Hator 3 - ysu.ampublishing.ysu.am/files/UGY_gitakan_hodvatsneri... · 2015. 11. 17. · 5...

2

ЕРЕВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ YEREVAN STATE UNIVERSITY

СТУДЕНЧЕСКОЕ НАУЧНОЕ ОБЩЕСТВО

STUDENT SCIENTIFIC SOCIETY

ISSN 1829-4367

СБОРНИК НАУЧНЫХ СТАТЕЙ

COLLECTION OF SCIENTIFIC

ARTICLES

3 (3)

Общественные науки - Social sciencies

(Юриспруденция, философия, экономика,

социология, журналистика - Jurisprudence, Philosophy,

Economics, Sociology, Journalism)

ЕРЕВАН - YEREVAN

ИЗДАТЕЛЬСТВО ЕГУ – YSU PRESS

2014

3

ºðºì²ÜÆ äºî²Î²Ü Ð²Ø²Èê²ð²Ü

àôê²ÜàÔ²Î²Ü ¶Æî²Î²Ü ÀÜÎºðàôÂÚàôÜ

ISSN 1829-4367

ºäÐ àô¶À ¶Æî²Î²Ü Ðà¸ì²ÌÜºðÆ ÄàÔàì²Ìàô

3 (3)

Ð³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñ

(Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ, ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝ, ïÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ,

ëáóÇáÉá·Ç³, ÅáõéÝ³ÉÇëïÇÏ³)

ºðºì²Ü

ºäÐ Ðð²î²ð²ÎâàôÂÚàôÜ

2014

4

Ðñ³ï³ñ³ÏíáõÙ ¿

ºäÐ ·Çï³Ï³Ý ËáñÑñ¹Ç áñáßÙ³Ùμ

Издается по решению Ученого совета ЕГУ

Published by the resolution of the Academic Council of YSU

ÊÙμ³·ñ³Ï³Ý ËáñÑáõñ¹` ï.·.¹., åñáý., ÐÐ ¶²² ÃÕÃ. ³Ý¹³Ù ¶. Ô³ñÇμÛ³Ý Ç. ·. ¹., åñáý. ². ¶³μáõ½Û³Ý Ç. ·. ¹., åñáý. ². Ð³ÛÏÛ³Ýó Ç. ·. ¹., åñáý. ê. ¸ÇÉμ³Ý¹Û³Ý ÷.·.¹., åñáý. Ð. ØÇñ½áÛ³Ý ÷.·.¹., åñáý. ê. ¼³ù³ñÛ³Ý ÷.·.¹., åñáý. ². ØÏñïÇãÛ³Ý ï.·.¹., åñáý. ². ²é³ù»ÉÛ³Ý μ.·.¹., åñáý. ¸. ä»ïñáëÛ³Ý μ.·.¹., åñáý. Ø. Ðáíë»÷Û³Ý ù.·.¹., ¹áó. ². ²Ã³Ý»ëÛ³Ý Ç.·.Ã., ¹áó. ¶. ´»ùÙ»½Û³Ý Ç.·.Ã., ¹áó. Î. ¶¨áñ·Û³Ý ÷.·.Ã., ¹áó. ². ´³Õ¹³ë³ñÛ³Ý ÷.·.Ã., ¹áó. Ü. ØÏñïãÛ³Ý ÷.·.Ã., ¹áó. ². Ô³ñ³·áõÉÛ³Ý ÷.·.Ã., ¹áó. ². Ê³ã³ïñÛ³Ý ï.·.Ã., ¹áó. È. ØÝ³ó³Ï³ÝÛ³Ý μ.·.Ã., ¹áó. ². Ø»Ý»ÙßÛ³Ý ÷.·.Ã., ². ´³É³Û³Ý ÷.·.Ã. Î. Ú³ñ³ÉÛ³Ý ³ëÇëï. È. Ô³½³ñÛ³Ý

Ðñ³ï. å³ï³ëË³Ý³ïáõ ËÙμ³·Çñ` Ø. Ø³ÉË³ëÛ³Ý

Ðñ³ï³ñ³ÏÇãª ºäÐ Ññ³ï³ñ³ÏãáõÃÛáõÝ Ð³ëó»ª ÐÐ, ù. ºñ¨³Ý, ²É. Ø³ÝáõÏÛ³Ý 1, (+374 10) 55-55-70, [email protected] Ðñ³ï³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ý³Ë³å³ïñ³ëïáÕ ëïáñ³μ³Å³ÝáõÙª ºäÐ áõë³ÝáÕ³Ï³Ý ·Çï³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝ Ð³ëó»ª ù. ºñ¨³Ý, ²É. Ø³ÝáõÏÛ³Ý 1, (+374 60) 71-01-94, [email protected] ºäÐ àô¶À Ññ³ï³ñ³ÏáõÙÝ»ñÇ Ï³Ûùª ssspub.ysu.am

5

Ð³ñ·»ÉÇ° ÁÝÃ»ñóáÕ,

ºñ¨³ÝÇ å»ï³Ï³Ý Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÇ áõë³ÝáÕ³Ï³Ý ·Çï³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ï³-éáõóí³Íù³ÛÇÝ ëïáñ³μ³Å³ÝáõÙÝ»ñÁ 2012-2013 ÃÃ. áõëáõÙÝ³Ï³Ý ï³ñí³ ÁÝÃ³ó-ùáõÙ Ï³½Ù³Ï»ñå»É »Ý ßáõñç ÑÇÝ· ï³ëÝÛ³Ï ÙÇç³½·³ÛÇÝ, Ñ³Ýñ³å»ï³Ï³Ý ¨ ý³-ÏáõÉï»ï³ÛÇÝ ·Çï³ÅáÕáíÝ»ñ, áñáÝóÇó ³Ù»Ý³ËáßáñÁ ÝíÇñí³Í ¿ñ Ð³Û ·ñ³ïåáõ-ÃÛ³Ý ëÏ½μÝ³íáñÙ³Ý 500-³ÙÛ³ÏÇÝ ¨ ºäÐ àô¶À ÑÇÙÝ³¹ñÙ³Ý 65-³ÙÛ³ÏÇÝ: ¶Çï³-ÅáÕáíáõÙ Ý»ñÏ³Û³óí³Í 350 ½»ÏáõóáõÙÝ»ñÇó 244-Á ïå³·ñí»óÇÝ ÑÇÝ· Ñ³ïáñÝ»-ñÇó Ï³½Ùí³Í ÅáÕáí³ÍáõáõÙ: àõëáõÙÝ³Ï³Ý ï³ñí³ ÁÝÃ³óùáõÙ Ï³½Ù³Ï»ñåí³Í ÙÛáõë ·Çï³ÅáÕáíÝ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ Ý»ñÏ³Û³óí»É ¿ ßáõñç 650 ½»ÏáõóáõÙ, áñáÝó ÙÇ Ù³ëÁ ·Çï³Ï³Ý Õ»Ï³í³ñÝ»ñÇ, ³ÙμÇáÝÝ»ñÇ í³ñÇãÝ»ñÇ ¨ ý³ÏáõÉï»ïÝ»ñÇ ·Çï³-Ï³Ý ËáñÑáõñ¹Ý»ñÇ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý »ñ³ßË³íáñáõÃÛáõÝÝ ëï³Ý³Éáõó Ñ»ïá Ý»ñ-Ï³Û³óí»É ¿ ºäÐ àô¶À ·Çï³Ï³Ý Ñá¹í³ÍÝ»ñÇ ÅáÕáí³ÍáõáõÙ ïå³·ñáõÃÛ³Ý: ¼·³-ÉÇ ËÙμ³·ñ³Ï³Ý ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇó Ñ»ïá ÅáÕáí³ÍáõÝ Ý»ñÏ³Û³óí»É ¿ ºäÐ ¶Çï³-Ï³Ý ËáñÑñ¹Ç Ñ³ëï³ïÙ³ÝÁ:

²ÛëåÇëáí, Ò»ñ ¹³ïÇÝ »Ýù Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ 94 ·Çï³Ï³Ý Ñá¹í³ÍÇó μ³ÕÏ³ó³Í ÅáÕáí³ÍáõÝª Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ³éÝãíáÕ 3 Ñ³ïáñÝ»ñáíª μ³Ý³ëÇ-ñáõÃÛáõÝ (25 Ñá¹í³Í), å³ïÙáõÃÛáõÝ ¨ ³ñ¨»É³·ÇïáõÃÛáõÝ (39 Ñá¹í³Í), Çñ³í³·Ç-ïáõÃÛáõÝ, ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝ, ïÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ, ëáóÇáÉá·Ç³, ÅáõéÝ³ÉÇëïÇÏ³ (30 Ñá¹í³Í):

²Ûë »é³Ñ³ïáñÛ³ÏÇ Ññ³ï³ñ³ÏáõÙÁ ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý ß³ñáõÝ³ÏáõÃÛáõÝÝ ¿ àô¶À Ññ³ï³ñ³Ïã³Ï³Ý Ó»éÝ³ñÏáõÙÝ»ñÇ, ù³ÝÇ áñ í»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ áõë³ÝáÕÝ»ñÇ ¨ ³ëåÇñ³ÝïÝ»ñÇ ·Çï³Ï³½Ù³Ï»ñåã³Ï³Ý Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³×Ç, åñáý»ëáñ³¹³ë³Ëáë³Ï³Ý ³ÝÓÝ³Ï³½ÙÇ áõßÇÙáõÃÛ³Ý, ëñï³ó³íáõÃÛ³Ý ¨ åñáý»ëÇáÝ³ÉÇ½ÙÇ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ºäÐ í³ñã³Ï³½ÙÇ ¨ àô¶À ëïáñ³μ³Å³ÝáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·í³Í ·áñÍ»É³á×Ç ßÝáñÑÇí ºäÐ-áõÙ ½³ñ·³ÝáõÙ ¿ áõë³ÝáÕ³Ï³Ý ·Çï³-Ï³Ý ÏÛ³ÝùÁ: Ð»ï½Ñ»ï» Ù»Í³ÝáõÙ ¿ »ñÇï³ë³ñ¹³Ï³Ý ·Çï³ÅáÕáíÝ»ñÇ ÁÝÃ³ó-ùáõÙ Ý»ñÏ³Û³óíáÕ ½»ÏáõóáõÙÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÝ áõ áñ³ÏÁ, ¨ ·Çï³ÅáÕáíÝ»ñÇ ³ÝóÏ³ó-Ù³Ý ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý ß³ñáõÝ³ÏáõÃÛáõÝ ¿ ¹³éÝáõÙ ·Çï³Ï³Ý Ñá¹í³ÍÝ»ñÇ ÅáÕá-í³ÍáõÝ»ñÇ Ññ³ï³ñ³ÏáõÙÁ: ä³ï³Ñ³Ï³Ý ã¿, áñ àô¶À ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ 2012-2013 ÃÃ. áõëáõÙÝ³Ï³Ý ï³ñí³ ÁÝÃ³óùáõÙ Ññ³ï³ñ³Ïí»É ¿ ·Çï³Ï³Ý Ñá¹í³ÍÝ»ñÇ 9 ¨ ½»ÏáõóáõÙÝ»ñÇ Ã»½ÇëÝ»ñÇ 2 ÅáÕáí³Íáõ, áñáÝóáõÙ ÁÝ¹·ñÏí³Í »Ý Ñ³Ù³å³ï³ë-Ë³Ý³μ³ñ ßáõñç 370 Ñá¹í³Í ¨ Ùáï 80 Ã»½Çë: ²Ýã³÷ Ï³ñ¨áñ ¿, áñ ºäÐ-áõÙ Ó¨³-íáñí³Í ³Ûë »ñÇï³ë³ñ¹³Ï³Ý ·Çï³Ï³Ý ÙÇç³í³ÛñÇ Ù³ëÝ³ÏÇóÝ »Ý Ý³¨ ÐÐ ³ÛÉ μáõÑ»ñÇ áõë³ÝáÕÝ»ñ ¨ ³ëåÇñ³ÝïÝ»ñ, áíù»ñ ¨ë ïå³·ñáõÙ »Ý Çñ»Ýó ³ßË³-ï³ÝùÝ»ñÁ àô¶À ·Çï³Ï³Ý Ñá¹í³ÍÝ»ñÇ ÅáÕáí³ÍáõÝ»ñáõÙ: Î³ñ¨áñ Ó»éùμ»ñáõÙ ¿ Ý³¨ àô¶À Ññ³ï³ñ³ÏáõÙÝ»ñÇ Ï³ÛùÇ (ssspub.ysu.am) ëï»ÕÍáõÙÁ, ÇÝãÁ ÑÝ³ñ³-íáñáõÃÛáõÝ ¿ ÁÝÓ»éáõÙ Ñá¹í³ÍÝ»ñÇ Ñ»ÕÇÝ³ÏÝ»ñÇÝª ³í»ÉÇ ×³Ý³ã»ÉÇ ¹³ñÓÝ»Éáõ Çñ»Ýó ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÁ Ñ³Ù³ó³ÝóÇ ÙÇçáóáí:

²Ù÷á÷»Éáí Ù»ñ ËáëùÁ` ËáñÇÝ »ñ³Ëï³·ÇïáõÃÛáõÝ »Ýù Ñ³ÛïÝáõÙ ºäÐ àô¶À ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇÝ Ù³ëÝ³ÏóáÕ áõë³ÝáÕÝ»ñÇÝ ¨ ³ëåÇñ³ÝïÝ»ñÇÝ, ºäÐ é»Ïïáñ³-ïÇÝ, ý³ÏáõÉï»ïÝ»ñÇ Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³ÝÁ, ³ÙμÇáÝÝ»ñÇÝ ¨ Ñ³ïÏ³å»ë åñáý»ëáñ³-¹³ë³Ëáë³Ï³Ý Ï³½ÙÇ ³ÛÝ Ý»ñÏ³Û³óáõóÇãÝ»ñÇÝ, áíù»ñ Õ»Ï³í³ñ»É Ï³Ù ·ñ³Ëá-ë»É »Ý ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÁ:

Ð³ñ·³Ýùáí ¨ ³ñ·³ë³μ»ñ Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛ³Ý ³ÏÝÏ³ÉÇùáí`

ºäÐ åñáé»Ïïáñ, ï. ·. Ã. èáõμ»Ý Ø³ñÏáëÛ³Ý ¨

ºäÐ àô¶À Ý³Ë³·³Ñ ØÇù³Û»É Ø³ÉË³ëÛ³Ý

7

Æð²ì²¶ÆîàôÂÚàôÜ

ЮРИСПРУДЕНЦИЯ

JURISPRUDENCE

9

ÈÆ¼ÆÜ¶Æ ä²ÚØ²Ü²¶ðÆ ÎàÔØºðÆ ä²î²êÊ²Ü²îìàôÂÚàôÜÀ ä²ÚØ²Ü²¶ð²ÚÆÜ ä²ðî²ìàðàôÂÚàôÜÜºðÆ Ê²ÊîØ²Ü ¸ºäøàôØ

²ñ³Ù Ô³Ññ³Ù³ÝÛ³Ý ºäÐ, Æñ³í³·ÇïáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ï, Ù³·Çëïñ³Ýï

¶Çï. Õ»Ï.` Ç.·.¹., åñáý. ². Ð³ÛÏÛ³Ýó ¾É÷áëï` [email protected]

ì³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý ÇÝëïÇïáõïÇ Ù³ëÇÝ ³Ù»Ý³ÑÇÝ ïíÛ³ÉÝ»ñÁ Ñ³ÛïÝÇ »Ý ¹»é-

¨ë ø. ³. 2-ñ¹ Ñ³½³ñ³ÙÛ³ÏÇó, »ñμ í³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý ¿ÇÝ ïñíáõÙ ³ßË³ï³ÝùÇ ÙÇ-çáóÝ»ñ ¨ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñ: ÈÇ½ÇÝ·³ÛÇÝ ·áñÍ³ñùÇ Ù³ëÇÝ ³é³çÇÝ ÷³ëï³ÃÕÃ³ÛÇÝ ÑÇß³ï³ÏáõÙÁ 1066 Ã. Ñ»ï ¿ñ Ï³åí³Í, »ñμ ìÇÉÑ»ÉÙ Ýí³×áÕÁ ÝáñÙ³Ý¹³óÇÝ»ñÇó í³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛ³Ùμ í»ñóñ»ó Ý³í³ïáñÙ»ñ` ´ñÇï³Ý³Ï³Ý ÏÕ½ÇÝ»ñ Ý»ñËáõÅ»Éáõ Ñ³Ù³ñ, ÇëÏ ³Ñ³ 1248 Ã. ·ñ³Ýóí»ó ³é³çÇÝ å³ßïáÝ³Ï³Ý ÉÇ½ÇÝ·³ÛÇÝ ·áñÍ³ñ-ùÁ, »ñμ Ë³ã³ÏÇñÝ»ñÁ Ñ»ñÃ³Ï³Ý ³ñß³í³ÝùÇÝ Ý³Ë³å³ïñ³ëïí»ÉÇë Ó»éù μ»-ñ»óÇÝ é³½Ù³Ï³Ý Ñ³Ý¹»ñÓ³Ýù: 19-ñ¹ ¹. Ï»ë»ñÇÝ ²ØÜ-áõÙ ¨ Ø»Í ´ñÇï³ÝÇ³ÛáõÙ »ñÏ³ÃáõÕ³ÛÇÝ ó³Ýó»ñÇ μáõéÝ ½³ñ·³óÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ëÏë»ó ÏÇñ³éáõÃÛáõÝ ·ïÝ»É »ñÏ³ÃáõÕ³ÛÇÝ í³·áÝÝ»ñÇ í³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛáõÝÁ, ÇëÏ 1877 Ã. Bell Ñ»é³Ñ³-Õáñ¹³ÏóáõÃÛ³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ áñáßáõÙ ÁÝ¹áõÝ»ó ³ÛÉ¨ë ãí³×³é»É Çñ ë³ñù³íá-ñáõÙÝ»ñÁ, ³ÛÉ ¹ñ³Ýù Ñ³ÝÓÝ»É í³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý: ºñÏñáñ¹ Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÇÝ å³-ï»ñ³½ÙÇ ÁÝÃ³óùáõÙ ²ØÜ í³ñÓ³Ï³É³Ï³Ý ÑÇÙáõÝùÝ»ñáí ÊêÐØ ¿ñ Ù³ï³Ï³ñ³-ñáõÙ é³½Ù³Ï³Ý ·áõÛù ¨ ï»ËÝÇÏ³1:

ÈÇ½ÇÝ· μ³éÁ ³é³ç³ó»É ¿ ³Ý·É»ñ»Ý to lease μ³ÛÇó, áñÁ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿ í³ñÓ³-Ï³ÉáõÃÛ³Ý í»ñóÝ»É ¨ áõÝÇ ³í»ÉÇ É³ÛÝ μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝ, ù³Ý ÉÇ½ÇÝ·Ç å³ÛÙ³Ý³-·Çñ Ñ³ëÏ³óáõÃÛ³Ý μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÝ ¿:

ÈÇ½ÇÝ·Ç å³ÛÙ³Ý³·ñÇ Çñ³í³Ï³Ý μÝáõÛÃÇ í»ñ³μ»ñÛ³É ï³ñμ»ñ Ï³ñÍÇùÝ»ñ »Ý ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç. áÙ³Ýù ·ïÝáõÙ »Ý, áñ ³ÛÝ í³ñÓ³Ï³Éáõ-ÃÛ³Ý å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ï³ñ³ï»ë³Ï ¿, ÇëÏ áÙ³Ýù ¿É åÝ¹áõÙ »Ý, áñ ·áñÍ áõÝ»Ý Ýáñ Çñ³í³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÇ Ñ»ï2: Ø»Ýù ¨ë Ñ³Ïí³Í »Ýù ³ÛÝ ÙïùÇÝ, áñ ÉÇ½ÇÝ·Ç å³Û-Ù³Ý³·ÇñÁ í³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³Ý³·ñÇ Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ ï»ë³Ï ¿, áñÇ Ñ³Ù³ñ ÑÇÙù »Ýù Ñ³Ù³ñáõÙ ³ÛÝ, áñ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý, í×éáñáß ¹»ñ ÉÇ½ÇÝ·³ÛÇÝ Çñ³í³Ñ³-ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ áõÝÇ ÉÇ½ÇÝ·Ç å³ÛÙ³Ý³·ÇñÁ, áñÝ ¿áõÃÛ³Ùμ ·áõÛùÁ Å³ÙÏ»ï³-ÛÇÝ ¨ Ñ³ïáõó³Ý»ÉÇáõÃÛ³Ùμ ïñíáÕ å³ÛÙ³Ý³·Çñ ¿` áõÝ»Ý³Éáí ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõ-ÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ã»Ý μ»ñáõÙ áñ³Ï³Ï³Ý Ù»Í ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝÝ»-ñÇ: Üß»Ýù Ý³¨, áñ ÉÇ½ÇÝ·Ý Çñ Ù»Ë³ÝÇ½Ùáí Áëï ¿áõÃÛ³Ý ýÇÝ³Ýë³íáñáõÙ ¿ ³é¨-ïñ³ÛÇÝ ·áñÍ³ñùÝ»ñÁ ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë ý³ÏïáñÇÝ·Á:

ÈÇ½ÇÝ·Ç áñáß ï³ññ»ñÇ Ñ³ÙÁÝÏÝáõÙÁ í³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³Ý³·ñÇ Ñ»ï Ñ³Ý·»óñ»ó ³ÛÝ ÏáÝó»åóÇ³ÛÇ Ó¨³íáñÙ³ÝÁ, áñ ÉÇ½ÇÝ·Ç å³ÛÙ³Ý³·ÇñÁ ¹Çï³ñÏ-íáõÙ ¿ áñå»ë í³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³Ý³·Çñ` ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïáõÏ ·Í»ñáí: ²Û¹ ï»-ë³Ï»ïÝ »Ý ÏÇëáõÙ, Ù³ëÝ³íáñ³å»ë, ·»ñÙ³Ý³óÇ Ù³ëÝ³·»ïÝ»ñ ´áõÏÁ Çñ §ÈÇ-½ÇÝ·Á ¶»ñÙ³ÝÇ³ÛáõÙ¦ ³ßË³ïáõÃÛáõÝáõÙ ¨ Î. È³ñ»ÝóÁ Çñ §üÇÝ³Ýë³Ï³Ý Çñ³-íáõÝù¦ ¹³ë³·ñùáõÙ3: ´³Ûó ÉÇ½ÇÝ·Ç å³ÛÙ³Ý³·ñáõÙ ³éÏ³ »Ý ³ÛÝåÇëÇ Ûáõñ³-Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù ¹Åí³ñ Ã» Ï³ñ»ÉÇ ¿ ÙÇ³ÛÝ Ñ³Ù³ñ»É ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïáõÏ ·Í»ñ: êáíáñ³Ï³Ý í³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³Ý³·ñÇ Ñ³Ù»Ù³ïáõÃÛ³Ùμ ³Ûë ¹»å-ùáõÙ ³éÏ³ »Ý ¿³Ï³Ý ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ: Ü³Ë, í³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ¹»åùáõÙ ¹ñ³ ÏÝùÙ³Ý å³ÑÇÝ í³ñÓ³ïáõÝ ·áõÛùÇ, ³ÛëÇÝùÝ` å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ³é³ñ-

1 Сапожников В., Акимова Е., Осипов А., Лизинг: значение, сущность, возможности, Москва, 2000, ¿ç 2: 2 î»°ë Стародубова Л., О понятии и юридической природе договора лизинга: современные подходы, Вестник Самарской гуманитарной академии. Серия: право, 2008, N 1, ¿ç 168-175: 3 î»°ë Сапожников В., Акимова Е., Осипов А., ¿ç 15:

10

Ï³ÛÇ ë»÷³Ï³Ý³ï»ñÝ ¿ Ï³°Ù ûñ»Ýùáí, Ï³°Ù ë»÷³Ï³Ý³ïÇñáç ÏáÕÙÇó ÉÇ³½áñ-í³Í ³ÝÓÁ, ÇëÏ ÉÇ½ÇÝ·Ç å³ÛÙ³Ý³·ÇñÁ ÏÝù»ÉÇë í³ñÓ³ïáõÝ ¹»é¨ë áã ÙÇ Çñ³í³-½áñáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ í³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý ³é³ñÏ³ÛÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ, ³ÛÉ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ Ñ³Ý¹»ë ¿ ·³ÉÇë áñå»ë å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ÏáÕÙ, áñÁ, Ï³Ëí³Í Ýñ³ÝÇó, Ã» ÏáÕÙ»ñÁ ÇÝãå»ë »Ý å³ÛÙ³Ý³íáñíáõÙ í³×³éáÕÇ ¨ Ó»éù μ»ñíáÕ ·áõÛùÇ ÁÝïñáõÃÛ³Ý Ñ³ñóáõÙ, Ñ³Ý¹»ë ¿ ·³ÉÇë Ï³Ù áñå»ë å³ñï³íáñ ÏáÕÙ Ï³Ù ¿É áñå»ë Çñ³í³ï»ñ ÏáÕÙ å³ÛÙ³Ý³·-ñÇ ³é³ñÏ³Ý ¨ í³×³éáÕÇÝ ÁÝïñ»Éáõ Ñ³ñóáõÙ: Ü³¨ ³Ûë ³éáõÙáí, Ï³ñÍáõÙ »Ýù, í³ñÓ³ïáõ ¨ í³ñÓ³Ï³É ï»ñÙÇÝÝ»ñÁ ³ÛÝù³Ý ¿É Ñ³ñÙ³ñ ã»Ý ¨ ³í»ÉÇ Ýå³ï³Ï³-Ñ³ñÙ³ñ ¿ û·ï³·áñÍ»É ÉÇ½ÇÝ·³ïáõ ¨ ÉÇ½ÇÝ·³éáõ: ´³óÇ ³Û¹, ÉÇ½ÇÝ·Ç å³ÛÙ³-Ý³·ñáõÙ ³éÏ³ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ Ï³ï³ñáõÙÁ Ï³Ëí³Í ¿ ³ÛÉ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ÏÝùÙ³Ý Ñ»ï (³éáõÍ³Ë, Ù³ï³Ï³ñ³ñáõÙ), ¨ ³Û¹ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ÏÝùáõÙÁ ¨ ¹ñ³ ÑÇÙ³Ý íñ³ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùáí ·áõÛùÇ Ó»éù μ»ñáõÙÁ, ÷³ëïáñ»Ý, ³ÝÑñ³Å»ßï ¨ ¿³-Ï³Ý å³ÛÙ³Ý ¿ ÉÇ½ÇÝ·Ç å³ÛÙ³Ý³·ñÇ Ï³ï³ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ:

²ÛÅÙ Ï»ÝïñáÝ³Ý³Ýù ÉÇ½ÇÝ·Ç å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ÏáÕÙ»ñÇ å³ï³ëË³Ý³ïíáõ-ÃÛ³Ý íñ³` Ýß»Éáí ³éÏ³ áñáß Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý μ³ó»ñ: ÆÝãå»ë ·Ç-ï»Ýù, ù³Õ³ù³óÇ³Çñ³í³Ï³Ý å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ï³ñÙ³Ý ëÏ½μáõÝùÝ»-ñÇó ¿ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ïß³× Ï³ï³ñÙ³Ý ëÏ½μáõÝùÁ, áñÇó μËáõÙ ¿ Ý³¨ ³Û¹ ëÏ½μáõÝùÇ Ë³ËïÙ³Ý ¹»åùáõÙ Çñ³í³Ï³Ý Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñÇ íñ³ Ñ³ëÝ»Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÁ: ÀÝ¹Ñ³Ýñ³å»ë å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝÁ ³ÛÝ ³é³ÝóùÝ ¿, áñÇ íñ³ ÑÇÙÝíáõÙ ¿ ó³ÝÏ³ó³Í å³ÛÙ³Ý³·Çñ1:ä³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ë³ËïáõÙÁ í³ñù³·ÍÇ Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ ÇÙå»ñ³ïÇí å³ñï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ë³ËïÙ³Ý ï³ñ³ï»-ë³Ï ¿ Ï³Ù Çñ³íáõÝùÇ ã³ñ³ß³ÑáõÙ, áñÁ Ï³ï³ñíáõÙ ¿ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Çñ³í³-Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛ³Ý ëáõμÛ»ÏïÇ Ù»Õùáí: Ê³Ëï»É å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÁ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿ ãÏ³ï³ñ»É Ï³Ù áã å³ïß³× Ï³ï³ñ»É ³ÛÝ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù ëï³ÝÓÝ»É »Ý Ýñ³ ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÁ2:

ä³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý ³é³ç³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, ÇÝãå»ë ·Çï»Ýù, ³ÝÑñ³Å»ßï »Ý ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ: ¸ñ³Ýù »Ý` Ñ³Ï³ûñÇÝ³Ï³Ý í³ñù³·ÇÍÁ (·áñÍáÕáõ-ÃÛáõÝ Ï³Ù ³Ý·áñÍáõÃÛáõÝ), íÝ³ëÝ»ñÁ, å³ï×³é³Ï³Ý Ï³åÁ íÝ³ëÝ»ñÇ ¨ Ñ³Ï³-ûñÇÝ³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨, ÇÝãå»ë Ý³¨ å³ñï³å³ÝÇ Ù»ÕùÁ: Üßí³Í μá-Éáñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ å³ñï³¹Çñ ¿, »ñμ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÁ ãÏ³ï³-ñ³Í Ï³Ù áã å³ïß³× Ï³ï³ñ³Í ÏáÕÙÇó å»ïù ¿ ·³ÝÓí»Ý ïáõÅáÕÇ Ïñ³Í íÝ³ë-Ý»ñÁ: ÆëÏ »Ã» å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÁ ãÏ³ï³ñ³Í ÏáÕÙÇó ·³ÝÓí»Éáõ ¿ ûñ»Ýùáí Ï³Ù å³ÛÙ³Ý³·ñáí Ý³Ë³ï»ëí³Í ïáõÅ³ÝùÁ, å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ÛÙ³Ý ¿ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ Ë³ËïáÕ ÏáÕÙÇ Ù»ÕùÁ:

ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ` ÉÇ½ÇÝ·ÇÝ ÝíÇñí³Í Ñ³ïáõÏ ¹ñáõÛÃÝ»ñáí ÉÇ½ÇÝ-·Ç å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ÏáÕÙ»ñÇ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝÁ ë³ÑÙ³ÝáÕ ÝáñÙ»ñÁ ß³ï ã»Ý: ¸ñ³ Ñ³Ù³ñ ¿É ÉÇ½ÇÝ·Ç å³ÛÙ³Ý³·ñÇ Ë³ËïÙ³Ý ¹»åùáõÙ ÏáÕÙ»ñÇ å³ï³ëË³-Ý³ïíáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ Ï³ñ·³íáñ»ÉÇë å»ïù ¿ Õ»Ï³í³ñí»É í³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ø³Õ. ûñ. ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ¹ñáõÛÃÝ»ñáí, áñáÝù ÏÇñ³éíáõÙ »Ý í³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý ³é³Ý-ÓÇÝ ï»ë³ÏÝ»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ, ³Û¹ ÃíáõÙ` ÉÇ½ÇÝ·Ç, ÇÝãå»ë Ý³¨ ø³Õ. ûñ ³ÛÉ ÝáñÙ»-ñáí, áñáÝù ë³ÑÙ³ÝáõÙ »Ý å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝÁ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ë³ËïÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ê³ ÉÇáíÇÝ ÁÝ¹áõÝ»ÉÇ Ùáï»óáõÙ ¿ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÇ å³Ý¹»Ïï Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ: ´³óÇ ³Û¹, ÏáÕÙ»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý å³ÛÙ³Ý³·ÇñÁ ÏÝù»ÉÇë å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝ ë³ÑÙ³Ý»É ³ÛÝåÇëÇ Ë³Ë-ïáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, áñÇ Ñ³Ù³ñ ·áñÍáÕ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛáõÝÁ ãÇ ë³ÑÙ³ÝáõÙ å³ï³ë-Ë³Ý³ïíáõÃÛáõÝ Ï³Ù ë³ÑÙ³Ý»É å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý ³ÛÉ ã³÷, áñÁ ï³ñμ»ñ-íáõÙ ¿ ûñ»Ýë¹ñáñ»Ý ë³ÑÙ³Ýí³Í ã³÷Çó: ÎáÕÙ»ñÁ Çñ³íáõÝù áõÝ»Ý Ý³¨ μ³ñÓñ³ó-Ý»É Ï³Ù ó³Íñ³óÝ»É ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý ã³÷Á: ÈÇ½ÇÝ·³ïáõ-

1 î»°ë Кабатова Е., Лизинг: правовое регулирование, практика, Москва, 1998, ¿ç 75: 2 î»°ë ´³ñë»ÕÛ³Ý î., ÐÐ ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Çñ³íáõÝù, 1-ÇÝ Ù³ë, ºñ¨³Ý, 2006, ¿ç 509:

11

Ý»ñÇ å³ñ³·³ÛáõÙ Ñ³ñÏ ¿ Ýß»É, áñ í»ñçÇÝÝ»ñë ÉÇ½ÇÝ·³ÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ Ù³-ïáõóáõÙ »Ý` Ñ»ï³åÝ¹»Éáí ß³ÑáõÛÃ ëï³Ý³Éáõ Ýå³ï³ÏÝ»ñ, áõëïÇ ¨ ø³Õ. ûñ. 417 Ñá¹í³ÍÇ 3-ñ¹ Ï»ïÇ áõÅáí Ýñ³Ýó Ñ³Ù³ñ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝÁ ûñ»Ýë-¹ñáñ»Ý ³ñ¹»Ý ÇëÏ μ³ñÓñ³óí³Í ¿:

ÈÇ½ÇÝ·Ç Ï³éáõó³Ï³ñ·Ç Ûáõñ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ù³ëÝ³íáñ³å»ë Ýñ³ ë»ñï ÷áËÏ³åí³ÍáõÃÛáõÝÝ áõ ÷áËå³ÛÙ³Ý³íáñí³ÍáõÃÛáõÝÁ ³éùáõí³×³éùÇ å³ÛÙ³-Ý³·ñÇ Ñ»ï, ¹»ï»ñÙÇÝ³óÝáõÙ ¿ Ý³¨ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ÏáÕÙ»ñÇ å³ï³ëË³Ý³ïíáõ-ÃÛ³Ý Ûáõñ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÁ: ¸³ Ñ³ïÏ³å»ë ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ ¿ Ýñ³ÝáõÙ, áñ ø³Õ. ûñ. 684 Ñá¹í³ÍÇ 2-ñ¹ Ï»ïáí ë³ÑÙ³ÝíáõÙ ¿ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ï³ÝáÝ ³é ³ÛÝ, áñ ÉÇ½ÇÝ·³-ïáõÝ ÉÇ½ÇÝ·³éáõÇ ³éç¨ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝ ãÇ ÏñáõÙ ³éáõí³×³éùÇ å³ÛÙ³-Ý³·ñÇó μËáÕ å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ í³×³éáÕÇ ÏáÕÙÇó ãÏ³ï³ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ, μ³ó³éáõ-ÃÛ³Ùμ ³ÛÝ ¹»åùÇ, »ñμ í³×³éáÕ ÁÝïñ»Éáõ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝÁ ¹ñí³Í ¿ ÉÇ-½ÇÝ·³ïáõÇ íñ³: ²Û¹Ï»ñå, ÷³ëïáñ»Ý, áõÕÕ³ÏÇ Ï³å ¿ ëï»ÕÍíáõÙ ûñ»Ýë¹ñáñ»Ý ÉÇ½ÇÝ·³éáõÇ ¨ ·áõÛùÇ í³×³éáÕÇ ÙÇç¨: ÈÇ½ÇÝ·³éáõÝ Çñ³íáõÝù áõÝÇ ïíÛ³É ¹»å-ùáõÙ Çñ ÁÝïñáõÃÛ³Ùμ ³éáõí³×³éùÇ å³ÛÙ³Ý³·ñÇó μËáÕ å³Ñ³ÝçÝ»ñÝ ³ÝÙÇç³-Ï³Ýáñ»Ý Ý»ñÏ³Û³óÝ»É ÇÝãå»ë ·áõÛùÁ í³×³éáÕÇÝ, ³ÛÝå»ë ¿É ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÇÝ, áñáÝù ÉÇ½ÇÝ·³éáõÇ ³éç¨ Ñ³Ù³å³ñï å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝ »Ý ÏñáõÙ: ö³ë-ïáñ»Ý, ÉÇ½ÇÝ·³éáõÇ Ï³ñ·³íÇ×³ÏÁ áñáß³ÏÇáñ»Ý Ñ³í³ë³ñ»óíáõÙ ¿ ³éáõí³-×³éùÇ å³ÛÙ³Ý³·ñáí ·Ýáñ¹Ç Ï³ñ·³íÇ×³ÏÇÝ, μ³ó³éáõÃÛ³Ùμ ÝáõÛÝ Ñá¹í³Íáí Ý³Ë³ï»ëí³Í ·áõÛùÇ ³ñÅ»ùÇ í×³ñÙ³Ý å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ¨ ³éáõí³×³éùÇ å³ÛÙ³Ý³·ÇñÁ ³é³Ýó ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛ³Ý í³×³éáÕÇ Ñ»ï ÉáõÍ»Éáõ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý:

ÈÇ½ÇÝ·³éáõÇ ¹»ñÇ ³ÏïÇíáõÃÛáõÝÁ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý Ñ³ñóáõÙ, Ï³ñ-ÍáõÙ »Ýù, μËáõÙ ¿ Ñ»Ýó Ýñ³ ³ÏïÇíáõÃÛáõÝÇó, áñÁ Ý³ ¹ñë¨áñáõÙ ¿ Ç ëÏ½μ³Ý»: Æ í»ñçá, Ù»Í Ù³ë³Ùμ Ñ»Ýó ÉÇ½ÇÝ·³éáõÝ»ñÝ »Ý Ñ³Ý¹»ë ·³ÉÇë áñå»ë ÉÇ½ÇÝ·Ç å³Û-Ù³Ý³·ñÇ ÏÝùÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ý³Ë³Ó»éÝáÕÝ»ñ, ³í»ÉÇ ß³ï Ýñ³Ýù Ï³ñáÕ »Ý ÇÙ³-Ý³É, Ã» ÏáÝÏñ»ï ÇÝã ï»ë³Ï³ÛÇÝ ¨ ³ÝÑ³ï³Ï³Ý Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñ áõÝ»óáÕ ·áõÛù ¿ ³ÝÑñ³Å»ßï, ÇëÏ Ýñ³ÝóÇó ³í»ÉÇ É³í í³×³éíáÕ Ï³Ù ÁÝïñíáÕ ·áõÛùÇ áñ³Ï³Ï³Ý Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñÇÝ, ¹»ï³É³ÛÇÝ ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ë³ñùÇÝáõÃÛ³Ý íÇ×³-ÏÇÝ ¨ åÇï³ÝÇ ·áõÛùÇÝ Ý»ñÏ³Û³óíáÕ ³ÛÉ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ Í³ÝáÃ ¿ í³×³éáÕÁ:

Î³ñÍáõÙ »Ýù` ³Ûë ¹ñáõÛÃÁ ë³ÑÙ³Ý»ÉÇë ûñ»Ýë¹ÇñÁ Ñ³ßíÇ ¿ ³é»É Ã»՛ ÉÇ½ÇÝ·Ç å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ Ã»՛ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõ-ÃÛ³Ý å³ñ½»óÙ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ, ù³ÝÇ áñ ÉÇ½ÇÝ·³éáõÇÝ ·Ýáñ¹Ç áñáß Çñ³-íáõÝùÝ»ñ ÁÝÓ»é»ÉÁ ³Ù»Ý¨ÇÝ ¿É ãÇ ½ñÏáõÙ Çñ³Ï³Ý ·Ýáñ¹ÇÝ (ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÇÝ)` û·ïí»Éáõ Çñ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇó: Ð³Ï³é³Ï ¹»åùáõÙ Ïëï³óí»ñ, áñ ÉÇ½ÇÝ·³éáõÝ ëïÇåí³Í ÏÉÇÝ»ñ ËÝ¹ñ»É ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÇÝ å³Ñ³ÝçÝ»ñ Ý»ñÏ³Û³óÝ»É í³×³éáÕÇÝ, ÁÝ¹ áñáõÙ ³ÏÝÑ³Ûï ¿, áñ Ñ»Ýó ³Û¹ å³Ñ³ÝçÝ»ñÝ ¿É ³í»ÉÇ Ù³Ýñ³ÏñÏÇï Ï³ñáÕ ¿ Ý»ñÏ³Û³óÝ»É ÉÇ½ÇÝ·³éáõÝ` ³ÝÙÇç³Ï³Ýáñ»Ý ïÇñ³å»ï»Éáí áõ û·ï³·áñÍ»Éáí ÉÇ½ÇÝ·Ç ³é³ñÏ³Ý, áñÁ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï Ý³¨ ³éáõí³×³éùÇ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ Ý³ËÏÇÝ ³é³ñÏ³Ý ¿: ê³ ÇÝã-áñ ã³÷áí Ï³ñ»ÉÇ ¿ ÝÙ³Ý»óÝ»É, ûñÇÝ³Ï, í×³ñÙ³Ý Ñ³ÝÓ³ñ³-ñ³Ï³ÝÝ»ñáí Ñ³ßí³ñÏÝ»ñ Ï³ï³ñ»ÉÇë å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ï-ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, Ù³ëÝ³íáñ³å»ë »ñμ Ñ³ÝÓÝ³ñ³ñ³Ï³ÝÁ ãÏ³ï³ñ»ÉÁ Ï³Ù áã å³ï-ß³× Ï³ï³ñ»ÉÁ ï»ÕÇ »Ý áõÝ»ÝáõÙ Ý»ñ·ñ³íí³Í μ³ÝÏÇ ÏáÕÙÇó Ñ³ßí³ñÏ³ÛÇÝ ·áñ-Í³éÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ÝáÝÝ»ñÁ Ë³Ëï»Éáõ Ñ»ï¨³Ýùáí, áñÇ ¹»åùáõÙ ¹³ï³ñ³ÝÁ Ï³ñáÕ ¿ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝÁ ¹Ý»É Ñ»Ýó ³Û¹ μ³ÝÏÇ íñ³: ²Ûë ÝáñÙÇ Ýå³-ï³ÏÝ ¿É ³ÛÝ ¿, áñ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ ÉáõÍíÇ Ù»Ï ¹³ï³Ï³Ý åñáó»ëÇ ÁÝÃ³óùáõÙ` ³é³Ýó é»·ñ»ëÇí Ñ³ÛóÇ ¹ÇÙ»Éáõ:

ÆëÏ »Ã» ÉÇ½ÇÝ·Ç å³ÛÙ³Ý³·ñáí í³×³éáÕÇÝ ¨ ÉÇ½ÇÝ·Ç ³é³ñÏ³Ý ÁÝïñáõÙ ¿ áã Ã» ÉÇ½ÇÝ·³éáõÝ, ³ÛÉ ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÝ, ³å³ ÉÇ½ÇÝ·³éáõÝ Çñ³í³ëáõ ¿ ³éáõí³-×³éùÇ å³ÛÙ³Ý³·ñÇó μËáÕ å³Ñ³ÝçÝ»ñ Ý»ñÏ³Û³óÝ»É ÇÝãå»ë ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÇÝ, ³ÛÝå»ë ¿É í³×³éáÕÇÝ Çñ ÁÝïñáõÃÛ³Ùμ, áñáÝù Ñ³Ý¹»ë »Ý ·³ÉÇë Çμñ¨ Ñ³Ù³-

12

å³ñï å³ñï³å³ÝÝ»ñ: ²Ûë ¹»åùáõÙ ¿É Ï³ñáÕ ¿ñ ËÝ¹Çñ ³é³ç³Ý³É ³ÛÝ ³éáõÙáí, áñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ÁÝïñ»É å³ïß³× å³ï³ëË³ÝáÕ Ç ëÏ½μ³Ý», ÇëÏ ÉÇ½ÇÝ·³éáõÇ Ñ³Ù³ñ Ï³ñáÕ ¿ å³ñ½ ãÉÇÝ»É, Ã» ·áõÛùÇ Ã»ñáõÃÛáõÝÁ »Õ»É ¿ ³éáõí³×³éùÇ å³ÛÙ³-Ý³·ñÇ ÏÝùÙ³Ý å³ÑÇÝ, Ã» ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÇ ÏáÕÙÇó ³åñ³ÝùÁ ·Ý»Éáõó Ñ»ïá` Çñ ÇëÏ ³Ý÷áõÛÃ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí, Ù³Ý³í³Ý¹ »Ã» ÏáÕÙ»ñÁ ÉÇ½ÇÝ·Ç å³Û-Ù³Ý³·ñáí ø³Õ. ûñ. 682 Ñá¹í³ÍÇ 1-ÇÝ Ï»ïÇ ¹Çëåá½ÇïÇí ÝáñÙÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ë-Ë³Ý å³ÛÙ³Ý³íáñíáõÙ »Ý, áñ ÉÇ½ÇÝ·Ç ³é³ñÏ³Ý ûñÇÝ³Ï ÉÇ½ÇÝ·³éáõÝ å»ïù ¿ ·³ ¨ í»ñóÝÇ ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÇ ·ïÝí»Éáõ í³ÛñÇó: ÆëÏ Ñ³Ù³-å³ñï å³ï³ëË³Ý³ï-íáõÃÛáõÝÁ ïíÛ³É ¹»åùáõÙ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿, áñ ÉÇ½ÇÝ·³éáõÝ Ï³ñáÕ ¿ å³ñï³íáñáõ-ÃÛ³Ý å³ïß³× Ï³ï³ñáõÙ å³Ñ³Ýç»É ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÇó Ï³Ù í³×³éáÕÇó` ³é³Ýó Ý³Ëûñáù å³ïß³× å³ï³ëË³ÝáÕ ÷Ýïñ»Éáõ Ùï³Ñá·áõÃÛ³Ý:

²ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ý³¨ Ýß»É, áñ »ñμ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý í³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ³é³ñÏ³Ý í³ñÓ³Ï³ÉÇÝ ãÇ Ñ³ÝÓÝí»É å³ÛÙ³Ý³·ñáõÙ Ýßí³Í Å³ÙÏ»ïáõÙ, ÇëÏ »Ã» å³ÛÙ³Ý³·ñáõÙ Å³ÙÏ»ï Ýßí³Í ã¿` áÕç³ÙÇï Å³ÙÏ»ïáõÙ, ³å³ ÉÇ½ÇÝ·³éáõÝ Çñ³-íáõÝù áõÝÇ, »Ã» Ï»ï³ÝóÁ ÃáõÛÉ ¿ ïñí»É ³ÛÝåÇëÇ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñáõÙ, áñáÝó Ñ³-Ù³ñ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝ ¿ ÏñáõÙ ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÝ, å³Ñ³Ýç»É ÉáõÍ»Éáõ å³ÛÙ³-Ý³·ÇñÁ ¨ Ñ³ïáõó»Éáõ íÝ³ëÝ»ñÁ: ÆëÏ »Ã» Ï»ï³ÝóÁ ÃáõÛÉ ¿ ïñí»É ³ÛÝåÇëÇ Ñ³Ý-·³Ù³ÝùÝ»ñáõÙ, áñáÝó Ñ³Ù³ñ å³ï³ëË³Ý³ïáõ ã¿ ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÝ, ³å³ ÉÇ½ÇÝ·³-éáõÝ Çñ å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ Ï³ñáÕ ¿ Ý»ñÏ³Û³óÝ»É í³×³éáÕÇÝ` »ÉÝ»Éáí ø³Õ. ûñ 684 Ñá¹í³ÍÇ 1-ÇÝ Ï»ïÇó: ì³×³éáÕÇ ÏáÕÙÇó ³åñ³ÝùÁ Ñ³ÝÓÝ»Éáõ å³ñï³íáñáõÃÛ³Ý Ï³ï³ñÙ³Ý å³ÑÁ áñáßíáõÙ ¿ Ýßí³Í »ñ»ù ï³ñμ»ñ³ÏÝ»ñÇó Ù»ÏÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ. ³é³çÇÝÁ` »Ã» å³ÛÙ³Ý³·ñáõÙ ³éÏ³ ¿ í³×³éáÕÇ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ` ï»Õ Ñ³ëóÝ»É ³åñ³ÝùÁ, ³å³ ³åñ³ÝùÁ ·Ýáñ¹ÇÝ Ñ³ÝÓÝ»Éáõ å³ÑÁ, »ñÏñáñ¹` »Ã» å³ÛÙ³Ý³·ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ³åñ³ÝùÁ å»ïù ¿ ·Ýáñ¹ÇÝ Ñ³ÝÓÝíÇ ³åñ³ÝùÇ ·ïÝí»Éáõ í³ÛñáõÙ, ³å³ ³åñ³ÝùÁ ·Ýáñ¹Ç ïÝûñÇÝáõÃÛ³Ý ï³Ï Ñ³ÝÓÝ»Éáõ å³ÑÁ å³ïß³× í³ÛñáõÙ ¨ í»ñç³å»ë ÙÝ³ó³Í μáÉáñ ¹»åù»ñáõÙ` ³åñ³ÝùÁ ÷áË³¹ñá-ÕÇÝ Ï³Ù Ï³åÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³ÝÁ Ñ³ÝÓÝ»Éáõ å³ÑÁ1: ÆëÏ å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ Ñ»ï¨-Û³ÉÝ »Ý` å³ï×³éí³Í íÝ³ëÇ ÷áËÑ³ïáõóáõÙ, »Ã» åÇïÇ ·Ýáñ¹ÇÝ Ñ³ÝÓÝí»ñ ³Ý-Ñ³ï³å»ë áñáßíáÕ ·áõÛù` í³×³éáÕÇÝ å³ñï³íáñ»óáõÙ` å³ñï³íáñáõÃÛ³Ùμ Ý³-Ë³ï»ëí³Í å³ÛÙ³ÝÝ»ñáí ³åñ³ÝùÝ Çñ»Ý Ñ³ÝÓÝ»É:

ä³ÛÙ³Ý³·ñÇ Ë³ËïÙ³Ý ¹»åù ¿ Ý³¨ ³ÛÝ, »ñμ ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÝ ãÇ Ý³Ë³½·áõ-ß³óÝáõÙ ÉÇ½ÇÝ·³éáõÇÝ ÉÇ½ÇÝ·Ç ³é³ñÏ³ÛÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ »ññáñ¹ ³ÝÓ³Ýó Çñ³-íáõÝùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ: ²Û¹åÇëÇ Çñ³íáõÝùÝ»ñ Ï³ñáÕ »Ý ÉÇÝ»É ·ñ³íÇ, ë»ñíÇïáõïÇ ¨ ³ÛÉ Çñ³íáõÝùÝ»ñ: ì³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ¹»åùáõÙ í³ñÓ³ïáõÇ ÏáÕÙÇó Ýßí³Í å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ãÏ³ï³ñ»ÉÁ í³ñÓ³Ï³ÉÇÝ Çñ³íáõÝù ¿ í»ñ³å³ÑáõÙ å³Ñ³Ýç»É Ýí³½»óÝ»Éáõ í³ñÓ³í×³ñÁ Ï³Ù ÉáõÍ»Éáõ å³ÛÙ³Ý³·ÇñÝ áõ Ñ³ïáõó»Éáõ å³ï×³éí³Í íÝ³ëÝ»ñÁ: ²Ûëï»Õ ËÝ¹ÇñÁ ³ÛÝ ¿, Ã» ³ñ¹Ûáù ï³ñ³ÍíáõÙ ¿ Ýßí³Í ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ï³ÝáÝÁ ÉÇ½ÇÝ·Ç å³ÛÙ³Ý³·ñÇ íñ³, Ã»՞ áã: ºÃ» ÉÇ½ÇÝ·Ç å³ÛÙ³Ý³·Ç-ñÁ ÏÝùíáõÙ ¿ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ï³ÝáÝÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, ³ÛëÇÝùÝ` í³×³éáÕÇÝ ÁÝïñáõÙ ¿ ÉÇ-½ÇÝ·³éáõÝ, ³å³ ³Ûë Ï³ÝáÝÁ ãåÇïÇ ·áñÍÇ, ù³ÝÇ áñ ³Û¹ ¹»åùáõÙ í³×³éáÕÇÝ ¨ ·áõÛùÝ ÁÝïñáõÙ ¿ ÉÇ½ÇÝ·³éáõÝ, ¨ Ý³, ÉÇÝ»Éáí å³ÛÙ³Ý³·ñ³ÛÇÝ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝ-Ý»ñáõÙ ³ÝÑ³Ù»Ù³ï ³í»ÉÇ ³ÏïÇí ÏáÕÙ, ù³Ý ëáíáñ³Ï³Ý í³ñÓ³Ï³ÉÁ, ïíÛ³É ¹»åùáõÙ å»ïù ¿ áã å³Ï³ë, ù³Ý ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÝ, ÇÙ³Ý³ñ ·áõÛùÇ (ÉÇ½ÇÝ·Ç ³é³ñ-Ï³ÛÇ)` ³ÛÉ Çñ³íáõÝùÝ»ñáí Í³Ýñ³μ»éÝí³ÍáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ2: ì³ñÓ³ïáõÝ ïíÛ³É ¹»åùáõÙ ãåÇïÇ ù³Õ³ù³óÇ³Çñ³í³Ï³Ý å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý »ÝÃ³ñÏíÇ, ù³-ÝÇ áñ ïíÛ³É ¹»åùáõÙ μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÇ Ù»ÕùÁ: ²í»ÉÇÝ, Ýßí³Í ¹»åùáõÙ ³Ýμ³ñ»Ýå³ëï Çñ³íÇ×³Ï ¿ ëï»ÕÍíáõÙ ³í»ÉÇ ß³ï Ñ»Ýó ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÇ Ñ³Ù³ñ,

1 î»°ë Брагинский М., Витрянский В., Договорное право, кн. 2, Москва, 2006, ¿ç 12: 2 î»°ë Беляева И., Проблемы правового регулирования ответственности сторон по договору финансовой аренды (лизинга), «Вестник Российского государственного гуманитарного института», 2008, N 5, ¿ç 165:

13

ù³ÝÇ áñ Ç í»ñçá Çñ³í³Ï³Ý ë»÷³Ï³Ý³ï»ñÁ Ñ»Ýó Ý³ ¿, μ³Ûó ëï³óíáõÙ ¿, áñ ãÇ Ï³ñáÕ Çñ³óÝ»É ë»÷³Ï³Ý³ïÇñáç Çñ³í³½áñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÉñÇíáõÃÛ³Ùμ, ù³ÝÇ áñ ³ÛÉ ³ÝÓÇÝù ¨ë áõÝ»Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñ ïíÛ³É ·áõÛùÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ: ²Ûë ¹»åùáõÙ, Ï³ñ-ÍáõÙ »Ýù, Ù»Õ³íáñ ¿ Ñ»Ýó ÉÇ½ÇÝ·³éáõÝ, áñÇ Ù»ÕùÁ Ï³ñáÕ ¿ Ñ³×³Ë ³ñï³Ñ³Ûï-í»É Ñ³ë³ñ³Ï Ï³Ù ÏáåÇï ³Ý½·áõßáõÃÛ³Ý Ó¨áí: ÆÝã¨¿, ³Ûë Ñ³ñóÁ Ï³ñ·³íáñí³Í ã¿ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ, ÇÝãÝ ÇÑ³ñÏ» Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ñ³Ù³ñ»É ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý μ³ó` Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáí Ý³¨ áñ ¹³ï³ñ³ÝÝ»ñÁ, Õ»Ï³í³ñí»Éáí ûñ»Ýùáí, ÏÏÇñ³é»Ý ³Ý³Éá·Ç³ ¨ áñå»ë Ýßí³Í Çñ³í³Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÁ Ï³ñ·³íáñáÕ ÝáñÙ ÏÁÝïñ»Ý í»ñáÝßÛ³É ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ï³ÝáÝÁ ëáíáñ³Ï³Ý í³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: ÆëÏ ³Ñ³ »Ã» ÉÇ½ÇÝ·Ç å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ÏáÕÙ»ñÁ å³ÛÙ³Ý³·ñáõÙ å³ñï³íáñíáõÙ »Ý, áñ ÉÇ½ÇÝ·Ç ³é³ñÏ³ÛÇ ¨ í³×³éáÕÇ ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ Ï³ï³ñáõÙ ¿ ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÝ, ÝÙ³Ý ËÝ¹ñÇ ³é³ç ã»Ýù Ï³Ý·ÝáõÙ:

Ð»ï³ùñùÇñ Çñ³íÇ×³Ï ¿ ëï»ÕÍíáõÙ Ý³¨ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ûñÇÝ³Ï ÉÇ½ÇÝ·Ç å³ÛÙ³Ý³·ñáõÙ ÏáÕÙ»ñÁ å³ÛÙ³Ý³íáñíáõÙ »Ý, áñ ÏáÝÏñ»ï í³×³éáÕÇÝ (ÁÝïÁñ-í³Í) ¨ ÉÇ½ÇÝ·Ç ³é³ñÏ³Ý ÁÝïñ»Éáõ ¿ ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÝ, ë³Ï³ÛÝ ÁÝïñáõÙ ¿ ³ÛÉ í³×³-éáÕÇ: ²Û¹ ¹»åùáõÙ, »Ã» ³Ý·³Ù ÉÇ½ÇÝ·Ç ³é³ñÏ³Ý Ñ³Ù³å³ï³ëË³ÝÇ ÉñÇíáõ-ÃÛ³Ùμ ÉÇ½ÇÝ·³éáõÇ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ, ÇÝãÁ ùÇã Ñ³í³Ý³Ï³Ý ¿, ³éÏ³ ¿ å³ñï³íá-ñáõÃÛ³Ý áã å³ïß³× Ï³ï³ñáõÙ, ù³ÝÇ áñ å³ñï³íáñáõÃÛ³Ý å³ïß³× Ï³ï³ñáõÙ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿ å³ñï³íáñáõÃÛ³Ý Ï³ï³ñáõÙ å³ïß³× ³ÝÓÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ, å³ïß³× ³ÝÓÇ ÏáÕÙÇó ¨ å³ïß³× ³é³ñÏ³Ûáí1: ²Ûë ¹»åùáõÙ ÉÇ½ÇÝ-·³ïáõÇ ÏáÕÙÇó å³Û-Ù³Ý³·ñáõÙ Ýßí³Í í³×³éáÕÇ ÏáÕÙÇó ·áõÛù Ó»éù μ»ñ»Éáõ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÁ, Ï³ñÍáõÙ »Ýù, ÉÇ½ÇÝ·Ç ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇó »ÉÝ»Éáí, ³é³ÝÓÇÝ Ï³éáõó-í³Íù³ÛÇÝ ï³ññ»ñÇ μ³Å³ÝÙ³Ý »ÝÃ³Ï³ ã¿ ¨ å³ïß³× ³é³ñÏ³Ý Ñ»Ýó å³ÛÙ³-Ý³·ñÇ ¹ñáõÛÃÝ»ñÇ áõÅáí ÏÑ³Ù³ñíÇ å³ÛÙ³Ý³·ñáõÙ Ýßí³Í í³×³éáÕÇó Ó»éù μ»ñ-í³Í ³é³ñÏ³Ý: îíÛ³É ¹»åùáõÙ ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý ÏÉÇÝ»ñ ÉÇ½ÇÝ·³éáõÇÝ Çñ³íáõÝù ÁÝÓ»é»É Ññ³Å³ñí»É ÁÝ¹áõÝ»É ÉÇ½ÇÝ·Ç ³é³ñÏ³Ý ¨ å³ñï³íáñáõÃÛ³Ý å³ïß³× Ï³ï³ñáõÙ å³Ñ³Ýç»É ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÇó, ÇÝãå»ë Ý³¨ íÝ³ëÝ»ñÇ Ñ³ïáõóáõÙ:

ÈÇ½ÇÝ·³éáõÇ ÏáÕÙÇó å³ÛÙ³Ý³·ñÇ Ë³ËïÙ³Ý ¹»åù ¿ Ý³¨ å³ÛÙ³Ý³·ñáí Ý³Ë³ï»ëí³Í ÉÇ½ÇÝ·³ÛÇÝ í³ñÓ³í×³ñÝ»ñÇ ãí×³ñáõÙÁ Ï³Ù Ï»ï³ÝóáõÙáí í×³-ñáõÙÁ: ÈÇ½ÇÝ·Ç å³ÛÙ³Ý³·ÇñÁ, ÇÝãå»ë ·Çï»Ýù, Ñ³ïáõó»ÉÇ ·áñÍ³ñù ¿, ³ÛëÇÝùÝ` ÉÇ½ÇÝ·³éáõÝ ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÇ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ å³ñï³¹Çñ å»ïù ¿ í×³ñÇ: ²Û¹ ¹»åùáõÙ ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÝ Çñ³íáõÝù áõÝÇ å³Ñ³Ýç»É ÉÇ½ÇÝ·³éáõÇó íÝ³ëÝ»ñÇ Ñ³ïáõóáõÙ` μ³ó ÃáÕÝí³Í û·áõïÇ ï»ëùáí, ÇÝãå»ë Ý³¨ ø³Õ. ûñ. 411 Ñá¹í³Íáí Ý³Ë³ï»ëí³Í ïáÏáëÝ»ñ: ´³Ûó ³Ûëï»Õ å»ïù ¿ Ç ÝÏ³ïÇ áõÝ»Ý³É, áñ 411 Ñá¹í³-ÍÇ ïáÏáëÝ»ñÁ í×³ñ»Éáõ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÉÇ½ÇÝ·³éáõÇ Ùáï Ï³é³ç³Ý³ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »Ã» Ý³ í×³ñÙ³Ý å³ñï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ãÏ³ï³ñÙ³Ùμ å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í, û·ï³·áñÍÇ ³Û¹ ÙÇçáóÝ»ñÁ: ¸³ ÏÉÇÝÇ ¨ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ÉÇ½ÇÝ·³éáõÝ å³ÑÇ Çñ Ùáï ÉÇ½ÇÝ·³éáõÇÝ í×³ñí»ÉÇù å³ñμ»ñ³Ï³Ý í×³ñÝ»ñÁ ¨ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »Ã» ³Û¹ ÙÇçáóÝ»ñÁ, áñáÝù Ý³Ë³ï»ëí³Í »Ý ÉÇ½ÇÝ·³ÛÇÝ í×³ñÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, Í³ËëÇ ³ÛÉ Ï»ñå: ø³Õ. ûñ. 411 Ñá¹í³ÍÇ ÇÙ³ëïáí áõñÇßÝ»ñÇ ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ áã Çñ³-í³ã³÷ û·ï³·áñÍáõÙÝ ³éÏ³ ¿ Ý³¨ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ÉÇ½ÇÝ·³éáõÇ Ùáï ÁÝ¹Ñ³Ý-ñ³å»ë ãÏ³Ý ÉÇ½ÇÝ·³í×³ñÇ Ñ³Ù³ñ ÙÇçáóÝ»ñ, áñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ¿É í»ñçÇÝë ãÇ Ï³-ñáÕ Çñ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÁ Ï³ï³ñ»É: ê³Ï³ÛÝ »Ã», ûñÇÝ³Ï ÉÇ½ÇÝ·³éáõÝ Ñ³ÝÓ-Ý³ñ³ñÇ Çñ»Ý ëå³ë³ñÏáÕ μ³ÝÏÇÝ ÷áË³Ýó»É ¹ñ³Ù³Ï³Ý ·áõÙ³ñÁ ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÇ Ñ³ßíÇÝ, μ³Ûó í»ñçÇÝë ëË³ÉÙ³Ùμ áõÕ³ñÏÇ ³Û¹ ·áõÙ³ñÁ ³ÛÉ ëáõμÛ»ÏïÇ Ñ³ßíÇÝ, ³å³ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÁ Ï³ï³ñí³Í ãÇ Ñ³Ù³ñíÇ, μ³Ûó Ý³¨ ÏÇñ³éÙ³Ý »ÝÃ³Ï³ ã¿ ø³Õ. ûñ. 411 Ñá¹í³ÍÁ, ù³ÝÇ áñ ãÏ³ áõñÇßÇ ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ³ÝÇñ³í³-ã³÷ û·ï³·áñÍáõÙ:

1 î»°ë Брагинский М., Витрянский В., Договорное право, кн. 1, Москва, 2006, ¿ç 238:

14

ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ ³éÙ³Ùμ, ÉÇ½ÇÝ·Ç å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ÏáÕÙ»ñÇÝ ù³Õ³ù³óÇ³Çñ³í³-Ï³Ý å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý »ÝÃ³ñÏ»Éáõ Ï³ñ·Ý áõ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ áñáßíáõÙ »Ý ø³Õ. ûñ. 408-422 Ñá¹í³ÍÝ»ñáí, ÇÝãå»ë Ý³¨ ÏáÕÙ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛ³Ùμ` å³ÛÙ³-Ý³·ñáí:

ÀÝ¹ áñáõÙ, ø³Õ. ûñ. 411 Ñá¹í³ÍÇ 3-ñ¹ Ï»ïÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ »Ã» ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÇ ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ áã Çñ³í³ã³÷ û·ï³·áñÍÙ³Ùμ Ýñ³Ý å³ï×³éí³Í íÝ³ë-Ý»ñÁ ·»ñ³½³ÝóáõÙ »Ý ÝáõÛÝ Ñá¹í³ÍÇ 1-ÇÝ Ï»ïáí Ýñ³Ý Ñ³ë³Ý»ÉÇù ïáÏáëÝ»ñÇ ·áõÙ³ñÁ, ³å³ Ý³ Çñ³íáõÝù áõÝÇ ÉÇ½ÇÝ·³éáõÇó å³Ñ³Ýç»Éáõ Ñ³ïáõó»É íÝ³ëÝ»-ñÁ:

ºÃ» ËáëùÁ í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÇ ¨ ÉÇ½ÇÝ·³éáõÇ` ³éáõí³×³éùÇ å³Û-Ù³Ý³·ñÇó ãμËáÕ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ (í³ñÓ³Ï³É³Í ·áõÛùÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ¨ ÁÝÃ³-óÇÏ í»ñ³Ýáñá·áõÙ, û·ï³·áñÍáõÙ, ³å³Ñáí³·ñáõÙ ¨ ³ÛÉÝ), ³å³ å³ÛÙ³Ý³·ñ³-ÛÇÝ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ãÏ³ï³ñ»Éáõ Ï³Ù áã å³ïß³× Ï³ï³ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ ÏáÕ-Ù»ñÇ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝÁ íñ³ ¿ Ñ³ëÝáõÙ í³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³Ý³·ñÇ Ñ³Ù³ñ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ÑÇÙáõÝùÝ»ñáí` ÇÑ³ñÏ» Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáí Ý³¨ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ μá-í³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ: ÀÝ¹ áñáõÙ, Ï³ñÍáõÙ »Ýù, Ï³Ëí³Í ÉÇ½ÇÝ·Ç ÏáÝÏñ»ï ³é³ñÏ³-ÛÇó, ³Ý³Éá·Ç³ÛÇ Ï³ñ·áí å»ïù ¿ Ñ³ßíÇ ³éÝ»É Ý³¨ ·áõÛùÇ ÏáÝÏñ»ï ï»ë³ÏÝ»ñÇ í³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛáõÝÁ Ï³ñ·³íáñáÕ ÝáñÙ»ñÁ` ÏñÏÇÝ Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáí ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý í³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:

î»ÕÇÝ ¿ ³Ûëï»Õ Ý³¨ Ýß»É, áñ ÉÇ½ÇÝ·³éáõÇ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝÁ Ï³ñ·³-íáñáÕ ÝáñÙ ¿ Ý³¨ ø³Õ. ûñ. 683 Ñá¹í³ÍÁ, áñÇ Ý»ñÏ³ÛÇë μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ, Ï³ñ-ÍáõÙ »Ýù, ÙÇ ÷áùñ Í³Ýñ³μ»éÝáõÙ ¿ ÉÇ½ÇÝ·³éáõÝ»ñÇÝ, »Ã» í»ñçÇÝÝ»ñë Ù³Ýñ áõ ÙÇçÇÝ Ó»éÝ³ñÏ³ï»ñ»ñ »Ý, ù³ÝÇ áñ Ýñ³Ýó Ñ³Ù³ñ ø³Õ. ûñ. 417 Ñá¹í³Íáí ³ñ-¹»Ý ÇëÏ Ý³Ë³ï»ëí³Í ¿ Ëëï³óí³Í å³ï³ëË³Ý³-ïíáõÃÛáõÝ ·áõÛù³ÛÇÝ Ñ³ñ³-μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ, ¨ »Ã» í»ñáÝßÛ³É ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÁ, éÇëÏ»ñÇ Ïáõï³ÏáõÙ ã³é³ç³ó-Ý»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ÷áñÓ»Ý ÙïóÝ»É ÉÇ½ÇÝ·Ç å³ÛÙ³Ý³·ñáõÙ å³ï³Ñ³Ï³Ý Ï»ï, ³å³ Ï³ñáÕ ¿ ¹Åí³ñ³Ý³É ÏáÕÙ»ñÇ ÷áËÑ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛ³Ý Ï³Û³óáõÙÁ: ¸ñ³ Ñ³-Ù³ñ Ù»ñ Ï³ñÍÇùáí ø³Õ. ûñ. 683 Ñá¹í³ÍáõÙ ³í»ÉÇ Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ÏÉÇÝ»ñ μ³ó³éáõÃÛáõÝ Ý³Ë³ï»ë»É Ù³Ýñ áõ ÙÇçÇÝ Ó»éÝ³ñÏ³ï»ñ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ¨ ³Ûë ¹»å-ùáõÙ ³ñ¹»Ý éÇëÏÇ ÷áË³ÝóÙ³Ý ³ÛÉ Ï³ñ· Ý³Ë³ï»ë»Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ÏáõÝ»-Ý³ñ ÉÇ½ÇÝ·³ïáõÝ, áñÁ, »ÝÃ³¹ñíáõÙ ¿, ïÝï»ë³å»ë ³í»ÉÇ Ñ½áñ Ï³½Ù³Ï»ñåáõ-ÃÛáõÝ ¿:

ОТВЕТСВЕННОСТЬ СТОРОН ДОГОВОРА ЛИЗИНГА ПРИ НАРУШЕНИИ ДОГОВОРНЫХ ОБЯЗАТЕЛЬСТВ

Арам Каграманян

В статье мы обсудили правовое регулирование лизинга. Мы акцентировали внимание на некоторых особенностях правового регулирования ответственности сторон лизингового механизма. Принимая во внимание, что качественные нормы, регулирую-щие ответственность сторон, могут непосредственно повлиять на стабильность право-отношений, мы дали рекомендации, которые, как мы считаем, будут способствовать более глубокому внедрению этого эффективного механизма в экономику Армении.

15

THE RESPONSIBILITY OF LEASING CONTRACT PARTIES IN CASE OF CONTRACT VIOLATION OBLIGATIONS

Aram Ghahramanyan

In this article we discuss the legal regulation of leasing. Particular attention is pait to some specific features of the legal regulation of the responsibility of parties participating in leasing mechanism, Besides, have submitted some proposals, which in our opinion that will contribute to a deeper implementation of this effective mechanism in the economy of Armenia in the sense that the qualitative norms regulating the responsibility of the leasing parties may affect directly the stability of legal relations.

16

Î²È²ÜøÆ՝ àðäºê Ê²ö²ÜØ²Ü ØÆæàòÆ ÎÆð²èØ²Ü ²è²ÜÒÜ²Ð²îÎàôÂÚàôÜÜºðÀ

øðº²Î²Ü ¸²î²ì²ðàôÂÚ²Ü Üàð úðºÜê¶ðøÆ Ü²Ê²¶Ìàì ÈÇÉÇÃ ä»ïñáëÛ³Ý

ºäÐ, Æñ³í³·ÇïáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ï, μ³Ï³É³íñÇ³ïÇ áõë³ÝáÕ ¶Çï. Õ»Ï.` Ç.·.¹., åñáý. ê. ¸ÇÉμ³Ý¹Û³Ý

¾É÷áëï` [email protected]

Î³É³ÝùÇ ÏÇñ³éÙ³Ý Çñ³í³ã³÷áõÃÛáõÝÁ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ·áñÍáÕ ûñ»Ýë·ñùÇ ¨ Ý³Ë³·ÍÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ:

øñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 134-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Ë³÷³Ý-Ù³Ý ÙÇçáóÝ»ñÁ Ñ³ñÏ³¹ñ³ÝùÇ ÙÇçáóÝ»ñ »Ý, áñáÝù ÏÇñ³éíáõÙ »Ý Ï³ëÏ³ÍÛ³ÉÇ Ï³Ù Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ` ùñ»³Ï³Ý ·áñÍáí í³ñáõÛÃÇ ÁÝÃ³óùáõÙ Ýñ³Ýó áã å³ïß³× í³ñù³·ÇÍÁ Ï³ÝË»Éáõ ¨ ¹³ï³í×éÇ Ï³ï³ñáõÙÝ ³å³Ñáí»Éáõ Ýå³ï³-Ïáí: Ê³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ß³ñùáõÙ Ãí³ñÏíáõÙ ¿ Ý³¨ Ï³É³Ý³íáñáõÙÁ: 135-ñ¹ Ñá¹í³ÍÁ Ï³ñ·³íáñáõÙ ¿ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáó ÏÇñ³é»Éáõ ÑÇÙù»ñÁ: Ø³ëÝ³íáñ³-å»ë, ¹³ï³ñ³ÝÁ, ¹³ï³Ë³½Á, ùÝÝÇãÁ Ï³Ù Ñ»ï³ùÝÝáõÃÛ³Ý Ù³ñÙÇÝÁ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáó Ï³ñáÕ »Ý ÏÇñ³é»É ÙÇ³ÛÝ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ùñ»³Ï³Ý ·áñÍáí Ó»éù μ»ñí³Í ÝÛáõÃ»ñÁ μ³í³ñ³ñ ÑÇÙù »Ý ï³ÉÇë »ÝÃ³¹ñ»Éáõ, áñ Ï³ëÏ³ÍÛ³ÉÁ Ï³Ù Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÁ Ï³ñáÕ ¿`

1) Ã³ùÝí»É ùñ»³Ï³Ý í³ñáõÛÃÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ù³ñÙÝÇó. 2) ËáãÁÝ¹áï»É ÙÇÝã¹³ï³Ï³Ý í³ñáõÛÃáõÙ Ï³Ù ¹³ï³ñ³ÝáõÙ ·áñÍÇ ùÝÝáõÃ-

Û³ÝÁ` ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³ÝÁ Ù³ëÝ³ÏóáÕ ³ÝÓ³Ýó íñ³ ³ÝûñÇÝ³Ï³Ý ³½¹»-óáõÃÛáõÝ ·áñÍ³¹ñ»Éáõ, ·áñÍÇ Ñ³Ù³ñ Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ÝÛáõÃ»ñÁ Ã³ùóÝ»Éáõ Ï³Ù Ï»ÕÍ»Éáõ, ùñ»³Ï³Ý í³ñáõÛÃÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ù³ñÙÝÇ Ï³Ýãáí ³é³Ýó Ñ³ñ·»ÉÇ å³ï×³éÝ»ñÇ ãÝ»ñÏ³Û³Ý³Éáõ Ï³Ù ³ÛÉ,

3) Ï³ï³ñ»É ùñ»³Ï³Ý ûñ»Ýùáí ãÃáõÛÉ³ïñí³Í ³ñ³ñù, 4) Ëáõë³÷»É ùñ»³Ï³Ý å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝÇó ¨ Ýß³Ý³Ïí³Í å³ïÇÅÁ

Ïñ»Éáõó, 5) ËáãÁÝ¹áï»É ¹³ï³ñ³ÝÇ ¹³ï³í×éÇ Ï³ï³ñÙ³ÝÁ: Î³É³Ý³íáñáõÙÁ ³Ù»Ý³ËÇëï Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáóÝ ¿, áñÝ ³é³í»É³·áõÛÝ ã³-

÷áí ¿ ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáõÙ ³ÝÓÇ ë³ÑÙ³Ý³¹ñ³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÝ áõ ³½³ïáõÃÛáõÝ-Ý»ñÁ, ³Û¹ ÃíáõÙ ³ÛÝåÇëÇ Ï³ñ¨áñ Çñ³íáõÝù,ÇÝãåÇëÇÝ ¿ ³½³ïáõÃÛ³Ý ¨ ³Ý-Ó»éÝÙË»ÉÇáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÁ: ²ÝÓÝ³Ï³Ý ³½³ïáõÃÛ³Ý ¨ ³ÝÓ»éÝÙË»ÉÇáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ Ï³ÝËáñáßÙ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó Ï³ñ¨áñ Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý ÐÐ ê³ÑÙ³Ý³¹ñáõÃÛ³Ý 16-ñ¹ Ñá¹í³ÍÁ ¨ ØÆºÎ-Ç 5-ñ¹ Ñá¹-í³ÍÁ:ê³ÑÙ³Ý³¹ñáõÃÛ³Ý 16-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ՝ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ áù áõÝÇ ³½³-ïáõÃÛ³Ý ¨ ³ÝÓ»éÝÙË»ÉÇáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝù: Ø³ñ¹áõÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ³½³ïáõÃÛáõÝÇó ½Áñ-Ï»É Ï³Ù Ýñ³ ³½³ïáõÃÛáõÝÁ ë³ÑÙ³Ý³÷³Ï»É ÙÇ³ÛÝ ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ¹»åù»-ñáõÙ ¨ Ï³ñ·áí: úñ»ÝùÁ Ï³ñáÕ ¿ Ý³Ë³ï»ë»É ³½³ïáõÃÛáõÝÇó ½ñÏáõÙ, »ñμ ³éÏ³ ¿ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñ³Í ÉÇÝ»Éáõ ÑÇÙÝ³íáñ Ï³ëÏ³Í, Ï³Ù, »ñμ ¹³ ³ÝÑñ³-Å»ßï ¿ ³ÝÓÇ ÏáÕÙÇó Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Ï³ï³ñáõÙÁ Ï³Ù ³ÛÝ Ï³ï³ñ»Éáõó Ñ»ïá Ýñ³ ÷³ËáõëïÁ Ï³ÝË»Éáõ Ýå³ï³Ïáí:

Ø³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ¨ ÑÇÙÝ³ñ³ñ ³½³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ù³-ëÇÝ »íñáå³Ï³Ý ÏáÝí»ÝóÇ³ÛÇ 5-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ 1-ÇÝ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ áù áõÝÇ ³½³ïáõÃÛ³Ý ¨ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ³ÝÓ»éÝÙË»ÉÇáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝù: àã áùÇ ãÇ Ï³ñ»ÉÇ ³½³ïáõÃÛáõÝÇó ½ñÏ»É ³ÛÉ Ï»ñå, ù³Ý Ñ»ï¨Û³É ¹»åù»ñáõÙ ¨ ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í Ï³ñ·áí.

²ÝÓÇ ûñÇÝ³Ï³Ý Ï³É³Ý³íáñáõÙÁ Ï³Ù Ó»ñμ³Ï³ÉáõÙÁ` Çñ³í³Ë³ËïáõÙ Ï³-ï³ñ³Í ÉÇÝ»Éáõ ÑÇÙÝ³íáñ Ï³ëÏ³ÍÇ ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ Ýñ³Ý Çñ³í³ëáõ ûñÇ-

17

Ý³Ï³Ý Ù³ñÙÝÇÝ Ý»ñÏ³Û³óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí Ï³Ù ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ¹³ ÑÇÙÝ³íáñ Ï»ñåáí ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ñ³Ù³ñíáõÙ Ýñ³ ÏáÕÙÇó Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Ï³ï³ñáõÙÁ Ï³Ù ³ÛÝ Ï³ï³ñ»Éáõó Ñ»ïá Ýñ³ ÷³ËáõëïÁ Ï³ÝË»Éáõ Ñ³Ù³ñ: Üßí³Í ÝáñÙ»ñÇ Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÃÛáõÝÇó å³ñ½ ¿ ¹³éÝáõÙ, áñ ³ÝÓÇ Ï³É³Ý³íáñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ ÙÇ-³Å³Ù³Ý³Ï ³éÏ³ ÉÇÝÇ »ñÏáõ Ñ³Ý·³Ù³Ýù: Ü³Ë՝ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ÑÇÙÝ³íáñ Ï³ëÏ³Í, áñ ³ÝÓÁ Ï³ï³ñ»É ¿ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝ, ¨ »ñÏñáñ¹, ³ÝÓÇÝ ³½³ïáõÃÛáõÝÇó ½ñÏ»ÉÁ ³ÝÑñ³Å»ßï å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ýñ³ ÏáÕÙÇó Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Ï³ï³ñáõÙÁ Ï³Ù ³ÛÝ Ï³-ï³ñ»Éáõó Ñ»ïá Ýñ³ ÷³ËáõëïÁ Ï³ÝË»Éáõ Ýå³ï³Ïáí: ÐÇÙÝ³íáñ Ï³ëÏ³Í ³ñ-ï³Ñ³ÛïáõÃÛ³Ý Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÃÛ³ÝÁ ÐÐ ì×é³μ»Ï ¹³ï³ñ³ÝÝ ³Ý¹ñ³¹³ñÓ»É ¿ ì³Ñ-ñ³Ù ¶¨áñ·Û³ÝÇ í»ñ³μ»ñÛ³É ·áñÍáí, áñáõÙ Ýßí³Í ¿. §Î³É³ÝùÁ áñå»ë Ë³÷³Ý-Ù³Ý ÙÇçáó ÁÝïñ»ÉÇë ¹³ï³ñ³ÝÁ å³ñï³íáñ ¿ ³Ý¹ñ³¹³éÝ³É Ï³É³Ý³íáñÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ ¨ ÑÇÙù»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛ³ÝÁ: Î³É³Ý³íáñÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÁ ÷³ëï³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñáí Ñ³ëï³ïí³Í Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñ »Ý, áñáÝó μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ μ³ó³éáõÙ ¿ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáóÇ ÏÇñ³éáõÙÁ: Î³É³Ý³íáñÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ ÃíáõÙ Ñ³ïáõÏ Ï³ñ¨áñáõÃÛáõÝ áõÝÇ ³ÝÓÇ ÏáÕÙÇó Çñ»Ý í»ñ³·ñíáÕ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝÁ Ï³ï³ñ³Í ÉÇÝ»Éáõ ÑÇÙÝ³íáñ Ï³ëÏ³ÍÁ, áñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ Ñ³í³ëï»Éáõó Ñ»ïá ÙÇ³ÛÝ ÑÝ³-ñ³íáñ ¿ ³Ý¹ñ³¹³éÝ³É Ï³É³Ý³íáñÙ³Ý ÑÇÙù»ñÇÝ: ²í»ÉÇÝ, »Ã» ³éÏ³ ã¿ ³ÝÓÇ ÏáÕÙÇó Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñ³Í ÉÇÝ»Éáõ ÑÇÙÝ³íáñ Ï³ëÏ³Í, ³å³ ÐÐ ùñ»³-Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 135-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ 1-ÇÝ Ù³ëáõÙ Ãí³ñÏí³Í՝ Ï³É³-Ý³íáñÙ³Ý ÑÇÙù»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÇ ùÝÝ³ñÏáõÙÝ ³ÛÉ¨ë ³ÝÇÙ³ëï ¿¦: ê³Ï³ÛÝ åñ³ÏïÇÏ³ÛáõÙ ï³ñ³Íí³Í ¿ñ ùÝÝÇãÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó, ÙÇ³ÛÝ 135-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ ÑÇÙù»ñÁ ¹Ý»Éáí ÙÇçÝáñ¹áõÃÛ³Ý ÑÇÙùáõÙ, Ï³É³ÝùÁ՝áñå»ë Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáó ÏÇñ³é»Éáõ Ñ³Ù³ñ ¹ÇÙ»É ¹³ï³ñ³Ý, ¨ ß³ï Ñ³×³Ë ³Û¹ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛáõÝÝ»ñÁ μ³í³ñ³ñíáõÙ ¿ÇÝ: ²Û¹å»ë ¿ñ, ûñÇÝ³Ï ²ëÉ³Ý ²í»ïÇëÛ³ÝÇ ·áñÍáí: ². ²í»ïÇëÛ³ÝÇ Ï³É³ÝùÇ Å³ÙÏ»ïÁ »ñÏ³ñ³óÝ»Éáõ Ù³ëÇÝ áñáßáõÙÝ»ñáõÙ Ã»՛ ³é³çÇÝ ³ïÛ³ÝÇ, Ã»՛ í»ñ³ùÁÝ-ÝÇã ¹³ï³ñ³ÝÝ»ñÁ μ³í³ñ³ñí»É »Ý ÙÇ³ÛÝ ûñ»Ýùáí Ý³Ë³ï»ëí³Í Ï³É³Ý³íáñ-Ù³Ý ÑÇÙù»ñÇ ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý Ó¨³Ï»ñåáõÙÝ»ñÇ ß³ñ³¹ñ³Ýùáí, ¨ Çñ»Ýó áñáßáõÙÝ»-ñÁ ã»Ý å³ï×³é³μ³Ý»É ÷³ëï³Ï³Ý Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ Ï³ï³ñí³Í áÕç³ÙÇï »ÝÃ³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñáí: ì×é³μ»Ï ¹³ï³ñ³ÝÁ ³Û¹ ³éÇÃáí Ýß»ó, áñ ùñ. ¹³ï. ûñ»Ýë·ñùÇ 135-ñ¹ Ñá¹í³Íáí ë³ÑÙ³Ýí³Í Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáóÇ ÏÇñ³éÙ³Ý ÑÇÙù»ñÁ ã»Ý Ï³ñáÕ ³ÛÝå»ë Ù»ÏÝ³μ³Ýí»É ¨ ÏÇñ³éí»É, áñ Ï³É³ÝùÇ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛáõ-ÝÁ μ³í³ñ³ñáÕ ¹³ï³Ï³Ý ³ÏïÁ å³ï×³é³μ³Ý»Éáõ Ñ³Ù³ñ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ μ³í³ñ³ñ ÉÇÝÇ ûñ»Ýë·ñùÇ 135-ñ¹ Ñá¹í³Íáí ë³ÑÙ³Ýí³Í Çñ³í³Ï³Ý Ó¨³Ï»ñåáõÙÝ»ñÇ íÏ³-Û³ÏáãáõÙÁ Ï³Ù í»ñ³ñï³¹ñáõÙÁ: Ð³Ï³é³Ï å³ñ³·³ÛáõÙ ³ÝÓÇ ³½³ïáõÃÛ³Ý ¨ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ³ÝÓ»éÝÙË»ÉÇáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³Ý³¹ñ³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÇ ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏÙ³Ý Çñ³í³ã³÷áõÃÛ³Ý ¹³ï³Ï³Ý »ñ³ßËÇùÁ ÏÉÇÝÇ å³ïñ³Ýù³ÛÇÝ, ÇëÏ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÁ ÷³ëï³óÇ Ïμáí³Ý¹³Ï³½ñÏíÇ: ì×é³μ»Ï ¹³ï³ñ³ÝÇ ³Ûë ¹Çñùáñáßáõ-ÙÁ ÑÇÙÝí³Í ¿ Ø³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ºíñáå³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ Ý³Ë³¹»å³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÇ íñ³, áñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ՝ Ï³É³ÝùÇ ÑÇÙÝ³íáñí³ÍáõÃÛ³Ý Ï³ñ¨áñ ï³ññ»-ñÇó »Ý Ï³ëÏ³ÍÝ»ñÇ ³ñÅ³Ý³Ñ³í³ïáõÃÛáõÝÝ áõ μ³ñ»ËÕ×áõÃÛáõÝÁ1:

ÆëÏ ÇÝã ¿ áÕç³ÙÇï Ï³ëÏ³ÍÁ: êï»åáõÉ»³ÏÝ ÁÝ¹¹»Ù ØáÉ¹áí³ÛÇ ·áñÍáí ºíñá-å³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÁ Ù»ÏÝ³μ³Ý»É ¿ áÕç³ÙÇï Ï³ëÏ³ÍÇ ¿áõÃÛáõÝÁ: ²Ûëå»ë՝ §àÕç³-ÙÇï Ï³ëÏ³Í¦ áõÝ»Ý³ÉÁ »ÝÃ³¹ñáõÙ ¿ ³ÛÝåÇëÇ ÷³ëï»ñÇ Ï³Ù ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝ, áñáÝù ûμÛ»ÏïÇí ¹Çïáñ¹ÇÝ ÏÑ³Ùá½»Ý, áñ ïíÛ³É ³ÝÓÁ Ï³ñáÕ ¿ Ï³-ï³ñ³Í ÉÇÝ»É Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝ2:

ÐÇÙÝ³íáñ Ï³ëÏ³ÍÁ (³éÝãáõÃÛáõÝÁ) ÑÇÙÝ³íáñ»Éáõ å³Ñ³ÝçÁ ëÏ½μáõÝù³ÛÇÝ Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ ³ÝÓÇÝ ³½³ïáõÃÛáõÝÇó ½ñÏ»Éáõ ÁÝÃ³ó³Ï³ñ·»ñÇ å³ïß³×áõ-

1 ØÛáõñ»ÛÝ ÁÝ¹¹»Ù ØÇ³óÛ³É Â³·³íáñáõÃÛ³Ý (MURRAY v. THE UNITED KINGDOM), 1994 Ã. ÑáÏï»Ù-μ»ñÇ 28-Ç í×ÇéÁ, ·³Ý·³ï ÃÇí 14310/88, Ï»ï 61: 2 êï»åáõÉ»³ÏÝ ÁÝ¹¹»Ù ØáÉ¹áí³ÛÇ, 2007 Ã., ÝáñÛ»Ùμ»ñÇ 6-Ç í×ÇéÁ, ¸ÇÙáõÙ Ð-8207/06:

18

ÃÛ³Ý ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý Ñ³ñóáõÙ, ¨ ¹ñ³ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ ÐÐ ùñ»³¹³ï³í³ñ³Ï³Ý ·áñÍáÕ ûñ»Ýë·ñùáõÙ ¿³Ï³Ý μ³óÃáÕáõÙ ¿: ºí ³Ñ³ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ Ý³Ë³·ÍÇ 116-ñ¹ Ñá¹í³ÍáõÙ, í»ñáÝßÛ³É Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÁ Ñ³ßíÇ ³é-Ý»Éáí, Ýßí»É ¿, áñ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáó ãÇ Ï³ñáÕ ÏÇñ³éí»É, »Ã» μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ ÑÇÙ-Ý³íáñ Ï³ëÏ³ÍÝ ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, áñ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÁ Ï³ï³ñ»É ¿ Çñ»Ý í»ñ³·ñíáÕ Ñ³Ýó³Ý-ùÁ: ²ÛëÇÝùÝ, ùÝÝÇãÁ Ï³Ù ¹³ï³Ë³½Á, Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ Ï³ï³ñ³Í ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ (³Ý·áñÍáõÃÛ³Ý) í»ñ³μ»ñÛ³É å»ïù ¿ Ý»ñÏ³Û³óÝÇ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ, ÷³ëï»ñ Ï³Ù ³å³óáõÛóÝ»ñ, áñáÝù áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý ÏÙ³ïÝ³Ýß»Ý Ýñ³ ³éÝãáõÃÛáõÝÝ Çñ»Ý í»ñ³-·ÁñíáÕ »ÝÃ³¹ñÛ³É Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³ÝÁ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ÏÑÇÙÝ³íáñ»Ý, áñ ¹»åùÁ, áñÇ Ï³ï³ñÙ³Ý Ù»ç ³ÝÓÁ Ï³ëÏ³ÍíáõÙ ¿, Ñ³ÙÁÝÏÝáõÙ ¿ Çñ»Ý í»ñ³·ñíáÕ Ñ³Ýó³ÝùÇ ¹»åùÇÝ: ê³Ï³ÛÝ ·áñÍáÕ ûñ»Ýë·ñùáí Ï³É³ÝùÇ ÏÇñ³éÙ³Ý ÑÇÙù»ñÝ áõÝ»Ý Ï³ÝË³-ï»ë³Ï³Ý, Ùáï³íáñ μÝáõÛÃ, ù³ÝÇ áñ »ÝÃ³¹ñáõÙ »Ý ³å³·³ÛÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ Çñ³-¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñ: ê³Ï³ÛÝ, »Ã» ³ÝÓÇÝ Ù»Õë³·ñíáÕ Ñ³Ýó³ÝùÇÝ Ýñ³ ³éÝãáõÃÛáõÝÁ ãÇ ÑÇÙÝ³íáñíáõÙ, ³å³ Ýñ³ Ñ»ï³·³ í³ñù³·ÍÇ å³ïß³×áõÃÛ³Ý ·Ý³Ñ³ïáõÙÝ ³Ýïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý ¿: Ü³Ë³·ÍÇ 116-ñ¹ Ñá¹í³ÍáõÙ ë³ÑÙ³Ýí»É ¿, áñ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáóÁ Ï³ñáÕ ¿ ÏÇñ³éí»É, »Ã» ¹³ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿՝

1) Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ ÷³ËáõëïÁ Ï³ÝË»Éáõ Ñ³Ù³ñ. 2) Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ ÏáÕÙÇó Ñ³Ýó³Ýù Ï³ï³ñ»ÉÁ Ï³ÝË»Éáõ Ñ³Ù³ñ. 3) Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ ÏáÕÙÇó Çñ íñ³ ûñ»Ýùáí Ï³Ù ¹³ï³ñ³ÝÇ áñáßÙ³Ùμ ¹ñí³Í

å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ï³ñáõÙÝ ³å³Ñáí»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ¶áñÍáÕ ûñ»Ýë·ñùÇ 135-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇó μËáõÙ ¿, áñ Ï³É³Ý³íáñáõÙÁ ¨ ¹ñ³ ³ÛÉ-

ÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáóÁ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ Ï³ñáÕ »Ý ÏÇñ³éí»É ÙÇ³ÛÝ ³ÛÝåÇëÇ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, áñÇ Ñ³Ù³ñ Ý³Ë³ï»ëíáÕ ³½³ï³-½ÁñÏÙ³Ý Ó¨áí å³ïÅÇ ³é³í»É³·áõÛÝ Å³ÙÏ»ïÁ Ù»Ï ï³ñáõó ³í»ÉÇ ¿: ÀÝ¹ áñáõÙ èáõë³ëï³ÝÇ ùñ. ¹³ï. ûñ»Ýë·ñùÇ 108-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ³Ûë Å³ÙÏ»ïÁ 3 ï³ñáõó ³í»ÉÇ ¿1: Ð»ï³ùñùÇñ ¿, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ·áñÍáÕ ûñ»Ýë·ÇñùÁ è¸ ùñ. ¹³ï ûñ»Ýë·ñùÇ í»ñ³ñï³¹ñáõÙÝ ¿, ÇÝãáõ ¿ Å³ÙÏ»ïÁ ³í»ÉÇ Ýí³½: ÆëÏ Ý³-Ë³·ÍáõÙ ÝÙ³Ý ¹ñáõÛÃ Ý³Ë³ï»ëí³Í ã¿, Ï³ñÍáõÙ »Ù, ³ÝÑñ³Å»ßï ¿É ã¿, áñáíÑ»ï¨ ¹ñ³ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÇó μËáõÙ ¿, áñ Ï³É³ÝùÁ å»ïù ¿ ÏÇñ³éíÇ Í³Ûñ³Ñ»Õ ¹»åù»ñáõÙ ¨ ó³ÝÏ³ó³Í ¹»åùáõÙ ß»ßïÁ ¹ñíáõÙ ¿ ÑÇÙÝ³íáñ Ï³ëÏ³ÍÇ íñ³: ¶áñÍáÕ ûñ»Ýë·ñùÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáó ÏÇñ³é»Éáõ ³ÝÑñ³Å»ßïáõ-ÃÛ³Ý ¨ Ï³ëÏ³ÍÛ³ÉÇ Ï³Ù Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ ¹ñ³ ï»ë³ÏÝ ÁÝïñ»Éáõ Ñ³ñóÁ ÉáõÍ»ÉÇë Ñ³ßíÇ »Ý ³éÝíáõÙ` í»ñ³·ñíáÕ ³ñ³ñùÇ μÝáõÛÃÁ ¨ íï³Ý·³íáñáõÃÛ³Ý ³ëïÇ×³ÝÁ, Ï³ëÏ³ÍÛ³ÉÇ Ï³Ù Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ ³ÝÓÁ, ï³ñÇùÁ ¨ ³éáÕç³Ï³Ý íÇ×³ÏÁ, ë»éÁ, ½μ³ÕÙáõÝùÇ ï»ë³ÏÁ, ÁÝï³Ý»Ï³Ý ¹ñáõÃÛáõÝÁ ¨ ËÝ³Ù³ñÏÛ³ÉÝ»ñÇ ³éÏ³Ûáõ-ÃÛáõÝÁ, ·áõÛù³ÛÇÝ ¹ñáõÃÛáõÝÁ, μÝ³ÏáõÃÛ³Ý Ùßï³Ï³Ý í³ÛñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ ¨ ³ÛÉ ¿³Ï³Ý Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñ: ÆëÏ Ý³Ë³·ÍáõÙ ÙÇ³ÛÝ Ýßí³Í ¿, áñ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáóÇ ï»ë³ÏÝ ÁÝïñ»ÉÇë Ñ³ßíÇ »Ý ³éÝíáõÙ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ å³ïß³× í³ñù³·ÇÍÝ ³å³Ñá-íáÕ ¨ ¹ñ³Ý ËáãÁÝ¹áïáÕ μáÉáñ ÑÝ³ñ³íáñ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÁ: ÖÇßï ¿ ¹ñ³Ýù ¨ë å»ïù ¿ Ñ³ßíÇ ³éÝí»Ý, ë³Ï³ÛÝ ³é³Ýó ³ÝÓÇÝ μÝáõÃ³·ñáÕ ¨ Ýñ³ Ñ»ï Ï³åí³Í ³ÛÉ Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñÁ (áñáÝù ³Ùñ³·ñí³Í »Ý ·áñÍáÕ ûñ»Ýë·ñùáõÙ) Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáõ, Ï³ñÍáõÙ »Ýù՝ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáó ÁÝïñ»ÉÁ ³ñ¹³ñ³óÇ ã¿: Ü³Ë³·Íáí Ï³É³ÝùÇ ¹»åùáõÙ ¹³ï³ñ³ÝÁ Ñ³ßíÇ Ï³éÝÇ 116-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ 2-ñ¹ Ù³ëÇ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÁ áõ ÑÇÙÝ³íáñ Ï³ëÏ³ÍÁ Ñ³ëï³ïáÕ ³å³óáõÛóÝ»ñÁ: ºÃ» ·áñÍáÕ ûñ»Ýë·ñùÇ ¨ í×é³μ»Ï ¹³ï³ñ³ÝÇ áñáßáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Ï³É³ÝùÁ ÏÇñ³é»Éáõ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ å»ïù ¿ 135-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ íÏ³Û³Ïáã³Í Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÁ Ñ³ëï³ïáÕ ³å³óáõÛóÝ»ñ Ý»ñÏ³Û³óí»Ý, ³å³ Ý³Ë³·ÍÇ 116-ñ¹ Ñá¹í³ÍáõÙ ÝßíáõÙ ¿, áñ í»-ñáÝßÛ³É Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÇ ÑÇÙÝ³íáñáõÙ ãÇ å³Ñ³ÝçíáõÙ՝

1 è¸ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ûñ»Ýë·Çñù, Ñá¹í³Í 108-Ç ³é³çÇÝ Ù³ë:

19

1) ëáõÛÝ ûñ»Ýë·ñùáí Ý³Ë³ï»ëí³Í ³é³ÝÓÇÝ ³ÛÉÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáóÝ»ñ ÏÇñ³é»Éáõ ¹»åùáõÙ.

2) Í³Ýñ Ï³Ù ³é³ÝÓÝ³å»ë Í³Ýñ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Ù»ç Ù»Õ³¹ñíáÕ ³ÝÓÇ ëÏ½μÝ³Ï³Ý Ï³É³ÝùÇ Ï³Ù ³ÛÉÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáóÇ ÏÇñ³éÙ³Ý ¹»å-ùáõÙ:

1-ÇÝ Ï»ïÇ Ñ»ï Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ñ³Ù³Ó³ÛÝí»É, áñáíÑ»ï¨ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáóÝ»ñÁ ÏÇ-ñ³éíáõÙ »Ý ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³Ýí³Í Ï³ñ·Ç Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý, ÇÝã-å»ë Ý³¨ ¹³ï³í×éÇ å³ïß³× Ï³ï³ñÙ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛ³Ý ¹»å-ùáõÙ: ²ÛëÇÝùÝ ³é³ÝÓÇÝ Ñ³Ù»Ù³ï³μ³ñ Ù»ÕÙ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ÏÇñ³éÙ³Ý ¹»åùáõÙ, ·áõó» ¨ å»ïù ã¿ ÑÇÙÝ³íáñ»É ³Û¹ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÁ, áñáíÑ»ï¨ ¹ñ³Ýù Ýí³½ ã³÷áí »Ý ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáõÙ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ Çñ³íáõÝù»ñÁ, ûñÇÝ³Ï »ñ³ßË³íá-ñáõÃÛáõÝ, í³ñã³Ï³Ý ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ ¨ ³ÛÉÝ: ê³Ï³ÛÝ Í³Ýñ Ï³Ù ³é³ÝÓ³å»ë Í³Ýñ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Ù»ç Ù»Õ³¹ñíáÕ ³ÝÓÇ ëÏ½μÝ³Ï³Ý Ï³É³Ýù ÏÇñ³é»ÉÝ ³é³Ýó ÑÇÙÝ³íáñ»Éáõ, áñ Ý³ Ï³ñáÕ ¿ ÷³Ëã»É, Ýáñ Ñ³Ýó³Ýù Ï³ï³ñ»É, Ï³Ù ãÏ³ï³ñ»É Çñ íñ³ ¹ñí³Í å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ï³ñÍáõÙ »Ù Çñ³í³ã³÷ ã¿: Î³É³ÝùÁ Ù»Õ³¹-ñÛ³ÉÇ μ³í³Ï³ÝÇÝ Ù»Í Í³í³Éáí Çñ³íáõÝùÝ»ñ ¿ ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáõÙ՝ áõÕ»Ïóí»Éáí Ýñ³ Ù»Ïáõë³óÙ³Ý Ñ»ï: ºí ÙÇ³ÛÝ ÑÇÙÝ³íáñ Ï³ëÏ³ÍÁ Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáí, ³é³Ýó ÑÇÙÝ³íáñ»Éáõ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáóÇ ÏÇñ³éÙ³Ý Ýå³ï³ÏÁ, ã¿՞ áñ å»ïù ¿ ÑÇÙÝ³íáñ-íÇ, Ã» á՞ñÝ ¿ Ñ»Ýó Ï³É³Ýù ÏÇñ³é»Éáõ Ýå³ï³ÏÁ, ÙÇ ¹»åùáõÙ Ýñ³ ÷³ËáõëïÁ Ï³ÝË»Éáõ Ñ³Ù³ñ, Ï³Ù Ýñ³ ÏáÕÙÇó Ýáñ Ñ³Ýó³ÝùÇ Ï³ï³ñáõÙÁ Ï³ÝË»Éáõ Ñ³Ù³ñ, áõ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ¹»åùáõÙ ³Ûë Ñ³Ý·³Ù³ùÝ»ñÁ Ñ³í³ëïáÕ áÕç³ÙÇï ³å³óáõÛó-Ý»ñ å»ïù ¿ Ý»ñÏ³Û³óí»Ý: ²é³Ýó ³Ûë Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÁ ÑÇÙÝ³íáñ»Éáõ՝ ¹³ï³ñ³-ÝÁ, ÷³ëïáñ»Ý, ÙÇ³ÛÝ Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáí ³ñ³ñùÇ Í³ÝñáõÃÛáõÝÁ ¨ í»ñ³·ñíáÕ ³ñ³ñ-ùÁ, Ï³ñáÕ ¿ Ï³É³ÝùÇ ÙÇçáñ¹áõÃÛáõÝÁ μ³í³ñ³ñ»É: Ø³Ù»¹áí³Ý ÁÝ¹¹»Ù èáõë³ë-ï³ÝÇ ·áñÍáí ºíñáå³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÁ ³ñÓ³Ý³·ñ»É ¿, áñ ÏáÝÏñ»ï ÷³ëï»ñ Ý»ñ-Ï³Û³óÝ»Éáõ Ï³Ù ³ÛÉÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ÏÇñ³éÙ³Ý Ñ³ñóÁ ùÝÝ³ñÏ»Éáõ, ¨ Ù»Í³å»ë ÑÇÙÝí»Éáí Ù»Õ³¹ñ³ÝùÇ Í³ÝñáõÃÛ³Ý íñ³՝ ÇßË³ÝáõÃÛáõÝ-Ý»ñÁ Ï³É³ÝùÇ ï³Ï »Ý í»ñóñ»É ³ÛÝåÇëÇ ÑÇÙù»ñáí, áñáÝù ã»Ý Ï³ñáÕ ¹Çïí»É áñ-å»ë §Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ¨ μ³í³ñ³ñ¦: ºí ³Û¹ ³éÇÃáí Ýß»É ¿, áñ Ã»¨ ³ÝÓÇÝ ëå³é-Ý³óáÕ å³ïÅÇ ËëïáõÃÛáõÝÁ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ ÷³ËáõëïÇ ¹ÇÙ»Éáõ Ï³Ù Ýáñ Ñ³Ý-ó³Ýù Ï³ï³ñ»Éáõ Ýáñ ï³ññ, ³½³ïáõÃÛáõÝÇó ½ñÏ»ÉÁ ãÇ Ï³ñáÕ ·Ý³Ñ³ïí»É μ³ó³-é³å»ë í»ñ³ó³Ï³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó՝ Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáí ÙÇ³ÛÝ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Í³ÝñáõÃÛáõÝÁ1:

Àëï ºíñáå³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ Ý³Ë³¹»å³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÇ՝ Ï³É³ÝùÇ ëÏ½μÝ³-Ï³Ý ÏÇñ³éÙ³Ý ³éÝãáõÃÛ³Ùμ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ ãáñë Ï³ÝË³í³ñÏ³Í.

1. ²å³óáõÛóÝ»ñÇ Í³Ýñ³ÏßÇé ÉÇÝ»ÉÝ ÇÝùÝÇÝ μ³í³ñ³ñ ã¿ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇÝ Ï³É³-Ý³íáñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ¸³ï³ñ³ÝÁ å»ïù ¿ å³ïß³× Ñ³ñ·³Ýù óáõó³μ»ñÇ ³ÝÙ»Õáõ-ÃÛ³Ý Ï³ÝË³í³ñÏ³ÍÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ ¨ å³ï×³é³μ³Ýí³Í áñáßÙ³Ý Ù»ç ³ñï³óáÉÇ Ï³É³ÝùÇ ÏÇñ³éÙ³Ý ÏáÕÙ ¨ ¹»Ù μ»ñíáÕ μáÉáñ ÷³ëï³ñÏÝ»ñÁ: Î³É³ÝùÇ ÏÇñ³é-Ù³Ý å³ï×³é³μ³ÝáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ ÑÇÙÝí³Í ÉÇÝÇ ·áñÍáõÙ »Õ³Í ÷³ëï»ñÇ íñ³:

2. ä³ïÅÇ Í³ÝñáõÃÛáõÝÁ ÇÝùÝÇÝ μ³í³ñ³ñ ã¿ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇÝ Ï³É³Ý³íáñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ, áã ¿É ¹³ï³ñ³ÝÁ Ï³ñáÕ ¿ Ï³É³Ý³íáñÙ³Ý áñáßáõÙÁ ÑÇÙÝ³íáñ»É Ù»Õë³-·ÁñíáÕ å³ï×³éí³Í íÝ³ëÇ ã³÷áí, ³ÛÉ å»ïù ¿ Ñ³ßíÇ ³éÝÇ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ ³ÝÓÁ μÝáõÃ³·ñáÕ ïíÛ³ÉÝ»ñÁ, ù³ÝÇ áñ Ýå³ï³ÏÁ áã Ã» íÝ³ëÇ Ñ³ïáõóáõÙÁ, ³ÛÉ ¹³ï³-Ï³Ý ùÝÝáõÃÛ³ÝÁ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ Ý»ñÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ »ñ³ßË³íáñ»ÉÝ ¿ :

3. øÝÝáõÃÛáõÝÇó Ã³ùÝí»Éáõ Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, ³é³Ýó Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ ¹»å-ùáõÙ ³ÛÝ ÏÇñ³é»Éáõ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ ÑÇÙÝ³íáñáÕ ³å³óáõÛóÝ»ñÇ, ÝáõÛÝå»ë μ³í³ñ³ñ ã¿:

1 ØÆº¸ - Ø³Ù»¹áí³Ý ÁÝ¹¹»Ù èáõë³ëï³ÝÇ ·áñÍáí í×Çé, êïñ³ëμáõñ·, 1 ÑáõÝÇëÇ 2006 Ã.:

20

4. Ø»Õ³¹ñÛ³ÉÇ՝ Ý³ËÏÇÝáõÙ ¹³ïí³Í ÉÇÝ»Éáõ μáõÝ ÷³ëïÝ ÇÝùÝÇÝ μ³í³ñ³ñ ã¿ ³½³ï ³ñÓ³Ï»Éáõ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛáõÝÁ Ù»ñÅ»Éáõ Ñ³Ù³ñ1:

²ÛëÇÝùÝ, Ý³Ë³·ÇÍÁ å»ïù ¿ ÷á÷áËíÇ ¨ Ã»՛ ÑÇÙÝ³íáñ Ï³ëÏ³ÍÇ, Ã»՛ ÙÛáõë Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÇ ÑÇÙÝ³íáñÙ³Ý ³éáõÙáí, å»ïù ¿ Ñ³í³ë³ñ Ùáï»óáõÙ óáõó³μ»ñ-íÇ Ï³É³ÝùÇ ÏÇñ³éÙ³Ý ¹»åùáõÙ՝ ³ÝÏ³Ë Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Í³ÝñáõÃÛáõÝÇó:

²Ý·³Ù ³ÛÝåÇëÇ ³é³í»É Í³Ýñ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ñ³·³ÛáõÙ, ÇÝãå»ë ûñÇÝ³Ï, Í³Ýñ³óáõóÇã Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñáõÙ Ï³ï³ñí³Í ëå³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿, ÙÇÝã¨ Ï³-É³ÝùÇ ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝ ï³ÉÁ, ³Ýå³ÛÙ³Ý å»ïù ¿ áõëáõÙÝ³ëÇñ»É Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ ³ÝÓÁ ¨ ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÁ, áñáÝóáõÙ Ý³ ·ïÝíáõÙ ¿ (øÉáõëÝ ÁÝ¹¹»Ù ´»É·Ç³ÛÇ):

Î³É³ÝùÇ Å³ÙÏ»ïÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ïáõÃÛáõÝÁ: øñ. ¹³ï. ·áñÍáÕ ûñ»Ýë·ñùÇ Ñ³-Ù³Ó³ÛÝ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇÝ Ï³É³ÝùÇ ï³Ï å³Ñ»Éáõ Å³ÙÏ»ïÁ Ñ³ßííáõÙ ¿ Ó»ñμ³Ï³É»ÉÇë ³ÝÓÇÝ ÷³ëï³óÇ ³ñ·»É³ÝùÇ í»ñóÝ»Éáõ å³ÑÇó, ÇëÏ »Ã» Ý³ ãÇ Ó»ñμ³Ï³Éí»É, ³å³ ³Û¹ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáóÝ ÁÝïñ»Éáõ Ù³ëÇÝ ¹³ï³ñ³ÝÇ áñáßáõÙÁ Ï³ï³ñ»Éáõ å³ÑÇó: øñ»³Ï³Ý ·áñÍáí ÙÇÝã¹³ï³Ï³Ý í³ñáõÛÃáõÙ Ï³É³ÝùÇ ï³Ï å³Ñ»Éáõ Å³ÙÏ»ïÁ ãÇ Ï³ñáÕ ÉÇÝ»É 2 ³ÙëÇó ³í»ÉÇ, μ³ó³éáõÃÛ³Ùμ ëáõÛÝ ûñ»Ýë·ñùáí Ý³-Ë³ï»ëí³Í ¹»åù»ñÇ: ÀÝ¹ áñáõÙ, ·áõÙ³ñíáõÙ »Ý Ï³É³ÝùÇ ï³Ï ¨ μÅßÏ³Ï³Ý Ñ³ë-ï³ïáõÃÛáõÝáõÙ ³ÝÓÇ ·ïÝí»Éáõ, Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇÝ Ï³É³ÝùÇ ï³Ï å³Ñ»Éáõ Å³ÙÏ»ïÇ Ù»ç Ñ³ßí³ÏóíáÕ μáÉáñ Å³ÙÏ»ïÝ»ñÁ: øñ»³Ï³Ý ·áñÍáí ÙÇÝã¹³ï³Ï³Ý í³ñáõÛ-ÃáõÙ Ï³É³ÝùÇ ï³Ï å³Ñ»Éáõ Å³ÙÏ»ïÇ ÁÝÃ³óùÁ Ï³ë»óíáõÙ ¿ ³ÛÝ ûñÁ, »ñμ ¹³ï³-Ë³½Á ùñ»³Ï³Ý ·áñÍÝ áõÕ³ñÏáõÙ ¿ ¹³ï³ñ³Ý, Ï³Ù Ï³É³Ý³íáñáõÙÁ` áñå»ë Ë³-÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáó í»ñ³óíáõÙ ¿: øñ»³Ï³Ý ·áñÍáí ÙÇÝã¹³ï³Ï³Ý í³ñáõÛÃáõÙ Ù»Õ³¹-ñÛ³ÉÇÝ Ï³É³ÝùÇ ï³Ï å³Ñ»Éáõ Å³ÙÏ»ïÁ, Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáí ·áñÍÇ ³é³ÝÓÝ³ÏÇ μ³ñ-¹áõÃÛáõÝÁ, ¹³ï³ñ³ÝÇ ÏáÕÙÇó Ï³ñáÕ ¿ »ñÏ³ñ³óí»É ÙÇÝã¨ 6 ³ÙÇë, ÇëÏ μ³ó³éÇÏ ¹»åù»ñáõÙ, »ñμ ³ÝÓÁ Ù»Õ³¹ñíáõÙ ¿ Í³Ýñ Ï³Ù ³é³ÝÓÝ³å»ë Í³Ýñ Ñ³Ýó³·áñÍáõ-ÃÛáõÝ Ï³ï³ñ»Éáõ Ù»ç՝ ÙÇÝã¨ 12 ³ÙÇë:

¸³ï³ñ³ÝáõÙ ·áñÍÇ ùÝÝáõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇÝ Ï³É³ÝùÇ ï³Ï å³-Ñ»Éáõ ³é³í»É³·áõÛÝ Å³ÙÏ»ï ãÇ ë³ÑÙ³ÝíáõÙ áã ·áñÍáÕ ûñ»Ýë·ñùáí, áã ¿É Ý³Ë³-·ÁÍáí, Ï³ñÍáõÙ »Ù å»ïù ¿ Ï³ñ·³íáñ»É ³Ûë Ñ³ñóÁ:

ÆëÏ Ý³Ë³·ÍÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ÙÇÝã¹³ï³Ï³Ý í³ñáõÛÃáõÙ ëÏ½μÝ³Ï³Ý Ï³É³ÝùÇ Å³ÙÏ»ïÁ ãÇ Ï³ñáÕ ·»ñ³½³Ýó»É Ù»Ï ³ÙÇëÁ: ØÇÝã¹³ï³Ï³Ý í³ñáõÛÃáõÙ Ù»Õ³¹-ñÛ³ÉÇÝ Ï³É³ÝùÇ ï³Ï å³Ñ»Éáõ Å³ÙÏ»ïÁ Ï³ñáÕ ¿ »ñÏ³ñ³óí»É Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ¹»åùáõÙ »ñÏáõ ³ÙëÇó áã ³í»ÉÇ Å³ÙÏ»ïáí: Î³ñÍáõÙ »Ù Ù»Ï ³ÙëÛ³ Å³ÙÏ»ïÁ ëÏ½μÝ³Ï³Ý Ï³É³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ ³í»ÉÇ ³ñ¹³ñ³óÇ ¿, áñáíÑ»ï¨ Ý³Ë Ù»Ï ³ÙÇëÁ μ³-í³ñ³ñ ¿ ùÝÝÇãÇ ÏáÕÙÇó ³ÝÑñ³Å»ßï ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³ï³ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ, ÇëÏ »Ã» ãÇ μ³í³ñ³ñáõÙ Ï³É³ÝùÇ Å³ÙÏ»ïÁ »ñÏ³ñ³óÝ»Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ Ï³, μ³-óÇ ³Û¹ »ñμ»ÙÝ ÏáÝÏñ»ï ³ÝÓ³Ýó Ñ³Ù³ñ Çñáù »ñÏáõ ³ÙÇëÁ Ï³ñáÕ ¿ ß³ï ÉÇÝ»É: Ü³Ë³·ÍÇ Ýáñ³ÙáõÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ï³ñ¨áñ ¿ Ý³¨ ³ÛÝ, áñ Ï³É³ÝùÇ Å³ÙÏ»ïÝ»ñÁ Ï³Ëí³Í Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Í³ÝñáõÃÛ³Ý Ñ»ï Ñëï³Ï»óí»óÇÝ: ²Ûëå»ë՝ ÙÇÝã¹³-ï³Ï³Ý í³ñáõÛÃáõÙ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇÝ Ï³É³ÝùÇ ï³Ï å³Ñ»Éáõ ³é³í»É³·áõÛÝ Å³Ù-Ï»ïÝ ¿`

1) »ñÏáõ ³ÙÇë` áã Ù»Í Í³ÝñáõÃÛ³Ý Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ù»Õ³¹ñí»Éáõ ¹»åùáõÙ.

2) ãáñë ³ÙÇë` ÙÇçÇÝ Í³ÝñáõÃÛ³Ý Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ù»Õ³¹ñí»Éáõ ¹»åùáõÙ.

3) ï³ëÁ ³ÙÇë` Í³Ýñ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ù»Õ³¹ñí»Éáõ ¹»åùáõÙ. 4) ï³ëÝ»ñÏáõ ³ÙÇë՝ ³é³ÝÓÝ³å»ë Í³Ýñ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ù»Õ³-

¹Áñí»Éáõ ¹»åùáõÙ:

1 §¸³ï³íáñÇ Ó»éÝ³ñÏ¦, ÐÐ ¹³ï³íáñÝ»ñÇ ÙÇáõÃÛáõÝ, ºñ¨³Ý, 2010 Ã.:

21

ÜÙ³Ý Ï³ñ·³íáñáõÙÁ ³í»ÉÇ ÁÝ¹áõÝ»ÉÇ ¿ ³ÛÝ ³éáõÙáí, áñ ·áñÍáÕ ûñ»Ýë·ñùÇó Ï³ñáÕ »Ý »½ñ³Ï³óÝ»É, áñ ûñÇÝ³Ï áã Ù»Í Ï³Ù ÙÇçÇÝ Í³ÝñáõÃÛ³Ý Ñ³Ýó³·áñÍáõ-ÃÛáõÝ Ï³ï³ñ³Í ³ÝÓÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ Ï³É³ÝùÁ Ï³ñáÕ ¿ »ñÏ³ñ³óí»É ÙÇÝã¨ í»ó ³ÙÇë: ÆëÏ Áëï Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Í³ÝñáõÃÛ³Ý Ï³É³ÝùÇ ³é³í»É³·áõÛÝ Å³ÙÏ»ïÝ»ñÁ ë³ÑÙ³Ý»ÉÁ Ý³Ë Ïå³ñï³íáñ»óÝÇ í³ñáõÛÃÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ù³ñÙÝÇÝ å³ïß³× ¨ áÕç³ÙÇï Å³ÙÏ»ïáõÙ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ Çñ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÇÝãå»ë Ý³¨ Ï³ñ¨áñ »ñ³ßËÇù ¿ ³ÝÓÇ ³½³ïáõÃÛ³Ý ¨ ³ÝÓ»éÝÙË»ÉÇáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÇ å³ßï-å³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ:

ÆÝã í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ Ï³É³ÝùÇ Å³ÙÏ»ïÁ »ñÏ³ñ³óÝ»ÉáõÝ, ³å³ Áëï Ý³Ë³·ÍÇ ¹³ï³ñ³ÝÇ ³éç¨ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ÑÇÙÝ³íáñ»É Ý³¨ í³ñáõÛÃÇ Ñ³Ù³ñ Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÁ μ³ó³Ñ³Ûï»Éáõ Ýå³ï³Ïáí í³ñáõÛÃÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ù³ñÙÝÇ ÏáÕÙÇó ·áñÍ³¹ñí³Í å³ïß³× ç³Ý³ëÇñáõÃÛáõÝÁ (due diligence), ÇÝãå»ë Ý³¨ ïíÛ³É Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ ùñ»³Ï³Ý Ñ»ï³åÝ¹áõÙÁ ß³ñáõÝ³Ï»Éáõ ³Ý-Ññ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ, μ³óÇ ³Û¹ ¹³ï³ñ³ÝÁ ¹Çï³ñÏÇ ³í»ÉÇ Ù»ÕÙ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáó ÏÇñ³é»Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÁ:

ÆëÏ ·áñÍáÕ ûñ»Ýë·ñùáõÙ å³ïß³× ç³Ý³ëÇñáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ÝßáõÙ ãÏ³, ¨ ¹³-ï³ñ³ÝÁ áã Ã» å»ïù ¿ ³Ý¹ñ³¹³éÝ³ ³ÛÉÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáó ÏÇñ³-é»ÉáõÝ, ³ÛÉ ¹³ï³ñ³ÝÝ Çñ³íáõÝù áõÝÇ ×³Ý³ã»É Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇÝ ·ñ³íáí ³½³ï»Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÁ ¨ Ýß³Ý³Ï»É ·ñ³íÇ ·áõÙ³ñÁ: Î³ñÍáõÙ »Ù Ï³É³ÝùÇ Å³ÙÏ»ïÇ »ñÏ³ñ³óÙ³Ý ÙÇçÝáñ¹áõÃÛáõÝÁ ùÝÝ»ÉÇë ¹³ï³ñ³ÝÁ å³ñï³íáñ ¿ Ñ³ßíÇ ³éÝ»É í³ñáõÛÃÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ù³ñÙÝÇ å³ïß³× ç³Ý³ëÇñáõÃÛáõÝÁ, ³ÛëÇÝùÝ å»ïù ¿ ÑÇÙÝ³íáñíÇ, áñ Ï³É³Ý³íáñÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍáõÙ í³ñáõÛÃÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ù³ñÙÇÝÝ ³Ý·áñÍáõÃÛ³Ý ãÇ Ù³ïÝí»É, Ï³ï³ñ»É ¿ μ³í³ñ³ñ ù³Ý³Ïáí ùÝÝã³Ï³Ý áõ ³ÛÉ ¹³ï³í³ñ³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ: ÆÝãå»ë Ý³¨ å»ïù ¿ ³Ý¹ñ³¹³éÝ³ ³í»ÉÇ Ù»ÕÙ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáó ÏÇñ³é»Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛ³ÝÁ:

Î³É³ÝùÇ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛ³Ý ùÝÝ³ñÏÙ³Ý Ññ³å³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛáõÝÁ: ÐÐ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ Ý³Ë³·ÍÇ Ñ³Û»ó³Ï³ñ·³ÛÇÝ Ó»éùμ»ñáõÙÝ»ñÇó ¿ Ññ³å³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÇ ï³ñ³ÍáõÙÁ ÙÇÝã¹³ï³Ï³Ý í³ñáõÛÃáõÙ ¹³ï³-ñ³ÝÇ ÏáÕÙÇó Ï³É³ÝùÁ áñå»ë Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáó ÁÝïñ»Éáõ Ï³Ù ³ÝÓÇÝ Ï³É³ÝùÇ ï³Ï å³Ñ»Éáõ Å³ÙÏ»ïÁ »ñÏ³ñ³óÝ»Éáõ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ùÝÝ³ñÏÙ³Ý íñ³:

Ðñ³å³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÁ Ý³Ë³ï»ëí³Í ¿ Ø³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ¨ ÑÇÙÝ³ñ³ñ ³½³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ »íñáå³Ï³Ý ÏáÝí»ÝóÇ³-ÛáõÙ:

Î³ñ¨áñ»Éáí Ññ³å³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛáõÝÁ` áñå»ë ³ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³ó-Ù³Ý Ï³ñ¨áñ ¨ å³ñï³¹Çñ å³ÛÙ³Ý, ³ÛÝ ¹Çï»É ¿ áñå»ë ³ñ¹³ñ³óÇ ¹³ï³Ï³Ý ùÝÝáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÇ μ³Õ³¹ñÇã: ÎáÝí»ÝóÇ³ÛÇ 6-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ. §Úáõñ³-ù³ÝãÛáõñ áù, »ñμ áñáßíáõÙ »Ý Ýñ³ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÝ áõ å³ñï³Ï³-ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ï³Ù Ýñ³Ý Ý»ñÏ³Û³óí³Í ó³ÝÏ³ó³Í ùñ»³Ï³Ý Ù»Õ³¹ñ³ÝùÁ, áõÝÇ ûñ»ÝùÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ ëï»ÕÍí³Í ³ÝÏ³Ë áõ ³Ý³ã³é ¹³ï³ñ³ÝÇ ÏáÕÙÇó áÕç³ÙÇï Å³ÙÏ»ïáõÙ ³ñ¹³ñ³óÇ ¨ Ññ³å³ñ³Ï³ÛÇÝ ¹³ï³ùÝÝáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝù: ¸³ï³í×Ç-éÁ Ññ³å³ñ³ÏíáõÙ ¿ ¹éÝμ³ó ÝÇëïáõÙ, ë³Ï³ÛÝ Ù³ÙáõÉÇ Ý»ñÏ³Û³óáõóÇãÝ»ñÇ ¨ Ñ³ÝñáõÃÛ³Ý Ý»ñÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ Ï³ñáÕ ¿ ãÃáõÛÉ³ïñí»É ³ÙμáÕç ¹³ï³ùÝÝáõÃÛ³Ý Ï³Ù Ýñ³ ÙÇ Ù³ëÇ ÁÝÃ³óùáõÙ` ÅáÕáíñ¹³í³ñ³Ï³Ý Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç μ³ñáÛ³Ï³Ýáõ-ÃÛ³Ý, Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý Ï³ñ·Ç Ï³Ù å»ï³Ï³Ý ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ß³Ñ»ñÇó »ÉÝ»Éáí, »ñμ ¹³ »Ý å³Ñ³ÝçáõÙ ³Ýã³÷³Ñ³ëÝ»ñÇ ß³Ñ»ñÁ Ï³Ù ÏáÕÙ»ñÇ Ù³ëÝ³íáñ ÏÛ³ÝùÇ å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝÁ, Ï³Ù ³ÛÝù³Ýáí, áñù³Ýáí ¹³, ¹³ï³ñ³ÝÇ Ï³ñÍÇùáí, Ñ³ïáõÏ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÇ μ»ñáõÙáí ËÇëï ³ÝÑñ³Å»ßï ¿, »Ã» Ññ³å³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛáõÝÁ ÏË³ËïÇ ³ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛ³Ý ß³Ñ»ñÁ¦:

ÎáÝí»ÝóÇ³ÛÇ 6-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ »ñÏñáñ¹ Ù³ëÝ ³ÙμáÕç³å»ë ÝíÇñí³Í ¿ Ññ³å³-ñ³Ï³ÛÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÇÝ, ù³ÝÇ áñ ÎáÝí»ÝóÇ³Ý Ññ³å³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛáõÝÁ ¹ÇïáõÙ ¿ áñå»ë ³ñ¹³ñ³óÇ ¹³ï³ùÝÝáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÇ μ³ÕÏ³óáõóÇã Ù³ë ¨ ¹ñ³ ³å³-

22

ÑáíÙ³Ý Ï³ñ¨áñ³·áõÛÝ »ñ³ßËÇù: øÝÝ³ñÏíáÕ ëÏ½μáõÝùÇ ³é³ÝÓÝ³ÏÇ Ï³ñ¨áñáõ-ÃÛáõÝÝ ÁÝ¹·Íí»É ¿ Ý³¨ Ø³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ »íñáå³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ ¹³ï³Ï³Ý ³Ïï»ñáõÙ: ºíñáå³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÝ Çñ ÙÇ ß³ñù í×ÇéÝ»ñáõÙ, Ù³ëÝ³íáñ³å»ë, Ýß»É ¿. §Ðá¹í³Í 6(1)-áõÙ ³Ùñ³·ñí³Í` ¹³ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ ³é³ç ¹³ï³ùÝÝáõ-ÃÛ³Ý Ññ³å³ñ³Ï³ÛÇÝ μÝáõÛÃÁ ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙ»ñÇÝ å³ßïå³ÝáõÙ ¿ ·³Õï-ÝÇáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ¹Çï³ñÏáõÙÇó ¹áõñë ³ñ¹³ñ³¹³ïáõ-ÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óáõÙÇó: ØÇ¨ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ³ÛÝ ëïáñ³¹³ë ¨ í»ñ³¹³ë ¹³ï³ñ³Ý-Ý»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ íëï³ÑáõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇó ¿: ²ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ ï»ë³Ý»ÉÇ ¹³ñÓÝ»Éáí` Ññ³å³ñ³-Ï³ÛÝáõÃÛáõÝÁ Ýå³ëïáõÙ ¿ Ðá¹-í³Í 6(1)-Ç Ýå³ï³ÏÇÝ, ³ÛÝ ¿` ³ñ¹³ñ³óÇ ¹³ï³ùÝÝáõÃÛ³Ý Ýí³×Ù³ÝÁ, áñÇ »ñ³ß-ËÇùÁ ÎáÝí»ÝóÇ³ÛÇ ÇÙ³ëïáí ó³ÝÏ³ó³Í ÅáÕáíñ¹³í³ñ³Ï³Ý Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³ñ³ñ ëÏ½μáõÝùÝ»ñÇó ¿¦1: Ðñ³å³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÇÝ ³Ý¹ñ³¹³ñÓ»É ¿ Ý³¨ ²ØÜ ¶»ñ³·áõÛÝ ¹³ï³ñ³ÝÁ: ì»ñçÇÝë Çñ áñáßáõÙÝ»ñÇó Ù»ÏáõÙ Çñ³í³óÇáñ»Ý Ýß»É ¿, áñ Ññ³å³ñ³Ï³ÛÇÝ ¹³ï³Ï³Ý ùÝÝáõÃÛáõÝÁ, ÙÇ ÏáÕÙÇó, Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇÝ ëïÇ-åáõÙ ¿ Ó»éÝå³Ñ ÙÝ³É §¹³ï³ñ³ÝÁ áñå»ë Ù³ñ¹Ï³Ýó íñ³ Ñ³ñÓ³Ïí»Éáõ ·áñÍÇù¦ û·ï³·áñÍ»Éáõ ÷áñÓ»ñÇó, ÙÛáõë ÏáÕÙÇó` ³ÛÝ ¹³ï³Ï³Ý ÇßË³ÝáõÃÛ³Ý ÑÝ³ñ³íáñ ã³ñ³ß³ÑáõÙÝ»ñÁ ½ëå»Éáõ ÙÇçáó ¿2:

Î³ñÍáõÙ »Ù ¹³ï³ñ³ÝÝ Çñ ·áñÍ³éáõÛÃÝ»ñÁ (³Û¹ ÃíáõÙ` ¹³ï³Ï³Ý í»ñ³ÑÁë-ÏáÕáõÃÛ³Ý) Ñ³çáÕáõÃÛ³Ùμ Ï³ñáÕ ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ÙÇ³ÛÝ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ Ñ³ë³-ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ³ÛÝ ¹ÇïíÇ áñå»ë Çñ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ó¨` ÑÇÙÝí³Í ³ñ¹³ñáõÃÛ³Ý í»Ñ ·³Õ³÷³ñÇ íñ³: ÆëÏ ¹³ï³Ï³Ý ÇßË³ÝáõÃÛ³Ý ÝÏ³ï-Ù³Ùμ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³Û¹åÇëÇ í»ñ³μ»ñÙáõÝù Ï³ñáÕ ¿ Ó¨³íáñí»É ÙÇ³ÛÝ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ¹³ï³ñ³ÝÝ Çñ³Ï³Ý³óÝÇ §Ã³÷³ÝóÇÏ¦ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ` ÙÇ ÏáÕÙÇó Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÝ ÁÝÓ»é»Éáí Çñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ í»ñ³ÑëÏ»Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ, ÙÛáõë ÏáÕÙÇó` ³å³Ñáí»Éáí Ñ³ßí»ïíáÕ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÝáõÛÝ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³é³ç:

²Ûë ³éáõÙáí, ÐÐ ûñ»Ýë¹ñÇ áñ¹»·ñ³Í Ùáï»óÙ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ` ùñ»³Ï³Ý ·áñÍ»-ñÇ ùÝÝáõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ Ññ³å³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÁ ÏÇñ³éáõÃÛáõÝ ¿ ëï³-ÝáõÙ ÙÇ³ÛÝ ¹³ï³Ï³Ý ÷áõÉ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï: ØÇÝã¹³ï³Ï³Ý í³ñáõÛÃáõÙ` Ï³åí³Í ùñ»³Ï³Ý Ñ»ï³åÝ¹Ù³Ý Ù³ñÙÝÇ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï, ÐÐ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³-ñáõÃÛ³Ý ûñ»Ýë·ÇñùÁ ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿, áñ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛáõÝÁ ùÝÝáõÙ ¿ ¹³ï³íáñÁ ÙÇ-³ÝÓÝÛ³, ¹éÝ÷³Ï ¹³ï³Ï³Ý ÝÇëïáõÙ` ÙÇçÝáñ¹áõÃÛ³Ùμ ¹ÇÙ³Í å³ßïáÝ³ï³ñ ³Ý-ÓÇ Ï³Ù Ýñ³ Ý»ñÏ³Û³óáõóãÇ Ù³ëÝ³ÏóáõÃÛ³Ùμ (ÐÐ ùñ. ¹³ï. ûñ. 283-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ ³é³çÇÝ Ù³ë): ÜÙ³Ý Çñ³í³Ï³ñ·³íáñÙ³Ý å³ñ³·³ÛáõÙ, »ñμ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ùÝÝáõÃÛáõÝÝ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ ÷³Ï, Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ÑëÏáÕáõÃÛáõÝÇó ¹áõñë, μ³ñÓ-ñ³ÝáõÙ ¿ ¹³ï³ñ³ÝÇ ÏáÕÙÇó Ï³Ù³Û³Ï³Ý áñáßáõÙÝ»ñ Ï³Û³óÝ»Éáõ Ñ³í³Ý³Ï³Ýáõ-ÃÛáõÝÁ:

²Ûë Ùáï»óÙ³Ý Ñ³Ï³é³Ïáñ¹Ý»ñÁ, áñå»ë Çñ»Ýó ¹ÇñùáñáßÙ³Ý ÑÇÙÝ³íáñáõÙ, ÝßáõÙ »Ý Ý³Ë³ùÝÝáõÃÛ³Ý ·³ÕïÝÇùÇ å³Ñå³ÝÙ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ, ë³Ï³ÛÝ Ï³ñÍáõÙ »Ýù, áñ ×ÏáõÝ Ùáï»óáõÙ ¹ñë¨áñ»Éáõ å³ñ³·³ÛáõÙ ÝÙ³Ý ËÝ¹Çñ ãÇ ³é³ç³-Ý³: ¶áñÍÝ³Ï³Ý ³ßË³ï³ÝùÇ áõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÛáõÝÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ Ï³É³ÝùÁ áñå»ë Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáó ÏÇñ³é»Éáõ Ù³ëÇÝ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛáõÝ Ý»ñÏ³Û³óÝ»ÉÇë í³-ñáõÛÃÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ù³ñÙÇÝÁ μ³í³ñ³ñíáõÙ ¿ ÙÇ³ÛÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ÑÇÙù»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ Ýß»Éáí` ³é³Ýó ¹ñ³ ÑÇÙùáõÙ ÏáÝÏñ»ï ³å³óáõÛóÝ»ñ ¹Ý»Éáõ: ²í»-ÉÇÝ, »Ã» ÝáõÛÝÇëÏ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ÑÇÙù»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ ÑÇÙÝ³íáñíáõÙ ¿ ÏáÝÏñ»ï ³å³óáõÛóÝ»ñáí, ¹ñ³Ýù, áñå»ë Ï³ÝáÝ, Ý³Ë³ùÝÝáõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùÇ íñ³ ¿³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³É ã»Ý Ï³ñáÕ: ê³Ï³ÛÝ, ³Ù»Ý ¹»åùáõÙ, ¹³ï³ñ³ÝÇÝ å»ïù ¿ Çñ³íáõÝù í»ñ³å³Ñ»É, »ñμ ³éÏ³ ¿ Ý³Ë³ùÝÝáõÃÛ³Ý ·³ÕïÝÇùÁ Ññ³å³-

1 Axen v. Federal Republic of Germany, 8 December 1983, Series A no 72; Pretto v. Italy, 8 December 1983, Series A no 71; Sutter v. Switzerland, 22 February 1984, Series A no 74. 2 Бернам У., Правовая система Соединенных Штатов Америки, Москва, 2007, с. 507.

23

ñ³Ï»Éáõ íï³Ý·, áñáßáõÙ Ï³Û³óÝ»É ¹éÝ÷³Ï ùÝÝáõÃÛáõÝ ³ÝóÏ³óÝ»Éáõ Ù³ëÇÝ: ²Ûë-å»ë, Ý³Ë³·ÍÇ 294-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ 3 Ù³ëÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáó ÏÇñ³é»Éáõ Ï³Ù ÏÇñ³éí³Í Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáóÇ Å³ÙÏ»ïÁ »ñÏ³ñ³óÝ»Éáõ Ñ³ñóÇ ùÝÝáõÃÛ³Ý ¹³ï³Ï³Ý ÝÇëïÁ ¹éÝμ³ó ¿, »Ã» í³ñáõÛÃ Ñ³ñáõó»Éáõ Ù³ëÇÝ ¹³ï³ñ³ÝÇ áñáßÙ³Ý Ù»ç ¹³ï³ñ³ÝÁ ãÇ áñáß»É ³ÝóÏ³óÝ»É ¹éÝ÷³Ï ÝÇëï: ²Ù»Ý ¹»åùáõÙ, ¹³ï³ñ³ÝÁ Ï³ñáÕ ¿ ë»÷³Ï³Ý Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛ³Ùμ Ï³Ù ÏáÕÙÇ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛ³Ùμ ¹³ï³Ï³Ý ÝÇëïÇó ³é³ç Ï³Ù ¹ñ³ ÁÝÃ³óùáõÙ ÑÇÙÝ³íáñí³Í ÷áË»É ¹³ï³Ï³Ý ÝÇëïÇ Ññ³-å³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ áñáßáõÙÁ: ÜÙ³Ý ÁÝÃ³ó³Ï³ñ·Ý ÇÝùÝÇÝ ¹³ï³íáñÇ ½·á-ÝáõÃÛáõÝÝ áõ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝÁ μ³ñÓñ³óÝáÕ Ï³ñ¨áñ »ñ³ßËÇù ¿, ¨ »Ã» ³Ý-·³Ù ¹³ï³ñ³ÝÁ áñáßáõÙ ¿ Ï³Û³óÝáõÙ ¹éÝ÷³Ï ùÝÝáõÃÛáõÝ ³ÝóÏ³óÝ»Éáõ Ù³ëÇÝ, ¹³ï³ñ³ÝÇ áñáßáõÙÁ å»ïù ¿ ÑÇÙÝ³íáñí³Í ÉÇÝÇ: Î³É³ÝùÁ áñå»ë Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáó ÁÝïñ»Éáõ Ù³ëÇÝ ¹³ï³ñ³ÝÇ áñáßáõÙÁ, ³Ù»Ý ¹»åùáõÙ, å»ïù ¿ Ññ³å³ñ³Ï-íÇ ¹éÝμ³ó ¹³ï³Ï³Ý ÝÇëïáõÙ, ù³ÝÇ áñ ³ÛÝ ãÇ μáí³Ý¹³ÏáõÙ ³ÛÝåÇëÇ ïíÛ³ÉÝ»ñ, áñáÝù Ï³ñáÕ »Ý Ë³Ëï»É Ý³Ë³ùÝÝáõÃÛ³Ý ·³ÕïÝÇáõÃÛáõÝÁ:

ОСОБЕННОСТИ АРЕСТА КАК СРЕДСТВА ПРЕДОТВРАЩЕНИЯ В ПРОЕКТЕ

НОВОГО УГОЛОВНО-ПРОЦЕССУАЛЬНОГО КОДЕКСА Лилит Петросян

Арест – один из институтов уголовно-процессуального права. Равенство

заключенных под стражу перед законом и судом, уважение человеческого достоинства, неприменение пыток, соблюдение общепризнанных норм международного права, право на судебную защиту, на получение юридической помощи и другие положения, основанные на конституции РА, являются основанием для избрания меры пресечения совершившего преступление лица в виде заключения под стражу.

В статье рассмотрены условия, при которых возможен данный тип наказания для обеспечения исполнения приговора с момента его провозглашения до вступления в законную силу: лицо может скрыться от органов предварительного расследования и/или суда; может препятствовать производству по уголовному делу в виде давления на свидетелей и потерпевших, уничтожения или фальсификации доказательств; может продолжить заниматься преступной деятельностью.

THE CHARACTERISTICS OF THE ARREST AS PREVENTIVE MEASURE ACCORDING TO THE NEW PROJECT OF THE CRIMINAL PROCEDURE CODE

OF ARMENIA Lilit Petrosyan

Arrest is one of the most important preventive measures, which mainly affects human

rights. Arrest may be executed only upon the decision of the court by appeal of the investigator or prosecutor. Preventive measure shall be executed by the court, prosecutor, investigator and inquiry body only when the material obtained for the criminal case provides sufficient reason to assume that the suspect or the accused may: hide from the body which carries out the criminal proceeding; inhibit the pre-trial process of investigation or court proceeding in any way, particularly by means of illegal influence of the persons involved in the proceeding, concealment and falsification of the materials relevant to the case, negligence of the subpoena without any reasonable explanation; commit an action forbidden by Criminal law; avoid the responsibility and the imposed punishment; oppose the execution of the verdict.

24

²ÜÒÆ ä²îìÆ, ²ðÄ²Ü²ä²îìàôÂÚ²Ü ºì ¶àðÌ²ð²ð Ð²Ø´²ìÆ ä²Þîä²ÜàôÂÚ²Ü ØÆ Þ²ðø ¸²î²ì²ð²Î²Ü ÐÆØÜ²Ð²ðòºð

Ø³ñÇ³Ù Ðáíë»÷Û³Ý ºäÐ, Æñ³í³·ÇïáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ï, Ù³·Çëïñ³Ýï

¶Çï. Õ»Ï.` Ç.·.Ã., ¹áó. ¶. ´»ùÙ»½Û³Ý ¾É÷áëï` [email protected]

ÐÐ ê³ÑÙ³Ý³¹ñáõÃÛ³Ý 1-ÇÝ Ñá¹í³ÍÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ` Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõ-

ÃÛáõÝÁ ÇÝùÝÇßË³Ý, ÅáÕáíñ¹³í³ñ³Ï³Ý, ëáóÇ³É³Ï³Ý, Çñ³í³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝ ¿: Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ ÅáÕáíñ¹³í³ñ³Ï³Ý, Çñ³í³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý ³é³çÝ³ÛÇÝ ËÝ¹ÇñÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ù³ñ¹áõ ¨ ù³Õ³ù³óáõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ¨ ³½³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝ³-í»ï å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝÁ: ä»ïáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ ë³ÑÙ³ÝÇ ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ »ñ³ßËÇùÝ»ñ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ¨ ³½³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³Ý³ñ·»É Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ¨ ëï»ÕÍÇ ³ÝÑñ³Å»ßï ¨ μ³í³ñ³ñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ ¹ñ³Ýó ÉÇ³ñÅ»ù å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ:

ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛáõÝÁ áñå»ë Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ó¨ Ý³Ë³ï»ëáõÙ ¿ ¹³ï³Ï³Ý å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ó¨Á: ÐÐ ê³ÑÙ³Ý³¹ñáõÃÛ³Ý 18-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ áù áõÝÇ Çñ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ¨ ³½³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹³ï³Ï³Ý, ÇÝãå»ë Ý³¨ å»ï³Ï³Ý ³ÛÉ Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ ³éç¨ Çñ³í³Ï³Ý å³ßïå³-ÝáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï ÙÇçáóÝ»ñÇ Çñ³íáõÝù: ê³ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿, áñ μáÉáñÇÝ å»ïù ¿ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ÁÝÓ»éíÇ Çñ»Ýó Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ Ë³ËïÙ³Ý ¹»åùáõÙ ¹ÇÙ»É ¹³-ï³ñ³Ý, ¹³ï³ñ³ÝáõÙ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï ¨ ÉÇ³ñÅ»ù å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝ: ÐÐ ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 19-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ 1-ÇÝ Ù³ë1 Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ³ÝÓÇ å³ïÇíÁ, ³ñÅ³Ý³å³ïíáõÃÛáõÝÁ, ·áñÍ³ñ³ñ Ñ³Ùμ³íÁ »ÝÃ³Ï³ »Ý å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ³ÛÉ ³ÝÓÇ ÏáÕÙÇó Ññ³å³ñ³Ï³ÛÝáñ»Ý ³ñï³Ñ³Ûïí³Í íÇñ³-íáñ³ÝùÇó ¨ ½ñå³ñïáõÃÛáõÝÇó` ëáõÛÝ ûñ»Ýë·ñùáí ¨ ³ÛÉ ûñ»ÝùÝ»ñáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ¹»åù»ñáõÙ ¨ Ï³ñ·áí:

²Ûë Ñá¹í³ÍÇ áõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÛáõÝÇó å³ñ½ ¿ ¹³éÝáõÙ, áñ Ñ³ÛóíáñÇ å³Ñ³ÝçÁ »ÝÃ³Ï³ ÏÉÇÝÇ μ³í³ñ³ñÙ³Ý, »Ã» Ñ³ÛóíáñÁ ³å³óáõóÇ Ñ»ï¨Û³É 3 Ñ³Ý·³Ù³Ýù-Ý»ñÁ.

1. ä³ï³ëË³ÝáÕÇ ÏáÕÙÇó ³ñí³Í ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÏñáõÙ »Ý ³ñ³ï³-íáñáÕ μÝáõÛÃ;

2. ²ñ³ï³íáñáÕ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ í»ñ³μ»ñíáõÙ »Ý Ñ³ÛóíáñÇÝ; 3. ²ñ³ï³íáñáÕ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÏñáõÙ »Ý Ññ³å³ñ³Ï³ÛÇÝ μÝáõÛÃ: ø³ÝÇ áñ Ñ³ÛóíáñÁ ¹ÇÙáõÙ ¿ ¹³ï³ñ³Ý ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ å³ï³ëË³ÝáÕÇ Ññ³-

å³ñ³Ï³Í ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ñ»ñù»Éáõ å³Ñ³Ýçáí, Ñ»ï¨³μ³ñ Ñ³ÛóíáñÇ ËÝ¹ÇñÝ ¿ ³å³óáõó»É, áñ å³ï³ëË³ÝáÕÇ ÏáÕÙÇó ³ñí³Í ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÏñáõÙ »Ý ³ñ³ï³íáñáÕ μÝáõÛÃ: Ð³ÛóíáñÁ å»ïù ¿ Ù³ïÝ³ÝßÇ ³ÛÝ ÏáÝÏñ»ï ³ñï³-Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù, Çñ Ï³ñÍÇùáí, å³ñáõÝ³ÏáõÙ »Ý íÇñ³íáñ³Ýù Ï³Ù ½Áñ-å³ñïáõÃÛáõÝ: ÐÐ-áõÙ ¹³ï³ñ³ÝÝ»ñÁ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛ³Ý ³ñ³ï³íáñáÕ μÝáõÛÃÁ ·Ý³Ñ³ï»ÉÇë å»ïù ¿ Ñ³ßíÇ ³éÝ»Ý ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ, Ã» ³ñ¹Ûáù ¹ñ³Ýù Ñ³Ýñáõ-ÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ¹³ï³å³ñï»ÉÇ Ï³Ù å³ñë³í»ÉÇ »Ý2:

²Ý·ÉÇ³ÛáõÙ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ³ï³íáñáÕ ÉÇÝ»Éáõ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ ·Ý³-Ñ³ï»ÉÇë ¹³ï³ñ³ÝÁ áñáßáõÙ ¿` ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï³ñ³ÍÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ñ³ÛóíáñÇ å³ïÇíÁ, ³ñÅ³Ý³å³ïíáõÃÛáõÝÁ, Ñ»ÕÇÝ³ÏáõÃÛáõÝÁ ó³Íñ³ó»É ¿ Ñ³ë³-

1 ÀÝ¹áõÝí»É ¿ 05.05.1998 Ã., áõÅÇ Ù»ç ¿ Ùï»É 01.01.1999 Ã., ï»°ë ÐÐäî 1998.08.10/17(05): 2 î»°ë ÐÐ ê³ÑÙ³Ý³¹ñ³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ ê¸à-997 áñáßáõÙ, 15.11.2011 Ã, ÇÝãå»ë Ý³¨ ÐÐ ì×é³μ»Ï ¹³-

ï³ñ³ÝÇ ºÎ¸/2293/02/10 áñáßáõÙÁ:

25

ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ë»É³ÙÇï ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ³ãùáõÙ, Ã» áã1: ¶³ÕïÝÇù ã¿, áñ ÙÇ¨ÝáõÛÝ ³ñï³-Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÁ Ï³ñáÕ ¿ ï³ñμ»ñ Ï»ñå ÁÝÏ³Éí»É ¨ Ù»ÏÝ³μ³Ýí»É ï³ñμ»ñ ³ÝÓ³Ýó ÏáÕÙÇó: îíÛ³É ¹»åùáõÙ ¹³ï³ñ³ÝÁ å»ïù ¿ áñå»ë ÑÇÙù ÁÝ¹áõÝÇ Ñ³Ù³å³ï³ë-Ë³Ý ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛ³Ý ³ÛÝåÇëÇ Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÃÛáõÝ, áñÝ ÁÝ¹áõÝ»ÉÇ ¿ Ñ³ë³ñ³Ïáõ-ÃÛ³Ý Ë»É³ÙÇï ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó: ²ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ³ï³íáñáÕ μÝáõÛÃÁ áñáß»ÉÇë ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ý³¨ ¹ñ³Ýù ¹Çï³ñÏ»É ³ÛÝ Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ, áñÇ ßñç³Ý³Ï-Ý»ñáõÙ Ï³ï³ñí»É ¿ ³Û¹ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÁ: ÐÝ³ñ³íáñ ¿, áñ ³é³ÝÓÇÝ ÙÇïùÝ ÁÝ¹Ñ³Ýñ³å»ë ³ñ³ï³íáñáÕ μÝáõÛÃ ãáõÝ»Ý³, ë³Ï³ÛÝ Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ ³ÛÝ ¹ÇïíÇ áñå»ë íÇñ³íáñ³Ýù Ï³Ù ½ñå³ñïáõÃÛáõÝ:

²ÝÓÁ Ï³ñáÕ ¿ ¹³ï³ñ³Ý ¹ÇÙ»É Ý³¨ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ÙÛáõë ÏáÕÙÇ Ññ³å³ñ³-Ï³Í ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÝ ÇÝùÝÇÝ ³ñ³ï³íáñáÕ ã¿ (ó³ÝÏ³ó³Í ³ÛÉ ³ÝÓÇ ¹»åùáõÙ ³ÛÝ ãÇ Ñ³Ù³ñíÇ ³ñ³ï³íáñáÕ), ë³Ï³ÛÝ áñáß³ÏÇ ³ñï³ùÇÝ ÷³ëï»ñÇ ¨ ³ÛÉ Ñ³Ý-·³Ù³ÝùÝ»ñÇ áõÅáí ÏáÝÏñ»ï ¹»åùáõÙ ³ÛÝ ¹ÇïíáõÙ ¿ áñå»ë ½ñå³ñïáõÃÛáõÝ Ï³Ù íÇñ³íáñ³Ýù2: ²Ûë ¹»åùáõÙ Ñ³ÛóíáñÁ å³ñï³íáñíáõÙ ¿ Ý»ñÏ³Û³óÝ»É áã ÙÇ³ÛÝ ³ñ³ï³íáñáÕ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ³ÛÉ¨ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ÷³ëï»ñÁ ¨ Ñ³Ý-·³Ù³ÝùÝ»ñÁ: ²Ý·ÉÇ³ÛÇ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ÝÙ³Ý ¹»åù»ñáõÙ Ñ³ÛóíáñÁ å³ñï³íáñ ã¿ ³å³óáõó»É, áñ å³ï³ëË³ÝáÕÁ ·Çï»ñ ³Û¹åÇëÇ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ3: Î³ñÍáõÙ »Ýù, áñ ÝÙ³Ý Ùáï»óáõÙÁ ³ñ¹³ñ³óí³Í ¿, ù³ÝÇ áñ ³Ûë ¹»åùáõÙ å³ï³ëË³ÝáÕÁ ÇÝùÁ å»ïù ¿ ÷áñÓÇ Çñ ¹ÇñùáñáßáõÙÁ ÑÇÙÝ³íáñ»É ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³Ýùáí, áñ Ý³ ã·Çï»ñ ¨ ã¿ñ ¿É Ï³ñáÕ ÇÙ³Ý³É ³Û¹åÇëÇ ÷³ëïÇ Ï³Ù Ñ³Ý·³Ù³ÝùÇ ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ä»ïù ¿ ÝÏ³ïÇ áõÝ»Ý³É, áñ Ã»¨ Ñ³ÛóíáñÁ ¹³-ï³í³ñáõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ ³å³óáõóáõÙ ¿ å³ï³ëË³ÝáÕÇ Ññ³å³ñ³Ï³Í ³ñï³-Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ³ï³íáñáÕ μÝáõÛÃÁ` ¹Çï»Éáí ¹ñ³Ýù áñå»ë íÇñ³íáñ³Ýù Ï³Ù ½ñå³ñïáõÃÛáõÝ, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí í»ñçÝ³Ï³Ý Çñ³í³Ï³Ý ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÁ ï³ÉÇë ¿ ¹³ï³ñ³ÝÁ ¨ í»ñçÇÝë ãå»ïù ¿ Ï³ßÏ³Ý¹í³Í ÉÇÝÇ Ñ³ÛóíáñÇ ÏáÕÙÇó ³ñ³ñùÇÝ ïñí³Í Çñ³í³Ï³Ý áñ³ÏáõÙáí:

Ð³çáñ¹ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ, áñ Ñ³ÛóíáñÁ å³ñï³íáñ ¿ ³å³óáõó»É ³ÛÝ ¿, áñ å³-ï³ëË³ÝáÕÇ Ññ³å³ñ³Ï³Í ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ Çñ»Ý: ²ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ Ññ³å³ñ³Ïí³Í ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý Ù»ç áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý ÝßíáõÙ ¿ Ñ³ÛóíáñÇ ³Ýáõ-ÝÁ í»ñáÝßÛ³É Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ ³å³óáõó»ÉÁ Çñ»ÝÇó áñ¨¿ ¹Åí³ñáõÃÛáõÝ ãÇ Ý»ñÏ³Û³ó-ÝáõÙ: ÊÝ¹ÇñÁ μ³ñ¹³ÝáõÙ ¿ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ Ññ³å³ñ³Ïí³Í ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý Ù»ç Ñ³ëó»³ïÇñáç ³ÝáõÝÁ Ýßí³Í ã¿, ë³Ï³ÛÝ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ Ï³ñ¹³óáÕÁ (Éëá-ÕÁ, ¹ÇïáÕÁ) ³ÝÙÇç³å»ë Ï³ñáÕ ¿ »ÝÃ³¹ñ»É, Ã» ËáëùÁ áõÙ Ù³ëÇÝ ¿: àñáß ¹»åù»-ñáõÙ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝ Ññ³å³ñ³ÏáÕÝ»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý ¹ÇÙ»É ³ÛëåÇëÇ ù³ÛÉÇ å³-ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝÇó Ëáõë³÷»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ø³ÝÇ áñ 21-ñ¹ ¹³ñáõÙ ï»Õ»Ï³ïíáõ-ÃÛáõÝÁ ï³ñ³ÍíáõÙ ¿ ß³ï ³ñ³· ¨ Ï³ñ× Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍáõÙ ¹³éÝáõÙ ß³ï»ñÇ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, ³å³ ãÇ μ³ó³éíáõÙ, áñ ³Û¹ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ ùÝÝ³ñÏÙ³Ý ³é³ñÏ³ ¹³éÝ³ ï³ñμ»ñ ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý Ï³Ù ëáóÇ³É³Ï³Ý Ï³Ûù»ñáõÙ, áñÇ ÁÝ-Ã³óùáõÙ ¿É ßáß³÷íÇ ³ÛÝ ³ÝÓÇ ³ÝáõÝÁ, áõÙ Çñ³Ï³ÝáõÙ í»ñ³μ»ñíáõÙ ¿ ³Û¹ ï»Õ»-Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ: Ð³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý É³ÛÝ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ μ³ñÓñ³óñ³Í ³ÕÙáõÏÇ Ñ»-ï¨³Ýùáí ÑÝ³ñ³íáñ ¿, áñ ÝÙ³Ý »Õ³Ý³Ïáí ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍáõÙÁ ³é³-ç³óÝÇ ÝáõÛÝ Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñÁ, ÇÝãåÇëÇù ÏÉÇÝ»ÇÝ, »Ã» ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý Ù»ç Ýßí»ñ Ñ³ÛóíáñÇ ³ÝáõÝÁ: Î³ñÍáõÙ »Ýù, áñ ïíÛ³É ¹»åùáõÙ ³ÝÓÁ ÝáõÛÝå»ë å»ïù ¿ áõÝ»Ý³ Çñ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ: ²Ûë ¹»åùáõÙ Ñ³ÛóíáñÇÝ å»ïù ¿ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ïñíÇ Çñ ¹ÇñùáñáßáõÙÁ Ý»ñÏ³Û³óÝ»ÉÇë ÑÇÙÝí»É í»ñá-ÝÁßÛ³É ùÝÝ³ñÏáõÙÝ»ñáõÙ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý ÁÝÏ³ÉÙ³Ý Ó¨Ç, ³ñï³Ñ³Ûï³Í í»ñ³μ»ñÙáõÝùÇ, Ýñ³Ýó Ï³ñÍÇùÝ»ñÇ íñ³, ÇëÏ Ýñ³ ÷³ëï³ñÏÝ»ñÁ ¹³ï³ñ³ÝÁ å³ñï³íáñ ¿ ¹Çï»É áñå»ë ÃáõÛÉ³ïñ»ÉÇ ³å³óáõÛó:

1 î»°ë Owen R., Essential Tort Law, London, 1994, ¿ç 127: 2 î»°ë ÝáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 134: 3 î»°ë The Defamation Act 1996, ¿ç 2-4:

26

ÐÐ ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 19-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ 1-ÇÝ Ù³ëÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ³ñ³-ï³íáñáÕ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ññ³å³ñ³Ï³ÛÇÝ: Ðñ³å³ñ³Ï³ÛÇÝ ¿ Ñ³Ù³ñíáõÙ ³ÛÝ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÁ, áñÁ Ñ³Õáñ¹í»É ¿ ÇÝãå»ë ³Ýáñáß ³ÝÓ³Ýó ßñç³Ý³ÏÇ, ³ÛÝå»ë ¿É ó³ÝÏ³ó³Í »ññáñ¹ ³ÝÓÇ1: ÀÝ¹ áñáõÙ, ³ÛÝ ³ÝÓÁ, áñÇ Ý»ñÏ³-ÛáõÃÛ³Ùμ Ñ³Õáñ¹í»É ¿ ³ñ³ï³íáñáÕ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ áõÝ³Ï ÉÇÝÇ ÁÝÏ³-É»É ³ÛÝ ¨ Ñ³ë³Ý»ÉÇ ¹³ñÓÝ»É ³Ýáñáß Ãíáí ³ÝÓ³Ýó Ñ³Ù³ñ:

ÐÐ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 1087.1 Ñá¹í³ÍÇ 2-ñ¹ Ù³ëÁ, ï³Éáí íÇñ³íá-ñ³ÝùÇ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ, ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿, áñ íÇñ³íáñ³ÝùÁ ËáëùÇ, å³ïÏ»ñÇ, Ó³ÛÝÇ, Ýß³ÝÇ Ï³Ù ³ÛÉ ÙÇçáóáí å³ïÇíÁ, ³ñÅ³Ý³å³ïíáõÃÛáõÝÁ Ï³Ù ·áñÍ³ñ³ñ Ñ³Ùμ³-íÁ ³ñ³ï³íáñ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí Ï³ï³ñí³Í Ññ³å³ñ³Ï³ÛÇÝ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ ¿:

úñ»Ýë·ñùáõÙ ïñí³Í íÇñ³íáñ³ÝùÇ Ñ³ëÏ³óáõÃÛ³Ý ³ÛëåÇëÇ ß³ñ³¹ñ³ÝùÇó å³ñ½ ¿ ¹³éÝáõÙ, áñ íÇñ³íáñ³ÝùÇ ÙÇçáóáí ³ÝÓÇ å³ïíÇÝ, ³ñÅ³Ý³å³ïíáõÃÛ³-ÝÁ Ï³Ù ·áñÍ³ñ³ñ Ñ³Ùμ³íÇÝ íÝ³ë å³ï×³é»Éáõ ¹»åùáõÙ ³ÝÓÁ »ÝÃ³Ï³ ¿ ù³Õ³-ù³óÇ³Ï³Ý å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý ÙÇ³ÛÝ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »Ã» Ý³ ·áñÍ»É ¿ ÏáÝÏñ»ï ¹Çï³íáñáõÃÛ³Ùμ` ÙÇïí³Í ÉÇÝ»Éáí ³ñ³ï³íáñ»É ³ÝÓÇ å³ïÇíÁ, ³ñÅ³Ý³å³ï-íáõÃÛáõÝÁ Ï³Ù ·áñÍ³ñ³ñ Ñ³Ùμ³íÁ: ²Ûë ¹ÇñùáñáßáõÙÝ ¿ ³ñï³Ñ³Ûï»É Ý³¨ ÐÐ ê³ÑÙ³Ý³¹ñ³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÁ Çñ ê¸à-997 áñáßÙ³Ý Ù»ç2: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë` ê³Ñ-Ù³Ý³¹ñ³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÁ Çñ áñáßÙ³Ý Ù»ç ³Ùñ³·ñ»É ¿, áñ íÇñ³íáñ³ÝùÁ »ÝÃ³¹-ñáõÙ ¿ ³ÝÓÇ` ¹Çï³íáñáõÃÛ³Ùμ, Ï³ÝË³Ùï³Íí³Í Ýí³ëï³óáõÙ: ê³ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿, áñ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ³éÏ³ ¿ ³ÝÓÇ å³ïíÇÝ, ³ñÅ³Ý³å³ïíáõÃÛ³ÝÁ ¨ ·áñÍ³ñ³ñ Ñ³Ùμ³íÇÝ å³ï×³éí³Í íÝ³ë, ë³Ï³ÛÝ ³ÝÓÁ Çñ ³ñ³ñùÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ ãÇ ¹ñë¨áñ»É ¹Çï³íáñáõÃÛáõÝ, ³å³ Ý³ ãÇ Ï³ñáÕ »ÝÃ³ñÏí»É ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý å³ï³ëË³-Ý³ïíáõÃÛ³Ý: Ð»ï¨³μ³ñ, íÇñ³íáñ³ÝùÇ í»ñ³μ»ñÛ³É ·áñÍ»ñ ùÝÝ»ÉÇë ³å³óáõó-Ù³Ý »ÝÃ³Ï³ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÇ Ù»ç å»ïù ¿ ÙïóÝ»É Ý³¨ ³ÝÓÇ ¹Çï³íáñáõÃÛ³Ý Ñ³ëï³ïáõÙÁ:

ÐÐ ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Çñ³íáõÝùáõÙ ·áñÍáõÙ ¿ Ù»Õ³íáñáõÃÛ³Ý Ï³ÝË³í³ñÏ³-ÍÁ, ÇÝãÁ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿, áñ å³ï³ëË³ÝáÕÇ Ù»ÕùÁ »ÝÃ³¹ñíáõÙ ¿, ù³ÝÇ ¹»é Ý³ ãÇ ³å³óáõó»É Ñ³Ï³é³ÏÁ: ö³ëïáñ»Ý, ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ï³ÝáÝÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ íÇñ³íáñ³ÝùÇ ¹»åùáõÙ Ñ³ÛóíáñÁ ³½³ïíáõÙ ¿ íÝ³ë å³ï×³éáÕÇ Ùáï ¹Çï³íáñáõÃÛ³Ý ³éÏ³-ÛáõÃÛ³Ý ÷³ëïÁ ³å³óáõó»Éáõ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó, ¨ ³å³óáõóÙ³Ý μ»éÁ ÁÝÏ-ÝáõÙ ¿ å³ï³ëË³ÝáÕÇ íñ³: ø³ÝÇ áñ íÇñ³íáñ³ÝùÁ, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, ³ÝÓÇ å³ïÇíÝ áõ ³ñÅ³Ý³å³ïíáõÃÛáõÝÁ ³Ýå³ñÏ»ßï Ó¨áí ëïáñ³óÝ»ÉÝ ¿3, ³å³ Ï³ñÍáõÙ »Ýù, áñ ÝÙ³Ý Ùáï»óÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ å³ï³ëË³ÝáÕÇ Ñ³Ù³ñ ·ñ»Ã» ³ÝÑÝ³ñ ¿ ¹³é-ÝáõÙ Çñ Ùáï ¹Çï³íáñáõÃÛ³Ý μ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý ÷³ëïÇ ³å³óáõóáõÙÁ: Ð»ï¨³μ³ñ Ï³ñÍáõÙ »Ýù, áñ Ñá¹í³ÍÇ ÝÙ³Ý ß³ñ³¹ñ³ÝùÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ³é³í»É Ýå³ï³Ï³-Ñ³ñÙ³ñ ¿ ¹Çï³íáñáõÃÛ³Ý ³å³óáõóÙ³Ý å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ¹Ý»É Ñ³ÛóíáñÇ íñ³: Ð³ÛóíáñÁ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý Ññ³å³ñ³ÏÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï å³ï³ëË³ÝáÕÇ Ùáï ¹Ç-ï³íáñáõÃÛ³Ý ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ý ÷³ëïÁ Ï³ñáÕ ¿ ÑÇÙÝ³íáñ»É, ÑÇÙÝí»Éáí Ý³ËÏÇÝáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»ó³Í Ý³Ù³Ï³·ñáõÃÛ³Ý, Ëáë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ÏáÕÙ»ñÇ ÙÇç¨ »Õ³Í Ñ³ñ³-μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μÝáõÛÃÇ íñ³, ÇÝãÁ Ï³ñáÕ ¿ íÏ³Û»É ¹Çï³íáñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ÑÇÙù Ñ³Ý¹Çë³ó³Í áñáß³ÏÇ ß³ñÅ³éÇÃÇ ·áÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ:

²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ·ïÝáõÙ »Ýù, áñ íÇñ³íáñ³ÝùÇ Ñ³ëÏ³óáõÃÛ³Ý Ù»ç ³ñ³ñùÇ Ýå³ï³ÏÁ Ý³Ë³ï»ë»ÉÁ ³ÝÝå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ¿ ¨ ãÇ μËáõÙ ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛáõÝÇó: ²ÛÝ ³ÝÓÁ, áõÙ å³ïÇíÁ, ³ñÅ³Ý³å³ïíáõÃÛáõÝÁ Ï³Ù ·áñÍ³-ñ³ñ Ñ³Ùμ³íÁ ³ñ³ï³íáñí»É ¿ ³é³Ýó íÝ³ë å³ï×³éáÕÇ Ùáï ¹Çï³íáñáõÃÛ³Ý

1 î»°ë ´³ñë»ÕÛ³Ý î., Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Çñ³íáõÝù, Ù³ë 3, ºñ¨³Ý, 2009, ¿ç 61: 2 î»°ë ÐÐ ê³ÑÙ³Ý³¹ñ³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ ê¸à-997 áñáßáõÙ, 15.11.2011 Ã.: 3 î»°ë ÐÐ øñ»³Ï³Ý ûñ»Ýë·Çñù, ÁÝ¹áõÝí»É ¿ 18.04.2003 Ã., áõÅÇ Ù»ç ¿ Ùï»É 01.08.2003 Ã., î»°ë ÐÐäî 2003.05.02/25(260):

27

³éÏ³ÛáõÃÛ³Ý, ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ï³ñáÕ ¿ Ïñ»É ÝáõÛÝ íÝ³ëÁ, áñÁ ÏÏñ»ñ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »Ã» íÝ³ë å³ï×³éáÕÁ ·áñÍ»ñ ¹Çï³íáñáõÃÛ³Ùμ: àõëïÇ Ï³ñÍáõÙ »Ýù, áñ íÝ³ë å³ï-×³éáÕÁ å»ïù ¿ »ÝÃ³Ï³ ÉÇÝÇ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý áã ÙÇ³ÛÝ ¹Çï³íáñáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ, ³ÛÉ¨ ³ÛÝ ¹»åù»ñáõÙ, »ñμ ¹ñë¨áñ»É ¿ ³Ý÷áõÃáõÃÛáõÝ, ³ÛëÇÝùÝ` Ñ³ßíÇ ãÇ ³é»É Ñá·³ÍáõÃÛ³Ý ¨ ßñç³Ñ³Û»óáõÃÛ³Ý ³Ý·³Ù Ýí³½³·áõÛÝ å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ:

ä»ïù ¿ ÝÏ³ïÇ áõÝ»Ý³É ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ, áñ ÙÇÝã¨ 18.05.2010 Ã. ÐÐ ùñ»³-Ï³Ý ¨ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñù»ñáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»ó³Í ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ùñ»³-Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùáõÙ ë³ÑÙ³ÝíáõÙ ¿ñ ùñ»³Ï³Ý å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝ íÇñ³íáñ³Ý-ùÇ ¨ ½ñå³ñïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, ÁÝ¹ áñáõÙ ³ÝÓÁ »ÝÃ³ñÏíáõÙ ¿ñ ùñ»³Ï³Ý å³ï³ë-Ë³Ý³ïíáõÃÛ³Ý ÙÇ³ÛÝ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »Ã» ³ñ³ñùÁ Ï³ï³ñ»É ¿ñ ¹Çï³íáñáõÃÛ³Ùμ: ØÇ¨ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ³ÝÓÇ å³ïÇíÁ, ³ñÅ³Ý³å³ïíáõÃÛáõÝÁ Ï³Ù ·áñÍ³ñ³ñ Ñ³Ù-μ³íÁ ³ñ³ï³íáñáÕ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ Ññ³å³ñ³Ï»Éáõ Ñ³Ù³ñ Ý³Ë³ï»ëíáõÙ ¿ñ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝ, áñÇ ¹»åùáõÙ ³ñ¹»Ý ³ÝÓÁ å³ï³ëË³-Ý³ïíáõÃÛáõÝ ¿ñ ÏñáõÙ ³ÝÏ³Ë Ù»ÕùÇ Ó¨Çó:

ÐÐ ê³ÑÙ³Ý³¹ñ³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÁ ê¸à-997 áñáßÙ³Ý Ù»ç Ñá¹í³ÍÇ ³ÛëåÇëÇ ÷á÷áËáõÃÛ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ μ³ó³ïñáõÙ ¿ ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³Ýùáí, áñ ºíñáå³-ÛÇ ËáñÑñ¹Ç, ³ÛÉ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ÙÇ ß³ñù ½³ñ·³ó³Í å»-ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ÁÝ¹áõÝí»É ¿ ³ÛÝ Ùáï»óáõÙÁ, áñ íÇñ³íáñ³ÝùÇÝ ¨ ½ñå³ñïáõ-ÃÛ³ÝÝ ³éÝãíáÕ ûñ»ÝùÝ»ñÝ ³ÛÉ ³ÝÓ³Ýó Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ¨ μ³ñÇ Ñ³Ùμ³íÇ å³ßï-å³ÝáõÃÛ³Ý Ýå³ï³Ï »Ý Ñ»ï³åÝ¹áõÙ, ë³Ï³ÛÝ ³Û¹ ûñ»ÝùÝ»ñÁ å»ïù ¿ ÏÇñ³é»É Ù»Í³·áõÛÝ ½ëåí³ÍáõÃÛ³Ùμ, ù³ÝÇ áñ ¹ñ³Ýù Ï³ñáÕ »Ý Éñçáñ»Ý íï³Ý·»É ³ñï³-Ñ³Ûïí»Éáõ ³½³ïáõÃÛáõÝÁ: ä»ïù ¿ ÏÇñ³éí»Ý å³ïíÇ, ³ñÅ³Ý³å³ïíáõÃÛ³Ý ¨ ·áñÍ³ñ³ñ Ñ³Ùμ³íÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ³ÛÝåÇëÇ ÙÇçáóÝ»ñ, áñå»ë½Ç ãíï³Ý·íÇ Ù³ÙáõÉÇ Ï»ÝëáõÝ³ÏáõÃÛáõÝÁ1:

Î³ñÍáõÙ »Ýù, áñ ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ, áñ ³ÝÓÇ å³ïíÇ, ³ñÅ³Ý³å³ïíáõÃÛ³Ý ¨ ·áñÍ³ñ³ñ Ñ³Ùμ³íÇ Çñ³íáõÝùÁ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ ËáëùÇ ³½³ïáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÇ ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏÙ³Ý ÑÇÙù, ¹»é¨ë ãÇ Ýß³Ý³ÏáõÙ, áñ ³Ûë »ñÏáõ ë³ÑÙ³Ý³¹ñ³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ Ñ³Ï³¹ñíáõÙ »Ý ÙÇÙÛ³Ýó: êñ³Ýù »ñÏáõëÝ ¿É μËáõÙ »Ý ³ÝÓÇ μÝ³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÇó ¨ Ù³ñ¹áõ ¿áõÃÛáõÝÇó, áõëïÇ ¹ñ³Ýù å»ïù ¿ Ù»ÏÝ³μ³Ý»É »ñÏáõëÇ Ñ³Ù³¹ñÙ³Ý, ³ÛÉ áã Ã» Ñ³Ï³¹ñÙ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó: ºÃ» ³ëáõÙ »Ýù, áñ ËáëùÇ ³½³ïáõÃÛáõÝÁ Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñÙ³Ý ¨ ·áÛáõÃÛ³Ý Ï³ñ¨áñ Ý³Ë³å³ÛÙ³Ý, ³å³ Ï³ñáÕ ¿ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ñ³Ù³ñí»É ³ÛÝ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ, áñï»Õ áïÝ³Ñ³ñíáõÙ ¿ ³ÝÓÇ ³ñÅ³Ý³å³ïíáõÃÛáõÝÁ ¨ å»ïáõ-ÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ãÇ »ñ³ßË³íáñíáõÙ ¹ñ³ å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝÁ: ò³ÝÏ³ó³Í Çñ³íáõÝù Ï³Ù ³½³ïáõÃÛáõÝ, áñÝ ÁÝÓ»éíáõÙ ¿ Ù³ñ¹áõÝ, å»ïù ¿ û·ï³·áñÍíÇ áÕç³ÙïáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ, Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáí μ³ñáÛ³Ï³Ý ÝáñÙ»ñÁ, ³ÛÉáó Çñ³íáõÝùÝ»ñÝ áõ ³½³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ¨ ãÙáé³Ý³É, áñ Çñ³íáõÝùÇ Ñ»ï Ù»Ïï»Õ ³ÝÓÁ ëï³ÝÓÝáõÙ ¿ Ý³¨ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù ãÏ³ï³ñ»Éáõ ¹»åùáõÙ »ÝÃ³Ï³ ¿ å³ï³ëË³-Ý³ïíáõÃÛ³Ý: ²Ûë ëÏ½μáõÝùÁ Çñ ³Ùñ³·ñáõÙÝ ¿ ëï³ó»É Ý³¨ ÐÐ ê³ÑÙ³Ý³¹ñáõÃÛ³Ý 47-ñ¹ Ñá¹í³ÍáõÙ, Ñ³Ù³Ó³ÛÝ áñÇ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ áù å³ñï³íáñ ¿ å³Ñå³Ý»É ê³Ñ-Ù³Ý³¹ñáõÃÛáõÝÁ ¨ ûñ»ÝùÝ»ñÁ, Ñ³ñ·»É ³ÛÉáó Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ, ³½³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ³ñÅ³Ý³å³ïíáõÃÛáõÝÁ:

ºÉÝ»Éáí í»ñáß³ñ³¹ñÛ³ÉÇó ¨ Ï³ñ¨áñ»Éáí ³ÝÓÇ å³ïíÇ, ³ñÅ³Ý³å³ïíáõ-ÃÛ³Ý ¨ ·áñÍ³ñ³ñ Ñ³Ùμ³íÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ` Ï³ñÍáõÙ »Ýù, áñ ÐÐ ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 1087.1 Ñá¹í³ÍÇ 2-ñ¹ Ù³ëáõÙ íÇñ³íáñ³ÝùÇ ë³ÑÙ³ÝáõÙÁ å»ïù ¿ Ó¨³Ï»ñå»É Ñ»ï¨Û³É Ï»ñå` íÇñ³íáñ³ÝùÁ ËáëùÇ, å³ïÏ»ñÇ, Ó³ÛÝÇ, Ýß³ÝÇ Ï³Ù ³ÛÉ ÙÇçáóáí å³ïÇíÁ, ³ñÅ³Ý³å³ïíáõÃÛáõÝÁ Ï³Ù ·áñÍ³ñ³ñ Ñ³Ùμ³íÁ ³ñ³ï³íáñáÕ Ññ³å³ñ³Ï³ÛÇÝ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ ¿:

1 î»°ë ºíñáå³ÛÇ ËáñÑñ¹Ç ËáñÑñ¹³ñ³Ý³Ï³Ý í»Ñ³ÅáÕáíÇ μ³Ý³Ó¨ ½ñå³ñïáõÃÛ³Ý ³å³ùñ»³Ï³Ý³ó-Ù³Ý Ù³ëÇÝ, 04.10.2007 Ã.:

28

ÐÐ ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 1087.1 Ñá¹í³ÍÇ 4-ñ¹ Ù³ëÁ Ý³Ë³ï»ëáõÙ ¿ ½ñå³ñïáõÃÛ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É ·áñÍ»ñáí ³å³óáõóÙ³Ý μ»éÇ μ³ßËÙ³Ý Ñ³ïáõÏ ¹ñáõÛÃ, Ñ³Ù³Ó³ÛÝ áñÇ ½ñå³ñïáõÃÛ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É ·áñÍ»ñáí ³ÝÑñ³Å»ßï ÷³ë-ï³Ï³Ý Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ý Ï³Ù μ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý ³å³óáõóÙ³Ý å³ñ-ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÏñáõÙ ¿ å³ï³ëË³ÝáÕÁ: Î³ñÍáõÙ »Ýù, áñ ³Ûë ¹ñáõÛÃÁ »ÝÃ³Ï³ ¿ Ù»ÏÝ³μ³ÝÙ³Ý ÐÐ ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 48-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ: ºÉÝ»Éáí í»ñáß³ñ³¹ñÛ³ÉÇó ¨ Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáí Ñ³ÛóíáñÇ ÏáÕÙÇó ³å³óáõóÙ³Ý »ÝÃ³Ï³ ÷³ëï³Ï³Ý Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÇ ßñç³Ý³ÏÁ` ·ïÝáõÙ »Ýù, áñ ³ÝÑñ³Å»ßï ÷³ëï³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ý Ï³Ù μ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý Ñ³ëÏ³-óáõÃÛ³Ý ï³Ï å»ïù ¿ Ñ³ëÏ³Ý³É ÙÇ³ÛÝ Ý»ñÏ³Û³óí³Í ÷³ëï»ñÇ` Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý»Éáõ Ï³Ù ãÑ³Ù³å³ï³ëË³Ý»Éáõ Ñ³ñóÁ: ²ÛëÇÝùÝ` å³ï³ëË³-ÝáÕÁ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝÇó ³½³ïí»Éáõ Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ ³å³óáõóÇ, áñ Çñ ÏáÕÙÇó Ññ³å³ñ³Ïí³Í ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ Ñ³Ù³å³ï³ëË³ÝáõÙ ¿ Çñ³Ï³Ýáõ-ÃÛ³ÝÁ:

ø³ÝÇ áñ ÐÐ ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ûñ»Ýë·ÇñùÁ ãÇ Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÙ ³ÝÑñ³Å»ßï ÷³ëï³Ï³Ý ïíÛ³É Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ, Ï³ñÍáõÙ »Ýù, áñ ³ÛÝ áñáß³ÏÇ ³ÝáñáßáõÃÛáõÝ ¿ ÙïóÝáõÙ ¹ñ³ ÏÇñ³éÙ³Ý Ñ³ñóáõÙ, ÇÝãÝ ¿É Ï³ñáÕ ¿ ï³ñ³Ï³ñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ÕÇù ï³É: àõëïÇ ·ïÝáõÙ »Ýù, áñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ³é³í»É Ñëï³Ï»óÝ»É ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ ÏáÕÙ»ñÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇ ÏáÕÙÇó ³å³óáõóÙ³Ý »ÝÃ³Ï³ ÷³ëï»ñÇ ßñç³Ý³ÏÁ: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë, Ï³ñÍáõÙ »Ýù, áñ ÐÐ ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 1087.1 Ñá¹í³ÍÇ 4-ñ¹ Ù³ëÁ å»ïù ¿ ëï³Ý³ Ñ»ï¨Û³É Ó¨³Ï»ñåáõÙÁ. §¼ñå³ñïáõ-ÃÛ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É ·áñÍ»ñáí` ³ÝÓÇ å³ïÇíÁ, ³ñÅ³Ý³å³ïíáõÃÛáõÝÁ Ï³Ù ·áñÍ³-ñ³ñ Ñ³Ùμ³íÁ ³ñ³ï³íáñáÕ, Ññ³å³ñ³Ï³ÛÇÝ Ý»ñÏ³Û³óí³Í ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í ÷³ëï³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÇ` Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý»Éáõ ÷³ëïÇ ³å³óáõóÙ³Ý å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÏñáõÙ ¿ å³ï³ëË³ÝáÕÁ¦:

ÐÐ ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 1087.1 Ñá¹í³ÍÇ 4-ñ¹ Ù³ëÁ ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿ Ý³¨, áñ ½ñå³ñïáõÃÛ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É ·áñÍ»ñáí ³ÝÑñ³Å»ßï ÷³ëï³Ï³Ý Ñ³Ý·³-Ù³ÝùÝ»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ý Ï³Ù μ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý ³å³óáõóÙ³Ý å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ï³ñáÕ ¿ ÷áË³Ýóí»É Ñ³ÛóíáñÇÝ, »Ã» ³å³óáõóÙ³Ý å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ å³ï³ë-Ë³ÝáÕÇó å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ áã áÕç³ÙÇï ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³Ù ç³Ýù»ñ, ÙÇÝã¹»é Ñ³Ûó-íáñÁ ïÇñ³å»ïáõÙ ¿ ³ÝÑñ³Å»ßï ³å³óáõÛóÝ»ñÇÝ: ä»ïù ¿ ÝÏ³ïÇ áõÝ»Ý³É, áñ Ñá¹í³ÍáõÙ ËáëùÁ ·ÝáõÙ ¿ ÷³ëïÇ ³å³óáõóÙ³Ý å³ñï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ê³-Ï³ÛÝ ·ïÝáõÙ »Ýù, áñ ïíÛ³É ¹»åùáõÙ ûñ»Ýë¹ÇñÁ ÝáõÛÝ³óñ»É ¿ §³å³óáõóÙ³Ý å³ñ-ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÷áË³ÝóáõÙ¦ ¨ §³å³óáõÛóÝ»ñ Ý»ñÏ³Û³óÝ»Éáõ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÷áË³ÝóáõÙ¦ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ö³ëïÇ ³å³óáõóÙ³Ý å³ñï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ï³-ñ¨áñáõÃÛáõÝÁ Ï³Û³ÝáõÙ ¿ Ýñ³ÝáõÙ, áñ »Ã» ¹³ï³ñ³ÝÁ áñáß»É ¿ ÏáÕÙ»ñÇó Ù»ÏÇ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ³å³óáõó»É áñå»ë áñáß³ÏÇ ÷³ëï ¨ Ýñ³Ý ãÇ Ñ³çáÕíáõÙ ¹³ Ï³ï³ñ»É, ³å³ ·áñÍÁ ÉáõÍíáõÙ ¿ Ñû·áõï ÙÛáõë ÏáÕÙÇ: îíÛ³É ¹»åùáõÙ, Áëï ¿áõ-ÃÛ³Ý, »Ã» å³ï³ëË³ÝáÕÁ ³å³óáõóáõÙ ¿, áñ ÇÝùÁ áÕç³ÙÇï ç³Ýù»ñáí ãÇ Ï³ñáÕ ³å³óáõó»É, áñ Çñ ÏáÕÙÇó Ý»ñÏ³Û³óí³Í ÷³ëï»ñÁ Ñ³Ù³å³ï³ëË³ÝáõÙ »Ý Çñ³-Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ, ÇëÏ Ñ³ÛóíáñÁ ïÇñ³å»ïáõÙ ¿ ¹ñ³ Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ³å³óáõÛó-Ý»ñÇÝ, ³å³ ³å³óáõóÙ³Ý å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÷áË³ÝóíáõÙ ¿ Ñ³ÛóíáñÇÝ ¨ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ Ñ³ÛóíáñÇÝ ãÇ Ñ³çáÕíáõÙ ³å³óáõó»É ³Ûë ÷³ëïÁ, ³å³ ·áñÍÁ ÉáõÍ-íáõÙ ¿ Ñû·áõï å³ï³ëË³ÝáÕÇ: Î³ñÍáõÙ »Ýù, áñ ë³ ãÇ Ï³ñáÕ ³ñ¹³ñ³óí³Í Ñ³-Ù³ñí»É: Î³ñÍáõÙ »Ýù, áñ ïíÛ³É ¹»åùáõÙ ûñ»Ýë¹ÇñÁ ó³ÝÏ³ó»É ¿ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ Ý³-Ë³ï»ë»É Ñ³ÛóíáñÇ ÏáÕÙÇó Éñ³óáõóÇã ³å³óáõÛó Ý»ñÏ³Û³óÝ»Éáõ å³ñï³íáñáõ-ÃÛ³Ý ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ: ²Ûë Ñ³Ý·³Ù³ÝùÇ Ù³ëÇÝ ¿ íÏ³ÛáõÙ Ý³¨ Ñá¹í³ÍÇ Ñ»ï¨Û³É Ó¨³Ï»ñåáõÙÁ §ÙÇÝã¹»é Ñ³ÛóíáñÁ ïÇñ³å»ïáõÙ ¿ ³ÝÑñ³Å»ßï ³å³óáõÛóÝ»ñÇÝ¦:

ÐÐ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 49-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ 2-ñ¹ Ù³ëÁ ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿, áñ ·áñÍÇÝ Ù³ëÝ³ÏóáÕ ³ÝÓÁ, áñÁ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ ³ÝÑñ³-Å»ßï ³å³óáõÛóÝ ÇÝùÝáõñáõÛÝ Ó»éù μ»ñ»É ·áñÍÇÝ Ù³ëÝ³ÏóáÕ Ï³Ù ãÙ³ëÝ³ÏóáÕ

29

³ÛÉ ³ÝÓÇó, áñÇ Ùáï ³ÛÝ ·ïÝíáõÙ ¿, Çñ³íáõÝù áõÝÇ ïíÛ³É ³å³óáõÛóÁ å³Ñ³Ýç»Éáõ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛ³Ùμ ¹ÇÙ»É ¹³ï³ñ³Ý: ÜÙ³Ý ÙÇçÝáñ¹áõÃÛ³Ùμ ¹³ï³ñ³ÝÇÝ ¹ÇÙ»ÉÇë ³ÝÓÁ å»ïù ¿ Ý³¨ ÑÇÙÝ³íáñÇ, áñ ãáõÝÇ ³å³óáõÛóÝ ÇÝùÝáõñáõÛÝ Ó»éù μ»ñ»Éáõ ÑÝ³-ñ³íáñáõÃÛáõÝ:

²Ûë ¹ñáõÛÃÁ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ¹³ï³í³ñ³Ï³Ý Ï³ÝáÝ, ÇÝãÁ ÏÇñ³é»-ÉÇ ¿ Ý³¨ å³ïíÇ, ³ñÅ³Ý³å³ïíáõÃÛ³Ý ¨ ·áñÍ³ñ³ñ Ñ³Ùμ³íÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É ·áñÍ»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ: àõëïÇ Ï³ñÍáõÙ »Ýù, áñ ÐÐ ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùáõÙ ÝÙ³Ý³ïÇå ¹ñáõÛÃÇ ë³ÑÙ³ÝáõÙÁ ³ÝÇÙ³ëï ¿:

´³óÇ ³Û¹, Ñá¹í³ÍáõÙ û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ §áã áÕç³ÙÇï ·áñÍáÕáõÃÛáõÝ¦ Ñ³ëÏ³-óáõÃÛáõÝÁ, áñÇ ë³ÑÙ³ÝáõÙÁ ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛáõÝÁ ãÇ ï³ÉÇë ¨ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ¹»å-ùáõÙ ¹³ï³ñ³ÝÁ ÇÝùÁ å»ïù ¿ áñáßÇ áÕç³ÙïáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ:

ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ ³éÙ³Ùμ å³ï³ëË³ÝáÕÁ Ï³ñáÕ ¿ å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝÁ Çñ³Ï³Ý³ó-Ý»É Ñ»ï¨Û³É 3 áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñáí.

1. ²å³óáõó»É, áñ Ýñ³ ÏáÕÙÇó Ññ³å³ñ³Ïí³Í ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ Ñ³Ù³å³-ï³ëË³ÝáõÙ ¿ Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ;

2. Ðñ³å³ñ³Ïí³Í ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ ·Ý³Ñ³ïáÕ³Ï³Ý ¹³-ïáÕáõÃÛáõÝ;

3. î»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý Ññ³å³ñ³ÏáõÙÁ μËáõÙ ¿ ·»ñ³Ï³ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ ß³ÑÇó: ²ÝÓÇ å³ïíÇÝ, ³ñÅ³Ý³å³ïíáõÃÛ³ÝÁ Ï³Ù ·áñÍ³ñ³ñ Ñ³Ùμ³íÇÝ å³ï×³é-

í³Í íÝ³ëÇ Ñ³Ù³ñ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝ ë³ÑÙ³Ý»ÉÇë Ï³ñ¨áñ Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ §÷³ëï³Ï³Ý ïíÛ³É¦ ¨ §·Ý³Ñ³ïáÕ³Ï³Ý ¹³ïáÕáõÃÛáõÝ¦ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ ï³ñμ»ñ³ÏáõÙÁ:

ö³ëï³Ï³Ý ïíÛ³É ¿ Ñ³Ù³ñíáõÙ ûμÛ»ÏïÇí Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ »ñ¨áõÛÃÇ Ù³ëÇÝ ÷³ëï³óÇ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ: ²ÛÝ ½áõñÏ ¿ áñ¨¿ Ù»ÏÝ³-μ³ÝáõÃÛáõÝÇó ¨ ÝÏ³ñ³·ñáõÃÛáõÝÇó, ÇÝãÁ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ »ñ¨áõÛÃÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ ëáõμ-Û»ÏïÇí í»ñ³μ»ñÙáõÝù: ö³ëï³Ï³Ý ïíÛ³ÉÁ ó³ÝÏ³ó³Í ¹»åùáõÙ Ï³ñáÕ ¿ ³å³-óáõóí»É: Ü»ñÏ³Û³óÝ»ÉÇë ³ñ·»ÉíáõÙ ¿ ³ÛÝ Ë»Õ³ÃÛáõñ»É, ³Õ³í³Õ»É Ï³Ù Ý»ñÏ³-Û³óÝ»É ïíÛ³É, áñÁ Çñ³Ï³ÝáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ, Ñ³Ï³é³Ï ¹»åùáõÙ ³ÝÓÁ Ï»Ý-Ã³ñÏíÇ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý:

ÆÝã í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ ·Ý³Ñ³ïáÕ³Ï³Ý ¹³ïáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ³å³ ³ÛÝ Ñ³Ý¹Çë³-ÝáõÙ ¿ áñáß³ÏÇ »ñ¨áõÛÃÇ ëáõμÛ»ÏïÇí Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÃÛáõÝ: ¶Ý³Ñ³ïáÕ³Ï³Ý ¹³ïá-ÕáõÃÛáõÝÁ ÑÝ³ñ³íáñ ã¿ ³å³óáõó»É: ²ÛÝ, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ ³ÝÓÇ Ï³ñ-ÍÇùÁ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý »ñ¨áõÛÃÇ í»ñ³μ»ñÛ³É, ÇÝãÝ ¿É Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ÐÐ ê³Ñ-Ù³Ý³¹ñáõÃÛ³Ý 27-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ, Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ áù Çñ³íáõÝù áõÝÇ ³½³ï ³ñï³-Ñ³Ûï»É: ê³Ï³ÛÝ ·Ý³Ñ³ïáÕ³Ï³Ý ¹³ïáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ Ññ³å³ñ³Ï»Éáõ Ñ³ñóáõÙ ÝáõÛÝå»ë ³ÝÓÁ μ³ó³ñÓ³Ï ³½³ï ã¿: ¶Ý³Ñ³ïáÕ³Ï³Ý ¹³ïáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ å»ïù ¿ ÑÇÙÝí³Í ÉÇÝ»Ý áñáß³ÏÇ ÷³ëï³Ï³Ý ïíÛ³ÉÇ íñ³: ºíñáå³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÁ Çñ Busuioc v. Moldova (21.12.2004 Ã.) ·áñÍáí Ï³Û³óñ³Í áñáßÙ³Ý Ù»ç1 ³Ùñ³·ñ»É ¿, áñ »ñμ ïíÛ³É ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÁ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ ·Ý³Ñ³ïáÕ³Ï³Ý ¹³ïáÕáõ-ÃÛáõÝ, ÙÇç³ÙïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ã³÷áõÃÛáõÝÁ Ï³ñáÕ ¿ Ï³Ëí³Í ÉÇÝ»É Ýñ³ÝÇó, Ã» ³ñ¹-Ûáù ³éÏ³ ¿ μ³í³ñ³ñ ÷³ëï³Ï³Ý ÑÇÙù ïíÛ³É Ñ³Ûï³ñ³ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, ù³Ý½Ç ÝáõÛÝÇëÏ ·Ý³Ñ³ïáÕ³Ï³Ý ¹³ïáÕáõÃÛáõÝÝ ³é³Ýó ÷³ëï³Ï³Ý ÑÇÙùÇ Ï³ñáÕ ¿ ã³-÷³½³Ýóí³Í ÉÇÝ»É:

ä³ï³ëË³ÝáÕÁ ³½³ïíáõÙ ¿ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝÇó, »Ã» ³å³óáõóáõÙ ¿, áñ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý Ññ³å³ñ³ÏáõÙÁ μËáõÙ ¿ ·»ñ³Ï³ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ ß³ÑÇó: ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛáõÝÁ ãÇ ï³ÉÇë ·»ñ³Ï³ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ ß³Ñ Ñ³ëÏ³óáõÃÛ³Ý Ù»ÏÝ³μ³Ýáõ-ÃÛáõÝÁ: Î³ñÍáõÙ »Ýù, áñ ·»ñ³Ï³ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ ß³Ñ Ï³ñáÕ ¿ ³éÏ³ ÉÇÝ»É ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ Ñ³ÝñáõÃÛáõÝÁ ß³Ñ³·ñ·éí³Í ¿ ÝÙ³Ý ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý Ññ³å³ñ³ÏÙ³Ý Ñ³ñ-óáõÙ ¨ ³ÛÝ ãÑñ³å³ñ³Ï»ÉÁ Ï³ñáÕ ¿ íï³Ý·»É å»ïáõÃÛ³Ý å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝÁ, å»-

1 î»°ë Busuioc v. Moldova, 21.12.2004, Ï»ï 61:

30

ïáõÃÛ³Ý ¨ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³ÝÁ, ³ÝÓ³Ýó ÏÛ³ÝùÇÝ, ³éáÕçáõÃÛ³ÝÁ Ï³Ù ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ1: Ð³Ýñ³ÛÇÝ ·»ñ³Ï³ ß³ÑÇ ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ý Ï³Ù μ³ó³Ï³Ûáõ-ÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ ÉáõÍáõÙ ¿ ¹³ï³ñ³ÝÁ` »ÉÝ»Éáí ÏáÝÏñ»ï ¹»åùÇ ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÇó:

²ÛëåÇëáí, Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáí ³ÝÓÇ å³ïíÇ, ³ñÅ³Ý³å³ïíáõÃÛ³Ý Ï³Ù ·áñÍ³-ñ³ñ Ñ³Ùμ³íÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³ÝÝ áõÕÕí³Í ·áñÍ»ñÇ ùÝÝÙ³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÁ`

1. ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç å»ïù ¿ Ñëï³Ï»óíÇ ÏáÕÙ»ñÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇ ÏáÕ-ÙÇó ³å³óáõóÙ³Ý »ÝÃ³Ï³ ÷³ëï³Ï³Ý Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÇ ßñç³Ý³ÏÁ;

2. ÐÐ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ûñ»Ýë·ÇñùÁ å»ïù ¿ íÇñ³íáñ³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ å³ï³ë-Ë³Ý³ïíáõÃÛáõÝ ë³ÑÙ³ÝÇ ³ÝÏ³Ë íÝ³ë å³ï×³éáÕÇ Ùáï ¹Çï³íáñáõÃÛ³Ý ³é-Ï³ÛáõÃÛáõÝÇó;

3. Ðëï³Ï ï³ñ³Ýç³ï»É ÷³ëï³Ï³Ý ïíÛ³É ¨ ·Ý³Ñ³ïáÕ³Ï³Ý ¹³ïáÕáõ-ÃÛáõÝ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ»ñÁ;

4. î³É Ñ³Ýñ³ÛÇÝ ß³Ñ Ñ³ëÏ³óáõÃÛ³Ý ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÙ:

НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ПРАВОВОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ ЧЕСТИ,

ДОСТОИНСТВА И ДЕЛОВОЙ РЕПУТАЦИИ СУБЪЕКТОВ ГРАЖДАНСКОГО ПРАВА

Мариам Овсепян В статье рассматриваются некоторые проблемы правового регулирования чести,

достоинства и деловой репутации субъектов гражданского права. Уделяется особое внимание следующим вопросам: какие факты истец и ответчик должны доказывать в суде во время расследования дел о диффамации, какими принципами должен руководствоваться суд во время ведения судебного расследования. Проведя исследование, мы предложили внести некоторые поправки в Гражданский кодекс РА, которые будут способствовать дальнейшему совершествованию той части законодательства, которая регулирует данную сферу.

SOME PROBLEMS OF LEGAL REGULATION OF A PERSON’S HONOR, DIGNITY AND BUSINESS REPUTATION WITHIN THE CIVIL PROCEDURE

Mariam Hovsepyan

The present article is devoted to some problems of a person’s legal regulation of honor, dignity and business reputation within the civil procedure. Questions such as the facts that must be proved by plaintiff or defendant during the investigation of defamation cases, as well as the principals that must be followed by the court when sharing the burden of proof between the parties have been taken into consideration. Based on the study, the author proposes several changes in the Civil Code which will contribute to the further development of legislation regulating this sphere.

1 î»°ë ´³ñë»ÕÛ³Ý î., ¿ç 62:

31

²ÜÒÆÜ ²¼²îàôÂÚàôÜÆò ¼ðÎºÈàô ºìðàä²Î²Ü â²ö²ÜÆÞÜºðÆ ÎºÜê²¶àðÌàôØÀ

øðº²Î²Ü ¸²î²ì²ðàôÂÚ²Ü Üàð úðºÜê¶ðøàôØ Ø»ñÇ ´³Õ¹³ë³ñÛ³Ý

ºäÐ, Æñ³í³·ÇïáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ï, μ³Ï³É³íñÇ³ïÇ áõë³ÝáÕ ¶Çï. Õ»Ï.` Ç.·.¹., åñáý. ê. ¸ÇÉμ³Ý¹Û³Ý


²ÝÓÇ ³½³ïáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÁ Ù³ñ¹áõ ÑÇÙÝ³ñ³ñ Çñ³íáõÝù ¿, áñáí å³ÛÙ³-Ý³íáñí³Í ¿ ³ñ¹³ñ ¹³ï³ùÝÝáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÁ, áñå»ë ³Û¹ Çñ³íáõÝùÇ ÝÏ³ï-Ù³Ùμ ³ÝûñÇÝ³Ï³Ý ¨ Ï³Ù³Û³Ï³Ý áïÝÓ·áõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ÝËÙ³Ý »ñ³ßËÇù:

²ÝÓÇÝ ³½³ïáõÃÛáõÝÇó ½ñÏ»ÉÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ μ³ó³éáõÃÛáõÝ, ³ÛÉ áã Ã» Ï³ÝáÝ: ²ÛÝ åÇïÇ Çñ³Ï³Ý³óíÇ ÙÇ³ÛÝ ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ÑÇÙù»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ý ¹»å-ùáõÙ ¨ ÙÇ³ÛÝ ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ÁÝÃ³ó³Ï³ñ·Ç å³Ñå³ÝÙ³Ùμ:

ê³Ï³ÛÝ åñ³ÏïÇÏ³ÛáõÙ å³ïÏ»ñÝ ³ÛÉ ¿: ¶áñÍáÕ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ûñ»Ýë·ñùáõÙ ³Ûë Çñ³íáõÝùÇ Ï»Ýë³·áñÍÙ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É ³éÏ³ »Ý ÙÇ ß³ñù íÇ-×³Ñ³ñáõÛó ÝáñÙ»ñ, áñáß ûñ»ÝùÇ μ³ó»ñ: êñ³Ýó ÑÝ³ñ³íáñ ¨ Ë»É³ÙÇï ÉáõÍáõÙ ï³Éáõ ÷áñÓ ¿ ³ñí»É øñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý Ýáñ ûñ»Ýë·ñùÇ Ý³Ë³·ÍáõÙ:

²ÝÓÝ³Ï³Ý ³½³ïáõÃÛ³Ý ¨ ³ÝÓ»éÝÙË»ÉÇáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÝ ³Ùñ³·ñí³Í ¿ Ø³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ¨ ÑÇÙÝ³ñ³ñ ³½³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ »íñáå³Ï³Ý ÎáÝ-í»ÝóÇ³ÛÇ ÑÇÝ·»ñáñ¹ Ñá¹í³ÍáõÙ1: ØÆºÎ-Ç 5-ñ¹ Ñá¹í³Íáí ë³ÑÙ³ÝíáõÙ ¿, áñ ³Ý-ÓÇÝ ÑÝ³ñ³íáñ ¿ ½ñÏ»É ³½³ïáõÃÛáõÝÇó ÙÇ³ÛÝ ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ¹»åù»ñáõÙ ¨ Ï³ñ·áí: êáõÛÝ Ñá¹í³Íáí ë³ÑÙ³Ýí³Í μ³ó³éáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ù»ÏÝ³μ³-Ý»É Ý»Õ ÇÙ³ëïáí: Ü»ñå»ï³Ï³Ý ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ Ý³Ë³ï»ëí³Í ³½³ïáõÃÛáõÝÇó ½ñÏ»Éáõ ³ÛÉ ¹»åù»ñ Çñ³í³ã³÷ ã»Ý ¨ Ñ³Ï³ëáõÙ »Ý ØÆºÎ-ÇÝ: ê³Ï³ÛÝ ÑÝ³ñ³íáñ »Ý ¹»åù»ñ, »ñμ ³ÝÓÁ ³½³ïáõÃÛáõÝÇó ½ñÏíÇ í»ñáÑÇßÛ³É Ñá¹í³ÍÇ ³é³çÇÝ Ù³ëáí Ý³Ë³ï»ëí³Í ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï »ñÏáõ ÑÇÙùáí2:

²é³í»É Ù³Ýñ³Ù³ëÝ ³Ý¹ñ³¹³éÝ³Ýù 5-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ 1-ÇÝ Ù³ëÇ 3-ñ¹ Ï»ïÇÝ: ²ÛÝ Ó»ñμ³Ï³ÉáõÙÝ áõ Ï³É³ÝùÁ Ï³ñ·³íáñáõÙ ¿ áñå»ë ùñ»³¹³ï³í³ñ³Ï³Ý Ñ³ñ-Ï³¹ñ³ÝùÇ ÙÇçáóÝ»ñ: Ò»ñμ³Ï³ÉáõÙ ¨ Ï³É³Ýù Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ ß³ï Ï³ñ¨áñ ¿ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛáõÝáõÙ, ë³Ï³ÛÝ, áñå»ë½Ç ¹ñ³Ýù Ñ³Ù³å³ï³ë-Ë³Ý»Ý ÑÇÝ·»ñáñ¹ Ñáí³ÍÇÝ, å»ïù ¿ Ï³ï³ñí»Ý å³ïß³× Ó¨áí:

ÐÇÝ·»ñáñ¹ Ñá¹í³ÍÁ ³é³ÝÓÝ³óÝáõÙ ¿ Ó»ñμ³Ï³ÉÙ³Ý ¨ Ï³É³ÝùÇ Çñ³Ï³Ý³ó-Ù³Ý Ñ»ï¨Û³É ÑÇÙù»ñÁ.

1. Ñ³Ýó³Ýù Ï³ï³ñ»Éáõ Ù»ç ÑÇÙÝ³íáñ Ï³ëÏ³ÍÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ ³ÝÓÇÝ Çñ³-í³ëáõ ¹³ï³Ï³Ý Ù³ñÙÝÇ ³éç¨ Ï³Ý·Ý»óÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ,

2. Ýáñ Ñ³Ýó³ÝùÝ»ñÇ Ï³ï³ñáõÙÁ Ï³ÝË»Éáõ ÑÇÙÝ³íáñ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ,

3. Ñ³Ýó³ÝùÇ Ï³ï³ñáõÙÇó Ñ»ïá ³ÝÓÇ ÷³ËáõëïÁ Ï³ÝË»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ØÆº¸ μ»ñí³Í ·áñÍ»ñÇ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ Ï³åí³Í ¿ÇÝ Ýßí³Í ÑÇÙù»ñÇó

³é³çÇÝÇ Ë³ËïÙ³Ý Ñ»ï, ÙÛáõë »ñÏáõëÇ Ë³ËïáõÙÝ»ñ ß³ï Ñ³½í³¹»å »Ý íÏ³Û³-ÏáãíáõÙ:

ØÆº¸-Á Ó»ñμ³Ï³ÉáõÙÁ Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÙ ¿ áã Ã» Ó¨³Ï³Ý, ³ÛÉ μáí³Ý¹³Ï³ÛÇÝ ³éáõÙáí: ê³Ï³ÛÝ Ý»ñå»ï³Ï³Ý ûñ»Ýë¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³ÛÉ ³Ùñ³·ñáõÙÝ»ñ »Ý å³-ñáõÝ³ÏáõÙ: Ð»Ýó ³Ûëï»Õ ¿É ³é³ç³ÝáõÙ »Ý Ñ³Ï³ëáõÃÛáõÝÝ»ñ: ²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, í³í»ñ³óÝ»Éáí ØÆºÎ-Á, å³ñï³íáñáõÃÛáõÝ »Ý ëï³ÝÓÝ»É ë³Ñ-Ù³Ýí³Í ÏáÝí»ÝóÇ³ÛÇ ³é³çÇÝ Ñá¹í³Íáí` å³ßïå³Ý»É ¨ Ñ³ñ·»É ÏáÝí»ÝóÇ³Ûáí

1 Ø³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ¨ ÑÇÙÝ³ñ³ñ ³½³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý »íñáå³Ï³Ý ÏáÝí»ÝóÇ³, 1950 Ã.: 2 ØÆº¸-Ç áñáßáõÙ §¾ñÇÏë»ÝÁ ÁÝ¹¹»Ù Üáñí»·Ç³ÛÇ¦ ·áñÍáí:

32

å³ßïå³ÝíáÕ Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ, áõëïÇ Ýñ³Ýù å»ïù ¿ Ù»ÏÝ³μ³Ý»Ý Ó»ñμ³Ï³ÉáõÙÁ Ñ»Ýó ÏáÝí»ÝóÇ³Ûáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ÇÙ³ëïáí:

ØÛáõë Ï³ñ¨áñ ³ëå»ÏïÁ ÑÇÙÝ³íáñ Ï³ëÏ³ÍÇ ¿áõÃÛáõÝÝ ¿: ØÆº¸-Á üáùëÁ, ø»Ù-μ»ÉÁ, Ð³ñÃÉÇÝ ¨ ³ÛÉáù ÁÝ¹¹»Ù ØÇ³óÛ³É Ã³·³íáñáõÃÛ³Ý ·áñÍáõÙ ïí»É ¿ ÑÇÙÝ³íáñ Ï³ëÏ³ÍÇ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ, Ñ³Ù³Ó³ÛÝ áñÇ §ÑÇÙÝ³íáñ Ï³ëÏ³ÍÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ íÏ³ÛáõÙ ¿ ³ÛÝåÇëÇ ÷³ëï»ñÇ Ï³Ù ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ, áñáÝù ûμÛ»ÏïÇí ¹Ç-ïáñ¹ÇÝ ÏÑ³Ùá½»ÇÝ, áñ ïíÛ³É ³ÝÓÝ ¿ Ï³ï³ñ»É ³Û¹ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝÁ¦: ÆÝãå»ë Ýß»É ¿ ¹³ï³ñ³ÝÁ ØÛáõññ»ÛÝ ÁÝ¹¹»Ù ØÇ³óÛ³É Ã³·³íáñáõÃÛ³Ý ·áñÍáí Çñ áñáßÙ³Ý Ù»ç, §Ó»ñμ³Ï³ÉáõÙÇó Ñ»ïá Ñ³ñó³ùÝÝáõÃÛ³Ý Ýå³ï³ÏÝ ¿ ·áñÍÇ ùÝÝáõÃÛ³Ý Ñ»-ï³·³ ÁÝÃ³óùÇ ³å³ÑáíáõÙÁ Ó»ñμ³Ï³ÉÙ³Ý ÑÇÙù Ñ³Ý¹Çë³ó³Í ÑÇÙÝ³íáñ Ï³ë-Ï³ÍÇ Ñ³ëï³ïÙ³Ý Ï³Ù ÅËïÙ³Ý ÙÇçáóáí¦:

¸³ï³ñ³ÝÁ ë³ÑÙ³Ý»É ¿ Ý³¨, áñ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ñëï³Ï ¨ áñáß³ÏÇ1: ²ÛëÇÝùÝ, ³ÝÓÇÝ ÑÝ³ñ³íáñ ¿ Ó»ñμ³Ï³É»É ÙÇ³ÛÝ ³ÝóÛ³ÉáõÙ Ï³ï³ñí³Í ³ñ³ñùÇ Ñ³Ù³ñ ÑÇÙÝ³íáñ Ï³ëÏ³ÍÇ ÑÇÙ³Ý íñ³, ³ñ³ñù, áñÁ ùñ»³Ï³Ý ûñ»Ýë-¹ñáõÃÛ³Ùμ ¹ÇïíáõÙ ¿ áñå»ë Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝ: Æñ³í³ã³÷ ã¿ ³å³·³ÛáõÙ Ñ³Ý-ó³·áñÍáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñ»Éáõ ¹Çï³íáñáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³íáñ Ï³ëÏ³ÍÇ ÑÇÙùáí ³ÝÓÇÝ ³½³ïáõÃÛáõÝÇó ½ñÏ»É: 5-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ 1-ÇÝ Ù³ëÇ 3-ñ¹ Ï»ïÇ ÇÙ³ëïáí Çñ³í³ëáõ ¹³ï³Ï³Ý ³ïÛ³Ý ³ë»Éáí Ñ³ëÏ³ÝáõÙ »Ýù ¹³ï³íáñ Ï³Ù ³ÛÉ å³ßïáÝ³ï³ñ ³ÝÓ, áí ûñ»Ýùáí ûÅïí³Í ¿ ¹³ï³Ï³Ý ÇßË³ÝáõÃÛ³Ùμ: îíÛ³É Ù³ñÙÇÝÁ åÇïÇ ûÅïí³Í ÉÇÝÇ ïíÛ³É ·áñÍÁ ùÝÝ»Éáõ Çñ³í³½áñáõÃÛ³Ùμ, ÉÇÝÇ ÏáÕÙ»ñÇó ³ÝÏ³Ë ¨ Ï³ï³ñ-Ù³Ý å³ñï³¹Çñ áõÅ áõÝ»óáÕ áñáßáõÙ Ï³Û³óÝ»Éáõ Çñ³í³½áñáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³:

²ÛëåÇëáí, ØÆº¸-Á, Çñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ ùÝÝ»Éáí ·áñÍ»ñ ¨ Ù»ÏÝ³μ³Ý»Éáí ØÆºÎ-Á, ³é³í»É Ù³ïã»ÉÇ ¨ Ñ³ëÏ³Ý³ÉÇ ¿ ¹³ñÓñ»É ³ÝÓÇÝ ³½³ïáõÃÛáõÝÇó ½ñÏ»Éáõ »íñáå³Ï³Ý ã³÷³ÝÇßÝ»ñÁ:

ÐÐ í³í»ñ³óÝ»Éáí ØÆºÎ-Á å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ¿ ëï³ÝÓÝ»É ³å³Ñáí»É ¹ñ³Ýáí å³ßïå³ÝíáÕ Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ ¨ ³½³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ê³ÑÙ³Ý³¹ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ³Ûë ÙÇç³½·³ÛÇÝ å³ÛÙ³Ý³·ÇñÁ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ ÐÐ Çñ³í³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ù³ë, ëñ³ ÝáñÙ»ñÁ áõÝ»Ý Ñ³Ù³å³ñï³¹Çñ μÝáõÛÃ:

ÐÐ øñ»³Ï³Ý ¹³ï³ñ³í³ñáõÃÛ³Ý ûñ»Ýë·ÇñùÁ ³Ùñ³·ñáõÙ ¿ ³ÝÓÇÝ ³½³ïáõ-ÃÛáõÝÇó ½ñÏ»Éáõ »ñ»ù »Õ³Ý³Ï: ¸ñ³Ýù »Ý Ó»ñμ³Ï³ÉáõÙÁ, Ï³É³ÝùÁ ¨ μ»ñÙ³Ý »Ý-Ã³ñÏ»ÉÁ:

²ÝÑñ³Å»ßï ¿ ÑÇß³ï³Ï»É Ó»ñμ³Ï³ÉÙ³Ý ¨ Ï³É³Ý³íáñÙ³Ý Ñ³ñ³μ»ñ³Ïóáõ-ÃÛ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É ê³ÑÙ³Ý³¹ñ³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ áñáßáõÙÁ2, áñáõÙ ¹³ï³ñ³ÝÁ ³ñ-ï³Ñ³Ûï»Éáí Çñ ¹ÇñùáñáßáõÙÁ Ýß»É ¿, áñ §…Ó»ñμ³Ï³ÉáõÙ ¨ Ï³É³Ý³íáñáõÙ ÇÝë-ïÇïáõïÝ»ñÇ` ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ ë³ÑÙ³Ýí³Í Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ ¨ ÑÇÙù»ñÇ áõëáõÙÝ³ëÇ-ñáõÃÛáõÝÁ ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë »½ñ³Ñ³Ýg»É, áñ ³Ûë ÇÝëïÇïáõïÝ»ñÁ áõÝ»Ý ÇÝùÝáõñáõÛÝ μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝ, Ñ»ï³åÝ¹áõÙ »Ý ÙÇÙÛ³ÝgÇó Áëï ¿áõÃÛ³Ý ï³ñμ»ñíáÕ Ýå³ï³Ï-Ý»ñ, áõÝ»Ý ÏÇñ³éÙ³Ý ÙÇÙÛ³ÝóÇó ¿³å»ë ï³ñμ»ñíáÕ ÑÇÙù»ñ:…Ð»ï¨³μ³ñ, ¹ñ³Ý-óÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ, ³é³Ýó áñ¨¿ ÷áËå³ÛÙ³Ý³íáñí³ÍáõÃÛ³Ý, ÷áËÏ³å³Ïóí³-ÍáõÃÛ³Ý ¨ Ñ³çáñ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, ÇÝùÝáõñáõÛÝ³μ³ñ Ï³ñáÕ ¿ ÏÇñ³éí»É, »ñμ ³éÏ³ »Ý ¹ñ³Ýáí Ñ»ï³åÝ¹íáÕ Ýå³ï³ÏÝ»ñÁ ¨ ¹ñ³ ÏÇñ³éÙ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßï ÑÇÙù»ñÁ¦:

úñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý μ³ó»ñÇÝ ¨ ØÆºÎ-Ç ¹ñáõÛÃÝ»ñÇ Ë³ËïáõÙÝ»ñÇÝ Çñ áñáßáõÙÝ»-ñáõÙ ³Ý¹ñ³¹³ñÓ»É ¿ ÐÐ ì×é³μ»Ï ¹³ï³ñ³ÝÁ, ³Û¹ ß³ñùáõÙ ³é³ÝÓÝ³ÝáõÙ ¿ ¶³-·ÇÏ ØÇù³Û»ÉÛ³ÝÇ ·áñÍÁ3: ²Ûë ·áñÍáí Çñ áñáßÙ³Ùμ ì×é³μ»Ï ¹³ï³ñ³ÝÁ ÷áñÓ»ó ÉáõÍáõÙ ï³É ³éÏ³ μ³ó»ñÇÝ:

ì×é³μ»Ï ¹³ï³ñ³ÝÁ, Õ»Ï³í³ñí»Éáí í»ñá·ñÛ³É ê¸ áñáßÙ³Ùμ, Ù³ïÝ³ÝßáõÙ ¿, áñ Ñ³Ýó³Ýù Ï³ï³ñ³Í ÉÇÝ»Éáõ ÑÇÙÝ³íáñ Ï³ëÏ³ÍÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ Ó»ñμ³Ï³ÉÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ³í»ÉÇ ó³Íñ ¿, ù³Ý Ï³É³Ý³íáñÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï: ê³Ï³ÛÝ »ñÏáõ ¹»åùáõÙ 1 ØÆº¸-Ç áñáßáõÙ §¶áõ½³ñ¹ÇÝ ÁÝ¹¹»Ù Æï³ÉÇ³ÛÇ¦ ·áñÍáí: 2 î»՛ë http://www.concourt.am/armenian/decisions/common/2009/pdf/sdv-827.pdf. 3 http://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docid=57606.

33

¿É ·áñÍáÕ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ Ï³ñáÕ ¿ ³é³ç³Ý³É ÙÇ Çñ³íÇ×³Ï, »ñμ ³ÝÓÁ ÷³ëï³óÇáñ»Ý ½ñÏí»É ¿ ³½³ïáõÃÛáõÝÇó, ë³Ï³ÛÝ ¹»é ãÇ ëï³ó»É Ï³ñ·³íÇ-×³Ï, áõëïÇ ãáõÝÇ Çñ³íáõÝùÝ»ñ ¨ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ, Ñ»ï¨³μ³ñ ¨ »ñ³ßËÇù-Ý»ñ: ê³, Ù³ëÝ³íáñ³å»ë, ëáõñ μÝáõÛÃ ¿ ÏñáõÙ μ»ñÙ³Ý »ÝÃ³ñÏ»Éáõ ¹»åùáõÙ, áñÁ ÐÐ øñ. ¹³ï. ûñ.-áí Ý³Ë³ï»ëí³Í ¿ áñå»ë ¹³ï³í³ñ³Ï³Ý Ñ³ñÏ³¹ñ³ÝùÇ ³ÛÉ ÙÇçáó, »ñμ ³é³Ýó Ñ³ñ·»ÉÇ å³ï×³éÇ ùÝÝáõÃÛ³Ý ãÝ»ñÏ³Û³ó³Í ³Ùμ³ëï³ÝÛ³ÉÇÝ, Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇÝ, ïáõÅáÕÇÝ, íÏ³ÛÇÝ, ¹³ï³å³ñïÛ³ÉÇÝ Ñ³ñÏ³¹ñ³μ³ñ μ»ñáõÙ »Ý í³ñáõÛÃÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ù³ñÙÇÝ, áñå»ë½Ç ³å³ÑáííÇ ïíÛ³É ³ÝÓ³Ýó ÏáÕÙÇó Çñ»Ýó ¹³ï³í³ñ³Ï³Ý å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ï³ñáõÙÁ: Ð³Ù³Ó³ÛÝ ÐÐ øñ. ¹³ï. ûñ.-Ç μ»ñÙ³Ý »ÝÃ³ñÏ»ÉÁ Ï³ñáÕ ¿ ½áõ·áñ¹í»É μ»ñÙ³Ý »ÝÃ³ñÏíáÕ ³ÝÓÇ Çñ³-íáõÝùÝ»ñÇ ¨ ³½³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï³íáñ ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏÙ³Ùμ:

§´»ñÙ³Ý »ÝÃ³ñÏ»É¦ »½ñáõÛÃÇÝ Ñ³Ý¹ÇåáõÙ »Ýù Ý³¨ ÐÐ øñ ¹³ï. ûñ.-Ç Ñá¹í³Í 180-ñ¹ 2-ñ¹ Ù³ëáõÙ, ³ÛÝ ¿ §²é³çÇÝ Ù³ëáõÙ Ýßí³Í Å³ÙÏ»ïÝ»ñáõÙ Ï³ñáÕ »Ý…. Ñ³Ýó³Ýù Ï³ï³ñ³Í ÉÇÝ»Éáõ Ï³ëÏ³Í³ÝùÇ μ³í³ñ³ñ ÑÇÙù»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ý ¹»å-ùáõÙ μ»ñÙ³Ý »ÝÃ³ñÏí»É ³ÝÓÇÝù…¦:

¶áñÍáÕ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 6-ñ¹ Ñá¹í³ÍáõÙ ë³ÑÙ³Ýí³Í »Ý ûñ»Ýë·ñùáõÙ û·ï³·áñÍí³Í Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ¸ñ³Ýó áõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÛáõ-ÝÇó å³ñ½ ¿ ¹³éÝáõÙ,áñ ãÏ³ å³ñ½³μ³ÝáõÙ μ»ñÙ³Ý »ÝÃ³ñÏí³Í ³ÝÓÇ í»ñ³μ»ñ-Û³É: ØÇ³Å³Ù³Ý³Ï ãÏ³ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý Ñá¹í³ÍáõÙ ë³ÑÙ³Ýí³Í μ»ñÙ³Ý »Ý-Ã³ñÏí³Í ³ÝÓÇ Çñ³íáõÝùÝ»ñ ¨ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ: àõëïÇ, ëï³óíáõÙ ¿, áñ μ»ñÙ³Ý »ÝÃ³ñÏí³Í ³ÝÓÁ ãáõÝÇ Ï³ñ·³íÇ×³Ï, Ñ»ï¨³μ³ñ ¨ Çñ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ¨ ³½³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý »ñ³ßËÇùÝ»ñ:

²ÛëåÇëÇ ³Ýáñáß, ³é³Ýó Ï³ñ·³íÇ×³ÏÇ Çñ³íÇ×³Ï ³é³ç³ÝáõÙ ¿ Ý³¨ Ó»ñμ³-Ï³ÉÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï: ²Ûë ¹»åùáõÙ ³ÝÓÁ Ó»ñμ³Ï³Éí³ÍÇ Ï³ñ·³íÇ×³Ï ¿ ëï³ÝáõÙ ùñ»³Ï³Ý Ñ»ï³åÝ¹áõÙ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ù³ñÙÝáõÙ Ó»ñμ³Ï³ÉÙ³Ý ³ñÓ³Ý³·ñáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ Ýñ³Ý Ñ³Ûï³ñ³ñ»Éáõ å³ÑÇó: ÐÝ³ñ³íáñ »Ý ¹»åù»ñ, »ñμ ³ÝÓÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ Ó»ñμ³Ï³ÉÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÁ ³í³ñïÇÝ ãÑ³ëóíÇ, ¨ Ý³ ³½³ï ³ñÓ³ÏíÇ: àõëïÇ, ÇÝãå»ë Ýß»É ¿ ì×é³μ»Ï ¹³ï³ñ³ÝÁ, ³ÝÓÁ ãÇ Ï³ñáÕ μ³í³ñ³ñ áñáß³ÏÇáõÃÛ³Ùμ ·Çï³Ïó»É Çñ Ï³ñ·³íÇ×³ÏÁ:

ì×é³μ»Ï ¹³ï³ñ³ÝÁ Çñ í»ñáÑÇßÛ³É áñáßÙ³Ùμ ë³ÑÙ³Ý»É ¿, áñ §…ãÝ³Û³Í μ»ñí³ÍÇ Ï³ñ·³íÇ×³ÏÇ Ï³ñ×³ï¨áõÃÛ³ÝÁ` μ»ñí³ÍÁ å»ïù ¿ ûÅïí³Í ÉÇÝÇ ê³ÑÙ³Ý³¹ñ³Ï³Ý ¨ ÏáÝí»ÝóÇáÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý »ñ³ßËÇùÝ»ñáí¦:

¸³ï³ñ³ÝÁ ë³ÑÙ³Ý»ó Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ Ýí³½³·áõÛÝ ß»ÙÁ, áñÁ å³ßïå³ÝíáõÙ ¿ ÏáÝí»ÝóÇ³Ûáí: ØÇ³Å³Ù³Ý³Ï Ýßí»ó, áñ ùñ»³Ï³Ý Ù»Õ³¹ñ³ÝùÁ å»ïù ¿ Ù»ÏÝ³-μ³Ý»É áã Ã» Ó¨³Ï³Ý, ³ÛÉ μáí³Ý¹³Ï³ÛÇÝ ÇÙ³ëïáí: àõëïÇ, ¹³ï³ñ³ÝÁ ë³ÑÙ³-Ý»ó. ³ÛÝù³Ýáí, áñù³Ýáí í»ñ³μ»ñ»ÉÇ »Ý Çñ ÏáÕÙÇó Ù³ïÝ³Ýßí³Í Ýí³½³·áõÛÝ Çñ³íáõÝùÝ»ñáí áõ »ñ³ßËÇùÝ»ñáí ûÅïí³Í »Ý Ý³¨ áëïÇÏ³ÝáõÃÛáõÝáõÙ Ï³Ù ùñ»³-Ï³Ý Ñ»ï³åÝ¹Ù³Ý ³ÛÉ Ù³ñÙÝáõÙ ·ïÝíáÕ, Ï³ëÏ³ÍÛ³ÉÇ Ï³Ù Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ Ï³ñ·³-íÇ×³Ï ãáõÝ»óáÕ ³ÛÝ ³ÝÓÇÝù, áñáÝù Ï³ñáÕ »Ý áÕç³Ùïáñ»Ý »ÝÃ³¹ñ»É, áñ Çñ»Ýó ³½³ïáõÃÛáõÝÁ ë³ÑÙ³Ý³÷³Ïí³Í ¿ Ï³Ù Çñ»Ýù ³½³ïáõÃÛáõÝÇó ½ñÏí³Í »Ý, ¨ ÙÇ³-Å³Ù³Ý³Ï, Çñ»Ýù Ï³ëÏ³ÍíáõÙ »Ý Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Ù»ç:

ÐÐ øñ. ¹³ï. ûñ.-Ç 131-1 Ñá¹í³ÍÇ 1-ÇÝ Ù³ëÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ` §Ð³Ýó³Ýù Ï³ï³-ñ»Éáõ Ù»ç Ï³ëÏ³ÍíáÕ ³ÝÓÇÝ Ñ»ï³ùÝÝáõÃÛ³Ý Ù³ñÙÇÝ, ùÝÝÇãÇ Ï³Ù ¹³ï³Ë³½Ç Ùáï μ»ñ»Éáõó Ñ»ïá` »ñ»ù Å³Ùí³ ÁÝÃ³óùáõÙ, Ï³½ÙíáõÙ ¿ Ï³ëÏ³ÍÛ³ÉÇÝ Ó»ñμ³Ï³-É»Éáõ Ù³ëÇÝ ³ñÓ³Ý³·ñáõÃÛáõÝ…¦:

ê³ÑÙ³Ý³¹ñáõÃÛ³Ùμ ¨ ·áñÍáÕ ûñ»Ýë·ñùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ¿ ³ÝÓÇÝ Ó»ñμ³Ï³É-Ù³Ý Ù»ç å³Ñ»Éáõ ³é³í»É³·áõÛÝ Å³ÙÏ»ïÁ, ³ÛÝ ¿` 72 Å³ÙÁ: ºÃ» ³Û¹ Å³ÙÏ»ïÁ Éñ³ó»É ¿, ¨ ¹³ï³ñ³ÝÁ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇÝ Ï³É³Ý³íáñ»Éáõ Ù³ëÇÝ áñáßáõÙ ãÇ Ï³Û³óñ»É, ³ÝÓÁ »ÝÃ³Ï³ ¿ ³½³ï ³ñÓ³ÏÙ³Ý:

ì»ñá·ñÛ³É Ñá¹í³ÍÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÇó ëï³óíáõÙ ¿, áñ ûñ»Ýë¹ÇñÁ ë³ÑÙ³Ý»É ¿ ÙÇ³ÛÝ Ó»ñμ³Ï³ÉÙ³Ý ³ñÓ³Ý³·ñáõÃÛ³Ý Ï³½ÙÙ³Ý Å³ÙÏ»ï, ë³Ï³ÛÝ ãÇ Ï³ñ·³íá-

34

ñ»É ³ÛÝ ³ñ·»É³ÝùÇ í»ñóí³Í ³ÝÓÇÝ Ñ³ÛïÝ»Éáõ Å³ÙÏ»ïÝ»ñÇ Ñ³ñóÁ: ê³ ß³ï Ï³-ñ¨áñ Ñ³Ý·³Ù³Ýù ¿, ù³Ý½Ç Ñ»Ýó ³Û¹ å³ÑÇó ¿ Ýßí³Í ³ÝÓÁ Ï³ñ·³íÇ×³Ï Ó»éù μ»ñáõÙ:

²Ûë Ñ³ñóÇ Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùμ ì×é³μ»Ï ¹³ï³ñ³ÝÁ í»ñáÑÇßÛ³É Çñ áñáßÙ³Ý Ù»ç ³Ùñ³·ñ»É ¿, áñ ùñ»³Ï³Ý Ñ»ï³åÝ¹Ù³Ý Ù³ñÙÇÝÁ ³ñÓ³Ý³·ñáõÃÛáõÝÁ Ï³½Ù»Éáõó Ñ»ïá å»ïù ¿ ³ÝÑ³å³Õ, ÇëÏ ¹ñ³ ³ÝÑÝ³ñÇÝáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ` ³é³í»É³·áõÛÝÁ Ù»Ï Å³Ùí³ ÁÝÃ³óùáõÙ ¹ñ³ Ù³ëÇÝ Ñ³Ûï³ñ³ñÇ ³½³ïáõÃÛáõÝÇó ½ñÏí³Í ³ÝÓÇÝ:

ØÛáõë Ï³ñ¨áñ Ñ³ñóÁ í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ Ó»ñμ³Ï³ÉÙ³Ý ³é³í»É³·áõÛÝ Å³ÙÏ»ïÇ Ë³ËïÙ³ÝÁ: ¶áñÍáÕ ûñ»Ýë·ñùÇ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ³ÛÝ-åÇëÇ Çñ³íÇ×³Ï, »ñμ ³ÝÓÇÝ Ï³É³Ý³íáñ»Éáõ Ù³ëÇÝ ¹³ï³ñ³Ý ÙÇçÝáñ¹áõÃÛáõÝ Ý»ñÏ³Û³óíáõÙ ¿ Ó»ñμ³Ï³ÉÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ý³Ë³ï»ëí³Í 72-Å³ÙÛ³ Å³ÙÏ»ïÇ ³í³ñ-ïÇÝ Ùáï Å³Ù³Ý³Ï, ¨ ù³ÝÇ ¹»é ¹³ï³ñ³ÝÁ ùÝÝáõÙ ¿ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛáõÝÁ, ³ÝÓÁ ß³-ñáõÝ³ÏáõÙ ¿ ÙÝ³É ³Ý³½³ïáõÃÛ³Ý Ù»ç: Üßí³Í 72-Å³ÙÛ³ Å³ÙÏ»ïÁ Çñ³Ï³ÝáõÙ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ùñ»³Ï³Ý Ñ»ï³åÝ¹áõÙ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ù³ñÙÝÇ Ñ³Ù³ñ Ý³Ë³ï»ë-í³Í Å³ÙÏ»ï, ¨ å»ïù ¿ Ï³ï³ñÇ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ¹³ï³í³ñ³Ï³Ý ·áñÍáÕáõ-ÃÛáõÝÝ»ñ` Ñ³í³ù»Éáí ³ÝÑñ³Å»ßï ³å³óáõÛóÝ»ñ, áñáÝó ÑÇÙ³Ý íñ³ Ï³Ù ÙÇçÝáñ-¹áõÃÛáõÝ Ý»ñÏ³Û³óÝÇ ³ÝÓÇÝ Ï³É³Ý³íáñ»Éáõ Ï³Ù ¿É Ýßí³Í Å³ÙÏ»ïÇ ³í³ñïÇÝ ³ÝÓÇÝ ³½³ï ³ñÓ³ÏÇ:

àõëïÇ, å»ïù ¿ ë³ÑÙ³Ýí³Í ÉÇÝÇ áñáß³ÏÇ Å³ÙÏ»ï, áñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ ùñ»³Ï³Ý Ñ»ï³åÝ¹áõÙ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ù³ñÙÇÝÁ å»ïù ¿ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛáõÝ Ý»ñÏ³Û³óÝÇ ¹³ï³-ñ³Ý, ¨ ¹³ï³ñ³ÝÁ ûμÛ»ÏïÇíáñ»Ý ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³ ÙÝ³óÛ³É Å³Ù³Ý³-ÏáõÙ ùÝÝ»Éáõ ³Û¹ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛáõÝÁ ¨ áñáßáõÙ Ï³Û³óÝ»Éáõ ³ÛÝå»ë, áñ 72-Å³ÙÛ³ Å³ÙÏ»ïÇ ³í³ñïÇÝ Ï³Ù ³ÝÓÁ Ï³É³Ý³íáñíÇ, Ï³Ù ³½³ï ³ñÓ³ÏíÇ:

²ÛëåÇëáí, ·áñÍáÕ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ûñ»Ýë·ñùáõÙ ³éÏ³ »Ý ÙÇ ß³ñù μ³ó»ñ ¨ »íñáå³Ï³Ý ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇ Ñ»ï ³ÝÑ³Ù³å³ï³ëË³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ,áñáÝó ÉáõÍáõÙ ï³Éáõ ÷áñÓ ¿ ³ñí»É Ýáñ ûñ»Ýë·ñùÇ Ý³Ë³·ÍáõÙ:

²Ý¹ñ³¹³éÝ³Ýù ³ÝÓÇÝ ³½³ïáõÃÛáõÝÇó ½ñÏ»Éáõ ³ëå»Ïïáí ·áñÍáÕ ¨ Ýáñ ûñ»Ýë·ñùÇ Ý³Ë³·Íáí1 ë³ÑÙ³Ýí³Í Ï³ñ·³íáñáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ï³Ï³Ý í»ñÉáõ-ÍáõÃÛ³ÝÁ` Ý»ñÏ³Û³óÝ»Éáí ÑÇÙÝ³Ï³Ý ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ μÝáõÃ³·ÇñÁ:

Ü³Ë, Ý³Ë³·ÍáõÙ Çëå³é í»ñ³óí»ó μ»ñÙ³Ý »ÝÃ³ñÏ»Éáõ ÇÝëïÇïáõïÁ, ÇÝãÁ ·áñÍáÕ ûñ»Ýë·ñùÇ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ μ³½áõÙ ã³ñ³ß³ÑáõÙÝ»ñÇ ï»-ÕÇù ¿ ï³ÉÇë:

ê³ÑÙ³Ýí»óÇÝ Ó»ñμ³Ï³ÉÙ³Ý ï»ë³ÏÝ»ñÁ` Áëï ÑÇÙù»ñÇ, ÉáõÍí»óÇÝ ÙÇ ß³ñù Å³ÙÏ»ï³ÛÇÝ Ñ³ñó»ñ, áñáÝóÇó »Ý 72 Å³Ùí³ ÁÝÃ³óùáõÙ Ï³É³Ý³íáñÙ³Ý ÙÇçÝáñ-¹áõÃÛ³Ý Ý»ñÏ³Û³óáõÙÁ áã áõß, ù³Ý Ó»ñμ³Ï³ÉÙ³Ý å³ÑÇó 60 Å³Ùí³ ÁÝÃ³óùáõÙ, Ó»ñμ³Ï³ÉÙ³Ý ³ñÓ³Ý³·ñáõÃÛáõÝÁ áã áõß, ù³Ý ³ÝÓÇÝ ³½³ïáõÃÛáõÝÇó ½ñÏ»Éáõ å³ÑÇó 6 Å³Ùí³ ÁÝÃ³óùáõÙ Ýñ³Ý Ñ³ÛïÝ»ÉÁ:

²Ùñ³·ñí»ó »ñ³ßËÇù ÙÇÝã¨ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ Ï³ñ·³íÇ×³Ï ëï³Ý³ÉÁ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ Ýí³½³·áõÛÝ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇó ¨ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇó û·ïí»Éáõ Ï³å³Ïóáõ-ÃÛ³Ùμ:

²Ý¹ñ³¹³éÝ³Éáí Ï³É³ÝùÇ Ñ»ï Ï³åí³Í Ý³Ë³·ÍáõÙ ï»Õ ·ï³Í ÝáñáõÛÃÝ»-ñÇÝ` Ýß»Ýù Áëï Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Í³ÝñáõÃÛ³Ý Ï³É³ÝùÇ Å³ÙÏ»ïÝ»ñÇ Ñ³ñóáõÙ ï³ñμ»ñ³Ïí³Í Ùáï»óÙ³Ý ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãÁ ÉÇáíÇÝ ³ñ¹³ñ³óí³Í ¿: Ü³Ë³-·ÁÍáí, Ç ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝ ·áñÍáÕ ûñ»Ýë·ñùÇ, Ï³É³ÝùÁ ë³ÑÙ³ÝíáõÙ ¿ áñå»ë Í³Û-ñ³Ñ»Õ Ë³÷³ÝÙ³Ý ÙÇçáó` ³Ùñ³·ñ»Éáí ¹ñ³ ÏÇñ³éÙ³Ý áñáß³ÏÇ ¨ Ñëï³Ï ÑÇÙ-ù»ñ: â¿ áñ Ñ»Ýó Ï³É³ÝùÇ Å³Ù³Ý³Ï ¿ Éñçáñ»Ý ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏíáõÙ ³ÝÓÇ ³ÝÓÝ³-Ï³Ý ³½³ïáõÃÛ³Ý ¨ ³ÝÓ»éÝÙË»ÉÇáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³ñ³ñ Çñ³íáõÝùÁ:

ÜáñáõÛÃ ¿ Ý³¨ å³ïß³× ç³Ý³ëÇñáõÃÛ³Ý ÇÝëïÇïáõïÇ ³Ùñ³·ñáõÙÁ: Ü³Ë³-·ÁÍáõÙ ³ëíáõÙ ¿, áñ Ï³É³ÝùÇ Å³ÙÏ»ïÁ »ñÏ³ñ³óÝ»ÉÇë ¹³ï³ñ³ÝÇ ³éç¨ ³ÝÑñ³-

1 î»՛ë http://www.justice.am/storage/files/legal_acts/legal_acts_9011140_30.pdf.

35

Å»ßï ¿ ÑÇÙÝ³íáñ»É Ý³¨ í³ñáõÛÃÇ Ñ³Ù³ñ Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»-ñÁ μ³ó³Ñ³Ûï»Éáõ Ýå³ï³Ïáí í³ñáõÛÃÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ù³ñÙÝÇ ÏáÕÙÇó ·áñÍ³-¹Áñí³Í å³ïß³× ç³Ý³ëÇñáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ïíÛ³É Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ ùñ»³Ï³Ý Ñ»ï³åÝ¹áõÙÁ ß³ñáõÝ³Ï»Éáõ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ: ²ÛëÇÝùÝ, í³ñáõÛÃÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ù³ñÙÇÝÁ å»ïù ¿ ³å³óáõóÇ, áñ Ý³ ³ñ»É ¿ Çñ»ÝÇó Ï³Ëí³Í ÑÝ³-ñ³íáñ ³Ù»ÝÁ, ë³Ï³ÛÝ Å³Ù³Ý³ÏÁ ãÇ μ³í³ñ³ñ»É:

²ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ù³ïÝ³Ýß»É Ý³¨, áñ Ç ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝ ·áñÍáÕÇ, Ýáñ ûñ»Ýë·ñùÇ Ý³Ë³·Íáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ¿, áñ Ï³É³ÝùÇ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛ³Ý ùÝÝáõÙ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»Ý³Éáõ ¹éÝμ³ó ¹³ï³Ï³Ý ÝÇëïáõÙ` ³å³Ñáí»Éáí ³ÝÓÇ` áÕç³ÙÇï Å³ÙÏ»ïáõÙ Çñ³í³ëáõ ¹³ï³Ï³Ý Ù³ñÙÝÇ ÏáÕÙÇó Ññ³å³ñ³Ï³ÛÇÝ ÝÇëïáõÙ Çñ Ë³Ëïí³Í Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ÏáÝí»óÇáÝ ¨ ë³ÑÙ³Ý³¹ñ³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ:

²ÛëåÇëáí, ¹ñ³Ï³Ý ³é³çÁÝÃ³óÁ ³ÏÝÑ³Ûï ¿. Ý³Ë³·ÇÍÁ μáí³Ý¹³ÏáõÙ ¿ ³é³í»É ³é³ç³¹ÇÙ³Ï³Ý ¨՛ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ, ¨՛ ³½³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ßïå³Ýáõ-ÃÛ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó ³í»ÉÇ »ñ³ßË³íáñí³Í ÝáñÙ»ñ:

²Ûëï»Õ ÉáõÍáõÙ ¿ ïñí»É ûñ»ÝùÇ μ³ó»ñÇÝ` μ³ó³é»Éáí Ï³Ù Ýí³½³·áõÛÝÇ Ñ³ëóÝ»Éáí ÑÝ³ñ³íáñ ã³ñ³ß³ÑáõÙÝ»ñÇ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:

²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ³Ù»Ý ï»ëáõÃÛáõÝ ëïáõ·íáõÙ ¨ Çñ Ï³ï³ñ»ÉáõÃÛáõÝÁ Ï³Ù ³Ý-Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ ¿ ³å³óáõóáõÙ ·áñÍÝ³Ï³ÝáõÙ: ²ÛëåÇëáí, ÙÇ³ÛÝ Ý³Ë³·ÍÇ Ï»Ý-ë³·áñÍáõÙÇó Ñ»ïá åñ³ÏïÇÏ³Ý óáõÛó Ïï³ Ý³Ë³·ÍÇ Çñ³Ï³Ý ³é³í»ÉáõÃÛáõÝ-Ý»ñÝ áõ Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:

ИМПЛЕМЕНТАЦИЯ ЕВРОПЕЙСКИХ КРИТЕРИЕВ О ЛИШЕНИИ СВОБОДЫ ЧЕЛОВЕКА В НОВОМ УГОЛОВНО-ПРАВОВОМ КОДЕКСЕ

Мери Багдасарян Право на свободу – одно из основных прав человека. Вне закона никого нельзя

лишить свободы. Лишение свободы физического лица должно быть не правилом, а исключением. Право на свободу гарантировано пятой статьей Европейской конвенции по правам человека. Высшие судебные инстанции Республики Армения при составлении нового Уголовно-правового кодекса пытаются решить эти вопросы.

При сравнении действующего и нового Уголовно-правового кодекса мы видим значительные изменения в последнем. Новый Уголовно-правовой кодекс соответствует европейским критериям: вне получили решение такие проблемы как права задержанных, постановления, условия лишения свободы и т.д. Кроме этого, были внесены новые пункты, например пункт о надлежащем усердии следователей.

В целом новый Уголовно-правовой кодекс значительно усовершенствовался. Однако только после принятия и имплементации кодекса будут видны его недостатки и преимущества.

IMPLEMENTATION OF EUROPEAN CRITERIA OF FREEDOM DEPRIVATION IN THE NEW CRIMINAL PROCEDURE CODE

Mary Baghdasaryan

The right of freedom is one of fundamental rights of a person. No one can be deprived from his/ her liberty if it is not stated by the law or in any other way than under the law. The deprivation of liberty should be an exception, not a rule. But in fact we see the opposite. The new Criminal Procedure Code tries to solve current legal problems concerning this issue. The right to freedom is granted under the fifth article of the European Convention of human rights and fundamental freedoms. Higher judicial bodies of the Republic of Armenia have come

36

across this issue and they made a step forward to a legal solution in this sphere in their decisions. These decisions have impacted greatly on the new Code. They are the cornerstones of it.

When we compare the current and the new Codes, we see considerable changes. The new Criminal Procedure Code is in harmony with the European Criteria. A lot of issues are settled, such as the rights of the arrested, the terms and conditions of freedom deprivation, etc. Besides, new institutions are added to the Criminal Procedure Code, for instance, due diligence of the investigators.

All in all, we can assert thet the new Criminal Procedure Code is a better legal act that the current one. However, everything proves its efficiency practical. Thus, only after the adoption and implementation of the Code, its real advantages and disadvantages will be observed.

37

êä²èàÔ²Î²Ü ì²ðÎÆ ä²ÚØ²Ü²¶ðÆ Î²ð¶²ìàðØ²Ü ÐÆØÜ²ÊÜ¸ÆðÜºðÀ ÐÐ-àôØ

Øáíë»ë Ê³ã³ïñÛ³Ý ºäÐ, Æñ³í³·ÇïáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ï, Ù³·Çëïñ³Ýï

¶Çï. Õ»Ï.` Ç.·.Ã., ¹áó. ¶. ´»ùÙ»½Û³Ý ¾É÷áëï` [email protected]

ì³ñÏ³ÛÇÝ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ½³ñ·³óÙ³ÝÁ ½áõ·ÁÝÃ³ó ëÏëí»óÇÝ Ó¨³íáñ-

í»É í³ñÏ³ÛÇÝ å³ÛÙ³Ý³·ñ»ñÇ ï³ñμ»ñ ï»ë³ÏÝ»ñ, áñáÝóÇó ¿ ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñ-ÏÇ å³ÛÙ³Ý³·ÇñÁ: ÐÐ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ûñ»Ýë·ÇñùÁ (³ÛëáõÑ»ïª ø³Õ. ûñ.) ï³ÉÇë ¿ í³ñÏ³ÛÇÝ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ, áñÇ 887-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ 1-ÇÝ Ù³ëÇ Ñ³Ù³-Ó³ÛÝ §ì³ñÏ³ÛÇÝ å³ÛÙ³Ý³·ñáí μ³ÝÏÁ Ï³Ù ³ÛÉ í³ñÏ³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÁ (í³ñÏ³ïáõÝ) å³ñï³íáñíáõÙ ¿ å³ÛÙ³Ý³·ñáí Ý³Ë³ï»ëí³Í ã³÷»ñáí ¨ å³Û-Ù³ÝÝ»ñáí ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñ (í³ñÏ) ïñ³Ù³¹ñ»É ÷áË³éáõÇÝ, ÇëÏ ÷áË³éáõÝ å³ñï³íáñíáõÙ ¿ í»ñ³¹³ñÓÝ»É ëï³óí³Í ·áõÙ³ñÁ ¨ ïáÏáëÝ»ñ í×³ñ»É ¹ñ³ ¹Ç-Ù³ó¦: ê³Ï³ÛÝ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç μ³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ, ëå³éá-Õ³Ï³Ý í³ñÏÇ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÇÝãÁ »ñμ»ÙÝ ËÝ¹ÇñÝ»ñ ¿ ³é³-ç³óÝáõÙ ¹ñ³Ýó μÝáñáßÙ³Ý Ñ³ñóáõÙ: ¸ñ³ Ùáï³íáñ ë³ÑÙ³ÝÙ³ÝÁ Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ñ³Ý-¹Çå»É Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý 2008 Ã. ÑáõÝÇëÇ 12-Ç N 706-Ü áñáßÙ³Ý Ù»ç, áñÇ Ñ³Ù³-Ó³ÛÝ §ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏ ¿ Ñ³Ù³ñíáõÙ ³ÛÝ í³ñÏÁ, áñÁ ïñ³Ù³¹ñíáõÙ ¿ ³ÝÓ-Ý³Ï³Ý Ï³Ù ÁÝï³Ý»Ï³Ý û·ï³·áñÍÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí ¨, áñÁ ãÇ û·ï³·áñÍí»Éáõ ³ÝÓÇ ÏáÕÙÇó Ó»éÝ³ñÏ³ïÇñ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ Ï³Ù ³ÛÉ Ï»ñå »Ï³ÙáõïÝ»ñ ëï³Ý³Éáõ Ñ³Ù³ñ¦1: §êå³éáÕ³Ï³Ý Ïñ»¹Çï³íáñÙ³Ý Ù³ëÇÝ¦ ÐÐ ûñ»ÝùÇ 2-ñ¹ Ñá¹í³ÍáõÙ ïñíáõÙ ¿ ëå³éáÕÇ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ, áñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ëå³-éáÕ ¿ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ μ³ó³é³å»ë ³ÝÓÝ³Ï³Ý, ÁÝï³Ý»Ï³Ý, ïÝ³ÛÇÝ Ï³Ù ³ÛÉ û·-ï³·áñÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ý³Ë³ï»ëí³Í, Ó»éÝ³ñÏ³ïÇñ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ»ï ãÏ³åí³Í, ³åñ³ÝùÝ»ñÇ (³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇ, Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ) å³ïíÇñÙ³Ý Ï³Ù Ó»éùμ»ñÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí Ïñ»¹Çï ëï³óáÕ ù³Õ³ù³óÇÝ: Î³ñÍáõÙ »Ýù, áñ Ï³é³-í³ñáõÃÛ³Ý áñáßÙ³Ý Ù»ç ïñí³Í ë³ÑÙ³ÝáõÙÁ ÉÇ³ñÅ»ù ã¿ ¨ ãÇ Ñ³Ù³å³ï³ëË³-ÝáõÙ ûñ»ÝùÇ ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛ³ÝÁ, áõëïÇ Ñ³ñÙ³ñ ã¿ û·ï³·áñÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, ù³ÝÇ áñ áñáßÙ³Ý Ù»ç ïñí³Í ¿ ë³ÑÙ³Ý³÷³Ï Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÙ. áñå»ë û·ï³·áñÍÙ³Ý Ýå³ï³Ï Ýßí³Í ¿ ÙÇ³ÛÝ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ¨ ÁÝï³Ý»Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñáí, ¨, áñÁ ãÇ û·-ï³·áñÍí»Éáõ ³ÝÓÇ ÏáÕÙÇó Ó»éÝ³ñÏ³ïÇñ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ Ï³Ù ³ÛÉ Ï»ñå »Ï³ÙáõïÝ»ñ ëï³Ý³Éáõ Ñ³Ù³ñ, ÙÇÝã¹»é, §êå³éáÕ³Ï³Ý Ïñ»¹Çï³-íáñÙ³Ý Ù³ëÇÝ¦ ÐÐ ûñ»ÝùÁ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ¨ ÁÝï³Ý»Ï³Ý û·ï³·áñÍáõÙÇó μ³óÇ Ý»-ñ³éáõÙ ¿ Ý³¨ ïÝ³ÛÇÝ Ï³Ù ³ÛÉ û·ï³·áñÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ý³Ë³ï»ëí³Í, Ó»éÝ³ñÏ³-ïÇñ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ»ï ãÏ³åí³Í, ³åñ³ÝùÝ»ñÇ (³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇ, Í³é³-ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ) å³ïíÇñÙ³Ý Ï³Ù Ó»éùμ»ñÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí Ïñ»¹Çï ëï³óáÕ ù³Õ³-ù³óÇÝ: Ð»ï¨³μ³ñ ·ïÝáõÙ »Ýù, áñ ùÝÝ³ñÏíáÕ áñáßÙ³Ý Ù»ç ïñí³Í μÝáõÃ³·ñáõÙÁ ÉÇ³ñÅ»ùáñ»Ý ãÇ ³ñï³Ñ³ÛïáõÙ ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ ¿áõÃÛáõÝÁ:

¶ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç Ï³Ý ï³ñμ»ñ μÝáñáßáõÙÝ»ñ ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ ¨ ëå³-éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É: Àëï ¶. Ü. ´»Éá·É³½¨³ÛÇ ëå³éáÕ³-Ï³Ý í³ñÏÁ ¹³ í³ñÏÇ Ñ³ïáõÏ ï»ë³Ï ¿, áñÝ Çñ»ÝÇó Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ ¿ ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓ³Ýó ÏáÕÙÇó »ñÏ³ñ³ï¨ û·ï³·áñÍÙ³Ý ³åñ³Ýù»ñ ·Ý»ÉÇë ¹ñ³Ýó ³å³éÇÏ í×³ñÙ³Ý ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛ³Ý ïñ³Ù³¹ñáõÙ2:

1 î»°ë ÐÐ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý áñáßáõÙ N 706-Ü 12 ÑáõÝÇëÇ 2008 Ã.: 2 î»°ë Белоглазовоа Г., Деньги, кредит, банки, Москва, 2007, ¿ç 208:

38

Ø»Ï ³ÛÉ μÝáñáßÙ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÁ í³ñÏÇ ï»ë³Ï ¿, áñÁ ³é¨ïñÇ ¨ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ïáõóÙ³Ùμ ½μ³ÕíáÕ Ó»éÝ³ñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ïñ³Ù³¹ñíáõÙ ¿ ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓ³Ýó ëå³éÙ³Ý ³åñ³ÝùÝ»ñ ·Ý»ÉÇë, Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ í×³ñ»ÉÇë1:

Àëï ². ¶. ÎáõÉÇÏáíÇ ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÁ ¹³ í³ñÏ ¿, áñÁ ïñ³Ù³¹ñíáõÙ ¿ ³ÝÓ³Ýó ëå³éáÕ³Ï³Ý Ï³ñÇùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ2:

Ü. ². ìÝáõÏáíÁ ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ å³ÛÙ³Ý³·ÇñÁ μÝáõÃ³·ñáõÙ ¿ Ñ»ï¨Û³É Ï»ñåª Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛáõÝ, áñÇ áõÅáí μ³ÝÏÁ Ï³Ù ³ÛÉ í³ñÏ³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÁ å³ñï³íáñíáõÙ »Ý å³ÛÙ³Ý³·ñáí Ý³Ë³ëï»ëí³Í ã³÷áí ¨ Å³ÙÏ»ïÝ»ñáí í³ñ-Ï³éáõÇÝ ïñ³Ù³¹ñ»É ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñ μ³ó³é³å»ë ³ÝÓÝ³Ï³Ý, ÁÝï³Ý»Ï³Ý, ïÝ³ÛÇÝ ¨ Ó»éÝ³ñÏ³ïÇñ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ»ï ãÏ³åí³Í Ýå³ï³ÏÝ»ñáí, ÇëÏ í³ñÏ³éáõÝ å³ñï³íáñíáõÙ ¿ ë³ÑÙ³Ýí³Í Å³ÙÏ»ïáõÙ í»ñ³¹³ñÓÝ»É ³Û¹ ·áõÙ³ñÁ ¨ í×³ñ»É ïáÏáëÝ»ñ ¹ñ³ ¹ÇÙ³ó3:

Àëï Æ. ì. ê³éÝ³ÏáíÇ ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÁ í³ñÏÇ Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ Ñ³ïÏ³ÝÇß-Ý»ñ áõÝ»óáÕ ï»ë³Ï ¿, áñÁ ïñ³Ù³¹ñíáõÙ ¿ ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓ³Ýó ëå³éáÕ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñáí: êå³éáÕ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñ Ýß»Éáí Ñ»ÕÇÝ³ÏÁ ÝÏ³ïÇ áõÝÇ ³å-ñ³ÝùÝ»ñÇ, ³ßË³ï³ÝùÇ, Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ó»éù μ»ñáõÙÁ ³ÝÓÝ³Ï³Ý, ÁÝï³Ý»-Ï³Ý, ïÝ³ÛÇÝ Ï³Ù ³ÛÉ Ýå³ï³ÏÝ»ñáí, áñáÝù Ï³åí³Í ã»Ý Ó»éÝ³ñÏ³ïÇñ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ»ï4:

²Ý·ÉÇ³ÛÇ 1974 Ã. ÁÝ¹áõÝí³Í ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ Ù³ëÇÝ ûñ»ÝùÇ í»ñÉáõÍáõ-ÃÛáõÝÇó μËáõÙ ¿, áñ ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÁ ÙÛáõë í³ñÏ»ñÇó ï³ñμ»ñíáõÙ ¿ Ñ»ï¨Û³É ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáíª

³) ïñíáõÙ ¿ ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓ³Ýó ëå³éáÕ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñáí. μ) ¹ñ³ ã³÷Á ãÇ ·»ñ³½³ÝóáõÙ 25 Ñ³½³ñ ýáõÝï ëï»éÉÇÝ·Á5: ²ØÜ êå³éáÕ³Ï³Ý Ïñ»¹Çï³íáñÙ³Ý ÙÇ³ëÝ³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùáõÙ (Uniform

Consumer Credit Code Ï³Ù UCCC), ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÁ μÝáñáßí³Í ¿ áñå»ë í³ñÏ, áñÇ ³ñÅ»ùÁ ãÇ ·»ñ³½³ÝóáõÙ 25 Ñ³½³ñ ²ØÜ ¹áÉ³ñÁ, ïñ³Ù³¹ñíáõÙ ¿ ³ÝÓ-Ý³Ï³Ý, ÁÝï³Ý»Ï³Ý, ïÝ³ÛÇÝ ³Û¹ ÃíáõÙª ³åñ³ÝùÝ»ñÇ ³å³éÇÏ ³éáõí³×³éùÇ, Ï³Ù ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý Ï³ñÇùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, áñáß Ý³Ñ³Ý·Ý»-ñáõÙª ÎáÉáñ³¹á, ÆÝ¹Ç³Ý³, úÏÉ³ÑáÙ³, Î³Ý½³ë, Ø»Ý ¨ ì³ÛáÙÇÝ·, ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³-Ï³Ý Ï³ñÇùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ïñ³Ù³¹ñíáÕ í³ñÏ»ñÁ ã»Ý Ñ³Ù³ñíáõÙ ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏ»ñ: ²Ýß³ñÅ ·áõÛùÇ ³éáõí³×³éùÇ Ñ³Ù³ñ ïñ³Ù³¹ñíáÕ í³ñÏ»ñÁ Ñ³Ù³ñíáõÙ »Ý ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏ»ñ, ³ÝÏ³Ë í³ñÏ ïñ³Ù³¹ñíáÕ ·áõÙ³ñÇ ³ñÅ»ùÇó, ë³Ï³ÛÝ ³ÛÝ å³ÛÙ³Ýáí, áñ ï³ñ»Ï³Ý ïáÏáë³¹ñáõÛùÁ ·»ñ³½³ÝóáõÙ ¿ 10%-Á6:

²ñï³ë³ÑÙ³ÝÛ³Ý áñáß Ñ»ÕÇÝ³ÏÝ»ñ ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÁ (consumer credit) μÝáñáßáõÙ »Ý áñå»ë í³ñÏ. áñÁ ïñ³Ù³¹ñíáõÙ ¿ ³ÝÑ³ïÝ»ñÇÝ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ·ÝáõÙÝ»-ñÇ ¨ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹ÇÙ³ó í×³ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ7:

êå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ ë³ÑÙ³Ý»Éáõó ³é³ç Ý³Ë ³Ý¹ñ³¹³éÝ³Ýù ¹ñ³ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ¹ñ³Ýù »Ý`

1. ²é³ÝÓÝ³Ñ³ïáõÏ ëáõμÛ»Ïï³ÛÇÝ Ï³½Ù. êå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ÏáÕÙ»ñÝ »Ý í³ñÏ³ïáõÝ ¨ í³ñÏ³éáõÝ:

àñå»ë í³ñÏ³ïáõ êå³éáÕ³Ï³Ý Ïñ»¹Çï³íáñÙ³Ý Ù³ëÇÝ ÐÐ ûñ»ÝùÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ

1 î»°ë Грязновоа А., Финансово-кредитный энциклопедический словарь, Москва, 2002, ¿ç 759: 2 î»°ë Куликов А., Деньги, кредит, банки, Москва, 2009, ¿ç 283: 3 î»°ë Внуков Н., Договор потребительского кредита как вид потребительского договора, “Право и экономика”, 2011, N 4, ¿ç 21-22: 4 î»°ë Сарнаков И., Потребительское кредитование в России: теория, практика, законодательство, Москва, 2010: 5 î»°ë Вишневский A., Банковское право Англии, Москва, 2000, ¿ç 209: 6 î»°ë Сарнаков И.: 7 î»°ë Синки Д., Словарь банковско-биржевой лексики на шести языках (banking and stock exchange six languages dictionary), сост. Ю. А. Бобалев, Москва, 1992:

39

Ï³ñáÕ »Ý Ñ³Ý¹»ë ·³É μ³ÝÏÁ, ûï³ñ»ñÏÛ³ μ³ÝÏÇ Ù³ëÝ³×ÛáõÕÁ, í³ñÏ³ÛÇÝ Ï³½-Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÁ Ï³Ù ·ñ³í³ïáõÝÁ, áñáÝù ïñ³Ù³¹ñáõÙ »Ý í³ñÏ»ñ: §´³ÝÏ»ñÇ ¨ μ³ÝÏ³ÛÇÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ¦ ÐÐ ûñ»ÝùÇ 34-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ 1-ÇÝ Ù³ëÇ Ñ³Ù³-Ó³ÛÝ μ³ÝÏ»ñÁ, ¹ñ³Ýó Ù³ëÝ³×ÛáõÕ»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý ûñ»ÝùÝ»ñáí ¨ ³ÛÉ Çñ³í³Ï³Ý ³Ï-ï»ñáí ë³ÑÙ³Ýí³Í Ï³ñ·áí ïñ³Ù³¹ñ»É ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏ»ñ:

ì³ñÏ³éáõÇ ¹»ñáõÙ Ñ³Ý¹»ë »Ý ·³ÉÇë ÙÇ³ÛÝ ëå³éáÕ-ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓÇÝù, áñáÝù ëï³ÝáõÙ »Ý í³ñÏÁ Ñ³ïáõÏ Ýå³ï³ÏÝ»ñáí: ²Ûëå»ë §êå³éáÕ³Ï³Ý Ïñ»¹Ç-ï³íáñÙ³Ý Ù³ëÇÝ¦ ÐÐ ûñ»ÝùÇ 2-ñ¹ Ñá¹í³ÍÁ ï³ÉÇë ¿ §ëå³éáÕÇ¦ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõ-ÝÁ: ¸ñ³ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ §êå³éáÕ ¿ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ μ³ó³é³å»ë ³ÝÓÝ³Ï³Ý, ÁÝï³Ý»-Ï³Ý, ïÝ³ÛÇÝ Ï³Ù ³ÛÉ û·ï³·áñÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ý³Ë³ï»ëí³Í, Ó»éÝ³ñÏ³ïÇñ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ»ï ãÏ³åí³Í, ³åñ³ÝùÝ»ñÇ (³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇ, Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»-ñÇ) å³ïíÇñÙ³Ý Ï³Ù Ó»éùμ»ñÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí Ïñ»¹Çï ëï³óáÕ ù³Õ³ù³óÇÝ¦: ê³Ï³ÛÝ å»ïù ¿ Ñ³ßíÇ ³éÝ»É, áñ áã μáÉáñ ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓÇÝù Ï³ñáÕ »Ý ëå³éá-Õ³Ï³Ý í³ñÏÇ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ÏáÕÙ ÉÇÝ»É: àñå»ë í³ñÏ³éáõ Ï³ñáÕ »Ý Ñ³Ý¹»ë ·³É ÙÇ³ÛÝ ·áñÍáõÝ³Ï ¨ ã³÷³Ñ³ë ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓÇÝù: ²Ý·áñÍáõÝ³Ï ¨ ë³ÑÙ³Ý³-÷³Ï ·áñÍáõÝ³Ï ³ÝÓÇÝù ã»Ý Ï³ñáÕ ÏÝù»É ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ å³ÛÙ³Ý³·Çñ1:

2. ä³ÛÙ³Ý³·ñÇ ÏÝùÙ³Ý Ýå³ï³ÏÁ: êå³éáÕ³Ï³Ý Ïñ»¹Çï³íáñÙ³Ý Ù³ëÇÝ ÐÐ ûñ»ÝùÇ 2-ñ¹ Ñá¹í³Í Ñ³Ù³Ó³ÛÝ

ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ å³ÛÙ³Ý³·ÇñÁ ÏÝùíáõÙ ¿ μ³ó³é³å»ë ³ÝÓÝ³Ï³Ý, ÁÝï³Ý»-Ï³Ý, ïÝ³ÛÇÝ Ï³Ù ³ÛÉ û·ï³·áñÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ý³Ë³ï»ëí³Í, Ó»éÝ³ñÏ³ïÇñ³Ï³Ý ·ñáÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ»ï ãÏ³åí³Í, ³åñ³ÝùÝ»ñÇ (³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇ, Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»-ñÇ) å³ïíÇñÙ³Ý Ï³Ù Ó»éùμ»ñÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí:

ÐÐ ù³Õ. ûñ.-Ç 887-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ 2-ñ¹ Ù³ëÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ í³ñÏ³ÛÇÝ å³ÛÙ³Ý³·-ñÇó μËáÕ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ ÏÇñ³éíáõÙ »Ý ëáõÛÝ ûñ»Ýë·ñùÇ 46-ñ¹ ·ÉËáõÙ (÷áË³éáõÃÛáõÝ) Ý³Ë³ï»ëí³Í Ï³ÝáÝÝ»ñÁ, »Ã» ³ÛÉ μ³Ý Ý³Ë³ï»ëí³Í ã¿ 47-ñ¹ (í³ñÏ) ·ÉËÇ Ï³ÝáÝÝ»ñáí ¨ í³ñÏ³ÛÇÝ å³ÛÙ³Ý³·ñáí: ÆëÏ ÐÐ ù³Õ. ûñ. 884-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ`

1. ºÃ» ÷áË³éáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³Ý³·ÇñÁ ÏÝùí³Í ¿ ÷áË³éáõÇ ÏáÕÙÇó ëï³óí³Í ÙÇçáóÝ»ñÁ áñáß³ÏÇ Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ û·ï³·áñÍ»Éáõ å³ÛÙ³Ýáí (Ýå³ï³Ï³-ÛÇÝ ÷áË³éáõÃÛáõÝ), ÷áË³éáõÝ å³ñï³íáñíáõÙ ¿ ³å³Ñáí»É ÷áË³éáõÃÛ³Ý ·áõ-Ù³ñÇ Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ û·ï³·áñÍÙ³Ý ÝÏ³ïÙ³Ùμ ÷áË³ïáõÇ í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÁ:

2. öáË³éáõÇ ÏáÕÙÇó ÷áË³éáõÃÛ³Ý ·áõÙ³ñÇ Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ û·ï³·áñÍÙ³Ý Ù³ëÇÝ ÷áË³éáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³Ý³·ñÇ å³ÛÙ³ÝÁ ãÏ³ï³ñ»Éáõ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ëáõÛÝ Ñá¹-í³ÍÇ 1-ÇÝ Ï»ïáí Ý³Ë³ï»ëí³Í å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ãÏ³ï³ñ»Éáõ ¹»åùáõÙ ÷áË³ïáõÝ Çñ³íáõÝù áõÝÇ ÷áË³éáõÇó å³Ñ³Ýç»É í³Õ³Å³ÙÏ»ï í»ñ³¹³ñÓÝ»Éáõ ÷áË³éáõÃÛ³Ý ·áõÙ³ñÁ ¨ í×³ñ»Éáõ Ñ³ë³Ý»ÉÇù ïáÏáëÝ»ñÁ, »Ã» ³ÛÉ μ³Ý Ý³Ë³-ï»ëí³Í ã¿ å³ÛÙ³Ý³·ñáí:

Ð»ï¨³μ³ñ Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ û·ï³·áñÍÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÁ ÏáÕÙ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ³Ùñ³·-ñáõÙ ¿ Ñ»ï¨³É Çñ³íáõÝùÝ»ñÝ áõ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ՝

³) í³ñÏ³éáõÇ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÁ û·ï³·áñÍ»Éáõ í³ñÏ³ÛÇÝ ÙÇçáóÝ»ñÁ Ý³Ëûñáù ë³ÑÙ³Ýí³Í Ýå³ï³ÏÝ»ñáí,

μ) í³ñÏ³éáõÇ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÁ ³å³Ñáí»Éáõ í³ñÏ³ïáõÇ ÑÝ³ñ³íáñáõ-ÃÛáõÝÁ í»ñ³ÑëÏ»Éáõ í³ñÏ³ÛÇÝ ÙÇçáóÝ»ñÇ Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ û·ï³·áñÍáõÙÁ,

·) í³ñÏ³ïáõÇ Çñ³íáõÝùÁ í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ëï³Ý³Éáõ í³ñÏ³ÛÇÝ ÙÇçáóÝ»ñÇ Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ û·ï³·áñÍÙ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É:

1 î»°ë Кирипчук А., Специфика договора потребительского кредита электронный ресурс, 2008, http://www.juristlib.ru/book_3825.html.

40

´³óÇ ³Û¹ ÐÐ ù³Õ. ûñ. 889-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ 2-ñ¹ Ù³ëÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ í³ñÏ³éáõÇ ÏáÕ-ÙÇó í³ñÏ³ÛÇÝ å³ÛÙ³Ý³·ñáí Ý³Ë³ï»ëí³Í í³ñÏÇ Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ û·ï³·áñÍÙ³Ý å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ë³Ëï»Éáõ ¹»åùáõÙ í³ñÏ³ïáõÝ Çñ³íáõÝù áõÝÇ Ññ³Å³ñí»É í³ñÏ³éáõÇÝ í³ñÏ³íáñ»Éáõó:

3. ä³ÛÙ³Ý³·ñÇ ³é³ñÏ³Ý: ø³Õ. ûñ.-Ç Ñ³Ù³Ó³ÛÝ í³ñÏ³ÛÇÝ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ³é³ñÏ³ Ï³ñáÕ »Ý ÉÇÝ»É ÇÝã-

å»ë ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÁ՝ ÐÐ ¹ñ³Ù ¨ ûï³ñ»ñÏÛ³ ³ñÅáõÛÃ, ³ÛÝå»ë ¿É ³åñ³Ýù³-ÛÇÝ ÙÇçáóÝ»ñ (³åñ³Ýù³ÛÇÝ í³ñÏÇ ¹»åùáõÙ)՝ ï»ë³Ï³ÛÇÝ Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñáí áñáß-íáÕ ·áõÛù1:

²ÝÑñ³Å»ßï ¿ ùÝÝ³ñÏ»É ³ÛÝ Ñ³ñóÁ, Ã» áñå»ë ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ å³ÛÙ³-Ý³·ñÇ ³é³ñÏ³ Ï³ñá՞Õ »Ý ³ñ¹Ûáù Ñ³Ý¹»ë ·³É ³åñ³Ýù³ÛÇÝ ÙÇçáóÝ»ñÁ, Ã»՞ áñ-å»ë ³Û¹åÇëÇÝ Ñ³Ý¹»ë »Ý ·³ÉÇë ÙÇ³ÛÝ ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÁ: êå³éáÕ³Ï³Ý Ïñ»-¹Çï³íáñÙ³Ý Ù³ëÇÝ ÐÐ ûñ»ÝùÇ 2-ñ¹ Ñá¹í³ÍÁ Ïñ»¹Çï Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ Ù»ÏÝ³μ³-ÝáõÙ ¿ Ñ»ï¨Û³É Ï»ñåª å³ñï³íáñáõÃÛáõÝ ï³ñ³Å³ÙÏ»ï í×³ñÙ³Ý Çñ³íáõÝù, í³ñÏ, ÷áË³éáõÃÛáõÝ, ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý í³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛáõÝ (ÉÇ½ÇÝ·) Ï³Ù áñ¨¿ ³ÛÉ Ñ³-Ù³Ó³ÛÝáõÃÛáõÝ Ï³Ù å³ÛÙ³Ý³íáñí³ÍáõÃÛáõÝ, áñÇ Ýå³ï³ÏÁ ³åñ³ÝùÝ»ñÇ, Í³é³-ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³Ù ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇ Ó»éùμ»ñáõÙÁ ýÇÝ³Ýë³íáñ»ÉÝ ¿: øÝÝ³ñÏíáÕ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³é³ñÏ³ÛÇ μÝáõÛÃÁ Ñ³ëÏ³Ý³Éáõ Ñ³Ù³ñ Ï³ñÍáõÙ »Ýù ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ μ³ó³Ñ³Ûï»É ýÇÝ³ÝëÝ»ñ Ñ³ëÏ³óáõÃÛ³Ý μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ: üÇ-Ý³ÝëÝ»ñÁ (É³ï. financia) ÁÝ¹Ñ³Ýñ³óí³Í Ï³ï»·áñÇ³ ¿, áñÝ ³ñï³óáÉáõÙ ¿ ¹ñ³-Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ýáÝ¹»ñÇ Ó¨³íáñÙ³Ý ¨ û·ï³·áñÍÙ³Ý, ÷áÕÇ ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ ³é³ç³óáÕ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñ, áñáÝù ¹Ç-ï³ñÏíáõÙ »Ý Çñ»Ýó ëï»ÕÍÙ³Ý ¨ ß³ñÅÙ³Ý, μ³ßËÙ³Ý ¨ í»ñ³μ³ßËÙ³Ý, û·ï³-·áñÍÙ³Ý Ù»ç, ÇÝãå»ë Ý³¨ ïÝï»ë³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù ³é³ç³ÝáõÙ »Ý ïÝï»ëí³ñáÕ ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÇ ÙÇç¨՝ Ï³åí³Í ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ß³ñÅÙ³Ý, û·ï³·áñÍÙ³Ý Ñ»ï2:

üÇÝ³ÝëÝ»ñÁ ¹ñ³Ù³Ï³Ý μÝáõÛÃ áõÝ»óáÕ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ· ¿, áñÝ ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ ¿ ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ß³ñÅÙ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ ¹ñ³Ýó Ó¨³íáñ-Ù³Ý ¨ û·ï³·áñÍÙ³Ý Ù»ç3:

Ð»ï¨³μ³ñ í»ñáÝßÛ³É Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ»ñÇó μËáõÙ ¿, áñ ³åñ³ÝùÝ»ñÇ, Í³é³-ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³Ù ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇ Ó»éùμ»ñÙ³Ý ýÇÝ³Ýë³íáñÙ³Ý ï³Ï ûñ»Ýë¹ÇñÁ ÝÏ³ïÇ ¿ áõÝ»ó»É í³ñÏ³ïáõÇ ÏáÕÙÇó í³ñÏ³éáõÇÝ ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ïñ³-Ù³¹ñáõÙ: ²ÛëåÇëáí ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ³é³ñÏ³ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ »Ý ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÁ:

Ð³ßíÇ ³éÝ»Éáí ùÝÝ³ñÏíáÕ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝ-Ý»ñÁ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ÐÐ ù³Õ. ûñ.-Ç ¹ñáõÛÃÝ»ñÁ, áñáÝù Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ »Ý ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ù³ë ³Û¹ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμª ³é³ç³ñÏáõÙ »Ýù ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ Ñ»ï¨Û³É Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁª êå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ å³ÛÙ³Ý³·ñáí μ³ÝÏÁ Ï³Ù ³ÛÉ í³ñÏ³ïáõ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÁ (í³ñÏ³ïáõÝ) å³ñï³íáñíáõÙ ¿ å³ÛÙ³Ý³·ñáí Ý³Ë³ï»ëí³Í ã³÷»ñáí ¨ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáí ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñ (í³ñÏ) ïñ³Ù³¹ñ»É ëå³éáÕ-ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓÇÝ (í³ñÏ³éáõÇÝ), μ³ó³é³å»ë ³ÝÓ-Ý³Ï³Ý, ÁÝï³Ý»Ï³Ý, ïÝ³ÛÇÝ Ï³Ù ³ÛÉ û·ï³·áñÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ý³Ë³ï»ëí³Í, Ó»é-Ý³ñÏ³ïÇñ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ»ï ãÏ³åí³Í, ³åñ³ÝùÝ»ñÇ (³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇ, Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ) å³ïíÇñÙ³Ý Ï³Ù Ó»éùμ»ñÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí, ÇëÏ í³ñÏ³éáõÝ å³ñï³íáñíáõÙ ¿ í»ñ³¹³ñÓÝ»É ëï³óí³Í ·áõÙ³ñÁ ¨ ïáÏáëÝ»ñ í×³ñ»É ¹ñ³ÝÇó:

1 î»°ë ´³ñë»ÕÛ³Ý î., Ô³ñ³Ë³ÝÛ³Ý ¶., ÐÐ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Çñ³íáõÝù, ºñ¨³Ý, 2008, ¿ç 408-409: 2 î»°ë Борисов А., Большой экономический словарь, Москва, 2003, ¿ç 895: 3 î»°ë Литовских А., Шевченко И., Финансы, денежное обращение и кредит, Учебное пособие, Таганрог, 2003, http://www.aup.ru/books/m86/1.htm.

41

ø³Õ. ûñ.-Ç 442-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ 1-ÇÝ Ù³ëÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ` Ññ³å³ñ³Ï³ÛÇÝ ¿ Ñ³Ù³ñ-íáõÙ ³é¨ïñ³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý ÏÝù³Í ¨ ³åñ³ÝùÝ»ñ í³×³é»Éáõ, ³ßË³-ï³ÝùÝ»ñ Ï³ï³ñ»Éáõ Ï³Ù Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ Ù³ïáõó»Éáõ Ýñ³ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ-Ý»ñÁ ë³ÑÙ³ÝáÕ å³ÛÙ³Ý³·ÇñÁ, áñáÝù ³Û¹ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ Çñ ·áñÍáõÝ»áõ-ÃÛ³Ý μÝáõÛÃáí å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝÇ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ, áí Ï¹ÇÙÇ Çñ»Ý (Ù³Ýñ³Í³Ë ³é¨ïáõñ, ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ û·ï³·áñÍÙ³Ý ïñ³Ýëåáñïáí ÷áË³¹ñáõÙÝ»ñ, Ï³åÇ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ, ¿Ý»ñ·³Ù³ï³Ï³ñ³ñáõÙ, μÅßÏ³Ï³Ý, ÑÛáõñ³Ýáó³ÛÇÝ ëå³-ë³ñÏáõÙ ¨ ³ÛÉÝ): êå³éáÕ-ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓÇ í³ñÏáõÝ³ÏáõÃÛáõÝÁ Ï³ñ¨áñ Ýß³Ý³-ÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ í³ñÏ³ïáõÇ Ñ³Ù³ñ, Ñ»ï¨³μ³ñ í³ñÏ³ïáõÝ Çñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý μÝáõÛÃáí å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í å³ñï³íáñ ã¿ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ Ù³ïáõó»É Ûáõñ³ù³Ý-ãÛáõñÇÝ, áí Ï¹ÇÙÇ Çñ»Ý: ´³óÇ ¹ñ³ÝÇó ÝáõÛÝ Ñá¹í³ÍÇ 3-ñ¹ Ù³ëÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ՝ ³å-ñ³ÝùÝ»ñÇ, ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇ ¨ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·ÇÝÁ, ÇÝãå»ë Ý³¨ Ññ³å³ñ³-Ï³ÛÇÝ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ³ÛÉ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ μáÉáñ ëå³éáÕÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ë³ÑÙ³ÝíáõÙ »Ý ÙÇ³ÝÙ³Ý, ÇëÏ ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ¹»åùáõÙ μáÉáñÇ Ñ³Ù³ñ ã»Ý Ï³ñáÕ ë³ÑÙ³Ýí»É ÙÇ³ÝÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñ, ù³ÝÇ áñ ³éÝí³½Ý Ï³ñáÕ »Ýù Ýß»É ³ÛÝ, áñ ï³ñμ»ñ ëå³éáÕ-ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓ³Ýó áñå»ë í³ñÏ ïñ³Ù³¹ñíáõÙ »Ý ï³ñμ»ñ ã³÷Ç ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñ, ï³ñμ»ñ Å³ÙÏ»ïÝ»ñ í³ñÏÇ Ù³ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ï³ñ»Ï³Ý ïáÏáë³¹ñáõÛùÝ»ñÇ ï³ñμ»ñ ã³÷»ñ:

´³ÝÏ»ñÁ, í³ñÏ³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ »Ý ³ÝÏ³Ë Çñ³-í³μ³Ý³Ï³Ý ³ÝÓÇÝùª Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáí Çñ»Ýó ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ·áñÍáÕ ûñ»Ýë-¹ñáõÃÛ³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ, ÇÝùÝáõñáõÛÝ áñáß»Éáí Çñ»Ýó ³ßË³ï³ÝùÇ áõÕÕáõÃÛáõÝ-Ý»ñÁ, ÇÝùÝáõñáõÛÝ³μ³ñ áñáßáõÙÝ»ñ Ï³Û³óÝ»Éáí Çñ»Ýó ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ»ï Ï³å-í³Í μáÉáñ Ñ³ñó»ñáí, ÁÝ¹áõÝ»Éáí Ý»ñùÇÝ ³Ïï»ñ, ³Ûë Ï³Ù ³ÛÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ÁÝÃ³ó³Ï³ñ·, ³Û¹ ÃíáõÙ ¨ Ñ³×³Ëáñ¹Ý»ñÇ í³ñÏ³íáñÙ³Ý Ï³ñ·Á ¨ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ (ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ): ´³ÝÏ»ñÇ ¨ í³ñÏ³ÛÇÝ Ï³½Ù³-Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏ»ñÇ ·áí³½¹áõÙÁ ¹Çï³ñÏíáõÙ ¿ áñ-å»ë ³Ýáñáß ³ÝÓ³Ýó ßñç³Ý³ÏÇÝ áõÕÕí³Í Ññ³í»ñ ÏÝù»Éáõ ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ å³ÛÙ³Ý³·Çñ, Áëï áñáõÙª ³Û¹åÇëÇ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ÏÝùÙ³Ý Çñ³íáõÝùÁ å³ïÏ³-ÝáõÙ ¿ μ³ÝÏÇÝ, í³ñÏ³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³ÝÁ: ä³ÛÙ³Ý³·ñÇ ÏÝùáõÙÁ Ñ³Ý¹Çë³-ÝáõÙ ¿ ÏáÕÙ»ñÇ Ï³Ù³ÛÇÝ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝ, ¨ »Ã» ÏáÕÙ»ñÇÝ ã»Ý μ³í³ñ³ñáõÙ ³Ûë Ï³Ù ³ÛÝ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ Ýñ³Ýù ³½³ï »Ý å³ÛÙ³Ý³·Çñ ãÏÝù»Éáõ Ñ³ñóáõÙ:

²ÛëåÇëáí í³ñÏ³ïáõÝ Çñ³í³ëáõ ¿ Ù»ñÅ»É ëå³éáÕ-ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓ³Ýó ¹Ç-ÙáõÙÝ»ñÁ (Ñ³Ûï, å³Ñ³Ýç) ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ å³ÛÙ³Ý³·Çñ ÏÝù»Éáõ í»ñ³μ»ñ-Û³É, »Ã» Ýñ³Ýù ã»Ý Ñ³Ù³å³ï³ëË³ÝáõÙ μ³ÝÏÇ, í³ñÏ³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ: ²Ûëï»Õ Ñ³ñó ¿ ³é³ç³ÝáõÙ Ã» ÇÝã Ï³ñ·áí ¿ Ï³ï³ñíáõÙ ³Û¹åÇëÇ ¹ÇÙáõÙÝ»ñÇ (Ñ³Ûï»ñÇ, å³Ñ³ÝçÝ»ñÇ) Ù»ñÅÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÁ: ²Û¹ Ñ³ñóÁ Ï³ñ·³-íáñíáõÙ ¿ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý Î»ÝïñáÝ³Ï³Ý μ³ÝÏÇ ËáñÑñ¹Ç ÏáÕÙÇó 28 ÑáõÉÇëÇ 2009 Ã. ÁÝ¹áõÝí³Í §´³ÝÏÇ ¨ ³í³Ý¹³ïáõÇ, Ïñ»¹Çï³íáñáÕÇ ¨ ëå³éáÕÇÑ³Õáñ¹³ÏóÙ³Ý Ï³ñ·Á, å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ, Ó¨»ñÁ ¨ Ýí³½³·áõÛÝ å³Ñ³Ýç-Ý»ñÁ¦ Ï³ÝáÝ³Ï³ñ· 8/05-Á Ñ³ëï³ï»Éáõ Ù³ëÇÝ áñáßÙ³Ùμ, áñÇ 4-ñ¹ ·ÉËÇ (ÁÝÏ»-ñáõÃÛ³Ý ¨ Ñ³×³Ëáñ¹Ç Ñ³Õáñ¹³ÏóáõÙÁ ÙÇÝã¨ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ÏÝùáõÙÁ) 7-ñ¹ Ï»ïÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, »Ã» ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ Ññ³Å³ñíáõÙ ¿ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÇó û·ïí»Éáõ ·ñ³íáñ ¹ÇÙáõÙ (Ñ³Ûï, å³Ñ³Ýç) Ý»ñÏ³Û³óñ³Í Ñ³×³Ëáñ¹ÇÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝ Ù³ïáõó»Éáõó, ³å³ ³Û¹ Ù³ëÇÝ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ·ñ³íáñ Ñ³ÛïÝáõÙ ¿ Ñ³×³Ëáñ¹ÇÝ` Ýß»Éáí Ý³¨ Ù»ñÅÙ³Ý ÑÇÙù»ñÁ: àñáßáõÙáõÙ §ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝ¦ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ Ñ»ï¨Û³É Ýß³Ý³ÏáõÃÛ³Ùμª Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍùáõÙ ·áñÍáÕ μ³ÝÏ, ûï³ñ»ñÏñÛ³ μ³ÝÏÇ Ù³ëÝ³×ÛáõÕ, í³ñÏ³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ, ·ñ³í³-

42

ïáõÝ: ÆëÏ ûñÇÝ³Ï è¸-áõÙ μ³ÝÏÁ Ï³ñáÕ ¿ Ù»ñÅ»É ³ÝÓÇ ¹ÇÙáõÙÁ ³é³Ýó Ù»ñÅÙ³Ý å³ï×³éÝ»ñÁ Ýß»Éáõ1:

²ÛëåÇëáí ëå³éáÕ-ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓÇÝ Çñ ¹ÇÙáõÙÇ Ù»ñÅÙ³Ý ¹»åùáõÙ ·ñ³íáñ ï»Õ»Ï³óíáõÙ ¿ Ù»ñÅÙ³Ý ÑÇÙù»ñÇ Ù³ëÇÝ: ê³Ï³ÛÝ Ï³ñáÕ »Ý ÉÇÝ»É ¹»åù»ñ, »ñμ Ù»ñÅáõÙÁ ³ÝÑÇÙÝ ¿ ÉÇÝáõÙ: úñÇÝ³Ï ³ÝÓÇ ¹ÇÙáõÙÁ Ù»ñÅíáõÙ ¿ ³ÛÝ ÑÇÙùáí, áñ Ýñ³ ³ßË³ï³í³ñÓÁ (»Ï³ÙáõïÝ»ñÁ) ³ÛÝù³Ý ¿É μ³ñÓñ ã»Ý ¨ μ³í³ñ³ñ ã»Ý ÉÇÝÇ í³ñÏÁ Ù³ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ, ÙÇÝã¹»é, Ý³ áõÝÇ μ³í³ñ³ñ »Ï³ÙáõïÝ»ñ Çñ ËÝ¹ñ³ñÏ³Í í³ñÏÁ Ù³ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ²Ûëï»Õ Ñ³ñó ¿ ³é³ç³ÝáõÙ Ç՞Ýã ÙÇçáóÝ»ñÇ Ï³ñáÕ ¿ ¹ÇÙ»É ëå³-éáÕ ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓÁ ÝÙ³Ý ¹»åù»ñáõÙ: ÆÝãå»ë ³ñ¹»Ý ÑÇÙÝ³íáñ»É »Ýù ëå³éá-Õ³Ï³Ý í³ñÏÇ å³ÛÙ³Ý³·ÇñÁ Ññ³å³ñ³Ï³ÛÇÝ å³ÛÙ³Ý³·Çñ ã¿: ´³óÇ ³Û¹ ûñ»ÝùÁ í³ñÏ³ïáõÇ íñ³ ÙÇ³ÛÝ Ñ³Ûï»ñÇ Ù»ñÅÙ³Ý ¨ ¹ñ³ ÑÇÙù»ñÇ Ù³ëÇÝ ·ñ³íáñ Í³Ýáõó-Ù³Ý å³ñï³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ¹ñ»É, ¨ áñ¨¿ ÝßáõÙ ãÏ³ Ù»ñÅÙ³Ý ÑÇÙù»ñÇ ÑÇÙÝ³íáñÙ³Ý å³ñï³íáñáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: àõëïÇ Ý»ñÏ³ÛÇë ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý Ï³ñ·³íáñÙ³Ý å³Û-Ù³ÝÝ»ñáõÙ ëå³éáÕ-ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓÁ Áëï ¿áõÃÛ³Ý ãÇ Ï³ñáÕ å³ñï³¹ñ»É í³ñ-Ï³ïáõÇÝ Çñ Ñ»ï ÏÝù»É ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ å³ÛÙ³Ý³·Çñ, ÝáõÛÝÇëÏ, »Ã» Ýñ³ ¹Ç-ÙáõÙÁ Ù»ñÅí»É ¿ ³ÏÝÑ³Ûï ³ÝÑÇÙÝ ÑÇÙùáí:

Ð³ßíÇ ³éÝ»Éáí ùÝÝ³ñÏíáÕ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïáõÏ ëáõμÛ»Ïï³ÛÇÝ Ï³½ÙÁ, áñï»Õ ÙÇ ÏáÕÙÁª ëå³éáÕÁ ³ÝÑ³Ù»Ù³ï ³í»ÉÇ ÃáõÛÉ ¹ÇñùáõÙ ¿ ·ïÝíáõÙ ÙÛáõë ÏáÕÙÇª í³ñÏ³ïáõÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμª Ï³ñÍáõÙ »Ýù, áñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ý³Ë³ï»ë»É Éñ³óáõóÇã »ñ³ßËÇùÝ»ñ ëå³éáÕÝ»ñÇ ß³Ñ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ÝÏ³ï³éáõÙáí: Ð³ßíÇ ³éÝ»Éáí ùÝÝ³ñÏíáÕ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μÝáõÛÃÁ, áñáÝó ¿áõÃÛáõÝÝ ³ñ¹»Ý ÇëÏ μ³ó³éáõÙ ¿ ¹ñ³ Ññ³å³ñ³Ï³ÛÇÝ å³ÛÙ³Ý³·Çñ áõÝ»Ý³Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÁ, óáõó³μ»ñ»Éáí ½·áõÛß Ùáï»óáõÙ ÏáÕÙ»ñÇ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ¨ ß³Ñ»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ, Ñ³ß-íÇ ³éÝ»Éáí ÇÝãå»ë ëå³éáÕÇ, ³ÛÝå»ë ¿É μ³ÝÏÇ, í³ñÏ³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý ß³-Ñ»ñÁª ³é³ç³ñÏáõÙ »Ýù, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ³Ûë Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ Ù³ë³Ùμ ÏÇñ³é»É Ññ³å³ñ³Ï³ÛÇÝ å³ÛÙ³Ý³·ñÇ áñáß ï³ññ»ñ: ²Ûëå»ë, ³é³ç³ñ-ÏáõÙ »Ýù, áñ ëå³éáÕ-ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓÁ ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ å³ÛÙ³Ý³·Çñ ÏÝù»-Éáõ í»ñ³μ»ñÛ³É Çñ ¹ÇÙáõÙÇ (Ñ³ÛïÇ) ³ÝÑÇÙÝ Ù»ñÅÙ³Ý ¹»åùáõÙ, »ñμ ¹ÇÙáõÙ³ïáõÝ ÑÇÙÝ³íáñÇ, áñ Çñ Ñ³ÛïÇ Ù»ñÅÙ³Ý ÑÇÙùÁ Çñ³Ï³ÝáõÙ ãÏ³, ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ áõÝ»-Ý³ å³ñï³¹ñ»É ÏÝù»Éáõ ³Û¹ å³ÛÙ³Ý³·ÇñÁ: àñå»ë½Ç ÝÙ³Ý Çñ³íÇ×³ÏÝ»ñáõÙ ÏáÕÙ»ñÇ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ñ³í³ë³ñ ÝÅ³ñÝ»ñÇ íñ³ ¹ñí»Ý Ï³ñÍáõÙ »Ýù, áñ ÝÙ³Ý í»×»ñÇ ÉáõÍáõÙÁ å»ïù ¿ Ñ³ÝÓÝíÇ ³ÝÏ³Ë Ù³ñÙÝÇ, ÇÝãåÇëÇÝ Ï³ñáÕ »Ý ÉÇÝ»É ¹³ï³ñ³ÝÁ, ³ñμÇïñ³ÅÁ, ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ñ³ßï³ñ³ñÁ:

Î³ñÍáõÙ »Ýù, áñ ùÝÝ³ñÏí³Í Ñ³ñóÇ Ù»ñ ³é³ç³ñÏ³Í Ùáï»óáõÙÁ ÁÝ¹áõÝ»ÉÇ ¿, ù³ÝÇ áñ ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏÇ å³ÛÙ³Ý³·ñáí í³ñÏ³éáõÇÝ ïñ³Ù³¹ñíáÕ ¹ñ³Ù³-Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÁ ³ÛÝù³Ý ¿É Ù»Í ã³÷ ã»Ý Ï³½ÙáõÙ ¨ í³ñÏ³ïáõÇ Ñ³Ù³ñ Ù»Í ¹Åí³-ñáõÃÛáõÝ ãÇ Ý»ñÏ³Û³óÝÇ Ýáñ Ï³ñ·áí ³ßË³ï»É, μ³óÇ ³Û¹ ÷áñÓ»É »Ýù Ý»ñÏ³Û³ó-Ý»É, ³ÛÝåÇëÇ Ùáï»óáõÙ, áñï»Õ Ñ³í³ë³ñ³Ïßéí³Í ÉÇÝ»Ý ÏáÕÙ»ñÁ, áñï»Õ ÑÝ³ñ³-íáñÇÝë ÏÝí³½»óíÇ ëå³éáÕ-ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓÇ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ Ë³ËïÙ³Ý ÑÝ³ñ³-íáñáõÃÛáõÝÁ, áñï»Õ Ñ³ßíÇ ¿ ³éÝí»É í³ñÏ³ïáõÇ ÝÛáõÃ³Ï³Ý ß³ÑÁª ÷áñÓ»Éáí Ýñ³ éÇëÏ»ñÁ Ñ³ëóÝ»É Ýí³½³·áõÛÝÇ, ¨ í»ñç³å»ë ³Ûë Ùáï»óÙ³Ùμ ÇÝãå»ë ëå³éáÕ-ýÇ-½ÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓÝ ¿ Çñ ËÝ¹ñ³ñÏ³Í í³ñÏÁ ëï³ÝáõÙ, ³ÛÝå»ë ¿É μ³ÝÏÁ (í³ñÏ³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÁ)՝ ÝÛáõÃ³Ï³Ý ß³Ñ ëï³Ý³Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ:

ÐÐ ù³Õ. ûñ.-Ç 887-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ 2-ñ¹ Ù³ëÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝª í³ñÏ³ÛÇÝ å³ÛÙ³Ý³·-ñÇó μËáÕ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ ÏÇñ³éíáõÙ »Ý ù³Õ. ûñ»Ýë·ñùÇ 46-ñ¹ ·ÉËáõÙ (÷áË³éáõÃÛáõÝ) Ý³Ë³ï»ëí³Í Ï³ÝáÝÝ»ñÁ, »Ã» ³ÛÉ μ³Ý Ý³Ë³ï»ëí³Í ã¿ 46-ñ¹ ·ÉËÇ Ï³ÝáÝÝ»ñáí ¨ í³ñÏ³ÛÇÝ å³ÛÙ³Ý³·ñáí: ²ÛëÇÝùÝ ÏáÕÙ»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý ³ÛÉ Ï³ÝáÝÝ»ñ ë³ÑÙ³Ý»É í³ñÏ³ÛÇÝ å³ÛÙ³Ý³·ñáí, ³Û¹ Ù³ëÇÝ ¿ íÏ³ÛáõÙ Ý³¨ ÐÐ

1 î»°ë “Проект федерального закона о потребительском кредитовании”, “Дайджест-финансы”, 2009, № 4, ¿ç 10:

43

ì×é³μ»Ï ¹³ï³ñ³ÝÇ ²ì¸/4/0145/02/08 ·áñÍáí 2009-07-24-ÇÝ Ï³Û³óñ³Í áñá-ßáõÙÁ, áñáõÙ ÝßíáõÙ ¿, áñ í³ñÏ³ÛÇÝ å³ÛÙ³Ý³·ñáí å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ áñáß»Éáõ ÏáÕÙ»ñÇ Ñ³Û»óáÕáõÃÛáõÝÁ ë³ÑÙ³Ý³÷³Ïí³Í ¿ ÙÇ³ÛÝ ÐÐ ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ` í³ñÏÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ 47-ñ¹ ·ÉËÇ ÇÙå»ñ³ïÇí ÝáñÙ»ñáí, ÇëÏ 47-ñ¹ ·ÉËáõÙ ïáÏáë³-¹ñáõÛùÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ ÇÙå»ñ³ïÇí Ï³ÝáÝÝ»ñ μ³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý, Ñ»ï¨³μ³ñ ÏáÕÙ»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý ßñç³Ýó»É ÷áË³éáõÃÛ³Ý ·ÉËáí ïáÏáë³¹ñáõÛùÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ Ï³ÝáÝÝ»ñÁª í³ñÏ³ÛÇÝ å³ÛÙ³Ý³·ñáí Çñ»Ýó Ñ³Û»óáÕáõÃÛ³Ùμ ë³ÑÙ³Ý»Éáí ³ÛÉ Ï³ÝáÝÝ»ñ: ²Ûë-ÇÝùÝ, ïáÏáë³¹ñáõÛùÇ ³é³í»É³·áõÛÝ ã³÷ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ ë³ÑÙ³Ýí³Í ã¿, ¨ ÏáÕ-Ù»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý ³½³ïáñ»Ý áñáß»É ³ÛÝ: Î³ñÍáõÙ »Ýù, áñ ÝÙ³Ý Ï³ñ·³íáñáõÙÁ ³ÛÝ-ù³Ý ¿É Ñ³çáÕ ã¿, ù³ÝÇ áñ, ãÝ³Û³Í ëáíáñ³Ï³Ý í³ñÏ³ÛÇÝ å³ÛÙ³Ý³·ñ»ñáõÙ, áñ-ï»Õ í³ñÏ³éáõ Ï³ñáÕ »Ý Ñ³Ý¹»ë ·³É Ý³¨ Çñ³í³μ³Ý³Ï³Ý ³ÝÓÇÝù ï³ñ»Ï³Ý ÷³ëï³óÇ ïáÏáë³¹ñáõÛùÇ í»ñ³μ»ñÛ³É ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáõÙ ãÉÇÝ»ÉÁ ³ñ¹³ñ³óí³Í ¿, ë³Ï³ÛÝ Çñ³íÇ×³ÏÁ ³ÛÉ ¿ ëå³éáÕ³Ï³Ý í³ñÏ»ñÇ ¹»åùáõÙ, áñï»Õ ÙÇ ÏáÕÙÁ ëå³-éáÕ ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓÝ ¿, áñáÝó ³é³í»É å³ßïå³Ýí³Í ÉÇÝ»ÉÁ ³å³Ñáí»Éáõ ³éáõ-Ùáí Ï³ñÍáõÙ »Ýù, áñ §êå³éáÕ³Ï³Ý Ïñ»¹Çï³íáñÙ³Ý Ù³ëÇÝ¦ ÐÐ ûñ»ÝùáõÙ Ï³ñ»-ÉÇ ¿ ³Ùñ³·ñ»É ÙÇ ÝáñÙ, áñáí Ïë³ÑÙ³ÝíÇ ï³ñ»Ï³Ý ÷³ëï³óÇ ïáÏáë³¹ñáõÛùÇ ³é³í»É³·áõÛÝ ã³÷Á, áñÁ Ù»ñ Ï³ñÍÇùáí Ï³ñáÕ ¿ ÉÇÝ»É Î»ÝïñáÝ³Ï³Ý μ³ÝÏÇ ë³ÑÙ³Ý³Í μ³ÝÏ³ÛÇÝ ïáÏáëÇ Ñ³ßí³ñÏ³ÛÇÝ ¹ñáõÛùÇ ÏñÏÝ³å³ïÇÏÇ ã³÷áí:

ПРОБЛЕМЫ РЕГУЛИРОВАНИЯ ДОГОВОРА ПОТРЕБИТЕЛЬСКОГО КРЕДИТА В РЕСПУБЛИКЕ АРМЕНИЯ

Мовсес Хачатрян

В статье рассмотрены проблемы регулирования договора потребительского кредита в РА. Мы дали определение договора потребительского кредита, основываясь на результатах проведенного нами анализа характерных особенностей этого договора. Мы предлагаем изпользовать элементы публичного договора в регулировании договора потребительского кредита и установить максимальный размер годового процента потребителького кредита.

PROBLEMS OF REGULATING CONSUMER CREDIT CONTRACTS IN THE REPUBLIC OF ARMENIA

Movses Khachatryan

The present article analyzes main problems of regulating consumer credit contracts in the Republic of Armenia, as well as characteristics of a consumer credit contract. Based on the conducted research, the author provides the definition of consumer credit contract, suggests to use elements of public contract in the regulation of consumer credit contracts, and to set maximum rate of annual percentage of consumer credit.

44

ÄàÔàìàôð¸ÜºðÆ ÆÜøÜàðàÞØ²Ü ºì äºîàôÂÚàôÜÜºðÆ î²ð²Ìø²ÚÆÜ ²Ø´àÔæ²Î²ÜàôÂÚ²Ü êÎ¼´àôÜøÜºðÆ Ð²ð²´ºð²ÎòàôÂÚ²Ü ÊÜ¸ÆðÀ

Ü³½»ÉÇ ÂáíÙ³ëÛ³Ý ºäÐ, Æñ³í³·ÇïáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ï, Ù³·Çëïñ³Ýï

¶Çï. Õ»Ï.` Ç.·.Ã., ¹áó. Î. ¶¨áñ·Û³Ý ¾É÷áëï` [email protected]

ÄáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ¨ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝù-

Ý»ñÇ Ñ³ñ³μ»ñ³ÏóáõÃÛáõÝÁ μ³í³Ï³ÝÇÝ μ³ñ¹ ¨ Ù³ë³Ùμ Ñ³Ï³ë³Ï³Ý ËÝ¹Çñ ¿ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùáõÙ: î³ñ³ÍùÁ å»ïáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿ μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ¨ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ (å»ï³Ï³Ý) ÇßË³ÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï ÙÇ³ëÇÝ, ÇëÏ ë»-÷³Ï³Ý §×³Ï³ï³·ÇñÁ¦ áñáß»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ Å³é³Ý·³μ³ñ å³ïÏ³ÝáõÙ ¿ Ûáõñ³-ù³ÝãÛáõñ Ù³ñ¹áõ:

Ü»ñÏ³ÛáõÙë áÕç ³ßË³ñÑáõÙ μ³½Ù³ÃÇí ½ÇÝí³Í ÁÝ¹Ñ³ñáõÙÝ»ñ ÑÇÙÝí³Í »Ý ÇÝùÝáñáßÙ³Ý å³Ñ³ÝçÇ íñ³: î³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÁ »ÝÃ³-¹ÁñíáõÙ ¿ áñå»ë ³ßË³ñÑáõÙ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ¨ Ï³ÛáõÝáõÃÛ³Ý Ñ³ë-Ý»Éáõ ¨ å³Ñå³Ý»Éáõ Ñ³ñóáõÙ ³é³çÝ³ÛÇÝ Ï³ñ¨áñáõÃÛ³Ý ËÝ¹Çñ: ÄáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ëÏ½μáõÝùÁ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ÅáÕáíñ¹Ç Ñ³í³ù³Ï³Ý ÑÇÙÝ³ñ³ñ Çñ³-íáõÝùÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿, áñÁ Ñ³ëï³ïáõÝ Ï»ñåáí ³Ùñ³·ñí³Í ¿ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝ-ùáõÙ: ÆëÏ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÁ ³ÝÑÝ³ñ ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ³é³Ýó ³½³ï Ï³ÙùÇ ³ñï³Ñ³ÛïÙ³Ý:

º°í Ýßí³Í, ¨° ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÇ ÙÛáõë ëÏ½μáõÝùÝ»ñÁ å»ïù ¿ ÙÇ³Ýß³Ý³-Ïáñ»Ý Ù»ÏÝ³μ³Ýí»Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÇ áÕç Ññ³Ù³Û³Ï³ÝÇÝ` Ë³Õ³ÕáõÃÛ³Ý ¨ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý Ñ³ëÝ»ÉáõÝ ¨ å³Ñå³Ý»ÉáõÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý: ê³Ï³ÛÝ ÙÇ³ÛÝ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨ Ë³Õ³ÕáõÃÛ³Ý Ñ³ëÝ»ÉÁ áñù³Ý ¿É Ï³ñ¨áñ, ë³Ï³ÛÝ áã ÙÇ³Ï å³ÛÙ³ÝÝ ¿: ä»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ý»ñëáõÙ Ë³Õ³ÕáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝáõÙÁ å³Ï³ë Ï³-ñ¨áñ ÑÇÙÝ³ËÝ¹Çñ ã¿: ºí ë³, ³Ýßáõßï, ³ÝÑÝ³ñ ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ³é³Ýó μáÉáñ Åá-Õáíáõñ¹Ý»ñÇ Ñ³í³ë³ñ ¨ ³Ýûï³ñ»ÉÇ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ×³Ý³ãÙ³Ý:

´³½Ù³ÃÇí Ñ³ñó»ñ »Ý μ³ñÓñ³óíáõÙ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÇ Ñ»ï Ï³åí³Í. ÇÝã ¿ ³ÛÝ Çñ»ÝÇó Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ, ³ñ¹Ûáù ³ÛÝ ³ÝÑ³ï³Ï³Ý Çñ³-íáõÝù ¿, Ã» Ñ³í³ù³Ï³Ý Ï³Ù ÇÝã Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñ ¨ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ »Ý å»ïù, áñáÝó ¹»åùáõÙ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ¹ÇÙ»É ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ¨ ³ÛÉÝ:

ä³ïÙ³Ï³Ýáñ»Ý ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÇ áñáß ³ëå»ÏïÝ»ñ ³ÛÝù³Ý ÑÇÝ »Ý, áñù³Ý å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: êÏ½μáõÝùÇ ³ñÙ³ïÝ»ñÁ Ñ³ëÝáõÙ »Ý ÙÇÝã¨ ³Ù»ñÇÏÛ³Ý ¨ ýñ³ÝëÇ³Ï³Ý Ñ»Õ³÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ1, ÇëÏ Çñ³í³Ï³Ý ¹áÏïñÇÝáõÙ ß³ï ³í»ÉÇ áõß ïñí»ó ëÏ½μáõÝùÇ Çñ³í³Ï³Ý Ó¨³Ï»ñåáõÙÁ: ºí, ãÝ³Û³Í, ¹»é ãÏ³ñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ëÏ½μáõÝùÇ Çñ³í³Ï³Ý Ó¨³Ï»ñåáõÙÁ, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³Û-ÝÇí, ìáõ¹ñá ìÇÉëáÝÝ ³Ý¹ñ³¹³ñÓ»É ¿ñ ëÏ½μáõÝùÇ Ëáñù³ÛÇÝ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: ºí Ñ»Ýó ìáõ¹ñá ìÇÉëáÝÝ ¿ñ, áí ³é³çÇÝÁ ÑÇÙù ¹ñ»ó ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ëÏ½μáõÝùÇ ï»ëáõÃÛ³ÝÁ2: ìÇÉëáÝÁ »ñμ»ù Ñëï³Ïáñ»Ý ãÇ Ó¨³Ï»ñå»É ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ëÏ½μáõÝùÁ, ë³Ï³ÛÝ Ýñ³ Ñ³ÏáõÙÝ»ñÝ ³ñï³Ñ³Ûïí»É »Ý Ýñ³ ³ÛÝ Ñ³Ûï³ñ³ñáõÃÛ³Ý Ù»ç, áñ ³½·³ÛÇÝ Ó·ïáõÙÝ»ñÁ å»ïù ¿ Ñ³ñ·í»Ý, ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ Ý»ñÏ³ÛáõÙë å»ïù ¿ ÇßËí»Ý ¨ Ï³é³í³ñí»Ý ÙÇ³ÛÝ Çñ»Ýó ë»÷³Ï³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõ-ÃÛ³Ùμ: Àëï Ýñ³ §ÇÝùÝáñáßáõÙÁ¦ áã Ã» ëáëÏ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝ ¿, ³ÛÉ ·áñÍáÕáõ-ÃÛ³Ý ÇÙå»ñ³ïÇí ëÏ½μáõÝù ¿3: êñ³ Ñ»ï ¿ Ï³åí³Í Ý³¨ ìÇÉëáÝÇ ³é³ç³¹ñ³Í, ³Ûëå»ë Ïáãí³Í, §ï³ëÝãáñë Ï»ï»ñÇó¦ ÑÇÝ·»ñáñ¹Á` ëÏ½μáõÝùÇ ËÇëï å³Ñå³Ý-

1 Cobban A., The Nation State and National Self-determination, London, Collins, 1944. 2 Jennings I., The Approach to Self-Government, New York, Cambridge University Press, 1956, pp. 55-56. 3 “The Public Papers of Woodrow Wilson: War and Peace”, edited by R. Baker and W. Dodd, 1927, p. 180.

45

Ù³Ý íñ³ ÑÇÙÝí³Í ·³ÕáõÃÝ»ñÇ μáÉáñ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇ ³½³ï, ³ñ¹³ñ³óÇ ¨ μ³ó³ñ-Ó³Ï ³ÝÏáÕÙÝ³Ï³É Ï³ÝáÝ³íáñáõÙÝ»ñÁ, áñáÝù ë³ÑÙ³ÝáõÙ »Ý ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝÇßË³ÝáõÃÛ³Ý ëáõí»ñ»ÝáõÃÛ³Ý ³Ûë μáÉáñ Ñ³ñó»ñÁ, ÇëÏ μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ñ»ï³-ùÁñùñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ å»ïù ¿ Ñ³í³ë³ñ³Ïßéí»Ý Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý³μ³ñ Ï³é³í³-ñáõÃÛ³Ý ³ñ¹³ñ³óÇ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇ Ñ»ï1:

ÄáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý íÇÉëáÝÛ³Ý ï»ëáõÃÛ³Ý ¿áõÃÛáõÝÁ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝ³Ï³é³í³ñÙ³Ý ·³Õ³÷³ñÝ ¿: ÜÙ³Ý³ïÇå ï»ë³Ï»ïÝ»ñ ³ñï³Ñ³Ûï»É »Ý Ý³¨ ³ÛÉ Ñ»ÕÇÝ³ÏÝ»ñ: úñÇÝ³Ï, ê³é³ ì³Ùμ³áõÝ ÝßáõÙ ¿, áñ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáñáß-Ù³Ý ï»ëáõÃÛáõÝÁ ÑÇÙÝí³Í ¿ ¨ ³Ýμ³Å³Ý»ÉÇ ¿ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ ÇÝùÝÇßË³ÝáõÃÛáõÝÇó2: ì»ñç»ñë øÁñï è³μÉÝ ³ë»É ¿, áñ å³ïÙ³Ï³Ý å³ïÏ»ñÇÝ Ý³Û»Éáí, å»ïù ¿ ³ë»É, áñ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÇ ·³Õ³÷³ñÁ ½³ñ·³ó»É ¿ ³ÛÝ Ýß³Ý³ÏáõÃÛ³Ùμ, áñ áã ÙÇ ÅáÕáíáõñ¹ ãå»ïù ¿ ëïÇåí³Í ÉÇÝÇ ³åñ»É ûï³ñ ïÇñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ï³Ù Ã»Ïáõ½ ë³ÑÙ³Ý³¹ñ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ý»ñùá, áñÇ Ñ»ï Ñ³Ù³ÙÇï ã¿: Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ Åá-Õáíáõñ¹ Çñ³íáõÝù áõÝÇ ³åñ»Éáõ Çñ ë»÷³Ï³Ý ï³ñ³ÍùáõÙ, ³ñï³ùÇÝ ³ÝÏ³Ëáõ-ÃÛ³Ý ¨ Ý»ñùÇÝ ³½³ïáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ:

ÄáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ëÏ½μáõÝùÇ í»ñ³μ»ñÛ³É Ñ»ï³ùñùÇñ ï»ëáõÃÛáõÝ ¿ ³é³ç³ñÏí»É Ý³¨ ÏáÙáõÝÇëïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó: ê³, ÇÑ³ñÏ», ½·³ÉÇáñ»Ý ï³ñμ»ñíáõÙ ¿ ìÇÉëáÝÇ ³é³ç³¹ñ³Í ï»ëáõÃÛáõÝÇó3: êï³ÉÇÝÁ, áí μ³í³Ï³ÝÇÝ ß³ï ¿ Ñ»ï³-ùÁñùñí»É ³Ûë ËÝ¹ñáí, ÙÇ ³Ý·³Ù åÝ¹»É ¿, áñ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÁ ãÇ Ï³ñáÕ ¨ ãå»ïù ¿ ³ßË³ï³íáñ ¹³ëÇ ÏáÕÙÇó Çñ ¹ÇÏï³ïáõñ³Ý Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ Çñ³íáõÝ-ùÇ Ñ³Ù³ñ ËáãÁÝ¹áï Ñ³Ý¹Çë³Ý³: Ü³Ëáñ¹Á å»ïù ¿ ×³Ý³å³ñÑ ï³ í»ñçÇÝÇÝ: ÆÑ³ñÏ» ¹Åí³ñ ¿ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ»É êï³ÉÇÝÇ ³é³ç³¹ñ³Í ï»ëáõÃÛ³Ý Ñ»ï, ¨ ³ÛÝ ³ÛÝ-ù³Ý ¿É ï³ñ³Íí³Í ã¿: ÄáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ëÏ½μáõÝùÁ å»ïù ¿ ¹Çï»É áñ-å»ë Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ÅáÕáíñ¹Ç Çñ³íáõÝù, ³ÛÉ áã Ã» áñ¨¿ »ñÏñÇ ·»ñÇßË³ÝáõÃÛ³ÝÝ áõÕÕí³Í ËáãÁÝ¹áï:

ÄáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÁ, ÉÇÝ»Éáí μ³í³Ï³ÝÇÝ É³ÛÝ ï»ëáõ-ÃÛáõÝ, áñå»ë Ï³ÝáÝ μ³Å³ÝíáõÙ ¿ Ý»ñùÇÝ ¨ ³ñï³ùÇÝ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý: Üñ³Ýó ÙÇç¨ ·ÉË³íáñ ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ Ý»ñùÇÝ ÇÝùÝáñáßáõÙÁ áñå»ë Ù³ëÝ³Ïó³ÛÇÝ ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ å»ïáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»-ñÇ Ý»ñëáõÙ, ¹ñ³Ýáí Ñ³Ý¹»ñÓ ³ÛÝ ãÇ ³½¹áõÙ å»ïáõÃÛ³Ý ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³-Ï³ÝáõÃÛ³Ý íñ³: ²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÇ áñå»ë Çñ³í³Ï³Ý ëÏ½μáõÝùÇ ³é³ç³óÙ³Ý áÕç Ý³Ë³å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ß³ï Ñ³×³Ë Ñ³ÛïÝíáõÙ ¿ ï³-ñ³Íù³ÛÇÝ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇ, ³Ýç³ïÙ³Ý ¨ ³ÝÏ³ËáõÃÛ³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÇ Ñ»ï:

ÄáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ëÏ½μáõÝùáõÙ ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ Ý»ñ³éíáõÙ »Ý ÇÝã-å»ë μáÉáñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Çñ³íáõÝùÝ ³½³ï, ³é³Ýó ³ñï³ùÇÝ ÙÇç³ÙïáõÃÛ³Ý áñáß»Éáõ Çñ»Ýó ù³Õ³ù³Ï³Ý Ï³ñ·³íÇ×³ÏÁ, Çñ»Ýó ïÝï»ë³Ï³Ý, ëáóÇ³É³Ï³Ý ¨ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ½³ñ·³óáõÙÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ, ³ÛÝå»ë ¿É μáÉáñ å»ïáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÁ Ñ³ñ·»Éáõ ³Ûë ëÏ½μáõÝùÁ: ´³óÇ ³Û¹ μáÉáñ å»ïáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÁ å³ñï³íáñ »Ý Ó»éÝå³Ñ ÙÝ³É ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý, ³½³ïáõ-ÃÛ³Ý, ¨ ³ÝÏ³ËáõÃÛ³Ý Çñ»Ýó Çñ³íáõÝùÇó ½ñÏáÕ ó³ÝÏ³ó³Í μéÝÇ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇó ¨ ³ÛÉÝ: ´³óÇ ³Û¹, å»ïù ¿ Ýß»É, áñ ³ÝÏ³ËáõÃÛ³Ý å³Ûù³ñáõÙ ÅáÕáíáõñ¹Ý»-ñÁ Ï³ñáÕ »Ý û·ï³·áñÍ»É ³ÝÑñ³Å»ßï μáÉáñ ÙÇçáóÝ»ñÁ ¨ áñ ³ñ·»ÉíáõÙ ¿ ÅáÕá-íÁñ¹ÇÝ ûï³ñ»ñÏñÛ³ ïÇñ³å»ïáõÃÛ³Ý »ÝÃ³ñÏ»ÉÁ4:

ÆÝãå»ë ³ñ¹»Ý Ýßí»É ¿, ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ëÏ½μáõÝùÁ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùáõÙ Ñ³ëï³ïáñ»Ý ÑÇÙÝí³Í Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ÅáÕáíñ¹Ç Ñ³í³ù³Ï³Ý ÑÇÙ-

1 Witham J., Some Aspects of the Covenant of the Leaugue of Nations, 1934, p. 243. 2 Wambaugh S., The Meaning and Range of the principle of Self-determination, Oxford University Press, 1920. 3 Carr E., The Bolshevik Revolution 1917-1923, vol 1, New York, The Maemillan Company, 1950, pp. 10-28. 4 øáã³ñÛ³Ý ì., ØÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝù, ºñ¨³Ý, 2002, ¿ç 95:

46

Ý³ñ³ñ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿1: ²ÛÝ å»ïù ¿ ÁÝ¹áõÝíÇ Ñ³í³ë³ñ³å»ë ¨ Ñ³ÙÁÝ¹-Ñ³Ýáõñ Ï»ñåáí2: ä»ïù ¿ ÙÇ³Ýß³Ý³Ïáñ»Ý ÷³ëï»É, áñ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÁ í»ñ³·ñíáõÙ ¿ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇÝ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùáí, ³ÛÉ áã Ã» å»ïáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó: ø³ÝÇ áñ í»ñçÇÝë Çñ³í³Ï³Ý ëÏ½μáõÝù ¿, ³ÛÉ áã Ã» Ñëï³Ï Ï³ÝáÝ, ³ÛÝ Çñ Ù»ç ÁÝ¹·ñÏáõÙ ¿ μ³ñÓñ ³ëïÇ×³ÝÇ ÁÝ¹Ñ³ÝñáõÃÛáõÝ ¨ í»ñ³ó³Ï³ÝáõÃÛáõÝ3: ØÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÁ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÝ ³Ý³é³ñÏ»ÉÇáñ»Ý í»ñ³·ñáõÙ ¿ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇÝ: ²ÛëåÇëáí, ÇÝùÝáñáßáõÙÁ Ñ³í³ù³Ï³Ý Çñ³íáõÝù ¿: ²Ûë Çñ³íáõÝ-ùÇ ³ñï³Ñ³ÛïáõÙÁ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ ÅáÕáíñ¹Ç ³½³ï Ï³ÙùÇ ³ñï³Ñ³ÛïáõÙ: ØÇ³-íáñí³Í ³½·»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý Ï³ÝáÝ³¹ñáõÃÛ³Ý ³é³çÇÝ Ñá¹í³ÍÇ »ñÏñáñ¹ Ù³ëáí ë³ÑÙ³ÝíáõÙ ¿, áñ Ø²Î-Ç Ýå³ï³ÏÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿ ½³ñ·³óÝ»É ³½·»ñÇ ÙÇç¨ μ³ñ»Ï³Ù³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ` ÑÇÙÝí³Í ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Çñ³í³Ñ³í³ë³ñáõ-ÃÛ³Ý ¨ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ëÏ½μáõÝùÝ»ñÇ Ñ³ñ·³ÝùÇ íñ³ ¨ ³ÛÉ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ÙÇ-çáóÝ»ñ Ó»éÝ³ñÏ»É Ñ³ÝáõÝ Ñ³ÙÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ë³Õ³ÕáõÃÛ³Ý ³Ùñ³åÝ¹Ù³Ý4: Ð»ï¨³-μ³ñ, ³Ûë ëÏ½μáõÝùÇ Ñ³ñ·áõÙÁ Ø²Î-Ç Ýå³ï³ÏÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿ ¨ Ë³Õ³ÕáõÃÛ³Ý ³Ù-ñ³åÝ¹Ù³Ý ã³÷³ÝÇß: ²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, Ø²Î-Ç Ï³ÝáÝ³¹ñáõÃÛáõÝÁ Ñëï³Ïáñ»Ý ãÇ ë³ÑÙ³ÝáõÙ á°ã ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÁ ¨ á°ã ¿É ÝßáõÙ ¿ ³Ý¹³Ù å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõÕÕ³ÏÇ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³Ûë áÉáñïáõÙ5:

ºñμ»ÙÝ ï³ñ³μÝáõÛÃ Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ÕÇù ¿ ï³ÉÇë Ý³¨ §ÅáÕáíáõñ¹¦ »½ñáõÛÃÁ: ÆÝã í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ §ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñ¦ »½ñáõÛÃÇ ÇÙ³ëïÇÝ, ³ÛÝ ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿, Ã» áíù»ñ »Ý ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÇ ÏñáÕÝ»ñÁ ¨ áõÝÇ ³é³çÝ³ÛÇÝ ³½¹»óáõÃÛáõÝ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ¨ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÝ»ñÇ ÙÇç¨ Ý»ñ¹³ßÝ³-ÏáõÃÛáõÝ ë³ÑÙ³Ý»Éáõ ·áñÍáõÙ: Ð³ÛïÝÇ ¿, áñ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ëÏ½μáõÝùÇó Í³·áÕ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ6 erga omnes (áõÕÕí³Í μáÉáñÇÝ) å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý, áõëïÇ ³Ûë ëÏ½μáõÝùÁ í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ ÙÇç³½·³ÛÇÝ áÕç Ñ³ÝñáõÃÛ³ÝÁ: ´áÉáñ å»-ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý å³Ñ³Ýç»É, áñ ó³ÝÏ³ó³Í å»ïáõÃÛáõÝ Ó»éÝå³Ñ ÙÝ³ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ëÏ½μáõÝùÇ ÙÇç³½·³ÛÝáñ»Ý ×³Ý³ãí³Í Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÙÝ»ñÁ Ë³ËïáÕ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇó:

àñå»ë Ù³ñ¹áõ ÑÇÙÝ³ñ³ñ Çñ³íáõÝù ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÁ ãÇ Ï³ñáÕ ÉÇÝ»É ÙÇ³ÛÝ áñáß Ñ³ïáõÏ Ï³ï»·áñÇ³Ý»ñÇÝ å³ïÏ³ÝáÕ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Çñ³íáõÝù, ûñÇ-Ý³Ï é³ë³Û³Ï³Ý, ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý, Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ, ÏñáÝ³Ï³Ý Ï³Ù ³ÛÉ Ñ³ïÏ³ÝÇßáí, áñáí ³Û¹ Ñ³ïáõÏ ËáõÙμÝ ³é³ÝÓÝ³ÝáõÙ ¿ ÙÛáõëÝ»ñÇó: ÚàôÜºêÎú-Ç Ø³ñ¹áõ Çñ³-íáõÝùÝ»ñÇ, ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛ³Ý ¨ Ë³Õ³ÕáõÃÛ³Ý μ³Å³ÝÙáõÝùÇ ÏáÕÙÇó Ï³½Ù³-Ï»ñåí³Í ÙÇç³½·³ÛÇÝ ÏáÝý»ñ³ÝëÇ ½»ÏáõÛóÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ §μáÉáñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñ¦ »½ñáõÛÃÇ å³ñ½ Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÙÝ Çñ Ù»ç Ý»ñ³éáõÙ ¿ Ï³ËÛ³É Ï³Ù ³ÛÉ ûï³ñ ÇßË³-ÝáõÃÛ³Ý Ï³Ù ïÇñ³å»ïáõÃÛ³Ý, ûÏáõå³óÇ³ÛÇ μéÝ³½³íÃÙ³Ý Ý»ñùá ·ïÝíáÕ ÅáÕá-íáõñ¹Ý»ñÇÝ ¨ ³ÛÉ ÙÇáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù μ³í³ñ³ñáõÙ »Ý ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ó¨áí ÁÝ¹áõÝ-í³Í ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ·áÛáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³ÝÙ³ÝÁ:

ÆÝã í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÇÝ, ³å³ ³ÛÝ Çñ Ñ»ñÃÇÝ »ÝÃ³¹ñíáõÙ ¿ áñå»ë ³ßË³ñÑáõÙ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ¨ Ï³-ÛáõÝáõÃÛ³Ý Ñ³ëÝ»Éáõ ¨ å³Ñå³Ý»Éáõ Ñ³ñóáõÙ ³é³çÝ³ÛÇÝ Ï³ñ¨áñáõÃÛ³Ý ËÝ¹Çñ: Ê³Õ³ÕáõÃÛ³Ý ¨ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝáõÙÁ ØÇ³íáñí³Í ³½·»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñ-åáõÃÛ³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿ ¨ ³ÛÝ ³é³çÇÝÝ ¿ ÙÝ³ó³ÍÝ»ñÇ Ù»ç ë³ÑÙ³ÝíáõÙ

1 Cassese A., Self-determination of Peoples: A Legal Reappraisal, New York, Cambridge University Press, 1995, p. 32. 2 van Walt M. and Seroo O., The Implementation of the Right to Self-determination as a Contribution to Conflict Prevention, Barcelona, 1999. 3 Cassese A., p. 129. 4 Charter of the United Nations, article 1, paragraph 2. 5 Cassese A., p. 43. 6 The UN General Assembly Resolution 51/84 (adopted 28 02 1997).

47

Î³ÝáÝ³¹ñáõÃÛ³Ý ³é³çÇÝ Ñá¹í³ÍÇ »ñÏñáñ¹ Ï»ïáõÙ1: î³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³-ÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÁ ÑÇÙÝí³Í ¿ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ý»ñùÇÝ ·áñÍ»ñÇÝ ÙÇç³Ùï»Éáõ ³Ý-ÃáõÛÉ³ïñ»ÉÇáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÇ ¨ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ Ï³-ÛáõÝáõÃÛ³Ý ¨ Ë³Õ³ÕáõÃÛ³Ý Ñ³ëÝ»Éáõ íñ³: ²ÛÝ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÇ ³Ù»Ý³-ÑÇÙÝ³Ï³Ý ¨ Ñ³ëï³ïáõÝ ëÏ½μáõÝùÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿2: î³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³Ýáõ-ÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÁ å³Ñå³Ýí»É ¿ñ Ý³¨ ²½·»ñÇ ÉÇ·³ÛÇ Î³ÝáÝ³¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç3 ¨ ÏñÏÇÝ Ø²Î-Ç ÎáÝáÝ³¹ñáõÃÛáõÝáõÙ: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë, Ø²Î-Ç Î³ÝáÝ³¹ñáõÃÛ³Ý »ñÏ-ñáñ¹ Ñá¹í³ÍÇ ãáññáñ¹ Ù³ëÁ ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿, áñ ØÇ³íáñí³Í ³½·»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõ-ÃÛ³Ý μáÉáñ ³Ý¹³ÙÝ»ñÝ Çñ»Ýó ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ Ó»éÝå³Ñ »Ý ÙÝáõÙ áõÅÇ ëå³éÝ³ÉÇùÇó Ï³Ù ¹ñ³ ·áñÍ³¹ñáõÙÇó ÇÝãå»ë ó³ÝÏ³ó³Í å»ïáõÃÛ³Ý ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÝÓ»éÝÙË»ÉÇáõÃÛ³Ý Ï³Ù ù³Õ³ù³Ï³Ý ³ÝÏ³ËáõÃÛ³Ý ¹»Ù, ³ÛÝå»ë ¿É ØÇ³íáñí³Í ³½·»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ Ñ»ï ³ÝÑ³Ù³ï»Õ»ÉÇ áñ¨¿ ³ÛÉ Ó¨áí4: ²Ûë ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³í³Ï³Ý Ï³ÝáÝÁ í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ ÙÇ³ÛÝ å»ïáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ù³ÝÇ áñ §³Ý¹³ÙÝ»ñÁ¦ Ø²Î-Ç Î³ÝáÝ³¹-ñáõÃÛ³Ùμ ÙÇ³ÛÝ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý: ê³Ï³ÛÝ ÇÝãå»ë »ñ¨áõÙ ¿ ³Ûëï»Õ ³ÙμáÕçáíÇÝ ãÇ ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÁ: ²ÛÝ Ñ»ï³·³ÛáõÙ ³ñï³óáÉí»É ¿ ØÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÇ ëÏ½μáõÝùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ 1970 Ã. Ðéã³Ï³·-ñáõÙ ¨ º²ÐÊ 1975 Ã. º½ñ³÷³ÏÇã ³ÏïáõÙ: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë ÝßíáõÙ ¿, áñ Ûáõñ³-ù³ÝãÛáõñ å»ïáõÃÛáõÝ å»ïù ¿ Ó»éÝå³Ñ ÙÝ³ ó³ÝÏ³ó³Í ³ÛÉ å»ïáõÃÛ³Ý Ï³Ù »ñÏñÇ ³½·³ÛÇÝ ÙÇ³ëÝáõÃÛ³Ý ¨ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÝ³ÏÇ Ï³Ù ÉñÇí Ë³ËïÙ³ÝÝ áõÕÕí³Í ó³ÝÏ³ó³Í ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇó: ÆëÏ º²ÐÊ º½ñ³÷³ÏÇã ³ÏïáõÙ ë³ÑÙ³ÝíáõÙ ¿, áñ Ù³ëÝ³ÏÇó å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ñ³ñ·»Éáõ »Ý Ù³ëÝ³ÏÇó å»-ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: ¸ñ³Ý Ñ³Ù³-å³ï³ëË³Ý, Ýñ³Ýù Ó»éÝå³Ñ ÏÙÝ³Ý ó³ÝÏ³ó³Í Ù³ëÝ³ÏÇó å»ïáõÃÛ³Ý ï³ñ³Í-ù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, ù³Õ³ù³Ï³Ý ³ÝÏ³ËáõÃÛ³Ý Ï³Ù ÙÇ³ëÝáõÃÛ³Ý ¹»Ù áõÕÕí³Í ØÇ³íáñí³Í ³½·»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý Î³ÝáÝ³¹ñáõÃÛ³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ ¨ ëÏ½μáõÝùÝ»ñÇ Ñ»ï ³ÝÑ³Ù³ï»Õ»ÉÇ ó³ÝÏ³ó³Í ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ¨ Ù³ëÝ³íá-ñ³å»ë, ó³ÝÏ³ó³Í ÝÙ³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, áñáÝù áõÅÇ ·áñÍ³¹ñáõÙ Ï³Ù áõÅÇ ëå³éÝ³ÉÇù »Ý:

Üßí³ÍÇó å³ñ½ ¿ ¹³éÝáõÙ, áñ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÁ áã Ã» Ù»Ï å»ïáõÃÛ³Ý Ý»ñëáõÙ, ³ÛÉ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ·áñÍ³ÍíáÕ ëÏ½μáõÝù ¿: ä»ïáõÃÛ³Ý ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³ñ·áõÙÁ Çñ ÇëÏ μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó å»ïáõÃÛ³Ý Ý»ñùÇÝ ËÝ¹ÇñÝ ¿ ¨ ãÇ ÁÝÏÝáõÙ ÙÇç³½·³-ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÇ Çñ³í³ëáõÃÛ³Ý Ù»ç: ²ÛÝ ãå»ïù ¿ í»ñ³μ»ñÇ ³ÛÝ ¹»åù»ñÇÝ, »ñμ Åá-Õáíáõñ¹Ý ÇÝùÝáñáßí»Éáí ëï»ÕÍáõÙ ¿ Çñ å»ïáõÃÛáõÝÁ:

¶ÉË³íáñ ÷áËÑ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÁ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ¨ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÇ ÙÇç¨ ³ÛÝ ¿, áñ ³ñï³ùÇÝ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý å³Ñ³ÝçÁ Í³ÍÏáõÙ ¿ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ å³Ñ³ÝçÁ: ²Ýç³ïÙ³Ý Ñ³ñóÁ ë»ñïáñ»Ý Ï³åí³Í ¿ ï³-ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï: ²Ýç³ïáõÙÁ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ÷á÷áËáõÃÛáõÝ ¿, áñÁ íñ³ ¿ Ñ³ëÝáõÙ, »ñμ ³ÝÏ³Ë å»ïáõÃÛ³Ý ÙÇ Ù³ëÁ Ï³Ù áã ÇÝùÝ³Ï³é³í³ñíáÕ ï³ñ³ÍùÝ ³é³ÝÓÝ³ÝáõÙ ¿` ÇÝùÁ ¹³éÝ³Éáí Ýáñ ³ÝÏ³Ë å»ïáõÃÛáõÝ5: ÆÝãå»ë ÝßáõÙ ¿ ä. îñ»³ÝáñÁ, ³Ýç³ïáõÙÁ Ýáñ å»ïáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³íáñÙ³Ý ÙÇ³Ï Çñ³Ï³Ý ×³Ý³å³ñÑÝ ¿ ¨ ³Ýç³ïÙ³Ý ³ñ·»ÉáõÙÁ Ñ³Ù³ñÅ»ù ¿ Ýáñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³ í»ïáÛÇ6: ´³Ûó ëñ³Ýó Ù»ç ß÷áÃí»Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ãå»ïù ¿ Ùáé³Ý³É:

1 Charter of the United Nations (26. 06. 1945, San Francisco), 59 Stat. 1031, T.S. No. 993, entered into force 24. 10. 1945. 2 Musgrave T., Self-determination and National Minorities, Oxford, Clarendon Press, 1997, p. 181. 3 Covenant of the League of Nations, 1919, article 10. 4 Charter of the United Nations, article 2, paragraph 4. 5 Musgrave T., p. 181. 6 Treanor P., The Ethics of Secession, 2004.

48

âÝ³Û³Í ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÁ ÏÇñ³éíáõÙ ¿ å»ïáõÃÛáõÝÝ»-ñÇ ÙÇç¨ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ¨ ÁÝ¹Ñ³Ï³é³ÏÁ, ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ëÏ½μáõÝùÁ ÅáÕá-íáõñ¹Ý»ñÇ, ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³ÝñáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÝ ¿, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ëÏ½μáõÝùÇ Ù»ÏÝ³μ³ÝÙ³Ý ¨ ÏÇñ³éÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ³ÛÝ §Ë³éÝíáõÙ ¿¦ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÇ Ñ»ï:

ºÃ» ÅáÕáíáõñ¹Á Ý»ñÏ³Û³óíáõÙ ¿ áñå»ë áñáß³ÏÇ ï³ñ³ÍùÇ ³ÙμáÕç μÝ³Ïãáõ-ÃÛáõÝ, ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ¨ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÁëÏ½-μáõÝùÝ»ñÁ Ñ³í³ë³ñ³å»ë í»ñ³μ»ñáõÙ »Ý ïíÛ³É ³ÝÏ³Ë å»ïáõÃÛ³ÝÁ ¨ Ýñ³ Åá-Õáíñ¹ÇÝ: ÆÝùÝáñáßÙ³Ý ëÏ½μáõÝùÁ í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ ï³ñ³ÍùÇ áÕç μÝ³ÏãáõÃÛ³ÝÁ ¨ ëñ³ÝÇó »ÉÝ»Éáí ¿É ï³ñ³ÍùÇ ÷á÷áËáõÃÛ³Ý ó³ÝÏ³ó³Í ÷áñÓ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ μÝ³Ï-ãáõÃÛ³Ý áñáßáõÙ: î³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÁ í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ å»-ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ¨ ³ÛÉ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ Ñ³ñ·³Ýù ÙÛáõë ëáõí»ñ»Ý å»ïáõÃÛ³Ý ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÝÏ³ï-Ù³Ùμ ¨ ³Û¹ å»ïáõÃÛ³Ý ÷áË³¹³ñÓ Ñ³ñ·³ÝùÁ ÙÛáõë å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å: ºÃ» å»ïáõÃÛ³Ý Ý»ñëáõÙ μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ÙÇ Ù³ëÁ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³-íáõÝùÇ ÑÇÙùáí ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ, ³å³ Ýñ³Ýó Ñ³Ù³ñ ³Ûë Çñ³-íáõÝùÇ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ×³Ý³ãáõÙÁ Ï³ñáÕ ¿ Ýí³½»óÝ»É ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³-ÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÇ Ï³ñ¨áñáõÃÛáõÝÁ: êáõí»ñ»Ý å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ý»ñëáõÙ ÅáÕá-íáõñ¹Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÇ Ù³ëÇÝ ó³ÝÏ³ó³Í ùÝÝ³ñÏáõÙÝ»ñ å»-ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó Çñ»ÝóÇó í³Ë »Ý Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ, áñ ³Ûë ¹³ßïáõÙ ó³ÝÏ³ó³Í ·áñÍáÕáõÃÛáõÝ Ïï³ÝÇ ëáõí»ñ»Ý å»ïáõÃÛ³Ý Ý»ñùÇÝ ·áñÍ»ñÇÝ ÙÇç³-ÙÁïáõÃÛ³Ý ¨ ³ÛëåÇëáí ÏáïÝ³Ñ³ñÇ ãÙÇç³Ùï»Éáõ ëÏ½μáõÝùÁ: Þ³ï ¹»åù»ñáõÙ Ø²Î-Á Éáõé ¿ ÙÝáõÙ Ç å³ï³ëË³Ý ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý Ï³Ù ÏñáÝ³Ï³Ý ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ Ï³Ù ¿É μÝÇÏ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ: ²ÝïáÝÇá Î³ëë»ëÁ ÝßáõÙ ¿, áñ ï³ñμ»ñ ¹»åù»ñáõÙ, ³ñ¹³ñ³óÇáñ»Ý, Ï³Ù áã ³ÛÝù³Ý, ëáõí»ñ»Ý å»ïáõ-ÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ³åñáÕ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Ñ³Ïí³Í ¿ÃÝÇÏ ËÙμ»ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É Ø²Î-Ç åñ³ÏïÇÏ³Ý »Õ»É ¿ ³ÛÝ, áñ Ù»Í Ù³ë³Ùμ ³Ý³ñ¹áõÝ³í»ï »Ý ÇÝùÝáñáßÙ³ÝÝ áõÕÕ-í³Í Ýñ³Ýó ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ1:

ÆëÏ º²ÐÊ Ð»ÉëÇÝÏÛ³Ý º½ñ³÷³ÏÇã ³ÏïÇ áõÃ»ñáñ¹ ëÏ½μáõÝùÁ, Ù³ëÝ³ÏÇáñ»Ý í»ñ³μ»ñí»Éáí »íñáå³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, Ñ³Ûï³ñ³ñáõÙ ¿, áñ μáÉáñ ÅáÕá-íáõñ¹Ý»ñÁ ÙÇßï áõÝ»Ý ÉÇ³Ï³ï³ñ ³½³ïáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝù, áñáß»Éáõ, Ã» »ñμ ¨ ÇÝã-å»ë »Ý ó³ÝÏ³ÝáõÙ áñáß»É Çñ»Ýó ³ñï³ùÇÝ ¨ Ý»ñùÇÝ ù³Õ³ù³Ï³Ý Ï³ñ·³íÇ×³ÏÁ ³é³Ýó ³ñï³ùÇÝ ÙÇç³ÙïáõÃÛ³Ý ¨ áñáß»É Çñ»Ýó ù³Õ³ù³Ï³Ý, ïÝï»ë³Ï³Ý, ëá-óÇ³É³Ï³Ý ¨ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ½³ñ·³óáõÙÁ:

ÆÑ³ñÏ», Ï³Ý Ý³¨ ³ÛÉ Ï³ñÍÇùÝ»ñ: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë, Ñ»ÕÇÝ³ÏÝ»ñÇó Ð»ÝñÇÏ ¹» êáõ½³Ý ÝßáõÙ ¿, áñ ÷³ëï³óÇ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ëáíáñ³μ³ñ ³é³ç³ÝáõÙ »Ý áñ-å»ë ³ÝÏ³Ë å»ïáõÃÛáõÝ ×³Ý³ãí»Éáõ Çñ ÅáÕáíñ¹Ç Ùï³¹ñáõÃÛ³Ý ³ñï³Ñ³ÛïáõÙ, áñÁ »ÝÃ³¹ñáõÙ ¿ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙ: ²ÛÝáõ-³Ù»Ý³ÛÝÇí, ãÝ³Û³Í áñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÁ ×³Ý³ãí»É ¿ áñ-å»ë Ù³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÇ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ëÏ½μáõÝù, ³ÛÝ ãå»ïù ¿ í»ñ³μ»ñÇ ëáõí»ñ»Ý å»ïáõÃÛ³Ý ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ: Àëï Ñ»ÕÇÝ³ÏÇ, ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³í³Ï³Ý Ï³ÝáÝÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý»Éáõ Ñ³Ù³ñ Ýáñ ³é³ç³ó³Í å»ïáõ-ÃÛ³Ý ×³Ý³ãáõÙÁ Ï³ñáÕ ¿ Ï³ï³ñí»É ÙÇ³ÛÝ Çñ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ å»ïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³-Ó³ÛÝáõÃÛ³Ùμ: ØÇ³ÏáÕÙ³ÝÇ ³Ýç³ïáõÙÁ ÁÝ¹·ñÏí³Í ã¿ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÇ Ñ³ëÏ³óáõÃÛ³Ý Ù»ç ÙÇç³½·³ÛÝáñ»Ý ×³Ý³ãí³Í ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÇ å³ï×³éáí: Ê³Õ³Õ ¨ μ³Ý³Ïó³ÛÇÝ ³Ýç³ïáõÙÁ ûñÇÝ³Ï ¿, áñÇÝ å»ïù ¿ Ñ»ï¨»É: ØÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÁ ãå»ïù ¿ ³ç³ÏóÇ ³Ýç³ïáÕ³Ï³Ý ß³ñÅáõÙÝ»-ñÇÝ, áñáÝù áõÕÕí³Í »Ý ûñÇÝ³Ï³Ýáñ»Ý ÑÇÙÝí³Í å»ïáõÃÛ³Ý ¹»Ù: ¸Åí³ñ ¿ Ñ³Ù³-Ó³ÛÝ»É Ñ»ÕÇÝ³ÏÇ Ï³ñÍÇùÇ Ñ»ï: ²ÛÝ Ýí³½ Ï³ñ¨áñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ

1 Cassese A., p. 108.

49

ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÇÝ, ë³ÑÙ³Ý³÷³Ï»Éáí ¹ñ³ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ó¨»ñÁ, ÑÝ³ñ³-íáñáõÃÛáõÝ ãï³Éáí ÅáÕáíñ¹ÇÝ ÉÇ³ñÅ»ùáñ»Ý û·ïí»Éáõ Çñ Çñ³íáõÝùÇó, áõëïÇ áñáß ¹»åù»ñáõÙ ÅáÕáíñ¹Ç Ñ³Ù³ñ ³Ýû·áõï ¿ ¹³ñÓÝáõÙ ³Ûë Çñ³íáõÝùÝ áõÝ»Ý³ÉÁ:

²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ³Ûë »ñÏáõ ëÏ½μáõÝùÝ»ñÇ Ñ³ñ³μ»ñ³ÏóáõÃÛ³Ý ËÝ¹ÇñÁ ÉáõÍ»-Éáõ Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ Ñ³ëÏ³Ý³É ëÏ½μáõÝùÝ»ñÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇ ë³ÑÙ³Ý³·ÇÍÁ: ØÇ-³Ýß³Ý³Ï Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ñ³Ù³ñ»É ³ÛÝ, áñ ÙÇ³ÛÝ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý ÏñáõÙ ³ÛÉ å»ïáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÇ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ñ³ñ·»Éáõ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, ³ÛÉ áã Ã» ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ: ²ÛëåÇëáí, Ù»ñ Ï³ñÍÇùáí, ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ³éÙ³Ùμ, ³ÝÏ³Ë å»-ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÁ μ³ó³ñÓ³Ï Çñ³-íáõÝù ¿, μ³Ûó ÙÇ³ÛÝ ³ÛÝ å³ÛÙ³Ýáí, áñ §ÅáÕáíáõñ¹¦ »½ñáõÛÃÁ Ýß³Ý³ÏÇ å»ïáõ-ÃÛ³Ý áÕç μÝ³ÏãáõÃÛáõÝÁ: ê³ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿, áñ å»ïù ¿ Ñ³ßíÇ ³éÝíÇ ï³ñ³ÍùÇ áÕç μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ï³ñÍÇùÁ: ÆëÏ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÇ Ñ»ï ³ÛÝ áã ÙÇ μ³ËáõÙ ãÇ ³é³ç³óÝáõÙ, ù³Ý½Ç í»ñçÇÝë í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ ÙÇ³ÛÝ ÇÝùÝÇßË³Ý å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ áñå»ë ÙÛáõë å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛáõ-ÝÁ Ñ³ñ·»Éáõ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝ: ÆÝãå»ë Ýß»É ¿ ·»ñÙ³Ý³óÇ Çñ³í³μ³Ý ú. Èáõù-ï»ÏÑ³Ý¹ïÁ, »ñμ ³½·³ÛÇÝ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å áõÕÕíáõÙ »Ý Ëïñ³Ï³Ýáõ-ÃÛ³Ý ³Ýï³Ý»ÉÇ Ó¨»ñ, ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÝ ³Ýç³ïÙ³Ý ï»ëùáí ³í»ÉÇ Ï³-ñ¨áñ ¿ ¹³éÝáõÙ, ù³Ý å»ïáõÃÛ³Ý ·»ñÇßË³ÝáõÃÛáõÝÁ:

²Ûë Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ ùÝÝ³ñÏ»Éáí È»éÝ³ÛÇÝ Ô³ñ³μ³ÕÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý (²ñó³ËÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý) ÅáÕáíñ¹Ç ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÇ ¨ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÇ ÑÝ³ñ³íáñ μ³ËÙ³Ý ËÝ¹ÇñÁ, å»ïù ¿ Ýß»É, áñ Çñ³-Ï³ÝáõÙ ³Ûë »ñÏáõ ëÏ½μáõÝùÝ»ñÇ ÙÇç¨ áã ÙÇ Ñ³Ï³ëáõÃÛáõÝ ãÏ³: Æñ³í³Ï³Ý ï»ë-³ÝÏÛáõÝÇó ²ñó³ËÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍùÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ ²¹ñμ»ç³ÝÁ »ñμ»ù ¿É áã ÙÇ Çñ³í³ëáõÃÛáõÝ ãÇ áõÝ»ó»É: ¸»é¨ë ÑÝ³·áõÛÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇó Ýñ³ ï³ñ³ÍùÁ Ý»ñ³éí³Í ¿ »Õ»É Ñ³ÛÏ³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ: ÆëÏ 1917 Ã. èáõë³Ï³Ý Ï³ÛëñáõÃÛ³Ý ù³Ûù³ÛáõÙÇó ¨ 1918 Ã. ²Ý¹ñÏáíÏ³ëáõÙ »ñ»ù` Ð³Û³ëï³ÝÇ, ìñ³ëï³-ÝÇ ¨ ²¹ñμ»ç³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ëï»ÕÍáõÙÇó Ñ»ïá ²ñó³ËÇ ï³ñ³ÍùÁ ë³ÑÙ³Ýí»ó áñå»ë §íÇ×»ÉÇ ï³ñ³Íù¦: ¸»é¨ë 1918 Ã. ÑáõÉÇëÇ 22-Ç Ô³ñ³μ³ÕÇ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý Ý»ñÏ³Û³óáõóÇãÝ»ñÇ 1-ÇÝ Ñ³Ù³·áõÙ³ñÇ áñáßÙ³Ùμ ³ÛÝ Ñéã³Ïí»ó áñå»ë ÇÝùÝáõñáõÛÝ ù³Õ³ù³Ï³Ý-í³ñã³Ï³Ý ÙÇ³íáñ, Ï³½Ù³íáñ»ó Ô³ñ³μ³ÕÇ Ð³ÛÏ³Ï³Ý ²½·³ÛÇÝ ÊáñÑáõñ¹Á ¨ Ô³ñ³μ³ÕÇ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ: ÆëÏ ²¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ Çñ Ñ»ñÃÇÝ ó³ÝÏ³ÝáõÙ ¿ñ ³Ù»Ý Ï»ñå Ô³-ñ³μ³ÕÇ ÇßË³ÝáõÃÛáõÝÁ »ÝÃ³ñÏ»É Çñ»Ý` ³Ýï»ë»Éáí ³ñó³Ë³Ñ³ÛáõÃÛ³Ý Ï³ÙùÁ: ÆëÏ 1921 Ã. ÑáõÝÇëÇ 12-Ç Ð³Û³ëï³ÝÇ ÄáÕÏáÙËáñÑÇ ¹»Ïñ»ïáí Ð³ÛÏ³Ï³Ý êêÐ-Ý ²ñó³ËÁ Ñéã³Ï»ó Çñ ï³ñ³ÍùÇ ³Ýμ³Å³Ý»ÉÇ Ù³ë: ÆëÏ ³ñ¹»Ý 1921 Ã. ÑáõÉÇëÇ 5-Ç èÎÎ Î³íμÛáõñáÛÇ áñáßÙ³Ùμ ²ñó³ËÝ ³ñÑ»ëï³Ï³Ýáñ»Ý ÙÇ³óí»ó ²¹ñμ»ç³ÝÇÝ: êñ³Ýáí áñáßí»ó ²ñó³ËÇ ÅáÕáíñ¹Ç 70 ï³ñÇÝ»ñÇ ×³Ï³ï³·ÇñÁ: ê³Ï³ÛÝ 1991 Ã. ¹»Ïï»Ùμ»ñÇ 10-ÇÝ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ÊêÐØ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý ¨ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³-íáõÝùÇ ÝáñÙ»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ²ñó³ËÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ ³ÝóÏ³óí»ó Ñ³Ýñ³ùí», áñÇÝ Ù³ëÝ³Ïó»ó ·ñ³Ýóí³Í ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ 82.2 ïáÏáëÁ: øí»³ñÏáõ-ÃÛ³ÝÁ Ù³ëÝ³Ïó³ÍÝ»ñÇ 99.89 ïáÏáëÁ ÏáÕÙ ùí»³ñÏ»ó ²¹ñμ»ç³ÝÇó ³ÝÏ³Ë³-Ý³Éáõ û·ïÇÝ: ²ñó³ËÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ³Ûë áñáßáõÙÝ ³Ùñ³·ñí»ó 1991 Ã. ¹»Ïï»Ùμ»ñÇ 28-Ç ä»ï³Ï³Ý ³ÝÏ³ËáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ Ñéã³Ï³·ñáõÙ:

Ü»ñÏ³Û³óí³Í å³ïÙ³Ï³Ý ³ÏÝ³ñÏÇó Ñ»ïá áã ÙÇ Ï³ëÏ³Í ãÇ ÙÝáõÙ, áñ È»é-Ý³ÛÇÝ Ô³ñ³μ³ÕÇ áÕç μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ëÏ½μáõÝùÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ áñ¨¿ Ï»ñåáí ãÇ Ë³ËïáõÙ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝ-ùÁ: ²åñ»Éáí Çñ å³ïÙ³Ï³Ý ï³ñ³ÍùáõÙ, áõÝ»Ý³Éáí ë»÷³Ï³Ý μÝ³ÏãáõÃÛáõÝ, í»ñ-ç³å»ë ÙÇ³ÛÝ 1991 Ã. ²ñó³ËáõÙ Ñ³Ýñ³ùí» ³ÝóÏ³óÝ»Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ »Õ³í ¨ Çñ³í³Ï³Ý ³éáõÙáí í»ñçÝ³Ï³Ý³å»ë í»ñç ïñí»ó ²ñó³ËÇ μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ÇÝùÝ-áñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÇ ËÝ¹ñÇÝ:

50

²ßË³ñÑÇ μáÉáñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ÙÇ³ÛÝ Ñ³ñ·»É ²ñó³ËÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý áÕç μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÁ ¨ Ó»éÝå³Ñ ÙÝ³É ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý, ³ÝÏ³ËáõÃÛ³Ý ¨ ³½³ïáõÃÛ³Ý Çñ³-íáõÝùÇó ½ñÏáÕ ó³ÝÏ³ó³Í μéÝÇ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇó:

ПРОБЛЕМА СООТНОШЕНИЯ ПРИНЦИПОВ ПРАВА НА САМООПРЕДЕЛЕНИЕ НАРОДОВ И ТЕРРИТОРИАЛЬНОЙ ЦЕЛЛОСТНОСТИ

ГОСУДАРСТВ Назели Товмасян

В статье проводится сравнительный анализ двух принципов – права на

самоопределение народов и права территориальной целостности государств. Соотношение этих принципов является одним из сложных и спорных вопросов международного права.

В статье приводится содержание и сущность принципов, поясняется их применение в международных отношениях, а также обосновывается тот факт, что между этими принципами не существует противоречия, т.к. сферы их деятельности различны: принцип территориальной целостности государств применяется в межгосударственных отношениях, а принцип самоопределения народов – внутри государств. В статье утверждается также право на самоопределение народа Республики Нагорный Карабах как соответствующее нормам международного права.

THE PROBLEM OF CORRELATION OF THE PRINCIPLES OF SELF-DETERMINATION OF PEOPLES AND TERRITORIAL INTEGRITY OF STATES

Nazeli Tovmasyan

The present article is devoted to the problem of correlation of two principles: the principle of self-determination of peoples and territorial integrity of states. It is one of the most difficult and disputable questions of the international law. The article presents the content and the essence of these two principles, also reveals their implementation in international relations. In the article it is substantiated that in fact there is no interdependence between these two principles. The scopes of the principles are different: the principle of territorial integrity regards to the relations among the states and does not collide with the principle of self-determination of peoples which is performed within the states. We have also presented the right to self-determination of Nagorno Karabakh people.

51

ÈèºÈàô ê²ÐØ²Ü²¸ð²Î²Ü Æð²ìàôÜøÆ ÎºÜê²¶àðÌàôØÀ øðº²Î²Ü ¸²î²ì²ðàôÂÚàôÜàôØ

è³½ÙÇÏ ê³ñ·ëÛ³Ý ºäÐ, Æñ³í³·ÇïáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ï, μ³Ï³É³íñÇ³ïÇ áõë³ÝáÕ

¶Çï. Õ»Ï.` Ç.·.¹., åñáý. ê. ¸ÇÉμ³Ý¹Û³Ý ¾É÷áëï` [email protected]

ÆÝùÝÇÝ §Éé»Éáõ Çñ³íáõÝù¦ μ³é³Ï³å³ÏóáõÃÛáõÝÁ ãÇ û·ï³·áñÍíáõÙ áã ÐÐ

ê³ÑÙ³Ý¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç, áã ¿É ÙÇç³½·³ÛÇÝ å³ÛÙ³Ý³·ñ»ñáõÙ: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë, ÐÐ ê³ÑÙ³Ý³¹ñáõÃÛ³Ý 22-ñ¹ Ñá¹í³ÍáõÙ Ýßí³Í ¿. §àã áù å³ñï³íáñ ã¿ óáõóÙáõÝù ï³É Çñ, ³ÙáõëÝáõ Ï³Ù Ù»ñÓ³íáñ ³½·³Ï³ÝÝ»ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É: úñ»ÝùÁ Ï³ñáÕ ¿ Ý³Ë³ï»ë»É óáõóÙáõÝù ï³Éáõ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ³½³ïí»Éáõ ³ÛÉ ¹»åù»ñ: ²ñ-·»ÉíáõÙ ¿ ûñ»ÝùÇ Ë³ËïÙ³Ùμ Ó»éù μ»ñí³Í ³å³óáõÛóÝ»ñÇ û·ï³·áñÍáõÙÁ¦: ø³-Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ¨ ù³Õ³ù³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ¹³ßÝ³·ñÇ 14-ñ¹ Ñá¹í³ÍÁ ÷³ëïáõÙ ¿. §Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ áù Çñ»Ý Ý»ñÏ³Û³óí³Í ó³ÝÏ³ó³Í ùñ»³-Ï³Ý Ù»Õ³¹ñ³ÝùÇ ùÝÝáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï áõÝÇ ³éÝí³½Ý Ñ»ï¨Û³É »ñ³ßËÇùÝ»ñÇ Çñ³íáõÝùÁ՝ ÉÇ³Ï³ï³ñ Ñ³í³ë³ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙ³Ý íñ³ … å³ñï³¹ñí³Í ãÉÇÝ»É Çñ ¹»Ù óáõóÙáõÝùÝ»ñ ï³Éáõ Ï³Ù Çñ»Ý Ù»Õ³íáñ ×³Ý³ã»Éáõ¦: Ø³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ¨ ÑÇÙÝ³ñ³ñ ³½³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ »íñáå³Ï³Ý ÏáÝí»ÝóÇ³Ý, ãÝ³Û³Í μ³é³óÇáñ»Ý ãÇ ³Ùñ³·ñáõÙ Çñ Ï³Ù Ù»ñÓ³íáñÇ ¹»Ù óáõóÙáõÝù ãï³Éáõ Çñ³íáõÝùÁ, ë³Ï³ÛÝ Ù³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ »íñáå³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÁ μ³½ÙÇóë Ýß»É ¿, áñ Ã»¨ ÉéáõÃÛ³Ý ¨ Çñ ¹»Ù óáõóÙáõÝù ãï³Éáõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ ÏáÝí»ÝóÇ³ÛÇ 6-ñ¹ Ñá¹í³Íáí áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý Ý³Ë³ï»ëí³Í ã»Ý, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí ¹ÇïíáõÙ »Ý áñå»ë 6-ñ¹ Ñá¹í³Íáí »ñ³ßË³íáñí³Í ³ñ¹³ñ ¹³ï³ùÝÝáõÃÛ³Ý Ñ³ëÏ³óáõÃÛ³Ý ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í Ñ³ÙÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ×³Ý³ãáõÙ áõÝ»óáÕ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ã³÷áñáßÇãÝ»ñ, áñáÝó Ýß³-Ý³ÏáõÃÛáõÝÁ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿ å»ï³Ï³Ý ÇßË³ÝáõÃÛ³Ý ³ÝÑÇÙÝ Ñ³ñÏ³¹ñ³ÝùÇó1:

Èé»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ, ÙÇ¨ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï, ËÇëï Ï³åí³Í ¿ ³ÝÙ»ÕáõÃÛ³Ý Ï³Ý-Ë³í³ñÏ³ÍÇ Ñ»ï2:

ä³ïÙ³Ï³Ýáñ»Ý Ñëï³Ï ã¿, Ã» »ñμ ¨ ÇÝã Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñáõÙ ¿ Í³·»É ÝÙ³Ý Çñ³íáõÝùÁ, ë³Ï³ÛÝ ³é³í»É ï³ñ³Íí³Í ï»ë³Ï»ïÝ ³ÛÝ ¿, áñ í»ñçÇÝÇë ³é³ç³ó-Ù³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ Í³·»É ¿ 16-ñ¹ ¹³ñÇó Ñ»ïá, »ñμ ´ñÇï³ÝÇ³ÛÇ §²ëïÕ³-ÛÇÝ å³É³ï¦ Ïáãí³Í ¹³ï³Ï³Ý ³ïÛ³ÝÇ ³éç¨ ³ÝÓÇÝù Ñ³ñÏ³¹ñí³Í ¿ÇÝ »ñ¹áõÙ ï³Éáõ ³é ³ÛÝ, áñ å³ñï³íáñí³Í »Ý å³ï³ëË³Ý»Éáõ ó³ÝÏ³ó³Í Ñ³ñóÇ, ÝáõÛÝ-ÇëÏ ãÇÙ³Ý³Éáí, áñ Ù»Õ³¹ñíáõÙ »Ý ÇÝã-áñ Ñ³Ýó³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ: ¸ñ³Ýáí ÇëÏ Ù»Õ³-¹ÁñíáÕ ³ÝÓÇÝù Ï³Ý·ÝáõÙ ¿ÇÝ ïñÇÉÉ»Ù³ÛÇ ³éç¨` ëï»É ¹³ï³ñ³ÝÇÝ ¨ Ñ»ï³·³ÛáõÙ »ÝÃ³ñÏí»É å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý ¹ñ³ Ñ³Ù³ñ, Éé»É ¹³ï³ñ³ÝÇ ³éç¨ ¨ ³ñÑ³-Ù³ñÑ³Ï³Ý í»ñ³μ»ñÙáõÝùÇ ¹ñë¨áñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ »ÝÃ³ñÏí»É å³ï³ëË³Ý³ïíáõ-ÃÛ³Ý Ï³Ù §¹³í³×³Ý»É¦ Çñ»Ýó ÇÝùÝ³å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý μÝ³Ï³Ý å³Ñ³ÝçÙáõÝùÇÝ Ñ³ÝáõÝ »ñ¹Ù³Ý: ²ÛëÇÝùÝ, μáÉáñ ¹»åù»ñáõÙ ¿É ³ÝÓ³Ýó å³ï×³éíáõÙ ¿ÇÝ áñáß³ÏÇ ½ñÏ³ÝùÝ»ñ: Æ Ñ³Ï³¹ñáõÃÛáõÝ ÝÙ³Ý Çñ³íÇ×³ÏÇÝ` 17-ñ¹ ¹³ñ³í»ñçÇ å³éÉ³Ù»Ý-ï³Ï³Ý Ñ»Õ³÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ñ»ïá Ñ³Ý¹»ë »Ï³í Ù³ñ¹Ï³Ýó ÑáÍ ßñç³Ý³Ï, ¨ áñå»ë Ñ»ï¨³Ýù, Çñ³í³Ï³Ý ³Ïï»ñáõÙ ³Ùñ³·ñí»ó ¹ñáõÛÃ ³é ³ÛÝ, áñ §áã áù å³ñï³íáñí³Í ã¿ ÇÝùÝ Çñ»Ý Ù»Õ³íáñ ×³Ý³ã»Éáõ ó³ÝÏ³ó³Í Ù»Õ³¹ñ³ÝùÇ å³-ñ³·³ÛáõÙ¦: Ð»ï³·³ÛáõÙ ÝÙ³Ý Çñ³íáõÝùÇ ëáõμÛ»Ïï ×³Ý³ãí»óÇÝ áã ÙÇ³ÛÝ Ù»Õ³-¹ÁñíáÕ ³ÝÓÇÝù, ³ÛÉ¨ íÏ³Ý»ñÁ: Ð³ñÏ ¿ Ýß»É, ë³Ï³ÛÝ, áñ Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ »ñÏ³ñ

1 î»°ë “Funke v. France”, Application no. 10828/84, Judgement of Eur. Court. H. R. of 25 February 1993: 2 î»°ë “Heaney and McGuinness v. Ireland”, Application no. 34720/97 Judgment of Eur. Court of 21 December 2000:

52

Å³Ù³Ý³Ï ¹»ÏÉ³ñ³ïÇí ¿ñ ¨ åñ³ÏïÇÏ³ÛáõÙ ÏÇñ³éíáõÙ ¿ñ Ã»ñ³óáõÙÝ»ñáí, áñåÇ-ëÇ Çñ³¹ñáõÃÛáõÝÁ ßïÏí»ó ÙÇÝã¨ 19-ñ¹ ¹³ñÁ: ²ÛëåÇëáí, Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÝ áõÝÇ μñÇï³Ý³Ï³Ý ³ñÙ³ïÝ»ñ, ë³Ï³ÛÝ, ï»ë³μ³ÝÝ»ñÇ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõ-ÃÛ³Ùμ, ³é³í»É ³é³ñÏ³Û³Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙ ¿ ³åñ»É ²ØÜ-áõÙ ï»Õ³ÛÝ³óí»Éáõó Ñ»-ïá: ²Û¹ ³éÃÇí, μ»ÏáõÙÝ³ÛÇÝ Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ »Ý áõÝ»ó»É §ØÇñ³Ý¹³Ý ÁÝ¹¹»Ù ²ñÇ-½áÝ³ÛÇ¦ ·áñÍáí ²ØÜ ¶»ñ³·áõÛÝ ¹³ï³ñ³ÝÇ ¹ÇñùáñáßáõÙÝ»ñÁ, áñáÝó ÑÇÙùáõÙ ÁÝ-Ï³Í ·³Õ³÷³ñÝ»ñÝ ¿É Ý»ñÏ³ÛáõÙë Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÇ ³ÝÏÛáõÝ³ù³ñ »Ý Ï³½ÙáõÙ:

Èé»Éáõ Çñ³íáõÝùÝ áõÝÇ μ³í³Ï³ÝÇÝ Éáõñç áõ Ëáñ ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý Ý³Ë³¹-ñÛ³ÉÝ»ñ ¨ ³ÝÓÇ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ·áñÍáõÝ »ñ³ßËÇù ¿: ê³ÑÙ³Ý³¹-ñáõÃÛáõÝÁ, ³Ùñ³·ñ»Éáí ³ÛÝ, »ÉÝáõÙ ¿ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ ¨ Ù³ëÝ³íáñ ß³Ñ»ñÇ ÙÇ³ëÝ³Ï³Ý, ÷áËå³ÛÙ³Ý³íáñí³Í Ñ³ñ³μ»ñ³ÏóáõÃÛáõÝÇó: àõëïÇ ³ÛÝ ÙÇïí³Í ¿ Ï³ÝË»Éáõ Çñ³í³Ï³Ý ¨ μ³ñáÛ³Ï³Ý ÝáñÙ»ñÇ áñáß³ÏÇ ÑÝ³ñ³íáñ Çñ³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ³é³-ç³óáÕ μ³ËáõÙÁ: Ð³Ýñ³ÛÇÝ ß³ÑÁ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿, áñ Ù³ñ¹Á å³ñï³íáñ ¿ ³ç³Ïó»É Çñ³í³å³Ñå³Ý ¨ ¹³ï³Ï³Ý ÇßË³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇÝ Çñ³í³Ë³ËïáõÙÝ»ñÁ μ³ó³Ñ³Ûï»Éáõ ¨ ½ëå»Éáõ ·áñÍáõÙ` óáõóÙáõÝù ï³Éáí1: Ð»ï¨³μ³ñ ê³ÑÙ³Ý³¹ñáõ-ÃÛ³Ý 22-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛáõÝÇó μËáõÙ ¿, áñ óáõóÙáõÝù ï³ÉÁ, ³éÑ³ë³ñ³Ï, Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿: ê³Ï³ÛÝ ³Û¹ ³ç³ÏóáõÃÛáõÝÁ ãÇ Ï³ñáÕ ¨ ãå»ïù ¿ å³ï×³éíÇ Ñ³ñÏ³¹ñ³μ³ñ` Ù³ñ¹Ï³Ýó å³ï×³é»Éáí ³ÝÁÝ-¹áõÝ»ÉÇ μ³ñáÛ³Ï³Ý ½ñÏ³ÝùÝ»ñ (³Ûëï»Õ Ýå³ï³ÏÁ ÙÇçáóÝ»ñÝ ³Ù»Ý¨ÇÝ ¿É ãÇ ³ñ-¹³ñ³óÝáõÙ): Ø³ëÝ³íáñ ³ÝÓ³Ýó ¨ å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ áõ å³ßïáÝ³ï³ñ ³Ý-Ó³Ýó` Ñû·áõï Ñ³Ýñ³ÛÇÝ ß³Ñ»ñÇ ·áñÍ»Éáõ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, Ñ³í³ë³ñ ã¿: òáõóÙáõÝù ï³Éáõ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ³½³ï ÉÇÝ»Éáõ Çñ³íáõÝùÝ ³Ùñ³·ñ»Éáí, ê³ÑÙ³Ý³¹ñáõÃÛáõÝÁ í»ñ³óÝáõÙ ¿ ³Û¹ áÉáñïáõÙ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ ¨ Ù³ëÝ³íáñ ß³Ñ»ñÇ ÙÇç¨ Ñ³Ï³ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñÇó Ù»ÏÁ Ù³ëÝ³íáñ ß³Ñ»ñÇÝ Ý³Ë³å³ï-íáõÃÛáõÝ ï³Éáõ ÙÇçáóáí2:

Èé»Éáõ Çñ³íáõÝùÇ ¹»Ù »ñμ»ÙÝ μ»ñíáõÙ »Ý μ³í³Ï³ÝÇÝ Éáõñç ÷³ëï³ñÏÝ»ñ. ûñÇÝ³Ï` ³ÝÙ»Õ ³ÝÓÝ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ å»ïù ¿ ß³Ñ³·ñ·éí³Í ÉÇÝÇ ×ßÙ³ñïáõÃÛáõ-ÝÁ μ³ó³Ñ³Ûï»ÉáõÝ ¨ Çñ ß³Ñ»ñÇó ãÇ μËáõÙ ÷³ëï³Ï³Ý Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÁ ·³ÕïÝÇ å³Ñ»ÉÁ: ¸ñ³Ý Ñ³Ï³é³Ï, Ù»Õ³íáñ, Ñ³ïÏ³å»ë Í³Ýñ ¨ ³é³ÝÓÝ³å»ë Ñ³Ýó³Ýù Ï³ï³ñ³Í ³ÝÓÇÝù Ï÷áñÓ»Ý ß³Ñ³ñÏ»É ³Ûë Çñ³íáõÝùÁ ¨ ÷áñÓ»É ëáÕáëÏ»É ³ñ¹³-ñ³¹³ïáõÃÛáõÝÇó, áõëïÇ áñáß ¹»åù»ñáõÙ, Ñ³ïÏ³å»ë, »ñμ ³ÝÓÇ Ù»Õ³íáñáõÃÛáõÝÁ Ñ³ëï³ïáÕ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ³å³óáõóáÕ³Ï³Ý ½³Ý·í³ÍÁ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ óáõóÙáõÝùÝ»ñÝ »Ý, Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ ¹³éÝáõÙ ¿ åñáý»ëÇáÝ³É Ñ³Ýó³·áñÍÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ É³í ·áñ-ÍÇù 3: ê³Ï³ÛÝ, Ñ³ñÏ ¿ Ýß»É, áñ ÝÙ³Ý Ï³ñÍÇù ÑÝãáõÙ ¿ Ñ³ïÏ³å»ë ³ÛÝåÇëÇ »ñÏÁñ-Ý»ñÇ ï»ë³μ³ÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó, áñï»Õ ³Ûë áÉáñïáõÙ Çñ³í³Ï³Ý Ï³ñ·³íáñáõÙÝ»ñÁ Ñëï³Ï ã»Ý áõ ¹ñ³Ýáí ÇëÏ Ù»ÏÝ³μ³ÝíáõÙ »Ý Í³Ûñ³Ñ»Õ Ï»ñåáí: Æ Ñ³Ï³é³Ï ¹ñ³Ý, ûñÇÝ³Ï, Ø»Í ´ñÇï³ÝÇ³ÛáõÙ ÃáõÛÉ³ïñíáõÙ ¿ áñáß ¹»åù»ñáõÙ, »ñμ ³ÝÓÇ Éé»ÉÝ ³Ýïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý ¿, Ï³ï³ñ»É áñáß³ÏÇ »½ñ³Ñ³Ý·áõÙÝ»ñ ¨ ¹ñ³Ýù û·ï³-·áñÍ»É ³ÝÓÇ Ù»Õ³íáñáõÃÛ³Ý Ï³Ù ³ÝÙ»ÕáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ ÉáõÍ»ÉÇë: ²Û¹åÇëÇ Ùáï»-óáõÙÁ áã Ã» Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÇ Ë³ËïáõÙ ¿, ³ÛÉ ¹ñ³ Ñëï³Ï»óáõÙ: ´³óÇ ³Û¹, Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÝ áõÕÕí³Í ¿ áã Ã» ÙÇ³ÛÝ ³ÝÙ»Õ ³ÝÓ³Ýó å³ßïå³ÝáõÃÛ³ÝÁ, ³ÛÉ ³éÑ³-ë³ñ³Ï Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇ` Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÝ»ñÇ, íÏ³Ý»ñÇ ¨ ³ÛÉáó, ÇÝãå»ë Ý³¨ Ýñ³Ýó Ñ»ï áñáß³ÏÇáñ»Ý Ï³åí³Í ³ÝÓ³Ýó å³ßïå³ÝáõÃÛ³ÝÁ: Î³ñÍ»ë Ã» Ù³ñ¹áõ Çñ³-íáõÝùÝ»ñÇ ùñ»³Çñ³í³Ï³Ý å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý áÉáñïáõÙ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ ß³ÑÇ ï»ë³Ý-ÏÛáõÝÇó ËÇëï åñ³·Ù³ïÇÏ Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ ³Û¹ù³Ý ¿É ÁÝ¹áõÝ»ÉÇ ã»Ý, áñáíÑ»ï¨,

1 î»°ë Ð³ñáõÃÛáõÝÛ³Ý ¶., ì³Õ³ñßÛ³Ý ²., Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ê³ÑÙ³Ý³¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ÏÝ³μ³-ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ, ºñ¨³Ý, 2010, ¿ç 261: 2 î»°ë ÝáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 261: 3 î»°ë “The Sydney morning herald”, Daily Compact Newspaper, Article opinion on “Should the right to silence be removed?“ January 21, 2012:

53

áñå»ë Ï³ÝáÝ, ¹ñ³ÝóáõÙ Ã³ùÝí³Í ¿ Ë³ËïáõÙÝ»ñÇ Ï³ÛáõÝ Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝ: àõëïÇ í»ñÁ Ýßí³Í ÷³ëï³ñÏÝ»ñÝ ³Û¹ù³Ý ¿É ÑÇÙÝ³íáñ ã»Ý:

ØÛáõë ÏáÕÙÇó, Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÇ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý Ï³Ù ³Ý³ñ¹ÛáõÝ³í»ïáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ ï³ñ³ÍáõÙ ¿ ëï³ÝáõÙ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ Ëáëïáí³Ý³Ï³Ý óáõóÙáõÝùÝ»ñÇ Ýß³-Ý³ÏáõÃÛáõÝÁ ·»ñ³·Ý³Ñ³ï»Éáõ ³ñ³ï³íáñ åñ³ÏïÇÏ³Ý: ÐÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇó Ù»-Õ³¹ñÛ³ÉÇ Ëáëïáí³Ý³Ï³Ý óáõóÙáõÝùÝ»ñÁ ¹ÇïíáõÙ ¿ÇÝ áñå»ë §³å³óáõÛóÝ»ñÇ Ã³·áõÑÇ¦ ¨ ¹³ Ñ³ïÏ³å»ë μÝáõÃ³·ñ³Ï³Ý ¿ñ ÇÝÏíÇ½ÇóÇáÝ ¹³ï³í³ñáõÃÛ³ÝÁ: ºÝÃ³¹ñíáõÙ ¿ñ, áñ ³ÝÓÁ ãÇ Ëáëïáí³ÝÇ, »Ã» Ý³ ãÇ Ï³ï³ñ»É ³Û¹ Ñ³Ýó³ÝùÁ: Ð»Ýó ³Û¹ å³ï×³éáí, »Ã» ³ÝÓÁ Çñ»Ý Ù»Õ³íáñ ¿ñ ×³Ý³ãáõÙ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Ï³-ï³ñÙ³Ý Ù»ç, ³å³ ÙÛáõë ³å³óáõÛóÝ»ñÇ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ í»ñ³ÝáõÙ ¿ñ: ê³ Ï³ÛÝ åñ³ÏïÇÏ³ÛáõÙ ùÇã ã»Ý ³ÛÝåÇëÇ ¹»åù»ñÁ, »ñμ ³ÝÓÁ ï³ñμ»ñ ÙÕáõÙÝ»ñáí Ëáëïáí³ÝáõÙ ¿ Çñ Ù»ÕùÁ` Çñ íñ³ ¿ í»ñóÝáõÙ ¿ Çñ»Ý Ñ³ñ³½³ï ³ÝÓÇ Ù»ÕùÁ Ï³Ù Ã³ùóÝáõÙ ¿ ³ÛÉ ³ÝÓÇ Ï³ï³ñ³Í ³í»ÉÇ Í³Ýñ Ñ³Ýó³ÝùÁ: ²Û¹ ÇëÏ å³ï×³éáí Ù»-Õ³¹ñÛ³ÉÇ Ù»ÕùÇ ³å³óáõÛóÝ»ñÁ å»ïù ¿ ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ ÷Ýïñ»É áã Ã» Ï³Ù áã ÙÇ³ÛÝ Ýñ³ óáõóÙáõÝùÝ»ñáõÙ, ³ÛÉ ³é³í»É³å»ë ·áñÍÇ ÙÛáõë ÝÛáõÃ»ñáõÙ: Ø»Õ³¹ñÛ³ÉÇ óáõó-ÙáõÝùÝ»ñÇ ·»ñ³·Ý³Ñ³ïáõÙÁ Ï³ñáÕ ¿ Ñ³Ý·»óÝ»É ùÝÝáõÃÛ³Ý ÙÇ³ÏáÕÙ³ÝÇáõÃÛ³ÝÁ ¨ ³ÛÝ ¹Ý»É ¹Åí³ñ ¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç: ºÃ», ûñÇÝ³Ï, Ý³ËÝ³Ï³Ý ùÝÝáõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ ùÝÝÇãÁ ïáõñù ï³ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ Ëáëïáí³Ý³Ï³Ý óáõóÙáõÝùÝ»ñÇÝ ¨ ³Ýï»ëÇ ·áñ-ÍÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ ÙÛáõë ³å³óáõÛóÝ»ñÁ (ÇëÏ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ³ÝÓÁ ãáõÝ»Ý³ Éé»Éáõ Çñ³íáõÝù, ¹³ Ï¹³éÝ³ ËÇëï Ñ³×³Ë³ÏÇ), ³å³ Ýñ³ Ùáï ÏÓ¨³íáñíÇ ÙÇ³ÏáÕÙ³-ÝÇ, Ã»ñÇ ¨ ëáõμÛ»ÏïÇí Ñ³Ùá½ÙáõÝù. ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ·áñÍÁ ÏùÝÝíÇ Ù»Õ³¹ñ³Ï³Ý Ã»ù-Ù³Ùμ, ÇÝãÁ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÇ ¨ ³ÝÙ»ÕáõÃÛ³Ý Ï³ÝË³í³ñ-Ï³ÍÇ ÏáåÇï Ë³ËïáõÙ ¿: Ü³ËÝ³Ï³Ý ùÝÝáõÃÛ³Ý ³ÛëåÇëÇ ÁÝÏ³ÉÙ³Ý ¨ í³ñÙ³Ý ¹»åùáõÙ ùÝÝÇãÇ ç³Ýù»ñÁ ÏáõÕÕí»Ý áã Ã» ³ÛÝ μ³ÝÇÝ, áñ ÉñÇí, μ³½Ù³ÏáÕÙ³ÝÇ, ³Ý-Ï³ÝË³Ï³É Ñ»ï³½áïí»Ý ·áñÍÇ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÁ ¨ μ³ó³Ñ³ÛïíÇ ·áñÍáí ×ßÙ³ñ-ïáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÉ Ýñ³Ý, áñ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇó Ïáñ½íÇ Çñ Ù»ÕùÇ ÁÝ¹áõÝáõÙÁ, Ñ³ñÏ³¹ñíÇ Ëáëïáí³Ý»É: ²Ûë ¹»åùáõÙ Ïï³ñ³ÍíÇ ³é³Ýó ³ÛÝ ¿É ï³ñ³Íí³Í Ï³ÝË³Ï³Éáõ-ÃÛáõÝÁ, Ýñ³ ÙÇ³ÏáÕÙ³ÝÇ Ù»Õ³¹ñ³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÁ, Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÇ áõ ³ÝÙ»ÕáõÃÛ³Ý Ï³ÝË³í³ñÏ³ÍÇ ³Ýï»ëáõÙÁ:

ØÛáõë ÏáÕÙÇó, »Ã» ëï»ÉÁ μ³ñáÛ³å»ë ³ÝÁÝ¹áõÝ»ÉÇ ¿ áõ ³Û¹áí` Çñ³íáõÝùÇ ÏáÕ-ÙÇó Ù»ñÅí³Í, ³å³ ÝáõÛÝÁ ãÇ Ï³ñ»ÉÇ ³ë»É ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝÁ ÙÇÝã¨ í»ñç ãÑ³ÛïÝ»-Éáõó: ²ÝÓÇÝ ãÇ Ï³ñ»ÉÇ Ñ³ñÏ³¹ñ»É §Ù»ËÁ ÙÇÝã¨ í»ñç Ë÷»É¦, áñáíÑ»ï¨ áñáß ¹»å-ù»ñáõÙ í»ñçÇÝÇë Ñ³Ù³ñ Ïß»éùÇ ÙÛáõë ÝÅ³ñÇÝ ³í»ÉÇ §Í³Ýñ³ÏßÇé¦ ³ñÅ»ùÝ»ñ »Ý ¹ñí³Í, ù³Ý ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝÝ ³ñÓ³Ý³·ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñÓ³ÏáõÃÛáõÝÁ Ï³Ù ÑÝ³ñ³íá-ñáõÃÛáõÝÁ. ûñÇÝ³Ï` ÏÝáç, Ñ³ñ³½³ïÇ Ñ³Ý¹»å å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý å³ñï³íáñí³-ÍáõÃÛ³Ý ½·³óáõÙÁ, Ù³ëÝ³íáñ ÏÛ³ÝùÁ, ÇÝùÝ³å³ßïå³Ý³Ï³Ý μÝ³½¹Á, μ³ñáÛ³-å»ë ³ÝÁÝ¹áõÝ»ÉÇ ãåÇï³Ïí»Éáõ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ ¨ ³ÛÉù: àõëïÇ Éé»Éáõ Çñ³-íáõÝùÇ ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÝ ³é³í»É ù³Ý ÑÇÙÝ³íáñ ¿:

Èé»Éáõ Çñ³íáõÝùÇ μáõÝ ³Ùñ³·ñáõÙÁ ·áñÍáÕ Ý»ñå»ï³Ï³Ý Çñ³íáõÝùáõÙ Ñ»-ï¨Û³ÉÝ ¿. ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 65-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Ù»Õ³-¹ñÛ³ÉÝ áõ Ï³ëÏ³ÍÛ³ÉÁ Çñ³íáõÝù áõÝ»Ý Ññ³Å³ñí»É óáõóÙáõÝùÝ»ñ áõ μ³ó³ïñáõ-ÃÛáõÝÝ»ñ ï³Éáõó: ÐÐ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý Ýáñ ûñ»Ýë·ñùÇ Ý³Ë³·ÍÇ 43-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ` §Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÝ Çñ³íáõÝù áõÝÇ å³Ñå³Ý»É ÉéáõÃÛáõÝ Ï³Ù óáõó-ÙáõÝù ï³É å³ßïå³ÝÇ Ý»ñÏ³ÛáõÃÛ³Ùμ, ÙÇÝã¨ óáõóÙáõÝù ï³ÉÁ ·ñ³íáñ ï»Õ»Ï³ó-í»É Çñ, ³ÙáõëÝáõ ¨ Ù»ñÓ³íáñ ³½·³Ï³ÝÝ»ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É óáõóÙáõÝù ãï³Éáõ Çñ Çñ³íáõÝùÇ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, áñ Çñ óáõóÙáõÝùÁ Ï³ñáÕ ¿ û·ï³·áñÍí»É áñ-å»ë ³å³óáõÛó¦:

Æñ ¹»Ù óáõóÙáõÝù ãï³Éáõ Çñ³íáõÝùÝ, ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ, Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ` ÉéáõÃÛáõÝ å³Ñå³Ý»Éáõ Çñ³íáõÝùÝ ¿: Ø³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ »íñáå³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÁ ì³Ý ìáÝ¹»ÉÝ ÁÝ¹¹»Ù ÜÇ¹»éÉ³Ý¹Ý»ñÇ ·áñÍáí ë³ÑÙ³Ý»É ¿, áñ ÇÝùÝ³Ëáëïáí³Ý³Ï³Ý óáõóÙáõÝù ãï³Éáõ Çñ³íáõÝùÝ ³é³í»É³å»ë í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõ-

54

ÃÛáõÝáõÙ Ù»Õ³¹ñíáÕ ³ÝÓÇ` ÉéáõÃÛáõÝ å³Ñå³Ý»Éáõ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÁ Ñ³ñ·»ÉáõÝ ¨ ùñ»-³Ï³Ý Ù»Õ³¹ñ³ÝùáõÙ Ï³Ù³íáñ ïñí³Í ï»Õ»ÏáõÃÛ³Ý ÏÇñ³éÙ³ÝÁ: ê³Ï³ÛÝ áã μá-Éáñ ÙÇçáóÝ»ñÁ, áñáÝù ÏÇñ³éí»É »Ý ÇßË³ÝáõÃÛ³Ý Ý»ñÏ³Û³óáõóÇãÝ»ñÇÝ ï»Õ»Ïáõ-ÃÛáõÝ ïñ³Ù³¹ñ»ÉÁ Ëñ³Ëáõë»Éáõ Ýå³ï³Ïáí, å»ïù ¿ ¹Çï»É áñå»ë áã å³ïß³× Ñ³ñÏ³¹ñ³ÝùÇ ³ñ¹ÛáõÝù1: ²ÛÝ ÇÝùÝÇÝ ãÇ ³ñ·»ÉáõÙ Ñ³ñÏ³¹ñ³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñ ÏÇñ³-é»É ³ÝÓÇó ³í»ÉÇ ß³ï ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ å³Ñ³Ýç»Éáõ Ñ³Ù³ñ, ûñÇÝ³Ï` Ýñ³Ýó ýÇÝ³Ý-ë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É, ¨ ³Ý·³Ù Ï³ñáÕ ¿ å³ïÇÅ ë³ÑÙ³Ýí»É ¹³ ãÏ³ï³-ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ… Ï³Ù ëáõÛÝ ·áñÍÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ ëï³Ý³Éáõ Ñ³Ù³ñ, ù³-ÝÇ áñ ³é³Ýó ³Û¹åÇëÇ ÉÇ³½áñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ý³Ë³ï»ëÙ³Ý, ÝÙ³Ý Ñ³ÝÓÝ³ÅáÕáíÇ Ñ³Ù³ñ ¹Åí³ñ ÏÉÇÝ»ñ Çñ ·áñÍ³éáõÛÃÝ»ñÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É2: ²Ûëå»ë, ì»ñ³ÑëÏÇã å³-É³ïÇ Ù³ëÇÝ ÐÐ ûñ»ÝùÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ` ûñ»ÝùÇ ¨ í»ñ³ÑëÏÇã å³É³ïÇ ³ßË³ï³ÏÇó-Ý»ñÇ ûñÇÝ³Ï³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ ãÏ³ï³ñ»Éáõ ¹»åùáõÙ í»ñ³ÑëÏíáÕ ûμÛ»ÏïÇ Õ»Ï³-í³ñÝ»ñÁ ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í Ï³ñ·áí ÏñáõÙ »Ý å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝ (ì³ñã³-Ï³Ý Çñ³í³Ë³ËïáõÙÝ»ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É ÐÐ ûñ»ÝùÇ Ñá¹í³Í 189.7 – î»Õ»ÏáõÃÛáõÝ ï³Éáõ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ãÏ³ï³ñ»ÉÁ): ²ÛëÇÝùÝ, Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÝ ³é³í»É³å»ë ë³ÑÙ³Ý³÷³Ïí³Í ¿ ¹³ï³í³ñ³Ï³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ¨ ³ÝÑ³ñÏÇ ãå»ïù ¿ íÏ³Û³-ÏáãíÇ: úñÇÝ³Ï, í»ñ³ÑëÏÇã ëïáõ·áõÙÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ó»éù μ»ñí³Í ÷³ëï³ÃÁÕ-Ã»ñÁ, »Ã» ÝáõÛÝÇëÏ Ó»éù »Ý μ»ñí»É Ñ³ñÏ³¹ñ³μ³ñ, ÙÇ³Ýß³Ý³Ï Ï³ñáÕ »Ý Ñ»ï³-·³ÛáõÙ ³ÝÓÇ Ù»Õ³íáñáõÃÛ³Ý ³å³óáõÛó Ñ³Ý¹Çë³Ý³É: ÜÙ³Ý Ï³ñ·³íáñáõÙÁ, ÃíáõÙ ¿, ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý ¿, áñáíÑ»ï¨ ÝÙ³Ý ¹»åù»ñáõÙ ³ÝÓ³Ýó Ù»Õ³íáñáõÃÛáõÝÁ ³ÛÉ Ï»ñå Ñ³í³ëïí»É ·ñ»Ã» ãÇ Ï³ñáÕ: ²Û¹åÇëáí, ûñ»Ýùáí Ý³Ë³ï»ëí³Í ßñç³-Ý³éáõÃÛ³Ý Ï³Ù ³ÛÉ ¹»åù»ñáõÙ ÷³ëï³ÃÕÃ»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý û·ï³·áñÍí»É áñå»ë Ù»-Õ³¹ñ³Ï³Ý ³å³óáõÛó3:

ÆÝãå»ë ÁÝ¹áõÝí³Í ¿ »íñáå³Ï³Ý ÏáÝí»ÝóÇ³ÛÇ ³Ý¹³Ù å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ³ÛÉ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Çñ³í³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñáõÙ, ³Ûë Çñ³íáõÝùÁ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³-í³ñáõÃÛáõÝáõÙ Ù»Í Ù³ë³Ùμ ãÇ ï³ñ³ÍíáõÙ ³ÛÉ ³å³óáõÛóÝ»ñÇ Ó»éùμ»ñÙ³Ý íñ³, áñáÝù Ï³ñáÕ »Ý ëï³óí»É ³ÝÏ³Ë Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ Ï³ÙùÇó (ûñÇÝ³Ï` ÷³ëï³ÃÕÃ»ñÇ ëï³óáõÙÁ, ³ñÛ³Ý, Ù»½Ç, Ù³ßÏ³Í³ÍÏáõÛÃÇ ÝÙáõßÝ»ñ í»ñóÝ»ÉÁ ³ÛÉÝ4): ²Ûëå»ë, ·áñÍáÕ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ûñ»Ýë·ñùáí Ý³Ë³ï»ëí³Í ¿ Ñ»ïá½áïÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ÝÙáõßÝ»ñ ëï³Ý³ÉÁ áñå»ë ùÝÝã³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝ ¨ áñå»ë ÝÙáõß Ï³ñáÕ »Ý í»ñóí»É ³ñÛáõÝ, ë»ñÙÝ³Ñ»ÕáõÏ, Ù³½, Ãáõù, Ó»é³·Çñ ëïáñ³·ñáõÃÛ³Ý ¨ ³ÛÉÝ: ²ÛëÇÝùÝ, Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ ë³ÑÙ³Ý³÷³Ïí³Í ¿ Ý³¨ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý Ù»ç, ÇÝãÁ ÝáõÛÝå»ë ³ñ¹³ñ³óí³Í ¿, §…áñáíÑ»ï¨ áñáß³ÏÇ ¹»åù»ñáõÙ ï»Õ»Ï³ï-íáõÃÛáõÝ Ï³Ù ÝÛáõÃ»ñ ïñ³Ù³¹ñ»Éáõó Ññ³Å³ñí»ÉÁ¦, ÇÑ³ñÏ», »ñμ ¹ñ³Ýù ³ÝÑ³ñÏÇ ó³í áõ ï³é³å³Ýù ã»Ý å³ï×³éáõÙ, áõÕÕ³ÏÇ ³Ýïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý ¿ ¨ å»ïù ¿ áõÝ»Ý³ ÑÇÙÝ³íáñ å³ï×³é:

ÆÑ³ñÏ», Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ¹Çï³ñÏ»É ³Ûë Çñ³íáõÝùÇ Çñ³Ï³-Ý³óáõÙÝ ³å³ÑáíáÕ ³ÛÝåÇëÇ »ñ³ßËÇùÇ Ñ»ï Ñ³Ù³ÏóáõÃÛ³Ý Ù»ç, ÇÝãåÇëÇÝ ³Ûë Çñ³íáõÝùÇó û·ïí»ÉÝ Ç íÝ³ë Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ Ù»ÏÝ³μ³Ý»Éáõ ¨ ¹³ áñå»ë Ýñ³ Ù»Õ³-íáñáõÃÛ³Ý ³å³óáõÛó Ù»ÏÝ³μ³Ý»Éáõ ³ÝÃáõÛÉ³ïñ»ÉÇáõÃÛáõÝÝ ¿: ÐÐ ùñ. ¹³ï. ûñ.-Ý áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿, áñ Ï³ëÏ³ÍÛ³ÉÇ Ï³Ù Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ ÏáÕÙÇó Çñ Çñ³íáõÝù-Ý»ñÇó û·ïí»ÉÁ (³Û¹ ÃíáõÙ`Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÇó) Ï³Ù ¹ñ³ÝóÇó û·ïí»Éáõó Ññ³Å³ñ-í»ÉÁ ãå»ïù ¿ Ù»ÏÝ³μ³ÝíÇ Ç íÝ³ë Ýñ³Ý ¨ í»ñçÇÝÝ»ñÇë Ñ³Ù³ñ ³é³ç³óÝÇ ³Ýμ³-ñ»Ýå³ëï Ñ»ï¨³Ýù (ùñ. ¹³ï. úñ»Ýë·ñùÇ Ñá¹í³Í 63, 65): ´³Ûó Çñ³íáõÝùÝ»ñÇó

1 î»°ë Ø³ùμñ³Û¹ æ., Ø³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ ¨ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛáõÝÁ. Ø³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ »íñáå³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ Ý³Ë³¹»å³ÛÇÝ åñ³ÏïÇÏ³Ý, ËÙμ.` ì. ºÝ·Çμ³ñÛ³ÝÇ, ºñ¨³Ý, 2009, ¿ç 178: 2 î»°ë “Van Vondel v. Netherlands”, Application no. 38258/03, Judgment of Eur. Court H.R. of 23 May 2006: 3 î»°ë Моул Н., Харби К., Европейская конвенция o защите прав человека и основных свобод, статья 6, право на справедливое судебное разбирательство, Прецеденты и комментарии”, Москва, 2001, ¿ç 253: 4 î»°ë “Saunders v. the United Kingdom”, Application no. 19187/91, Judgment of Eur. Court H. R. of 17 December 1996:

55

û·ïí»ÉÁ ÝáõÛÝå»ë å»ïù ¿ ÉÇÝÇ áÕç³ÙÇï, ¨ áñáß³ÏÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ óáõóÙáõÝù ï³Éáõó Ññ³Å³ñí»ÉÝ, ³Ù»Ý ¹»åùáõÙ, ³å³óáõÛóÝ»ñÁ ·Ý³Ñ³ï»ÉÇë ¹³ï³ñ³ÝÇ Ùáï Ï³ñáÕ ¿ áñáß³ÏÇ ¹ÇñùáñáßáõÙ Ó¨³íáñ»É: âÇ Ï³ñ»ÉÇ μ³ó³é»É, áñ Éé»Éáõ Çñ³-íáõÝùÇó û·ïí»ÉÝ ³ÛÝ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, »ñμ ³ÏÝÑ³Ûï ¿ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ μ³ó³ïñáõÃÛ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ, Ï³ñáÕ ¿ ¹³ï³ñ³ÝÇ ÏáÕÙÇó Ñ³ßíÇ ³éÝí»É Ù»Õ³¹ñ³ÝùÇ ÏáÕÙÇ ³å³óáõÛóÝ»ñÁ ·Ý³Ñ³ï»ÉÇë1: ²Û¹ Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùμ ³é³í»É ÑÇÙÝ³íáñ Ùá-ï»óáõÙ ¿ ¹ñë¨áñí³Í ÐÐ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý Ýáñ ûñ»Ýë·ñùÇ Ý³Ë³·ÍáõÙ: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë, í»ñçÇÝÇë 106-ñ¹ Ñá¹í³Íáí (ö³ëï»ñÇ Çñ³í³Ï³Ý Ï³ÝË³í³ñ-Ï³ÍÁ) ³Ùñ³·ñí³Í ¿. §ºÃ» ùñ»³Ï³Ý í³ñáõÛÃÇ ÁÝÃ³óùáõÙ Ñ³Ï³é³ÏÁ ãÇ ³å³-óáõóíáõÙ, ³å³ ³å³óáõóí³Í »Ý Ñ³Ù³ñíáõÙ՝

1) Ñ³Ýñ³×³Ý³ã ÷³ëïÁ. 2) ³ñ¹Ç ·ÇïáõÃÛ³Ý, ï»ËÝÇÏ³ÛÇ, ³ñí»ëïÇ, ³ñÑ»ëïÇ Ï³Ù ³ÛÉ μÝ³·³í³éÝ»-

ñÇ Ñ³ÙÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ×³Ý³ãáõÙ ëï³ó³Í Ù»Ãá¹ÇÏ³Ý»ñÇ ×ßÙ³ñï³óÇáõÃÛáõÝÁ. 3) ÷³ëïÁ, áñÝ ³ÝÓÇÝ Ñ³ÛïÝÇ ¿ Ï³Ù å»ïù ¿ Ñ³ÛïÝÇ ÉÇÝ»ñ ÝáñÙ³ïÇí ³Ïï»-

ñáí ë³ÑÙ³Ýí³Í Çñ Ù³ëÝ³·Çï³Ï³Ý Ï³Ù å³ßïáÝ³Ï³Ý å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùμ.

4) ÷³ëïÁ, áñÁ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇÝ Ñ³ÛïÝÇ ¿ Ï³Ù å»ïù ¿ Ñ³ÛïÝÇ ÉÇÝ»ñ՝ áñå»ë Ýñ³ μ³ó³éÇÏ Çñ³½»Ïí³ÍáõÃÛ³Ý Ñ³Ý·³Ù³Ýù: ºÃ» í³ñáõÛÃÇ Ù³ëÝ³ÏÇóÁ íÇ×³ñÏáõÙ ¿ ëáõÛÝ Ñá¹í³ÍÇ 1-ÇÝ Ù³ëáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ÷³ëï»ñÇ Ñ³í³ëïÇáõÃÛáõÝÁ, ³å³ ÏñáõÙ ¿ Ñ³Ï³é³ÏÝ ³å³óáõó»Éáõ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ¦:

²ÛëåÇëÇ Ï³ñ·³íáñáõÙÁ Ñ³Ù³ÑáõÝã ¿ Ý³¨ Ø³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ »íñáå³-Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ Ý³Ë³¹»å³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÇÝ: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë, æáÝ ØÛáõñ»ÛÝ ÁÝ¹-¹»Ù ØÇ³óÛ³É Â³·³íáñáõÃÛ³Ý ·áñÍáí2 ØÆº¸-Á ë³ÑÙ³Ý»É ¿, áñ Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ μ³ó³ñÓ³Ï ã¿: âÝ³Û³Í í»ñçÇÝë ³ÝÑ³Ù³ï»Õ»ÉÇ ¿ ³ÛÝåÇëÇ ·³Õ³÷³ñÇ Ñ»ï, áñ Ù»Õ³¹ñ³ÝùÁ ÑÇÙÝíÇ ÙÇ³ÛÝ Ï³Ù ·ÉË³íáñ³å»ë Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ ³ÝÑÇÙÝ ÉéáõÃÛ³Ý íñ³, ë³Ï³ÛÝ ³ÏÝÑ³Ûï ¿, áñ ³Û¹åÇëÇ ³ñïáÝáõÃÛáõÝÁ ãÇ Ï³ñáÕ Ï³ÝË³ñ·»É»É ³ÛÝ, áñ Éé»Éáõ ÷³ëïÁ ÁÝ¹áõÝí»Éáõ ¿ Ç ·ÇïáõÃÛáõÝ ³ÛÝ ¹»åù»ñáõÙ, áñáÝù ÙÇ³Ýß³Ý³Ï μ³ó³ïñáõÃÛ³Ý Ï³ñÇù áõÝ»Ý: ¸³ï³ñ³ÝÁ ïíÛ³É ·áñÍáí ·ï»É ¿ñ, áñ ÎáÝí»ÝóÇ³ÛÇ 6-ñ¹ Ñá¹í³ÍÁ ã¿ñ Ë³Ëïí»É, áñáíÑ»ï¨ ³ÝÓÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ Ñ³ñÏ³¹ñ³Ýù ã¿ñ ÏÇñ³é-í»É: ²ÛÝáõÑ»ï¨ ¹³ï³ñ³ÝÁ ë³ÑÙ³Ý»É ¿ñ, áñ ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ-Ý»ñ ³Ý»ÉÁ ¨ ¹ñ³Ýù û·ï³·áñÍ»ÉÁ áÕç³ÙÇï ¿ñ ³ÛÝ Çñ³íÇ×³ÏáõÙ, »ñμ ¹ÇÙáÕÁ Ññ³Å³ñí»É ¿ñ ÑÇÙÝ³íáñ μ³ó³ïñáõÃÛáõÝ ï³É Çñ í³ñù³·ÍÇ Ñ³Ù³ñ:

²ÛëåÇëÇ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ, ³Ýßáõßï, ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ ¿ ¨ »ñ³ßËÇù ÏÑ³Ý¹Çë³Ý³ Ýñ³ Ñ³Ù³ñ, áñ Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÇ Í³Ûñ³Ñ»Õ Ù»ÏÝ³μ³Ýáõ-ÃÛáõÝÇó ãïáõÅÇ ÙÛáõë ÏáÕÙÇó å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý »ÝÃ³Ï³ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ ß³ÑÁ: úñÇÝ³Ï` »Ã» å»ï³Ï³Ý ë³ÑÙ³ÝÁ Ñ³ï»ÉÇë ³ÝÓÇ Çñ»ñÇ Ù»ç Ñ³ÛïÝ³μ»ñíáõÙ ¿ ½»Ýù Ï³Ù ÃÙñ³ÝÛáõÃ, ³å³ ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý ¿, áñ Çñ³í³å³Ñ Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ËÇëï ¹Åí³ñ, »Ã» áã ³ÝÑÝ³ñ ÏÉÇÝÇ ³å³óáõó»É, áñ ¹³ Ñ»Ýó ³Û¹ ³ÝÓÇÝÝ ¿: àõëïÇ Ýßí³Í ¹»åù»ñáõÙ, »Ã» í³ñáõÛÃÇ Ù³ëÝ³ÏÇóÁ íÇ×³ñÏÇ ÝÙ³Ý ÷³ëïÇ Ñ³í³ëïÇáõÃÛáõÝÁ, ÇÝùÝ ¿É å»ïù ¿ ³å³óáõóÇ Ñ³Ï³é³ÏÁ, áñáíÑ»ï¨ í»ñçÇÝë Ýñ³Ý Ñ³ÛïÝÇ ¿ Ï³Ù å»ïù ¿ Ñ³ÛïÝÇ ÉÇÝÇ`áñå»ë Ýñ³ μ³ó³éÇÏ Çñ³½»Ïí³ÍáõÃÛ³Ý Ñ³Ý·³Ù³Ýù: ÜÙ³-Ý³ïÇå Ï³ñ·³íáñáõÙÁ áã Ã» Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÇ Ë³ËïáõÙ ¿, ÇÝãå»ë Ï³ñáÕ ¿ Ãí³É ³é³çÇÝ Ñ³Û³óùÇó, ³ÛÉ ¹ñ³ ³í»ÉÇ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ Ï³ñ·³íáñáõÙ áõ Éñ³óáõÙ: ²í»ÉÇÝ, áñáß å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ Ñ³ïáõÏ áõß³¹ñáõÃÛ³Ý »Ý »ÝÃ³ñÏáõÙ ÝáõÛÝÇëÏ Ñ³Ýó³ÏÇó-Ý»ñÇ ¹»åùáõÙ Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³ÝÁ: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë Æëñ³Û»ÉÇ Ð³Ý-ñ³å»ïáõÃÛ³Ý §Î³É³ÝùÇ Ù³ëÇÝ¦ ûñ»ÝùÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ` ³ÝÓÁ ãÇ Ï³ñáÕ Ññ³Å³ñí»É Çñ»Ýó Ù»Õë³·ñíáÕ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Ñ³Ýó³ÏóÇ Ï³Ù Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý ³ÛÉ Ù³ëÝ³ÏóÇ Ù³ëÇÝ óáõóÙáõÝù ï³Éáõó: ì»ñçÇÝ Ùáï»óáõÙÁ ë³Ï³ÛÝ ãÇ μËáõÙ ØÆº¸-Ç

1 î»°ë Ð³ñáõÃÛáõÝÛ³Ý ¶., ì³Õ³ñßÛ³Ý ²., ¿ç 262: 2 î»°ë John Marrey v. United Kingdom, Application no. 18731/91, Judgement of Eur.Court of 8 February 1996:

56

Ý³Ë³ïÇå³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÇó, áñáíÑ»ï¨ ÝÙ³Ý ¹»åù»ñáõÙ Ù»ÍÙ³ë³Ùμ ³å³óáõóá-Õ³Ï³Ý ½³Ý·í³ÍÁ, áñÝ áõÕÕí³Í ¿ Ñ³Ýó³ÏÇóÝ»ñÇÝ Ù»Õ³¹ñ»ÉáõÝ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ¿, áõë-ïÇ å³ñï³¹ñí³Í ÉÇÝ»Éáí Ñ³Ýó³ÏóÇ ¹»Ù óáõóÙáõÝù ï³Éáõ, ³ÝÓÁ å³ñï³¹ñí³Í Ï³ñáÕ ¿ ÉÇÝ»É Ý³¨ íÏ³Û»É ÇÝùÝ Çñ ¹»Ù, ÇÝãÁ Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÇ Ë³ËïáõÙ ¿, ÇëÏ Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÇ ÇÙ³ëïÝ ¿É Ñ»Ýó ³ÛÝ ¿, áñ §³ÝÓÁ ãí»ñ³ÍíÇ Çñ ÇëÏ ¹³ï³å³ñï-Ù³Ý ·áñÍÇùÇ¦:

ÆÝãå»ë ï»ëÝáõÙ »Ýù` Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ Í³Ûñ³Ñ»Õ ã¿ ³ÛÝù³Ýáí, áñ Ï³ñáÕ ¿ ËáãÁÝ¹áï»É áñáß³ÏÇ å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ` Çñ»Ýó ³éç¨ ¹ñí³Í å³ñï³Ï³Ýáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÁ Ï³ï³ñ»ÉáõÝ, μ³Ûó ÙÇ¨ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï, ³ÛÝ ãå»ïù ¿ ÉÇÝÇ ³ÛÝù³Ý ë³Ñ-Ù³Ý³÷³Ï, áñ Ýñ³ÝáõÙ ¹ñí³Í ³ñÅ»ùÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝÁ ¹³éÝ³ áã μáí³Ý-¹³Ï³ÛÇÝ ¨ Ï³Ëí³ÍáõÃÛ³Ý Ù»ç ¹ñíÇ Ó¨³Ï³Ý áñáß³ÏÇ ÝÏ³ï³éáõÙÝ»ñÇó (ûñÇ-Ý³Ï` ³ÝÓÇ ¹³ï³í³ñ³Ï³Ý Ï³ñ·³íÇ×³ÏÁ): ÜÙ³Ý ¹ÇñùáñáßÙ³Ý ¿ Ñ³Ïí³Í Ý³¨ Ø³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ »íñáå³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÁ: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë, ÝáõÛÝ êáõÝ-¹»ñëÝ ÁÝ¹¹»Ù ØÇ³óÛ³É Â³·³íáñáõÃÛ³Ý ·áñÍáí, ØÆº¸-Á Ýß»É ¿, áñ Çñ ¹»Ù óáõó-ÙáõÝù ãï³Éáõ Çñ³íáõÝùÁ ãÇ Ï³ñáÕ áÕç³Ùïáñ»Ý ë³ÑÙ³Ý³÷³Ïí»É ÙÇ³ÛÝ Çñ³í³-Ë³ËïÙ³Ý Ï³ï³ñáõÙÝ ÁÝ¹áõÝ»Éáõ í»ñ³μ»ñÛ³É Ï³Ù Ù»Õ³¹ñ³Ï³Ý óáõóÙáõÝùÝ»-ñáí: Ð³ñÏ³¹ñ³ÝùÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ëï³óí³Í óáõóÙáõÝùÝ»ñÁ, áñáÝù ³é³çÇÝ Ñ³Û³ó-ùÇó ã»Ý ¹Çï³ñÏíáõÙ áñå»ë Ù»Õ³¹ñ³Ï³Ý ³å³óáõÛóÝ»ñ Ï³Ù å³ñ½³å»ë Ñ³Ý¹Ç-ë³ÝáõÙ »Ý ¹ÇïáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³Ù ÷³ëï»ñÇ Ù³ëÇÝ ïíÛ³ÉÝ»ñ, ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³-ñáõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ Ï³ñáÕ »Ý û·ï³·áñÍí»É Ù»Õ³¹ñ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñáí, ûñÇ-Ý³Ï` Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ ³ÛÉ Ñ³Ûï³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ Ñ³Ï³½¹»Éáõ, ¹³ï³ñ³ÝáõÙ Ýñ³ ïí³Í óáõóÙáõÝùÁ Ï³ëÏ³ÍÇ ï³Ï ¹Ý»Éáõ Ï³Ù ³ÛÉ »Õ³Ý³Ïáí í»ñçÇÝÇë ÝÏ³ïÙ³Ùμ íëï³ÑáõÃÛáõÝÁ Ë³Ã³ñ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí: àõëïÇ, ¹³ï³ñ³ÝÇ Ï³ñÍÇùáí,³Ûë Ñ³Ù³-ï»ùëáõÙ ¿³Ï³ÝÁ ¹³ï³Ï³Ý ùÝÝáõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ Ñ³ñÏ³¹ñ³Ï³Ý »Õ³Ý³Ïáí ëï³óí³Í ³å³óáõÛóÝ»ñÇ û·ï³·áñÍÙ³Ý ³ÝÃáõÛÉ³ïñ»ÉÇáõÃÛáõÝÝ ¿1: ²Ûë ·³Õ³-÷³ñÝ ³ñï³óáÉí³Í ¿ Ý³¨ ·áñÍáÕ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ûñ»Ýë·ñùáõÙ` áñ-å»ë ÇÝùÝáõñáõÛÝ ëÏ½μáõÝù: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë,Ñ³Ù³Ó³ÛÝ í»ñçÇÝÇë 20-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ, ³ÝÓÁ, áñÇÝ ùñ»³Ï³Ý í³ñáõÛÃÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ù³ñÙÇÝÝ ³é³ç³ñÏáõÙ ¿ Ñ³ÛïÝ»É Ï³Ù ïñ³Ù³¹ñ»É Ñ³Ýó³Ýù ·áñÍ»Éáõ Ù»ç Çñ, ³ÙáõëÝáõ Ï³Ù Ù»ñÓ³íáñ ³½·³Ï³Ý-Ý»ñÇ Ù»Õ³íáñáõÃÛáõÝÁ ÑÇÙÝ³íáñáÕ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³Ù ÝÛáõÃ»ñ, Çñ³íáõÝù áõÝÇ Ññ³Å³ñí»É ÝÙ³Ý ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÁ Ñ³ÛïÝ»Éáõó ¨ ÝÛáõÃ»ñ ïñ³Ù³¹ñ»Éáõó, ÇëÏ ûñ»Ýë-·Áñùáí Ï³ñáÕ »Ý Ý³Ë³ï»ëí»É íÏ³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ ï³Éáõ ¨ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ Ñ³Ûï-Ý»Éáõ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ³½³ïí»Éáõ ³ÛÉ ¹»åù»ñ: øñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý Ýáñ ûñ»Ýë·ùñÇ Ý³Ë³·Íáí Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ áñå»ë ÇÝùÝáõñáõÛÝ ëÏ½μáõÝù ³ñï³-óáÉí³Í ã¿, ë³Ï³ÛÝ ³ÛÝ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ Ù³ëÝ³íáñ ¨ ÁÝï³Ý»Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ ·³ÕïÝÇ-áõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÇ μ³Õ³¹ñ³ï³ññ: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë 26-ñ¹ Ñá¹í³Íáí ³Ùñ³·ñí³Í ¿. §1. Æñ³í³ëáõ Ù³ñÙÇÝÝ»ñÝ ³é³Ýó ³ÝÓÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛ³Ý Ýñ³ í»ñ³μ»ñÛ³É ï»-Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³ñáÕ »Ý Ñ³í³ù»É, å³Ñ»É ¨ û·ï³·áñÍ»É ÙÇ³ÛÝ ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ý-í³Í ¹»åù»ñáõÙ ¨ Ï³ñ·áí, »Ã» ¹³ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ í³ñáõÛÃÇ Ñ³Ù³ñ Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñ μ³ó³Ñ³Ûï»Éáõ Ñ³Ù³ñ: 2. ²ÝÓÁ, áõÙ í³ñáõÛÃÝ Çñ³Ï³-Ý³óÝáÕ Ù³ñÙÇÝÝ ³é³ç³ñÏáõÙ ¿ Ñ³ÛïÝ»É ³ÛÝåÇëÇ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³Ù ïñ³-Ù³¹ñ»É ³ÛÝåÇëÇ ÝÛáõÃ»ñ, áñáÝù Ñ»ï³·³ÛáõÙ Ï³ñáÕ »Ý û·ï³·áñÍí»É Ï³Ù Ù»ÏÝ³-μ³Ýí»É Ç íÝ³ë Çñ»Ý, Çñ ³ÙáõëÝáõ Ï³Ù Ù»ñÓ³íáñ ³½·³Ï³ÝÇ, Çñ³íáõÝù áõÝÇ Ññ³-Å³ñí»É ÝÙ³Ý ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ Ñ³ÛïÝ»Éáõó Ï³Ù ÝÛáõÃ»ñ ïñ³Ù³¹ñ»Éáõó¦:

²Ûë ëÏ½μáõÝùÇ μáí³Ý¹³Ï³ÛÇÝ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÇó å³ñ½ ¿ ¹³éÝáõÙ, áñ ³í»ÉÇÝ ¿, ù³Ý μ³ó³é³å»ë óáõóÙáõÝù ï³Éáõ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ³½³ï ÉÇÝ»ÉÁ ¨ ³ñ¹³-ñ³óÇáñ»Ý Ý»ñ³éáõÙ ¿ Ý³¨ ³ÝÓÇ` Çñ í»ñ³μ»ñÛ³É ³ÛÉ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ïñ³Ù³¹ñ»-Éáõó Ññ³Å³ñí»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ: ²Ûë Ùáï»óáõÙÁ ³Ùñ³·ñí»É ¿ Ý³¨ ºíñáå³Ï³Ý ¹³-ï³ñ³ÝÇ ÙÇ ß³ñù í×ÇéÝ»ñáõÙ ¨ ØÆº¸-Á ÝáõÛÝå»ë ³Ûë ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ïí»É ¿ Éé»-

1 î»°ë Ð³ñáõÃÛáõÝÛ³Ý ¶., ì³Õ³ñßÛ³Ý ²., ¿ç 262:

57

Éáõ ¨ ÇÝùÝ Çñ ¹»Ù óáõóÙáõÝù ãï³Éáõ Çñ³íáõÝùÇ É³ÛÝ Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÃÛáõÝ, Áëï áñÇ` ÇÝùÝ Çñ ¹»Ù Ñ³ñÏ³¹ñ³μ³ñ óáõóÙáõÝùÝ»ñ ï³Éáõó å³ßïå³Ýí»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ áã Ã» å³ñ½³å»ë ¹³ï³ñ³ÝáõÙ íÏ³ÛáõÃÛáõÝ ï³Éáõó Ññ³Å³ñí»Éáõ Çñ³íáõÝù, ³ÛÉ Ý³¨ Çñ³íáõÝù ¿ Ññ³Å³ñí»Éáõ ³ÛÝ Ñ³ñó»ñÇÝ å³ï³ëË³Ý»Éáõó, áñáÝù ùÝÝáõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ ÑÇÙù »Ý Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ³ÝÓÇÝ Ù»Õ³¹ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ1:

´³óÇ ³Û¹ Ù³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ »íñáå³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ Ý³Ë³¹»å³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÁ ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿, áñ« ùñ»³Ï³Ý §Ù»Õ³¹ñ³Ýù¦ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ Ñ³ëÏ³óíÇ áã Ã» Ó¨³Ï³Ý (÷³ëï³ÃÕÃ³ÛÇÝ), ³ÛÉ μáí³Ý¹³Ï³ÛÇÝ (·áñÍÝ³Ï³Ý) ÇÙ³ëïáí2: ²ÛëÇÝùÝ` ³ÝÓÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ« §Ù»Õ³¹ñ³ÝùÇ¦ ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ Ï³ñáÕ ¿ íÏ³Û»É Ý³¨ ³ÛÝåÇëÇ ÙÇçáóÝ»ñ Ó»éÝ³ñÏ»ÉÁ, áñáÝù »ÝÃ³¹ñáõÙ »Ý Ñ³Ýó³·áñÍáõ-ÃÛ³Ý Ù»ç Ï³ëÏ³Í³ÝùÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ¿³Ï³Ýáñ»Ý Ý»ñ·áñÍáõÙ »Ý Ï³ëÏ³ÍíáÕ ³ÝÓÇ ¹ñáõÃÛ³Ý íñ³: àõëïÇ Ý³¨ ³ÝÓÁ, áñå»ë½Ç û·ïíÇ Éé»Éáõ Çñ³-íáõÝùÇó, å³ñï³¹Çñ ã¿, áñ Ý³ áõÝ»Ý³ ³Ûë Ï³Ù ³ÛÝ ÏáÕÙÇ ¹³ï³í³ñ³Ï³Ý Ï³ñ-·³íÇ×³Ï ¨, ³éÑ³ë³ñ³Ï, ê³ÑÙ³Ý¹ñáõÃÛáõÝÁ ³Ûë Çñ³íáõÝùÇ ëáõμÛ»Ïï ¿ ×³Ý³-ãáõÙ ó³ÝÏ³ó³Í ³ÝÓÇ: ²ÛëÇÝùÝ, ãÝ³Û³Í Ýñ³Ý áñ ³Ûë Çñ³íáõÝùÇ û·ï³·áñÍÙ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ Ù»Í Ù³ë³Ùμ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ¹³ï³í³ñ³Ï³Ý áñáß³ÏÇ Çñ³íÇ-×³ÏÝ»ñáõÙ (íÏ³ÛÇ, Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ Ñ³ñó³ùÝÝáõÃÛáõÝ), ³ÛÝ Ï³ñáÕ ¿ íÏ³Û³Ïáãí»É Ý³¨, »ñμ ³ÝÓÁ íÏ³ ã¿ Ï³Ù ¹»é¨ë ãÏ³ Ñ³ñáõóí³Í ùñ»³Ï³Ý ·áñÍ, Ï³Ù ûñÇÝ³Ï, å³-Ñ³ÝçíáõÙ »Ý μ³ó³ïñáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ ³ÛÉÝ:

Èé»Éáõ Çñ³íáõÝùÇ ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáõÙ` Ï³åí³Í Çñ»Ýó í»ñ³·ñíáÕ Ñ³Ýó³·áñ-ÍáõÃÛ³Ý Í³ÝñáõÃÛ³Ý ³ëïÇ×³ÝÇó, ãÇ Ï³ñáÕ Ý³Ë³ï»ëí»É: ÜáõÛÝ ê³áõÝ¹»ñëÇ ·áñ-Íáí ºíñáå³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÁ ÷³ëïáõÙ ¿, áñ ÏáÝí»ÝóÇ³ÛÇ 6-ñ¹ Ñá¹í³ÍáõÙ ³éÏ³` ³ñ¹³ñ³óÇ ùÝÝáõÃÛ³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ, Ý»ñ³éÛ³É` ÇÝùÝ Çñ ¹»Ù óáõóÙáõÝù ãï³Éáõ Çñ³íáõÝùÁ, ÏÇñ³éíáõÙ »Ý ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ùñ»áñ»Ý å³ï-Å»ÉÇ μáÉáñ ³ñ³ñùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ` ³é³Ýó ³Ù»Ý³Ñ³ë³ñ³ÏÝ»ñÇ ¨ ³Ù»Ý³μ³ñ¹»ñÇ ÙÇç¨ áñ¨¿ ï³ñμ»ñáõÃÛ³Ý3:

ÐÇß³ñÅ³Ý ¿ 2005 Ã. ê³ÑÙ³Ý³¹ñ³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ý³Ë-ÏÇÝ ê³ÑÙ³Ý³¹ñáõÃÛ³Ý 46-ñ¹ Ñá¹í³Íáí ³Ùñ³·ñí³Í ¹ñáõÛÃÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÁ: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë, ë³ÑÙ³Ýí³Í ¿ñ, áñ Ù³ñ¹Á å³ñï³íáñ ã¿ óáõóÙáõÝù ï³É Çñ, ³ÙáõëÝáõ, Ù»ñÓ³íáñ ³½·³Ï³ÝÝ»ñÇ §¹»Ù¦, ÇëÏ ·áñÍáÕ ê³ÑÙ³Ý³¹ñáõÃÛ³Ý 22-ñ¹ Ñá¹í³ÍáõÙ û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ §í»ñ³μ»ñÛ³É¦ μ³éÁ: ²ÛëåÇëÇ Ï³ñ·³íáñáõÙÁ, Ï³ñ-Í»ù Ã», ³í»ÉÇ É³ÛÝ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ³å³ÑáíáõÙ ÉéáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÇ Ï»Ýë³-·áñÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, ù³ÝÇ áñ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ í»ñ³μ»ñ»ÉÇ ¹»åùáõÙ ³ÝÓÁ Ó»éù ¿ μ»-ñáõÙ áñáß³ÏÇ Ñ³Ý·³Ù³Ýù»ñÇ Ù³ëÇÝ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ãÑ³ÛïÝ»Éáõ Çñ³íáõÝù: ²Ûë-åÇëÇ Ï³ñ·³íáñáõÙÁ Ýå³ëïáõÙ ¿ Ýñ³Ý, áñ í»ñç ¹ñíÇ Çñ³í³ÏÇñ³é åñ³ÏïÇÏ³-ÛáõÙ ³ñÙ³ï³ó³Í ³ÛÝ ·áñÍ»É³á×ÇÝ, »ñμ ùñ»³Ï³Ý ·áñÍÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ³ÝÓÁ Ñ³ñó³ùÝÝíáõÙ ¿ áñå»ë íÏ³, óáõóÙáõÝù ï³ÉÇë Çñ»Ýó ³éÝãíáÕ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É, ³é³Ýó Ï³ëÏ³Í»Éáõ, áñ ÝáõÛÝ óáõóÙáõùÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ Çñ ÝÏ³ñïÙ³Ùμ Ï³ñáÕ ¿ ùñ»³Ï³Ý Ñ»ï³åÝ¹áõÙ Çñ³Ï³Ý³óí»É4: ØÛáõë ÏáÕÙÇó, ³Ûë ¹ñáõÛÃÇ μ³é³-óÇ Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÃÛáõÝÇó ëï³óíáõÙ ¿, áñ ³ÝÓÁ Çñ³í³ã³÷áñ»Ý Ï³ñáÕ ¿ Ññ³Å³ñí»É ³éÑ³ë³ñ³Ï Çñ í»ñ³μ»ñÛ³É áñ¨¿ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ ïñ³Ù³¹ñ»Éáõó, å³ï×³é³μ³Ý»-Éáí áñ ³ÛÝ Çñ ¹»Ù ¿: ê³Ï³ÛÝ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý Ýáñ ûñ»Ýë·ñùáí ³Ùñ³-·Áñí³Í ÷³ëï»ñÇ Çñ³í³Ï³Ý Ï³ÝË³í³ñÏ³ÍÁ ¨ Ñ³Ï³é³ÏÝ ³å³óáõó»Éáõ å³ñ-ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÏáÕÙÇ íñ³ ¹Ý»ÉÁ ³ÛÝ ÷³ëï»ñÁ íÇ×³ñÏ»ÉÇë, áñáÝù ³ÝÓÇÝ Ñ³Ûï-ÝÇ »Ý Ï³Ù å»ïù ¿ Ñ³ÛïÝÇ ÉÇÝ»Ý ÝáñÙ³ïÇí ³Ïï»ñáí ë³ÑÙ³Ýí³Í Çñ Ù³ëÝ³·Ç-

1 î»°ë “Funke v. France”, Series A. No. 256-A. Para. 44: 2 î»°ë “Deweer v. Belgium”, Application No. 6903/75, Judgement of Eur. Court. H. R. of 27 February 1980: 3 î»°ë §ê³áõÝ¹»ñëÝ ÁÝ¹¹»Ù ØÇ³óÛ³É Â³·³íáñáõÃÛ³Ý ·áñÍÁ¦ (1996 Ã. ¹»Ïï»Ùμ»ñÇ 17-Ç í×Çé, § 74), Ø³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ »íñáå³Ï³Ý ¹³ï³ñ³Ý. í×ÇéÝ»ñÇ ÁÝïñ³ÝÇ (1978-2000 ÃÃ.), ºñ¨³Ý, 2002, ¿ç 343: 4 î»°ë Ð³ñáõÃÛáõÝÛ³Ý ¶., ì³Õ³ñßÛ³Ý ²., ¿ç 262:

58

ï³Ï³Ý Ï³Ù å³ßïáÝ³Ï³Ý å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùμ Ï³Ù áñå»ë Ýñ³ μ³ó³éÇÏ Çñ³½»Ïí³ÍáõÃÛ³Ý Ñ³Ý·³Ù³Ýù, ¿³Ï³Ýáñ»Ý ÏßïÏ»Ý ³Û¹ μ³óÁ: ÜÙ³Ý Ï³ñ·³íáñÙ³Ý ¹»åùáõÙ ³ÝÓÇÝù Çñ»Ýó Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÇó û·ïí»Éáõó ³é³ç ÙÇ³Ýß³Ý³Ï ÏÑ³ëÏ³Ý³Ý, áñ ÙÛáõë ÏáÕÙÇó ³ÝÑÇÙÝ Éé»ÉÝ ¿É, »ñμ»ÙÝ Ï³ñáÕ ¿ ß³ï ³í»ÉÇ ³Ýμ³ñ»Ýå³ëï ÉÇÝ»É, ù³Ý ·áñÍáí Ýñ³Ýó ÇÙ³ó³ÍÁ í»ñ³ñï³¹ñ»ÉÁ:

ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ ³éÙ³Ùμ, Çñ ¹»Ù óáõóÙáõÝù ãï³Éáõ Çñ³íáõÝùÁ »ÝÃ³¹ñáõÙ ¿, áñ ùñ»³Ï³Ý Ñ»ï³åÝ¹Ù³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÁ ãå»ïù ¿ û·ï³·áñÍ»Ý Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ ÝÏ³ï-Ù³Ùμ Ñ³ñÏ³¹ñ³ÝùÇ ÏÇñ³éÙ³Ý Ï³Ù ×ÝßÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ó»éùμ»ñí³Í ³å³óáõÛó-Ý»ñÁ: ²Ûë ³éáõÙáí Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ ë»ñïáñ»Ý Ï³åí³Í ¿ ³ÝÙ»ÕáõÃÛ³Ý Ï³ÝË³-í³ñÏ³ÍÇ Ñ»ï: àñå»ë Ï³ÝáÝ` Ø³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ »íñáå³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó, óáõóÙáõÝù ï³Éáõ Ñ³ñÏ³¹ñ³Ýù ¿ ¹ÇïíáõÙ ùñ»³Ï³Ý ë³ÝÏóÇ³Ý»ñÇ ÏÇñ³éáõÙÁ Ï³Ù ÏÇñ³éÙ³Ý ëå³éÝ³ÉÇùÁ ³ÛÝ ³ÝÓÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ, áí Ññ³Å³ñíáõÙ ¿ í³ñáõÛÃÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ù³ñÙÝÇÝ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ Ñ³Õáñ¹»É ³ÛÝ Ñ³Ýó³·áñ-ÍáõÃÛ³Ý Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùμ, áñÇ Ï³ï³ñÙ³Ý Ù»ç í»ñçÇÝë Ï³ëÏ³ÍíáõÙ ¿1: ÀÝ¹ áñáõÙ, ë³ÝÏóÇ³ÛÇ μÝáõÛÃÁ Ï³ñáÕ ¿ ï³ñμ»ñ ÉÇÝ»É ïáõ·³Ýù2, ³½³ï³½ñÏáõÙÝ3: ä»ïù ¿ Ý³¨ Ýß»É, áñ óáõóÙáõÝù Ï³Ù ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ ëï³Ý³Éáõ Ýå³ï³Ïáí áõÕÕ³ÏÇ ýÇ½Ç-Ï³Ï³Ý Ï³Ù Ñá·»μ³Ý³Ï³Ý μéÝáõÃÛáõÝÁ áñáß ¹»åù»ñáõÙ Ï³ñáÕ ¿ ¹Çïí»É áñå»ë Ø³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ºíñáå³Ï³Ý ÏáÝí»ÝóÇ³ÛÇ 3-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ (Êáßï³Ý·áõÙÝ»-ñÇ ³ñ·»Éù):

äñ³ÏïÇÏ³ÛáõÙ, ÇÝãå»ë Ýßí»ó, ï³ñ³Íí³Í ¿ ÷³ëï³óÇ Ù»Õ³¹ñíáÕ ³ÝÓÇÝ áñå»ë íÏ³ Ñ³ñó³ùÝÝ»ÉÁ, ÇÝãÁ ³é»ñ¨áõÛÃ Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÇ Ë³ËïáõÙ ¿, áñáí-Ñ»ï¨ Ç ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ, íÏ³Ý ÏñáõÙ ¿ óáõóÙáõÝùÝ»ñ ï³Éáõ å³ñï³-Ï³ÝáõÃÛáõÝ: Ð»ï¨³μ³ñ »Ã» ³ÝÓÁ ëÏ½μÝ³å»ë Ñ³ñÏ³¹ñíáõÙ ¿ óáõóÙáõÝù ï³Éáõ áñå»ë íÏ³, ÇëÏ Ñ»ï³·³ÛáõÙ Ý»ñ·ñ³ííáõÙ ¿ áñå»ë Ù»Õ³¹ñÛ³É, ¨ íÏ³ÛÇ Ï³ñ·³-íÇ×³ÏáõÙ ïñí³Í óáõóÙáõÝùÝ»ñÝ û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý Ýñ³ Ù»Õ³íáñáõÃÛáõÝÁ ÑÇÙÝ³-íáñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ, ³å³ ¹³ å»ïù ¿ Ñ³Ù³ñ»É Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ Ñ³ñÏ³¹ñ³ÝùÇ ÏÇñ³éÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ó»éù μ»ñí³Í ³å³óáõÛó: ê³ áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý μËáõÙ ¿ ØÆº¸-Ç Ý³Ë³¹»å³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÇó, áñáíÑ»ï¨ ³éÏ³ ¿ ùñ»³Ï³Ý å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý ëå³éÝ³ÉÇù (óáõóÙáõÝùÝ»ñ ï³Éáõó Ëáõë³÷»Éáõ ¨ ³ÏÝÑ³Ûï ëáõï óáõóÙáõÝùÝ»ñ ï³Éáõ Ñ³Ù³ñ): ê³, Ã»ñ¨ë, Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÇ Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùμ Ý»ñÏ³ ùñ»³¹³ï³-í³ñ³Ï³Ý åñ³ÏïÇÏ³ÛáõÙ ÉáõÍ»Éáõ ³ÝÑ³Å»ßïáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ³é³çÇÝ ËÝ¹ÇñÝ ¿: ´áÉáñ ³ÛÝ ³å³óáõÛóÝ»ñÁ, áñáÝù Ó»éù »Ý μ»ñí»É ³ÝÓÇ Éé»Éáõ ¨ ÇÝùÝ Çñ ¹»Ù óáõó-ÙáõÝù ãï³Éáõ Çñ³íáõÝùÇ Ë³ËïÙ³Ùμ, ã»Ý Ï³ñáÕ ¹ñí»É Ù»Õ³¹ñ³ÝùÇ ÑÇÙùáõÙ ¨ û·ï³·áñÍí»É áñå»ë ³å³óáõÛó` ³ÝÓÇ Ù»Õ³íáñáõÃÛáõÝÁ Ñ³ëï³ï»Éáõ Ñ³Ù³ñ: Æñ³íáõÝùÇ Ë³ËïÙ³Ùμ Ó»éù μ»ñí³Í ³å³óáõÛó å»ïù ¿ Ñ³Ù³ñ»É Ý³¨, ÇÑ³ñÏ», ³ÛÝåÇëÇù, áñáÝù Ó»éù »Ý μ»ñí»É ³é³Ýó Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÇ Ù³ëÇÝ Çñ³½»ÏÙ³Ý:

ê³ÑÙ³Ý³¹ñáõÃÛ³Ý 22-ñ¹ Ñá¹í³Íáí ³Ùñ³·ñí³Í Çñ³íáõÝùÇ ëáõμÛ»Ïï »Ý Ý³¨ ³ÝÓÇ ³ÙáõëÇÝÁ ¨ Ù»ñÓ³íáñ ³½·³Ï³ÝÁ: ²Ùñ³·ñí³Í ¿ Ý³¨, áñ ûñ»Ýùáí Ï³-ñáÕ ¿ Ý³Ë³ï»ëí»É óáõóÙáõÝù ï³Éáõ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ³½³ïí»Éáõ ³ÛÉ ¹»å-ù»ñ: ÐÐ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 6-ñ¹ Ñá¹í³ÍáõÙ ïñí³Í ¿ §Ù»ñÓ³-íáñ ³½·³Ï³Ý¦ Ñ³ëÏ³óáõÃÛ³Ý Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÃÛáõÝÁ: Ð³Ù³Ó³ÛÝ í»ñçÇÝÇë, Ù»ñÓ³-íáñ ³½·³Ï³Ý »Ý ÍÝáÕÁ, ½³í³ÏÁ, áñ¹»·ñáÕÁ, áñ¹»·ñí³ÍÁ, Ñ³ñ³½³ï Ï³Ù áã Ñ³ñ³½³ï (Ñ³Ù³Ñ³Ûñ Ï³Ù Ñ³Ù³Ù³Ûñ) »Õμ³ÛñÁ Ï³Ù ùáõÛñÁ, å³åÁ, ï³ïÁ, ÃáéÁ, ³ÙáõëÝáõ ÍÝáÕÁ Ï³Ù ½³í³ÏÇ ³ÙáõëÇÝÁ: ÆÝã í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ §³ÙáõëÇÝ¦ Ñ³ëÏ³óáõ-ÃÛ³ÝÁ, ³å³ í»ñçÇÝÇë μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ Ù»ÏÝ³μ³Ý»É ÐÐ ÀÝï³Ý»Ï³Ý ûñ»Ýë¹ñáõÃÛáõÝÇó: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë, ÐÐ ÀÝï³Ý»Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 9-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ

1 î»°ë “Heaney and McGuinness v. Ireland”, “Quinn v. Ireland”, Application no. 36887/97 Judgement of 21 December 2000, p. 49: 2 î»°ë “Funke v. France”: 3 î»°ë Eur. Court H. R. “Saunders v. the United Kingdom”, “Serves v. France”, Reports. 1997-VI; “Heaney and McGuinness v. Ireland”, “Quinn v. Ireland”, Judgement of 21 December 2000:

59

Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, ³ÙáõëÇÝÝ»ñÇ Çñ³íáõÝùÝ»ñÝ áõ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Í³·áõÙ »Ý ù³-Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ï³óáõÃÛ³Ý ³Ïï»ñÇ å»ï³Ï³Ý ·ñ³ÝóáõÙ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ù³ñÙÇÝ-Ý»ñáõÙ ³ÙáõëÝáõÃÛ³Ý å»ï³Ï³Ý ·ñ³ÝóÙ³Ý å³ÑÇó։ §Æñ³í³Ï³Ý ³Ïï»ñÇ Ù³-ëÇÝ¦ ÐÐ ûñ»ÝùÇ ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛ³Ùμ í»ñÁ Ýßí³Í ÝáñÙÇÝ ï³é³óÇ Ù»ÏÝ³μ³Ýáõ-ÃÛáõÝ ï³ÉÇë å³ñ½ ¿ ¹³éÝáõÙ, áñ Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÇó û·ïí»É Ï³ñáÕ »Ý ÙÇ³ÛÝ ù³-Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ï³óáõÃÛ³Ý ³Ïï»ñÇ ·ñ³ÝóÙ³Ý Ù³ñÙÝáõÙ å³ïß³× Ó¨áí Çñ»Ýó ³ÙáõëÝáõÃÛáõÝÁ ·ñ³Ýó³Í ³ÝÓÇÝù: ²ÛëÇÝùÝ, ³Ûë Çñ³íáõÝùÇ ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÇ ßñç³-Ý³ÏÝ»ñÇó ¹áõñë »Ý ÙÝáõÙ ÷³ëï³óÇ ³ÙáõëÝ³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ·ïÝíáÕ, μ³Ûó Çñ³í³μ³Ýáñ»Ý ³ÙáõëÇÝ ãÑ³Ý¹Çë³óáÕ ³ÝÓÇÝù, ûñÇÝ³Ï` Ñ³Ù³ï»Õ μÝ³ÏíáÕ Ï³Ù »ñ»Ë³Ý»ñ áõÝ»óáÕ ¨ ³ÛÉÝ: ØÇÝã¹»é, ÇÝãå»ë Ýßí»ó, ³Ûë Çñ³íáõÝùÇ ÇÙ³ëïÁ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ ¨ Ù³ëÝ³íáñ ß³Ñ»ñÇ ÙÇ³ëÝ³Ï³Ý, ÷áËå³ÛÙ³Ý³íáñí³Í Ñ³-ñ³μ»ñ³óáõÃÛáõÝÝ ³å³Ñáí»ÉÝ ¿ ¨ μ³ñáÛ³Ï³Ý ¨ Çñ³í³Ï³Ý ï³ñ³Ù»ï Ï³ñ·³íá-ñáõÙÝ»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ Ï³ÝË»ÉÁ, ÇëÏ ÝÙ³Ý³ïÇå ë³ÑÙ³Ý³÷³Ï Ï³ñ·³íáñáõÙÝ ³ÏÝÑ³Ûï ³ÝÑÇÙÝ ¿ ¨ Ï³ñáÕ ¿ íÝ³ë»É Éé»Éáõ Çñ³íáõÝùÇ ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í ³ñÅ»ùÝ»-ñÇ μáí³Ý¹³Ï³ÛÇÝ å³ßïå³ÝáõÃÛ³ÝÁ: ê³ÑÙ³Ý³¹ñáõÃÛáõÝÝ áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý Ý³Ë³-ï»ëáõÙ ¿ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ûñ»Ýùáí Ý³Ë³ï»ë»Éáõ óáõóÙáõÝù ï³Éáõ å³ñï³Ï³-ÝáõÃÛáõÝÇó ³½³ï»Éáõ ³ÛÉ ¹»åù»ñ, áõëïÇ Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ÏÉÇÝ»ñ, áñ ùñ»³Ï³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ûñ»Ýë·ñùáõÙ ³í»É³óí»ñ ÝáñÙ, áñÁ Ïë³ÑÙ³Ý»ñ ³Ûë Çñ³íáõÝùÇó û·ïí»Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ Ý³¨ ³ÝÓÇ Ñ»ï Ñ³Ù³ï»Õ μÝ³ÏíáÕ ¨ ÷³ëï³óÇ ³ÙáõëÝ³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç ·ïÝíáÕ ³ÝÓÇ Ñ³Ù³ñ Ï³Ù Ýßí»ñ, áñ í³-ñáõÛÃÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ù³ñÙÇÝÁ Ï³ñáÕ ¿ Ñ³ñ·»ÉÇ ×³Ý³ã»É ³ÝÓÇ Éé»ÉÝ ³ÛÝ ¹»åù»-ñáõÙ, »ñμ í»ñçÇÝë å»ïù ¿ óáõóÙáõÝù ï³ Çñ Ñ»ï ë»ñï Ï³å»ñÇ Ù»ç ·ïÝíáÕ ³ÝÓÇ ¹»Ù:

РЕАЛИЗАЦИЯ ПРАВА НА МОЛЧАНИЕ В УГОЛОВНОМ ПРОЦЕССЕ Размик Саргсян

В статье рассматривается вопрос реализации права на молчание, которое является

правовой привилегией, обеспеченной Конституцией РА, и согласно которой никто не обязан давать показания против себя самого, своего супруга (супруги) или близких родственников. Из прецедентного права Европейского суда по правам человека подразумевается, что это право – существенный элемент справедливого рассмотрения уголовных дел в суде.

В настоящее время в проекте нового Уголовного кодекса РА рассматриваются новые нормы этого права, являющегося одним из проблематичных моментов в правовой практике Армении.

В статье мы проводим анализ правового регулирования имплементации права на молчание в действующем Уголовном кодексе РА и в его новом проекте, комменти-руются Конституционные нормы этого права, устанавливается, в каких случаях им воз-можно воспользоваться.

В статье мы рассматриваем спорные вопросы, относящиеся к реализации этого права и предлагаем некоторые инструкции улучшить соотношение общественных и личных интересов в уголовном процессе.

60

IMPLEMENTATION OF THE RIGHT TO SILENCE IN THE CRIMINAL PROCEDURE

Razmik Sargsyan

The present article refers to the right to silence, which is a legal privilege provided by the Constitution of the RA, according to which one cannot be obliged to give testimony against themselves, their relatives or husband. It can be inferred from the case-law of the European court of human rights that this right is considered to be an essential element of the right to fair trial. Currently, new legal regulations are provided in the project of the new Criminal procedure code of the RA that relate to this right. It is one of the most problematic issues in the legal practice of the RA. In the article, the author analyzes the current and prospective legal regulation of the implementation of this right. He comments the constitutional norm and implies in what cases this right is applicable by providing certain examples. He uses the case-law of the European court and relative regulation of other states and localizes them in the legislation of the RA. Moreover, the author discusses the controversial issues of this right and offers some directions to improve the correlation of the public and private interests in the criminal procedure. They refer to such issues as the subjects of this right and some exceptions when a person can be obliged to give testimony.

61

´²Ü¸ÆîÆ¼Ø Ð²Üò²Î²¼ØÆ ¶Æî²¶àðÌÜ²Î²Ü ìºðÈàôÌàôÂÚàôÜÀ îÇ·ñ³Ý Ô³½³ñÛ³Ý

ºäÐ, Æñ³í³·ÇïáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ï, μ³Ï³É³íñÇ³ïÇ áõë³ÝáÕ ¶Çï. Õ»Ï.` Ç.·.¹., åñáý. ². ¶³μáõ½Û³Ý


¸³ï³Ï³Ý åñ³ÏïÇÏ³ÛáõÙ Ñ³×³Ë »Ý Ñ³Ý¹ÇåáõÙ ³ÛÝåÇëÇ Çñ³íÇ×³ÏÝ»ñ, »ñμ Ñ³Ýó³Ýù ¿ Ï³ï³ñíáõÙ áã Ã» Ù»Ï, ³ÛÉ »ñÏáõ Ï³Ù ³í»ÉÇ ³ÝÓ³Ýó ÏáÕÙÇó: Ð³Ý-ó³·áñÍáõÃÛ³ÝÁ »ñÏáõ Ï³Ù ³í»ÉÇ ³ÝÓ³Ýó Ù³ëÝ³ÏóáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÉ Ñ³í³ë³ñ å³Û-Ù³ÝÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ, ³é³í»É Ù»Í Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý íï³Ý·³íáñáõÃÛáõÝ áõÝÇ, ù³Ý Ñ³Ýó³ÝùÁ Ù»Ï ³ÝÓÇ ÏáÕÙÇó Ï³ï³ñ»ÉÁ: ÜÙ³Ý ¹»åù»ñáõÙ ³í»ÉÇ ¿ Ñ»ßï³ÝáõÙ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Ï³ï³ñáõÙÁª Ï³åí³Í Ñ³×³Ë ïáõÅáÕÝ»ñÇÝ å³ßïå³Ýí»Éáõ Ï³Ù ¹ÇÙ³¹ñ»Éáõ áñ¨¿ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ãï³Éáõ Ñ»ï: ²Û¹ ÇëÏ å³ï×³éáí ûñ»Ýë-¹ñ³Ï³Ý Ï³ñ·³íáñáõÙÁ ß³ï Ï³ñ¨áñ Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ՝ Ñ³Ýó³ÏóáõÃÛ³Ý ¹»å-ùáõÙ Ù³ëÝ³ÏÇó ³ÝÓ³Ýó ùñ»³Ï³Ý å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý »ÝÃ³ñÏ»Éáõ Ñ³ñóÁ ÉáõÍ»Éáõ Ñ³Ù³ñ:

ÊÙμ³Ï³ÛÇÝ Ñ³Ýó³íáñáõÃÛ³Ý Ù»ç Çñ μ³ñÓñ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ íï³Ý·³íáñáõÃÛ³Ý ³ëïÇ×³Ýáí ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïáõÏ ï»Õ ¿ ½μ³Õ»óÝáõÙ μ³Ý¹ÇïÇ½ÙÁ: ¸ñ³Ýáí å³ÛÙ³-Ý³íáñí³Í ÐÐ ùñ»³Ï³Ý ûñ»Ýë·ÇñùÝ ³é³ÝÓÇÝ Ñ³Ýó³Ï³½Ùáí å³ï³ëË³Ý³ï-íáõÃÛáõÝ ¿ Ý³Ë³ï»ëáõÙ μ³Ý¹ÇïÇ½ÙÇ Ñ³Ù³ñ: êáõÛÝ Ñ³Ýó³Ï³½Ùáí Ý³Ë³ï»ëí³Í Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝÁ áõÕÕí³Í ¿ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ, Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ¨ å»ïáõÃÛ³Ý ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý å³ßïå³ÝáõÃÛ³ÝÝ áõÕÕí³Í Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ ¹»Ù: î»ëáõÃÛ³Ý Ù»ç ï³ñ³Ï³ñÍáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³Ý, Ã» ÇÝãå»ë å»ïù ¿ áñ³ÏíÇ ³ñ³ñùÁ μ³Ý¹³ÛÇ ÏáÕÙÇó ÏáÝÏñ»ï Ñ³Ýó³ÝùÝ»ñ Ï³ï³ñ»Éáõ ¹»åù»ñáõÙ: ²ßË³-ï³ÝùáõÙ ÷áñÓ ¿ Ï³ï³ñí»É í»ñ Ñ³Ý»Éáõ ³éÏ³ ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ, ³é³í»É³·áõÛÝë å³ñ-½³μ³Ý»Éáõ í»ñáÝßÛ³É Çñ³íÇ×³ÏÁ ¨ ³é³ç³ñÏ»É ³é³í»É ³ñ¹³ñ³óí³Í áõ Ýå³-ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ÉáõÍáõÙÝ»ñ՝ ùñ»³Ï³Ý å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ ÉáõÍ»Éáõ Ñ³-Ù³ñ:

²ßË³ï³ÝùáõÙ ³é³ç³ñÏí»É ¿ ³Ùñ³·ñ»É μ³Ý¹ÇïÇ½ÙÇª áñå»ë ËÙμ³Ï³ÛÇÝ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý áñ³ÏÛ³É ï»ë³ÏÇ ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ù³ëÝ³íáñ³-å»ë, Ï³åí³Í ËÙμÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ Ýí³½³·áõÛÝ ÃíÇ Ñ»ï: âÝ³Û³Í ËÙμÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ÃíÇ í»ñ³μ»ñÛ³É ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ³éÏ³ μ³½Ù³ÃÇí áõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, Ñ³ñóÁ í»ñçÝ³Ï³Ý³å»ë ãÇ Ï³ñ»ÉÇ ÉáõÍí³Í Ñ³Ù³ñ»É, ù³ÝÇ áñ Ý³Ëª ¹ñ³Ýó í»ñ³-μ»ñÛ³É ¹ÇñùáñáßáõÙÝ»ñÁ ¿³Ï³Ýáñ»Ý ÙÇÙÛ³ÝóÇó ï³ñμ»ñíáõÙ »Ý, ¨ »ñÏñáñ¹ª ¹ñ³Ýù áõÕÕí³Í »Ý ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ³éÙ³Ùμ ËÙμ³Ï³ÛÇÝ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ³ÛÉ áã Ã» ÏáÝÏñ»ï μ³Ý¹ÇïÇ½ÙÇÝ: àõëïÇ, ³Ûë Ñ³ñóáõÙ ï³ñμ»ñ³Ïí³Í Ùáï»óáõÙÁ å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í ¿ ³ñ³ñùÇ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ íï³Ý·³íáñáõÃÛ³Ý ³ëïÇ×³Ýáí ¨ ³ÛÝ Ñ³-ë³ñ³Ï³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ñ¨áñáõÃÛ³Ùμ, áñáÝó ¹»Ù áõÕÕí³Í ¿ Ñ³Ýó³-·áñÍáõÃÛáõÝÁ:

ÐÐ ùñ»³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 222-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ ³é³çÇÝ Ù³ëÁ ï³ÉÇë ¿ μ³Ý¹ÇïÇ½ÙÇ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ՝ ³ÝÓ³Ýó Ï³Ù Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³ Ñ³ñÓ³Ïí»Éáõ Ýå³-ï³Ïáí Ï³½Ù³Ï»ñåí³Í ½ÇÝí³Í ËáõÙμ (μ³Ý¹³) ëï»ÕÍ»ÉÁ, ³Û¹åÇëÇ ËáõÙμ Õ»Ï³-í³ñ»ÉÁ Ï³Ù μ³Ý¹³ÛÇ ÏáÕÙÇó Ï³ï³ñíáÕ Ñ³ñÓ³ÏáõÙÝ»ñÇÝ Ù³ëÝ³Ïó»ÉÁ: ì»ñá-ÝßÛ³É ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý Ó¨³Ï»ñåáõÙÇó å³ñ½ ¿ ¹³éÝáõÙ, áñ μ³Ý¹³ÛÇ՝ áñå»ë Ñ³Ýó³-íáñ ËÙμ³íáñÙ³Ý Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñÝ »Ý.

1. ³ÝÓ³Ýó Ï³Ù Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³ Ñ³ñÓ³Ïí»Éáõ Ýå³ï³ÏÁ, 2. Ï³½Ù³Ï»ñåí³ÍáõÃÛáõÝÁ ¨ Ï³ÛáõÝáõÃÛáõÝÁ, 3. ½ÇÝí³ÍáõÃÛáõÝÁ, 4. ËÙμÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ:

62

àñå»ë Ñ³Ýó³Ï³½ÙÇ ëáõμÛ»ÏïÇí ÏáÕÙÇ å³ñï³¹Çñ Ñ³ïÏ³ÝÇß Ý³Ë³ï»ë-í³Í ¿ Ýå³ï³ÏÁ: ¶ïÝáõÙ »Ýù, áñ ³Ûë Ýå³ï³ÏÇ ³Ùñ³·ñáõÙÁ ³ñ¹³ñ³óí³Í ã¿: Àëï ÐÐ ùñ»³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 41-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ 4-ñ¹ Ù³ëÇª Ñ³Ýó³ÝùÁ Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ Ñ³Ýó³íáñ Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó Ï³ï³ñí³Í, »Ã» ¹³ Ï³ï³ñí»É ¿ Í³Ýñ Ï³Ù ³é³ÝÓÝ³å»ë Í³Ýñ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³ï³ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ ëï»ÕÍí³Í, Ñ³Ù³ËÙμí³Í, Ï³½Ù³Ï»ñåí³Í ËÙμÇ ÏáÕÙÇó, Ï³Ù ÝáõÛÝ Ýå³ï³ÏÝ»ñáí ëï»ÕÍ-í³Í Ï³½Ù³Ï»ñåí³Í ËÙμ»ñÇ ÙÇ³íáñÙ³Ùμ, ÇÝãå»ë Ý³¨ »Ã» ¹³ Ï³ï³ñí»É ¿ ³Û¹-åÇëÇ Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛ³Ý ³Ý¹³ÙÇ (³Ý¹³ÙÝ»ñÇ) ÏáÕÙÇó Ç Ï³ï³ñáõÙÝ ¹ñ³ Ñ³Ý-ó³íáñ Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ, ÇÝãå»ë Ý³¨ Ñ³Ýó³íáñ Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛ³Ý ³é³ç³¹ñ³Ý-ùáí ¹ñ³ ³Ý¹³Ù ãÑ³Ù³ñíáÕ ³ÝÓÇ ÏáÕÙÇó: ´³Ý¹³Ý, Ñ³Ý¹Çë³Ý³Éáí ³Ù»Ý³-íï³Ý·³íáñÁ ËÙμ³Ï³ÛÇÝ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç, ÷³ëïáñ»Ý, áñáß ¹»åù»-ñáõÙ Ï³ñáÕ ¿ ³í»ÉÇ å³Ï³ë Ñ³Ýñ³ÛÇÝ íï³Ý·³íáñáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³É, ù³Ý Ñ³Ýó³-íáñ Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛáõÝÁ, ù³ÝÇ áñ μ³Ý¹³ÛÇ å³ñï³¹Çñ Ñ³ïÏ³ÝÇß ³Ùñ³·Áñ-í³Í ã¿ Í³Ýñ Ï³Ù ³é³ÝÓÝ³å»ë Í³Ýñ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³ï³ñ»Éáõ Ýå³ï³-ÏÁ: ´»ñ»Ýù ÙÇ ûñÇÝ³Ï.

§²¦ ËáõÙμÁ ëï»ÕÍí»É ¿ ³ÝÓ³Ýó Ï³Ù Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ å³ïÏ³ÝáÕ ·áõÛùÁ ¹Çï³íáñáõÃÛ³Ùμ áãÝã³óÝ»Éáõ Ï³Ù íÝ³ë»Éáõ Ýå³ï³Ïáí, áñÁ áã Ù»Í Í³Ý-ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝ ¿ (Áëï ÐÐ ùñ»³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ Ñá¹í³Í 185-Ç Ñ³-Ù³Ó³ÛÝª áõñÇßÇ ·áõÛùÁ ¹Çï³íáñáõÃÛ³Ùμ áãÝã³óÝ»ÉÁ Ï³Ù íÝ³ë»ÉÁ, áñÁ ½·³ÉÇ ã³-÷»ñÇ íÝ³ë ¿ å³ï×³é»É, å³ïÅíáõÙ ¿ ³½³ï³½ñÏÙ³Ùμ ³é³í»É³·áõÛÝÁ »ñÏáõ ï³ñÇ Å³ÙÏ»ïáí): §´¦ ËáõÙμÁ ëï»ÕÍí»É ¿ ³é³ÝÓÝ³å»ë Ëáßáñ ã³÷»ñáí ·áÕáõ-ÃÛáõÝ Ï³ï³ñ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí, áñÁ Í³Ýñ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝ ¿ (Áëï ÐÐ ùñ»³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 177-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ 3-ñ¹ Ù³ëÇª ·áÕáõÃÛáõÝÁ, áñÁ Ï³ï³ñí»É ¿ ³é³ÝÓÝ³-å»ë Ëáßáñ ã³÷»ñáí, å³ïÅíáõÙ ¿ ³½³ï³½ñÏÙ³Ùμ ãáñëÇó áõÃ ï³ñÇ Å³ÙÏ»ïáí): §²¦ ËáõÙμÁ í»ñáÝßÛ³É Çñ³íÇ×³ÏáõÙ μ³Ý¹³ ¿ ¨ ËÙμÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ å³ï³ëË³-Ý³ïíáõÃÛ³Ý Ï»ÝÃ³ñÏí»Ý μ³Ý¹ÇïÇ½ÙÇ Ñ³Ù³ñ (Áëï ÐÐ ùñ»³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 222-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇª å³ïÅíáõÙ ¿ ³½³ï³½ñÏÙ³Ùμ ï³ëÇó ï³ëÝÑÇÝ· ï³ñÇ Å³ÙÏ»ïáíª ·áõÛùÇ μéÝ³·ñ³íÙ³Ùμ Ï³Ù ³é³Ýó ¹ñ³), ÇëÏ §´¦ ËáõÙμÁ Ñ³Ýó³íáñ Ñ³Ù³·áñ-Í³ÏóáõÃÛáõÝ ¿, ¨ ËÙμÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý Ï»ÝÃ³ñÏí»Ý Ñ³Ýó³-íáñ Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛáõÝ ëï»ÕÍ»Éáõ Ï³Ù Ñ³Ýó³íáñ Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛ³ÝÁ Ù³ë-Ý³Ïó»Éáõ Ñ³Ù³ñ (Áëï ÐÐ ùñ»³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 223-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇª å³ïÅíáõÙ ¿ áõÃÇó ï³ëÝ»ñÏáõ ï³ñÇ Å³ÙÏ»ïáíª ·áõÛùÇ μéÝ³·ñ³íÙ³Ùμ Ï³Ù ³é³Ýó ¹ñ³):

Æ˚Ýã ¿ ëï³óíáõÙ, ³é³í»É Ñ³Ýñ³ÛÇÝ íï³Ý·³íáñáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ñ³Ýó³Ýù-Ý»ñ Ï³ï³ñ»Éáõ Ýå³ï³Ï Ñ»ï³åÝ¹áÕ ËáõÙμÁ, ³ÛÉ Ñ³í³ë³ñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, Ï»Ý-Ã³ñÏíÇ ³í»ÉÇ Ù»ÕÙ ùñ»³Ï³Ý å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý, ù³Ý Ñ³Ù»Ù³ï³μ³ñ Ýí³½ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ íï³Ý·³íáñáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ËáõÙμÁ: àõëïÇ, ÝÙ³Ý³ïÇå ³Ý³ñ-¹³ñ³óÇ Çñ³íÇ×³ÏÁ ßïÏ»Éáõ, ¨ μ³Ý¹³Ý áñå»ë Ñ³Ýó³íáñ Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛ³Ý ³é³í»É íï³Ý·³íáñ ï»ë³Ï Ñ³ëï³ï»Éáõ Ýå³ï³Ïáí, ³é³ç³ñÏáõÙ »Ýù μ³Ý-¹³ÛÇ ëáõμÛ»ÏïÇí ÏáÕÙÇ å³ñï³¹Çñ Ñ³ïÏ³ÝÇß Ñ³Ý¹Çë³óáÕ Ýå³ï³ÏÁ ³Ùñ³·-ñ»É Ñ»ï¨Û³É μáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ùμ. §Í³Ýñ Ï³Ù ³é³ÝÓÝ³å»ë Í³Ýñ Ñ³Ýó³·áñÍáõ-ÃÛáõÝÝ»ñ Ï³ï³ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ ³ÝÓ³Ýó Ï³Ù Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³ Ñ³ñÓ³Ï-í»Éáõ Ýå³ï³Ïáí¦: ²ÛëåÇëÇ Ó¨³Ï»ñåáõÙÁ ÏÑ³Ù³å³ï³ëË³ÝÇ ËÙμ³Ï³ÛÇÝ Ñ³Ý-ó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛ³ÝÁ ¨ ¹ñ³Ýó Ñ³Ýñ³ÛÇÝ íï³Ý-·³íáñáõÃÛ³Ý ³×ÇÝ ½áõ·ÁÝÃ³ó ÏËëï³Ý³ ùñ»³Ï³Ý å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝÁ: ÆëÏ ÇÝã í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ Ý»ñÏ³Û³óí³Í Çñ³íÇ×³ÏÇÝ, ³å³ §²¦ ËÙμÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý ã»Ý »ÝÃ³ñÏíÇ ëáëÏ ëï»ÕÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ¨ ËáõÙμÁ Ï¹Ç-ï³ñÏíÇ ÙÇ³ÛÝ Ï³½Ù³Ï»ñåí³Í ËáõÙμ, ù³ÝÇ áñ ³ÛÝ ãáõÝÇ ³ÛÝåÇëÇ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ íï³Ý·³íáñáõÃÛáõÝ, áñå»ë½Ç å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝÁ íñ³ Ñ³ëÝÇ ëï»ÕÍÙ³Ý ÷³ëïÇ Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùμ:

´³Ý¹³ÛÇ Ï³½Ù³Ï»ñåí³ÍáõÃÛáõÝÁ ¨ Ï³ÛáõÝáõÃÛáõÝÁ ¹ñë¨áñíáõÙ ¿ ÙÇ ù³ÝÇ Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñáí: Ü³Ë ¨ ³é³ç Ñ³Ýó³íáñ ËÙμÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ÙÇç¨ Ñ³Ýó³íáñ ·áñ-

63

ÍáõÝ»áõÃÛ³Ý íñ³ ÑÇÙÝí³Í Ï³ÛáõÝ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝÝ ¿, áñÁ Ï³-ñáÕ ¿ å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í ÉÇÝ»É ÇÝãå»ë ³Ýáñáß, ³ÛÝå»ë ¿É ÏáÝÏñ»ï Ù»Ï Ï³Ù ÙÇ ù³-ÝÇ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³ï³ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ Ý³Ë³å»ë ÙÇ³íáñí»Éáõ Ñ³Ù³Ó³Û-ÝáõÃÛáõÝ ï³Éáõ Ñ³Ý·³Ù³Ýùáí: ´³Ý¹³ÛáõÙ ³éÏ³ ¿ Ñëï³Ï ¹»ñ»ñÇ μ³ßËáõÙ ËÙμÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ÙÇç¨, Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ù³Ýñ³ÏñÏÇï åÉ³Ý³íáñíáõÙ »Ý: 2003 Ã. ÐÐ ùñ»³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ ÇÙ³ëïáí μ³Ý¹³ÛÇ ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ëá-ë»É ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ¹ñ³ Ï³½ÙáõÙ ÙÇ³íáñí³Í ÉÇÝ»Ý Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý ëáõμÛ»Ï-ïÇ Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñáí ûÅïí³Í ³éÝí³½Ý »ñÏáõ ³ÝÓ: Ð³Ï³é³Ï å³ñ³·³ÛáõÙ, »Ã» »ñÏáõ Ñá·áõó μ³ÕÏ³ó³Í ËÙμÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ³ÝÙ»ÕëáõÝ³Ï ¿ Ï³Ù ãÇ Ñ³ë»É μ³Ý¹ÇïÇ½ÙÇ Ñ³Ù³ñ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý »ÝÃ³ñÏí»Éáõ ï³ñÇùÇ (16 ï³ñ»-Ï³Ý), ³å³ μ³Ý¹ÇïÇ½ÙÇ Ñ³Ýó³Ï³½ÙÁ Ïμ³ó³Ï³ÛÇ: ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ ³éÙ³Ùμ ËáõÙμÁ ëáóÇ³É³Ï³Ý Ñ³ÝñáõÛÃÇ ï»ë³Ï ¿, Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý Ï³éáõóí³Íù³ÛÇÝ ï³ññ, ÁÝ¹-Ñ³Ýáõñ ß³Ñ»ñáí, Ýå³ï³ÏÝ»ñáí ¨ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ùμ ÙÇ³íáñí³Í ÙÇáõÃÛáõÝ: §ÊáõÙμ¦ ë»é³ÛÇÝ Ñ³ëÏ³óáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ §Ñ³Ýó³íáñ ËáõÙμÁ¦ ï»ë³Ï³ÛÇÝ Ñ³ë-Ï³óáõÃÛáõÝ ¿: ÊêÐØ ¶»ñ³·áõÛÝ ËáñÑñ¹Ç Ý³Ë³·³ÑáõÃÛ³Ý 1947 Ã. ÑáõÉÇëÇ 4-Ç« §ä»ï³Ï³Ý ¨ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ·áõÛùÇ Ñ³÷ßï³ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ùñ»³Ï³Ý å³ï³ë-Ë³Ý³ïíáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ¦ ¨ §ø³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý å³Ñ-å³ÝÙ³Ý áõÅ»Õ³óÙ³Ý Ù³ëÇÝ¦ Ññ³Ù³Ý³·ñ»ñÇ ÁÝ¹áõÝáõÙÇó Ñ»ïá §ß³ÛÏ³Ý¦ (Ñ³Ý-ó³íáñ ËÙμ³íáñáõÙÝ»ñÁ) ëÏë»óÇÝ ³Ýí³Ýí»É Ï³½Ù³Ï»ñåí³Í ËáõÙμ, ¨ ùñ»³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÇ ï»ë³μ³ÝÝ»ñÁ, ³Ýï»ë»Éáí §ß³ÛÏ³¦ ¨ §Ñ³Ýó³íáñ Ñ³Ù³·áñÍ³Ïóáõ-ÃÛáõÝ¦ ï»ñÙÇÝÝ»ñÇ å³ïÙ³Ï³Ý ÇÙ³ëïÝ áõ μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ, ëÏë»óÇÝ »ñÏáõ ³ÝÓ³Ýó Ù³ëÝ³ÏóáõÃÛ³Ùμ Ã»Ïáõ½¨ Ù»Ï Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Ï³ï³ñáõÙÁ Ñ³Ù³ñ»É Ï³½Ù³Ï»ñåí³Í Ñ³Ýó³íáñ ËÙμÇ ÏáÕÙÇó Ï³ï³ñí³Í: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë, Áëï ². ü. ¼»É»ÝëÏáõ, Ñ³Ýó³íáñ ËÙμÇ Ï³½Ù³Ï»ñåí³ÍáõÃÛ³Ý ¨ Ñ³Ù³Ï³ñ·³ÛÇÝ Ï³éáõó-í³ÍùÇ Ù³ëÇÝ Ï³ñáÕ ¿ Ëáëù ÉÇÝ»É ÙÇ³ÛÝ Ñ³ñ³μ»ñ³Ï³Ýáñ»Ý Ù»Í Ãíáí Ù³ñ¹Ï³Ýó ÙÇ³íáñÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï1: Ð³Ù³Ï³ñÍÇù »Ýù ùñ»³·»ïÝ»ñÇ Ï³ñÍÇùÇ Ñ»ï, Áëï áñáÝó Ñ³Ýó³íáñ ËáõÙμÁ μ³ÕÏ³ó³Í ¿ ³éÝí³½Ý »ñ»ù Ñá·áõó, ù³ÝÇ áñ ÙÇ³ÛÝ ³Ûë å³ñ³·³ÛáõÙ ¿ ÑÝ³ñ³íáñ Ëáë»É Ó¨³íáñí³Í ËÙμÇ Ù³ëÇÝ, ÙÇ³ÛÝ ³Ûë å³ñ³·³-ÛáõÙ Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ëáë»É ËÙμÇ Ï³éáõóí³ÍùÇ, Ï³½Ù³Ï»ñåí³ÍáõÃÛ³Ý, ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ÙÇ-ç¨ ¹»ñ»ñÇ μ³ßËÙ³Ý Ù³ëÇÝ: ºñÏáõ ³ÝÓÇ å³ñ³·³ÛáõÙ ³éÏ³ ¿ ÙÇ³ÛÝ Ûáõñ³ù³Ý-ãÛáõñÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ß³ÑÁ, ÇëÏ »ñ»ù ¨ ³í»ÉÇÇ ¹»åùáõÙ ³ñ¹»Ý ÍÝíáõÙ ¿ §ËÙμ³ÛÇÝ ß³Ñ¦ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ, áñÁ áã ÙÇßï ¿ Ñ³ÙÁÝÏÝáõÙ ËÙμÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ß³Ñ»ñÇ Ñ»ï, ù³ÝÇ áñ ³ÛÝ Ó¨³íáñíáõÙ ¿ ÙÇç³ÝÓÝ³ÛÇÝ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç ÷áË½ÇçáõÙÝ»-ñÇ ·Ý³Éáõ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ: Ð³ßíÇ ³éÝ»Éáí μ³Ý¹³ÛÇ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ íï³Ý·³íáñáõÃÛáõÝÁ, Ï³½Ù³Ï»ñåí³ÍáõÃÛ³Ý ¨ Ï³ÛáõÝáõÃÛ³Ý μ³ñÓñ ³ëïÇ×³ÝÁ՝ ·ïÝáõÙ »Ýù, áñ ³ÛÝ å»ïù ¿ μ³ÕÏ³ó³Í ÉÇÝÇ ³éÝí³½Ý »ñ»ù ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý, Ù»ÕëáõÝ³Ï, ùñ»³Ï³Ý å³-ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý ï³ñÇùÇ Ñ³ë³Í ³ÝÓ³ÝóÇó, áñáÝóÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÝ áõÝÇ Çñ ë»÷³Ï³Ý ³ñÅ»Ñ³Ù³Ï³ñ·Á: Ð³Ýó³íáñ ËÙμ³íáñáõÙÝ»ñÇª Ù»ñ ÏáÕÙÇó ÁÝ¹áõÝ»ÉÇ ù³Ý³Ï³Ï³Ý Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ Çñ ¹ñë¨áñáõÙÝ ¿ ëï³ó»É ÙÇ ß³ñù ³ñï³ë³ÑÙ³ÝÛ³Ý »ñÏñÝ»ñÇ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç: úñÇÝ³Ï, Æï³ÉÇ³ÛÇ ùñ»³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 416-ñ¹ Ñá¹í³ÍáõÙ ÝßíáõÙ ¿, áñ ùñ»³Ï³Ý ËÙμ³íáñÙ³Ý ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ Ýí³½³·áõÛÝ ÃÇíÁ »ñ»ùÝ ¿: Ð³ñÏ ¿ Ýß»É Ý³¨, áñ Ç ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝ 1960-1980-³Ï³Ý ÃÃ., »ñμ μ³Ý¹³Ý»-ñÁ, áñå»ë Ï³ÝáÝ, μ³ÕÏ³ó³Í ¿ÇÝ 3-5 Ñá·áõó, ³å³ í»ñçÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñë ³ÛÝ Ñ³ëÝáõÙ ¿ 20-100-Ç2: ¸³ å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í ¿ Ñ»ï¨Û³É ûμÛ»ÏïÇí Ñ³Ý·³Ù³Ýù-Ý»ñáí՝

1. μ³Ý¹³ÛÇ Ï³½ÙáõÙ Ýáñ Ï³éáõóí³Íù³ÛÇÝ ëïáñ³μ³Å³ÝáõÙÝ»ñÇ Ó¨³íáñ-Ù³Ùμ, ³ÛÝ ¿՝ Ñ»ï³Ëáõ½³Ï³Ý, Ñ³Ï³Ñ»ï³Ëáõ½³Ï³Ý, ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý Ñ³í³ù-

1 î»°ë Зелинский С., Информационно-психологическое воздействие на массовое сознание, Санкт-Петербург, 2008. 2 î»°ë iravaban.net

64

Ù³Ý, ë»÷³Ï³Ý ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý, ÑëÏÇãÝ»ñÇ ëïáñ³μ³Å³ÝáõÙÝ»ñ ¨ ³ÛÉÝ,

2. Ñ³Ýó³íáñ ËÙμ³íáñáõÙÝ»ñÇ ÙÇç¨ ³½¹»óáõÃÛ³Ý áÉáñïÝ»ñÇ ÷á÷áËÙ³ÝÁ μ³Ý¹Çï³Ï³Ý ËÙμ»ñÇ Ù³ëÝ³ÏóáõÃÛ³Ùμ, áñÁ μ³Ý¹³ÛÇ Õ»Ï³í³ñÝ»ñÇÝ ëïÇåáõÙ ¿ Ù»Í³óÝ»É Çñ»Ýó ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ, áñå»ë½Ç Ï³ñáÕ³Ý³Ý Ñ³Ï³½¹»É Ùñó³ÏÇó-Ý»ñÇÝ ¨ Ù³ñï³Ï³Ý ÏáñáõëïÝ»ñÁ ËÙμÇ Ñ³Ù³ñ Í³Ýñ ãÉÇÝ»Ý:

¼ÇÝí³ÍáõÃÛáõÝÁ »ÝÃ³¹ñáõÙ ¿ ËÙμÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ Ùáï Ññ³½»ÝÇ Ï³Ù ë³éÁ ½»Ý-ùÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝ: §¼»ÝùÇ Ù³ëÇÝ¦ ÐÐ ûñ»ÝùÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝª ½»ÝùÁ Ï³éáõóí³Íùáí Ï»Ý¹³ÝÇ Ï³Ù ³ÛÉ Ýß³Ý³Ï»ï Ëáó»Éáõ Ï³Ù ³½¹³Ýß³Ý ³ñÓ³Ï»Éáõ Ñ³Ù³ñ Ý³Ë³-ï»ëí³Í ë³ñù»ñÝ áõ ³é³ñÏ³Ý»ñÝ »Ý: Ø»ñ Ï³ñÍÇùáí ½»Ýù å»ïù ¿ Ñ³Ù³ñí»Ý Ý³¨ ËÇëï Ý»ñ·áñÍáÕ áõ ßßÙ»óÝáÕ ÃáõÝ³íáñ ÝÛáõÃ»ñÁ1: ¸ñ³Ýó ÏÇñ³éáõÙÁ ß³ï Ñ³×³Ë ³í»ÉÇ íï³Ý·³íáñ ¿, ù³Ý ½»ÝùÇÝÁ: Ð³ñó ¿ Í³·áõÙ, ³ñ¹Ûáù å»ïù ¿ Ñ³Ý-ó³íáñ ËáõÙμÁ Ñ³Ù³ñ»É μ³Ý¹³, »Ã» Ýñ³Ýù íÝ³ë Ñ³ëóÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ û·ï³·áñ-ÍáõÙ »Ý Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÇÝ Ï³Ù ÃéãáõÝÝ»ñÇÝ: §¼»ÝùÇ Ù³ëÇÝ¦ ÐÐ ûñ»ÝùÇ ÉáõÛëÇ Ý»ñùá ·áñÍáÕ ùñ»³Ï³Ý ûñ»Ýë·ÇñùÁ ³Ûë Ñ³ñóÇÝ ï³ÉÇë ¿ ÙÇ³Ýß³Ý³Ï å³ï³ëË³Ýª μ³-ó³é»Éáí μ³Ý¹³ÛÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ: ¶ïÝáõÙ »Ýù, áñ í»ñáÝßÛ³É ¹»åùáõÙ ¨ë ³éÏ³ ¿ μ³Ý¹³, »Ã»ª

1. û·ï³·áñÍíáÕ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÁ Ï³Ù ÃéãáõÝÝ»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý ³ÝÓÇ ÏÛ³ÝùÇÝ Ï³Ù ³éáÕçáõÃÛ³ÝÁ íÝ³ë Ñ³ëóÝ»É,

2. ¹ñ³ÝóÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ ³é³ÝÓÇÝ ¨ μáÉáñÁ ÙÇ³ëÇÝ »ÝÃ³ñÏíáõÙ »Ý μ³Ý-¹³ÛÇ ³Ý¹³ÙÇ Ï³Ù ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ Ññ³Ñ³Ý·Ý»ñÇÝ:

ÜÙ³Ý Ï³ñ·³íáñáõÙ Ý³Ë³ï»ë»ÉÁ ³í»ÉÇ ³ñ¹³ñ³óí³Í ÏÉÇÝÇ, ù³ÝÇ áñ í³ñ-Å»óí³Í Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÁ ¨ë Çñ»ÝóÇó Ù»Í íï³Ý· »Ý Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ, »Ã» ¹ñ³Ýù û·-ï³·áñÍí»Ý Ñ³Ýó³íáñ Ýå³ï³ÏÝ»ñáí: ä»ïù ¿ ë³Ï³ÛÝ Ñ³ßíÇ ³éÝ»É. »Ã» å³ñ½-íÇ, áñ Ñ³Ýó³íáñ ËÙμÇ ÏáÕÙÇó û·ï³·áñÍíáÕ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÁ ã»Ý »ÝÃ³ñÏíáõÙ ËÙμÇ Ññ³Ñ³Ý·Ý»ñÇÝ Ï³Ù ã»Ý Ï³ñáÕ íÝ³ë Ñ³ëóÝ»É, ³å³ μ³Ý¹³Ý μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿:

²ÛÅÙ ³Ý¹ñ³¹³éÝ³Ýù áñ³ÏÙ³Ý Ñ»ï Ï³åí³Í áñáß ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ: Ð³Ýó³·áñ-ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áñ³ÏÙ³Ý Ñ³ñó»ñÝ áõÝ»Ý Ï³ñ¨áñ³·áõÛÝ ·áñÍÝ³Ï³Ý Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ: Ð³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý áñ³ÏÙ³Ý ËÝ¹ÇñÁ Í³·áõÙ ¿ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ùñ»³Ï³Ý ·áñÍáí: ´³Ý¹³ÛÇ ÏáÕÙÇó ÏáÝÏñ»ï Ñ³Ýó³Ýù Ï³ï³ñ»Éáõ ¹»åùáõÙ ¹ñ³ áñ³ÏÙ³Ý Ñ³ñóÁ ¹³éÝáõÙ ¿ ³é³Ýóù³ÛÇÝ: î»ëáõÃÛ³Ý Ù»ç Ï³Ý ï³ñ³Ï³ñÍáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³åí³Í ³Ûë ËÝ¹ñÇ ÉáõÍÙ³Ý ï³ñμ»ñ³ÏÝ»ñÇ Ñ»ï:

´³Ý¹ÇïÇ½ÙÇ ³ÝÙÇç³Ï³Ý ûμÛ»ÏïÁ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ, Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ¨ å»-ïáõÃÛ³Ý ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý å³ßïå³ÝáõÃÛ³ÝÝ áõÕÕí³Í Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»-ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý: ´³Ý¹ÇïÇ½ÙÇ Ñ³Ýó³Ï³½ÙÁ Ñ³ï³Í ¿, ³ÛëÇÝùÝ, ³ñ³ñùÁ μ³Ý¹Ç-ïÇ½Ù áñ³Ï»Éáõ Ñ³Ù³ñ μ³í³ñ³ñ ¿ ÙÇ³ÛÝ, áñ μ³Ý¹³Ý ëï»ÕÍí³Í ÉÇÝÇ, Ï³Ù ³ÝÓÁ Ù³ëÝ³ÏóÇ μ³Ý¹³ÛÇÝ, Ï³Ù ¿É ³ÝÓÁ Ù³ëÝ³ÏóÇ μ³Ý¹³ÛÇ ÏáÕÙÇó Ï³ï³ñíáÕ Ñ³ñ-Ó³ÏáõÙÝ»ñÇÝ: Ø»ñ Ï³ñÍÇùáí å»ïù ¿ ï³ñμ»ñ³Ïí³Í Ùáï»óáõÙ óáõó³μ»ñ»É ÙÇ ÏáÕÙÇó μ³Ý¹³ ëï»ÕÍáÕÇ, ³Û¹åÇëÇ ËáõÙμÁ Õ»Ï³í³ñáÕÇ, μ³Ý¹³ÛÇÝ Ù³ëÝ³Ïóá-ÕÇ, ÇëÏ ÙÛáõë ÏáÕÙÇó, μ³Ý¹³ÛÇ Ñ³ñÓ³ÏáõÙÝ»ñÇÝ Ù³ëÝ³ÏóáÕ ³ÝÓÇ ÙÇç¨ ùñ»³Ï³Ý å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ áñáß»ÉÇë ÏáÝÏñ»ï Ñ³Ýó³Ýù Ï³ï³ñ»Éáõ ¹»åù»-ñáõÙ: Ü³Ë ¨ ³é³ç ³Ý¹ñ³¹³éÝ³Ýù ³é³çÇÝ ËáõÙμ ³ÝÓ³Ýó ³ñ³ñùÇ áñ³ÏÙ³Ý Ñ³ñó»ñÇÝ:

²Ûë Ñ³ñóáõÙ Ñ³Ù³Ï³ñÍÇù »Ýù ³ÛÝ ùñ»³·»ïÝ»ñÇ Ñ»ï, áíù»ñ ·ïÝáõÙ »Ý, áñ μ³Ý¹³ÛÇ ÏáÕÙÇó ÏáÝÏñ»ï Ñ³Ýó³ÝùÇ Ï³ï³ñÙ³Ý ¹»åùáõÙ å»ïù ¿ ËÙμÇ ³Ý¹³Ù-Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó Ï³ï³ñí³Í ³ñ³ñùÁ áñ³Ï»É Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ÏóáõÃÛáõÝ: Î³ï³ñí³Í ÏáÝÏñ»ï Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ùμ áïÝÓ·íáÕ ûμÛ»ÏïÁ »ñμ»ù ãÇ Ï³ñáÕ ¹Çïí»É áñå»ë μ³Ý¹ÇïÇ½ÙÇ Ñ³Ýó³Ï³½Ùáí áïÝÓ·íáÕ Éñ³óáõóÇã ûμÛ»Ïï, ù³ÝÇ áñ ÙÇÝã μ³Ý¹³ÛÇ ÏáÕÙÇó Ñ³Ýó³ÝùÇ Ï³ï³ñÙ³Ý å³ÑÝ ³ñ¹»Ý ÇëÏ μ³Ý¹ÇïÇ½ÙÇ Ñ³Ý-

1 ÂáíÙ³ëÛ³Ý ²., êáí»ï³Ï³Ý ùñ»³Ï³Ý Çñ³íáõÝù, ºñ¨³Ý, 1983, Ð³ïáõÏ Ù³ë, ¿ç 134:

65

ó³Ï³½ÙÁ ³í³ñïí»É ¿: ²ñ³ñùÁ μ³Ý¹ÇïÇ½Ù áñ³Ï»Éáõ Ñ³Ù³ñ ãÇ å³Ñ³ÝçíáõÙ ³ÛÉ Ñ³Ýó³ÝùÇ Ï³ï³ñáõÙ, áõëïÇ ¹ñ³Ýó ÙÇç¨ Ï³åÁ ³ÙμáÕçáíÇÝ μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿, ¨ ã»Ý Ï³ñáÕ áïÝÓ·íáÕ ûμÛ»ÏïÝ»ñÁ ¹Çï³ñÏí»É ÙÇ³ëÇÝ: ²ÝÓ³Ýó Ï³Ù Ï³½Ù³Ï»ñåáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³ Ñ³ñÓ³Ïí»ÉÁ μ³Ý¹ÇïÇ½ÙÇ Ýå³ï³ÏÝ ¿, ëáõμÛ»ÏïÇí ÏáÕÙÁ, ³ÛÉ áã Ã» ûμÛ»ÏïÇí ÏáÕÙÁ: àõëïÇ ¹ñ³ Ï³ï³ñáõÙÁ Ñ³Ýó³Ï³½ÙÇ μ³ÕÏ³óáõóÇã Ù³ë ã¿: ²ÛëåÇëáí, ·ïÝáõÙ »Ýù, áñ μ³Ý¹³ ëï»ÕÍáÕÁ Ï³Ù ³ÛÝ Õ»Ï³í³ñáÕÁ å³ï³ëË³-Ý³ïíáõÃÛ³Ý Ï»ÝÃ³ñÏíÇ μ³Ý¹ÇïÇ½ÙÇ ¨ ÏáÝÏñ»ï μ³Ý¹³ÛÇ ÏáÕÙÇó Ï³ï³ñí³Í Ñ³Ýó³ÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ÇëÏ μ³Ý¹³ÛÇ Ù³ëÝ³ÏÇó ³Ý¹³ÙÁ՝ μ³Ý¹³ÛÇÝ Ù³ëÝ³Ïó»Éáõ ¨ ³ÛÝ ÏáÝÏñ»ï Ñ³Ýó³ÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, áñáÝó Ý³Ë³å³ïñ³ëïáõÃÛ³ÝÁ Ï³Ù Ï³-ï³ñÙ³ÝÁ Ù³ëÝ³Ïó»É ¿:

øñ»³·»ïÝ»ñÇ Ù»Ï ³ÛÉ ËáõÙμ ·ïÝáõÙ ¿, áñ μ³Ý¹ÇïÇ½ÙÁ μ³ñ¹ Ñ³Ýó³Ï³½Ù ¿, áñÝ Çñ Ù»ç ÁÝ¹·ñÏáõÙ ¿ μéÝáõÃÛ³Ý Ï³Ù ¹ñ³ ëå³éÝ³ÉÇùÇ Ñ»ï ½áõ·áñ¹í³Í ï³ñ-μ»ñ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñ: ´³Ý¹ÇïÇ½ÙÇ ¹»åùáõÙ ÙÛáõë Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹ñ³ μ³ÕÏ³óáõóÇã Ù³ë»ñÝ »Ý ¨ Ñ³ñ³μ»ñ³ÏóíáõÙ »Ý ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë Ù³ëÁ ³Ù-μáÕçÇÝ: êáõÛÝ Ñ³ñ³μ»ñ³ÏóáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ Ý³Ë³å³ïíáõÃÛáõÝÁ ïñíáõÙ ¿ ³ÙμáÕçÇÝ, ¨ ³ñ³ñùÁ å»ïù ¿ áñ³ÏíÇ ÙÇ³ÛÝ ³ÙμáÕçÇ Ñ³Ù³ñ ùñ»³Ï³Ý å³ï³ë-Ë³Ý³ïíáõÃÛáõÝ Ý³Ë³ï»ëáÕ Ñá¹í³Íáí: èáõë³ëï³ÝÇ ¸³ßÝáõÃÛ³Ý ¶»ñ³·áõÛÝ ¹³ï³ñ³ÝÇ åÉ»ÝáõÙÇ 1993 Ã. ¹»Ïï»Ùμ»ñÇ 21-Ç áñáßÙ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ1ª μ³Ý¹Çï³-Ï³Ý Ñ³ñÓ³ÏÙ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ Ù³ñ¹áõ ³éáÕçáõÃÛ³ÝÁ Í³Ýñ íÝ³ë å³ï×³é»Éáõ ¹»åùáõÙ ³ñ³ñùÁ å»ïù ¿ áñ³Ï»É Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ÏóáõÃÛ³Ùμª μ³Ý¹Ç-ïÇ½Ù ¨ ³éáÕçáõÃÛ³ÝÁ Í³Ýñ íÝ³ë å³ï×³é»É, ÇëÏ ³éáÕçáõÃÛ³ÝÁ ³í»ÉÇ Ã»Ã¨ íÝ³ë Ñ³ëóÝ»Éáõ ¹»åù»ñÁ ÏÉ³ÝíáõÙ »Ý μ³Ý¹ÇïÇ½ÙÇ Ñ³Ýó³Ï³½ÙÇ ÏáÕÙÇó ¨ ÇÝùÝ-áõñáõÛÝ ã»Ý áñ³ÏíáõÙ:

¾³Ï³Ýáñ»Ý ï³ñμ»ñíáõÙ ¿ μ³Ý¹³ÛÇ Ñ³ñÓ³ÏáõÙÝ»ñÇÝ Ù³ëÝ³ÏóáÕ ³ÝÓÇ ùñ»-³Ï³Ý å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ: ²Ûë ¹»åùáõÙ μ³Ý¹ÇïÇ½ÙÇ Ñ³Ù³ñ å³ï³ë-Ë³Ý³ïíáõÃÛ³Ý Ï»ÝÃ³ñÏíÇ áã ÙÇ³ÛÝ Ñ³ñÓ³ÏÙ³ÝÁ Ù³ëÝ³Ïó³Í μ³Ý¹³ÛÇ ³Ý¹³-ÙÁ, ³ÛÉ¨ ³ÛÝ ³ÝÓÁ, áí μ³Ý¹³ÛÇ ³Ý¹³Ù ã¿, ë³Ï³ÛÝ ³ÝÙÇç³Ï³Ýáñ»Ý Ù³ëÝ³Ïó»É ¿ ³Û¹ Ñ³ñÓ³ÏÙ³ÝÁª ·Çï³Ïó»Éáí, áñ ÇÝùÁ Ù³ëÝ³ÏóáõÙ ¿ Ñ»Ýó μ³Ý¹³ÛÇ ÏáÕÙÇó Ï³-ï³ñíáÕ Ñ³ñÓ³ÏÙ³Ý: ²é³çÇÝ ¹»åùáõÙ ³ÝÓÇ ³ñ³ñùÇ áñ³ÏÙ³Ý Ñ³ñóáõÙ ËÝ¹Çñ-Ý»ñ ãÏ³Ý. ³Û¹ Ñ³ñóÁ ÏÉáõÍíÇ ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë μ³Ý¹³ÛÇÝ Ù³ëÝ³Ïó»Éáõ ¹»åùáõÙ: ²ÛÉ ¿ Çñ³íÇ×³ÏÁ μ³Ý¹³ÛÇ ³Ý¹³Ù ãÑ³Ý¹Çë³óáÕ ³ÝÓÇ ÏáÕÙÇó μ³Ý¹³ÛÇ Ñ³ñÓ³-ÏáõÙÝ»ñÇÝ Ù³ëÝ³Ïó»ÉÇë: ²Ûë ¹»åùáõÙ ³ÛÉ Ñ³Ýó³ÝùÇ Ï³ï³ñáõÙÁ å³ñï³¹Çñ å³ÛÙ³Ý ¿ ïíÛ³É ³ÝÓÇ ³ñ³ñùáõÙ μ³Ý¹ÇïÇ½ÙÇ ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ¨, ÙÇÝã¨ ÏáÝ-Ïñ»ï Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Ï³ï³ñáõÙÁ, ³ÝÓÇ ³ñ³ñùáõÙ μ³Ý¹ÇïÇ½ÙÇ Ñ³Ýó³Ï³½ÙÁ μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿: àõëïÇ ³Ûë ¹»åùáõÙ, ·ïÝáõÙ »Ýù, áñ μ³Ý¹ÇïÇ½ÙÇ Ñ³Ýó³Ï³½ÙÁ Çñ Ù»ç Ý»ñ³éáõÙ ¿ Ñ³ñÓ³ÏÙ³Ùμ Ï³ï³ñí³Í Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ù³ÝÇ áñ ³Ý-Ó³Ýó Ï³Ù Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³ Ñ³ñÓ³Ïí»ÉÁ ¹³¹³ñáõÙ ¿ ÙÇ³ÛÝ Ýå³ï³Ï ÉÇÝ»Éáõó ¨ ¹³éÝáõÙ ¿ ûμÛ»ÏïÇí ÏáÕÙÇ å³ñï³¹Çñ Ñ³ïÏ³ÝÇß: ²ÝÓÇ ³ñ³ñùÁ å»ïù ¿ áñ³Ï»É ÙÇ³ÛÝ μ³Ý¹ÇïÇ½Ù, »Ã» ÇÑ³ñÏ» Ï³ï³ñí³Í ÏáÝÏñ»ï Ñ³Ýó³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ ³í»ÉÇ ËÇëï å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝ Ý³Ë³ï»ëí³Í ã¿. å³ñ½ ¿, áñ ³Ûë ¹»åùáõÙ ÏÉÇÝÇ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ÏóáõÃÛáõÝ:

²é³ç³ñÏáõÙ »Ýù μ³Ý¹ÇïÇ½ÙÇ Ñ³Ýó³Ï³½ÙáõÙ ³Ùñ³·ñ»É Ëñ³Ëáõë³Ï³Ý ÝáñÙ, ³ÛÝ ¿ª Çñ ÏáÕÙÇó μ³Ý¹³ ëï»ÕÍ»Éáõ Ï³Ù Ï³½Ù³Ï»ñå»Éáõ Ï³Ù μ³Ý¹³ÛÇÝ Ù³ëÝ³Ïó»Éáõ Ù³ëÇÝ å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇÝ Ï³ÙáíÇÝ Ñ³ÛïÝ³Í ¨ ¹ñ³ ·áñÍáõÝ»-áõÃÛ³Ý Ë³÷³ÝÙ³ÝÁ Ýå³ëï³Í ³ÝÓÝ ³½³ïíáõÙ ¿ ùñ»³Ï³Ý å³ï³ëË³Ý³ïíáõ-ÃÛáõÝÇó, »Ã» Ýñ³ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³ÛÉ Ñ³Ýó³Ï³½Ù ã»Ý å³ñáõÝ³ÏáõÙ: ÜÙ³Ý³-ïÇå ÝáñÙÇ ³Ùñ³·ñáõÙÁ Ï³ñ¨áñ ÙÇçáó ÏÉÇÝÇ μ³Ý¹³Ý»ñÇ ¹»Ù å³Ûù³ñ»Éáõ ·áñ-ÍáõÙ:

1 ÐÐ ùñ»³Ï³Ý Çñ³íáõÝù, Ð³ïáõÏ Ù³ë, ¿ç 530:

66

НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ УГОЛОВНОГО СОСТАВА БАНДИТИЗМА Тигран Казарян

Участие двух или более лиц в преступлении при схожих обстоятельствах носит

больше общественной опасности, чем совершение преступления одним лицом. Именно поэтому законодательное урегулирование имеет огромное значение для решения вопроса уголовной ответственности участвующих в преступлении лиц.

В групповой преступности по степени общественной опасности особое место занимает бандитизм. В теории бандитизма существуют разногласия, касательно того, как должна быть оценена ситуация в случае совершения преступления бандой. В статье мы попытались предложить более оправданные и целесообразные методы для решения вопроса уголовной ответственности в случае совершения преступления группой лиц – бандой.

SCIENTIFIC AND PRACTICAL ANALYSIS OF A GANG Tigran Ghazaryan

The crime which is commited by more than two people carries more public danger than

the crime which is commited by one if other conditions are equal. That is why the legislative arrangement has very important role in the process of choosing punishment for the crime which is committed in complicity. Brigandage carries the most public danger among the group crimes.

There are some theoretical disagreements about how the act commited by the gang in specific crimes should be qualified. In this research it is tried to raise existing problems, to maximally explain the metioned situation and suggest more justified and rational soluions to the matters of criminal liability. It is also suggested to fix the features of brigandage as a qualified type of a gang crime, especially concerning the minimum numbers of gang members.

67

öÆÈÆêàö²ÚàôÂÚàôÜ

ФИЛОСОФИЯ

PHILOSOPHY

69

Ø²ð¶ÆÜ²È ÆÜøÜàôÂÚ²Ü ¸ðêºìàðàôØÜºðÀ êöÚàôèøàôØ Ä»ÝÛ³ ¶¨áñ·Û³Ý

ºäÐ, öÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ¨ Ñá·»μ³ÝáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ï, Ù³·Çëïñ³Ýï ¶Çï. Õ»Ï.՝ ÷.·.¹., åñáý. ê. ¼³ù³ñÛ³Ý


21-ñ¹ ¹³ñÁ ³ÛÝåÇëÇ ¹³ñ³ßñç³Ý ¿, áñï»Õ Ï³Ý μ³½Ù³ÃÇí ÑÇÙÝ³ËÝ¹ÇñÝ»ñ, ¨ áñï»Õ ³é³ÝÓÇÝ áõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÛ³Ý áõ ùÝÝ³ñÏ³Ù ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ áõÝÇ Ý³¨ ë÷ÛáõéùÇ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ: ²Ûëûñ ³ßË³ñÑÇ ï³ñμ»ñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ³åñáõÙ »Ý ³½·³ÛÇÝ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù ï³ñμ»ñ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ¨ ï³ñμ»ñ å³ï×³éÝ»ñáí ³ñï³·³ÕÃ»É »Ý Çñ»Ýó å³ïÙ³Ï³Ý Ñ³Ûñ»ÝÇùÇó: Üñ³Ýù, ÉÇÝ»Éáí ïíÛ³É å»ïáõÃÛ³Ý ù³Õ³ù³óÇÝ»ñ, ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ï³ñμ»ñíáõÙ »Ý ³Ûëå»ë Ïáãí³Í ï»Õ³μÝÇÏÝ»ñÇó ÙÇ³ÛÝ Çñ»Ýó μÝáñáß Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ, É»½í³Ï³Ý, ÏñáÝ³Ï³Ý ¨ ³ÛÉ ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí (ûñÇÝ³Ï՝ ³ñ³μÝ»ñÝ áõ Ãáõñù»ñÁ ¶»ñÙ³ÝÇ³ÛáõÙ ¨ üñ³ÝëÇ³ÛáõÙ): Ø³ñ¹Ï³Ýó Ñ³Ûñ»ÝÇùÇó ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ ³ñï³·³ÕÃÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ï×³éÝ»ñÇ ÃíáõÙ »Ý ïÝï»ë³Ï³Ý (·áñÍ³½ñÏáõÃÛáõÝ, ó³Íñ Ï»Ýë³Ù³Ï³ñ¹³Ï ¨ ³ÛÉÝ) ·áñÍáÝÝ»ñÁ, å³ï»ñ³½ÙÝ»ñÁ, ù³Õ³ù³Ï³Ý áõ ÏñáÝ³Ï³Ý Ñ³É³Í³ÝùÝ»ñÁ, Ñ»Õ³÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ: ÐÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ ³Û¹ ÝáõÛÝ ·áñÍáÝÝ»ñáí ¿ å³ÛÙ³Ý³-íáñí³Í Ñ³Û ·³ÕÃ³ßË³ñÑÇ ³é³ç³óáõÙÁ:

20-ñ¹ ¹³ñÇ ëÏ½μÇÝ å³ïÙ³Ï³Ý ¹»åù»ñÇ ÝÙ³ÝûñÇÝ³Ï ÁÝÃ³óùÁ Ñ³Ý·»óñ»ó Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ë÷ÛáõéùÇ ³é³ç³óÙ³ÝÁ: 1915 Ã. úëÙ³ÝÛ³Ý Ï³ÛëñáõÃÛ³Ý ÇßË³Ýáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÁ »ñÏñÇ áÕç ï³ñ³Íùáí Ù»Ï Çñ³Ï³Ý³óñÇÝ Ñ³Û»ñÇ ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛáõÝ, áñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ¿É Ñ³Û»ñÁ Ïáñóñ»óÇÝ ßáõñç 1,5 ÙÉÝ Ù³ñ¹, ÇëÏ ÙÝ³ó³Í Ù³ëÁ Ñ³ñ-Ï³¹ñí³Í ¿ñ ·³ÕÃ»É Ñ³Ûñ»ÝÇùÇó: ²Û¹ á×ñ³·áñÍáõÃÛáõÝÇó ÷ñÏí»óÇÝ ³éÝí³½Ý ßáõñç 350 Ñ³½³ñ Ñ³Û»ñ: Ð³Û ·³ÕÃ³Ï³ÝÝ»ñÁ ëïÇåí³Í ¿ÇÝ Ñ³ëï³ïí»É ï³ñμ»ñ »ñÏñÝ»ñáõÙ՝ ¹ñ³Ýáí ÇëÏ ëÏÇ½μ ¹Ý»Éáí Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ë÷ÛáõéùÇÝ: Ð³Û»ñÁ, ³Û¹՝ áñ³Ï³-å»ë Ýáñ ·³ÕÃ³ßË³ñÑÁ ³Ýí³Ý»óÇÝ §ë÷Ûáõéù¦ (diaspora) Ï³Ù §óñáÝù¦ (ÙÇÝã ³Û¹ Ñ³Û ·³ÕÃ³Ï³ÝÝ»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ Ñ³Û»ñ»ÝáõÙ §ë÷Ûáõéù¦ ï»ñÙÇÝÁ ãÇ û·ï³·áñÍ-í»É): Ð³ÛÏ³Ï³Ý ë÷ÛáõéùÁ Ó»õ³íáñí»ó ï³ñμ»ñ »ñÏñÝ»ñáõÙ՝ ³ñ¹»Ý ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ñ³Û Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³1: Ð³ïÏ³Ýß³Ï³Ý ¿, áñ ÙÇÝã ³ñ¹Ç ë÷ÛáõéùÇ Ó¨³íáñáõÙÁ, Ñ³Û»ñÁ å³ïÙ³Ï³Ý Ñ³Ûñ»ÝÇùÇó ¹áõñë áõÝ»ó»É »Ý Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ·³ÕÃ-ûç³ËÝ»ñ, ¨ áñ Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ Ëáßáñ ·»ñ¨³ñáõÃÛáõÝÁ Ï³åí³Í ¿ »Õ»É ë³ë³ÝÛ³Ý ßñç³ÝÇ Ñ»ï (266 Ã.), Ñ»ï³·³ÛáõÙ ¿É (360 Ã. ëÏë³Í) å³ñëÏ³Ï³Ý ½áñù»ñÁ ·ñ³íáõÙ »Ý Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ù³Õ³ùÝ»ñÁ ¨ ¹ñ³Ýó μÝ³ÏãáõÃÛ³ÝÁ ùßáõÙ ·»ñáõ-ÃÛ³Ý2:

ê÷ÛáõéùÁ ÅáÕáíñ¹Ç (¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý ÁÝ¹Ñ³ÝñáõÃÛáõÝ) ³ÛÝ Ù³ëÝ ¿, áñÁ μÝ³ÏíáõÙ ¿ Ñ³Ûñ»ÝÇùÇó Ï³Ù μÝûññ³ÝÇó ¹áõñë ¨ ¹ñ³Ýáí Ñ³Ý¹»ñÓ` å³Ñå³ÝáõÙ ¿ Çñ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ: ºíñáå³Ï³Ý É»½áõÝ»ñáõÙ ¨ éáõë»ñ»ÝáõÙ ë÷ÛáõéùÇÝ Ñ³Ù³ÑáõÝã ¿ §¹Ç³ëåáñ³¦ ï»ñÙÇÝÁ, áñÁ ÑáõÝ³ñ»ÝÇó Ã³ñ·Ù³Ý³Í Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿ §ë÷éáõÙ¦, §ï³ñ³ÍáõÙ¦: Ð³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ ³é³ç³ó»É ¿ ÐÇÝ ÐáõÝ³ëï³ÝáõÙ, Ù.Ã.³. Ùáï 8-ñ¹ ¹³ñáõÙ: §¸Ç³ëåáñ³¦ »Ý ³Ýí³Ý»É ÑÇÝ ÑáõÝ³Ï³Ý ù³Õ³ù-å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ÛÝ ù³Õ³ùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñÁ, áñáÝó ·³ÕáõÃ³óÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí μÝ³Ïí»É »Ý, Ýáñ ·ñ³íí³Í ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ, ¨ áñÁ ëÏ½μ³Ý³Ï³Ý ßñç³ÝáõÙ ÏÇñ³éí»É ¿ ´³μ»ÉáÝÇ Ã³·³íáñ Ü³μáõ·á¹áÝáëáñ ІІ-Ç (Ù.Ã.³. 605-562 ÃÃ.) ¨ ÑéáÙ»³óÇÝ»ñÇ (Ù.Ã.³. ІІ-І ¹¹.) ÏáÕÙÇó` ä³Õ»ëïÇÝÇó ³ñï³ùëí³Í Ññ»³Ý»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ: Ð»ï³·³ÛáõÙ ¿É ë÷ÛáõéùÇ ³Ýí³ÝÙ³Ý å³ï×³éÝ»ñÁ ï³ñ³ï»ë³Ï »Ý »Õ»É (ïÝï»ë³Ï³Ý, ù³Õ³-

1 î»°ë Ð³ÛÏ³Ï³Ý ë÷ÛáõéùÇ ³é³ç³óáõÙÁ, www.findarmenia.com. 2 î»°ë ²μñ³Ñ³ÙÛ³Ý ²., Ð³Ù³éáï áõñí³·ÇÍ Ñ³Û ·³ÕÃ³Ï³ÝÝ»ñÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý, ºñ¨³Ý, 1964, ¿ç 26-29:

70

ù³Ï³Ý ¨ ³ÛÉÝ): Êáßáñ³·áõÛÝ ë÷ÛáõéùÝ»ñÝ »Ý Ñ³Ù³ñíáõÙ` Ñ³ÛÏ³Ï³ÝÁ (³í»ÉÇ ù³Ý 10 ÙÉÝ Ù³ñ¹), ãÇÝ³Ï³ÝÁ (³í»ÉÇ ù³Ý 35 ÙÉÝ Ù³ñ¹), éáõë³Ï³ÝÁ (Ùáï 25 ÙÉÝ Ù³ñ¹), áõÏñ³ÇÝ³Ï³ÝÁ (Ùáï 12 ÙÉÝ Ù³ñ¹), ÑÝ¹Ï³Ï³ÝÁ (Ùáï 9 ÙÉÝ Ù³ñ¹), ·Ýãáõ³Ï³ÝÁ (Ùáï 8 ÙÉÝ Ù³ñ¹), ÑáõÝ³Ï³ÝÁ (Ùáï 8 ÙÉÝ Ù³ñ¹), ·»ñÙ³Ý³Ï³ÝÁ (Ùáï 3,5 ÙÉÝ Ù³ñ¹), ë³Ï³ÛÝ ³ßË³ñÑÇ ³Ù»Ý³ÑÇÝ ¨ ³Ù»Ý³áõëáõÙÝ³ëÇñí³Í ë÷ÛáõéÝù»ñÇó Ù»-ÏÁ Ññ»³Ï³ÝÝ ¿, áñÇ ·ÉË³íáñ ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ Çñ å³ÙáõÃÛ³Ý »ñÏ³ñ Å³-Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝÇ ÁÝÃ³óùáõÙ Ññ»³Ý»ñÇ ×ÝßáÕ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³Ý Ïïñí³ÍáõÃÛáõÝÝ ¿ »Õ»É Çñ»Ýó å³ïÙ³Ï³Ý Ñ³Ûñ»ÝÇù ä³Õ»ëïÇÝÇó: Æ ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝ Ñ³Û»ñÇ, Ññ»³-Ý»ñÁ, Ñëï³Ï Å³Ù³Ý³ÏáõÙ ¹³ñÓ³Ý ë÷ÛáõéùÇ Ý»ñÏ³Û³óáõóÇãÝ»ñ, ÏáñóÝ»Éáí áã ÙÇ-³ÛÝ ÑëÏáÕáõÃÛáõÝÁ Çñ»Ýó Ñ³Ûñ»ÝÇùÇ íñ³, ³ÛÉ Ý³¨ Ï³åÁ ä³Õ»ëïÇÝÇ Ñ»ï »ñÏ³ñ Ñ³ñÛáõñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ։ ØÇ³ÛÝ 20-ñ¹ ¹³ñÇ Ï»ë»ñÇÝ Ï³ñáÕ³ó³Ý í»ñ³-Ï³Ý·Ý»É Ññ»³Ï³Ý ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý ÑÇÙùÁ ä³Õ»ëïÇÝáõÙ1:

ê÷Ûáõéù³Ñ³Û Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñ Ó¨³íáñí»É »Ý ²ñ¨ÙáõïùáõÙ, ²ñ¨»ÉùáõÙ »õ ²äÐ »ñÏñÝ»ñáõÙ: Ðá¹í³ÍáõÙ ³Ý¹ñ³¹³ñÓ ¿ Ï³ï³ñí»É ÙÇ ß³ñù Ñ»ÕÇÝ³ÏÝ»ñÇ, ÇÝãåÇ-ëÇù »Ý` ¶. äÁÉïÛ³ÝÁ, ¶. ÜÅ¹»ÑÁ, Ð. ²ë³ïñÛ³ÝÁ, Ü. ê³ñ³ýÛ³ÝÁ, ¾. Ð³ñáõÃÛáõÝÛ³-ÝÁ, ¼. È¨ÇÝÁ, Þ. ¾ïÇ·»ñÁ ¨ ³ÛÉù, ÇÝãå»ë Ý³¨ Ñá¹í³ÍÝ ³Ý¹ñ³¹³éÝáõÙ ¿ ³ñ¨ÙÁï-Û³Ý »ñÏñÝ»ñáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ë÷ÛáõéùÇÝ: ÎñáÝ³Ï³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó ÉÇÝ»Éáí ·»ñ³½³Ýó³å»ë ùñÇëïáÝÛ³ »ñÏñÝ»ñ` ³ñ¨ÙïÛ³Ý »ñÏñÝ»ñáõÙ Ë³éÝ³ÙáõëÝáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÇ ÃÇíÁ Ñ³ëÝáõÙ ¿ Ùáï 60%-Ç: ²ÛÝï»Õ áñ¨¿ ³ñ·»ÉùÝ»ñ Ï³ñÍ»ë` ãÏ³Ý, áõë-ïÇ ²ñ¨ÙáõïùáõÙ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝÙ³Ý ËÝ¹ÇñÝ ³í»ÉÇ Éáõñç ¿, ù³Ý ³ñ¨»ÉÛ³Ý »ñÏñÝ»ñÇ ·³ÕÃûç³ËÝ»ñáõÙ: ´³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ ³ñ¨»ÉùÇ »ñÏñÝ»ñáõÙ ùñÇë-ïáÝÛ³ Ñ³Û»ñÝ áõÝ»Ý ³ñ·»ÉùÝ»ñ ¨ ½³ñ·³ÝáõÙ »Ý Çμñ¨ ÷³Ï Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñ ¨ ÓáõÉ-Ù³Ý ËÝ¹ñÇ ³éç¨ Ñ³Ù»Ù³ï³μ³ñ ùÇã »Ý Ï³Ý·ÝáõÙ:

²½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ñ³ñó»ñÁ áñáß³ÏÇáñ»Ý ³í»ÉÇ »Ý ÁÝ¹·ÍíáõÙ, »ñμ ï»ÕÇ »Ý áõÝ»ÝáõÙ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ñ³·ÁÝÃ³ó ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ, Ñ³Õáñ¹³Ïó³Ï³Ý ï»Ë-ÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ ½³ñ·³óáõÙ ¨ ³ÛÉÝ: àõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÛ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó ë÷ÛáõéùÝ ³ñ-¹»Ý ÇëÏ μ³ñ¹ ÇñáÕáõÃÛáõÝ ¿, ù³ÝÇ áñ »ÝÃ³¹ñáõÙ ¿ Ù»Ï ³½·, μ³Ûó áã Ù»Ï Ùß³ÏáõÛÃ, Ù»Ï ³½·, μ³Ûó áã Ù»Ï É»½áõ, Ù»Ï ¿ÃÝÇÏ ÇÝùÝáõÃÛáõÝ՝ ½áõ·³Ïóí³Í μ³½áõÙ ³ÛÉ ËÙμ³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï:

Ð³ïÏ³Ýß³Ï³Ý ¿, áñ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ í³Õáõó Ç í»ñ ãÇ »ÝÃ³¹ñáõÙ ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ï»Õ³Ï³Ûí³ÍáõÃÛáõÝ ¿ÃÝÇÏ Ùß³ÏáõÛÃáõÙ: ²ÛÝ Ñ³×³Ë Ó¨³Ï»ñåíáõÙ ¿` Çμñ¨ »ñ¨³-Ï³Û³Ï³Ý Ñ³Ù³ÛÝù, Ï³éáõóí³Í ëáõμÛ»ÏïÇí å³ïÏ³Ý»ÉáõÃÛáõÝ։ ÊÝ¹Çñ Ï³ñáÕ ¿ Ñ³Ý¹Çë³Ý³É áã Ã» Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ Ï³Ù ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ÝÏ³ñ³·ñáõÙ μáÉáñ Ñ³Û»ñÇ ÝÙ³Ý ÉÇÝ»ÉÁ ÙÇÙÛ³Ýó ¨ ³éûñÛ³ ÏÛ³ÝùÇ ÙÇ³ÝÙ³ÝáõÃÛ³Ý Ó·ï»ÉÁ, ³ÛÉ ³Û¹ å³ïÏ»-ñ³óñ³ÍáõÙ ÁÝ¹Ñ³ÝñáõÃÛáõÝÝ»ñ áõÝ»Ý³ÉÁ։ úñÇÝ³Ï, Ù³ñ¹Á Ï³ñáÕ ¿, ³åñ»É ³ñï-»ñÏñáõÙ ¨ ·áñÍ»É áñå»ë Ñ³Û՝ Ñ³Û»ñÇ ËÙμÇ Ñ³Ù³ñ ¨ Ýñ³ ³ÝáõÝÇó, ÇÝãÝ Çñ Ñ»ñÃÇÝ Ýñ³Ý ãÇ Ë³Ý·³ñáõÙ ³éûñÛ³ Ï»Ýë³·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ù»ç ·áñÍ»É ¨ ½·³É Çμñ¨ ïíÛ³É »ñÏñÇ μÝ³ÏÇã ÝáõÛÝå»ë2: ºñμ »ñÏáõ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ÙμáÕç³ñÏáõÙÁ Ï³Ù ¹ñ³ÝóÇó áñ¨¿ Ù»ÏÇ Ñëï³Ï Ó¨³íáñáõÙÁ ãÇ Ñ³çáÕíáõÙ, Ï³ñáÕ »Ýù ·áñÍ áõÝ»Ý³É ë³ÑÙ³Ý³ÛÇÝ (Ù³ñ·ÇÝ³É) ³ÝÓÇ Ñ»ï, áí áõÝÇ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ß÷áÃ, á°ã ³Ûëï»Õ ¿, á°ã ³ÛÝï»Õ, ¹³éÝáõÙ ¿ ëáóÇ³É³å»ë ¨ Ñá·»μ³Ýáñ»Ý Ëáó»ÉÇ, ãÇ Ï³ñáÕ³ÝáõÙ ³ñ¹Ûáõ-Ý³í»ï ·áñÍ»É ËÙμ»ñÇó áñ¨¿ Ù»ÏÇ ³ÝáõÝÇó: âÑ³çáÕí³Í Ñ³Ù³¹ñÙ³Ý ÙÛáõë ÑÝ³-ñ³íáñ ½³ñ·³óáõÙÁ ÓáõÉáõÙÝ ¿, »ñμ ³ÝÑ³ïÝ ³Ûë Ï³Ù ³ÛÝ å³ï×³éÝ»ñáí Ý³Ë-ÁÝïñáõÙ ¿ ãï³ñμ»ñí»Éáõ, ïÇñ³å»ïáÕ Ùß³ÏáõÛÃÇÝ ÓáõÉí»Éáõ ï³ñμ»ñ³ÏÁ։ ´³Ûó ÙÇ³ÛÝ ë»÷³Ï³Ý ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý ËáõÙμÝ` Çμñ¨ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙù, ÁÝ¹áõ-Ý»Éáõ ¹»åùáõÙ ·áñÍ Ï³ñáÕ »Ýù áõÝ»Ý³É ¿ÃÝáÙ»Ïáõë³óÙ³Ý Ñ»ï, áñÁ ÝáõÛÝå»ë

1 î»°ë Эттингер Ш., Очерки по истории еврейского народа, /http://jhist.org/code/ettinger4_01.htm/; Спивак И., Еврейская диаспора, /http://www.russian-club.net/article_1376.html/: 2 î»°ë Ø³ÝáõëÛ³Ý ê., ÆÝùÝáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝÙ³Ý ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ ë÷ÛáõéùáõÙ. ëáóÇ³É-Ñá·»μ³Ý³Ï³Ý ï»ë-³ÝÏÛáõÝ, http://www.noravank.am/:

71

ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáÕ ¿` ãÁÝÓ»é»Éáí ïÇñ³å»ïáÕ Ùß³ÏáõÛÃáõÙ ÉÇ³ñÅ»ù Ï»Ýë³·áñÍáõ-Ý»áõÃÛ³Ý ¨ Ù³ëÝ³ÏóáõÃÛ³Ý ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ: ºñÏÙß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ÉÇÝ»ÉÁ` ¿ÃÝÇÏ³-Ï³Ý ¨ ïÇñ³å»ïáÕ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ÑÇÙù»ñÇ Ñ³Ù³¹ñáõÙÁ, Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ ¹ñ³Ï³Ý é»-ëáõñë, ù³ÝÇ áñ Ñ³ñëï³óÝáõÙ ¿ ïíÛ³É ³ÝÓÇÝ, Ýñ³ ³ßË³ñÑ³Û³óùÁ: ê³Ï³ÛÝ, ÇÝã-å»ë óáõÛó »Ý ï³ÉÇë Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Çñ³Ï³ÝáõÙ ³ÛëåÇëÇ Ñ³çáÕ Ñ³Ù³¹Áñ-Ù³Ý ¹»åù»ñÝ ³í»ÉÇ ùÇã »Ý, ù³Ý ËÝ¹ñ³Ñ³ñáõÛó »Éù»ñÁ, Ù³ñ·ÇÝ³ÉáõÃÛáõÝÁ1: Ø³ñ-·ÇÝ³ÉÝ»ñÁ ï³ñμ»ñ Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñÇ ¨ ³½·»ñÇ Ù»çï»ÕáõÙ Ï³Ý·Ý³Í Ù³ñ¹ÇÏ »Ý2: Ø³ñ·ÇÝ³ÉÝ»ñ »Ý Ý³¨ ³ÛÝ ËÙμ»ñÁ, áñáÝù Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç Ñ³ÛïÝí»É »Ý Éáõë-³Ýóù³ÛÇÝ ·áïáõÙ3: Ø³ëÝ³·Çï³Ï³Ý ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç Ù³ñ·ÇÝ³ÉáõÃÛ³Ý ÙÇ³-ÝÁß³Ý³Ï ë³ÑÙ³ÝáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ, ³ÛÝ ¨° ³éûñÛ³, ¨° ·Çï³Ï³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏáõÙ ÏÇñ³éíáõÙ ¿ »ñÏáõ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ÇÙ³ëïáí` Ù³ñ·ÇÝ³É ¿ ³ÛÝ ³Ù»ÝÁ, ÇÝãÁ ·ïÝíáõÙ ¿ ÁÝ¹áõÝí³Í Ï³éáõóí³ÍùÝ»ñÇ, ÝáñÙ»ñÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇó ¹áõñë (ÝáñÙ³É-³ÝÝáñÙ³É), ¨ Ù³ñ·ÇÝ³É ¿ ³ÛÝ ³Ù»ÝÁ, ÇÝãÁ ·ïÝíáõÙ ¿ »ñÏáõ ¨ ³í»ÉÇ ÇñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç³Ï³Û-ùáõÙ:

ºÃ» ë÷Ûáõéù³Ñ³ÛÇÝ ¹Çï³ñÏ»Ýù áñå»ë ³½·³ÛÇÝ Ùß³ÏáõÛÃÇ ÏñáÕ, ³å³ Ý³ Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ ¿ÃÝáÙß³ÏáõÃ³ÛÇÝ Ù³ñ·ÇÝ³É ³ÝÓ, ù³ÝÇ áñ Ý³ Çñ ³éûñÛ³ ÏÛ³ÝùáõÙ Ñ»ï¨áõÙ ¿ áã Ã» ïíÛ³É Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ëáóÇ³É-Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ÝáñÙ»ñÇÝ, ³ÛÉ Çñ §Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ Ñ³Ûñ»ÝÇùÇ¦ ëáíáñáõÛÃÝ»ñÇÝ: öáñÓ»Éáí Ñ³Ù³¹ñ»É »ñÏáõ ï³ñμ»ñ Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñÁ` Ó»éù ¿ μ»ñáõÙ Ù³ñ·ÇÝ³É ÇÝùÝáõÃÛáõÝ: ÜÙ³Ý ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ ß³ñáõ-Ý³ÏíáõÙ ¿ ÙÝ³É Ù³ñ·ÇÝ³É ³ÛÝù³Ý Å³Ù³Ý³Ï, áñù³Ý ³ÝÓÁ Çñ»Ý Ñ³Ù³ñáõÙ ¿ Ã»° Ù»Ï, ¨ Ã»° ÙÛáõë Ùß³ÏáõÛÃÇ Ý»ñÏ³Û³óáõóÇã: Ðá·»μ³Ý Î. Ü³Éã³çÛ³ÝÇ Ï³ñÍÇùáíª Ù³ñ·ÇÝ³ÉáõÃÛáõÝÁ å³ñï³¹Çñ ã¿, áñ áõÕ»ÏóíÇ Ñ³Ûñ»ÝÇùÇ ï³ñ³ÍùÇó ¹áõñë ·³Éáõ ÇñáÕáõÃÛ³Ùμ: ÐÝ³ñ³íáñ ¿, áñ Ù³ñ¹Ý ³åñÇ Ñ³Ûñ»ÝÇùáõÙ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ËáëÇ Ù³Û-ñ»ÝÇ É»½íáí, ë³Ï³ÛÝ ÙÇ¨ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ÉÇÝÇ Ù³ñ·ÇÝ³É: Ø³ñ·ÇÝ³ÉÝ»ñÇ ËÙμÇ Ù»ç ÙïÝáõÙ »Ý ³ÛÝ ³ÝÓÇÝù, áíù»ñ Ïáñóñ»É »Ý Çñ»Ýó Ñá·»Ï³Ý Ï³åÁ ³í³Ý¹³Ï³Ý, Ñ³ñ³½³ï ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý Ñ³ÝñáõÛÃÇ Ñ»ï, ¹»é¨ë Ýáñ Ñ³ÝñáõÛÃáõÙ Çñ»Ýó ï»ÕÁ ã»Ý ·ï»É, ¨ ³Û¹ Ýáñ Ñ³ÝñáõÛÃÇ ³ñÅ»ùÝ»ñÁ μ³ñÓñ »Ý ·Ý³Ñ³ïáõÙ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ó³Ý-Ï³ÝáõÙ »Ý ¹³éÝ³É ïíÛ³É Ñ³ÝñáõÛÃÇ ³Ý¹³Ù4:

ê÷Ûáõéù³Ñ³ÛÝ Çμñ¨ Ù³ñ·ÇÝ³É ³ÝÓ` ÏïñíáõÙ ¿ Çñ ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃÇó ¨ Ñ³Ý¹»ë ·³ÉÇë ï³ñμ»ñ Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñÇ ï³ññ»ñÇ ÏñáÕ, áñáÝù ïíÛ³É å³ÑÇÝ ãÇ Ï³-ñáÕ³ÝáõÙ Ñ³Ù³¹ñ»É: ÜÙ³Ý ¹»åùáõÙ Ù³ñ·ÇÝ³ÉÁ »ñÏáõ Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñÇ ³ñ³ÝùáõÙ ëÏëáõÙ ¿ ï³ï³Ýí»É, Ë××í»É ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ÁÝïñáõÃÛ³Ý Ù»ç, ³åñáõÙ Ý»ñ³ÝÓÝ³ÛÇÝ ÏáÝýÉÇÏïÝ»ñ` ãÏ³ñáÕ³Ý³Éáí Ñ³Ù³¹ñ»É ³Û¹ Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñÁ: ê÷Ûáõéù³Ñ³ÛÝ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ ÏÏ³ñáÕ³Ý³ ÝáõÛÝ³Ï³Ý³Ý³É ³½·³ÛÇÝ Ùß³ÏáõÛÃÇ Ñ»ï, »ñμ ËáñáõÃÛ³Ùμ ÁÝÏ³ÉÇ Çñ ³½·Ç Ùß³ÏáõÛÃÁª Ûáõñ³óÝ»Éáí ³½·³ÛÇÝ ËáñÑñ¹³Ýß³ÝÝ»ñÁ, Í»ë»ñÁ ¨ ³ñ³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ³½·³ÛÇÝ Ùß³ÏáõÛÃÇ ³ÛÉ ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñ: ÜÙ³Ý ÁÝÏ³ÉáõÙÁ ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë ¿ÃÝáÏÇñÇÝ Ñ³ëÝ»É ³½·³ÛÇÝ Ùï³Í»É³Ï»ñåÇ ï³ñμ»ñ ÏáÕÙ»ñÇ μ³ó³Ñ³ÛïÙ³ÝÁ: Àëï ¼. È¨ÇÝÇª ë÷ÛáõéùÇ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ Ùï³Í»É³Ï»ñåÇ Ó¨ ¿, ³ßË³ñÑ½·³óáÕáõÃÛáõÝ, ëÇÙíáÉÝ»ñÇ áõ ·³Õ³÷³ñÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·5: Úáõñ³-ù³ÝãÛáõñ ¿ÃÝáÏÇñÇ Ñ³Ù³ñ Ï³ñ¨áñ ¿ ³½·³ÛÇÝ É»½íÇ Ûáõñ³óáõÙÁ: Þ³ï Ï³ñ¨áñ ¿, áñ Ù³ñ¹Á ÉÇÝÇ ¿ÃÝáÙ»ï, ³ÛëÇÝùÝª ·Çï³ÏóÇ Çñ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ, ³åñÇ Çñ ³½·Ç ëáíáñáõÛÃÝ»ñáí, í³ñù»ñáí áõ μ³ñù»ñáí ¨ ³Ù»Ý³Ï³ñ¨áñÁ å³Ñå³ÝÇ Çñ É»-½áõÝ, ù³Ý½Ç, ÇÝãå»ë ¶. ÜÅ¹»ÑÝ ¿ñ ³ëáõÙ, ³½·Ç Ù³ÑÁ ëÏëíáõÙ ¿ É»½íÇ Ù³ÑÇó: §Ø»Ï ³½·Ç å³ÑáÕÁ, Çñ³ñ Ñ»ï ÙÇ³óÝáÕÁ É»½áõÝ ³ áõ Ñ³í³ïÁ: È»½áõ¹ ÷áËÇ°ñ,

1 Ø»çμ»ñáõÙÝ Áëï՝ Ø³ÝáõëÛ³Ý ê., ºïËáñÑñ¹³ÛÇÝ »ñÏñÝ»ñÇ »ñÇï³ë³ñ¹ Ñ³Û»ñÇ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ËÝ¹ÇñÝ»-ñÁ, §21-ñ¹ ¸²ð¦, ÃÇí 1 (35), ºñ¨³Ý, 2011, ¿ç 92: 2 Золотухина-Аболина Е., Философская антропология: учебное пособие, Ростов, 2006, с. 51. 3 Маргиналы и их социальные интересы. /http://www.bolshe.ru/. 4 î»°ë Ü³Éã³çÛ³Ý Î., ¾ÃÝÇÏ³Ï³Ý å³ïÏ³Ý»ÉáõÃÛ³Ý ¨ ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý Ù³ñ·ÇÝ³É³óÙ³Ý Ñ³ñóÇ ßáõñç, §Ðá-·»μ³ÝáõÃÛáõÝ ¨ ÏÛ³Ýù¦, º., 2000, Ñ.1, ¿ç 16: 5 Левин З., Менталитет диаспоры (системный и социокультурный анализ), Москва, 2001, с. 27.

72

Ñ³í³ï¹ áõñ³óÇ°ñ, ¿É ÇÝãá՞í Ï³ñ»ë ³ëÇÉ, Ã» á՞ñ ³½·ÇóÝ »ë¦1: ÆÝãå»ë ÝßáõÙ ¿ È. ²μñ³Ñ³ÙÛ³ÝÁ. §²½·Ç ³Ù»Ý³Ñáõë³ÉÇ áõ §·áñÍ³éÝ³Ï³Ý¦ Ñ³ïÏ³ÝÇßÁ ëáíáñ³-μ³ñ Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ É»½áõÝ¦2:

²ÛëåÇëáíª Ñ³ÛÁ, ³åñ»Éáí Çñ Ñ³Ûñ»ÝÇùÇó Ñ»éáõ ¨ ï»Õ³÷áËí»Éáí ÙÇ í³ÛñÇó ÙÛáõëÁ, ¹³éÝáõÙ ¿ Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÇÝ ù³Õ³ù³óÇ: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙª ³Û¹ ù³Õ³ù³óÇÝ ³Ù»Ý ³Ý·³Ù ÷áñÓáõÙ ¿ ·áÛ³ï»õÙ³Ý Ýáñ ÙÇçáóÝ»ñ Ó»éÝ³ñÏ»É, ¨ ÇÝãå»ë Çñ³í³-óÇáñ»Ý ÝßáõÙ ¿ ¾. Ð³ñáõÃÛáõÝÛ³ÝÁª Ï³ñáÕ »Ýù ³ë»É, áñ Ñ³Û-Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÇÝ ù³-Õ³ù³óáõ ³ÝÑ³ï³Ï³Ý ·áÛ³ï»õÙ³Ý Ï»Ýë³÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝÁ »ë³Ï»ÝïñáÝ ¿: Üñ³ å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñáõÙ, áñå»ë Ï³ÝáÝ, Ø³Ûñ Ð³Ûñ»ÝÇùÁ Ü»ñùÇÝ Ð³Ûñ»ÝÇùÇ ³ñ-ï³ùÇÝ ³ÛÉ³Ï»ñåáõÙÝ ¿: Ð³Ûñ»ÝÇùÁ ÏáñóÝ»Éáõ Ùßï³Ï³Ý íï³Ý·Ç, Ñ³×³Ë Ý³¨ Çñ³Ï³Ý ÏáñáõëïÝ»ñÇ å³ï×³éáí, Ñ³Û ³ÝÑ³ïÁ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ å³Ñå³-Ý»Éáõ ÙÇ í»ñçÇÝ ×Ç·áí ëïÇåí³Í Ð³Ûñ»ÝÇùÁ §ï»Õ³÷áË»É¦ ¿ ³å³Ñáí áõ ³Ý-íï³Ý· Ñá·¨áñ Ý»ñùÇÝ áÉáñïª ëï»ÕÍ»Éáí ÙÇ Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ÇÝùÝáõ-ÃÛ³ÝÁ μÝáñáß áõ ³ÝÓ»éÝÙË»ÉÇ Ü»ñùÇÝ Ð³Ûñ»ÝÇù, áñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý ³½·³ÛÇÝ É»½áõÝ, μ³ñù»ñÁ, ÁÝï³Ý»Ï³Ý ³í³Ý¹³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ¹³í³Ý³ÝùÁ, å³ïÙ³Ï³Ý ÑÇßáÕáõÃÛáõÝÁ ¨ ³ÛÉÝ3:

Ð³ïÏ³Ýß³Ï³Ý ¿, áñ ë÷ÛáõéùáõÙ ³åñáÕ Ñ³ÛÁ íÇñïáõ³É Ñá·»μ³Ý³Ï³Ý Ï³å áõÝÇ Ñ³Ûñ»ÝÇùÇ Ñ»ï: ²ÛëÇÝùÝª Ã³ùáõÝ ÷³Û÷³ÛáõÙ ¿ ³ÛÝ Ñ³í³ïÁ, áñ ÙÇ ûñ ÉÇÝ»Éáõ ¿ í»ñ³¹³ñÓ ¹»åÇ §ïáõÝ¦ª Ñ³Ûñ»ÝÇù: ê÷Ûáõéù³Ñ³ÛÁ ûï³ñ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝáõÙ Çñ»Ý ½·áõÙ ¿ áñå»ë íï³ñ³Ý¹Ç, ·³ÕÃ³Ï³Ý, ï³ñ³·Çñ ¨ Çñ Ù»ç ÏñáõÙ Ñ³Ï³½-¹»óáõÃÛáõÝ, ³åñáõÙ ÇÝùÝ Çñ»ÝÇó ¹áõñë ÉÇÝ»Éáõ ½·³óáõÙ: Î. ¼³ñÛ³ÝÝ Çñ §¸»åÇ ²ñ³ñ³ï¦ ·ñùáõÙ ï³ñμ»ñ³ÏáõÙ ¿ ·³ÕÃ³Ï³ÝÝ áõ ï³ñ³·ÇñÁ. §ä»ïù ¿ ½³Ý³½³-Ý»É, ·³ÕÃ³Ï³ÝÁ ¨ ï³ñ³·ÇñÁ »ñÏáõ Çñ³ñ³Ù»ñÅ íÇ×³ÏÝ»ñ »Ý։ ¶³ÕÃ³Ï³ÝÁª ³Ý-áÕáù å³ñ³·³Ý»ñÇó ÙÕí³Í՝ ï»Õ³÷áËíáõÙ ¿ ÙÇ áñ¨¿ ûï³ñ »ñÏÇñ ¨ ×Ç· ³ÝáõÙ ½»ï»Õí»Éáõ áõñÇßÝ»ñÇ ÏÛ³ÝùáõÙ։ îÝï»ë³Ï³ÝÇ Ññ³Ù³Û³Ï³ÝÇ ï³Ïª Ý³ å³ñ-ï³¹ñí³Í ¿ Ñ³ñÙ³ñí»Éáõ, Ýáñ³Ó¨í»Éáõ, Ï³åÇÏ³Ý³Éáõ, ÃáõÃ³Ï³Ý³Éáõ։ ÈÇÝ»Éáõ áã Ã» ÇÝùÁ, ³ÛÉª áõñÇß: …àõñÇß ¿ ï³ñ³·ÇñÁ։ Ü³ Å³Ù³Ý³Ï³íáñ ³Ûó»Éáõ ¿, ³Ýóáñ¹, áñÇ ³ÝÑ³ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ñ³íÇï»Ý³å»ë Ë³ñëËí³Í ¿ Çñ ÇëÏáõÃÛ³Ý Ù»ç, Çñ ¹³-ñ³íáñ Ñ³í³ù³Ï³Ý áõñáõÛÝ Ï³½ÙáõÙ, Çñ ó»Õ³ÛÇÝ »ÝÃ³·Çï³ÏóáõÃÛáõÝáõÙ։ …Ü³ ÙßïÝç»Ý³Ï³Ý Ý³í³ñÏáÕ ¿, áñÇ à¹Çë³Ï³ÝÁ ÙÇ° Ýå³ï³Ï áõÝÇ ÙÇ³ÛÝª Ñ³ëÝ»É ¨ ÉÇáíÇÝ ¹ñë¨áñ»É Çñ ÇëÏáõÃÛáõÝÁ¦4:

Ð³×³Ë ¿ÃÝáÙ³ñ·ÇÝ³ÉÁ áñáß å³ï×³éÝ»ñáí ÏáÕÙÝáñáßíáõÙ ¿ ¹»åÇ ûï³ñÇ Ùß³ÏáõÛÃÁ, Ñ»ï¨³μ³ñ ÁÝ¹áõÝáõÙ ¿ Ýñ³ ³ñÅ»ùÝ»ñÝ áõ í³ñùÇ Ï³ñÍñ³ïÇå»ñÁ: Î³ñáÕ ¿ ³ÛÝå»ë å³ï³Ñ»É, áñ Ù³ñ¹Á, §Ý»Õ³Ý³Éáí¦ Çñ Ñ³Ûñ»Ý³ÏÇóÝ»ñÇó, Ó·ïáõÙ ¿ §Ùáé³Ý³É¦ Çñ ³ñÙ³ïÝ»ñÁ, ³ÝóÛ³ÉÁ ¨ Ýáñ ÙÇç³í³ÛñáõÙ ÷áñÓáõÙ ¿ ëÏë»É Ýáñ ÏÛ³Ýù: ÜÙ³Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó Ùáï, ÇÝãå»ë Ï³ë»ñ ÜÅ¹»ÑÁª §¸»åÇ ºñÏÇ°ñ¦ Ï³ÝãÁ ãÇ ÉëíáõÙ5: ÜÅ¹»ÑÁ ³Ù»ñÇÏ³Ñ³ÛáõÃÛáõÝÁ μ³Å³ÝáõÙ ¿ »ñÏáõ Ù³ëÇª Ñ³Û Ñ³ë³ñ³Ïáõ-ÃÛáõÝ ¹³éÝ³Éáõ Ç¹»³Éáí ³é³çÝáñ¹íáÕ ³½·³ÛÝ³Ï³Ý Ñáë³Ýù ¨ ó»Õáñ»Ý ¹ÇÙ³-½áõñÏ ³å³½·³ÛÝ³ó³Í áõ ï³ññ³ÉáõÍí»Éáõ Ñ³Ï³Ù»ï óñí³ÍáõÃÛáõÝ: ²Ù»ñÇÏ³Ñ³-ÛáõÃÛ³Ý ³Ûëûñí³ å³Ûù³ñÁ ³Ûë »ñÏáõ Ùï³ÛÝáõÃÛ³Ý ëáõñ μ³ËáõÙÝ ¿: ²ÛÝ Ù³ñ¹Á, áí Çñ Ñ³Ûñ»ÝÇùÁ ÃáÕ»É ¿ ÁÝ¹ÙÇßï ¨ ·Ý³ó»É ¿ ¹ñ³Ù ß³Ñ»Éáõ ¨ Ýáñ ÏÛ³Ýù í³ñ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí՝ Ñá·»μ³Ýáñ»Ý ¹³ñÓ»É ¿ ³ÝÑ³Ûñ»ÝÇù՝ ³å³Ñ³Ûñ»Ý³Ï³Ý ï³ññ: ÜÙ³Ý Ù³ñ¹Á Çëå³é Ùáé³óáõÃÛ³Ý ¿ ï³ÉÇë Ñ³Ûáó ³ßË³ñÑÁ, ×·ÝáõÙ ¿ Ùáé³Ý³É Ý³¨ Çñ ·³ÕáõÃ³ÛÇÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ, Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ ¿ Çñ»Ý ï»Õ³óÇ6: ÜÙ³Ý å³ñ³·³ÛáõÙ ÏÝÏ³ïíÇ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ïáñáõëï: ÆÝãå»ë ÝßáõÙ ¿ ¶ñÇ·áñ äÁÉï»³ÝÁ` ÇÝùÝáõÃÛ³Ý 1 ²μáíÛ³Ý Ê., ì»ñù Ð³Û³ëï³ÝÇ, ºñ¨³Ý, 1975, ¿ç 22: 2 ²μñ³Ñ³ÙÛ³Ý È., ²½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ áñå»ë åñáó»ë, §ÆÝùÝáõÃÛáõÝ¦, ºñ¨³Ý, 1995, ¿ç 22: 3 î»°ë Ð³ñáõÃÛáõÝÛ³Ý ¾., ²½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛáõÝ ¨ ÏÛ³ÝùÇ Ùß³ÏáõÛÃ, ºñ¨³Ý, 2004, ¿ç 87: 4 ¼³ñÛ³Ý Î., ¸»åÇ ²ñ³ñ³ï, ºñ¨³Ý, 2001, ¿ç 303: 5 ÜÅ¹»Ñ ¶., Ð³ïÁÝïÇñ, ºñ¨³Ý, 2006, ¿ç 188: 6 î»°ë ÜÅ¹»Ñ ¶., ¿ç 188:

73

ÏáñáõëïÁ μ³ó³Ñ³Ûï ¿, »ñμ ÑÝÇ Ñ»ï Ï³å»ñÁ Ë³ËïíáõÙ »Ý ¨ ¹³ñ³íáñ ëáíá-ñáõÃÛáõÝÁ ù³Ý¹íáõÙ, ÝáñÝ ¿É ¹³¹³ñáõÙ ¿ Ýáñ ÉÇÝ»É1:

Ø»ñ ÅáÕáíñ¹Ç Ù»ç ÝÏ³ïíáõÙ »Ý ûï³ñ³ÙáÉ³Ï³Ý ï³ññ»ñ: úï³ñÁ ÑÙ³ÛáõÙ ¿, ¨ ¹ñ³ å³ï×³éÝ ³ÛÝ ¿, áñ ³Û¹ ÑÙ³ÛùÁ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ ÏñáõÙ ¿ Çñ Ù»ç, ¨ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ýáñ ï³·Ý³åÁ ³éÝãíáõÙ ¿ ºíñáå³ÛáõÙ ëï»ÕÍíáÕ Ýáñ³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï, Ù³ñ¹Á ·»ñ³¹³ëáõÙ ¿ ûï³ñÁ Ûáõñ³ÛÇÝÇó, áñÝ Çñ»Ý ³í»ÉÇ ûï³ñ ¿ ÃíáõÙ: §ÆÝã áñ Ûëï³Ï ¿ ÇÝãÇ ³Û¹ å³ÑáõÝ, ³ÛÝ ¿, Ã» ËáñÃ áõ ûï³ñ áëï³Ý ÙÁ՝ áõñ Ù³ñ¹ ÇÝù½ÇÝù ÏÁ ½·³Û ³í»ÉÇ ûï³ñ áõ Ýáõ³½ ³½³ï¦2:

²Ûë ³Ù»ÝÇó Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ñ»ï¨áõÃÛáõÝ ³Ý»É, áñ ë÷Ûáõéù³Ñ³ÛáõÃÛáõÝÁ μ³Å³ÝíáõÙ ¿ »ñÏáõ Ù³ëÇ` ³í³Ý¹³å³Ñ (²ñ¨»ÉÛ³Ý) ¨ ³í³Ý¹³Ù»ñÅ (²ñ¨ÙïÛ³Ý): ²í³Ý¹³-å³ÑÝ ¿É Çñ Ñ»ñÃÇÝ μ³Å³ÝíáõÙ ¿ ã³÷³íáñ ¨ ËÇëï ï³ñ³ï»ë³ÏÝ»ñÇ, ÇëÏ ³í³Ý-¹³Ù»ñÅÝ ¿É ÉÇÝáõÙ ¿ ·Çï³Ïóí³Í (³í³Ý¹áõÛÃÇó Ññ³Å³ñíáõÙ ¿` ·»ñÇßËáÕ Ñ³ë³-ñ³ÏáõÃÛáõÝáõÙ ÉÇÇñ³í ³Ý¹³Ù ÉÇÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ) ¨ ã·Çï³Ïóí³Í (³½·³ÛÇÝ ³í³Ý-¹áõÛÃÝ»ñÇó Ññ³Å³ñíáõÙ ¿ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÇ μ»ñáõÙáí):

²åñ»Éáí ûï³ñ ÙÇç³í³ÛñáõÙ Ù³ñ¹Á Ó»éù ¿ μ»ñáõÙ Ýáñ ¹ÇñùáñáßáõÙÝ»ñ, ¹ñ³ Ñ»ï¨³Ýùáí ³ÝÑ³ïÁ, ³ÝÏ³Ë Çñ Ï³ÙùÇó, ëïÇåí³Í ¿ Ï³ï³ñ»É ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï »ñÏáõ ¹»ñª Çñ ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý Ñ³ÝñáõÛÃÇ ¨ ïíÛ³É Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³Ý¹³ÙÇ: Ø³ñ¹Á (³Ûëï»Õª ¿ÃÝáÙ³ñ·ÇÝ³ÉÁ) Ýáñ ÏÛ³ÝùÇ ëáóÇ³É-Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇÝ ëïÇå-í³Í ¿ Ñ³ñÙ³ñí»É, í»ñ³÷áË»É Çñ ëáóÇ³É³Ï³Ý ¨ ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý ÝáõÛÝ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: Æμñ¨ Ñ»ï¨³Ýùª Ù³ñ¹Ý ³Ï³Ù³ÛÇó ·ïÝíáõÙ ¿ Ñá·»Ï³Ý ×·Ý³Å³ÙÇ Ù»ç, Çñ»Ý Ù»Ý³Ï ¿ ½·áõÙ, ³ÝÍ³ÝáÃ, ûï³ñ:

Ø³ñ¹Á, áñå»ë Ù³ñ·ÇÝ³É Ùß³ÏáõÛÃÇ ÏñáÕ, ãÇ Ï³ñáÕ³ÝáõÙ ½³Ý³½³Ý»É Ñ³ñ³-½³ïÝ áõ ËáñÃÁ ¨ Ñ³ÛïÝíáõÙ ¿ ³ÝáñáßáõÃÛ³Ý Ù»ç áõ ³Û¹ ³ÝáñáßáõÃÛ³Ý ÑÇÙ³Ý íñ³ ¿É Ï³éáõóáõÙ Çñ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ: ²ÛëåÇëáí՝ Ù³ñ¹Ý ÁÝÏÝáõÙ ¿ ÙáÉáñáõÃÛ³Ý Ù»ç ¨ ³ÛÝ, ÇÝã Ñ³ñ³½³ï ¿ª ¹³éÝáõÙ ¿ ûï³ñ: ºí ù³ÝÇ áñ Ù³ñ¹Ý ûÅïí³Í ¿ Ñ³ñÙ³ñí»Éáõ Ï³-ñáÕáõÃÛ³Ùμ, Çñ»ÝÝ ¿ ¹³ñÓÝáõÙ ³Û¹ ûï³ñÁ, áõ ëÏëáõÙ ¿ Ý³Ñ³Ýç»É Ûáõñ³ÛÇÝÇó: ²ñ¹-ÛáõÝùáõÙ` ûï³ñÁ Ûáõñ³óíáõÙ ¿ ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë Ûáõñ³ÛÇÝÝ ¿ Ûáõñ³óíáõÙ, ÇÝãÇ Ñ»-ï¨³Ýùáí ¿É ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ ¹³éÝáõÙ ¿ ÇÝãå»ë ûï³ñÇ Ûáõñ³óÙ³Ý, ³ÛÝå»ë ¿É Ñ³ñ³-½³ïÇ ûï³ñ³óÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù, ¨ Ù³ñ¹Á, áñù³Ý ¿É ó³ÝÏ³Ý³, ãÇ Ï³ñáÕ³Ý³ Çñ ÇÝù-ÝáõÃÛ³ÝÁ Ñ³í³ï³ñÇÙ ÙÝ³É ¨ Ó»éù Ïμ»ñÇ, ³Ûëå»ë Ïáãí³Í, Ù³ñ·ÇÝ³É ÇÝùÝáõ-ÃÛáõÝ:

ØÇ·áõó» ³Ûë ³Ù»ÝÇ å³ï×³éÝ ³ÛÝ ¿, áñ Ù³ñ¹Á ÷áñÓáõÙ ¿ Çñ Ñ³Ù³ñ ·ïÝ»É û·ï³Ï³ñ ³ÛÉ³÷áËáõÙÝ»ñ: ÜÇÏáÕáë ê³ñ³ýÛ³ÝÁ ÝÙ³Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó áõÕ»ÕÁ Ñ³Ù³-ñáõÙ ¿ ³ÝÏ³ï³ñ ·áñÍÇù, áñÁ »ÝÃ³ñÏíáõÙ ¿ ³ñï³ùÇÝ »ñ¨áõÛÃÝ»ñÇÝ3:

²Ù»Ý ¹»åùáõÙ ³ÛÝù³Ý ¿É Ñ»ßï ã¿ ÙÇ³Ý·³ÙÇó Ññ³Å³ñí»É ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõ-ÃÛ³Ý ï³ññ»ñÇó: ì³é ûñÇÝ³Ï Ï³ñáÕ »Ýù μ»ñ»É Þ³Ñ³Ý Þ³ÑÝáõñÇ §Ü³Ñ³ÝçÁ ³é³Ýó »ñ·Ç¦ í»åÇ Ñ»ñáëÝ»ñÇÝ, áíù»ñ ³åñ»Éáí ö³ñÇ½áõÙ՝ Ï³Ù å»ïù ¿ ÏáñÍ³Ý-í»ÇÝ Ï³Ù ¿É ³åñ»ÇÝ ýñ³ÝëÇ³Ï³Ý μ³ñù»ñáí4: Ð»ï³ùñùñ³Ï³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ Ñ³Ï³-é³Ï å³ïÏ»ñÁ ï»ëÝáõÙ »Ýù Ô¨áÝ¹ ²ÉÇß³ÝÇ Ùáï, áí, ÍÝí»Éáí »õ Ù»Í³Ý³Éáí Î. äáÉëáõÙ, ³ÛÝáõÑ»ï¨ Çñ ÏÛ³ÝùÇ ÙÝ³ó³Í ï³ñÇÝ»ñÁ ³åñ»Éáí ì»Ý»ïÇÏáõÙ, Çñ ÏÛ³ÝùáõÙ ·áÝ» Ù»Ï ³Ý·³Ù ã³Ûó»É»Éáí Ð³Û³ëï³Ý, ·Çï»ñ Ýñ³ ³Ù»Ý ÙÇ §Í³éÇ áõ Ã÷Ç¦ Ù³ëÇÝ ¨ ·Çï»ñ, Ã» áñï»Õ ¿ ·ïÝíáõÙ ¹ñ³ÝóÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ ½³ï-½³ï: ²Ûëï»Õ ÙÝáõÙ ¿ í»ñÑÇß»É ¸»ñ»ÝÇÏ ¸»ÙÇñ×Û³ÝÇ §Ð³ÛÁ¦: §²ñ¹Ûáù ÙÇ μ³Ý Ñ³ëÏ³-Ýá՞õÙ »ù Ð³ÛÇó… àñù³՜Ý ï³ñûñÇÝ³Ï, Ñ³Ý»ÉáõÏ³ÛÇÝ ³ñ³ñ³Í: àñù³¯Ý Ë³μáõëÇÏ: ºñ¨áõÛÃÁ, á°ã ÇÝùÁ: ´³Ûó ¨ Ç՞Ýã ¿ ÇÝùÁ, Çñ ÝÏ³ñ³·ÇñÁ: ¼á°õï ³ßË³ï³Ýù. áñáÝáõÙ

1 î»°ë äÁÉï»³Ý ¶., ÆÝùÝáõÃ»³Ý ÷áñÓ³éáõÃÇõÝ ë÷ÇõéùÇÝ Ù»ç, §ÆÝùÝáõÃÛ³Ý Ñ³ñó»ñ¦, ºñ¨³Ý, 2002, ¿ç 90: 2 ê³ñ³ýÛ³Ý Ü., ºñÏ»ñ, ºñ¨³Ý, 1988, ¿ç 258: 3 î»°ë ÝáõÛÝÇ ì¿Ýë¿ÝÇ ³Ýï³éÁ, ö³ñÇ½, 1988, ¿ç 73-74: 4 î»°ë Þ³ÑÝáõñ Þ., ºñÏ»ñ, Ñ. 1, ºñ¨³Ý, 1982, ¿ç 3-165:

74

»ë Çñ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ, ·ïÝáõÙ, μ³Ûó ¨ ÇëÏáõÛÝ ï»ëÝáõÙ »ë, áñ ¹³ ¿É ÝáñÇó »ñ¨áõÛÃ ¿ñ: …àñù³¯Ý áõÅ, áñù³¯Ý ³ßË³ï³ëÇñáõÃÛáõÝ: ²å³՞ ï³ñ ïáõÝ¹ Í³é³: …Ø³ñ¹Á Çñ Ñ³óÇ, Çñ ·áñÍÇ ï»ñÝ ¿ áõ½áõÙ ÉÇÝ»É ¨ á°ã Ã» ëñ³-Ýñ³ Í³é³Ý: ºí ³ñ¹»Ý Ð³Û, Ýß³-Ý³ÏáõÙ ¿ ï»ñ… ´³Ûó ï»ë»É »ù Ýñ³Ý, »ñμ ·³ÕÃ³Ï³Ý ¿. Ç¯Ýã ÍáõÛÉ Ùáõñ³óÏ³Ý: …²Ù»Ý Ñ³Û ÙÇ Ñ³Û áõÝÇ, áñ ÃßÝ³ÙÇ ¿ ÙÇÝã¨ Ù³Ñ: ê³ Ýñ³ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÝ ¿: …²Ûëå» °ë ¿ Ð³ÛÁ…¦1:

ìÏ³Û³Ïáã»Éáí ÜÅ¹»ÑÇÝ` Ï³ñáÕ »Ýù ³ë»É, áñ ³Ù»Ý ÙÇ ÅáÕáíáõñ¹ Çñ ×³Ï³-ï³·ñÇ ¹³ñμÇÝÝ ¿, ¨ í³Õ Ã» áõß Ý³ ¹³éÝáõÙ ¿ ³ÛÝ, ÇÝã áõ½áõÙ ¿ ÉÇÝ»É ³Ûëûñ: àõëïÇ ó³ÝÏ³ÉÇ ÏÉÇÝÇ, áñ Ù³ñ¹Á ó³ÝÏ³Ý³ ³ÛÝ ³Ù»ÝÁ, ÇÝãÁ ÏÝå³ëïÇ ³½·³ÛÇÝ Ùß³-ÏáõÛÃÇ μ³ñ»É³íÙ³ÝÁ ¨ ³Ù»Ý³Ï³ñ¨áñÁ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝÙ³ÝÁ: Úáõ-ñ³ù³ÝãÛáõñ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ³ÛÝåÇëÇÝ, áñ, ÇÝãå»ë ³ëáõÙ ¿ñ Ð³ÛÏ ²ë³ïñÛ³ÝÁ, Ñ³Ý×³ñÝ»ñÁ ãëå³Ýí»Ý Ù³Ýñ ·áñÍ»ñÇó, ÇëÏ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ Ù»éÝ»Ý Ù³Ýñ ³é³ùÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇó2:

´³óÇ í»ñáÑÇßÛ³É ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ï×³éÝ»ñÇó áõ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇó, áñáÝù ï»Õ »Ý ·ï»É ê÷ÛáõéùáõÙ, Ï³Ý Ý³¨ ß³ï áõñÇß å³ï×³éÝ»ñ, áñáÝó ùÝÝ³ñÏáõÙÁ ÃáÕÝ»Ýù Ñ»ï³·³ÛÇÝ:

ПРЕДСТАВИТЕЛЬ АРМЯНСКОЙ ДИАСПОРЫ КАК НОСИТЕЛЬ МАРГИНАЛЬНОЙ ИДЕНТИЧНОСТИ

Женя Геворгян Армянская диаспора существует уже множество лет. Однако сохранить нацио-

нальную идентичность в чужой среде под влиянием чужих обычаев и культуры очень сложно. Современная цивилизация сглаживает национальные особенности и различия, что особенно остро ощущается в больших городах. Диаспора ведет борьбу против асси-миляции. Но есть случаи, против которых бороться невозможно, поэтому, мы пришли к выводу, что любой народ может выжить только на своей земле и на своей родине.

THE DEMONSTRATIONS OF MARGINAL IDENTITY IN THE ARMENIAN DIASPORA

Zhenya Gevorgyan

The Armenian diaspora exists for many years. But in foreign environment, in the atmosphere of influence of traditions and cuture, it is impossible to preserve national identity. Modern civilization has a tendency to flatten the national features and it is more obvious in the big cities. The Armenian diaspora struggles against the assimilation and that struggle deserves admiration. But there are some tendencies that the struggling against them is impossible. Hence, each nation can only survive on its own land and motherland.

1 î»°ë ¸»ÙÇñ×Û³Ý ¸., ºñÏ»ñÇ ÅáÕáí³Íáõ, Ñ. 14, ºñ¨³Ý, 1987, ¿ç 461-463: 2 î»°ë ²ë³ïñÛ³Ý Ð., Ð³ïÁÝïÇñ, ºñ¨³Ý, 2004, ¿ç 61:

75

Ø²ÜÆäàôÈÚ²òÆ²Ü àðäºê ¼²Ü¶ì²ÌÜºðÆ Î²è²ì²ðØ²Ü ÐÆØÜ²Î²Ü ØºÊ²ÜÆ¼Ø ÄàÔàìð¸²ì²ð²Î²Ü Ð²ê²ð²Î²ð¶ºðàôØ

ÈáñÇë ´³Õ¹³ë³ñÛ³Ý ºäÐ, öÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ¨ Ñá·»μ³ÝáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ï, Ù³·Çëïñ³Ýï

¶Çï. Õ»Ï.՝ ÷.·.Ã., ¹áó. ². Ô³ñ³·áõÉÛ³Ý ¾É÷áëï` [email protected]

Ðá¹í³ÍáõÙ áõëáõÙÝ³ëÇñí»É »Ý ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³ÛÇ ·áñÍ³éÝ³-

Ï³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ¹ñ³Ýó ¹»ñÝ áõ Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝÁ, Ù³ëÝ³íáñ³-å»ë, ÅáÕáíñ¹³í³ñ³Ï³Ý Ñ³ë³ñ³Ï³ñ·»ñÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ` ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇÝ Ï³-é³í³ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: öáñÓ ¿ ³ñí»É Ñ³Ù»Ù³ï»É Ñ³Û³ëï³ÝÛ³Ý ù³Õ³ù³Ï³Ý Ï³é³-í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Á Ï³Û³ó³Í ÅáÕáíñ¹³í³ñ³Ï³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñ ÏñáÕ »ñÏñÝ»ñÇ ù³Õ³ù³Ï³Ý Ï³é³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ Ñ»ï: ²Ý¹ñ³¹³ñÓ ¿ Ï³ï³ñí»É Ý³¨ ³ñ¹Ç ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³ÛÇ Ñ»-ï¨³ÝùÝ»ñÇÝ, áñáÝù Ù³ëÝ³·»ïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó áã ÙÇ³Ýß³Ý³Ï »Ý Ù»ÏÝ³μ³ÝíáõÙ:

§Ø³ÝÇåáõÉ³óÇ³¦ μ³éÁ Ï³½Ùí³Í ¿ É³ïÇÝ»ñ»Ý manus-Ó»éù ¨ ple-Ï³ï³ñ»É μ³é»ñÇ ³ñÙ³ïÝ»ñÇó: ´³é³ñ³ÝÝ»ñáõÙ ³ÛÝ Ù»ÏÝ³μ³ÝíáõÙ ¿ áñå»ë í»ñ³μ»ñ-ÙáõÝù ûμÛ»ÏïÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å ÏáÝÏñ»ï Ýå³ï³ÏÝ»ñáí, Ùï³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñáí: ²Û¹åÇ-ëÇ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ×³ñåÏáõÃÛáõÝ ¨ ÑÙïáõÃÛáõÝ: Ø³ÝÇ-åáõÉÛ³óÇ³Ý Ù»ÏÝ³μ³ÝíáõÙ ¿ áñå»ë í³ñù³·ÍÇ ³ÝÝÏ³ï Õ»Ï³í³ñÙ³Ý Ï³Ù í»ñ³÷áËÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí ³½¹»óáõÃÛáõÝ Ù³ñ¹Ï³Ýó íñ³` Ýñ³Ýó Ñ³Ù³ñ ³ÝÑ³Ûï »ÝÃ³ï»ùëïáí1: ²ÛëåÇëáí, §Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³¦ ï»ñÙÇÝÁ ÷áË³μ»ñáõÃÛáõÝ ¿ ¨ û·-ï³·áñÍíáõÙ ¿ ï³ñÇÙ³ëï Ó¨áí: êÏ½μáõÙ ³Û¹ μ³éáí μÝáõÃ³·ñáõÙ ¿ÇÝ ³×å³ñ³ñ-Ý»ñÇÝ: ²×å³ñ³ñ-Ù³ÝÇåáõÉ³ïáñÁ Çñ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ý ¿ Ñ³ë-ÝáõÙª û·ï³·áñÍ»Éáí Ñ³Ý¹Çë³ï»ëÇ Ñá·»μ³Ý³Ï³Ý Ï³ñÍñ³ïÇå»ñÁ, ß»Õ»Éáí Ï³Ù Ï»ÝïñáÝ³óÝ»Éáí Ýñ³Ýó áõß³¹ñáõÃÛáõÝÁ, ³½¹»Éáí Ýñ³Ýó »ñ¨³Ï³ÛáõÃÛ³Ý íñ³, ëï»ÕÍ»Éáí ÁÝÏ³ÉÙ³Ý Ë³μÏ³ÝùÝ»ñ: ºÃ» ³ñïÇëïÁ Çñ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ í³ñå»-ïáõÃÛ³Ùμ ¿ Ï³ï³ñáõÙ, ³å³ ã³÷³½³Ýó ¹Åí³ñ ¿ ÝÏ³ï»É Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³Ý:

²ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï, »ñμ ³Ûë ëÏ½μáõÝùÝ»ñÁ Ùáõïù ·áñÍ»óÇÝ Ù³ñ¹Ï³Ýó í³ñù³-·ÇÍÝ áõÕÕáñ¹»Éáõ Ù»Ë³ÝÇ½ÙÝ»ñÇ Ù»ç, ³é³ç³ó³í Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³ÛÇ ÷áË³μ»ñáõ-ÃÛáõÝÁ Çñ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ÇÙ³ëïáí՝ áñå»ë ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇ Ï³ñÍÇùÝ»ñÇ ¨ Ó·ïáõÙ-Ý»ñÇ, ïñ³Ù³¹ñí³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ Ñá·»μ³Ý³Ï³Ý íÇ×³ÏÇ Íñ³·ñ³íáñáõÙ Ýñ³Ýó ³ÛÝåÇëÇ í³ñù³·ÍÇ ³å³ÑáíÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, áñÝ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ù³ÝÇåáõÉ³óÙ³Ý ÙÇ-çáóÝ»ñÁ ïÇñ³å»ïáÕÝ»ñÇÝ2:

²Ù÷á÷»Éáí í»ñáÝßÛ³ÉÁ` Ï³ñ»ÉÇ ¿ ÁÝ¹·Í»É Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³ÛÇ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ μÝáõ-Ã³·ñÇãÝ»ñÁ: ²ÛÝ Ñá·»μ³Ý³Ï³Ý Ý»ñ³½¹Ù³Ý Ó¨ ¿ ¨ áã Ã» ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ×ÝßáõÙ Ï³Ù ×ÝßÙ³Ý ëå³éÝ³ÉÇù: Ø³ÝÇåáõÉ³óÇ³Ý ùáÕ³ñÏí³Í ·áñÍáÕáõÃÛáõÝ ¿, áñÁ ãå»ïù ¿ ÝÏ³ï»ÉÇ ÉÇÝÇ Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³ÛÇ »ÝÃ³ñÏíáÕ ûμÛ»ÏïÇ ÏáÕÙÇó: ²Ûëï»Õ Ñ»ï¨áÕ³-Ï³Ýáñ»Ý Ã³ùóíáõÙ ¿ ·ÉË³íáñ Ýå³ï³ÏÁ, áñå»ë½Ç ÝáõÛÝÇëÏ Ù³ÝÇåáõÉ³óÙ³Ý ÷áñÓ»ñÇ ÷³ëïÇ μ³ó³Ñ³ÛïáõÙÁ ãÑ³Ý·»óÝÇ Ý³¨ Ñ»é³Ñ³ñ Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ μ³ó³-Ñ³ÛïÙ³ÝÁ: ²Û¹ å³ï×³éáí ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý ·³ÕïÝÇáõÃÛáõÝÁ å³ñï³¹Çñ å³Û-Ù³Ý ¿:

¶Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³Ý ÷áË³½¹»óáõÃÛáõÝ ¿: ºÃ» Ù³ñ¹Á ëï³óí³Í ³½¹³ÏÝ»ñÇ Ý»ñ·áñÍáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí í»ñ³÷áËáõÙ ¿ Çñ ï»ë³Ï»ïÝ»ñÁ, ïñ³-Ù³¹ñí³ÍáõÃÛáõÝÁ, Ýå³ï³ÏÝ»ñÁ ¨ ëÏëáõÙ ¿ ·áñÍ»É Ýáñ Íñ³·ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, áõñ»ÙÝ Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³Ý ëï³óí»É ¿: ÆëÏ »Ã» Ý³ Ï³ëÏ³ÍáõÙ ¿, ëÏëáõÙ å³ßïå³Ý»É Çñ

1 î»°ë Кара-Мурза С., Манипуляция сознанием, Москва, 2000, ¿ç 12: 2 î»°ë Доценко В., Психология манипуляции, Москва, 1997, ¿ç 65-67:

76

Ñá·¨áñ Íñ³·ÇñÁ, ³å³ §½áÑ¦ ãÇ ¹³éÝáõÙ1: Ø³ÝÇåáõÉ³óÇ³Ý ×ÝßáõÙ ã¿, ³ÛÉ ·³Û-Ã³ÏÕáõÃÛáõÝ: ²Ù»Ý Ù³ñ¹áõ ïñí³Í ¿ ÙïùÇ ¨ Ï³ÙùÇ ³½³ïáõÃÛáõÝ: Üß³Ý³ÏáõÙ ¿ Ý³ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝ ¿ ÏñáõÙ ¹ÇÙ³Ï³Û»Éáõ, ·³ÛÃ³ÏÕáõÃÛ³ÝÁ ãïñí»Éáõ Ñ³Ù³ñ: Ø³ÝÇåáõÉ³óÇ³ÛÇ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ý ³é³çÇÝ ¨ ·ÉË³íáñ Ý³Ë³å³ÛÙ³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ ·»-ñ³ÏßéáÕ ¹»åù»ñáõÙ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ μ³ó³ñÓ³Ï Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ ãÇ ó³ÝÏ³-ÝáõÙ Å³Ù³Ý³Ï Í³Ëë»É, ë»÷³Ï³Ý Ùï³íáñ áõÝ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇçáóáí ·áÝ» Ï³ë-Ï³Í»Éáõ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý Ñ³í³ëïÇáõÃÛ³Ý Ù»ç: êñ³ å³ï×³éÝ ³ÛÝ ¿, áñ ß³ï ³í»ÉÇ Ñ»ßï ¿ å³ëÇíáñ»Ý ïñí»É ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý Ñáëù»ñÇ ³½¹»óáõÃÛ³ÝÁ, ù³Ý ùÝÝ³¹³ï³μ³ñ ÁÝ¹áõÝ»É ³Ù»Ý ÙÇ ³½¹³Ï2:

Ø³ÝÇåáõÉÛ³óÇ³Ý, áñå»ë Õ»Ï³í³ñÙ³Ý ÙÇçáó, ³é³ç ¿ ·³ÉÇë ÅáÕáíñ¹³í³-ñ³Ï³Ý Ñ³ë³ñ³Ï³ñ·»ñáõÙ: ²ñ¨ÙïÛ³Ý ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ áÕç ÇßË³ÝáõÃÛ³Ý ÏñáÕ ¿ Ñéã³Ïí»É ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ Ñ³Ù³ËáõÙμÁ: ²Ûëï»Õ ù³Õ³ù³óÇ-Ý»ñÁ ï»ë³Ï³Ýáñ»Ý áõÝ»Ý ÇßË³ÝáõÃÛ³ÝÁ Ù³ëÝ³Ïó»Éáõ Ñ³ë³ñ³ã³÷ ÑÝ³ñ³íá-ñáõÃÛáõÝÝ»ñ՝ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ùí»Ç ï»ëùáí: Úáõñ³ù³ÝãÛáõñÇÝ ïñí³Í ÇßË³Ýáõ-ÃÛ³ÝÁ Ù³ëÝ³Ïó»Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÁ Çñ³óíáõÙ ¿ ³Ù»Ý ÁÝïñáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï՝ ùí»³Ã»ñÃÇÏÇ íñ³ Ýß³·ñáõÙ Ï³ï³ñ»Éáõ ÙÇçáóáí: ÄáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛáõÝáõÙ Ñ³-í³ë³ñáõÃÛáõÝÁ »ñ³ßË³íáñíáõÙ ¿ §Ù»Ï Ù³ñ¹-Ù»Ï Ó³ÛÝ¦ ëÏ½μáõÝùáí: ê³Ï³ÛÝ Ñ³-í³ë³ñáõÃÛáõÝÁ ûñ»ÝùÇ ³é³ç ãÇ »ÝÃ³¹ñáõÙ Ñ³í³ë³ñáõÃÛáõÝ Ý³¨ ÏÛ³ÝùÇ μáÉáñ áÉáñïÝ»ñáõÙ: Æñ³í³Ï³Ý ³éáõÙáí Ñ³í³ë³ñ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÁ ÝÛáõÃ³Ï³Ý ³éáõÙáí Ï³ñáÕ »Ý Ñ³í³ë³ñ ãÉÇÝ»É: ºí, ÝáõÛÝÇëÏ, ³ÝÑ³í³ë³ñáõÃÛáõÝÁ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿, ù³-ÝÇ áñ Ñ»Ýó ³Õù³ïáõÃÛ³Ý ÝÏ³ïÙ³Ùμ í³ËÝ ¿ Ù³ñ¹Ï³Ýó ÙÕáõÙ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»-ñÇ, Ýñ³Ýó ¹³ñÓÝáõÙ §Ýå³ï³Ï³ëÉ³ó ¨ ·áñÍáõÝÛ³ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñ¦: êñ³ íñ³ ¿ ÑÇÙÝí³Í ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛ³Ý áÕç Ï³éáõÛóÁ3:

ÜÛáõÃ³Ï³Ý ³ÝÑ³í³ë³ñáõÃÛáõÝÁ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç ëï»ÕÍáõÙ ¿ ËÇëï ³Ý-Ñ³í³ë³ñ³ÏßéáõÃÛáõÝ, áñÁ Ï³ñáÕ ¿ ½ëåí»É ÙÇ³ÛÝ ù³Õ³ù³Ï³Ý ÇßË³ÝáõÃÛ³Ý ÙÇ-çáóáí: ²¹³Ù êÙÇÃÁ ³Ûëå»ë ¿ ë³ÑÙ³Ý»É å»ïáõÃÛ³Ý ¹»ñÁ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ñ³ë³-ñ³ÏáõÃÛáõÝáõÙ. §Ø»Í ¨ É³ÛÝ³Í³í³É ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ó»éùμ»ñáõÙ ÑÝ³ñ³íáñ ¿ ÙÇ-³ÛÝ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ï³é³í³ñÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ: ²ÛÝ Ù³ëáí, áñáí ³Û¹ Ï³é³-í³ñáõÙÁ Ó¨³íáñíáõÙ ¿ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, ³ÛÝ ¹³éÝáõÙ ¿, Çñ³Ï³ÝáõÙ, Ñ³ñáõëïÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝ ³Õù³ïÝ»ñÇó. Ç å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝ Ýñ³Ýó, áíù»ñ áõÝ»Ý ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, ¨ å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝ Ýñ³ÝóÇó, áíù»ñ áã ÙÇ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ãáõÝ»Ý¦4:

Ä³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝáõÙ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ù³Õ³ù³óÇ áõÝÇ Çñ Ñ»-ï³ùñùñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ßñç³Ý³ÏÁ: Ü»ñùÇÝ Ï³ÛáõÝáõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ ÙÇ³ÛÝ μáÉáñÇ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³ÛÝå»ë áõÕÕáñ¹»É, áñ ã³é³ç³Ý³Ý ³ÝÑ³Ù³ï»-Õ»ÉÇ, Ñ³Ï³ëáÕ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í Ù»Í ëáóÇ³É³Ï³Ý μ³ËáõÙÝ»ñ: ¶Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³Ý ³Ûë ³é³ç³¹ñ³ÝùÁ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ùμ Ï³ï³ñáõÙ ¿: Ø³Ý³í³Ý¹ ³ÛÝ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, »ñμ Ù³ÝÇåáõÉ³óÙ³Ý Ù»Ë³ÝÇ½ÙÝ»ñÁ Ùßï³å»ë Ýáñ³óíáõÙ ¨ Ï³ï³ñ»É³·áñÍíáõÙ »Ý: ¶. ÞÇÉÉ»ñÁ ÝßáõÙ ¿, áñ »Ã» Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³Ý Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ ëáóÇ³É³Ï³Ý Ï³ñ·³íáñí³ÍáõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ÙÇçáó áñ¨¿ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝáõÙ, ³å³ Ù³ÝÇåáõÉ³óÙ³Ý Ù»Ë³ÝÇ½ÙÝ»ñÇ Ùß³ÏáõÙÝ áõ ëï»ÕÍáõÙÁ ³í»ÉÇ μ³ñÓñ ¿ ·Ý³Ñ³ïíáõÙ, ù³Ý ÇÝï»É»Ïïáõ³É ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÙÛáõë Ó¨»ñÁ5:

Ü³ËÏÇÝ Ñ³ë³ñ³Ï³ñ·»ñáõÙ, ÇßË³ÝáõÃÛáõÝÁ ã¿ñ μ³Å³ÝíáõÙ Ù³ëÝÇÏÝ»ñÇ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ ÙÇç¨, ³ÛÉ Ï»ÝïñáÝ³ó³Í ¿ñ ÙÇ³å»ïÇ Ó»éùÇÝ, áí áõÝ»ñ Õ»Ï³í³ñ-

1 î»°ë Зелинский С., Манипуляции массами и психоанализ, Санкт-Петербург, 2008, ¿ç 30-34: 2 î»°ë Хабермас Ю., Моральное сознание и коммуникативное действие, Санкт-Петербург, 2000, ¿ç 112: 3 î»°ë Алмонд Г., Пауэлл Дж., Стром К., Далтон Р., Сравнительная политология сегодня: Мировой обзор, Москва, 2002, ¿ç 93-122: 4 Смит А., Исследование о природе и причинах богатвства народов, Москва, 1962, с. 388. 5 î»°ë Шиллер Г., Манипуляторы сознанием, Москва, 1980, ¿ç 80:

77

Ù³Ý ³ÝÓ»éÝÙË»ÉÇ Çñ³íáõÝùÝ»ñ, ¨ áñÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ·áñÍÇùÁ áõÅÝ áõ ×ÝßáõÙÝ ¿ñ1: ²ÛÝ Ï³ñÇù ãáõÝ»ñ ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³ÛÇ: ²Û¹åÇëÇ Õ»Ï³í³-ñáõÃÛ³Ý ïÇñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ ÑÇÙÝí³Í ¿ñ μ³ó³é³å»ë ×ÝßÙ³Ý, ëå³éÝ³ÉÇùÇ, μéÝ³¹³ïÙ³Ý Ññ³Ù³ÝÝ»ñ ï³Éáõ íñ³: ²ÛÉ Ï»ñå ³ë³Í μéÝ³å»ïÁ Ññ³Ù³ÛáõÙ ¿, ãÇ Ù³ÝÇåáõÉ³óÝáõÙ:

Î³ñ³-Øáõñ½³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ¿ »ÝÃ³ñÏ»É ³ÛÝ ¹»åù»ñÁ, »ñμ ïáï³ÉÇï³ñ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝáõÙ Ñ³ÝÏ³ñÍ Ñ»Õ³÷áËáõÃÛ³Ý ÙÇçáóáí Ñ³ëï³ïíáõÙ »Ý ÅáÕá-íÁñ¹³í³ñ³Ï³Ý Ï³ñ·»ñ: Î³ñ¨áñ ã¿ ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛáõÝ ¿ Ñ³ëï³ïíáõÙ ³Ù»ñÇ-Ï³óÇ ½ÇÝíáñÝ»ñÇ ÙÇçáóáí, ÇÝãå»ë Ð³ÇÃÇáõÙ ¨ ä³Ý³Ù³ÛáõÙ, Ã» ³é³Ýó μéÝÇ áõÅÇ, ÇÝãå»ë μ»É·Ç³óÇÝ»ñÁ ÎáÝ·áÛáõÙ: ²Ûë ¹»åù»ñáõÙ ¹³ ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛáõÝ ¿, áñÁ, ë³Ï³ÛÝ, ãÇ Ó¨³íáñí»É ïíÛ³É Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ, ëáóÇ³É³Ï³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, ³ÛÉ μ»ñí»É ¿ ¹ñëÇó: îíÛ³É ¹»åù»ñáõÙ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ïáï³ÉÇï³ñ Ï³ñ·»ñÇ ¨ ÅáÕáíÁñ-¹³í³ñáõÃÛ³Ý ÑÇμñÇ¹, áñÁ ùñïÝ³ç³Ý ³ßË³ï³ÝùÇ ¨ ×Çßï Ùáï»óÙ³Ý ¹»åùáõÙ Ï³ñáÕ ¿ ÙÇ³Ý·³Ù³ÛÝ Ñ³çáÕí³Í ÉÇÝ»É, ÇÝãå»ë ×³åáÝ³Ï³Ý ÅáÕáíñ¹³í³ñáõ-ÃÛáõÝÁ՝ Ý»ñÙáõÍí»Éáí å³ï»ñ³½ÙÇó Ñ»ïá ³Ù»ñÇÏÛ³Ý ÇßË³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó: ´³Ûó Ù»Í Ù³ë³Ùμ ³Û¹ ÑÇμñÇ¹Á íï³Ý·³íáñ ¿ ¨ ³é³ç³óÝáõÙ ¿ ³ÝÏ³ÝË³ï»ë»ÉÇ Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñ2:

Ø»½ Ñ³Ù³ñ ³Ûë ï³ñμ»ñ³ÏÁ Ï³ñ¨áñ ¿ Ýñ³Ýáí, áñ ³ñ¹»Ý »ñÏáõ ï³ëÝ³ÙÛ³-ÏÇó ³í»ÉÇ Ù»½ Ùáï Ý³ËÏÇÝáõÙ »Õ³Í ïáï³ÉÇï³ñ Ñ³ë³ñ³Ï³ñ·Ç ÷áË³ñ»Ý ÷áñÓ ¿ ³ñíáõÙ ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛáõÝ §³×»óÝ»É¦: ê³Ï³ÛÝ ³Ûë ÁÝÃ³óùáõÙ ³é³ç »Ý »Ï»É μ³½Ù³ÃÇí ËÝ¹ÇñÝ»ñ, áñáÝù ËáãÁÝ¹áïáõÙ »Ý ÅáÕáíñ¹³í³ñ³Ï³Ý Ï³ñ·»ñÇ, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, Ñ³ëï³ïÙ³ÝÁ: ÊÝ¹ÇñÝ»ñÇó ³Ù»Ý³Ï³ñ¨áñÁ, Ã»ñ¨ë, μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ñá·»Ï»ñïí³ÍùÇ, Ùï³ÍáÕáõÃÛ³Ý Ñ»ï ¿ Ï³åí³Í: ´Ý³ÏãáõÃÛ³Ý Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛáõ-ÝÁ, ÍÝí³Í ¨ Çñ»Ýó ·Çï³ÏÇó ÏÛ³ÝùÇ áñáß Ù³ëÁ ³åñ³Í ÉÇÝ»Éáí Ý³ËÏÇÝ Ñ³ë³ñ³-Ï³ñ·Ç å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ ÏñáõÙ ¿ ³Û¹ ÝáõÛÝ Ñ³ë³ñ³Ï³ñ·Ç ·³Õ³÷³-ñ³ËáëáõÃÛáõÝÁ: ØÛáõë Ï³ñ¨áñ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ ³ÛÝ ¿, áñ Ñ»Ýó Ýáñ Ñ³ë³ñ³Ï³ñ·Ç ³ÝóáõÙÇó Ñ»ïá Ù»½ μ³ÅÇÝ Ñ³ë³Ý ÙÇ ß³ñù ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñ (»ñÏñ³ß³ñÅ, å³ï»-ñ³½Ù, ßñç³÷³ÏáõÙ, ù³Ûù³Ûí³Í ïÝï»ëáõÃÛáõÝ), áñáÝù, ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ, ¹»é¨ë ÙÝáõÙ »Ý ³ÝÑ³ÕÃ³Ñ³ñ»ÉÇ Ù»ñ å»ïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, ÇÝãÝ ¿É ëï»ÕÍáõÙ ¿ ³Ýíëï³-ÑáõÃÛ³Ý ÙÃÝáÉáñï Ýáñ Ï³ñ·»ñÇ Ñ³Ý¹»å՝ Ï³ñáïÇ ½·³óáõÙ ³é³ç³óÝ»Éáí Ý³Ëáñ-¹Ç Ñ³Ý¹»å, áñï»Õ, ãÝ³Û³Í ïáï³ÉÇï³ñ Ñ³Ù³Ï³ñ·ÇÝ, Ù³ñ¹Ï³Ýó Ï»Ýë³Ù³Ï³ñ-¹³ÏÁ ¨ ³å³Ñáíí³ÍáõÃÛ³Ý, å³ßïå³Ýí³ÍáõÃÛ³Ý ½·³óáõÙÁ ³ÝÑ³Ù»Ù³ï ³í»ÉÇ μ³ñÓñ ¿ñ:

Ø»½³ÝáõÙ ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛ³Ý ¿áõÃÛáõÝÁ ¹»é¨ë ÙÝáõÙ ¿ ÉÇáíÇÝ ãÁÙμéÝí³Í, ã·Çï³Ïóí³Í: ì³é ûñÇÝ³Ï ¿ Ù»ñ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ í»ñ³μ»ñÙáõÝùÁ ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»-ñÇ, Ù³ëÝ³íáñ³å»ë ËáñÑñ¹³ñ³Ý³Ï³Ý ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å, áñÇ ¹»ñÁ Åá-Õáíñ¹³í³ñ³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ å»ï³Ï³Ý Ï³é³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ ½·³ÉÇ ¿: Ø»½³ÝáõÙ ¹»é¨ë ËÇëï ³ñÙ³ï³ó³Í ¿ ³ÛÝ Ùï³ÛÝáõÃÛáõÝÁ, áñ Ù»ñ ÁÝï-ñáõÃÛáõÝÇó áãÇÝã Ï³Ëí³Í ã¿, ¨ ÁÝïñí»Éáõ ¿ Ý³, áõÙ Õ»Ï³í³ñáõÃÛáõÝÝ ¿ ó³ÝÏ³ÝáõÙ ÁÝïñí³Í ï»ëÝ»É: Àëï ³Ù»Ý³ÛÝÇ ³Ûëå»ë »Ý Ï³ñÍáõÙ Ý³¨ Ù»ñ Õ»Ï³í³ñÝ»ñÁ: ÆëÏ ËáñÑñ¹³ñ³ÝÁ Ù»½³ÝáõÙ ¹»é¨ë ãÇ ÁÝÏ³ÉíáõÙ áñå»ë Ý»ñÏ³Û³óáõóã³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝ, áñï»Õ å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÁ å³ñï³íáñíáõÙ »Ý Çñ»Ýó ûñÇÝ³ëï»ÕÍ ·áñÍáõÝ»áõ-ÃÛ³Ùμ Í³é³Û»É ÅáÕáíñ¹ÇÝ: Ø³ñ¹ÇÏ å³ï·³Ù³íáñ ÁÝïñ»ÉÇë Ù»ÍÙ³ë³Ùμ ³é³ç-Ýáñ¹íáõÙ »Ý Ã»ÏÝ³ÍáõÇ ÏáÕÙÇó Ï³ï³ñí³Í ³Ûë Ï³Ù ³ÛÝ μ³ñ»·áñÍáõÃÛ³Ùμ, Ñ³-Ù³ÛÝùÇÝ óáõó³μ»ñí³Í ÝÛáõÃ³Ï³Ý ûÅ³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ùμ: ²Ûë Çñ³íÇ×³ÏÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ï×³éÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ³ÛÝ ¿, áñ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ·»ñ³ÏßÇé Ù³ëÁ ³Ýï»ÕÛ³Ï ¿ ë³Ñ-Ù³Ý³¹ñáõÃÛ³Ùμ ¨ ûñ»ÝùÝ»ñáí Çñ»Ýó ïñí³Í Çñ³íáõÝùÝ»ñÇó: ²ëïÇ×³Ý³μ³ñ, ë³Ï³ÛÝ, ³Ûë áÉáñïáõÙ ÝÏ³ïíáõÙ ¿ áñáß³ÏÇ ³é³çÁÝÃ³ó, áñÁ Ù»Í Ù³ë³Ùμ ³ñ¹-

1 î»°ë Арендт Х., Истоки тоталитаризма, Москва, 1996, ¿ç 414: 2 î»°ë Кара-Мурза С., Смирнов С., Манипуляция сознанием, т. 2, Москва, 2009, ¿ç 42-45:

78

ÛáõÝù ¿ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝ ëï³Ý³Éáõ ¨ ÷áË³Ýó»Éáõ ³í»ÉÇ É³ÛÝ ¨ ³ñ¹Ç³Ï³Ý ÑÝ³-ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ: ²Û¹åÇëÇ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ Ý»ñÏ³ÛáõÙë Ù³ëÝ³íáñ³å»ë ÁÝ-Ó»éáõÙ ¿ ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý Ù»Í Ñáëù»ñ ³å³ÑáíáÕ Ñ³Ù³ó³ÝóÁ:

Ð³Ù³ó³ÝóÝ ³Ûë Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ áõÝÇ ¨° ¹ñ³Ï³Ý, ¨° μ³ó³ë³Ï³Ý ÏáÕÙ»ñ: ¸ñ³Ï³Ý Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ñ³Ù³ñ»É ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ, áñ Ñ³Ù³ó³ÝóÁ ³ÝÑ³ïÝ»ñÇÝ ³ñ-ï³Ñ³Ûïí»Éáõ, Çñ»Ýó ï»ë³Ï»ïÁ ÙÛáõëÝ»ñÇÝ Ñ³ë³Ý»ÉÇ ¹³ñÓÝ»Éáõ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï Ù»Ãá¹ ¿: ²ÛÝ Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ Ñ³ñÃ³Ï ¿ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ ËáëùÇ ³½³ïáõÃÛ³Ý Çñ³-íáõÝùÇ Çñ³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ê³Ï³ÛÝ ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ³ÛëåÇëÇ Ñáëù»ñÇ å³ÛÙ³ÝÝ»-ñáõÙ ¹Åí³ñ ¿ åÇï³ÝÇ ¨ Ñ³í³ëïÇ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ ½³ï»É Ï»ÕÍÇó ¨ ³Ýå»ï-ùÇó: Æ ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝ Ñ»éáõëï³ï»ëáõÃÛ³Ý, é³¹ÇáÛÇ Ï³Ù Ù³ÙáõÉÇ, ³Ûëï»Õ ï»Õ»-Ï³ïíáõÃÛ³Ý ÝÏ³ïÙ³Ùμ í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝÁ ß³ï ³í»ÉÇ ÃáõÛÉ ¿: ¼³Ý·í³Í³ÛÇÝ ·Ç-ï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³ÛÇ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó »Õ³Ý³ÏÝ»ñÇó ³Ù»Ý³Ï³ñ¨áñÁ ¨ Ñ»é³ÝÏ³ñ³ÛÇÝÁ ¨ë Ñ³Ù³ó³ÝóÝ ¿, ¨ ÇßË³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇÝ Ù³ÝÇåáõ-É³óÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ É³ÛÝáñ»Ý û·ï³·áñÍáõÙ »Ý Ý³¨ ³Ûë Ñ³Ù³ó³Ýó³ÛÇÝ ÑÝ³ñ³íá-ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: Èñ³ïí³Ï³Ý, ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ³ÛÝ Ï³Ûù»ñÁ, áñáÝù ûñí³ Ïïñí³Í-ùáí ³í»ÉÇ Ù»Í ¹ÇïáõÙÝ»ñÇ ù³Ý³Ï »Ý ³å³ÑáíáõÙ, ï»ë³Ï³Ýáñ»Ý ³í»ÉÇ Ù»Í Ñ³-í³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³Ùμ Ï³ñáÕ »Ý û·ï³·áñÍí»É ÇßË³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Ñ³ë³ñ³-ÏáõÃÛ³Ý É³ÛÝ ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇ ïñ³Ù³¹ñí³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, Ï³ñÍÇùÝ»ñÇ Ó¨³íáñÙ³Ý íñ³:

ö³ëïÁ, áñ Ù³ÝÇåáõÉ³óÇáÝ ÙÇçáóÝ»ñÁ ¹³ñÓ»É »Ý ³ñ¹Ç Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ï³-é³í³ñÙ³Ý ³ÝËáõë³÷»ÉÇ ·áñÍÇù, ÁÝ¹áõÝíáõÙ ¿ μáÉáñÇ ÏáÕÙÇó: ²ÛÉ ¿ μ³ñáÛ³Ï³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÇó μËáÕ ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ³ñóÁ, áñï»Õ ï»ë³Ï»ïÝ»ñÁ ËÇëï Ñ³Ï³-ë³Ï³Ý »Ý: ²½³ï³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñÝ»ñ ÏñáÕ Ù³ñ¹Á Ñ³Ùá½í³Í ¿, áñ μéÝ³×ÝßáõÙÝ»-ñÇó ³ÝóáõÙÁ ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³ÛÇÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ÁÝÃ³ó-ùáõÙ Ù»Í ³é³çÁÝÃ³ó ¿: ¶Çï³Ï³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÝ»ñÁ ëáíáñ³-μ³ñ ³í»ÉÇ Ëáõë³÷áÕ³Ï³Ý »Ý: ÐÇÙÝ³Ï³Ý ÷³ëï³ñÏÝ»ñÇó Ù»ÏÁ, áñÁ μ»ñíáõÙ ¿ Ç å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝ Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³ÛÇ ³ÛÝ ¿, áñ ³Ûë »Õ³Ý³ÏÁ ³í»ÉÇ ÑáõÙ³ÝÇëï³-Ï³Ý ¿, ù³Ý μéÝ³×ÝßáõÙÁ: ´³óÇ ³Û¹` Ù³ñ¹áõÝ Ù³ÝÇåáõÉ³óÝ»ÉÁ ÏñÃí³Í ¨ Ë»É³óÇ Õ»Ï³í³ñÇ ÏáÕÙÇó áã ÙÇ³ÛÝ ÃáõÛÉ³ïñ»ÉÇ ¿, ³ÛÉ Ý³¨ Ý³ËÁÝïñ»ÉÇ ¨ û·ï³Ï³ñ: Üñ³Ýó ÷³ëï³ñÏÝ»ñÁ, áíù»ñ áÕçáõÝáõÙ »Ý ³ÝóáõÙÁ ëïÇåáõÙÝ»ñÇó Ù³ÝÇåáõÉ³-óÇ³ÛÇ, å³ñ½ »Ý ¨ Ñ³ëÏ³Ý³ÉÇ. ×ÇåáïÁ ó³íáï ¿, ÇëÏ Ñá·¨áñ §ÃÙñ³ÝÛáõÃÁ¦ Ñ³×»-ÉÇ: ºÃ» ³Ù»Ý ¹»åùáõÙ áõÅ»ÕÁ ëïÇåáõÙ ¿ ÃáõÛÉÇÝ »ÝÃ³ñÏí»É Çñ Ï³ÙùÇÝ, ³å³ ÃáÕ ¹³ Ï³ï³ñÇ ÃÙñ³ÝÛáõÃÇ, ³ÛÉ áã Ã» ×ÇåáïÇ û·ÝáõÃÛ³Ùμ: ê³Ï³ÛÝ ÝáõÛÝÇëÏ ³ñ¨-ÙáõïùáõÙ ³Ûë Ñ³ñóáõÙ ÙÇ³Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ ãÏ³1:

Ø³ëÝ³·»ïÝ»ñÇ ÙÇ Ù³ëÝ ¿É ·ïÝáõÙ ¿, áñ Ù³ñ¹áõ Ï³ÙùÇ ³½³ïáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë å³ï³ëË³Ý³ïáõ ÁÝïñáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñ»É (Ã»Ïáõ½ ¨ ëË³É), ß³ï ³ñÅ»ù³íáñ ¿: Üñ³Ýù Ù»ñÅáõÙ »Ý ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³ÛÇ ûñÇÝ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ μ³ñáÛ³Ï³Ý ÑÇÙÝ³íáñáõÙÝ»ñÁ: ´Ý³ÏãáõÃÛ³Ý ã³÷³íáñ ýÇ½Ç-Ï³Ï³Ý ×ÝßáõÙÁ Ýí³½ ÏáñÍ³Ý³ñ³ñ ¿ Ñ³Ù³ñíáõÙ (»Ã» áã ³ÝÑ³ïÇ, ³å³ Ù³ñ¹Ïáõ-ÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ), ù³Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó §½áÙμÇ³óáõÙÁ¦2: ¶Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³Ý ¹³ñÓÝ»Éáí Õ»Ï³í³ñÙ³Ý ·ÉË³íáñ ï»ËÝáÉá·Ç³, ²ñ¨ÙáõïùÁ ×³Ï³ï³·ñ³Ï³Ý ëË³É ÃáõÛÉ ïí»ó ¨ Ñ³ÛïÝí»ó ÷³ÏáõÕáõÙ: ä³ï×³éÝ ³ÛÝ ¿, áñ Ùßï³å»ë ùáÕ³ñÏ-í³Í ·áñÍáÕ ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³Ý ³ÝÑ³ïÇÝ ³í»ÉÇ ß³ï ¿ ½ñÏáõÙ ³½³-ïáõÃÛáõÝÇó, ù³Ý ³ÝÙÇç³Ï³Ý ×ÝßáõÙÁ: Ø³ÝÇåáõÉ³óÇ³ÛÇ ½áÑÁ ³ÙμáÕçáõÃÛ³Ùμ ÏáñóÝáõÙ ¿ μ³Ý³Ï³Ý ÁÝïñáõÃÛ³Ý ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÁ ¨ Ï³Ù Ýñ³ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Íñ³·ñ³íáñíáõÙ »Ý ¹ñëÇó: ö³ëï³óÇ ¹³ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ·ÉË³íáñ Çñ³íáõÝùÝ»-ñÇ ã»½áù³óáõÙ ¿, ÇÝãÁ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿ ³ñ¨ÙïÛ³Ý ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ³Ù»Ý³ëÏ½μáõÝ-ù³ÛÇÝ ÑÇÙùÇ ã»½áù³óáõÙ: ²é³ç³ÝáõÙ ¿ Ï³é³í³ñÙ³Ý ÙÇ Ýáñ Ñ³Ù³Ï³ñ·, áñï»Õ

1 î»°ë Иноземцев В., Трансформация в современной цивилизации: постиндустриальное и постэкономическое общество, “Вопросы философии”, 2000, № 1, ¿ç 7: 2 î»°ë Кара-Мурза С., Манипуляция сознанием, ¿ç 18-21:

79

×ÇåáïÁ ÷áË³ñÇÝíáõÙ ¿ ³í»ÉÇ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï ¨ ³í»ÉÇ Ñ³Ï³ÑáõÙ³ÝÇëï³Ï³Ý, Ñ³Ï³μ³ñáÛ³Ï³Ý ·áñÍÇùáí՝ Ù³ñ¹áõÝ ¹³ñÓÝ»Éáí Íñ³·ñ³íáñí³Í éáμáï:

ö³ëï³óÇ, ë³Ï³ÛÝ, Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ ÙÇÝã ³ÛÅÙ ãÇ ëï»ÕÍ»É ³í»ÉÇ ³ñ¹ÛáõÝ³-í»ï Ï³é³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·, ù³Ý ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛáõÝÁ: ²Û¹áõÑ³Ý¹»ñÓ, ³Ûë Ñ³Ù³Ï³ñ·Á ¨ë áõÝÇ ÃáõÛÉ ÏáÕÙ»ñ, Ý»ñùÇÝ ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý Ñ³Ï³ëáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ íÇ-×³Ñ³ñáõÛó ëÏ½μáõÝùÝ»ñ, áñáÝù ßïÏí»Éáõ, í»ñ³÷áËí»Éáõ ¨ ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛ³Ý Ý»ñùÇÝ Ýå³ï³ÏÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³ñÅ»ù Çñ³óÙ³Ý Ï³ñÇù áõÝ»Ý: ²ÛÝ Ñ³Ï³ëáõÃÛáõÝÁ, áñÇ Ù³ëÇÝ Ýßí»ó í»ñ¨áõÙ, ÇÙ Ï³ñÍÇùáí Ï³ñáÕ ¿ ßïÏí»É, í»ñ³óí»É ÙÇ³ÛÝ Ûáõñ³ù³Ý-ãÛáõñ ù³Õ³ù³óáõ՝ ë»÷³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ áõ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÇÙ³óáõ-ÃÛ³Ý, Çñ»Ý ³éÝãíáÕ »ñ¨áõÛÃÝ»ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É ÇÝùÝáõñáõÛÝ ¨ Ñ³Ù³ÏáÕÙ³ÝÇ å³ï-Ï»ñ³óáõÙ áõÝ»Ý³Éáõ ¹»åùáõÙ: ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ³ÏïÇíáõÃÛ³Ý Ý»ñÏ³ÛÇë ¹ñë¨á-ñáõÙÝ»ñÁ íÏ³ÛáõÙ »Ý, áñ ·Ý³Éáí ³í»ÉÇ ¿ ¹Åí³ñ³ÝáõÙ Ù³ñ¹Ï³Ýó í³ñùÁ ùáÕ³ñÏ-í³Í Ó¨áí Íñ³·ñ³íáñ»ÉÁ, ¨ áñ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý μ³ñÓñ Ù³Ï³ñ-¹³ÏÁ ÉÇÝ»Éáõ ¿ ³ÛÝ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ½»Ýù»ñÇó Ù»ÏÁ, áñáí ÑÝ³ñ³íáñ ÏÉÇÝÇ å³Ûù³ñ»É Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³ÛÇ ¹»Ù:

MАНИПУЛЯЦИЯ КАК ОСНОВНОЙ МЕХАНИЗМ УПРАВЛЕНИЯ МАССАМИ В

ДЕМОКРАТИЧЕСКОМ ОБЩЕСТВЕ Лорис Багдасарян

В статье анализируется манипуляция сознанием как основной механизм управления

массами в демократическом обществе, как форма психологического воздействия. Мани-пуляция не заметна для объекта манипулирования. Мнения, касающиеся манипуляции, неоднозначны с точки зрения нравственности. Некоторые полагают, что переход от применения силы к манипулированию сознанием – прогресс. Другие считают, что манипулирование массовым сознанием – негуманный и аморальный поступок, который превращает человека в запрограммированного робота.

MANIPULATION AS THE MAIN MECHANISM OF MASS CONTROL IN DEMOCRATIC SOCIETIES

Loris Baghdasaryan

The present article analyzes manipulation as the main mechanism of mass control in democratic societies. Manipulation of consciousness is the primary control mechanism of the masses in democratic societies. It is a form of psychological influence rather than a physical pressure or pressure of a threat. Manipulation is a covert action, which should not be noticed by the object undergoing of manipulation. From the point of view of morality there are some mixed opinions about manipulation. Some authors believe that there is an ongoing transition from the use of force to the manipulation of consciousness progress. But others believe that the manipulation of mass consciousness is a more antihumanistic, immoral act that turns a man on the programmed robot.

80

Ð²Ø²ÞÊ²ðÐ²ÚÜ²òØ²Ü Ðºîºì²ÜøÜºðÀ ºì ØÞ²ÎàôÂ²ÚÆÜ ºðÎÊàêàôÂÚ²Ü Ðºè²ÜÎ²ðÜºðÀ ÐéÇ÷ëÇÙ» ¸³Û³Ý

Ð³Û³ëï³ÝÇ ä³ïÙáõÃÛ³Ý Ã³Ý·³ñ³Ý, »ñÇï³ë³ñ¹ ·ÇïÝ³Ï³Ý ¾É÷áëï` [email protected]

20-ñ¹ ¹³ñÇ 50-³Ï³Ý ÃÃ. ²ØÜ-áõÙ, ÇëÏ ÝáõÛÝ ¹³ñÇ 70-³Ï³Ý ÃÃ. ëÏë³Í ýñ³Ý-

ë³Ëáë ÙÇ ß³ñù »ñÏñÝ»ñáõÙ §globalize¦, §globalism¦, §mondialisation¦ ï»ñÙÇÝÁ, áñÁ ÙÇ³ÛÝ í»ñç»ñë Ñ³Û»ñ»Ý Ã³ñ·Ù³Ýí»ó áñå»ë §Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óáõÙ¦, û·ï³-·áñÍíáõÙ ¿ñ ·ÉË³íáñ³å»ë Ýß»Éáõ ³×áÕ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý Ï³Ëí³Íáõ-ÃÛáõÝÁ: ê³Ï³ÛÝ ³ÛÅÙ, ÇÝãå»ë óáõÛó »Ý ï³ÉÇë ÙÇ ß³ñù ·Çï³Ï³Ý áõëáõÙÝ³ëÇñáõ-ÃÛáõÝÝ»ñ, Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óáõÙÝ ³í»ÉÇÝ ¿, ù³Ý áõÕÕ³ÏÇ ïÝï»ë³Ï³Ý Ï³Ëí³-ÍáõÃÛáõÝÁ:

ÀÝ¹ áñáõÙ, ³Ûë »ñ¨áõÛÃÇ í»ñ³μ»ñÛ³É Ññ³å³ñ³Ïí»É »Ý μ³½Ù³ÃÇí ³ßË³ïáõ-ÃÛáõÝÝ»ñ: Ð³Ù³Ó³ÛÝ ÙÇ ß³ñù ï»ë³μ³ÝÝ»ñÇ, ë³ ÝáñáõÃÛáõÝ ã¿ Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÇÝ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: ²í»ÉÇÝ, ß³ï»ñÁ åÝ¹áõÙ »Ý, áñ Ñ»ÉÉ»ÝÇ½ÙÁ, ÐéáÙ»³Ï³Ý, ØáÝÕáÉ³Ï³Ý, úëÙ³ÝÛ³Ý Ï³ÛëñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ó¨³íáñáõÙÁ ÝáõÛÝå»ë ÛáõñûñÇÝ³Ï Ñ³-Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óÙ³Ý ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñ ¿ÇÝ, áñáÝù ·ÉË³íáñ³å»ë ³é³ç³ó»É ¿ÇÝ é³½-Ù³Ï³Ý, ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ·»ñÇßË³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙ³Ý íñ³: î»ë³μ³ÝÝ»ñÇ ÙÛáõë Ù³ëÝ ¿É Ý»ñÏ³ÛÇë Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óáõÙÁ áã ÙÇ³ÛÝ Ï³åáõÙ ¿ ³Ù»ñÇÏÛ³Ý Ùß³ÏáõÛÃÇ ï³-ñ³ÍÙ³Ý Ñ»ï, ³ÛÉ¨ ³í»ÉÇ ù³Ý Ñ³Ùá½í³Í ¿, áñ ¹ñ³Ýù Çñ³ñ Ñ»ï ÷áËÏ³å³Ïóí³Í »Ý, ¨ áñ ³Ûë »ñ¨áõÛÃÁ ¹»é¨ë è. è»Û·³ÝÇ ûñáù Ùß³ÏáõÛÃÇ íñ³ ³í»ÉÇ É³ÛÝ³Í³í³É ¿ñ ³½¹áõÙ, ù³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý ¨ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ¹³ßï»ñÇ íñ³: ê³Ï³ÛÝ ³Ûë »ñ¨áõÛÃÇ ßáõñç ¹»é¨ë ß³ñáõÝ³ÏíáõÙ »Ý μ³Ý³í»×»ñÁ, ¨ ãÏ³ ÙÇ³Ýß³Ý³Ï å³ï³ëË³Ý, ³ÛÝ Ñ³ñó»ñÇÝ, Ã»`

1. Æ±Ýã ¿ Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óáõÙÁ, 2. ÆÝãå»±ë å»ïù ¿ ³ÛÝ ÏáÝó»åïáõ³É Ó¨áí ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ÉÇÝÇ, 3. ²ñ¹Ûá±ù Ý»ñÏ³ÛÇë Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óáõÙÝ Çñ»ÝÇó ÇÝã-áñ Ýáñ μ³Ý ¿ Ý»ñÏ³-

Û³óÝáõÙ` Ç ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝ Ý³Ëáñ¹Ý»ñÇ: 4. ÆÝãÇ± Ñ»ï ¿ ³ëáó³óíáõÙ Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óáõÙÁ` ÏáñÍ³ÝÙ³Ý, í»ñ³ÍÝÁÝ-

¹Ç, Ã» å»ï³Ï³Ý ÇßË³ÝáõÃÛ³Ý ÷á÷áËÙ³Ý: 5. ²ñ¹Ûá±ù Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óáõÙÁ Ýáñ ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáõÙÝ»ñ

¿ ¹ÝáõÙ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¹³ßïáõÙ: 6. ÆÝãå»±ë Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óáõÙÁ ÁÝ¹·ñÏ»É §ÅáÕáíñ¹³í³ñáõ-

ÃÛ³Ý¦ ¨ §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý¦ Ñ³ñÃáõÃÛáõÝ1: êñ³Ýáí, ÇÑ³ñÏ», ãÇ ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏíáõÙ íÇ×³Ñ³ñáõÛó Ñ³ñó»ñÇ ß³ñùÁ: ²ÛÝ

Ùï³Ñá·áõÙ ¿ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ý»ñÏ³Û³óÝáÕ ·ñ»Ã» Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ·ÇïÝ³Ï³ÝÇ: úñÇÝ³Ï, ù³Õ³ù³·»ïÝ»ñÁ Ùï³Ñá·í³Í »Ý, áñ »Ã» Ñ³Ù³ßË³ñÑ³Û-Ý³óáõÙÁ Ïáãí³Í ¿ Ï»ñï»É ³ßË³ñÑÇ Ýáñ Ï³ñ· ³é³Ýó ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ, ³Û¹ ÃíáõÙ ¨՛ ïÝï»ë³Ï³Ý, ¨° ù³Õ³ù³Ï³Ý, ¨° Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ, ³å³ Ýñ³Ýó §ëÇñ»ÉÇ¦ ³½·-å»ïáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÁ Ï¹³¹³ñ»Ý áõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÛ³Ý ³é³ñÏ³ ÉÇÝ»Éáõó2:

¼. ´³áõÙ³ÝÇ §Ð³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óáõÙÝ áõ ¹ñ³ Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñÁ Ù³ñ¹áõ Ñ³Ù³ñ¦ ·ñùÇ Ý³Ë³μ³ÝáõÙ ÝßíáõÙ ¿, áñ ³ÛÝ ³ñ¹»Ý ×³Ï³ï³·ñ³Ï³Ý ¿ ¹³ñÓ»É ³ÙμáÕç ³ßË³ñÑÇ Ñ³Ù³ñ:

1 î»°ë Held D., McGrew A., Goldblatt D., Perraton J., Global Transformations: Politics, Economics, and Culture, Stanford, Stanford University Press, 1999, ¿ç 2: 2 î»°ë Appadurai A., Globalization, Durham & London, Duke University Press, 2001, ¿ç 4:

81

àñù³Ý ¿É ËáëíÇ Ï³ÛëñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»ñ³ÍÝÝ¹Ç ¨ Çñ»Ýó Ñ³ïáõÏ ¹»ñÇ Ù³ëÇÝ, ÙÇ¨ÝáõÛÝÝ ¿, Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óáõÙÝ ³ëáó³óíáõÙ ¿ ³ÝÏ³é³í³ñ»ÉÇáõÃÛ³Ý Ñ»ï, ÁÝ¹ áñáõÙ` Ñ³Ù³ÙáÉáñ³Ï³ÛÇÝ Ù³ëßï³μáí1:

Ð³í³Ý³μ³ñ, ß³ï»ñÇ Ñ³Ù³ñ Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óáõÙÁ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿ ³ÝóáõÙ ¹»åÇ »ññáñ¹ Ñ³½³ñ³ÙÛ³Ï, ßáõÏ³Û³Ï³Ý Ï³å»ñÇ ÁÝ¹³ñÓ³ÏáõÙ ¨ Ï»ÝïñáÝ³óí³Í ÇßË³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³ëï³ïáõÙ, ÇÝãå»ë Ý³¨` ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ, ³ñ·»ÉùÝ»ñÇ í»ñ³óáõÙ, §Ù»Ï ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ÁÝï³ÝÇùÇ¦ ·áÛáõÃÛáõÝ, áñï»Õ Ñ³ëï³ïí³Í ¿ Ù»Ï ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ É»-½áõ` ³Ý·É»ñ»ÝÁ, ÇëÏ ÙÇ í³ÛñÇó ÙÛáõëÁ ï»Õ³÷áËí»Éáõ ¹»åùáõÙ ãå»ïù ¿ ÉÇÝÇ áñ¨¿ ËáãÁÝ¹áï: ê³Ï³ÛÝ ÙÛáõë ÏáÕÙÇó ³ÏÝÑ³Ûï ¿ ¹³éÝáõÙ, áñ ³ÛÝ μ»ñáõÙ ¿ Ù³Ûñ»ÝÇ É»½íÇ Ï³ñ·³íÇ×³ÏÇ ³ÝÏÙ³ÝÁ, Ñ½áñ Ñ³ñí³Í ¿ Ñ³ëóÝáõÙ ¨ ëïáñ³¹³ëáõÙ ·ñ»Ã» μáÉáñ ¿ÃÝÇÏ ³½·»ñÇ Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñÇÝ: àã μáÉáñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý ¹»é¨ë ÉáõÍ»É Çñ»Ýó ¹Çí³Ý³·Çï³Ï³Ý ËÝ¹ÇñÝ»ñÝ ³Ûë Ï³Ù ³ÛÝ å»ïáõÃÛ³Ý Ñ»ï, ¹»é¨ë ã»Ý ÏáÕÙÝáñáßí»É Çñ»Ýó ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ñ³ñóáõÙ, áñÁ ß³ï Ñ³×³Ë¿ÃÝÇÏ ËÙμ³íáñáõÙ-Ý»ñÇ ÙÇç¨ Ñ³Ý·»óÝáõÙ ¿ μ³ËáõÙÝ»ñÇ: Üáñ³·áõÛÝ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ ßÝáñÑÇí Ñ³-Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óáõÙÁ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ ¿ ëï»ÕÍáõÙ, áñå»ë½Ç ï»Õ³ÛÇÝ Ùß³-ÏáõÛÃÁ ¹áõñë ·³ Çñ ëáíáñ³Ï³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇó, ÇëÏ Ó»éù μ»ñí³Í ·Çï»ÉÇùÝ»ñÁ, Ùïù»ñÝ áõ ÷áñÓÁ, áñáÝù ¹³ñ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ Ïáõï³Ïí»É ¿ ³Ûë Ï³Ù ³ÛÝ ¿ÃÝáëÇ ÏáÕÙÇó, ëï³Ý³ É³ÛÝ ï³ñ³ÍáõÙ` Ýå³ëï»Éáí ³ÛÉ Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñÇ Ñ»ï Í³ÝáÃ³ó-Ù³ÝÝ áõ ÙÇçÙß³ÏáõÃ³ÛÇÝ »ñÏËáëáõÃÛ³ÝÁ2: ÆëÏ ÇÝãå»ë Ñ³ÛïÝÇ ¿, ¿ÃÝáëÝ»ñÇ Ùß³-ÏáõÃ³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝáõÙÁ áã ÙÇ³ÛÝ Í³é³ÛáõÙ ¿ í»ñçÇÝÝ»ñÇë ÇÝùÝ³å³Ñ-å³ÝÙ³ÝÝ, ³ÛÉ¨ Ù³ñ¹áõ` áñå»ë ³Û¹åÇëÇÝ` «Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí Ù³ñ¹áõ» å³Ñ-å³ÝÙ³ÝÁ: ò³íáù, Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ³ßË³ñÑáõÙ ·ñ»Ã» ã»Ý ÙÝ³ó»É ½áõï ¿ÃÝÇÏ Ùß³-ÏáõÛÃÝ»ñ:

Ð³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óÙ³Ý Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñÇó ¿ Ý³¨ ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ Ùß³ÏáõÛÃÇ Ñ³Õ-Ã³Ý³ÏÁ, ¨ ÇÝãå»ë ÑÇÙÝ³íáñíáõÙ ¿ ÙÇ ß³ñù ³ßË³ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙª ³ÛÝ Çñ ¿áõ-ÃÛ³Ùμ Ñ³ïáõÏ ï»ë³ÏÇ ¿: ÆÝãå»ë úñï»·³ ¶³ë»ïÝ ¿ μÝáõÃ³·ñáõÙ` §³ÛÝ ½³Ý·-í³ÍáõÙ ·ïÝíáÕ Ù³ñ¹áõ Ùß³ÏáõÛÃ ¿` ÙÇ Ù³ñ¹áõ, áí áõÝÇ áã ³ÛÝù³Ý μ³ñÓñ Ùß³Ïáõ-Ã³ÛÇÝ ½³ñ·³óí³ÍáõÃÛáõÝ, áõÝÇ ã³÷Çó ¹áõñë μ³ñÓñ ÇÝùÝ³ëÇñáõÃÛáõÝ, ÏÇë³·ñ³-·»ï ¿, áõÝÇ« ÇÝùÝ³μ³í³ñ³ñÙ³Ý ÏáÙåÉ»ùë¦, Ë»Õ³ÃÛáõñí³Í å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñ ³½³ïáõÃÛ³Ý, Ñ³í³ë³ñáõÃÛ³Ý, Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ·áÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ²Ûë »ñ¨áõÛÃÇÝ ³é³ÝÓÝ³ÏÇ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¿ ¹³ñÓñ»É Ý³¨ Â. ²¹áñÝáÝ, áõÙ Ñ³Ù³ñ ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ Ùß³ÏáõÛÃÁ 20-ñ¹ ¹³ñÇ ³ÛÉ³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÝ ¿, áñÇ Ç Ñ³Ûï ·³ÉÁ ÑÕÇ ¿ μ³½Ù³ÃÇí ³Ý-¹³éÝ³ÉÇ μ³ó³ë³Ï³Ý Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñáí:

¶áñÍÝ³Ï³ÝáõÙ ÏÇñ³éíáÕ μ³½Ù³Ùß³ÏáõÃ³ÛÝ³óÙ³Ý ÷áñÓ»ñÁ ÉÇ »Ý μ³ó³ë³-Ï³Ý Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñáí, áñáÝù ¿³Ï³Ýáñ»Ý Ëáñ³ÝóáõÙ »Ý ³é³Ýó ³ÛÝ ¿É ²ñ¨ÙáõïùÇ ÙÇ ß³ñù »ñÏñÝ»ñáõÙ Ó¨³íáñí³Í áã ³ÛÝù³Ý É³í íÇ×³ÏáõÙ ·ïÝíáÕ ëáóÇ³É-Ùß³-ÏáõÃ³ÛÇÝ Çñ³íÇ×³ÏÁ:

²ÛÝ ÝáõÛÝÇëÏ ãÇ »ÝÃ³¹ñáõÙ Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñÇ ÙÇç¨ Ñ³í³ë³ñáõÃÛáõÝ ³ÙμáÕç ³ß-Ë³ñÑáí Ù»Ï` ³Ý·³Ù Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ ÇÙå»ñ³ïÇí Ñéã³Ï»Éáõ ¹»åùáõÙ: Ð³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óÙ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ í»ñ³ÝáõÙ ¿ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ Ñ³Õáñ¹³Ï-óáõÃÛ³Ý μ³½Ù³½³ÝáõÃÛáõÝÁ: Ð³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óÙ³Ý Ëáñ³óÙ³Ý Ñ»ï ½áõ·³Ñ»é ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ÝáõÙ ÙÇ Ùß³ÏáõÛÃÇ ³ñÅ»ùÝ»ñÇ ëïÇåáÕ³Ï³Ý Ý»ñ¹ÝáõÙ ÙÛáõëÇ Ù»ç3:

àñå»ë ûñÇÝ³Ï ïÇå³Ï³Ý ¿, »ñμ Ùß³ÏáõÛÃÇ Ñ³Ù³ñ ³é¨ïñ³ÛÇÝ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ í»ñ³óáõÙÁ Ýå³ëï»ó ³Ù»ñÇÏÛ³Ý ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ ëå³éÙ³Ý ³é³ñÏ³Ý»ñÇ ·»ñÇß-Ë³ÝáõÃÛ³ÝÁ ¨ íÇñïáõ³É Ó¨áí ÙÇÉÇáÝ³íáñ ï»Õ³ÛÇÝ Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñÇ í»ñ³óÙ³ÝÁ:

1 î»°ë Иноземцев В., Современная глобализация и ее восприятия в мире, Москва, “Век глобализации. Исследования современных глобальных процессов”, 1/2008, ¿ç 34-46: 2 î»°ë ÝáõÛÝ ï»ÕáõÙ: 3 î»°ë Шендрик А., Глобализация в системе культурологических координат, Москва, “Знание. Понимание. Умение”, 2005/1, ¿ç 59:

82

ºÃ» ë³ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿ áã ³í»ÉÇÝ, ù³Ý ÉáÏ Ïáñåáñ³ïÇí ¨ ³Ù»ñÇÏÛ³Ý Ùß³ÏáõÛ-ÃÇ ·»ñÇßË³ÝáõÃÛáõÝ, ³å³ Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óÙ³Ý ó³ÝÏ³ó³Í ³ÛÉ åÉÛáõñ³ÉÇëï³-Ï³Ý ¹Çï³ñÏáõÙ ÝáñÇó Ñ³Ý·áõÙ ¿ ÏáÝó»åïáõ³É ë³ÑÙ³Ý³÷³Ï ³Ù»ñÇÏ³Ý³óÙ³Ý: ºí ãÝ³Û³Í í»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇ μ³½Ù³ÃÇí ùÝÝ³¹³ï³Ï³Ý áõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÛáõÝÝ»-ñÇ, áõÕÕí³Í ³Ù»ñÇÏÛ³Ý Ùß³ÏáõÛÃÇ ·»ñÇßË³ÝáõÃÛ³Ý ÙÇïáõÙÇÝ, ÙÇ¨ÝáõÛÝÝ ¿` ë³ Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óÙ³Ý ³Ù»Ý³ùÇã áõëáõÙÝ³ëÇñí³Í ÏáÕÙ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿: ²ØÜ-Ç í»ñ-Ý³Ë³íÇ ÏáÕÙÇó Ùï³Íí³Í ¨ ÁÝ¹áõÝí³Í ³Ù»ñÇÏ³Ý³óáõÙÁ, ÇÝãå»ë ¨ Ñ³Ù³ßË³ñ-Ñ³ÛÝ³óáõÙÁ, ·áñÍáõÙ ¿ ï³ñμ»ñ Ù³Ï³ñ¹³ÏÝ»ñáõÙ (ïÝï»ë³Ï³Ý, Çñ³í³Ï³Ý, ù³-Õ³ù³Ï³Ý, é³½Ù³Ï³Ý, μ³ñáÛ³Ï³Ý), áñáÝóÇó ËÝ¹ñ³Ñ³ñáõÛóÁ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝÝ ¿: Øß³ÏáõÛÃÝ ³Ûëï»Õ Ñ³Ý¹»ë ¿ ·³ÉÇë áñå»ë ÙÇ μ³ó ·áñÍÁÝÃ³ó, áñÝ áõÝÇ ³ñÅ»ù-Ý»ñ, ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñ, ³ñÑ»ëïÝ»ñ, ³ÝÑ³ï³Ï³Ý ¨ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝ, ÇÝã-å»ë Ý³¨ ÝÛáõÃ³Ï³Ý μ³ñÇùÝ»ñ, áñáÝù áã ÙÇ³ÛÝ ÷áË³Ýóí»É, ³ÛÉ¨ ë»ñÝ¹» ë»ñáõÝ¹ ³ÝóÝ»Éáí ³í»ÉÇ »Ý Ñ³ñëï³ó»É: Æñ Ñ»ñÃÇÝ, ë»ñáõÝ¹Ý»ñÇ ÙÇç¨ ³é³ç³ó³Í ³ÝçÁñ-å»ïÁ μ»ñáõÙ ¿ ïíÛ³É Ùß³ÏáõÛÃÇ ÏáñëïÇ: àñå»ë Ñ»ï¨³Ýù, Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ Ñ³Ù³ß-Ë³ñÑ³ÛÝ³óáõÙÁ áã ÙÇ³ÛÝ ³ÝÙÇç³Ï³Ýáñ»Ý ³½¹áõÙ ¿ Ù»Ï ³ÛÉ Ùß³ÏáõÛÃÇ íñ³, ³ÛÉ¨ ÁÝ¹Ñáõå Ï³ñáÕ ¿ Ñ³ëóÝ»É í»ñçÇÝÇë ³ñï³Ñ³ÛïÙ³Ý Ó¨»ñÇ ÷á÷áËÙ³ÝÝ áõ Ù»Ïáõ-ë³óÙ³ÝÁ ¨ ÝáõÛÝÇëÏ Ùß³ÏáõÛÃÇ áãÝã³óÙ³ÝÝ áõ ÏáñÍ³ÝÙ³ÝÁ:

ÆÝãå»ë ²ØÜ-Ç é³½Ù³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÝå»ë ¿É í»ñçÇÝÇë Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñ ãÇ ×³Ý³ãáõÙ1:

Ð³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óáõÙÝ, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ÁÝÓ»éáõÙ Ñ³ñáõëï-Ý»ñÇÝ ³ßË³ï»É ³í»ÉÇ ³ñ³· áõ ß³ï ·áõÙ³ñ: ¸Åμ³Ëï³μ³ñ Ýáñ³·áõÛÝ ï»ËÝá-Éá·Ç³Ý»ñÁ áã ÙÇ³ÛÝ ³é ³Ûëûñ áã μáÉáñÇÝ »Ý Ñ³ë³Ý»ÉÇ, ³ÛÉ¨ ã»Ý ³½¹áõÙ ³Õù³ï-Ý»ñÇ ÏÛ³ÝùÇ íñ³: Ð³Ù³Ó³ÛÝ ´³áõÙ³ÝÇ, Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óáõÙÁ å³ñ³¹áùë³É Ó¨áí ß³ÑáõÛÃ ¿ μ»ñáõÙ ã³÷³½³Ýó ùÇã ù³Ý³Ïáí Ù³ñ¹Ï³Ýó ¨ Ù³ñ·ÇÝ³É ¿ ¹³ñÓ-ÝáõÙ ºñÏÇñ ÙáÉáñ³ÏÇ »ñÏáõ »ññáñ¹ÇÝ: Êáë»Éáí ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, Ã» ÇÝãÇ »Ý ó³ÝÏ³ÝáõÙ Ñ³ëÝ»É Ù³ñ¹ÇÏ, ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ýñ³Ýù ÝßáõÙ »Ý ß³ñÅáõÝ³ÏáõÃÛáõÝÁ, μÝ³ÏáõÃÛ³Ý ÁÝïñáõÃÛ³Ý ³½³ïáõÃÛáõÝÁ, ×³Ý³å³ñÑáñ¹»Éáõ, ³ßË³ñÑ ï»ëÝ»Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõ-ÃÛáõÝÁ: ÆëÏ ³Ñ³ ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáõÙÁ, ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ, Ù»Ï ³ÛÉ í³Ûñ ï»Õ³÷áËí»Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛ³Ý μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ÙÛáõëÝ»ñÁ Ñ³Ý·Çëï ï»Õ³÷áËíáõÙ »Ý ÙÇ í³ÛñÇó ÙÛáõëÁ, μ³í³ñ³ñ³ñ»Éáí ë»÷³-Ï³Ý Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝÁ, ³ñ¹»Ý ëÏë»É ¿ ¹Çï³ñÏí»É áñå»ë ¹»·ñ³¹³óÇ³, ³ÝÑÝ³-ñÇÝáõÃÛáõÝ Ñ³ï»É ÙÇ »ñÏñÇ ë³ÑÙ³ÝÝ áõ ·Ý³É Ù»Ï ³ÛÉ í³Ûñ: ²ÛÅÙ §É³í ³åñ»É¦, Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿ ÉÇÝ»É ß³ñÅÙ³Ý Ù»ç, ÉÇÝ»É íëï³Ñ, áñ Ñ»ßïáõÃÛ³Ùμ ÑÝ³ñ³íáñ ¿ Éù»É ÙÇ í³ÛñÁ, áñï»Õ ³ÛÉ¨ë ó³ÝÏáõÃÛáõÝ ãÏ³ ÙÝ³Éáõ: ²½³ïáõÃÛáõÝÝ ³ÛÅÙ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿ ÁÝïñáõÃÛ³Ý ³½³ïáõÃÛáõÝ, áñÁ Ó»éù ¿ μ»ñ»É ï³ñ³Í³Ï³Ý Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ2:

²Ûë Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùμ, Ã»ñ¨ë ³ñÅ» ÙÇ ÷áùñ ¹Çï³ñÏ»É Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ »ñÏËáëáõ-ÃÛ³Ý »ñ¨áõÛÃÁ: Üñ³ Ýå³ëïáÕ É³í³·áõÛÝ Ó¨»ñÇó Ù»ÏÁ` ½μáë³ßñçáõÃÛáõÝÝ ¿: ²ÛÅÙ ³é³í»É ù³Ý ³ÏÝÑ³Ûï ¿, áñ ÇÝãå»ë ³ÙμáÕç ³ßË³ñÑáí Ù»Ï, ³Û¹å»ë ¿É Ð³Û³ë-ï³ÝáõÙ ÝÏ³ïíáõÙ ¿ ½μáë³ßñçáõÃÛ³Ý Ï³ÛáõÝ ³×:

¼μáë³ßñçáõÃÛáõÝÁ, áñå»ë Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óÙ³Ý Ù»Ë³ÝÇ½ÙÝ»ñÇó Ù»ÏÁ, ëï»ÕÍáõÙ ¿ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ ÇÝãå»ë μ³ËáõÙÝ»ñÇ, ³ÛÝå»ë ¿É` Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: ´Ý³Ï³Ý³μ³ñ, »ñÏáõ Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñÇ Ñ³Ý¹ÇåáõÙÇó ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ÝáõÙ ÷áñÓÇ ÷áË³Ý³ÏáõÙ: Øß³ÏáõÃ³ÛÇÝ μ³½Ù³½³ÝáõÃÛáõÝÁ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë ½μá-ë³ßñçÇÏÇÝ Ñ³Õáñ¹³Ïóí»Éáõ ÇëÏ³Ï³ÝÇ Ñ»ï: ÆÑ³ñÏ», μ³½Ù³ÃÇí Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï ½μáë³ßñçÇÏÝ»ñÇ Ù»Í ÑáëùÁ, Ñ³ñáõëï Ùß³ÏáõÃ³-ÛÇÝ μ³½Ù³½³ÝáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãåÇëÇÝ áñ áõÝÇ Ð³Û³ëï³ÝÁ, Ýå³ëïáõÙ ¿ ïÝï»ë³Ï³Ý ³ßËáõÅ³óÙ³ÝÁ: ê³Ï³ÛÝ Ù»¹³ÉÇ ÙÛáõë ÏáÕÙÁ Ù»½ Ý»ñÏ³Û³ÝáõÙ ¿ μ³ó³ë³Ï³Ý ÉáõÛ-ëÇ Ý»ñùá: ØÇ ß³ñù Ñ»ÕÇÝ³ÏÝ»ñ ¹»é ³ÝóÛ³É ¹³ñÇ í»ñçÇó ëÏë³Í ÝßáõÙ ¿ÇÝ, áñ ½μá-

1 î»°ë Conversi D., The Limits of cultural globalisation, Journal of critical globalisation studies, Issue 3, Cheltenham, UK/Northampton, 2010, ¿ç 46-49: 2 î»°ë Бауман З., Глобализация. Последствия для человека и общества, Москва, 2004, ¿ç 10-12:

83

ë³ßñçáõÃÛáõÝÝ áõ Ùß³ÏáõÛÃÁ Çñ³ñ Ñ³Ï³¹Çñ »ñ¨áõÛÃÝ»ñ »Ý, ÇëÏ ½μáë³ßñçáõÃÛ³Ý ·ÉË³íáñ íï³Ý·Á ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý, ³å³ï»Õ³ÛÝ³óÙ³Ý ¨ ³å³Ï³ÝÙ³Ý Ù»ç ¿: ²ÛÝ Ý³¨ Ï³ñáÕ ¿ Ýå³ëï»É Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ μ³ñÓ³óÙ³ÝÝ áõ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ù³Ûù³ÛÙ³ÝÁ:

ØÇ ÏáÕÙÇó ½μáë³ßñçáõÃÛáõÝÁ Í³ÕÏáõÙ ¿ ³åñáõÙ` ³é³ç³ñÏ»Éáí μ³½Ù³½³-ÝáõÃÛáõÝ, Çñ»ÝÇó ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïáõÏ ³ñÅ»ù Ý»ñÏ³Û³óÝáÕ í³Ûñ»ñ ¨ Çñ³¹³ñÓáõ-ÃÛáõÝÝ»ñ, ÇëÏ ÙÛáõë ÏáÕÙÇó Ýå³ëïáõÙ ¿, áñå»ë½Ç ÁÝ¹áõÝáÕ ÏáÕÙÁ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ μ³ñÓñ³óÙ³Ý ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³, áñÁ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ÝáõÙ ³ÛÉ Ùß³ÏáõÛÃÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ßÝáñÑÇí, áñÝ ¿É í»ñçÇÝ Ñ³ßáí Ï³ñáÕ ¿ μ»ñ»É »ñÏáõ Ùß³-ÏáõÛÃÝ»ñÇ ÝáõÛÝ³óÙ³ÝÁ: ¼μáë³ßñçáõÃÛáõÝÁ å³Ï³ë Ï³ñ¨áñ ¹»ñ ãÇ Ë³ÕáõÙ Ë³Õ³-ÕáõÃÛ³Ý Ñ³ëï³ïÙ³Ý ·áñÍáõÙ, áñÁ ë³Ï³ÛÝ ÝáõÛÝå»ë, å³Ï³ë ÁÝ¹¹ÇÙ³¹Çñ Ñ»ÕÇ-Ý³ÏÝ»ñÇ ãÇ Ñ³Ý¹ÇåáõÙ: Ð³Ù³Ó³ÛÝ è. èáμÇÝëáÝÇ, áí ³Ûëûñ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ Ñ³-Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óÙ³Ý Ëáßáñ³·áõÛÝ áõëáõÙÝ³ëÇñáÕÝ»ñÇó Ù»ÏÁ, ß³ï ùÇã ³å³óáõÛó-Ý»ñ Ï³ñ ³é ³ÛÝ, áñ ½μáë³ßñçáõÃÛáõÝÁ Ë³Õ³ÕáõÃÛáõÝ ù³ñá½áÕ ¿: ²Ù»Ý³³ÏÝÑ³Ûï ÏáÝýÉÇÏïÁ ïáõñÇëïÇ áõ ÁÝ¹áõÝáÕ ÏáÕÙÇ ÙÇç¨ Ï³Û³ÝáõÙ ¿ Ýñ³ÝáõÙ, áñ Ýñ³Ýó Ýå³ï³ÏÝ»ñÁ ï³ñμ»ñ »Ý. ³é³çÇÝÁ í³Û»ÉáõÙ ¿ Çñ ³½³ï Å³Ù³Ý³ÏÁ, ÇëÏ »ñÏñáñ-¹Áª Í³é³ÛáõÙ ¿ Ýñ³Ý: ²Û¹åÇëáí, ½μáë³ßñçáõÃÛáõÝÁ ï»ÕÇ Ùß³ÏáõÛÃÁ ³é¨ïñÇ ³é³ñÏ³ ¿ ¹³ñÓÝáõÙ, áñï»Õ ÏñáÝ³Ï³Ý ³ñ³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ¿ÃÝÇÏ ÍÇë³Ï³ï³-ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ ÷³é³ïáÝÝ»ñÁ Ó¨³÷áËíáõÙ »Ý, áñå»ë½Ç Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý»ó-í»Ý ½μáë³ßñçÇÏÇ ëå³ëáõÙÝ»ñÇÝ1: ²ßË³ñÑáõÙ μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ³×Ç Ñ»ï ½áõ·³Ñ»é áã ÙÇ³ÛÝ ÝÛáõÃ³Ï³Ý ëå³éáõÙÝ ¿ ³í»É³ó»É, ³ÛÉ¨« í³Ûñ»ñÇ ëå³éáõÙÁ ÝáõÛÝå»ë: ²Ûëûñ, ³ÛÝ ÑÇÙÝ³Ï³Ý μ³Õ³¹ñ³Ù³ë»ñÁ, áñáÝù §Ç Ï³ï³ñ »Ý ³ÍáõÙ¦ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÇÝ Ùß³ÏáõÛÃÁ, ÁÝ¹·ñÏáõÙ »Ý ÑÛáõñ³ÝáóÇ μáõý»ïÁ, ÉáÕ³í³½³ÝÁ, Éá-Õ³÷Á, û¹³Ý³í³Ï³Û³ÝÇ ëå³ë³ëñ³ÑÝ áõ ³ñ¨³ÛñáõùÁ: §¶Éáμ³É¦-Ý áõ §ïáõñÇ½Ù¦-Ý Çñ³ñ Ñ»ï Ï³åí³Í Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý, áñáÝóÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ μ³ñ¹ ÷áË-Ï³å³Ïóí³Í Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ù³ëÝ ¿ Ï³½ÙáõÙ:

Ø³ñÙÇÝÝ ÁÝÏ³ÉáõÙ ¿ ³ßË³ñÑÁ ß³ñÅÙ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ: Ö³Ý³å³ñÑáñ¹»Éáõ ³Ù»Ý³Ù»Í ¹ñ¹Çã áõÅÁ ¹³« ÙáïÇÏ ÉÇÝ»Éáõ Ó·ïáõÙÝ ¿, ß÷Ù³Ý Ï³ñÇùÁ, Ñ³Ý¹Çå»Éáõ Ó·ïáõÙÁ, áñ¨¿ Ñ³ÝñáõÛÃÇÝ ë³ï³ñ Ï³Ý·Ý»Éáõ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ ¿. ³Ûë ³Ù»ÝÁ å³ï-×³é ¿ ¹³éÝáõÙ, ÇëÏ ß³ï Ñ³×³Ë ÝáõÛÝÇëÏ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ÃíáõÙ, áñå»ë½Ç Ù³ñ¹ ×³Ý³å³ñÑáñ¹Ç2:

ПОСЛЕДСТВИЯ ГЛОБАЛИЗАЦИИ И ПЕРСПЕКТИВЫ КУЛЬТУРНОГО ДИАЛОГА Рипсиме Даян

Статья посвящена изучению такого феномена как глобализация в ретроспективе

культуры. Можно констатировать, что, как в настоящее время, так и в будущем, культурный диалог в процессе глобализации не только стал привычным явлением, но, как показывают исследования приводит к неожиданным последствиям, чаще всего к ухудшению. Kультурный диалог в такой популярной сфере досуга как туризм, в неко-торых странах из года в год растет наплыв туристов, требуя более последовательного и тщательного планирования и регулирования.

1 î»°ë Wanda George E., Tourism, globalization and sustainable development: Are these contravening concepts?, University of Alberta, Edmonton, Alberta, 2002, ¿ç 1-2: 2 î»°ë Urry J., The tourist gaze, London, Thousand Oaks, New Dehli, 2002, ¿ç 1-5:

84

THE CONSEQUENCES OF GLOBALIZATION AND THE PERSPECTIVES OF CULTURAL DIALOGUE

Hripsime Dayan

This article is devoted to the study of such phenomena as globalization in a retrospection of culture. It may be noted that both in the current situation and in the future the cultural dialogue in the processes of globalization has not only become an ordinary phenomenon, but as some investigations have shown, more often it leads to the worst and unexpected consequences. Cultural dialogue in such а popular leisure activity as tourism, when in some countries the regular influx of tourists increases year by, demands a more coherent and careful planning and regulation.

85

¸ðì²¶Üºð ²¸ð´ºæ²Ü²Î²Ü êºì Ðèºîàð²´²ÜàôÂÚ²Ü ¼ÆÜ²ÜàòÆò Ø³ñÇ³Ù ²ë³ïñÛ³Ý

ºäÐ, öÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ¨ Ñá·»μ³ÝáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ï, μ³Ï³É³íñÇ³ïÇ áõë³ÝáÕ ¶Çï. Õ»Ï.` ÷.·.Ã., ¹áó. Ð. ÐáíÑ³ÝÝÇëÛ³Ý


Ð³Õáñ¹³ÏóáõÙÁ, Ù³ëÝ³íáñ³å»ë μ³Ý³í»×Á, Ï³ñáÕ ¿ áõÝ»Ý³É ÇÝãå»ë Ï³-éáõóáÕ³Ï³Ý, ³ÛÝå»ë ¿É ³å³Ï³éáõóáÕ³Ï³Ý Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ: ¸»é¨ë ÐÇÝ ÐáõÝ³ë-ï³ÝáõÙ ÝÏ³ï»É ¿ÇÝ, áñ í»×»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï ¿ ÍÝíáõÙ ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝÁ, μ³Ûó ÙÇ³-Å³Ù³Ý³Ï ÝÏ³ï»É, áñ í»×Á Ï³ñáÕ ¿ Ý³¨ ëå³Ý»É ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝÁ: èáõë³Ï³Ý ³ë³óí³ÍùÁ ÑÇß»óÝáõÙ ¿. »ñμ í»×Á »éáõÙ ¿, ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝÁ ·áÉáñßÇ³ÝáõÙ ¿: ÐÇ-ñ³íÇ, »ñμ Ññ³å³ñ³Ï »Ý μ»ñíáõÙ ëÇÝ, ßÇÝÍáõ ÷³ëï³ñÏÝ»ñ, Ï»ÕÍÇù ¨ Ñ³ÛÑáÛ³-ËáëáõÃÛáõÝ, áõÅÇ ÷³ëï³ñÏÇ ·»ñ³Ï³ÛáõÃÛáõÝ ÷³ëï³ñÏÇ áõÅÇ ÷áË³ñ»Ý, Ñ³Õáñ-¹³ÏóáõÙÁ ¹³éÝáõÙ ¿ ³Ýû·áõï ¨ ïÑ³×: ²ÛÝáõÑ³Ý¹»ñÓ ÏÛ³ÝùÇ ¹ñ³Ù³ïÇ½ÙÝ ³ÛÝ-åÇëÇÝ ¿, áñ ³ñ¹³ñáõÃÛáõÝÁ å³ßïå³Ý»Éáõ Ñ³Ù³ñ Ï³ñ¨áñ ¿ Ý³¨ ³Ý³½ÝÇí ½ñáõ-ó³ÏóÇ ÑÝ³ñÝ»ñÇ ÇÙ³óáõÃÛáõÝÁ ¨ ¹ñ³Ýó ùáÕ³½»ñÍáõÙÁ: êáõÛÝ Ñá¹í³ÍÇ Ýå³ï³ÏÝ ¿ í»ñÑ³Ý»É Ô³ñ³μ³ÕÛ³Ý ÑÇÙÝ³ËÝ¹ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ÏáÕÙÇ ³å³-Ï³éáõóáÕ³Ï³Ý ÷³ëï³ñÏÝ»ñÇ, ¹ñ³Ýó ³Ý³ñ¹³ñ³óÇ ¨ ëÇÝ ÏáÕÙ»ñÇ ¿áõÃÛáõÝÁ:

´³½Ù³ÃÇí ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý ³é³ç³ÝáõÙ ²¹ñμ»ç³ÝÇ Ñ»ï »ñÏËáëáõÃÛáõÝ í³ñ»Éáõ ÁÝÃ³óùáõÙ, ù³ÝÇ áñ ³ÛÝ ãÇ ËáñßáõÙ ë¨ Ñé»ïáñáõÃÛ³Ý ³ÙμáÕç ½ÇÝ³ÝáóÁ ·áñÍÇ ¹Ý»Éáõó: ÆÝãå»ë ÝßáõÙ »Ý Ð³ñí³ñ¹Ç Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÇ åñáý»ëáñÝ»ñ è. üÇ-ß»ñÝ áõ àõ. àõñÇÝ. §Î³éáõóáÕ³Ï³Ý »ñÏËáëáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÇó Ù»ÏÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ëáëù»ñÇ, ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ÕÙáõÃÛáõÝÁ ¨ ÷³ëï³ñÏÝ»ñÇ Ï³ñÍñáõÃÛáõÝÁ¦1: ÆëÏ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý »ñÏËáëáõÃÛ³Ý Ù»ç ³Ù»Ý ÇÝã Ë³éÝÇËáõéÝ ¿ Ý»ñÏ³Û³óíáõÙ:

Ð³Û ÅáÕáíáõñ¹Á Ï³½Ù³íáñí»É áõ Ñ³½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ Çñ å³ïÙ³-Ï³Ý, ù³Õ³ù³Ï³Ý áõ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ½³ñ·³óáõÙÝ ¿ ³åñ»É Ð³ÛÏ³Ï³Ý É»éÝ³ßË³ñ-ÑáõÙ: Ð³ÛÏ³Ï³Ý É»éÝ³ßË³ñÑÁ μ³Å³Ýí³Í ¿ »Õ»É ï³ëÝÑÇÝ· Ý³Ñ³Ý·Ý»ñÇ, áñáÝó ÙÇ ÷áùñÇÏ Ù³ëÇ íñ³ ¿É ³ÛÅÙ ·ïÝíáõÙ ¿ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ: Ð³ÛÏ³-Ï³Ý É»éÝ³ßË³ñÑÇ ÑÛáõëÇë-³ñ¨»ÉÛ³Ý ×ÛáõÕ³íáñáõÙÝ»ñÁ ¨ Ýñ³ÝóÇó ³ñ¨»Éù ï³-ñ³ÍíáÕ øáõé-³ñ³ùëÛ³Ý ¹³ßï³í³ÛñÁ, áñ å³ïÙ³Ï³Ý ³ÕμÛáõñÝ»ñáõÙ ÑÇß³ï³Ï-íáõÙ ¿ àõïÇù-²ñó³Ë (ë»å³·Çñ ³ñÓ³Ý³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ §àõñï»Ë»¦, ÑáõÝ³Ï³Ý ³ÕμÛáõñÝ»ñáõÙ §úñÇËïÇÝ»³¦) Ï³½Ù»É ¿ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý é³½Ù³Ï³Ý-Ùß³-ÏáõÃ³ÛÇÝ ·ÉË³íáñ å³ïí³ñÝ»ñÇó Ù»ÏÁ: Ð³ÛÏ³Ï³Ý É»éÝ³ßË³ñÑÇ ï³ëÝÑÇÝ· Ý³Ñ³Ý·Ý»ñÇó Ñ»Ýó àõïÇù-²ñó³Ë Ý³Ñ³Ý·Ý»ñÇ ï³ñ³ÍùÇ íñ³ ¿ Ï³½Ù³íáñí»É Ñ³ÛÏ³Ï³Ý »ñÏñáñ¹ å»ïáõÃÛáõÝÁ` ²ñó³ËÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ (Ï³Ù È»éÝ³ÛÇÝ Ô³ñ³μ³ÕÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ):

àÕç Ð³Û³ëï³ÝÁ Çñ μ³½Ù³¹³ñÛ³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ÏéÇíÝ»ñÇ áõ å³ï»ñ³½ÙÝ»ñÇ Ã³ï»ñ³μ»Ù ¿ »Õ»É ¨° Çñ Ñ³ñ¨³ÝÝ»ñÇ, ¨° ùáãíáñ Ýí³×áÕÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ÜÙ³Ý³ïÇå ùáãíáñÝ»ñ áõ Ýí³×áÕÝ»ñ »Ý Ý³¨ Ãáõñù³Ï³Ý ó»-Õ»ñÁ, áñáÝù ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ÷áË»Éáí Çñ»Ýó ³ÝáõÝÁ áõ Ï»ÕÍ»Éáí å³ïÙáõÃÛáõÝÁ, ÷áñ-ÓáõÙ »Ý áÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ³ãùáõÙ Çñ»Ýó §μ³½Ù³¹³ñÛ³Ý å³ïÙáõÃÛáõÝ áõ Ùß³ÏáõÛÃ áõÝ»óáÕ ³½·¦ Ý»ñÏ³Û³óÝ»É: ¸³ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ Ýñ³Ýù μ³½Ù³ÃÇí å³ï-×³éÝ»ñ áõÝ»Ý, μ³Ûó ³é³í»É Ï³ñ¨áñ ¿ ³ÛÝ (Ñ³ïÏ³å»ë Ñ³ÛáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ), ÇÝã Ù»Ãá¹Ý»ñ »Ý û·ï³·áñÍáõÙ ¨ ÇÝã ½ÇÝ³ÝáóÇó »Ý û·ïíáõÙ: ºÃ» ³Ù»Ý ³Ý·³Ù

1 Ø»çμ»ñáõÙÝ Áëï ÐáíÑ³ÝÝÇëÛ³Ý Ð., Ð³ë³ñ³Ï³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ½³ñ·³óÙ³Ý ÑÇÙÝ³ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ, ºñ¨³Ý, 2003, ¿ç 57:

86

Ýñ³Ýó Ï»ÕÍ³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ Ç óáõÛó ¹ñíÇ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ³ëå³ñ»½áõÙ, ³å³ Ñ½áñ ½»Ýù ÏáõÝ»Ý³Ýù Ýñ³Ýó ë¨ Ñé»ïáñ³μ³ÝáõÃÛ³Ý ¹»Ù:

²¹ñμ»ç³ÝÁ ³Ý³½ÝÇí ù³ñá½ãáõÃÛ³Ý ëÏë»É ¿ ¹ÇÙ»É Çñ ëï»ÕÍÙ³Ý ³é³çÇÝ ÇëÏ ûñ»ñÇó: Üñ³Ýó Ñé»ïáñ³μ³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç í³é ³ñï³Ñ³Ûïí³Í »Ý Ù³ÝÇåáõÉÛ³óÇáÝ μ³½Ù³ÃÇí ÑÝ³ñùÝ»ñ, áñáÝóÇó ¿ áõÕ»ñÓÇ ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ÏñÏÝáõÙÁ: ºÃ» »ñÏËáëáÕ ÏáÕÙ»ñÇó Ù»ÏÁ ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ÏñÏÝáõÙ ¿ Çñ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ÙÇïùÁ, ³Ù»Ý ³Ý·³Ù ³ÛÝ Ýáñ ÷³ëï³ñÏÝ»ñáí áõ »ñ³Ý·Ý»ñáí Ý»ñÏ³Û³óÝ»Éáí, ³å³ ³ëïÇ×³Ý³μ³ñ ³ÛÝ Ù»Ë-íáõÙ ¿ ÁÝ¹¹ÇÙ³ËáëÇ ¨, áñ ³Ù»Ý³Ï³ñ¨áñÝ ¿, »ññáñ¹ ÏáÕÙÇ ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù»ç: àñå»ë ûñÇÝ³Ï Ï³ñáÕ ¿ Ñ³Ý¹»ë ·³É ³ÛÝ, áñ Ý»ñÏ³ÛÇë ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ³ñÑ»ëï³-Ï³Ýáñ»Ý ëï»ÕÍí³Í å»ïáõÃÛáõÝÁ Çñ ëï»ÕÍÙ³Ý ³é³çÇÝ ûñ»ñÇó Ñ³Ý¹»ë ¿ »Ï»É ³ÝÑÇÙÝ ÝÏñïáõÙÝ»ñáí Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ÙÇ ß³ñù ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ: ²Û¹ Ï»ÕÍ³-ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ëÏëí»É »Ý ¹»é¨ë 1918 Ã., »ñμ ²ñ³ùëÇ ÑÛáõëÇëáõÙ ·ïÝíáÕ Ý»ñÏ³-ÛÇë ²¹ñμ»ç³ÝÇ í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý Ý»ñùá ·ïÝíáÕ ï³ñ³ÍùÁ Ï³Ù ¹ñ³ ÙÇ Ù³ëÁ ëï³ó³í ³ÝÏ³ËáõÃÛáõÝ: Î³ÝË³í áñáßí³Í ¿ñ, áñ ³ÛÝ Ïáãí»Éáõ ¿ñ §²ñ¨»ÉÛ³Ý ¨ Ð³-ñ³í³ÛÇÝ ²Ý¹ñÏáíÏ³ëÛ³Ý Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝ¦1: ²Ûë áñáßÙ³Ùμ ï»Õ³óÇ ÅáÕáíáõñ¹-Ý»ñÁ, áñ ÙÇÝã ³Û¹ ÏáãíáõÙ ¿ÇÝ ÃÛáõñù»ñ Ï³Ù ÏáíÏ³ëÛ³Ý Ã³Ã³ñÝ»ñ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ³ÝáõÝÝ»ñáí, ³ñ¹»Ý 30-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ §¹³ñÓ³Ý¦ ³¹ñμ»ç³ÝóÇÝ»ñ` áñå»ë §³½·¦: ÜáõÛÝÇëÏ ÍÇÍ³Õ»ÉÇ ¿ ³ë»É, áñ Ù»Ï ûñáõÙ ¿ Ó¨³íáñí»É ³Û¹ §³½·Á¦: ²Ûë ÷³ëïÁ, ÇÑ³ñÏ», ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï å³ñëÇÏ ß³ï ·áñÍÇãÝ»ñÇ ¹Å·áÑáõÃÛáõÝÁ Ñ³ñáõ-ó»ó` §ÎáíÏ³ëÇ ³Û¹ »ñÏñ³Ù³ëÁ… áõÝÇ áõñÇß ³Ýí³ÝáõÙ ¨ »ñμ¨¿ ²¹ñμ»ç³Ý ãÇ Ïáãí»É¦2: ´³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ ²¹ñμ»ç³ÝÁ ·ïÝí»É ¿ ä³ñëÏ³ëï³ÝáõÙ, å³ïÙ³Ï³Ý ²ïñå³ï³Ï³ÝÝ ¿: ÆÝãå»ë ÝßáõÙ ¿ ÆμÝ Êáõñ¹³¹μ»ÑÁ ²¹ñμ»ç³ÝÇ ù³Õ³ùÝ»ñÇó »Ý Ø³ñ³Õ³Ý, ÊáÛÁ, ØáÕ³Ý, àõñÙÇ³Ý ¨ ê³ÉÙ³ëïÁ3: ê³Ï³ÛÝ Ù»ñ ûñ»ñáõÙ ÙÇç³½·³-ÛÇÝ ³ëå³ñ»½áõÙ ß³ï»ñÝ »Ý ³Ýï»ÕÛ³Ï ³Ûë ³Ù»ÝÇó: ²¹ñμ»ç³ÝÁ ß³ñáõÝ³Ï ÏñÏÝ»Éáí Çñ ³½· ÉÇÝ»Éáõ ÙÇïùÁ ³ëïÇ×³Ý³μ³ñ Ñ³ëÝáõÙ ¿ ³ÛÝ μ³ÝÇÝ, áñ μáÉáñÁ Ýñ³Ý ³½· »Ý Ñ³Ù³ñáõÙ áõ ßáõïáí ·ñ»Ã» áã Ù»ÏÁ ³ÛÉ¨ë ãÇ ÑÇßÇ, áñ ³ÛÝ Çñ³Ï³ÝáõÙ ³½· ãÇ:

²¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý Ñé»ïáñ³μ³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç Ñ³Ý¹ÇåáõÙ »Ýù Ñ³Ï³ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ: Ü»ñÏ³ÛÇë ²¹ñμ»ç³ÝÁ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ³ëå³ñ»½áõÙ Ç óáõÛó ¿ ¹ÝáõÙ Çñ μ³½Ù³¹³ñÛ³Ý Ùß³ÏáõÛÃÝ áõ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç ÙÇÝã¨ 20-ñ¹ ¹. ³Û¹ ï³ñ³ÍùÁ ²¹ñμ»ç³Ý ãÇ Ïáãí»É: àñå»ë ³½·³ÛÇÝ å³ïÙ³Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ³ñÅ»ù-Ý»ñ »Ý Ý»ñÏ³Û³óíáõÙ ²¹ñμ»ç³ÝÇ ï³ñ³ÍùáõÙ ·ïÝíáÕ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ Ñáõß³ñÓ³Ý-Ý»ñÁ, ³Û¹ ÃíáõÙ ¨ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý »Ï»Õ»óÇÝ»ñÁ ¨ Ë³ãù³ñ»ñÁ: ê³Ï³ÛÝ Ýñ³Ýù Ùáé³-ÝáõÙ »Ý, áñ Ë³ãù³ñ³·áñÍáõÃÛáõÝ áã ÙÇ ³ÛÉ ³½·Ç Ùáï ãÏ³, μ³óÇ Ñ³Û»ñÇó, ³ÛÝ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ³½·³ÛÇÝ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ »ñ¨áõÛÃ ¿: ²ÛëÇÝùÝ ³ÛÝ, áñ ³Û¹ ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý »Ï»Õ»óÇÝ»ñ áõ Ë³ãù³ñ»ñ »Ý, ÷³ëïáõÙ ¿ Ñ³Û»ñÇ` ï³ñ³ÍùÇ ï»Õ³-μÝ³ÏÝ»ñ ÉÇÝ»Éáõ Ù³ëÇÝ: âÏ³ñáÕ³Ý³Éáí Ûáõñ³óÝ»É Ý³¨ Ë³ãù³ñ³·áñÍáõÃÛáõÝÁ áñå»ë ³½·³ÛÇÝ Ùß³ÏáõÛÃÇ ï³ññ` ²¹ñμ»ç³ÝÁ ¹ÇÙ»ó ³ÛÉ ù³ÛÉÇ: Ä³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ³ßË³ñÑáõÙ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï »ñÏËáëáõÃÛáõÝ Ï³éáõó»Éáõ Ñ³Ù³ñ û·ï³·áñÍíáÕ Ñé»-ïáñáõÃÛáõÝÁ ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë μ³Ý³íÇ×áÕ ÏáÕÙ»ñÇÝ áãÝã³óÝ»É ÁÝ¹¹ÇÙ³ËáëÇ ÷³ë-ï³ñÏÝ»ñÁ: ²¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ §÷³ëï³ñÏÁ áãÝã³óÝ»É¦ ³ñï³-Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÁ μ³é³óÇ ¿ Ñ³ëÏ³ÝáõÙ, ¨ ¹ñ³ ³ñ¹ÛáõÝùÝ ³ÛÝ »Õ³í, áñ í³Ý¹³É³ÛÇÝ Ó¨áí áãÝã³óÝáõÙ »Ý å³ïÙ³Ï³Ý áõ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ Ù»Í ³ñÅ»ù Ý»ñÏ³Û³óÝáÕ μ³½-Ù³ÃÇí Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñ:

²¹ñμ»ç³ÝÁ ·ñ»Ã» ÙÇßï Ñ³í³ï³ñÇÙ ¿ ÙÝáõÙ Çñ áñ¹»·ñ³Í Ñ³Ï³Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ, Ýñ³ Ùßï³Ï³Ý áõÕ»ÏÇóÝ ¿ §÷³ëï»ñ áãÝã³óÝ»ÉÁ¦: È»éÝ³ÛÇÝ Ô³ñ³μ³ÕÇ Ñ³Ù³ñ Ñ³í³ÏÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ×³Ý³å³ñÑÇÝ Ù»Í ËáãÁÝ¹áï ¿ñ Ñ³Û

1 î»°ë Бартольд В., Работы по истории Кавказа и Восточной Европы, т. 2, Москва, 1963, ¿ç 703: 2 î»°ë Алекперов А., Иследования по археологии и этнографии Азербайджана, Баку, 1960, ¿ç 71: 3 î»°ë Galichian R., The invention of history: Azerbaijan, Armenia and The showcasing of Imagination, 2nd edition, London-Yerevan, 2010.

87

μÝ³ÏãáõÃÛáõÝÁ, áñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÁ Ïñ×³ï»Éáõ ³Ù»Ý³Ñ³ñÙ³ñ ³éÇÃÁ ºñÏñáñ¹ Ñ³-Ù³ßË³ñÑ³ÛÇÝ å³ï»ñ³½ÙÝ ¿ñ (³ñÓ³Ý³·ñí³Í ïíÛ³ÉÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ é³½Ù³-×³Ï³ï ¿ ·Ý³ó»É ³Ù»Ý »ññáñ¹ Ñ³ÛÁ):

Ø»ñûñÛ³ ³Ûë Ñ³ñ¨³ÝÝ»ñÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ë»ñï Ï³å áõÝÇ Ñ³Ûáó å³ï-ÙáõÃÛ³Ý Ñ»ï ½³í»ßï³ÉÇ ÷³ëï»ñÇ ßÕÃ³ ¿ Çñ»ÝÇó Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ: ä³ïÙ³Ï³Ý ³Ù»Ý³½³í»ßï³ÉÇ ¹»åùÁ Ý»ñÏ³ÛÇë ²¹ñμ»ç³ÝÇ Ñ³Ù³ñ ¹»é¨ë 1918 Ã. Ù³ÛÇëÇ 27-Ç ³ÝÏ³Ë³óáõÙÝ ¿ñ ²Ý¹ñÏáíÏ³ëÛ³Ý ê»ÛÙÇ ÉáõÍ³ñáõÙÇó Ñ»ïá: ²ÝÏ³Ë Ñ³Ûï³ñ³ñ-í³Í ²¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ¸»ÙáÏñ³ï³Ï³Ý Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ ³Û¹åÇëÇÝ ¿ñ ÙÇ³ÛÝ ÃÕÃÇ íñ³, áñáíÑ»ï¨ Ù³Ûñ³ù³Õ³ù Ñéã³Ïí³Í ´³ùáõÝ ä»ïñá·ñ³¹Û³Ý Ñ»Õ³÷á-ËáõÃÛ³Ý Ñ³ÕÃ³Ý³ÏÇó Ñ»ïá ´³Ýíáñ³Ï³Ý ¨ ½ÇÝíáñ³Ï³Ý å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÇ ´³ùíÇ ËáñÑáõñ¹Á Ë³Õ³Õ Ó¨áí ÇßË³ÝáõÃÛáõÝÁ êï. Þ³ÑáõÙÛ³ÝÇ ·ÉË³íáñáõÃÛ³Ùμ í»ñóñ»É ¿ñ Çñ Ó»éùÁ ¨ ÇÝùÝ ¿ñ Ï³Ý·Ý³Í ÇßË³ÝáõÃÛ³Ý ·ÉáõË: ²ÛÝ, ÇÝã Ñéã³Ïí»É ¿ñ ³ÝÏ³Ë å»ïáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³ÝáõÙ ãÏ³ñ, μ³Ûó Ý»ñÏ³Û³óíáõÙ ¿ñ áñå»ë ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ å»ïáõÃÛáõÝ: ÜáõÛÝÇëÏ ³Ûëï»Õ ·áñÍ áõÝ»Ýù ÷³ëï»ñÇ Ï»ÕÍÙ³Ý Ñ»ï, μ³Ûó Ï»ÕÍ³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ μ³ó³Ñ³Ûï»Éáõ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ùáï³íáñ³å»ë áõÃëáõÝ ï³ñÇ ³é³ç ³é³ç³ó»É ¿ ÙÇ å»ïáõÃÛáõÝ, áñÁ åÇïÇ å³ïáõÑ³ë ¹³éÝ³ñ áÕç ï³ñ³-Í³ßñç³ÝÇ Ñ³Ù³ñ:

È»éÝ³ÛÇÝ Ô³ñ³μ³ÕÇ Ñ³ñóÇ Ñ»ï Ï³åí³Í ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ ³é³ç³ó»É »Ý 1919-20-³Ï³Ý ÃÃ., »ñμ Ùáõë³í³Ã³Ï³Ý ²¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÝáõÑ»ï¨ ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ²¹ñμ»ç³ÝÁ Ñ³Ý¹»ë »Ï³í ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÝÑÇÙÝ ÝÏñïáõÙÝ»ñáí. ³é ³Ûëûñ 80 ï³ñáõó ³í»ÉÇ ËÝ¹ñÇ ¿áõÃÛáõÝÁ ÙÝáõÙ ¿ ÝáõÛÝÁ` ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³ÝñáõÃÛáõ-ÝÇó å³Ñ³Ýç»Éáí ×³Ý³ã»É Çñ ÇÝùÝÇßË³ÝáõÃÛáõÝÁ Ý³¨ È»éÝ³ÛÇÝ Ô³ñ³μ³ÕáõÙ: ²Ûë å³Ñ³ÝçÇ ³ñ¹³ñ³óÇ ÉÇÝ»ÉÁ ÷³ëï»Éáõ Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ñ Ï»ÕÍ»É áÕç å³ïÙáõÃÛáõÝÁ, áñÁ Çñ³Ï³Ý ÷³ëï³ñÏ ¿ Ñ³Û»ñÇ Ñ³Ù³ñ, å»ïù ¿ñ ëï»ÕÍ»É Ýáñ ÷³ëï³ñÏÝ»ñ: ´³Ûó ³Û¹ ³Ù»ÝÁ Ñ»ßï ã¿ñ Çñ³Ï³Ý³óÝ»ÉÁ é³ë³Ï³Ý Ï³ÛëñáõÃÛ³Ý` ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý ëË³É μ³Å³ÝáõÙÝ»ñáí å³ïÙ³Ï³Ý ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÇ ëï»ÕÍáõÙÇó Ñ»ïá: ¸»é¨ë ï³ëÝÇÝÝ»ñáñ¹ ¹³ñáõÙ, »ñμ èáõë³Ï³Ý Ï³ÛëñáõÃÛ³Ý ïÇñ³å»ïáõ-ÃÛ³Ý ï³Ï ¿ÇÝ ³Ýó»É ²ñ¨»ÉÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝÁ` Ù³ëÝ³íáñ³å»ë ²ñó³ËÁ, ï»ÕÇ μÝ³ÏãáõÃÛáõÝÁ μ³Å³Ý»É ¿ÇÝ »ñÏáõ ËÙμÇ` Ñ³Û»ñ ¨ Ù³ÑÙ»¹³Ï³ÝÝ»ñ: îñ³Ù³μ³Ýá-ñ»Ý ëË³É ÑÇÙùÇ íñ³ Ï³ï³ñí³Í ³Ûë μ³Å³ÝáõÙÁ (§Ñ³Û¦ Ù³ïÝ³ÝßáõÙ ¿ ³½·³ÛÇÝ å³ïÏ³Ý»ÉÇáõÃÛáõÝ, ÇëÏ §Ù³ÑÙ»¹³Ï³Ý¦` ÏñáÝ³Ï³Ý å³ïÏ³Ý»ÉÇáõÃÛáõÝ) éáõë³-Ï³Ý Ï³ÛëñáõÃÛ³ÝÁ ³½³ïáõÙ ¿ñ ÙÇ ß³ñù ËÝ¹ÇñÝ»ñÇó, ÇëÏ ³Ñ³ ²¹ñμ»ç³ÝÇ Ñ³-Ù³ñ Ñ³Û-Ù³ÑÙ»¹³Ï³Ý ÙÇ³ëÝ³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñÁ íï³Ý·³íáñ ¿ñ: ²Ù-μáÕç ËÝ¹ÇñÝ ³ÛÝ ¿ñ, áñ ÃíáõÙ ¿ñ, Ã» ÎáíÏ³ëÛ³Ý »ñ»ù Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ëáñ-ÑÁñ¹³ÛÝ³óáõÙÇó μ³ñ»Ï³ÙáõÃÛáõÝ Ñ³ëï³ï³Í å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨ áã ÙÇ ù³Õ³-ù³Ï³Ý Ñ³Ï³ëáõÃÛáõÝ ÉÇÝ»É ã¿ñ Ï³ñáÕ, μáÉáñÁ ÙÇ³ëÇÝ åÇïÇ Ï³éáõó»ÇÝ ëáóÇ³-ÉÇ½Ù, áñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ Ïëï»ÕÍ»ÇÝ ÏáÙáõÝÇ½ÙÁ: ´³Ûó ³Ù»Ý ÇÝã áõñÇß ¿ñ Ã³Ã³ñÝ»ñÇ Ó»éùÁ Ñ³ÛïÝí³Í ´³ùíáõÙ. Ýñ³Ýù μ³½Ù³ÃÇí ËÝ¹ÇñÝ»ñ áõÝ»ÇÝ Ï³åí³Í Çñ»Ýó «³ÝóÛ³ÉÇ» Ñ»ï, å»ïù ¿ñ ×ß·ñï»É ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ ¨ Ãá½ ÷ã»É ÙÛáõëÝ»ñÇ ³ãù»ñÇÝ: ²Ûë ³éáõÙáí ³é³çÇÝ ù³ÛÉÁ, áñ åÇïÇ ³ñí»ñ, ²ÊêÐ-Ý Ñ³Û»ñÇ áõ Ù³ÑÙ»¹³Ï³ÝÝ»ñÇ ÙÇ³ëÝ³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñÝ»ñÇ ³ñÅ»½ñÏáõÙÝ áõ ³ÛÝ Ñ»ï¨áÕ³Ï³Ýáñ»Ý ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý³óÝ»ÉÝ ¿ñ: ²Û¹ áõÕÕáõÃÛ³Ùμ ï³ñíáÕ Ñ»ï¨áÕ³Ï³Ý ³ßË³ï³Ýù-Ý»ñÇ ³é³çÇÝ ù³ÛÉÁ ÏáíÏ³ëÛ³Ý Ã³Ã³ñÝ»ñÇ Ýáñ ÇÝùÝ³Ýí³ÝáõÙÝ ¿ñ: §ÎáíÏ³ëÛ³Ý Ã³Ã³ñÝ»ñÁ, §¹³éÝ³Éáí¦ ³¹ñμ»ç³ÝóÇÝ»ñ, Ù»Ë³ÝÇÏáñ»Ý ëï³ó³Ý ïÇïÕáë³ÏÇñ ³½·Ç Ï³ñ·³íÇ×³Ï: §ÆÝï»ñÝ³óÇáÝ³É¦ ëÏ½μáõÝùÇ íñ³ ÑÇÙÝí³Í Ñ³Ýñ³å»-ïáõÃÛáõÝÁ 1930-³Ï³Ý ÃÃ. Ù»Ë³ÝÇÏ³Ï³Ý ÑÝ³ñùáí ¹³ñÓ³í ³½·³ÛÇÝ Ñ³Ý-ñ³å»ïáõÃÛáõÝ¦1,- ÝßáõÙ ¿ ²É. Ø³Ý³ëÛ³ÝÁ:

ÜáõÛÝ ³Û¹ Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇó ÙÇçáóÝ»ñ Ó»éù ³éÝí»óÇÝ §Ýáñ ³½·Á¦ å³ïÙ³Ùß³-ÏáõÃ³ÛÇÝ ³éáõÙáí Ï³å»É »ñÏñ³Ù³ëÇÝ: ºí ÇÝãå»ë ÝßáõÙ ¿ ²É. Ø³Ý³ëÛ³ÝÁ, ù³ÝÇ

1 Ø³Ý³ëÛ³Ý ²É., Ô¨áÝ¹Û³Ý ²., È»éÝ³ÛÇÝ Ô³ñ³μ³Õ. ÇÝãå»ë ¿ ¹³ »Õ»É, ºñ¨³Ý, 2011, ¿ç 44:

88

áñ ³½·Ç §å³ïÙ³Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ÃÕÃ³å³Ý³ÏÁ¦ ¹³ï³ñÏ ¿ñ, ³ÛÝ å»ïù ¿ Éóí»ñ áõñÇßÝ»ñÇ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ Å³é³Ý·áõÃÛ³Ý Ñ³ßíÇÝ: êÏëíáõÙ ¿ ß³ï ³½·»ñÇ Ùß³Ïáõ-Ã³ÛÇÝ Ûáõñ³óáõÙÁ ¨ ³Û¹ åñáó»ëáõÙ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ³ñÓ³Ý³·ñ»É ß³ï ½³í»ßï³ÉÇ ÷³ë-ï»ñ. ûñÇÝ³Ï ³ÛÝ, áñ å³ñëÏ³Ï³Ý åá»½Ç³ÛÇ ¹³ë³Ï³ÝÝ»ñ ÜÇ½³ÙÇÝ, Ê³ù³Ýí³Ý ¨ áõñÇß ß³ï»ñÁ Ñ³Ûï³ñ³ñí»óÇÝ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý åá»½Ç³ÛÇ ¹³ë³Ï³ÝÝ»ñ: ²ÛÉáó Ùß³ÏáõÛÃÁ Ûáõñ³óÝ»Éáõ ³Û¹ ³ñß³í³ÝùÁ ãßñç³Ýó»ó Ý³¨ É»½·ÇÝ»ñÇÝ, Ã³ÉÇßÝ»ñÇÝ ¨ Ñ³ïÏ³å»ë Ñ³Û»ñÇÝ: Ð³ÛÏ³Ï³Ý μ³½Ù³ÃÇí Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ³ñÅ»ùÝ»ñ, å³ñ³ñí»ë-ïÇ áõ »ñ·³ñí»ëïÇ ß³ï ·áñÍ»ñ Ñ³Ûï³ñ³ñí»óÇÝ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃÇ Ù³ë: Ð³ÛÏ³Ï³Ý μ³½Ù³ÃÇí »ñ³Åßï³Ï³Ý ·áñÍÇùÝ»ñ ¨ë §Ñ³í³ÏÝáõÙ¦ ¿ÇÝ ¹³é-Ý³É ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ³½·³ÛÇÝ »ñ³Åßï³Ï³Ý ·áñÍÇùÝ»ñ, ³Û¹ ÃíáõÙ ¨ ¹áõ¹áõÏÁ: ²ÝÁÝ¹Ñ³ï ÏñÏÝ»Éáí ³Ûë Ï»ÕÍ ÷³ëï»ñÁ, ¹ñ³Ýù ïåíáõÙ »Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó ·Çï³Ï-óáõÃÛ³Ý Ù»ç ¨ ·³ÉÇë ¿ ÙÇ å³Ñ, »ñμ ¹ñ³Ýù ½áõï Çñ³Ï³Ý ÷³ëï»ñ »Ý ÃíáõÙ: ºÃ» ÇÑ³ñÏ» ãÉÇÝ»ÇÝ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ÏáÕÙÇó ³Û¹ ÷³ëï»ñÇ ³ÝÁÝ¹Ñ³ï Ñ»ùáõÙÝ»ñÁ, ·áõó» ¨ ³Û¹å»ë ¿É ÉÇÝ»ñ:

²¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý §ë¨ Ñé»ïáñáõÃÛáõÝÁ¦ ½³ñ·³óÙ³Ý Ýáñ ÷áõÉ ¿ ÙïÝáõÙ ³Ûëå»ë ³ë³Í §Ñ³çÇ¨Û³Ý¦ ëå³ÝáõÃÛ³Ùμ, »ñμ 1988 Ã. ÷»ïñí³ñÇ 14-ÇÝ ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ μ³ËáõÙÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï »ñÏáõ »ñÇï³ë³ñ¹ ³Õ¹³ÙóÇ »Ý ëå³Ýí»É: ä³ñ½í»É ¿, áñ ëå³Ýí³Í ²ÉÇ Ð³çÇ¨Ç Ñ»ï í»×Ç μéÝí»É áõ Ýñ³ íñ³ Ïñ³Ï»É ¿ ³Õ¹³ÙóÇÝ»ñÇÝ ³Ý-Í³ÝáÃ ÙÇ ³¹ñμ»ç³ÝóÇ áëïÇÏ³Ý, áñÝ ³ÝÑ»ï³ó»É ¿ñ ¹»åùÇ í³ÛñÇó: ØÇ ù³ÝÇ ûñ ³Ýó Ñ³ÛÏ³Ï³Ý áõ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý Ñ»éáõëï³³ÉÇùÝ»ñáí Ñ³Ûï³ñ³ñáõÙ »Ý, áñ ²ë-Ï»ñ³ÝÇ Ùáï ÁÝ¹Ñ³ñÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ëå³Ýí»É »Ý »ñÏáõ ³¹ñμ»ç³ÝóÇ1: Æ±Ýã Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ñ»ï¨»óÝ»É ÝÙ³Ý Ñ³Ûï³ñ³ñáõÃÛáõÝÇó. ÁÝ¹Ñ³ñí»É »Ý Ñ³Û»ñÝ áõ ³¹ñμ»ç³ÝóÇÝ»-ñÁ, áñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ëå³Ýí»É »Ý »ñÏáõ ³¹ñμ»ç³ÝóÇ: ÆÑ³ñÏ» ³é³çÇÝ ÙÇïùÁ, áñ Ï³ñáÕ ¿ ³é³ç³Ý³É Ñ³Ûï³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ ÉëáÕÝ»ñÇ Ùáï, ³ÛÝ ¿, áñ Ñ³Û»ñÁ ëå³Ý»É »Ý ³¹ñμ»ç³ÝóÇÝ»ñÇÝ: Â³ùóÝ»Éáí ³é³çÇÝ Ñ³Û³óùÇó ³ÝÝß³Ý Ãí³óáÕ ÷³ëïÁ` Ñ³Ï³Ù³ñïáõÃÛ³Ý Ýáñ ³ÉÇù ¿ Ó¨³íáñíáõÙ:

Æñ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ß³Ñ»ñÇó »ÉÝ»Éáí` ³ÝÁÝ¹Ñ³ï Ë»Õ³ÃÛáõñíáõÙ »Ý ÷³ëï»ñÁ: ²Ù»Ý ÙÇ μ³Ý³íÇ×áÕ ÏáÕÙ Ýå³ï³ÏÇÝ Ñ³ëÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ û·ï³·áñÍáõÙ ¿ ÷³ëï³ñÏÙ³Ý ³Ù»Ý ÙÇ ÑÝ³ñ³íáñ áõ ³ÝÑÝ³ñ Ó¨: ²¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý Ñ³Ýñ³å»-ïáõÃÛáõÝÁ ¨ë ÷áñÓáõÙ ¿ ÷³ëï³ñÏÙ³Ý ÁÝÓ»é³Í Ù»Í ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ³Ï-ïÇíáñ»Ý û·ïí»É: ö³ëï³ñÏÙ³Ý ï³ñ³Íí³Í Ó¨»ñÇó Ù»ÏÁ Çñ³¹³ñÓáõÃÛ³Ý Ï³Ù »ñ¨áõÛÃÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ í»ñ³μ»ñÙáõÝùÁ ÷áË»ÉÝ ¿, ³ÛÝ ³ÛÉ ¹Çñù»ñÇó ¹Çï³ñÏ»ÉÁ: ÆÑ³ñÏ» Ñ³½í³¹»å å³ï³ÑáõÙ ¿ ¨ ³ÛÝå»ë, áñ »ñ¨áõÛÃÁ μáÉáñáíÇÝ ³ÛÉ ßÕ³ñßáí ¿ Ý»ñÏ³Û³óíáõÙ: ÆëÏ ³¹ñμ»ç³ÝóÇÝ»ñÇ Ùáï Ï³ñ»ÉÇ ¿ ³ë»É, áñ μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ ³ñ¹-ÛáõÝ³í»ï »ñÏËáëáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ÷³ëï³ñÏáõÙ, ³ÛÝ ÷³ëï³ñÏáõÙÁ, áñÁ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ ¹»åù»ñÇ Ñ³Ý¹»å ûμÛ»ÏïÇíáõÃÛáõÝ, ¹ñ³Ýó Ù³Ýñ³Ù³ëÝ áõ μ³½-Ù³ÏáÕÙ³ÝÇ ùÝÝ³ñÏáõÙ: ²¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý Ñé»ïáñáõÃÛ³Ý Ù»ç ³é³í»É Ñ³×³Ë Ñ³Ý-¹ÇåáõÙ ¿ ·é»ÑÇÏ ÷³ëï³ñÏáõÙÁ, Ï»ÕÍáõÙÁ: ²Û¹åÇëÇ Çñ³¹ñáõÃÛ³Ý í³é áõ ß³ï Ã³ñÙ ûñÇÝ³Ï ¿ è³ÙÇÉ ê³ý³ñáíÇ Ñ»ñáë³óáõÙÁ: ¸»é¨ë ëáõÙ·³ÛÇÃÛ³Ý ç³ñ¹»ñÇó ëÏë³Í ²¹ñμ»ç³ÝáõÙ Ñ»ñáë³óÝáõÙ »Ý ó»Õ³ëå³Ý Ñ³Ýó³·áñÍÝ»ñÇÝ: ö³ëïÝ ³ÛÝ ¿, áñ Ñ»ñáë Ï³ñáÕ ¿ Ïáãí»É ÙÇ³ÛÝ Ý³, áí Ñ³ñÏ³¹ñáñ»Ý å³ñï³¹ñí³Í å³ï»ñ³½-ÙáõÙ Ï³ÝËáõÙ ¿ ÃßÝ³Ùáõ í³Ûñ³·áõÃÛáõÝÝ»ñÁ Çñ »ñÏñáõÙ, å³ßïå³ÝáõÙ ¿ Ñ³Ûñ»ÝÇ-ùÁ, ³½·ÇÝ, ÇÝãåÇëÇù, ûñÇÝ³Ï, ØáÝÃ» Ø»ÉùáÝÛ³ÝÁ Ï³Ù Øáíë»ë ¶áñ·ÇëÛ³ÝÝ »Ý: ÆëÏ Ý³, áí Ñ³ñÓ³ÏíáõÙ áõ ëå³ÝáõÙ ¿ Ë³Õ³Õ μÝ³ÏãáõÃÛ³ÝÁ Ï³Ù Ï³óÝ³Ñ³ñáõÙ ùÝ³Í ëå³ÛÇÝ, Ñ»ñáë Ïáãí»É ãÇ Ï³ñáÕ: Î³ñÍáõÙ »Ù ³Ûë ³éáõÙáí áõÕÕ³ÏÇ ³ÏÝ-Ñ³Ûï ¿ ØáÝÃ» Ø»ÉùáÝÛ³ÝÇ áõ è³ÙÇÉ ê³ý³ñáíÇ ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝÁ: ÆëÏ »Ã» Ï³ñáÕ »Ýù ÝÙ³Ý Ñ³Ýó³·áñÍÝ»ñÇÝ ¨ë Ñ»ñáëÝ»ñ ³Ýí³Ý»É, ³å³ Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ μ³ñá-Û³Ï³Ý ß³ï Éáõñç åñáμÉ»ÙÇ ³é³ç ¿ Ï³Ý·Ý³Í:

1 Ø³Ý³ëÛ³Ý ²É., Ô¨áÝ¹Û³Ý ²., ¿ç 81:

89

²¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý Ñé»ïáñáõÃÛ³Ý Ù»ç ³Ù»Ý³ß³ï ÏÇñ³éíáÕ Ù»Ãá¹Ý»ñÇó Ù»ÏÁ áõß³¹ñáõÃÛ³Ý ß»ÕáõÙÝ ¿: ²ÛÝ ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ ùÝÝ³ñÏÙ³Ý μáõÝ ÝÛáõ-ÃÇó ³ÛÉ ÝÛáõÃÇ Ãéã»Éáõ, Ï³Ù Ï³ñ¨áñ ÷³ëï»ñÁ ³Ýï»ë»Éáõ ¨ áã ¿³Ï³Ý ÷³ëï»ñÇÝ Ù»Í Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ ï³Éáõ ÙÇçáóáí: Ø³ÝÇåáõÉÛ³óÇ³Ý Ñ³çáÕíáõÙ ¿ ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ áõß³¹ñáõÃÛáõÝÁ »ñÏñáñ¹³Ï³Ý μ³Ý»ñÇ íñ³ Ï»ÝïñáÝ³óÝ»Éáí, áñáÝù ³½¹áõÙ »Ý í»ñçÝ³Ï³Ý áñáßÙ³Ý íñ³: ²Ûë ÑÝ³ñùÇ ½áÑÁ ã¹³éÝ³Éáõ Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ Ñ³ßíÇ ³éÝ»É, áñ ³) ÇÝãù³Ý íëï³Ñ »Ý ³é³ç³ñÏáõÙ ë³ÑÙ³Ýí³Í Ùá¹»ÉÁ, ³ÛÝù³Ý ß³ï »Ý å³ï×³éÝ»ñÁ ¹ñ³ÝÇó Ññ³Å³ñí»Éáõ Ñ³Ù³ñ, ù³ÝÇ áñ å³ñï³¹ñí³Í Ùá¹»ÉÝ»ñÁ ³Ù»Ý³É³í ÑÇÙùÝ »Ý Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³ÛÇ Ñ³Ù³ñ, μ) »Ã» ³é³ç³ñÏíáõÙ ¿ ÁÝïñáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñ»É ÷³ëï»ñÇ ÙÇç¨, ³å³ å»ïù ¿ ×ßï»É ³Û¹ ÷³ëï»ñÇ ÇëÏáõÃÛáõÝÁ:

²¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó Ñ³×³Ë ¿ ÏÇñ³éíáõÙ Ý³¨ Ñé»ïáñáõÃÛ³Ý Ùï³ó³ÍÇÝ ×ßÙ³ñïáõÃÛ³Ùμ ³å³óáõÛóÇ ÑÝ³ñùÁ: ²Ûë ÑÝ³ñùÁ ÑÇÙÝíáõÙ ¿ Ï»ÕÍ íÏ³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, Ãí»ñÇ, íÇ×³Ï³·ñ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÇ íñ³: ²Ûë ÑÝ³ñùÇ Ã³Ï³ñ¹áõÙ ãÑ³ÛïÝí»Éáõ Ñ³Ù³ñ Ñé»ïáñÁ Ï³ñáÕ ¿ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ å³Ñ³Ýç»É μ»ñí³Í ÷³ëï»ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É` áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓÝ»Éáí ï»Õ»ÏáõÃÛ³Ý ³ÕμÛáõ-ñÇÝ: ²Ûë ÑÝ³ñùÇ ÏÇñ³éáõÃÛ³Ý í³é ûñÇÝ³Ï Ï³ñáÕ ¿ Ñ³Ý¹Çë³Ý³É §³¹ñμ»ç³Ý³-Ï³Ý ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý¦ ·³Õ³÷³ñÁ, áñÁ Ý»ñÏ³Û³óíáõÙ ¿ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³Ýñáõ-ÃÛ³ÝÁ: Àëï ³Û¹ ï»Õ»ÏáõÃÛ³Ý` 1918 Ã. Ù³ñïÇ 24-31-Á Ñ³Û»ñÁ êï. Þ³ÑáõÙÛ³ÝÇ ·ÉË³íáñáõÃÛ³Ùμ Ï³½Ù³Ï»ñå»É »Ý §³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛáõÝ¦, ÁÝ¹ áñáõÙ íÇ×³Ï³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ³í»ñí»É ¿ Þ³Ù³ËÇÇ 75 ¨ ¼³Ý·»½áõñÇ 115 ·ÛáõÕ: ²Ù»Ý ï³ñÇ ³Û¹ ûñ»ñÇÝ ÙÇ ù³ÝÇ ï³ëÝÛ³Ï ³¹ñμ»ç³ÝóÇÝ»ñ ³ÛÉ å»ïáõ-ÃÛáõÝÝ»ñáõÙ óáõó³¹ñ³Ï³Ý »ñÃ»ñ »Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÙ ÝíÇñí³Í Ñ³Û»ñÇ ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óñ³Í ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³ÝÁ: ²ÛëåÇëáí, Ù³ÝÇåáõÉÛ³ïÇí Ï»ñåáí ³½¹áõÙ »Ý ÏáÕùÇó ¹ÇïáÕÝ»ñÇ Ùï³ÍáÕáõÃÛ³Ý ¨ Ï³ñÍÇùÇ íñ³: ÆëÏ ³Ù»Ý ù³ÛÉ³÷áËÇ Ñ³Ý¹ÇåáõÙ »Ýù ³ÛÝ ÑÝ³ñùÇÝ, áñÁ Ñé»ïáñáõÃÛ³Ý Ù»ç ÁÝ¹áõÝí³Í ¿ ³Ýí³Ý»É §áõÕ»ñÓÁ áñå»ë ³Éý³ ¨ ûÙ»·³¦: ¸ÇñùáñáßáõÙÁ §³Éý³ ¨ ûÙ»·³¦ ¿, ëÏÇ½μ áõ í»ñç, ¹ñ³Ýáí ¿ ëÏëíáõÙ áõ ³í³ñïíáõÙ »ÉáõÛÃÁ: ²ÛÝ ëÏÇ½μ áõ í»ñçÝ ¿ Ûáõ-ñ³ù³ÝãÛáõñ ³é³ÝÓÇÝ ÙïùÇ Ñ³Ù³ñ: ²Ù»Ý ³Ý·³Ù áõÕ»ñÓÁ ÏñÏÝ»Éáõó ³×áõÙ ¿ ¹ñ³ Ñ»ï Ñ³Ù³Ó³ÛÝáÕÝ»ñÇ ¨ ³ÛÝ ÁÝ¹áõÝáÕÝ»ñÇ ÃÇíÁ, ÇëÏ ¹ñ³ Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ ³) Ýá-ñÇó áõ ÝáñÇó ÏñÏÝ»É áõÕ»ñÓÁ ÝáõÛÝ Ó¨³Ï»ñåÙ³Ùμ, μ) Ï³ñ¨áñ»É áõÕ»ñÓÇ ÏñÏÝáõÙÁ, ·) ¹ñ³Ï³Ý³å»ë áñ³Ï³íáñ»É ³ÛÝ: ²Ûë ÑÝ³ñùÇÝ ß³ï Ñ³×³Ë »Ýù Ñ³Ý¹ÇåáõÙ ³¹ñμ»ç³ÝóÇÝ»ñÇ Ùáï. ûñÇÝ³Ï ³ÛÝ, áñ »Ã» È»éÝ³ÛÇÝ Ô³ñ³μ³ÕÁ ÉÇÝÇ Ð³Û³ëï³-ÝÇ ïÇñ³å»ïáõÃÛ³Ý ï³Ï, ¹³ ÏÑ³Ý·»óÝÇ ï»ÕÇ μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ³Õ»ï³ÉÇ íÇ×³ÏÇ ëï»ÕÍÙ³Ý: Þ³ï Ñ³×³Ë μ³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, μ³Ý³í»×»ñÇ Ï³Ù »ñÏËáëáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï Ï³ñ¨áñ ¹»ñ³Ï³ï³ñáõÙ áõÝ»ÝáõÙ »Ý áã Ã» ÙÇç³½·³ÛÇÝ ³ïÛ³Ý-Ý»ñáõÙ ³Ùñ³·ñí³Í ûñ»ÝùÝ»ñÁ áñå»ë ÷³ëï³ñÏ, ³ÛÉ ¹ÇñùáñáßÙ³Ý ÏñÏÝáõÃÛáõÝÁ Çñ μáÉáñ Ù³ÝÇåáõÉÛ³ïÇí ÑÝ³ñùÝ»ñáí: úñÇÝ³Ï ³ÛÝ, áñ ½ÇÝ³¹³¹³ñÇó Ñ»ïá ³Ý-ÁÝ¹Ñ³ï Ñ³Ûï³ñ³ñáõÙ »Ý, áñ Ñ³Û»ñÁ Ñ³×³Ë »Ý Ë³ËïáõÙ ½ÇÝ³¹³¹³ñÁ, ³Ý-ÙÇç³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝ ¿ áõÝ»ÝáõÙ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ Çñ³íÇ×³ÏÇ Ù³ëÇÝ å³ïÏ»ñ³-óáõÙ Ï³½Ù»Éáõ íñ³: ´³Ûó ³Ûëï»Õ Ù»ñ Ñ³ñ¨³ÝÝ»ñÇÝ Ï³ñáÕ »Ýù Ñ³ñóÝ»É. ÆëÏ á±í ¿ñ Ñ³ñÓ³Ïí»É ùÝ³Í Ñ³Û ëå³ÛÇ íñ³ áõ ¹³Å³Ý³μ³ñ Ï³óÝ³Ñ³ñ»É Ýñ³Ý, ó»Õ³-ëå³Ý §Ñ»ñá±ëÁ¦:

Ð³Õáñ¹³ÏóÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ï³ñ¨áñ ¿ Ñ³Ý¹»ë ·³É áñå»ë Ý³Ë³Ó»éÝáÕ, áñÇ ¹»åùáõÙ ¿É ½ñáõÛóÁ ÏÁÝÃ³Ý³ ó³ÝÏ³ÉÇ áõÕÕáõÃÛ³Ùμ: Ü³Ë³Ó»éÝáõÃÛáõÝÁ å³Ñå³-Ý»Éáõ Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ Ï³ñáÕ³Ý³É ¹ñë¨áñ»É ÑÙáõï ÷³ëï³ñÏ³ÛÇÝ ÑÝ³ñùÝ»ñ, ãïñí»É Ù³ÝÇåáõÉÛ³ïÇí ¨ Ëáëù³ÛÇÝ ë³¹ñ³ÝùÝ»ñÇÝ, Ë³μÏ³ÝùÝ»ñÇÝ: ÆëÏ ¹ñ³Ý-óÇó Ëáõë³÷»Éáõ Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ É³í ï»Õ»Ï³óí³Í ÉÇÝ»É: ²Ûë ³éáõÙáí áõë³Ý»ÉÇ ¿ ãÇÝ³Ï³Ý ³ÛÝ ³é³ÍÁ, áñï»Õ å³ïÙíáõÙ ¿ ÙÇ å³ï³Ýáõ Ù³ëÇÝ, áí ¹ÇÙáõÙ ¿ ÇÙ³ë-ïáõÝÇÝ, áñå»ë½Ç Ý³ ëáíáñ»óÝÇ Çñ»Ý ·ïÝ»É ×Çßï ×³Ý³å³ñÑÁ: ÆÙ³ëïáõÝÁ å³-ï³ÝáõÝ Ñ³ñóÝáõÙ ¿, Ã» ·ÇïÇ ³ñ¹Ûáù Ý³ ëï»É, ·áÕ³Ý³É Ï³Ù ëå³Ý»É, ¨ »ñμ ÉëáõÙ

90

¿ å³ï³Ýáõ μ³ó³ë³Ï³Ý å³ï³ëË³ÝÝ»ñÁ, ³ëáõÙ ¿` ·Ý³ áõ ëáíáñÇñ1: ²ÛëÇÝùÝ ³ÙμáÕç³Ï³Ý ·Çï»ÉÇù áõÝ»Ý³Éáõ Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ Í³ÝáÃ ÉÇÝ»É ïíÛ³É ÇñáÕáõÃÛ³Ý ¨՛ ¹ñ³Ï³Ý, ¨՛ μ³ó³ë³Ï³Ý ÏáÕÙ»ñÇÝ:

ЭПИЗОДЫ ИЗ АРСЕНАЛА AЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ ЧЕРНОЙ РИТОРИКИ Мариам Асатрян

Армянская нация сформировалась в Армянском нагорье и сквозь тысячелетия

пронесла свое историческое, политическое и культурное наследие. На протяжении всей своей многовековой истории Армения была ареной боевых действий и для соседних стран, и для кочевых завоевателей, и для турецких племен. Последние, постоянно меняя свое имя и подделывая историю, пытались себя представить в глазах всего человечества «нацией с многовековой историей и культурой» .

Чтобы доказать это, у них есть много возможностей, но нам (армянам) интересны методы и аргументы, которыми они пользуются для достижения своей цели.

Если мы регулярно и последовательно будем разоблачать эту ложь на междуна-родной арене, у нас появится мощное средство защиты против азербайджанской черной риторики.

PARTS OF BLACK RHETORIC OF AZERBAIJAN Mariam Asatryan

The origins of Armenians date back to thousands of years ago. They passed their

historical, political and cultural development in the Armenian Highland. The hole armenian history is full of wars. Armenians had wars with nomadic tribes, and one of that nomadic tribes were turks. They always changed their names and they tried to simulate their history. For that purpose they used many ways, and one of that methods was black rhetoric. Through method they always falsify historical facts. This is the policy of Azerbaijan.

1 Гусейнов А., Апресян Р., Этика. Москва, с. 192.

91

Ö²ðî²ê²ÜàôÂÚàôÜÀ àðäºê Ð²Ôàð¸²ÎòØ²Ü ²ð¸ÚàôÜ²ìºîàôÂÚ²Ü Î²ðºìàð ä²ÚØ²Ü

Ø³ñÇ³Ù ²ë³ïñÛ³Ý ºäÐ, öÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ¨ Ñá·»μ³ÝáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ï, μ³Ï³É³íñÇ³ïÇ áõë³ÝáÕ

¶Çï. Õ»Ï.` ÷.·.Ã., ¹áó. Ð. ÐáíÑ³ÝÝÇëÛ³Ý ¾É÷áëï` [email protected]

Ø³ñ¹Á μ³Ý³Ï³Ý, Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ¿³Ï ¿: Üñ³ μ³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, ³ÝÑ³ï³-

Ï³Ý áñ³ÏÝ»ñÁ ½³ñ·³ÝáõÙ »Ý Çñ ÝÙ³ÝÝ»ñÇ Ñ»ï ß÷Ù³Ý ¨ Ñ³Õáñ¹³ÏóÙ³Ý ÁÝÃ³ó-ùáõÙ: Ø³ñ¹áõ ·Çï³Ïó³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ½·³ÉÇ Ù³ëÝ ³ÝóÝáõÙ ¿ Çñ ÝÙ³ÝÝ»ñÇ Ñ»ï ß÷Ù³Ý ÙÇç³í³ÛñáõÙ: Ð»ï¨³μ³ñ, »Ã» Ù³ñ¹áõ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ½·³ÉÇ Ù³ëÁ Ï³½ÙáÕ Ñ³Õáñ¹³ÏóáõÙÝ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï ¿, Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ, ËÝ³ÛáÕ³Ï³Ý, ³å³ ß³-ÑáõÙ ¿ Ý³¨ ³ÝÑ³ïÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÝ ÁÝ¹Ñ³Ýñ³å»ë. ÉÇÝÇ ¹³ Ù³ëÝ³·Çï³Ï³Ý, Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý, ù³Õ³ù³Ï³Ý, Ã» Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ: Î³åí³Í μ³½Ù³Ï³ñÍáõÃÛ³Ý, μ³½Ù³Ïáõë³ÏóáõÃÛ³Ý, ÅáÕáíñ¹³í³ñ³óÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ·áñÍÁÝÃ³óÝ»ñÇ Ñ»ï` Ñ³Õáñ¹³ÏóÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÝ»ñÁ Ó»éù »Ý μ»ñáõÙ ³é³ÝÓÝ³ÏÇ Ï³ñ¨áñáõ-ÃÛáõÝ` ¹³éÝ³Éáí Ù³ëÝ³·Çï³Ï³Ý Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³é³ñÏ³:

Ð³Õáñ¹³ÏóáõÙÁ Ï³Ù »ñÏËáëáõÃÛáõÝÁ μ³ñ¹ ·áñÍÁÝÃ³ó ¿, áñÝ áõÝÇ Çñ Ï³éáõó-í³ÍùÁ, μ³Õ³¹ñ³ï³ññ»ñÁ, Ù»Ë³ÝÇ½ÙÝ»ñÁ, ·áñÍÁÝÃ³ó³ÛÇÝ ÷áõÉ»ñÁ ¨ ÏáÕÙ»ñÁ: Ð³Õáñ¹³ÏóÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÇ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ïáõÃÛáõÝÁ Ï³Ëí³Í ¿ Ñ³Õáñ¹³ÏóÙ³Ý ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÇó, Ñ³Õáñ¹³ÏóÙ³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇó, ß³ñÅ³éÇÃÝ»ñÇó ¨ Ýå³ï³ÏÝ»ñÇó, Ñ³Õáñ¹³ÏóÙ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ ÷áËÝ»ñ·áñÍáõÃÛáõÝÇó áõ ÷áË³½¹»óáõÃÛáõÝÇó, ÁÝÏ³É-Ù³Ý áõ ÷áËÁÙμéÝÙ³Ý Ù»Ë³ÝÇ½ÙÝ»ñÇó: Ð³Õáñ¹³ÏóÙ³Ý ¿áõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ ÏáÕ-Ù»ñÁ ó³ÝÏ³ÝáõÙ »Ý å³ßïå³Ý»É Ï³Ù Ñ»ñù»É ³é³ç³¹ñí³Í Ã»½Á: Î³Ëí³Í ³ÛÝ μ³ÝÇó, Ã» ÇÝã Ýå³ï³ÏÝ»ñ Ï³Ù ß³Ñ»ñ »Ý Ñ»ï³åÝ¹áõÙ »ñÏËáëáÕ ÏáÕÙ»ñÁ, ÏÇñ³-éáõÙ »Ý ¹ñ³Ýó Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ÙÇçáóÝ»ñ áõ ÑÝ³ñÝ»ñ: ÆëÏ Ñ³Õáñ¹³ÏóÙ³Ý Å³-Ù³Ý³Ï ³é³ç³¹ñí³Í Ã»½Ç, ÏÇñ³éíáÕ ÑÝ³ñÝ»ñÇ áõ Ù»Ë³ÝÇ½ÙÝ»ñÇ, Ýå³ï³Ï-Ý»ñÇ, ÷áËÝ»ñ·áñÍáõÃÛ³Ý áõ ÷áË³½¹»óáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõëáõÙÝ³ëÇñÙ³Ùμ ½μ³ÕíáõÙ ¿ ×³ñï³ë³ÝáõÃÛáõÝÁ:

Þ³ï Ñ³×³Ë ÇÝã-áñ Ï³ñÍÇù, ÙÇïù ùÝÝ»Éáõ, å³ßïå³Ý»Éáõ, ³ñ¹³ñ³óÝ»Éáõ Ï³Ù ¹³ï³å³ñï»Éáõ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ »Ýù áõÝ»ÝáõÙ, áñÁ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ Ñ»Ýó »ñÏËáëáõÃÛ³Ý Ó¨áí: ºñÏËáëáõÃÛáõÝÁ 20-ñ¹ ¹³ñÇ Ñ³ÛïÝÇ Ùï³ÍáÕÝ»ñÇó Ê. ä»ñ»É-Ù³ÝÁ Ñ³Ù³ñáõÙ ¿ Ýáñ Ñé»ïáñáõÃÛáõÝ: ÆëÏ á±ñÝ ¿ ÑÇÝ Ï³Ù ³í³Ý¹³Ï³Ý Ñé»ïáñáõ-ÃÛáõÝÁ:

²í³Ý¹³Ï³Ý Ñé»ïáñáõÃÛáõÝ ³ë»Éáí ëáíáñ³μ³ñ ÝÏ³ïÇ áõÝ»Ý ³ñÇëïáï»ÉÛ³Ý Ñé»ïáñáõÃÛáõÝÁ, áñÁ Ý³ ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿ñ áñå»ë ¹Ç³É»ÏïÇÏ³ÛÇÝ1 Ñ³Ù³å³ï³ëË³-Ý»óí³Í ÑÙïáõÃÛáõÝ: ²ñÇëïáï»ÉÁ, Ç ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝ ÑéáÙ»³óÇ ÙÇ ß³ñù Ùï³ÍáÕ-Ý»ñÇ` Ù³ëÝ³íáñ³å»ë øí³ÝïÇÉÇ³ÝáëÇ, áí áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¿ñ ¹³ñÓÝáõÙ áã Ã» Ëáë-ùÇ ×ßÙ³ñïáõÃÛ³ÝÁ, ³ÛÉ ¹ñ³ ·»Õ³·Çï³Ï³Ý ³ñÅ»ùÇÝ, Ñé»ïáñáõÃÛ³Ý Ù»ç Ï³ñ¨á-ñáõÙ ¿ ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛ³Ý ¹»ñÁ` ·ÉË³íáñ ï³ññ Ñ³Ù³ñ»Éáí ëÇÉÉá·Çëï³Ï³Ý Ïáõé Ñ³Ù³Ï³ñ·Á: ê³Ï³ÛÝ ³Ûë »ñÏáõ Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ ÇÝã-áñ ³éáõÙáí Í³Ûñ³Ñ»Õ »Ý ¨ Å³-Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ñ³Õáñ¹³ÏóÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÝ»ñáõÙ ³ÝÁÝ¹áõÝ»ÉÇ: ²Û¹ Í³Ûñ³Ñ»Õ Ùá-ï»óáõÙÝ»ñÁ å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í ¿ÇÝ Ó¨³Ï³Ý ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛ³Ý ½áõï μÝ³Ù³Ã»Ù³-ïÇÏ³Ï³Ý μÝáõÛÃáí. ³ÛÝ ÏÇñ³é»ÉÇ ã¿ñ Ñ³ë³ñ³Ï³·Çï³Ï³Ý μÝ³·³í³éáõÙ: ÆëÏ ³í»ÉÇ áõß ³é³ç³ó³Í áã Ó¨³Ï³Ý ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛáõÝÁ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë

1 ²Ûëï»Õ ²ñÇëïáï»ÉÁ ÝÏ³ïÇ áõÝÇ Ñ³ñó áõ å³ï³ëË³ÝÇ ÙÇçáóáí ½ñáõÛó í³ñ»Éáõ ³ñí»ëï (Аристо-тель, Риторика, Санкт-Петербург, 2007):

92

Ëáë»É Ýáñ Ñé»ïáñáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ, áñÁ Ï³éáõóí³Íùáí ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý ¿, ÏÇñ³é-Ù³Ùμ Ñ³Õáñ¹³Ïó³ÛÇÝ ¨ áõÝÇ ·»Õ³·Çï³Ï³Ý Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ: ²Û¹ ÇëÏ å³ï×³éáí Ñé»ïáñÁ åÇïÇ ÉÇÝÇ ÇÝãå»ë Ë»É³óÇ, áõÝ»Ý³ ïñ³Ù³μ³Ýí³Í ·Çï»ÉÇùÝ»ñ, ³ÛÝ-å»ë ¿É Ï³ñáÕ³Ý³ ³Û¹ ³Ù»ÝÁ Ù³ïáõó»É Ñ³ÝñáõÃÛ³ÝÁ: ²Ûë ³éáõÙáí Ñ³×³Ë ã»Ý Ï³ñ¨áñíáõÙ ³ÛÝ Ù³ñ¹áõ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÁ, áí ãÇ Ï³ñáÕ³ÝáõÙ ¹ñ³Ýù ³ñï³Ñ³ÛïÇã áõ ÷³ëï³ñÏí³Í Ý»ñÏ³Û³óÝ»É: ÆÝãå»ë Çñ³í³óÇáñ»Ý ÝÏ³ï»É ¿ Ñ»ÉÉ»ÝÇëï³Ï³Ý ¹³ñ³ßñç³ÝÇ Ñ³ÛïÝÇ Ñé»ïáñ Ø³ñÏáë îáõÉÉÇáë òÇó»ñáÝÁ` Ñ³×»ÉÇ ã¿ Éë»É Ýñ³Ýó, áíù»ñ ã»Ý ïÇñ³å»ïáõÙ ËáëùÇ ÝÛáõÃÇÝ ¨ Ýñ³Ýó, áíù»ñ ã»Ý Ï³ñáÕ³ÝáõÙ ÇÙ³ó³ÍÁ Ý»ñÏ³Û³óÝ»É1:

Êáë»Éáí ×³ñï³ë³ÝáõÃÛ³Ý` áñå»ë Ñ³Õáñ¹³ÏóÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝ³í»ïáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÇ Ù³ëÇÝ, ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ùÝÝáõÃÛ³Ý ³éÝ»É »ñ»ù ÑÇÙÝ³Ï³Ý μ³Õ³¹ñÇã` Ã»-½Çë, ¹ñ³ ³å³óáõóÙ³ÝÁ Ï³Ù Ñ»ñùÙ³ÝÝ áõÕÕí³Í Ù»Ë³ÝÇ½ÙÝ»ñ ¨ »½ñ³Ï³óáõ-ÃÛáõÝ:

²ÛÝ ÙÇïùÁ, áñÇ ×Çßï Ï³Ù ëË³É ÉÇÝ»ÉÁ ÷áñÓáõÙ »Ý »ñÏËáëáÕ ÏáÕÙ»ñÁ ³å³-óáõó»É, ÏáãíáõÙ ¿ Ã»½Çë: Â»½ÇëÁ »ñÏËáëáõÃÛ³Ý Ù»ç Ñ³Ù³ñÅ»ù ¿ ß³ËÙ³ïÇ Ù»ç Ã³·³íáñÇÝ, áñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³ÝÝ »Ý áõÕÕí³Í ÙÛáõë Ë³Õ³ù³ñ»ñÇ ù³ÛÉ»ñÁ ¨ ÏáñÍ³ÝÙ³ÝÝ »Ý áõÕÕí³Í Ñ³Ï³é³Ïáñ¹Ç ù³ÛÉ»ñÁ: ºñÏËáëáõÃÛáõÝÁ ëÏëíáõÙ ¿ Ã»½Ç-ëÇ å³ñ½³μ³ÝÙ³Ùμ, áñÇ Ñ³Ù³ñ ïñíáõÙ ¿ ¹ñ³ Ñëï³Ï Ó¨³Ï»ñåáõÙ, μ³ó³ïñíáõÙ »Ý Ó¨³Ï»ñåÙ³Ý Ù»ç ³éÏ³ ³ÝÑ³ëÏ³Ý³ÉÇ Ï³Ù ï³ñÁÙμéÝ»ÉÇ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ÑÇÙÝ³íáñíáõÙ Ã»½ÇëÇ Ï³ñ¨áñáõÃÛáõÝÁ: Â»½ÇëÇ å³ñ½³μ³ÝáõÙÇó Ñ»ïá ³ÝóÝáõÙ »Ý ¹ñ³ ³å³óáõóÙ³ÝÝ áõ ÷³ëï³ñÏÙ³ÝÁ: ì»ñçÇÝÝ»ñë Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ñ³Ù»Ù³ï»É ß³Ë-Ù³ïÇ μáÉáñ ³ÛÝ Ë³Õ³ù³ñ»ñÇÝ, áñáÝù å³ßïå³ÝáõÙ »Ý Çñ»Ýó Ã³·³íáñÇÝ ¨ ÷áñÓáõÙ §Ù³ï¦ Ñ³Ûï³ñ³ñ»É Ñ³Ï³é³Ïáñ¹Ç Ã³·³íáñÇÝ: ÆÝãå»ë ß³ËÙ³ïÇ Ë³Õ³ù³ñ»ñÝ »Ý ß³ñÅíáõÙ áñáß³ÏÇ Ï³ÝáÝÝ»ñáí, ³ÛÝå»ë ¿É ÷³ëï³ñÏáõÙÝ áõ ³å³óáõóáõÙÝ »Ý ï»ÕÇ áõÝ»ÝáõÙ áñáß³ÏÇ Ï³ÝáÝÝ»ñáí áõ Ù»Ãá¹Ý»ñáí: Ðé»ïáñáõ-ÃÛáõÝÝ û·ÝáõÙ ¿ áñáßáõÙÝ»ñ ÁÝ¹áõÝ»É: Ðé»ïáñÇ Ý»ñÏ³Û³óñ³Í ÝÛáõÃÇ ÑÇÙ³Ý íñ³, Ýñ³ μ»ñ³Í ÷³ëï³ñÏÝ»ñáí, ³å³óáõÛóÝ»ñáí, ÑÇÙÝ³íáñáõÙÝ»ñáí Éë³ñ³ÝÁ Ï³Ù ½ñáõó³ÏÇóÁ Ñ³Ý·áõÙ ¿ áñáß³ÏÇ »½ñ³Ï³óáõÃÛ³Ý: Î³ÝáÝÝ»ñÇÝ Ñ»ï¨»Éáõ ¹»åùáõÙ ùÝÝ³ñÏáõÙÝ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï ÏÉÇÝÇ ÏáÕÙ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ²Û¹ Ï³ÝáÝÝ»ñÇó »Ý ÏáÕÙ»ñÇ ³ÝÑñ³Å»ßï Çñ³½»ÏáõÃÛáõÝÁ ùÝÝ³ñÏíáÕ Ã»Ù³ÛÇ ÑÇÙ³ËÝ¹ÇñÝ»ñÇÝ, Ùï³ÍáÕáõ-ÃÛ³Ý Ï³ÝáÝ³íáñáõÃÛáõÝÁ, ÷áË³¹³ñÓ Ñ³ñ·³ÝùÁ, Ñ³Ý¹áõñÅáÕ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ³ÛÉ-ÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ ï»ë³Ï»ïÝ»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ, Ñá·»μ³Ý³Ï³Ý Ïá÷í³ÍùÁ ¨ ³ÛÉÝ:

²ÝÏ³Ë Ùï³íáñ å³ïñ³ëïí³ÍáõÃÛáõÝÇó, Ñá·»Ï³Ý Ë³éÝí³ÍùÇó áõ Ñ³ÏáõÙ-Ý»ñÇó` Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÇ μ»ñáõÙáí íÇ×áõÙ »Ý μáÉáñÁ: ´³Ûó ³é³Ýó Ëáë³ÏóáõÃÛ³Ý ÝÛáõÃÇ Ù»ç ÏáÕÙ»ñÇ Çñ³½»ÏáõÃÛ³Ý ÑÝ³ñ³íáñ ã¿ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï ùÝÝ³ñÏáõÙ ëÏë»É: ²ÝÑñ³Å»ßï ¿ ùÝÝ³ñÏí»ÉÇù ÝÛáõÃÇ ëïáõ·³μ³ÝáõÙ, áã »ñÏÇÙ³ëï ³ñÓ³Ý³·ñáõÙ: Ð³Ï³é³Ï ¹»åùáõÙ Ïëï³óíÇ, áñ ÏáÕÙ»ñÁ íÇ×áõÙ »Ý ¹³ï³ñÏ μ³ÝÇ ßáõñç: Â»Ù³ÛÇ ÏáÝÏñ»ï³óÙ³Ý ¨ ¹ñ³ÝÇó ãß»Õí»Éáõ Ñ³Ù³ñ Ï³ñ¨áñíáõÙ ¿ ÷áËÁÙμéÝÙ³Ý ·áñÍáÝÁ. ¿³Ï³Ý Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ ë»÷³Ï³Ý ¹³ïáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ×Çßï Ó¨³Ï»ñå»ÉÁ ¨ ÁÝ¹¹ÇÙ³ËáëÇ ÷³ëï³ñÏÝ»ñÁ ×Çßï Ñ³ëÏ³Ý³ÉÁ: ºñμ»ÙÝ å³ï³ÑáõÙ ¿ ³ÛÝå»ë, áñ Ù»Ýù ß³ï ³í»ÉÇÝ »Ýù Ñ³ëÏ³ó»É, ù³Ý ÁÝ¹¹ÇÙ³ËáëÝ ¿ ó³ÝÏ³ó»É ³ë»É: öáË-ÁÙμéÝÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï ¿ Ñ³ñó áõ å³ï³ëË³ÝÇ Ù»Ãá¹Á: ²Ûë ³éáõÙáí ï»-ÕÇÝ ¿ ÑÇß³ï³Ï»É ÑÝ¹ÇÏÝ»ñÇ ÷áñÓÁ. ÑÝ¹ÇÏÝ»ñÇ Ùáï íÇ×³μ³ÝáÕÁ Ý³Ë í»ñ³-å³ïÙáõÙ ¿ñ ÁÝ¹¹ÇÙ³ËáëÇ ³ë³ÍÁ ¨ ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿ñ í»×Ý ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ÁÝ¹-¹ÇÙ³ËáëÁ Ñ³ëï³ïáõÙ ¿ñ, áñ ½ñáõó³ÏÇóÁ ×Çßï ¿ñ Ñ³ëÏ³ó»É Çñ ³ë³ÍÁ2:

Øïù»ñÇ, Ùï³ÍáÕáõÃÛ³Ý Ï³ÝáÝ³íáñáõÃÛáõÝÁ ³ñï³óáÉíáõÙ ¿ ÷³ëï³ñÏÝ»ñÇ ¨ ³å³óáõÛóÝ»ñÇ Ý»ñÏ³Û³óÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï: ²å³óáõÛóÝ»ñÁ áõÝ»ÝáõÙ »Ý ïñ³Ù³μ³-

1 î»°ë Цицерон, Три трактата об ораторском искусстве, Москва, 1972, ¿ç 88: 2 î»°ë ÐáíÑ³ÝÝÇëÛ³Ý Ð., Ð³ë³ñ³Ï³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ½³ñ·³óÙ³Ý ÑÇÙÝ³ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ, ºñ¨³Ý, 2003, ¿ç 55:

93

Ý³Ï³Ý Ï³éáõóí³Íù, áñï»Õ Ñëï³Ï »ñ¨áõÙ »Ý Ùï³Ñ³Ý·áõÙÝ»ñÇ Ý³Ë³¹ñÛ³ÉÝ»ñÁ, ¹ñ³Ýó ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý Ï³åÁ ¨ ¹ñ³ÝóÇó μËáÕ »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÁ: ²å³óáõÛóÝ»ñÁ ó³ÝÏ³ÉÇ ¿, áñ Ý»ñÏ³Û³óí³Í ÉÇÝ»Ý ³ñÇëïáï»ÉÛ³Ý ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛ³Ùμ` ÑÇÙÝ³-Ï³ÝáõÙ ëÇÉÉá·Çëï³Ï³Ý Ï³éáõÛóÝ»ñáí: ²Û¹ ¹»åùáõÙ ³ÛÝ Ñ³ëÏ³Ý³ÉÇ ÏÉÇÝÇ ÏáÕ-Ù»ñÇ Ñ³Ù³ñ, Ïû·ÝÇ Ëáõë³÷»É ëË³ÉÝ»ñÇó: ê³Ï³ÛÝ »ñμ »ñÏËáëáÕ ÏáÕÙ»ñÇó Ù»ÏÇ Ñ³Ù³ñ ³é³çÝ³ÛÇÝ ¿ μ³Ý³í»×áõÙ Ñ³ÕÃ»ÉÁ ¨ áã Ã» ×ßÙ³ñïáõÃÛ³ÝÁ Ñ³ëáõ ¹³é-Ý³ÉÁ, ³å³ Ï³ñáÕ ¿ Ýñ³ ÏáÕÙÇó û·ï³·áñÍí»É Ï»ÕÍ ³å³óáõÛóÝ»ñÇ Ï³Ù, ³ÛÉ Ï»ñå ³ë³Í, Ñ³Ï³ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñ, áñáÝù ËáãÁÝ¹áï »Ý ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï »ñÏËáëáõÃÛáõÝ Ï³éáõó»Éáõ Ñ³Ù³ñ: Î»ÕÍ ³å³óáõÛóÝ»ñ Ï³ñáÕ »Ý Ï³éáõóí»É ïñ³-Ù³μ³Ý³Ï³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÇ Ë³ËïÙ³Ùμ: úñÇÝ³Ï` ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý Ï³-éáõÛóÝ»ñáõÙ ¹Çï³íáñÛ³É ëË³ÉÝ»ñ Ï³ñáÕ »Ý ³Ý»É »ñÏÇÙ³ëï μ³é»ñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùμ, ÇÝãå»ë Ñ³×³Ë í³ñíáõÙ ¿ÇÝ ëá÷»ëïÝ»ñÁ` ¹ñ³Ýáí ß÷áÃ ³é³ç³óÝ»Éáí ½ñáõó³Ï-óÇ Ï³Ù Éë³ñ³ÝÇ Ñ³Ù³ñ: Î³Ù Ï³ñáÕ »Ý û·ï³·áñÍ»É §ëñ³ÝÇó Ñ»ïá, Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿ ëñ³ å³ï×³éáí¦, §Ñ³Ï³ëáÕ ¹»åù»ñÇ ³Ýï»ëáõÙ¦ ÏáãíáÕ ¨ ³ÛÉ ëË³ÉÝ»ñ: ÜÙ³Ý ½ñáõó³ÏÇó Ï³Ù ÁÝ¹¹ÇÙ³Ëáë áõÝ»Ý³Éáõ ¹»åùáõÙ ùÝÝ³ñÏÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝ³í»ïáõ-ÃÛáõÝÁ í»ñ³Ï³Ý·Ý»Éáõ Ñ³Ù³ñ å³Ñ³ÝçíáõÙ »Ý Éñ³óáõóÇã ç³Ýù»ñ ÁÝ¹¹ÇÙ³ËáëÇ ÷³ëï³ñÏÝ»ñÁ í»ñÉáõÍ»Éáõ ¨ ¹ñ³ÝóáõÙ ³éÏ³ Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ ëË³ÉÝ»ñÁ Ù³ï-Ý³Ýß»Éáõ Ñ³Ù³ñ: Ð³Ù»Ù³ï»Éáí μ³Ý³ËáëÇ Ý»ñÏ³Û³óñ³Í ÷³ëï³ñÏÁ ËáëùÇ Ï³-éáõóí³ÍùÇ Ñ»ï` å»ïù ¿ Ù»ÏÝ³μ³Ý»É μ³Ý³ËáëÇ Ëáëù»ñÁ, ³í»É³óÝ»É Ýñ³ ÏáÕ-ÙÇó ãÝ»ñÏ³Û³óí³Í ûÕ³ÏÝ»ñÁ, áñáÝó ³Ýï»ëáõÙÁ ÙÇßï ¿É íï³Ý·³íáñ Ï³ñáÕ ¿ ÉÇÝ»É ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï »ñÏËáëáõÃÛáõÝ Ï³éáõó»Éáõ Ñ³Ù³ñ:

Ðé»ïáñ³Ï³Ý ³ñí»ëïáõÙ Ù»Í ï»Õ áõÝÇ ËáëùÇ Ï³éáõóáõÙÁ, áñÇ Å³Ù³Ý³Ï ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓÝ»É ÁÝïñí³Í μ³é»ñÇÝ, áñáÝó ÙÇçáóáí ËáëùÁ åÇïÇ ÉÇÝÇ Ñ³ÏÇñ×, ¹ÇåáõÏ áõ Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ: Ðé»ïáñÁ åÇïÇ É³í ïÇñ³å»ïÇ ³ÛÝ É»½íÇÝ, áñáí »ÉáõÛÃ ¿ áõÝ»ÝáõÙ: ¸ñ³ÝÇó Ï³Ëí³Í ¿ Ýñ³ ËáëùÇ Ñëï³ÏáõÃÛáõÝÁ ¨ ¹ÇÙ³óÇÝÇ Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁÙμéÝáõÙÁ: ºñÏÇÙ³ëï μ³éÇ û·ï³·áñÍÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ýß»É, Ã» áñ ÇÙ³ëïáí ¿ û·ï³·áñÍí»É, Ñ³Ï³é³Ï ¹»åùáõÙ Éë³ñ³ÝÁ ÏÁÝÏÝÇ ß÷áÃáõÃÛ³Ý Ù»ç: §Ð³ñ³½³ï É»½íÇ ·áñÍ³Í³Ï³Ý μ³é»ñÁ ¨ ³ÛÉ³μ³Ýáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý ³ñÓ³Ï ËáëùÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ÝÛáõÃÁ: êñ³Ýóáí ¿ Ï³½ÙíáõÙ Ñëï³Ï Ëáë-ùÁ, μ³Ûó Ý³, áí Ï³ñáÕ ¿ ×³ñåÏáñ»Ý û·ï³·áñÍ»É ¹ñ³Ýù, Ï³ñáÕ ¿ ÏÇñ³é»É Ý³¨ ³ÛÉ É»½íÇ μ³é»ñ, áñáÝù ÙÇ³Ý·³Ù³ÛÝ Ñ³ëÏ³Ý³ÉÇ ÏÉÇÝ»Ý¦1,- ³ëáõÙ ¿ ²ñÇëïáï»ÉÁ:

ö³ëï³ñÏÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ¾³Ï³Ý Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý Ý³Ë³¹ñÛ³ÉÝ»ñÁ: Ü³Ë³-¹ñÛ³ÉÝ»ñáõÙ ß³ï Ñ³×³Ë Ï³ñáÕ »Ý Ã³ùÝí³Í »ÝÃ³ï»ùëï³ÛÇÝ ÷³ëï³ñÏÝ»ñ ÉÇÝ»É, áñáÝù ËáëùÇ ÁÝÃ³óùáõÙ ½³ñ·³óÝ»ÉÇë Ï³ñ¨áñ ·áñÍÇù Ï³ñáÕ »Ý ¹³éÝ³É Ñé»ïáñÇ Ó»éùÇÝ, ¨ Ï³Ý ³ÛÝåÇëÇ ÷³ëï³ñÏÝ»ñ, áñáÝù ÙÇ³Ý·³ÙÇó Ñ³ëÏ³Ý³ÉÇ »Ý ¨ ãáõÝ»Ý »ÝÃ³ï»ùëï: Èë³ñ³Ýáí Ï³Ù ÁÝ¹¹ÇÙ³Ëáëáí å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í` å»ïù ¿ ÁÝïñáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñ»É Ý»ñÏ³Û³óí»ÉÇù Ý³Ë³¹ñÛ³ÉÝ»ñÇ ÙÇç¨, áñáíÑ»ï¨ ¹ñ³Ýù Ñ³Ù³ñíáõÙ »Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ý³Ë³¹ñÛ³ÉÝ»ñ ¨ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ³ÛÝ ÑÇÙùÁ, áñÇ íñ³ ÏÏ³éáõóíÇ ËáëùÁ: Ü³Ë³¹ñÛ³ÉÝ»ñÁ å»ïù ¿ ÑÇÙÝí»Ý Çñ³Ï³Ý ¹ñáõÛÃÝ»ñÇ íñ³, ÇëÏ ÷³ëï»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý íÇ×³ñÏí»É: ö³ëï»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý íÇ×³ñÏí»É ÑÇÙÝ³Ï³-ÝáõÙ »ñ»ù ¹»åù»ñáõÙ`

1. »ñμ Ñ³Ï³ëáõÙ »Ý ÁÝ¹¹ÇÙ³ËáëÇ ÏáÕÙÇó μ»ñí³Í ³ÛÉ ÷³ëï»ñÇ, 2. »ñμ ³Ý³Ñ³Ù³ï»Õ»ÉÇ »Ý Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï, 3. »ñμ Ý»ñÏ³Û³óíáõÙ »Ý å³ï×³é³Ñ»ï¨³Ýù³ÛÇÝ »ñ¨áõÛÃÝ»ñÇ ï»ëùáí,

áñáÝóáõÙ ³Û¹ Ï³åÁ ³ÏÝÑ³Ûï ã¿ Ï³Ù μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿: ê³Ï³ÛÝ ËáëùÁ μ³ó³é³å»ë ãÇ Ï³éáõóíáõÙ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ý³Ë³¹ñÛ³ÉÝ»ñÇ ½³ñ-

·³óÙ³Ý íñ³: §¸³ ÏÑ³Ù³ñíÇ ÉáÏ Ý³Ë³¹ñÛ³ÉÝ»ñÇ Ñ³ëï³ïáõÙ¦2,- ³ëáõÙ ¿ Ê. ä»ñ»ÉÙ³ÝÁ ¨ ÝßáõÙ, áñ ³ÝÑñ³Å»ßï »Ý Éñ³óáõóÇã ÷³ëï»ñ:

1 Аристотель, с. 270. 2 Perelman Ch., Olbrechts-Titeca L., The new rhetoric: a treastise on argumentation, Notre Dame-London, 1969.

94

ö³ëï³ñÏáÕÝ ³ÛÝ ³ÝÓÝ³íáñáõÃÛáõÝÝ ¿, áí ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ û·ï³·áñÍáõÙ ¿ ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñ Çñ ¹ñáõÛÃÝ»ñÁ ÑÇÙÝ³íáñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ê³Ï³ÛÝ ÷³ë-ï³ñÏÙ³Ý åñáó»ëÁ ãÇ Ï³ñáÕ ë³ÑÙ³Ý³÷³Ïí»É ÙÇ³ÛÝ ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý ÙÇçáó-Ý»ñáí, ³ÛÉ û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý Ý³¨ ³ñï³ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñ: ì»ñçÇÝÝ»ñë ³ÛÝåÇëÇ Ù»Ãá¹Ý»ñ »Ý, áñáÝù ³ÝÙÇç³å»ë ã»Ý Ù³ëÝ³ÏóáõÙ ÷³ëï³ñÏÙ³Ý Ï³-éáõóí³ÍùÇÝ, Ñ³Ï³ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý ã»Ý ¨ áã ¿É ËÇëï ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý, ³ÛÉ Ýå³ëï³íáñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ »Ý ëï»ÕÍáõÙ ¹ñáõÛÃÁ Ñ³ëï³ï»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ¸ñ³Ýù μ³-ñáÛ³Ï³Ý, Ñá·»μ³Ý³Ï³Ý, ·»Õ³·Çï³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÝ »Ý: ²Û¹ ÙÇçáóÝ»ñÇó »Ý ·áíùÁ ¨ ËáñÑáõñ¹Á, áñáÝù ³éûñÛ³ Ñ³Õáñ¹³ÏóÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ù»Í Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý: ¶áíùÁ ßáÛáõÙ ¿ ½ñáõó³ÏóÇ ³Ï³ÝçÁ áõ Ï³ñáÕ ¿ á·¨áñÇã Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³É Ýñ³ Ñ³Ù³ñ: ºñμ»ÙÝ ·áíùÇ ï³Ï Ï³ñáÕ ¿ Ã³ùÝí³Í ËáñÑáõñ¹ ÉÇÝ»É ¨ ó³ÝÏ³ÉÇ ³ñ-¹ÛáõÝù áõÝ»Ý³Éáõ Ñ³Ù³ñ ÇÝãå»ë ²ñÇëïáï»ÉÝ ¿ñ Ñáñ¹áñáõÙ. §Øï³ÍÇ°ñ, Ã» ÇÝã ËáñÑáõñ¹ Ï³ñáÕ »ë ï³É, ÇëÏ »Ã» ó³ÝÏ³ÝáõÙ »ë ËáñÑáõñ¹ ï³É, Ùï³ÍÇ°ñ, Ã» ÇÝãÁ Ï³ñáÕ »ë ·áí»É¦1:

ºñÏËáëáõÃÛ³Ý Ñ³çáÕáõÃÛáõÝÁ ß³ï μ³Ýáí Ï³Ëí³Í ¿ Ù³ëÝ³ÏÇóÝ»ñÇ ï³Ï-ïÇó ¨ ã³÷Ç ½·³óáõÙÇó: ÀÝ¹¹ÇÙ³ËáëÇ ¹ñáõÛÃÝ»ñÇ ×ßÙ³ñÇï ÉÇÝ»Éáõ Ñ³í³Ý³Ï³-ÝáõÃÛ³Ý ÁÝ¹áõÝÙ³Ý Ï»óí³ÍùÁ Ï³ñáÕ ¿ Ù»ÕÙ»É Ý³¨ ÁÝ¹¹ÇÙ³ËáëÇÝ: ´³óÇ ³Û¹, ÁÝ¹¹ÇÙ³ËáëÇ ËÇëï ïáÝÁ Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ù»ÕÙ»É ÷áË³¹³ñÓ ½ÇçáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ï-ñ³ëï³Ï³ÙáõÃÛáõÝ Ñ³ÛïÝ»Éáí, Ù»ÕÙ Ëáë»Éáí: Àëï Ð³ñí³ñ¹Ç ·ÇïÝ³Ï³ÝÝ»ñÇ §Î³éáõóáÕ³Ï³Ý »ñÏËáëáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÇó Ù»ÏÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ëáëù»ñÇ, ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ÕÙáõÃÛáõÝÁ ¨ ÷³ëï³ñÏÝ»ñÇ Ï³ñÍñáõÃÛáõÝÁ¦2:

Üå³ï³Ï³ÛÇÝ áõ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï Ñ³Õáñ¹³ÏóÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ï³ñ¨áñ å³ÛÙ³Ý ¿ Éë³ñ³ÝÇ ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÇÙ³óáõÃÛáõÝÁ` ïÇñáÕ Çñ³íÇ×³ÏÁ, ï»Õ»-Ï³óí³ÍáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ, ÇÝã ï³ñÇùÇ Ý»ñÏ³Û³óáõóÇãÝ»ñ »Ý ¨ ³ÛÉÝ, Ñ³ßíÇ ³éÝ»ÉÁ::

Ðé»ïáñáõÃÛáõÝÁ áã ÙÇ³ÛÝ ÷³ëï³ñÏí³Í ËáëùÝ ¿, ³ÛÉ Ý³¨ Çñ»ÝÇó áñáß³ÏÇ á× ¿ »ÝÃ³¹ñáõÙ: §Ðé»ïáñÁ ãÇ Ï³ñáÕ Ññ³Å³ñí»É ³ÛÝ ³é³í»ÉáõÃÛáõÝÇó, áñ ÝáõÛÝ Ñ³ñóÁ, áñÇ Ù³ëÇÝ ß³ï áõñÇßÝ»ñÁ ß³Õ³Ïñ³ïáõÙ »Ý ³Ý½áñ áõ ³ÝÇÙ³ëï, Ý³ Ï³-ñáÕ ¿ ùÝÝ³ñÏ»É ³Ù»Ý³ÛÝ ³ñï³Ñ³ÛïãáõÃÛ³Ùμ áõ Ñ³×»ÉÇáñ»Ý¦3: Â»ñ¨ë ³Ûë Ëáëù»-ñáí Ï³ñ»ÉÇ ¿ ³é³ÝÓÝ³óÝ»É Ñé»ïáñÇÝ μÝáñáß ³Ù»Ý³ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ñ³ïÏ³ÝÇßÁ` ³ñ-ï³Ñ³ÛïÇã ËáëùÁ: ²ñÇëïáï»ÉÁ Ñé»ïáñ³Ï³Ý á×Ç Ù³ëÇÝ ËáëáõÙ ¿ Ã³ï»ñ³Ï³Ý á×Ç Ñ»ï ½áõ·³Ñ»éÝ»ñ ³ÝóÏ³óÝ»Éáí: êñ³ÝóáõÙ Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ï»ÕÇ »Ý áõÝ»ÝáõÙ Ñ³ÝñáõÃÛ³Ý ³ãùÇ ³é³ç ¨ »ñÏáõëÇó ¿É Ù»Í í³ñå»ïáõÃÛáõÝ ¿ å³Ñ³Ýç-íáõÙ: ²éÑ³ë³ñ³Ï Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ù³ëßï³μÇ Ñ³Õáñ¹³ÏóÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ¹»ñ³ë³-Ý³Ï³Ý áñáß³ÏÇ Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñ »Ý å³Ñ³ÝçíáõÙ. §ÎÛ³ÝùÁ μ»Ù ¿, Ù³ñ¹ÇÏ ¹»ñ³-ë³ÝÝ»ñ¦: ²Û¹ ¹»ñ³ë³Ý³Ï³Ý Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ³é³çÇÝÁ í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ Ó³ÛÝÇ ïÇñ³å»ïÙ³ÝÁ:

Ðé»ïáñ³Ï³Ý ËáëùáõÙ ³é³ÝÓÝ³ÏÇ Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý ³ÛÉ³μ³ÝáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ Ù»Ãá¹Ý»ñÁ: ²ÛÉ³μ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ËáëùÇÝ ï³ÉÇë »Ý å³ñ½áõÃÛáõÝ, Ñ³×»ÉÇ »Ý ¹³ñÓÝáõÙ ¨ ßù»ÕáõÃÛáõÝ »Ý Ñ³Õáñ¹áõÙ: ¸ñ³Ýó ÙÇçáóáí ³í»ÉÇ Ñ»ßï ¿ ÙÇ μ³ÝÁ å³ÛÍ³é ÉáõÛëÇ ï³Ï Ï³Ù Ñ³Ï³é³ÏÁª Ë³í³ñÇ Ù»ç Ý»ñÏ³Û³óÝ»É: àñå»ë ³ÛÉ³μ³-ÝáõÃÛ³Ý ûñÇÝ³Ï Ï³ñáÕ »Ý ÉÇÝ»É Ñ³Ý»ÉáõÏÁ, Ï³ï³ÏÁ, μ³é³Ë³ÕÁ: úñÇÝ³Ï` ¹Åí³ñ Ï³óáõÃÛáõÝÇó Ëáõë³÷»Éáõ Ñ³Ù³ñ »ÉáõÛÃ áõÝ»óáÕÁ Ï³ñáÕ ¿ ß»Õ»É áõß³¹ñáõ-ÃÛáõÝÁ Ï³ï³ÏÇ Ï³Ù ÑáõÙáñÇ ÙÇçáóáí: §ÐáõÙáñÁ Ñ³Ý¹»ë ¿ ·³ÉÇë áõÝÏÝ¹ñÇÝ ¨ Ñé»-ïáñÇÝ Ñ³í³ë³ñ»óÝ»Éáõ ¹Çñù»ñÇó: ²ÛÝ û·ÝáõÙ ¿ Ñé»ïáñÇÝ Ñ»ßïáõÃÛ³Ùμ ÁÝÏ³É»ÉÇ ¹³ñÓÝ»É Çñ ·³Õ³÷³ñÝ»ñÁ¦4,- ³ëáõÙ ¿ Ð»ñμ ÂñáõÝ: Î³ï³ÏÁ Ï³ñáÕ ¿ ³ßËáõÅ³ó-

1 Аристотель, с. 270. 2 ÐáíÑ³ÝÝÇëÛ³Ý Ð., ¿ç 57: 3 Цицерон, с. 87. 4 Тру Х., Энергия смеха, Секреты ораторского мастерство. Мудрые советы 22 самых известных и преуспе-вающих ораторов ХХ века, Минск, 2003, c. 49.

95

Ý»É »ñÏËáëáõÃÛáõÝÁ, ÉÇóù³Ã³÷»É É³ñí³ÍáõÃÛáõÝÁ, ÉÇÝ»É μ³ñ¹ áõ Ë××í³Í ÇñáÕáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹ÇåáõÏ μÝáõÃ³·ñ»Éáõ ½áñ»Õ ÙÇçáó: ºñμ»ÙÝ Ï³ï³ÏÁ Í³é³ÛáõÙ ¿ Çμñ¨ áõÕ»ÏÇó ³ÛÝåÇëÇ ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, áñáÝù ³é³Ýó ¹ñ³ ã¿ÇÝ ÁÝ¹áõÝíÇ: Þ³ï Ñ³-×³Ë ÁÝ¹¹ÇÙ³ËáëÇ ëË³ÉÝ»ñÁ Ù³ïÝ³Ýß»Éáõ Ñ³Ù³ñ ³í»ÉÇ Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ¿ û·ï³·áñÍ»É ëñ³ÙïáõÃÛáõÝ, ù³Ý »ñÏ³ñ μ³ñ³Ï Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ ï³É: ê³-Ï³ÛÝ å»ïù ¿ Ñ»ï¨»É, áñ ÑáõÙáñÁ ãí»ñ³ÍíÇ Í³ÕñÇ, áñáíÑ»ï¨ ¹³ ÙïùÇ ³Õù³ïáõ-ÃÛ³Ý Ýß³Ý ¿ ¨ û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï, »ñμ ãÏ³Ý ïñ³Ù³-μ³Ý³Ï³Ý ³å³óáõÛóÝ»ñ:

Ðé»ïáñÇ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ý Ý³Ë³å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿É ïíÛ³É Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý μ³ñáÛ³Ï³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÁ Ñ³ßíÇ ³éÝ»ÉÝ ¿: Ð³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ³åñáõÙ ¿ Çñ ëáíá-ñáõÛÃÝ»ñáí ¨ ¹ñ³ÝóáõÙ »Õ³Í ÝáñÙ»ñáí, Çñ ÇëÏ ÏáÕÙÇó ëï»ÕÍ³Í ³ñÅ»ù³ÛÇÝ Ñ³-Ù³Ï³ñ·áí: ºÃ» Ñé»ïáñÇ ÷³ëï³ñÏÝ»ñÁ Ñ³Ù³å³ï³ëË³ÝáõÙ »Ý ³Û¹ ³ñÅ»ùÝ»-ñÇÝ, ¹ñ³Ýù ÙÇ³Ý·³ÙÇó ÏÁÝ¹áõÝí»Ý: ²ñÅ»ùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ û·ï³·áñÍíáÕ ³Ù»Ý³ï³ñ³Íí³Í Ù»Ãá¹Á Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³Ý Ï³ñÍÇùÇÝ ãÑ³Ï³ë»ÉÝ ¿: ²Ûë Ù»Ãá¹Á ÑÇÙ³Ý³Ï³ÝáõÙ û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ ùÝÝ³ñÏáõÙÝ»ñÇ, »ÉáõÛÃÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï, »ñμ Ñé»ïáñÁ ó³ÝÏ³ÝáõÙ ¿ Çñ áõÕ»Ýß³Í ×³Ý³å³ñÑáí ï³Ý»É ùÝÝ³ñÏáõÙÁ: Ü³ ³Ûë ¹»åùáõÙ û·ï³·áñÍáõÙ ¿ Éë³ñ³ÝÇ é»ëáõñëÁ: §Ð³Ý¹Çë³ï»ëÝ ³ÛÝåÇëÇÝ ¿, áñ »ñμ ïñíáõÙ ¿ ëáõÉáó, ëáõÉáõÙ ¿, »ñμ` Í³÷³Ñ³ñáõÃÛáõÝ, Í³÷³Ñ³ñáõÙ ¿¦1:

Ü»ñÏ³Û³óí³Í Ù»Ãá¹Ý»ñÇ ßÝáñÑÇí Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ñé»ïáñáõÃÛáõÝÁ ¹³éÝáõÙ ¿ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï »ñÏËáëáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ïáõÃÛ³Ý Ï³ñ¨áñ å³Û-Ù³Ý:

²ñ¹ÛáõÝ³í»ï Ñ³Õáñ¹³ÏóÙ³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÁ Ù»Í Ýß³-Ý³ÏáõÃÛáõÝ Ï³ñáÕ ¿ áõÝ»Ý³É Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý-ù³Õ³ù³Ï³Ý »ñÏËáëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, Ùß³ÏáõÛÃÇ ½³ñ·³óÙ³Ý áõ Ï³Û³óÙ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó` Ýå³ëï»Éáí Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý Ñ³Û»ó³Ï³ñ·»ñÇ áõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³é³çÁÝÃ³óÇÝ:

РИТОРИКА КАК ГЛАВНОЕ УСЛОВИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ КОММУНИКАЦИИ Мариам Асатрян

В современных процессах демократизации особое значение приобретают комму-

никативные связи, налаживать которые помогает грамотное владение языком и хорошо посталенная речь.

Владение искусством речи необходимо при рассмотрении, обсуждении, какого-нибудь дела, процесса или мнения, помогает добиться успеха.

Мыслитель элленнистической эпохи Марк Туллий Цицерон заметил,что никто не может говорить о чем-то, не имея представления об этом, а тот, кто не может выразить словами свои знания, не может быть удовлетворительным, как и его знания, т.е. трудно разговаривать с собеседником, который либо не знает материала, либо не может выразить его словами.

Риторика помогает вести переговоры (дела) и принимать правильные решения. Кроме того, существуют правила, которым необходимо следовать, чтобы эффектив-

но вести деловые переговоры: осведомленность о теме переговоров, последовательность рассуждений, взаимное уважение сторон, терпимость к альтернативной точке зрения, правильный психологический настрой и т.п. Соблюдение этих правил одновременно с умелым владением искусством речи – эффективный способ ведения переговоров, дискуссий, налаживания коммуникативных связей.

1 Шопенгауэр А., Эристика или искусство побеждать в спорах, Санкт-Петербург, 1900, c. 65.

96

RHETORIC AS AN ESSENTIAL CONDITION OF COMMUNICATION Mariam Asatryan

Related to pluralism, many partys and connected with the processes of democratization

tne processes of communication take very special significance and that process become a subject of professional research and analysis. The man want to say something, to exame his own ideas, to justify or defend that ideas very often. That process he do with his speech. And if you want to have success in that process, you must know the art of speaking-rhetoric. Mark Tullios Tsitserone the thinker of hellenistic era noticed that no one can’t speak good about something, that doesn’t know and even he, who can’t express his thoughts in words, can’t as his knowledge. So it means that it isn’t nice to hear someone who doesn’t know material and them who know the material, but he can’t express his speech. Rhetoric helps to make decisions. There are some rules, to make our speech more effective . That rules are- the necessity of knowing the material, mutual respect, tolerance of alternative viewpoints, thinking regularity, psychological approaches and other things. The methods of modern rhetoric becomes a debates and the most effective way to make debates.

97

§êàô´ÚºÎîÆ Ø²Ðì²Ü¦ Ð²ð²òàôÚòÀ êàô´ÚºÎîÆ öÆÈÆêàö²Ú²Î²Ü ÆØ²êî²ìàðØ²Ü öàðÒàôØ

ØÇÉ»Ý³ Ø»ëñáåÛ³Ý ºäÐ, öÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ¨ Ñá·»μ³ÝáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ï, ³ëåÇñ³Ýï

¶Çï. Õ»Ï.` ÷.·.¹., åñáý. ê. ¼³ù³ñÛ³Ý ¾É÷áëï` [email protected]

§êáõμÛ»Ïï¦ Ñ³ëÏ³óáõÃÛ³ÝÁ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý Ù»ç ÙÇßï ¿É Ù»Í áõß³¹ñáõÃÛáõÝ

¿ Ñ³ïÏ³óí»É: ²Ûëûñ ¿É ³ÛÝ ³é³Ýóù³ÛÇÝ ï»Õ ¿ ½μ³Õ»óÝáõÙ ÑáõÙ³ÝÇï³ñ áõëáõÙ-Ý³ëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μÝ³·³í³éáõÙ: ê³ å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í ¿ ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³Ýùáí, áñ ³Û¹ Ñ³ëÏ³óáõÃÛ³Ý ßÝáñÑÇí ÑÝ³ñ³íáñ ¿ ¹³éÝáõÙ ÇÝã-áñ ã³÷áí μ³ó³Ñ³Ûï»É Ù³ñ¹áõ ¿áõÃ»Ý³Ï³Ý Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñÇ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñáÝù, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, Ó¨³íáñíáõÙ »Ý ³ÛÉ Ù³ñ¹Ï³Ýó áõ Ùß³ÏáõÛÃÇ Ñ»ï ÷áËÑ³ñ³μ»ñí»Éáõ Ñ»ï¨³Ýùáí` Ýñ³ ³ÏïÇí ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ: §êáõμÛ»Ïï¦ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ ÙÇç·Çï³-Ï³Ý ¿, ÇÝãÇ ³å³óáõÛóÁ Ýñ³ É³ÛÝ ÏÇñ³éáõÃÛáõÝÝ ¿ ³Ù»Ý³ï³ñμ»ñ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»-ñáõÙ` ëáóÇáÉá·Ç³ÛáõÙ, Ù³ÝÏ³í³ñÅáõÃÛ³Ý áõ Ñá·»μ³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ¨ ³ÛÉÝ: ºí ß³ï Ñ³×³Ë ³Ûë Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ ë³ÑÙ³ÝáÕ ï³ñμ»ñ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ Ó¨³íáñí³Í ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÁ áã ÙÇ³ÛÝ Éñ³óÝáõÙ »Ý Ù»ÏÁ ÙÛáõëÇÝ, ³ÛÉ Ý³¨ Ñ³Ï³-ëáõÙ ÙÇÙÛ³Ýó` Ñ³ëÏ³óáõÃÛ³ÝÁ ï³Éáí ³Ù»Ý³ï³ñμ»ñ Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ áõ ë³Ñ-Ù³ÝáõÙÝ»ñ: ²Û¹ ÇëÏ å³ï×³éáí ³Û¹ Ñ³ëÏ³óáõÃÛ³Ý ùÇã Ã» ß³ï Ñëï³Ï ÁÙμéÝÙ³Ý áõ μ³ó³Ñ³ÛïÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ý³Ë ¨ ³é³ç ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ³Ý¹ñ³¹³éÝ³É ¹ñ³ å³ï-ÙáõÃÛ³ÝÁ` ï»ë³Ï³Ý Ï³Û³óÙ³ÝÝ áõ μáí³Ý¹³Ï³ÛÇÝ ÷áË³Ï»ñåáõÙÝ»ñÇÝ: ì»ñçÇÝ-Ý»ñë ï»ÕÇ »Ý áõÝ»ó»É Ýáñ ÷ÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ÙÇïáõÙÝ»ñÇ, áõë-ÙáõÝùÝ»ñÇ Ç Ñ³Ûï ·³Éáõ ·áñÍÁÝÃ³óÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ:

ºíñáå³Ï³Ý ÷ÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý ³í³Ý¹áõÛÃáõÙ ëáõμÛ»ÏïÇ ÑÇÙÝ³ËÝ¹ÇñÁ Ý»ñ-Ï³Û³óí³Í ¿ Ù»Í Ù³ë³Ùμ ÇÙ³ó³μ³Ý³Ï³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó, ù³ÝÇ áñ ³Ûëï»Õ ëáõμ-Û»ÏïÇíáõÃÛáõÝÁ ÙÇßï Ï³åíáõÙ ¿ ×³Ý³ãáÕáõÃÛ³Ý Ñ»ï: ê³Ï³ÛÝ »íñáå³Ï³Ý ÷ÇÉÇ-ëá÷³ÛáõÃÛ³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç »Õ»É ¿ ÙÇ ÷áõÉ, áñÁ å³ÛÙ³Ý³Ï³Ýáñ»Ý Ï³ñ»ÉÇ ¿ ³Ýí³Ý»É §ÙÇÝãëáõμÛ»Ïï³ÛÇÝ¦ ÷áõÉ: ²Ûë ÷áõÉáõÙ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ï»óáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓÝ³-Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, Ù³ñ¹áõ Ùï³ÍáÕáõÃÛ³ÝÝ áõ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³ÝÁ áñ¨¿ ³ñÅ¨áñáõÙ ãÇ ïñí»É: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë, ³ÝïÇÏ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý Ù»ç Ù³ñ¹Á ÝÙ³Ý»óíáõÙ ¿ñ ïÇ»½»ñùÇÝ ¨ μÝáñáßíáõÙ Çμñ¨ §÷áùñ ïÇ»½»ñù¦: Ð»ï¨³μ³ñ, Ý³ ã¿ñ ¿É Ï³ñáÕ ÉÇÝ»É ³ßË³ñÑÇó ï³ñμ»ñíáÕ ³é³ÝÓÇÝ ëáõμÛ»Ïï: ²ÛëåÇëáí, Ù³ñ¹áõÝ` áñå»ë ëáõ-μÛ»ÏïÇ, áãÇÝã ãÇ Ñ³Ï³¹ñíáõÙ, Ý³ ãÇ ³éÝãíáõÙ áñ¨¿ μ³ÝÇ Ñ»ï, áñÝ ³éÑ³ë³ñ³Ï Ïï³ñμ»ñíÇ Çñ»ÝÇó: è. êáñ³μÅÇÝ Ï³ñÍáõÙ ¿, áñ ë³ å³ñ³¹áùë³É Çñ³íÇ×³Ï ¿, »ñμ §ÙÇ ÏáÕÙÇó ³ÝïÇÏ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝÁ ÉÇ ¿ §ÇÝùÝ Çñ»Ý áñáÝ»Éáõ¦ áõëÙáõÝù-Ý»ñáí, ³é³ç³ñÏ»Éáí ½³Ý³½³Ý ÉáõÍáõÙÝ»ñ ³ÛÝ Ñ³ñóÇ, Ã» ÇÝãÝ ¿ ÁÝÏ³Í Çñ³Ï³Ý Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ¿áõÃÛ³Ý ÑÇÙùáõÙ, ë³Ï³ÛÝ ÙÛáõë ÏáÕÙÇó ÑáõÝ³ñ»Ý É»½íáõÙ ³Û¹å»ë ¿É ãÇ Ó¨³íáñí»É ÙÇ³ëÝ³Ï³Ý áõ Ï³ÛáõÝ áñ¨¿ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝ` Ñ³Ù³ÝÙ³Ý »íñáå³Ï³Ý §self¦ -ÇÝ, §le soi¦ -ÇÝ ¨ ³ÛÉÝ¦1:

ØÇçÝ³¹³ñáõÙ Ù³ñ¹Ý ÇÝã-áñ ³éáõÙáí Ó»éù ¿ μ»ñáõÙ Ý»ñùÇÝ ³ßË³ñÑ, áñÁ ï³ñμ»ñíáõÙ ¿ ßñç³å³ïáÕ Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó, »ñμ»ÙÝ ¿É ÝáõÛÝÇëÏ Ñ³Ï³¹ñíáõÙ Ýñ³Ý: ê³Ï³ÛÝ ×ßÙ³ñÇï ëáõμÛ»ÏïÇ Ï³ñ·³íÇ×³ÏáõÙ Ñ³Ý¹»ë ¿ ·³ÉÇë ²ëïí³Í, ÇëÏ Ù³ñ¹Á ÙÇç³ÝÏÛ³É ï»Õ ¿ ½μ³Õ»óÝáõÙ μÝáõÃÛ³Ý áõ ²ëïÍá ÙÇç¨: Ü³ ³é³ÝÓÝ³ó-í³Í ¿ μÝáõÃÛáõÝÇó, ë³Ï³ÛÝ Ñ³í³ÏÝ»É ëáõμÛ»ÏïÇ Ï³ñ·³íÇ×³ÏÇÝ ãÇ Ï³ñáÕ, ù³ÝÇ áñ Ýñ³ ï»ÕÝ ³Ûë ³ßË³ñÑáõÙ Ï³ÝËáñáßí³Í ¿ ²ëïÍá ÏáÕÙÇó: Ø³ñ¹Á Ñ³ñ³μ»ñ³-Ï³Ýáñ»Ý ÇÝùÝÇßË³ÝáõÃÛáõÝ ¿ Ó»éù μ»ñáõÙ Ù»Õù ·áñÍ»Éáõ ÙÇçáóáí, ÇÝãÁ, ë³Ï³ÛÝ,

1 Sorabji R., Soul and self in ancient philosophy, London, 1999, p. 14.

98

ÙÇçÝ³¹³ñÛ³Ý ÷ÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ Ç ëÏ½μ³Ý» ³ÝÁÝ¹áõÝ»ÉÇ ¿: Ð»ï¨³μ³ñ, ÙÇçÝ³¹³ñÛ³Ý ÷ÇÉÇëá÷³Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ μ³ñÓñ³·áõÛÝ ³ñÅ»ùÁ Ù»Õë³·áñÍáõÃÛáõÝÇó Ññ³Å³ñáõÙÝ ¿ñ, áñ Ýñ³Ýù, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, ÝáõÛÝ³ó-ÝáõÙ ¿ÇÝ ³ÝÓÝ³ÛÇÝÇ, ëáõμÛ»ÏïÇíÇ ó³ÝÏ³ó³Í ¹ñë¨áñÙ³Ý Ñ»ï:

ºÃ» ÇÙ³ó³μ³Ý³Ï³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó í»ñÉáõÍ»Ýù Ù»Õë³·áñÍáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ³ëïí³Í³ßÝãÛ³Ý å³ïÙáõÃÛáõÝÁ, Ï³ñ»ÉÇ ¿ ³ë»É, áñ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ Ñ³Ý¹»ë ¿ñ ·³ÉÇë Ù³ñ¹áõ ÏáÕÙÇó ßñç³å³ïáÕ ³ßË³ñÑÝ áõ ÇÝùÝ Çñ»Ý ×³Ý³ã»Éáõ ¹»Ù` Ñ³-Ù³ñ»Éáí, áñ ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ áã Ã» ÷Ýïñ»É, ³ÛÉ` å³Ñå³Ý»É: ºí å³ï³-Ñ³Ï³Ý ã¿, áñ ×³Ý³ãáÕ ëáõμÛ»ÏïÇ ÑÇÙÝ³ËÝ¹ÇñÝ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù ÇëÏ³å»ë ³é³Ýóù³ÛÇÝ ¹³ñÓ³í ÙÇ³ÛÝ Ýáñ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»-ñáõÙ: Àëï ¿áõÃÛ³Ý, ³ÝïÇÏ áõ ÙÇçÝ³¹³ñÛ³Ý ¹³ñ³ßñç³ÝÝ»ñÁ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ÙÇ³íáñ»É Ù»Ï Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝÇ Ù»ç, áñÁ ï»ÕÇÝ ÏÉÇÝÇ ³Ýí³Ý»É §Ý³Ë³Ùá¹»éÝ¦: ²Û¹ Å³-Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝÇ ³é³çÇÝ ÷áõÉáõÙ ß»ßïÁ ¹ñíáõÙ ¿ñ ïÇ»½»ñùÇ, ÇëÏ »ñÏñáñ¹áõÙ` ²ëïÍá íñ³: ê³Ï³ÛÝ á°ã ³é³çÇÝ, á°ã ¿É »ñÏñáñ¹ ÷áõÉáõÙ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ¿³ÏÇÝ Çμñ¨` ëáõμÛ»ÏïÇ, ï»Õ ã¿ñ Ñ³ïÏ³óíáõÙ:

²ñ¹»Ý Ýáñ ßñç³ÝáõÙ Ù³ñ¹Á ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿ Ñ³Ï³¹ñí»É μÝáõÃÛ³ÝÁ, ë³Ï³ÛÝ ²ëïÍá ·³Õ³÷³ñÁ ÏáñóÝáõÙ ¿ Çñ Ñ»ÕÇÝ³ÏáõÃÛáõÝÁ ¨ ²ëïÍá` áñå»ë ëáõμÛ»ÏïÇ ³ÏïÇíáõÃÛáõÝÁ ÷áË³¹ñíáõÙ ¿ Ù³ñ¹áõ íñ³. Ý³ Ñéã³ÏíáõÙ ¿ ÙÇ³Ï ³ÏïÇí ×³Ý³-ãáÕ ëáõμÛ»Ïï, áñÁ ÙÝ³ó»É ¿ Ù»Ý-Ù»Ý³Ï μÝáõÃÛ³Ý` ×³Ý³ãáÕáõÃÛ³Ý ÙÇ³Ï ûμÛ»ÏïÇ Ñ»ï:

²ëïÍá Ñ»ï Ï³å»ñÇ Ë½áõÙÝ áõ μ³Ý³Ï³Ý ëáõμÛ»ÏïÇ Ï³éáõóáõÙ, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, ¸»Ï³ñïÇ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý Ýáñ³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ ¿: Àëï ¸»Ï³ñïÇ, ëáõμÛ»ÏïÇíáõ-ÃÛáõÝÁ Ùï³Í³Ï³Ý ·áñÍÁÝÃ³ó ¿, ¨ §ºë¦-Ç ·áÛáõÃÛ³Ý áÕç ¿áõÃÛáõÝÁ Ýñ³ Ùï³ÍáÕáõ-ÃÛ³Ý Ù»ç ¿: Ø³ñ¹Ý áõÝÇ áõÝ³ÏáõÃÛáõÝ Çñ ÙïùÇ Ù»ç ëï»ÕÍ»É Çñ»ñ ¨ Ñ³í³ï³É ¹ñ³Ýó, ë³Ï³ÛÝ Çñ³Ï³Ý ûμÛ»ÏïÝ»ñÁ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý ëáõμÛ»ÏïÇó ³ÝÏ³Ë, ù³ÝÇ áñ Ýñ³ ÏáÕÙÇó ã»Ý ëï»ÕÍí³Í, ³ÛëÇÝùÝ` ¸»Ï³ñïÁ, ëáõμÛ»Ïï ³ë»Éáí, Ñ³ëÏ³ÝáõÙ ¿ñ Ùï³Í»Éáõ áõÝ³ÏáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ÙÇ ¿³Ï, áñÁ, ãÝ³Û³Í ³Û¹ §ßÝáñÑÇ¦, É³í³·áõÛÝ ¹»åùáõÙ Ï³ñáÕ ¿ Ñ³ëÏ³Ý³É Çñ»Ý ßñç³å³ïáÕ ³ßË³ñÑÁ, ë³Ï³ÛÝ Ù»ÍÙ³ë³Ùμ ½μ³ÕíáõÙ ¿ áã Çñ³Ï³Ý ûμÛ»ÏïÝ»ñÇ ëï»ÕÍÙ³Ùμ Çñ »ñ¨³Ï³ÛáõÃÛ³Ý Ù»ç: ÆÝãå»ë ÝßáõÙ ¿ Ð³Û¹»·»ñÁ. §¸»Ï³ñïÇ ÙÇçáóáí ¨ ¸»Ï³ñïÇó Ñ»ïá Ù»ï³ýÇ½ÇÏ³ÛÇ Ù»ç §ëáõμÛ»Ïï¦ ¿ ¹³éÝáõÙ Ù»Í³Ù³ë³Ùμ Ù³ñ¹Á, Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ §ºë-¦Á¦1:

¸»Ï³ñïÛ³Ý ÁÙμéÝÙ³Ý ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝÁ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ùáï»óáõÙÇó ³ÛÝ ¿, áñ ³ÛÝ ëáõμÛ»ÏïÇ ÑÇÙÝ³ËÝ¹ñÇÝ ³Ý¹ñ³¹³éÝáõÙ ¿ ÙÇ³ÛÝ Ùï³ÍáÕáõÃÛ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõ-ÝÇó` Ñ³ßíÇ ã³éÝ»Éáí Ù³ñ¹áõ ³ÛÉ Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñÁ: ê³Ï³ÛÝ ÷ÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý ÙïùÇ ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ»ï³·³ ÷áõÉ»ñáõÙ ÝÙ³Ý ÁÙμéÝáõÙÁ ÷áËí»ó, ¨ ³é³çÇÝ ³Û¹åÇëÇ ÇÙ³ëï³ÛÇÝ ÷áË³Ï»ñåáõÙÁ Ï³åí³Í ¿ ·»ñÙ³Ý³Ï³Ý ¹³ë³Ï³Ý ÷ÇÉÇëá÷³Ûáõ-ÃÛ³Ý, Ç Ù³ëÝ³íáñÇ` Î³ÝïÇ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý Ñ»ï, áñÝ ³Ý¹ñ³¹³ñÓ³í áã ÙÇ³ÛÝ ëáõμÛ»ÏïÇ ÏáÕÙÇó ßñç³Ï³ ³ßË³ñÑÇ ×³Ý³ãÙ³Ý, ³ÛÉ¨ ÇÝùÝ³×³Ý³ãÙ³Ý ÑÇÙÝ³-ËÁÝ¹ñÇÝ: Æ ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝ ¸»Ï³ñïÇ, Î³ÝïÁ Ñ³Ùá½í³Í ¿ñ, áñ ëáõμÛ»ÏïÝ áõÝÇ ³ÏïÇíáõÃÛáõÝ. Ý³ ×³Ý³ãáõÙ ¨ ·áñÍáõÙ ¿, ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ³ß-Ë³ñÑáõÙ` Çñ ë»÷³Ï³Ý Ñá·¨áñ ¿áõÃÛ³ÝÁ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý: Î³ÝïÁ ãÇ ÁÝ¹áõÝáõÙ §Ù³ùáõñ¦ Ùï³ÍáÕáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ·³Õ³÷³ñÁ ¨ åÝ¹áõÙ ¿ ³ßË³ñÑÇ ¿ÙåÇñÇÏ ×³-Ý³ãáÕáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ, áñÇ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛ³Ùμ ¿É å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í ¿ ëáõμÛ»ÏïÇíáõ-ÃÛáõÝÁ, ³ÛëÇÝùÝ` Ý»ñùÇÝ ÷áñÓÁ ÑÝ³ñ³íáñ ¿ ÙÇ³ÛÝ ³ñï³ùÇÝ ÷áñÓÇ ßÝáñÑÇí: Àëï Î³ÝïÇ, ÷áñÓÇ ûμÛ»ÏïÇíáõÃÛ³Ý ³é³çÇÝ Ý³Ë³å³ÛÙ³ÝÁ ë»÷³Ï³Ý §ºë¦-Á ×³Ý³-ãáÕ ÇÝùÝ³·Çï³ÏóáõÃÛáõÝÝ ¿:

Ø³ñùëÇ½ÙÁ, áñå»ë Ù³ñ¹áõ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ñ³ïÏ³ÝÇß ³é³ÝÓÝ³óÝ»Éáí Ñ³ë³ñ³-Ï³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ëáõμÛ»ÏïÇÝ »ÝÃ³Ï³ñ·áõÙ ¿ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ` Çμñ¨ ³é³í»É μ³ñÓñ »ñ¨áõÛÃÇ. ëáõμÛ»ÏïÁ Ï³Ëí³ÍáõÃÛáõÝ ¿ Ó»éù μ»ñáõÙ Ñ³ë³ñ³Ïáõ-

1 Хайдеггер М., Время и бытие, Москва, 1993, с. 48.

99

ÃÛáõÝÇó: Üñ³ ³ÏïÇíáõÃÛ³Ý ¹³ßïÁ μÝáõÃÛ³Ý ×³Ý³ãáÕáõÃÛáõÝÇó ï»Õ³÷áËíáõÙ ¿ ù³Õ³ù³Ï³Ý ¹³ßï, ÇëÏ μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÇ ÙÇ³Ï áÉáñï ¿ Ñéã³ÏíáõÙ ëáóÇ³É³Ï³Ý ¹³ßïÁ: ÄáÕáíñ¹³Ï³Ý ½³Ý·í³ÍÝ»ñÝ ³Ûë ï»ëáõÃÛ³Ý Ù»ç μ³ó³ë³Ï³Ý ÇÙ³ëïáí ã»Ý ÁÙμéÝíáõÙ. ¹ñ³Ýù μÝáñáßíáõÙ »Ý áñå»ë ³ÏïÇí ·áñÍáõÝÛ³ ëÏÇ½μ, áñÝ Ç íÇ×³-ÏÇ ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É Ñ»Õ³÷áËáõÃÛáõÝ ¨ Ñ³ëï³ï»É ³ßË³ï³íáñÝ»ñÇ μéÝ³å»ïáõ-ÃÛáõÝÁ:

ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ ³éÙ³Ùμ, Ù³ñùëÇ½ÙÇ Ýáñ³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ ëáõμÛ»ÏïÇ ÑÇÙÝ³ËÝ¹ñÇ áõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÛ³Ý Ù»ç ³ÛÝ ¿, áñ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù ³Ûëï»Õ ùÝÝ³ñÏíáõÙ ¿ áã Ã» ³ÝÑ³ï³Ï³Ý, ³ÛÉ ÏáÉ»ÏïÇí ëáõμÛ»ÏïÇ ÑÇÙÝ³Ñ³ñóÁ: ²ÝÑ³ï³Ï³Ý ëáõμÛ»ÏïÝ ³Ý-μ³Å³Ý»ÉÇ ¿ ÏáÉ»ÏïÇíÇó ¨ ãÇ Ï³ñáÕ ½³ñ·³Ý³É ûï³ñí³Í å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ: ÆÝãå»ë ³Ûë Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùμ ·ñáõÙ ¿ Î. Ø³ñùëÁ. §Ø³ñ¹áõ ¿áõÃÛáõÝÝ Çñ»ÝÇó Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ ¿ ï³ñμ»ñ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ §»ñ·ã³ËáõÙμ¦¦1: ²Ûë ¹Çñùáñáßáõ-ÙÁ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ×Çßï Ñ³Ù³ñ»É ³ÛÝ ³éáõÙáí, áñ ³ÝÓÝ ÇëÏ³å»ë Ï³ñáÕ ¿ ½³ñ·³Ý³É ÙÇ³ÛÝ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ý»ñëáõÙ: ê³Ï³ÛÝ ëáõμÛ»ÏïÇí ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÏáÉ»ÏïÇí μÝáõÛÃÇ μ³ó³ñÓ³Ï³óáõÙÁ Ï³ñáÕ ¿ Ñ³Ý·»óÝ»É ³é³ÝÓÇÝ ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ñ³ñ-Ã»óÙ³Ý, ÇÝãÝ ¿É ³ÙμáÕç³ïÇñáõÃÛ³Ý ÑÇÙùÝ ¿: ²é³í»É Ý»Õ ÁÙμéÝÙ³Ùμ Ù³ñùëÇ½ÙÇ ï»ëáõÃÛ³Ý Ù»ç ëáõμÛ»ÏïÝ ³ßË³ï³íáñÝ ¿, ÇëÏ ûμÛ»Ïï` μáõñÅáõ³½Ç³Ý, áñÇÝ ³ÛÝ Ñ³Ï³¹ñíáõÙ ¿: ²ÛëÇÝùÝ` ëáõμÛ»Ïï-ûμÛ»Ïï Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ ³Ûëï»Õ ¹ñë¨áñíáõÙ ¿ áã Ã» §Ù³ñ¹-ßñç³Ï³ ÙÇç³í³Ûñ¦ Ï³åÇ Ù»ç,³ÛÉ ï»Õ³÷áËíáõÙ ¿ ¹³ë³Ï³ñ·³ÛÇÝ å³Ûù³ñÇ ¹³ßï:

êáõμÛ»ÏïÇ ÝÙ³Ý Ñ³Ù³Ñ³ñÃ»óáõÙÁ ã¿ñ Ï³ñáÕ μ³ó³ë³Ï³Ý ³ñÓ³·³Ýù ãáõÝ»-Ý³É, ÇÝãÝ ¿É Çñ ¹ñë¨áñáõÙÁ ·ï³í ÏÛ³ÝùÇ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý Ù»ç: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë, ³é³ç³ñÏ ÑÝã»ó í»ñ³¹³éÝ³Éáõ ÙÇÝãëáõμÛ»Ïï³ÛÇÝ ¹³ñ³ßñç³Ý: ê³ ¿É ëÏÇ½μ ¹ñ»ó ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ¨ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ¹»Ï³¹³ÝëÇ ³í³Ý¹áõÛÃÇÝ:

¶áñÍ»Éáí ³Ûë ïñ³Ù³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç` ¾Ï½Çëï»ÝóÇ³ÉÇ½ÙÁ ï»ëÝáõÙ ¿ ëáõμ-Û»ÏïÇ Ù»ç áã Ã» ×³Ý³ãáÕ ¿³ÏÇ, ³ÛÉ, ÇÝãå»ë Çñ»Ýù »Ý μÝáñáßáõÙ, §³åñáÕ¦ ëáõμ-Û»ÏïÇ: Àëï ¿Ï½Çëï»ÝóÇ³ÉÇ½ÙÇ ëáõμÛ»ÏïÇíáõÃÛáõÝÝ ³Ý×³Ý³ã»ÉÇ ¿, ÇëÏ Ûáõñ³ù³Ý-ãÛáõñ ëáõμÛ»ÏïÇ Ï»Ýë³÷áñÓÝ ³ÝÏñÏÝ»ÉÇ, ÇÝãå»ë ¨ ÇÝùÁ` ëáõμÛ»ÏïÁ: ê³Ï³ÛÝ ³Ù»Ý Ù³ñ¹ ã¿, áñ Ï³ñáÕ ¿ Ïáãí»É Çñ³Ï³Ý ëáõμÛ»Ïï, ù³ÝÇ áñ Çñ³Ï³Ý ·áÛáõÃÛ³Ùμ ûÅï-í³Í »Ý áã μáÉáñÁ: ÜÙ³Ý ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛáõÝÝ ³ÝÙÇç³Ï³Ýáñ»Ý μËáõÙ ¿ ¿Ï½Çëï»Ý-óÇ³ÉÇëï³Ï³Ý ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ³é³Ýóù³ÛÇÝ ¹ñáõÛÃÝ»ñÇó:

ÆÝãå»ë Ñ³ÛïÝÇ ¿, ¿Ï½Çëï»ÝóÇ³ÉÇ½ÙÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ï³ï»·áñÇ³Ý»ñÝ »Ý §³½³-ïáõÃÛáõÝÝ¦ áõ §å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝÁ¦: êáõμÛ»ÏïÝ ³½³ï ¿ Çñ ÁÝïñáõÃÛ³Ý Ù»ç. ³éÑ³ë³ñ³Ï, ¿Ï½Çëï»ÝóÇ³É ëáõμÛ»ÏïÝ ÁÝïñáõÃÛ³Ý ëáõμÛ»ÏïÝ ¿: ê³Ï³ÛÝ ³½³ïáõÃÛáõÝÁ ¹³ï³å³ñïáõÙ ¿ ëáõμÛ»ÏïÇÝ ÙÇ³ÛÝáõÃÛ³Ý, ÇëÏ ß³ï Ù³ñ¹ÇÏ í³-Ë»ÝáõÙ »Ý ÙÇ³ÛÝáõÃÛáõÝÇó: àõëïÇ Ýñ³Ýù Ññ³Å³ñíáõÙ »Ý å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝ Ïñ»É ¨ ¹³éÝ³Éáí ³ÙμáÕçáíÇÝ ³Ý¹»Ù` ëÏëáõÙ »Ý ³åñ»É ëáõμÛ»ÏïÇíáõÃÛáõÝÇó ½áõñÏ ·áÛáõÃÛ³Ùμ, ÇÝãÁ μ»ñáõÙ ¿, ³Ûëå»ë Ïáãí³Í, §÷ÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý áõ Ù»ï³ýÇ-½ÇÏ³Ï³Ý Ù³Ñí³Ý¦: ²ÛëÇÝùÝ` Ù³ñ¹ áãÝã³óÝáõÙ ¿ ÇÝùÝ Çñ»Ý áñå»ë ëáõμÛ»ÏïÇ, áñÝ Ç íÇ×³ÏÇ ¿ ÁÝïñáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñ»É áõ áñáßáõÙÝ»ñ Ï³Û³óÝ»É: ²Ûë å³ñ³·³ÛáõÙ ³½³ïáõÃÛáõÝÁ ¹³éÝáõÙ ¿ Í³Ýñ μ»é ê³ñïñÇ ¹ÇåáõÏ μÝáñáßÙ³Ùμ. §Ø»Ýù ³ÝÇÍí³Í »Ýù Ù»ñ ³½³ïáõÃÛ³Ùμ¦2:

êáõμÛ»ÏïÇíáõÃÛáõÝÇó ½áõñÏ ÉÇÝ»ÉÝ ³é³í»É Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ¿ ³ÙμáÕç³ïÇ-ñ³Ï³Ý é»ÅÇÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ù³ÝÇ áñ ÙÇ³ÛÝ ³ÛÝ Ù³ñ¹Á, áí ãÇ Ï³ñáÕ ë»÷³Ï³Ý ÁÝïñáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñ»É ¨ ³Û¹ Çñ³íáõÝùÁ ï³ÉÇë ¿ áõñÇßÝ»ñÇÝ` ÏñáÝÇÝ, å»ïáõÃÛ³ÝÁ ¨ ³ÛÉÝ, ãÇ Ï³ñáÕ å³ßïå³Ý»É ë»÷³Ï³Ý ï»ë³Ï»ïÁ, ³ßË³ñÑ³Û³óùÁ: Ü³ ãÇ Ï³-ñáÕ ³åñ»É` »Ã» ÏÛ³Ýù ³ë»Éáí Ñ³ëÏ³Ý³Ýù ÉÇ³ñÅ»ù Ï»óáõÃÛáõÝ: ê»÷³Ï³Ý ³ñ-

1 Маркс К., Тезисы о Фейербахе, Москва, 2012, с. 133. 2 Сартр Ж. П., Экзистенциализм - это гуманизм, Москва, 1953, c. 197.

100

Å»ùÝ»ñÇ áõ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ÷áË³ñ»Ý Ý³ Ý³ËÁÝïñáõÙ ¿ ³åñ»É áõñÇßÝ»ñÇ ëå³ë»ÉÇùÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý:

ÆÝãå»ë »ñ¨áõÙ ¿, ÷ÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý ÙïùÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ ëáõμÛ»Ïï Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ ¨ë ½³ñ·³ó»É ¿: ê³Ï³ÛÝ ³Û¹ ½³ñ·³óáõÙÁ ¿íáÉÛáõóÇáÝ ³Ýí³Ý»ÉÁ ¹Åí³ñ ¿, ù³ÝÇ áñ ß³ï ÷ÇÉÇëá÷³Ý»ñ áã Ã» ³í»É³óñ»É »Ý ëáõμÛ»ÏïÇ Ù³ëÇÝ »Õ³Í ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇÝ Ýáñ å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñ, ³ÛÉ¨ í»ñ³Ý³Û»É »Ý, »ñμ»ÙÝ ÝáõÛÝÇëÏ í»-ñ³óñ»É ³ÛÝ ¹ñáõÛÃÝ»ñÁ, áñáÝù Ñéã³Ï»É »Ý Ýñ³Ýó Ý³Ëáñ¹Ý»ñÁ: ì»ñçÇÝ §·áñÍ»É³-á×Á¦ Ñ³ïÏ³å»ë §Ñá·»Ñ³ñ³½³ï¦ ¿ Ñ»ïÙá¹»éÝÇëï³Ï³Ý ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ëï»ÕÍ³·áñÍáÕ Ñ»ÕÇÝ³ÏÝ»ñÇÝ, áñáÝó ·³Õ³÷³ñÝ»ñÝ ¿É μ»ÏáõÙ-Ý³ÛÇÝ »Õ³Ý §ëáõμÛ»Ïï¦ Ñ³ëÏ³óáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç: Ð»ï³ñ-¹Ç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³Ù»Ý³Ï³ñ¨áñ μ³ó³Ñ³ÛïáõÙÝ ³ÛÝ ÷³ëïÇ ·Çï³ÏóáõÙÝ ¿ñ, áñ á°ã ×³Ý³ãáÕ ëáõμÛ»ÏïÁ, á°ã ¿É ³ßË³ñÑÁ Ù»ÏÁÝ¹ÙÇßï ïñí³Í ã»Ý: Üñ³Ýù ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý ÙÇ³ÛÝ ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ÷á÷áËíáÕ Çñ³íÇ×³ÏÝ»ñáõÙ:

¸³ë³Ï³Ý Ñ³ñ³óáõÛóÇ ÏáÕÙÝ³ÏÇóÝ»ñÁ åÝ¹áõÙ ¿ÇÝ, áñ ëáõμÛ»ÏïÁ Ù»Ïáõë³ó-í³Í ¿ ³ßË³ñÑÇó, ³ÛÝ ÇÙ³ëïáí, áñ áñå»ë ³Û¹ ³ßË³ñÑÁ ×³Ý³ãáÕ Ù»ÏÁ` Ý³ ãÇ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ³ßË³ñÑÇ Ù³ëÝÇÏÁ: ØÇÝã¹»é Ñ»ïÙá¹»éÝÇëïÝ»ñÁ åÝ¹áõÙ »Ý, áñ ëáõμÛ»ÏïÇíáõÃÛáõÝÁ ãÇ Ï³ñ»ÉÇ μ³ó³é»É ×³Ý³ãáÕáõÃÛ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óáõÙ ÁÝ¹Ñ³Ý-ñ³å»ë: ²í»ÉÇÝ, ³Û¹ ×³Ý³ãáÕáõÃÛ³Ý áñ³ÏÝ áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í ¿ ×³-Ý³ãáÕ ëáõμÛ»ÏïÇ` ßñç³å³ïáÕ ³ßË³ñÑáõÙ Ý»ñ·ñ³íí³ÍáõÃÛ³Ý ³ëïÇ×³Ýáí: ê³ ¿É, Çñ Ñ»ñÃÇÝ, Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿, áñ ûμÛ»ÏïÇíáõÃÛ³Ý ã³÷³ÝÇßÝ»ñ ÉÇÝ»É ã»Ý Ï³ñáÕ, ù³-ÝÇ áñ ¹ñ³Ýù ³ñ¹»Ý ÇëÏ Ë³ËïíáõÙ »Ý ×³Ý³ãáÕ ëáõμÛ»ÏïÇ ·áÛáõÃÛ³Ùμ, Ýñ³ Ùáï ë»÷³Ï³Ý §ºë¦-Ç, ë»÷³Ï³Ý Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõ ß³Ñ»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ùμ: ÆëÏ »Ã» ÷áñÓ»Ýù Ýñ³Ý ¹áõñë μ»ñ»É ×³Ý³ãáÕáõÃÛ³Ý ³ÏïÇó, ³å³ Ïí»ñ³Ý³ Ý³¨ ³Û¹ ×³Ý³ãáÕáõÃÛáõÝÁ:

²Û¹åÇëáí, Ñ»ï³ñ¹Ç³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ μ³ó³éáõÙ ¿ §Ù³ùáõñ¦ ×³Ý³ãáÕáõÃÛ³Ý ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÁ: ²Ûë Ýáñ Ñ³ñ³óáõÛóáõÙ ëáõμÛ»ÏïÝ ÁÝÏ³ÉáõÙ ¿ ³ßË³ñÑÁ áã Ã» »ÉÝ»Éáí ÇÝã-áñ ûμÛ»ÏïÇí ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇó, ³ÛÉ ë»÷³Ï³Ý §å³ïÙáõÃÛáõÝÇó¦` å³ï-ÙáõÃÛáõÝ, áñÝ Çñ»ÝÇó Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ ¿ ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ½³ñ·³óáÕ å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÇ ß³ñÅáõÙ: âÏ³ Ñëï³Ï ë³ÑÙ³Ý ×³Ý³ãáÕ ëáõμÛ»ÏïÇ áõ ×³Ý³ãíáÕ ûμÛ»ÏïÇ ÙÇç¨. ³é³çÇÝÁ Ñ»ßïáõÃÛ³Ùμ Ï³ñáÕ ¿ ÉÇÝ»É »ñÏñáñ¹Ç Ù³ëÝÇÏÁ, ÇÝãå»ë Ý³¨ »ñÏñáñ¹áõÙ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ ³Ý»É ë»÷³Ï³Ý å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ë³Ë³Ý: ²ñ-¹Ç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³ñ³óáõÛóáõÙ ëáõμÛ»ÏïÁ ¹Çï³ñÏíáõÙ ¿ñ Çñ μ³½Ù³Ñ³Ù³ï»ùë-ïáõÃÛ³Ý Ù»ç, ÙÇÝã¹»é Ñ»ï³ñ¹Ç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ëáõμÛ»ÏïÇ í»ñ³óÙ³Ý Ñ»ï í»ñ³-ÝáõÙ ¿ Ý³¨ Ýñ³ ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñÇ μ³½Ù³½³ÝáõÃÛáõÝÁ: Ð»ï³ñ¹Ç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ÝÑ³-ïÁ ëáõμÛ»ÏïÇíáõÃÛáõÝÇó ¹áõñë ¿ ¨ Ç ½áñáõ ã¿ ·Çï³ÏÇó áõ ³½³ï ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É. ¹³ Ñ³í³ë³ñ³å»ë í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ ·Çï³Ï³Ý ×³Ý³ãáÕáõÃÛ³ÝÁ, ·»-Õ³ñí»ëï³Ï³Ý ëï»ÕÍ³·áñÍáõÃÛ³ÝÁ, Ù³ëÝ³·Çï³Ï³Ý ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñÇÝ, ù³Õ³-ù³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ ¨, Ñ³ïÏ³å»ë, μ³ñáÛ³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ:

Ð»ï³ñ¹Ç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÷ÇÉÇëá÷³Ý»ñÁ (Ä. È³Ï³Ý, è. ´³ñï, Ø. üáõÏá ¨ ³ÛÉù), Ñ»Ýí»Éáí Ñá·»í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý Ýí³×áõÙÝ»ñÇ íñ³, Ï³ëÏ³ÍÇ ï³Ï »Ý ¹ÝáõÙ ëáõμÛ»Ï-ïÇ μ³ó³ñÓ³Ï ³ñÅ»ù ÉÇÝ»Éáõ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ, ½ñÏáõÙ »Ý Ýñ³Ý »ñμ»ÙÝÇ ³ÙμáÕç³-Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó, ÇÝùÝÇßË³ÝáõÃÛáõÝÇó ¨ ·Çï³ÏÇó ÉÇÝ»Éáõó: Æñ Ñ³ÛïÝÇ §êáõμÛ»ÏïÇ Ù³ÑÁ¦ ï»ëáõÃÛ³Ùμ Ñ»ïÙá¹»éÝÇ½ÙÁ ÷³ëïáõÙ ¿ ëáõμÛ»ÏïÇ Ï³Ëí³ÍáõÃÛáõÝÁ É»½-íÇó, ï»ùëïÇó, Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ÝáñÙ»ñÇó áõ Ý³Ë³å³ß³ñÙáõÝùÝ»ñÇó, ÇÝãå»ë Ý³¨ Ý»ñÑá·»μ³Ý³Ï³Ý ·áÛ³óáõÃÛáõÝÝ»ñÇó (²ÛÝ ¨ ¶»ñ+»ë): ÀÝ¹ áñáõÙ, Ãí³ñÏ»Éáí ëáõμÛ»ÏïÁ å³ï×³é³íáñáÕ áõ Ï³éáõóáÕ ·áñÍáÝÝ»ñÁ` ¹ñ³Ýù å³ÛÙ³Ý³Ï³Ýáñ»Ý »Ý ¹³ëí»É ÝáõÛÝ ß³ñùáõÙ: Æñ³Ï³ÝáõÙ Ñ»ïÙá¹»éÝÇëïÝ»ñÝ ³Ûë ·áñÍáÝÝ»ñÁ Ýß³-Ý³Ï»Éáõ Ñ³Ù³ñ û·ï³·áñÍáõÙ »Ý ³é³í»É ÁÝ¹Ñ³Ýñ³óí³Í §ï»ùëï¦ μ³éÁ, áñÝ Çñ Ù»ç ¿ Ý»ñ³éáõÙ É»½áõÝ, ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÝ áõ ÝáñÙ»ñÁ, ã·Çï³ÏóíáÕ Ý»ñÑá-·»μ³Ý³Ï³Ý »ñ¨áõÛÃÝ»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ: Àëï ¿áõÃÛ³Ý, ï»ùëïÝ ³Ù»Ý ÇÝã ¿. ³ÛÝ Ï»óáõÃÛ³Ý, ·áÛáõÃÛ³Ý ÑáÙ³ÝÇßÝ ¿: ê³Ï³ÛÝ, ÙÛáõë ÏáÕÙÇó, Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáí §ï»ùëï¦ Ñ³ë-

101

Ï³óáõÃÛ³Ý μáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý É³ÛÝáõÃÛáõÝÁ` ³Ûë Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ §½ñáÛ³óÝáõÙ¦ ¿ ÇÝùÝ Çñ»Ý. ÉÇÝ»Éáí ³Ù»Ý ÇÝã, ³ÛÝ ¹³éÝáõÙ ¿ áãÇÝã:

²ÛëåÇëáí, ëáõμÛ»ÏïÁ Ñ³Ù³Ñ³ñÃ»óíáõÙ ¿ áñå»ë ·áÛ³μ³Ý³Ï³Ý ³ñÅ»ù: ä³ï-×³é³íáñí³Í ÉÇÝ»Éáí áÕç Ï»óáõÃÛ³Ùμ` Ý³ í»ñ³ÍíáõÙ ¿ ÙÇ ÷áùñ Ï»ïÇ, áñÁ ½áõñÏ ¿ áñ¨¿ Ïááñ¹ÇÝ³ï³ÛÇÝ ã³÷áõÙÝ»ñÇó, ³Ýí»ñçáñ»Ý ÷áùñ³ÝáõÙ ¿ Çñ ã³÷»ñáí μáÉáñ ÏáÕÙ»ñÇó, ³Û¹ ÃíáõÙ` Çñ Ý»ñëÇó` »ÝÃ³ñÏí»Éáí ³Ù»Ý³ï³ñμ»ñ ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ»ñÇ: êáõμÛ»ÏïÁ ½ñÏíáõÙ ¿ áñ¨¿ §Ñ»Ý³ñ³ÝÇó¦, ÇÝùÝ Çñ»ÝÇó, Ñ»ïÙá¹»éÝÇëïÝ»ñÇ Ó¨³-Ï»ñåÙ³Ùμ, í»ñ³ÍíáõÙ ¿ §Ù³ñÙÝÇ ³é³Ýó ûñ·³ÝÝ»ñÇ¦: ØÇ Ëáëùáí, ãÏ³ áãÇÝã áñ Ï×Ýß»ñ ëáõμÛ»ÏïÇÝ. å³ñ½³å»ë ãÏ³ áãÇÝã ×Ýß»Éáõ, ù³ÝÇ áñ ÇÝùÝÇÝ ëáõμÛ»Ïï ·á-ÛáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ ¨ »Ã» ·áÛáõÃÛáõÝ ¿É áõÝÇ, ³å³ ÙÇ³ÛÝ áñå»ë å³ïñ³Ýù, Ï»ÕÍÇù, ï»-ë³Ï³Ý Ùï³Ï³éáõÛó, áñÁ ãÏ³ Çñ³Ï³Ý Ï»óáõÃÛ³Ý Ù»ç: ØÇ Ëáëùáí, ëáõμÛ»ÏïÁ ÙÇ »ñ¨áõÛÃ ¿, áñÝ ³ÙμáÕçáõÃÛ³Ùμ å³ïÏ³ÝáõÙ ¿ ³ÛÝ Ï³éáõÛóÝ»ñÇÝ, áñáÝù ¿É Ýñ³Ý Ó¨³íáñáõÙ »Ý: ÀÝ¹ áñáõÙ, ³Û¹åÇëÇ Ï³éáõÛóÝ»ñÇ ¹»ñáõÙ Ï³ñáÕ »Ý Ñ³Ý¹»ë ·³É ³Ù»Ý ÇÝã ¨ ³Ù»Ý áù: ²í»ÉÇÝ, ëáõμÛ»ÏïÇíáõÃÛ³Ý Ï³éáõóÙ³Ý ³Û¹ ³ÕμÛáõñÝ»ñÁ Ï³-ñáÕ »Ý μ³ó³ñÓ³Ï³å»ë Ñ»éáõ ÉÇÝ»É ÙÇÙÛ³ÝóÇó Çñ»Ýó Ýå³ï³ÏÝ»ñáí, ÙÇçáóÝ»-ñáí áõ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñáí, ÇÝãå»ë μÝáñáßáõÙ ¿ Ø. üáõÏáÝ §μ³½Ù³åÇ-ëÇ ¨ áã ÙÇ ï»Õ ãÏ»ÝïñáÝ³ó³Í¦1: ºí ¹ñ³ÝóÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÝ ³é³çÝáñ¹í»Éáí ë»-÷³Ï³Ý ¹³ëïÇ³ñ³Ïã³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñáí, ëï»ÕÍáõÙ ¿ Çñ »ÝÃ³ñÏíáÕ ëáõμÛ»Ï-ïÇÝ:

²ÝÑ³ïÇ Ñ»ï³ñ¹Ç³Ï³Ý ÁÙμéÝáõÙÁ Ï³ñ»ÉÇ ¿ μÝáñáß»É Çμñ¨ μ³ó³ë³Ï³Ý ¨ ÇÝã-áñ ï»Õ ¿É í³ï³ï»ë³Ï³Ý, ù³ÝÇ áñ Ñéã³ÏíáõÙ ¿ ëáõμÛ»ÏïÇ, ³Û¹ ÃíáõÙ` μ³ñá-Û³Ï³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó ¿É, ÇÝùÝÇßË³ÝáõÃÛ³Ý μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ: êáõμÛ»ÏïÝ ³ÙμáÕ-çáõÃÛ³Ùμ Ï³Ëí³Í ¿ É»½íÇ Ï³éáõóÙ³Ý ëÏ½μáõÝùÝ»ñÇó, ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ×Çñ³Ý-Ý»ñÇó, Ï³ÝáÝÝ»ñÇó áõ ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáõÙÝ»ñÇó, ÝáñÙ»ñÇó, áñáÝù μÝáñáß »Ý Ùß³-ÏáõÛÃÇ ïíÛ³É ïÇåÇÝ, ¨ ³Û¹ Ï³Ëí³ÍáõÃÛ³Ý å³ï×³éáí ëáõμÛ»ÏïÁ ÏáñóÝáõÙ ¿ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÁ μ³ó³Ñ³Ûï»É Çñ Çñ³Ï³Ý ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ:

Ð»ïÙá¹»éÝÇëï³Ï³Ý ß³ï ÷ÇÉÇëá÷³Ý»ñ ëáõμÛ»ÏïÇ ÇÝùÝÇßË³ÝáõÃÛáõÝÁ Ñ³-Ù³Ñ³ñÃ»óÝ»Éáõ ·áñÍáõÙ ³ÛÝù³Ý Ñ»éáõ »Ý ·ÝáõÙ, áñ ëÏëáõÙ »Ý ·áí»ñ·»É ßÇ½áýñ»-ÝÇ³Ý` áñå»ë ÇëÏ³Ï³Ý, ³ÝÏ³Ë, Ñ»Õ³÷áË³Ï³Ý ëáõμÛ»ÏïÇíáõÃÛ³Ý ·ÉË³íáñ Ñ³ïÏ³ÝÇß: Æé³óÇáÝ³ÉÝ ¿ Ç ½áñáõ û·Ý»É ëáõμÛ»ÏïÇÝ ó³ÝÏ³ó³Í ·³Õ³÷³ñ³Ëá-ëáõÃÛ³Ý ÝáñÙ»ñÇó Ñ³ëÝ»É Ñ³ñ³μ»ñ³Ï³Ý ÇÝùÝÇßË³ÝáõÃÛ³Ý, ù³ÝÇ áñ ÙÇ³ÛÝ Ý³ ¿ Ï³ñáÕ Ñ³Ï³é³Ïí»É ÇßË³ÝáõÃÛ³ÝÝ áõ å³ñï³¹ñíáÕ ·³Õ³÷³ñÝ»ñÇÝ: ²Ûë ï»ëáõ-ÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, ÇëÏ³å»ë ³½³ï ³ÝÑ³ï áõ Çñ³Ï³Ý ëáõμÛ»Ïï ¿ ßÇ½áýñ»ÝÇÏÁ: Ü³ ³½³ï ¿ ó³ÝÏ³ó³Í å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛáõÝÇó ¨ ×ÝßáÕ ëáóÇ³É³Ï³Ý ÝáñÙ»ñÇó, ¨ Ý³ ³ñ¹»Ý ãÇ í³Ë»ÝáõÙ Ë»É³·³ñí»É: Àëï Ýñ³Ýó, ßÇ½áýñ»ÝÇ³Ý, ÉÇÝ»Éáí Ë»É³-·³ñáõÃÛ³Ý Í³Ûñ³Ñ»Õ Ó¨, ³ÝÑ³ïÇ Ñ³Ù³ñ ·ÉË³íáñ ³½³ïáÕ ëÏÇ½μÝ ¿ ¨ Ñ³ë³-ñ³ÏáõÃÛ³Ý ·ÉË³íáñ Ñ»Õ³÷áË³Ï³Ý áõÅÁ: ²ÝÑ³ïÇ ÑÇí³Ý¹³·ÇÝáõÃÛáõÝÁ, Ñ³Ï³-ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõ ÷á÷áË³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³×Á Ýñ³ ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù»ç, Ññ³Å³ñáõÙÁ é³óÇáÝ³ÉáõÃÛáõÝÇó áõ ·Çï³Ïó³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó, Ñ³Ý·»óÝáõÙ ¿ ³½³ïáõÃÛ³Ý:

è³óÇáÝ³ÉáõÃÛáõÝÝ, Áëï ³Ûë ï»ë³μ³ÝÝ»ñÇ, ×ÝßáÕ Ù»Ë³ÝÇ½Ù ¿, áñÁ ½ëåáõÙ ¿ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ù»Ý³ÛÇ ³½³ï ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ: ²½³ï ëáõμÛ»ÏïÝ ³å³Ï³-éáõóáÕ³Ï³Ý ëáõμÛ»ÏïÝ ¿, áñÁ ·Çï³Ïó³μ³ñ Ù»ñÅáõÙ ¿ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý-Ùß³ÏáõÃ³-ÛÇÝ Ï³ÝáÝÝ»ñÁ` ë»÷³Ï³Ý μÝ³Ï³Ý ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ û·ïÇÝ, ³ÛëÇÝùÝ` ³Ý·Çï³Ï-ó³Ï³ÝÇ û·ïÇÝ, áñÁ áãÝãÇ Ñ³Ù³ñ ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝ ãÇ ËÝ¹ñáõÙ:

ºÃ» ëÏë³Í ¹»Ï³ñïÛ³Ý §cogito ergo sum¦-Çó ëáõμÛ»ÏïÇí³óÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÝ Çñ³Ï³Ý³ÝáõÙ ¿ñ ÇÝùÝ³·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý ³Ïï»ñÇ ßñç³Ý³ÏáõÙ, ³å³ ³Ûëûñ ³ÛÝ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ÝáõÙ Ýñ³ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇçáóáí: ºí »Ã» ¹»Ï³ñïÛ³Ý ëáõμÛ»ÏïÁ ·Ç-ï³ÏÇó ¿ñ, ³å³ Ñ»ï³ñ¹Ç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëáõμÛ»ÏïÝ ³Ý·Çï³Ïó³Ï³Ý ¿, »Ã» Ýáñ »í-ñáå³Ï³Ý ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý Ù»ç ³ñï³ùÇÝ ³ßË³ñÑÇ ûμÛ»ÏïÇíáõÃÛ³Ý ã³÷³ÝÇß

1 Фуко М., Герменевтика субъекта, Санкт-Петербург, 2007, с. 77.

102

¿ñ ëáõμÛ»ÏïÁ, ³å³ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ¹ÇëÏáõñëÁ åÝ¹áõÙ ¿ Ñ³Ï³é³ÏÁ. ³ñï³ùÇÝÁ` ûμÛ»ÏïÇíáõÃÛáõÝÁ, ÍÝáõÙ ¿ ëáõμÛ»ÏïÇíáõÃÛáõÝÁ: êñ³ÝáõÙ ¿ áã ÙÇ³ÛÝ ëáõμÛ»ÏïÇ Ù³-ëÇÝ »Õ³Í å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÇ ³å³Ï³éáõóáõÙÁ, ³ÛÉ¨ §ëáõμÛ»Ïï-ûμÛ»Ïï¦ Ñ³ñ³μ»-ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ßñç³¹³ñÓ³ÛÇÝ ÷áË³Ï»ñåáõÙÁ:

Â»¨ Ñ»ïÙá¹»éÝÇëï³Ï³Ý Ùï³ÍáÕÝ»ñÝ ³é³ç³ñÏáõÙ »Ý ëáõμÛ»ÏïÇ ÝÇÑÇÉÇë-ï³Ï³Ý ¨ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ³éÙ³Ùμ μ³ó³ë³Ï³Ý Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÃÛáõÝ, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí Ýñ³ÝáõÙ ëï»ÕÍ³·áñÍ³Ï³Ý ëÏÇ½μ »Ý ï»ëÝáõÙ: ´³í³Ï³Ý ¿ ÙÇ³ÛÝ ÑÇß³ï³Ï»É Ñ»ï³ñ¹Ç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý §¹ÇëÏáõñë¦ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ, áñÝ ³Ûë Ï³Ù ³ÛÝ Ï»ñå ³éÝãíáõÙ ¿ ëï»ÕÍ³·áñÍáõÃÛ³Ý Ñ»ï: Àëï åáëïÙá¹»éÝÇëï Ñ»ÕÇÝ³ÏÝ»ñÇ ãÇ Ï³-ñ»ÉÇ ëÏÇ½μ ¹Ý»É Ýáñ ¹ÇëÏáõñëÇ, ³é³Ýó áñ¨¿ ëï»ÕÍ³·áñÍ³Ï³Ý çÇÕ áõÝ»Ý³Éáõ: §êï»ÕÍ³·áñÍáõÃÛáõÝÝ áõ Ë³ÕÁ ÙÇ³ëÇÝ í»ñóñ³Í, ³Ûëå»ë Ã» ³ÛÝå»ë, áõÕÕí³Í »Ý Ù³ñ¹áõ ÏáÕÙÇó ³½³ïáõÃÛ³Ý Ýí³×Ù³ÝÁ¦1: Ê³ÕÝ ³Ûëï»Õ áõÝÇ áã Ã» Ñá·»μ³Ý³-Ï³Ý, ³ÛÉ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ: Àëï ¿áõÃÛ³Ý, Ë³ÕÁ Ùß³ÏáõÛÃÇ ÑáÙ³ÝÇßÝ ¿: ÆëÏ ëï»ÕÍ³·áñÍáõÃÛáõÝÁ å³ñï³¹Çñ ã¿ áñ ÇÝã-áñ Ýáñ áõ μ³ó³éÇÏ μ³ÝÇ ëï»Õ-ÍáõÙ ÉÇÝÇ. ³ÛÝ Ï³ñáÕ ¿ ³ñ¹»Ý ÇëÏ ëï»ÕÍí³ÍÇ Ë³éÝ³ÍÇÝ í»ñ³ÝÏ³ñ³·ñáõÃÛáõÝ ÉÇÝ»É, ÇÝãÝ ¿É, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, Ï³½ÙáõÙ ¿ Ñ»ï³ñ¹Ç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý §Ñ»·Ý³Ýù¦ áõ §ÏáÉ-É³Å¦ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ: Ð»Ýó §ëï»ÕÍ³·áñÍáõÃÛáõÝ¦ Ñ³ëÏ³-óáõÃÛáõÝÝ ¿ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý áõ Ñá·»μ³ÝáõÃÛ³Ý ï»ë³Ï»ïÝ»ñÇ Ñ³ïÙ³Ý Ï»ïÁ: ì»ñçÇÝë ëï»ÕÍ³·áñÍáõÃÛ³Ý Ù»ç ï»ëÝáõÙ ¿ ëáõμÛ»ÏïÇ ³ÏïÇíáõ-ÃÛ³Ý Ûáõñ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, μ³ñÓñ³·áõÛÝ Ï³éáõÛó, áñï»Õ ¹ñë¨áñíáõÙ »Ý ëáõμ-Û»ÏïÇí Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ê³Ï³ÛÝ ³Û¹ ëï»ÕÍ³·áñÍ ëÏ½μÇ Ñéã³ÏÙ³Ý Ù»ç ¿ Ý³¨ áã ÙÇ³ÛÝ Ýñ³Ýó Ñ³Û³óùÝ»ñÇ ÝÙ³ÝáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÉ¨ ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãÇ å³ï×³éáí ³Û¹ »ñÏáõ Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ` ÷ÇÉÇëá÷³Û³Ï³ÝÝ áõ Ñá·»μ³Ý³Ï³ÝÁ, ã»Ý Ï³ñáÕ Éñ³ó-Ý»É ÙÇÙÛ³Ýó: ²Ûëå»ë Ñá·»μ³Ý ². ì. ´ñáõßÉÇÝëÏÇÝ Ëáñ Ñ³Ùá½ÙáõÝù áõÝÇ, áñ ó³Ý-Ï³ó³Í Ù³ñ¹áõ, ó³Ý³Ï³ó³Í ëáõμÛ»ÏïÇ Ùï³ÍáÕáõÃÛ³ÝÝ Ç ëÏ½μ³Ý» μÝáñáß ¿ ëï»ÕÍ³·áñÍ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: Üñ³ Ï³ñÍÇùáí, ÝáõÛÝÇëÏ ¹á·Ù³ïÇÏ μÛáõñáÏñ³ïÁ, áñÁ, ÃíáõÙ ¿ Ã», Ùï³ÍáõÙ ¿ Ï³ñÍñ³ïÇå»ñáí, ¹ñë¨áñáõÙ ¿ ëï»ÕÍ³·áñÍ áõÝ³Ïáõ-ÃÛáõÝÝ»ñ: §¸á·Ù³ïÇ½ÙÁ ëáõμÛ»ÏïÇ ÏáõÛñ »ÝÃ³ñÏí³ÍáõÃÛáõÝÁ ã¿ áñáß³ÏÇ ¹á·Ù³-Ý»ñÇ Ï³Ù ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý ¨ ¹ñ³Ýó ûμÛ»Ïï ¹³éÝ³ÉÁ ã¿, ³ÛÉ ³í»ÉÇ ßáõï ¹ñ³Ýù ë»÷³Ï³Ý Ý»Õ ß³Ñ»ñÇÝ »ÝÃ³ñÏ»óÝ»Éáõ ëáõμÛ»ÏïÇ áõÝ³ÏáõÃÛáõÝÝ ¿¦2: Ðá·»-μ³ÝÁ ùÝÝ³¹³ï³μ³ñ ¿ Ùáï»ÝáõÙ Ùï³ÍáÕáõÃÛ³Ý ïÇå»ñÇ ÁÝ¹áõÝí³Í ¹³ë³Ï³ñ·-Ù³ÝÁ, Áëï áñÇ ³ÛÝ μ³Å³ÝíáõÙ ¿ ëï»ÕÍ³·áñÍ, ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï ¨ ³Ý³ñ¹ÛáõÝ³í»ï ïÇå»ñÇ: Üñ³ Ï³ñÍÇùáí ó³Ý³Ï³ó³Í Ùï³ÍáÕáõÃÛáõÝ μÝáñáßíáõÙ ¿ ëï»ÕÍ³·áñÍ μ³Õ³¹ñÇãÇ ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ùμ, ÇëÏ ¹³ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿, áñ í»ñáÝßÛ³É »ñÏáõ ïÇå»ñÁ ³í»Éáñ¹ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý:

ÆëÏ ³Ñ³ ÷ÇÉÇëá÷³ üáõÏáÝ Ñ³Ù³ñáõÙ ¿ñ, áñ Ùï³ÍáÕáõÃÛáõÝÝ Ç ëÏ½μ³Ý» Ï³ÝËáñáßí³Í ¿ §¿åÇëï»Ù³Ûáí¦, ³ÛëÇÝùÝ` áñáß³ÏÇ å³ïÙ³Ï³Ý ¹³ñ³ßñç³ÝÇÝ μÝáñáß Ùï³Í³Ï³Ý ³ñ·»ÉùÝ»ñÇ áõ Ëñ³ïÝ»ñÇ ³ÙμáÕçáõÃÛ³Ùμ: Ð»Ýó ¿åÇëï»Ù³Ý` áñå»ë ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ ³ÙμáÕç³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·, ³Ý·Çï³Ïó³Ï³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏáõÙ Ï³ÝËáñáßáõÙ ¿ É»½áõÝ, Ñ»ï¨³μ³ñ` Ý³¨ Ùï³ÍáÕáõÃÛáõÝÁ: ºÉÝ»Éáí ³Ûë ¹ñáõÛÃÇó` ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý ÏÉÇÝÇ »ÝÃ³¹ñ»É, áñ Ùï³ÍáÕáõÃÛáõÝÁ Ñëï³Ï å³ï×³é³íáñí³Í ¿ ¨ ³Û¹ å³ï×³é³íáñí³ÍáõÃÛáõÝÁ ³½³ïáõÃÛ³Ý áõ ëï»ÕÍ³·áñÍ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³-Ù³ñ ï»Õ ãÇ ÃáÕÝáõÙ: Ð»ïÙá¹»éÝÇ½ÙÁ áñå»ë ³Û¹åÇëÇÝ, Ñ³Ý¹»ë ¿ ·³ÉÇë ÇÝï»ñ-ï»ùëïáõ³ÉáõÃÛ³Ý, Ùï³ÍáÕáõÃÛ³Ý Ù»çμ»ñáõÙ³ÛÝáõÃÛ³Ý ¨ ¹ñ³ Ñ³Ù³É»½í³Ï³Ý μÝáõÛÃÇ û·ïÇÝ: Øï³ÍáÕáõÃÛáõÝÁ ãÇ å³ïÏ³ÝáõÙ ³ÝÑ³ïÇÝ, Ùï³ÍáÕ ëáõμÛ»ÏïÇÝ, ù³ÝÇ áñ ³ÛÝ ÏáÉ»ÏïÇí ¿: ¸»é¨ë ÜÇóß»Ý, áñÁ Ù»Í ³½¹»óáõÃÛáõÝ ¿ áõÝ»ó»É Ñ»ï³ñ¹Ç-³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ·ñ»Ã» μáÉáñ Ëáßáñ Ý»ñÏ³Û³óáõóÇãÝ»ñÇ ³ßË³ñ-Ñ³Û³óùÇ Ó¨³íáñÙ³Ý ·áñÍáõÙ, ·ñáõÙ ¿ñ. §§ºë¦-Á ÁÝ¹³Ù»ÝÁ Ù»ñ §ù»ñ³Ï³Ý³Ï³Ý

1 Хейзинга Й., Человек играющий, Санкт-Петербург, 2011, с. 79. 2 Брушлинский А., Проблемы психологии субъекта, Москва, 1994, с. 137.

103

ëáíáñáõÃÛáõÝÝ¦ ¿, ½áõï Ùï³Í³Ï³Ý ýÇÏóÇ³¦1: Ð»ïÙá¹»éÝÇëï³Ï³Ý Ùï³ÍáÕÝ»-ñÁ, ï»ùëïÇ ï³Ï Ñ³ëÏ³Ý³Éáí áÕç Ï»óáõÃÛáõÝÁ` ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, å³ïÙáõÃÛáõÝÁ, ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝÁ, Ùï³ÍáÕáõÃÛáõÝÁ, ³ÝÑ³ïÇÝ ¨ ³ÛÉÝ, ÓáõÉáõÙ »Ý ÇÝùÝÇßË³Ý ëáõμÛ»ÏïÇÝ ³Û¹ ³Ù»ÝÇ Ù»ç:

²ëí³ÍÇ É³í³·áõÛÝ ûñÇÝ³Ï Ï³ñáÕ ¿ ÉÇÝ»É ³ÛÝ ÷áË³Ï»ñåáõÙÁ, áñ ï»ÕÇ áõÝ»ó³í Ùï³íáñ³Ï³ÝÇ Ï»ñå³ñÇ Ù»ç Ñ»ï³ñ¹Ç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Çñ³íÇ×³ÏáõÙ: àã í³Õ ³ÝóÛ³ÉáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»ñ Ùï³íáñ³Ï³ÝÇ` μ³½Ù³ÏáÕÙ³ÝÇ ½³ñ·³ó³Í ³Ý-Ñ³ïÇ ÙÇ Ï»ñå³ñ, áñÇÝ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ñ ÝÙ³Ýí»É: ²Û¹ Ùï³íáñ³Ï³ÝÁ å³ñï³íáñ ¿ñ ·ÉáõË Ñ³Ý»É ³Ù»Ý ÇÝãÇó. ·ÇïáõÃÛ³Ý Ù»ç` μ³ó³ñÓ³Ï μáÉáñÇ áõ ó³ÝÏ³ó³ÍÇ, μ³ñáÛ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, ÏñáÝÇ, Ï»Ýó³ÕÇ ¨ ³ÛÉÝÇ: ¶Çï³Ï³Ý μ³Ý³í»×Ç Ù³ëÝ³Ïó»Éáõ Ýñ³ áõÝ³ÏáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ Ý»ñ¹³ßÝ³Ïí»ñ, ûñÇÝ³Ï, ÓáõÏ μéÝ»Éáõ Ï³ñáÕáõÃÛ³Ý Ñ»ï: ²Ûë Ï»ñå³ñÁ ëáõμÛ»ÏïÇ å»ë μ³Å³Ýí»É ¿ ÙÇ ù³ÝÇ Ù³ë»ñÇ, áñáÝóÇó Ûáõñ³-ù³ÝãÛáõñÝ Çñ»ÝÇó Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ ¿ ÙÇ ³é³ÝÓÇÝ Ï»ñå³ñ:

êáõμÛ»ÏïÇ Ñ³Ý¹»å ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ëÏ»åïÇóÇ½ÙÁ, áñáí Ý»ñßÝãí³Í ¿ áÕç Ñ»ïÙá¹»éÝÇëï³Ï³Ý ÙÇïùÁ, Ï³ñ»ÉÇ ¿ ³Ù÷á÷»É »ñÏáõ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó` ·áÛ³μ³Ý³-Ï³Ý áõ ÇÙ³ó³μ³Ý³Ï³Ý: ¶áÛ³μ³Ý³Ï³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó Ï³ëÏ³ÍÁ ï³ñ³ÍíáõÙ ¿ ëáõμÛ»ÏïÇ Ï»óáõÃÛ³Ý íñ³` Ù»ñÅ»Éáí Ýñ³ ÛáõñûñÇÝ³ÏáõÃÛáõÝÁ, ³ÙμáÕç³Ï³Ýáõ-ÃÛáõÝÁ, ÇÝùÝÇßË³ÝáõÃÛáõÝÝ áõ ·Çï³Ïóí³ÍáõÃÛáõÝÁ: ÆÙ³ó³μ³Ý³Ï³Ý ï»ë³ÝÏÛáõ-ÝÇó ëáõμÛ»ÏïÁ ½ñÏí³Í ¿ ßñç³å³ïáÕ ³ßË³ñÑÝ áõ ÇÝùÝ Çñ»Ý ×³Ý³ã»Éáõ §½áõï¦ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÇó, ë»÷³Ï³Ý ·Çï³Ï³Ý Ñ»ï³ùñùñáõÃÛ³Ý ³é³ñ³Ï³Ý»ñÁ Ñ³ëÏ³Ý³Éáõ ³ÛÝåÇëÇÝ, ÇÝãåÇëÇÝ ¹ñ³Ýù Ï³Ý:

ºÃ» ÝáõÛÝÇëÏ Ñ»ïÙá¹»éÝÇëï³Ï³Ý ÷ÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý Ñ³Û»ó³Ï³ñ·»ñÇ Ù»ç ·ïÝ»É Í³Ûñ³Ñ»Õ ëÏ»åïÇóÇ½ÙÇó Ëáõë³÷»Éáõ, Ñ»é³Ý³Éáõ áñáß³ÏÇ ÙÇïáõÙÝ»ñ, ³å³ ¹ñ³Ýù ³í»ÉÇ ×Çßï ÏÉÇÝÇ ¹³ë»É ÷áùñ ÇÝã áõß »ñ¨³Ý »Ï³Í ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³-ÝÁ, áñÝ ÁÝ¹áõÝí³Í ¿ ³Ýí³Ý»É §after-postmodernism¦: ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ ³éÙ³Ùμ, ë³-Ï³ÛÝ, Ý»ñÏ³Û³óí³Í ÷ÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý ÙïùÇ áõÕÕáõÃÛáõÝÁ μÝáñáßíáõÙ ¿ ëáõμÛ»ÏïÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ Í³Ûñ³Ñ»Õ ¹ÇñùáñáßÙ³Ùμ, Áëï áñÇ ³é³ç³ñÏíáõÙ ¿ §êáõμÛ»ÏïÇ Ù³Ñ-í³Ý¦ Ñ³ñ³óáõÛóÁ` Çμñ¨ ³ñ¹Ç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ï³éáõóáÕ³Ï³Ý å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å áñáß³ÏÇ ÁÝ¹¹ÇÙáõÃÛáõÝ:

§êáõμÛ»ÏïÇ Ù³Ñí³Ý¦ Ñ³Û»ó³Ï³ñ·Á Ù»Í ³ñÓ³·³Ýù áõ ï³ñ³ÍáõÙ ¿ ·ï»É Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ: ÆÝãå»ë ·ñáõÙ ¿ Ä. È. Ø³ñÇáÝ. §§Æ±Ýã ÏÉÇ-ÝÇ ëáõμÛ»ÏïÇó Ñ»ïá¦ Ñ³ñóÇ å³ï³ëË³ÝÁ Ï³ñáÕ ¿ ÉÇÝ»É ÙÇ³ÛÝ Ù»ÏÁ. ÷ÇÉÇëá÷³-ÛáõÃÛáõÝÁ ãÇ ÉÇÝÇ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝ, »Ã» ÝáñÇó áõ ÝáñÇó ãí»ñ³ñï³¹ñÇ §ëáõμÛ»Ï-ïÇíáõÃÛ³Ý ýáõÝÏóÇ³Ý»ñÁ¦¦2: ¸ñ³ÝóáõÙ ÉÇ »Ý ëáóÇ³É³Ï³Ý í³ñù³·ÍÇ μ³½Ù³ÃÇí §ÝÙáõßÝ»ñ¦, ÇÝãÁ Ñ³Ý·»óÝáõÙ ¿ ³ÝÑ³ïÝ»ñÇ ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý §å³ï³éáïí³Íáõ-ÃÛ³ÝÝ¦ Ï³Ù Ë×³ÝÏ³ñ³ÛÝáõÃÛ³ÝÁ. Ù³ñ¹Á ãáõÝÇ ÇÝùÝ Çñ Ù³ëÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³Ý å³ïÏ»ñ³óáõÙ: ØÇ ÏáÕÙÇó ³Ûë ·»ñμ³½Ù³½³ÝáõÃÛáõÝÁ ëáõμÛ»ÏïÇÝ ï³ÉÇë ¿ ÇÝù-Ý³ÝáõÛÝ³Ï³Ý³óÙ³Ý ³Ù»Ý³ï³ñμ»ñ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ: ê³Ï³ÛÝ ÙÛáõë ÏáÕÙÇó` ËáãÁÝ¹áïáõÙ ¿ ëáõμÛ»Ïï³ÛÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ` ³ßË³ñÑÇ ÙÇ³ëÝ³Ï³Ý áõ ³Ý-Ñ³Ï³ë³Ï³Ý å³ïÏ»ñ Ó»éù μ»ñ»Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÁ: öáñÓ»Éáí í³ñùÇ ß³ï §¹ÇÙ³ÏÝ»ñ¦` ¹»ñ³ÛÇÝ Ùá¹»ÉÝ»ñ` ëáõμÛ»ÏïÁ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ùμ Ñ³ñÙ³ñíáõÙ ¿ ëáóÇ³-É³Ï³Ý ï³ñ³ÍáõÃÛ³Ý ³Ù»Ý³ï³ñμ»ñ Çñ³íÇ×³ÏÝ»ñÇÝ, ¹³éÝáõÙ §μ³½Ù³ýáõÝÏ-óÇáÝ³É¦: ê³Ï³ÛÝ ¹ñ³ Ñ»ï Ù»Ïï»Õ Ýñ³ §Ù³ëÝ³ïí³Í¦ §»ë¦-Á ¹³éÝáõÙ ¿ ³é³Ý-ÓÇÝ »ÝÃ³ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÇ ³ÙμáÕçáõÃÛáõÝ, áñáÝù ÷áË·áñÍ³ÏóáõÙ »Ý ÙÇÙÛ³Ýó Ñ»ï ÇÝãå»ë Ñ³Ù³Ï»óáõÃÛ³Ý, ³ÛÝå»ë ¿É å³Ûù³ñÇ, Ùñó³ÏóáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³-Ó³ÛÝ: ²ÛëåÇëáí, ëáõμÛ»ÏïÇíáõÃÛáõÝÝ ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ÁÝ¹É³ÛÝíáõÙ ¿ ÑáñÇ½áÝ³Ï³Ý áõÕ-ÕáõÃÛ³Ùμ` Ý»ñ³é»Éáí ¿É ³í»ÉÇ Ýáñ³Ýáñ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÝ»ñ áõ í³ñù³·Í³-ÛÇÝ ÝáñÙ»ñ, μ³Ûó ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï áãÝã³óíáõÙ ¿ áñå»ë ³ÙμáÕç³Ï³Ý »ñ¨áõÛÃ:

1 Ницше Ф., По ту сторону добра и зла, Москва, 2006, c. 271. 2 “God Without Being”, University of Chicago Press, 1991, p. 107.

104

ПАРАДИГМА “СМЕРТИ СУБЪЕКТА” В ПОПЫТКЕ ФИЛОСОФСКОГО ОСМЫСЛЕНИЯ СУБЪЕКТА

Милена Месропян В статье анализируется соотношение взглядов постмодернизма и модернизма на

категорию субъекта. Постмодернистический взгляд на субъект можно назвать негати-вистским, так как подвергается сомнению субъектная автономность – субъект зависит от ограничений цивилизации, от власти бессознательного, вследствие чего теряет свою идентичность и способность к активному и творческому преобразованию мира. Пред-ставители модернистического подхода, наоборот, утверждают творческую преобразова-тельную активность субъекта, а значит, и его существование как деятельного и создаю-щего существа. Взгляды обоих подходов на категорию субъекта во многом различны, и невозможно примирить между собой их мнения. Однако между этими двумя подходами существует что-то общее, что и порождает подлинный (аутентичный) субъект.

THE “DEATH OF THE SUBJECT” PARADIGM IN THE ATTEMPT OF THE PHILOSOPHICAL COMPREHENSION

Milena Mesropyan

This article analyses the correlation of the views of postmodernism and modernism on the category of subject. The postmodern view on subject can be called as a negativistic, because of the lost freedom of the subject — the subject depends on the bondage of civilization, the power of unconsciousness; as the result of this he/she loses identity and ability for an active and creative transformation of the world. The representatives of the modernistic approach insist on opposite way: about the active and creative role of the subject, which demonstrates his/her existence as an active and conscious being. The both viewpoints view on the category of subject are different in many instances, and it is quite difficult to reconcile them. However, in the middle, in the space between them, an actual (authentic) subject comes into being.

105

²ÜêàìàðÆ ºì êàìàð²Î²ÜÆ ä²ð²¸àøêÆ öÆÈÆêàö²Ú²Î²Ü ÀØ´èÜàôØÀ Ü³Ý» ØáíëÇëÛ³Ý

ºäÐ, öÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ¨ Ñá·»μ³ÝáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ï, ³ëåÇñ³Ýï ¶Çï. Õ»Ï.ª ÷.·.¹., åñáý. ê. ¼³ù³ñÛ³Ý


´³ó Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñáí Ñ³ñáõëï ³Ûë Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³-ÝáõÙ ³ñ³· ¿ ÁÝÏ³ÉáõÙ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ÝáñáõÛÃ: Ø³ñ¹Ý ³ñ³· ¿ Ñ³ñÙ³ñíáõÙ Çñ ßáõñç ï»ÕÇ áõÝ»óáÕ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝª ³ÝëáíáñÁ ¹³ñÓÝ»Éáí ëáíáñ³Ï³Ý: ºñÏáõ ¹³ñ ³é³ç ³Ýëáíáñ ¿ñ ·ñùÇ ÁÝÃ»ñóáõÙÝ ³é³Ýó ·ñùÇ ÝÛáõÃ³Ï³Ý, ßáß³÷»ÉÇ Ý»ñÏ³ÛáõÃÛ³Ý, ³Ýëáíáñ ¿ÇÝ Ñ³ÙÁÝ¹Ñ³Ýáõñ μ³ñáÛ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ·³Õ³÷³ñ-Ý»ñÁ, ³é³Ýó ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ Ùß³ÏáõÛÃÁ, áñáÝù Ý»ñÏ³ÛáõÙë ëáíáñ³Ï³Ý »ñ¨áõÛÃÝ»ñ »Ý: ²ÝëáíáñÇó ëáíáñ³Ï³ÝÇÝ ³ÝóÝ»Éáõ ×³Ý³å³ñÑÁ, ë³Ï³ÛÝ, Ù»Ë³ÝÇÏ³Ï³Ý ã¿, ³ÝëáíáñÁ ¨ ëáíáñ³Ï³ÝÝ ¿É ½áõï áñ³Ï³Ï³Ý μÝáõÃ³·ñáõÙÝ»ñ ã»Ý: ¶áÛáõÃÛ³Ý ÙÇ Ó¨Çó ÙÛáõëÇÝ ³ÝóÝ»ÉÇë, Ù³ñ¹Á Ó»éùμ»ñ»Éáí áñáß³ÏÇ Ñá·¨áñ ¨ ÝÛáõÃ³Ï³Ý ³ñÅ»ù-Ý»ñ, ÏáñóÝáõÙ ¿ μ³ñÓñ³·áõÛÝ ³ñÅ»ùÁª Çñ §»ë¦-Á, ¨ ÇÝãå»ë ê. ÄÇÅ»ÏÝ ¿ ³½¹³ñ³-ñáõÙ, Ùáõïù ¿ ·áñÍáõÙ Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³Ý³å³ï: ²Ûëå»ëª ³ÝïÇÏ ßñç³ÝÇó ÙÇÝã¨ Ýáñ ßñç³Ý ëáóÇ³É³Ï³Ý ëáõμÛ»ÏïÁ Ó»éù ¿ μ»ñáõÙ ¹ñë¨áñÙ³Ý ï³ñ³μÝáõÛÃ Ï»ñ-å»ñª ³½³ï, ÏñáÝ³íáñ, ëï»ÕÍ³·áñÍ, μ³Ý³Ï³Ý, ù³Õ³ù³óÇ Ù³ñ¹ª ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ñ³ÛïÝí»Éáí ³ÝáñáßáõÃÛ³Ý ¨ ×Ýßí³ÍáõÃÛ³Ý ïÇñáõÛÃáõÙ: ÆÝãåÇëÇ՞ Ï»ñå áõÝÇ ëá-óÇ³É³Ï³Ý ëáõμÛ»ÏïÁ: Ð³ñó, áñÁ ÷áñÓáõÙ ¿ ÇÙ³ëï³íáñ»É ·áÛáõÃÛ³Ý ÷ÇÉÇëá÷³-ÛáõÃÛáõÝÁ: ²ßË³ñÑÁÝÏ³ÉÙ³Ý Ù»ç ¹»åÇ ³ÝëáíáñÁ ï»ÕÇ áõÝ»óáÕ ÷á÷áËáõÃÛáõÝ-Ý»ñÁ ëáóÇ³É³Ï³Ý ëáõμÛ»ÏïÇÝ »ñμ»ÙÝ ûï³ñáõÙ »Ý ÇÝùÝ Çñ»ÝÇóª Ýñ³ ÙáÉáõóùÁ ¹³ñÓÝ»Éáí ÝÛáõÃ³Ï³Ý ï³ñ³ÍáõÃÛ³Ý ÁÝ¹³ñÓ³ÏáõÙÁ Ñá·¨áñ ëå³éÙ³Ý Ñ³ßíÇÝ: ´éÝ»Éáí ÏÛ³ÝùÇ ½³ñÏ»ñ³ÏÁª ³ÝÑ³ïÁ Ñ³×³Ë ³ÝÁÝÏ³ÉáõÝ³Ï ¿ ¹³éÝáõÙ Çñ³Ï³-ÝáõÃÛ³Ý Ã³ùÝí³Í ¿áõÃÛ³Ý, éÇÃÙÇ, »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý ÝÏ³ïÙ³Ùμ: §²ñ¨ÙáõïùÁ, Ë»Ý-Ã³ó³Í ·³½³ÝÇ ÝÙ³Ý, ù»ñáõÙ ¿ »ñÏñ³·Ý¹Ç Ù³Ï»ñ»ëÁ Ýáñ ·³ÝÓ»ñ ·ïÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ, »õ ³Ý·Çï³Ïó³μ³ñ ÷áñáõÙ ¿ Çñ ·»ñ»½Ù³ÝÁ¦, - ÝßáõÙ ¿ Î. ¼³ñÛ³ÝÁ1:

§²Ýëáíáñ¦ ¨ §ëáíáñ³Ï³Ý¦ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý Ù»ç ¹»é¨ë ë³ÑÙ³Ýí³Í ã»Ý: ²Û¹ ÇëÏ å³ï×³éáí ãμ³ó³é»Éáí ³ÛÉ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï μáí³Ý¹³Ï³ÛÇÝ ÝÙ³ÝáõÃÛáõÝÁ, μ³Ûó áã ÝáõÛÝáõÃÛáõÝÁ, Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ »Ýù Ñ³Ù³ñáõÙ ³é³ÝÓÝ³óÝ»É μ³é³ñ³Ý³ÛÇÝ ë³ÑÙ³ÝáõÙÝ»ñ, áñáÝù í»ñ³μ»ñáõÙ »Ý ÙÇ-³ÛÝ ³Ûë »ñÏáõ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: ²Ûëå»ëª μ³ó³ïñ³Ï³Ý μ³é³ñ³ÝÝ»ñáõÙ ³Ý-ëáíáñÁ ËáñÃÝ ¿, áã ÁÝï»É³óí³ÍÁ, ëáíáñ³Ï³Ý ¿ Ñ³Ù³ñíáõÙ ÁÝï»ÉÁ, í³ñÅÁ: Ðñ. ²×³éÛ³ÝÁ ëáíáñÁ Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÙ ¿ áñå»ë ÁÝï»É, í³ñÅ, Í³ÝáÃ³ó³Í2: êáõùÇ³ë-Û³ÝÇ Ñ»ÕÇÝ³Ï³Í ÑáÙ³ÝÇßÝ»ñÇ μ³é³ñ³ÝÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ³ÝëáíáñÁ Ù»ÏÝ³μ³ÝíáõÙ ¿

1. ³Ýí³ñÅ, ³Ý÷áñÓ, ³ÝÑÙáõï, 2. ³ÝμÝ³Ï³Ý, ËáñÃ, ÇëÏ ëáíáñÁª 1. ÁÝï»É, í³ñÅí³Í 2. Í³ÝáÃ, Ñ³ÛïÝÇ3: ²ÝëáíáñÇ ¨ ëáíáñ³Ï³ÝÇ ÷áËÑ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÁ ûï³ñ-

Ù³Ý Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ ùÝÝ³ñÏ»ÉÇë ³é³ÝÓÝ³óí»É »Ý »ñ»ù ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ñ»ÕÇÝ³ÏÝ»ñ, ü. ¸áëïá¨ëÏÇ (Ù³ñ¹áõ Ñ³Ï³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ³ÝëáíáñÁ ëáíáñ³Ï³Ý ¹³ñÓÝ»ÉáõÝ), ². ø³ÙÛáõ (ëáíáñ³Ï³Ý ¹³ñÓ³Í ³ÝëáíáñÇ Ñ³ÕÃ³Ñ³ñáõÙª ûï³ñáõÙ, ÁÝ¹í½áõÙ, ³μ-ëáõñ¹Ç ·Çï³ÏóáõÙ), Ð. Ø³ñÏáõ½» (³ÝëáíáñÁ ëáíáñ³Ï³Ý ¹³ñÓÝ»Éáõ Ñ»ï¨³ÝùÝ»-ñÇ ¹Çï³ñÏáõÙ): êáõÛÝ ³ßË³ï³ÝùÇ ÑÇÙùáõÙ ³ñï³ùÇÝ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ

1 ¼³ñ»³Ý Î., ²Ýóáñ¹Á ¨ Çñ ×³Ùμ³Ý: Ð³Ù³ÛÝ³í¿å, ºñ¨³Ý, 2010, ¿ç 365: 2 ²×³éÛ³Ý Ðñ., Ð³Û»ñ»ÝÇ ³ñÙ³ï³Ï³Ý μ³é³ñ³Ý, Ñ. IV, ºñ¨³Ý, 1979, ¿ç 245: 3 êáõùÇ³ëÛ³Ý ²., Ð³Ûáó É»½íÇ ÑáÙ³ÝÇßÝ»ñÇ μ³ó³ïñ³Ï³Ý μ³é³ñ³Ý, ºñ¨³Ý, 2009, ¿ç 66:

106

ÝÏ³ïÙ³Ùμ Ù³ñ¹áõ §Ý»ñùÇÝ¦ å³Ûù³ñÇ áõñí³·Í³ÛÇÝ ³Ý¹ñ³¹³ñÓÝ ¿: àõëïÇ ³Ûë ³éÝãáõÃÛ³Ùμ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ³é³ÝÓÝ³óÝ»É ³ÝëáíáñÇ ¨ ëáíáñ³Ï³ÝÇ ÷áËÑ³ñ³μ»ñáõ-ÃÛ³Ý »ñÏáõ ï»ë³ÝÏÛáõÝª ûï³ñÙ³Ý ³é³ç³óáõÙ ¨ ûï³ñÙ³Ý Ñ³ÕÃ³Ñ³ñáõÙ: ²é³-çÇÝ ¹»åùáõÙ ³ÝÑ³ïÁ ëáíáñ³Ï³Ý ¿ ¹³ñÓÝáõÙ ³Ýëáíáñ »ñ¨áõÛÃÝ»ñÁ` ÷áË³Ï»ñ-å»Éáí ïÇ»½»ñùÇ, μÝáõÃÛ³Ý, Ù³ñ¹-Ù³ñ¹ ÷áËÑ³ñ³μ»ñáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ Çñ ³ñÅ»ù³-ÛÇÝ ÁÝÏ³ÉáõÙÝ»ñÁ, ÇÝãÝ ¿É Ç í»ñçá Ñ³Ý·»óÝáõÙ ¿ ûï³ñÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÝ»ñÇ ³é³-ç³óÙ³ÝÁ: ØÛáõë ¹»åùáõÙ ³ÝëáíáñÝ ³ÛÝ ¿, ÇÝãÇ ÙÇçáóáí ÑÝ³ñ³íáñ ¿ Ñ³ÕÃ³Ñ³ñ»É ûï³ñáõÙÁ` Ñ³ÝÓÇÝë ³ñí»ëïáõÙ Ó¨³íáñíáÕ ³ñÅ»ù³ÛÇÝ Ýáñ ÏáÕÙÝáñáßÇãÝ»ñÇ ¨ Ýáñ Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý áõñí³·ÍÙ³Ý:

úñÇÝ³Ï, ¸áëïá¨ëÏÇÝ Ï³ñÍ»ë Ï³ÝË³ï»ëáõÙ ¿ ³ÛÝ ×·Ý³Å³ÙÁ, áñÁ Ï³ñáÕ ¿ ëï»ÕÍ»É Ñ³ÙÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ëï³Ý¹³ñï³óáõÙÁ: ²ÛÝ ÷³Ï ßÕÃ³ ¿ ëï»ÕÍ³·áñÍ, ½³ñ-·³óáÕ ³ÝÑ³ïÇ Ñ³Ù³ñ, ÇÝãåÇëÇÝ ¸áëïá¨ëÏáõ Ñ»ñáëÝ ¿ª è³ëÏáÉÝÇÏáíÁ: Ü³ ³ÛÝ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ëáõμÛ»ÏïÝ ¿, áí ã·ïÝ»Éáí ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ÛÝåÇëÇ ¹³ßï, áñï»Õ Ï³ñáÕ ¿ ³ñï³Ñ³Ûï»É í»ñ³ó³Ï³ÝÁ, Ùï³ó³ÍÇÝÁ, ½·³óÙáõÝù³ÛÇÝÁ, Ñ³ÛïÝíáõÙ ¿ Ñ³Ï³ë³Ï³Ý, ³ÝÝ»ñ¹³ßÝ³Ï íÇ×³ÏáõÙ: ²Ýï³ñμ»ñáõÃÛáõÝ, »ë³Ï»ÝïñáÝáõÃÛáõÝ, ù³áë³ÛÇÝ í³½ùª ³Ýëáíáñ »ñ¨áõÛÃÝ»ñ, áñáÝù ëáíáñ³Ï³Ý »Ý ¹³ñÓ»É, ×ÝßáõÙ »Ý ãÑ³ñÙ³ñíáÕ ³ÝÑ³ïÇÝª Ñá·¨áñ ÇÙ³ëïáí É³í³·áõÛÝ ¹»åùáõÙ ¹³ñÓÝ»Éáí Ã³÷³-é³ßñçÇÏ, åá»ï Ï³Ù óÇÝÇÏ, áí Ñ³ëï³ïáõÙ ¿ §²Ù»Ý ÇÝã Ï³ñ»ÉÇ ¿¦ ëÏ½μáõÝùÁ: êñ³ í³é ûñÇÝ³Ï ¿ §à×Çñ ¨ å³ïÇÅ¦ í»åÁ, áñï»Õ ³Ýëáíáñ ¹³ñÓ³Í ëáíáñ³Ï³ÝÁ Ó¨³íáñáõÙ ¿ Ãí³óÛ³É ³Ýëáíáñ Ù³ñ¹áõÝ, áí ½·³óÙáõÝù³ÛÇÝ ³éáõÙáí §Ù»Ïáõë³ó-í³Í¦ ¿ ¨ ¹ñ³Ýáí ï³ñμ»ñ, Ý³ Çñ³íáõÝù áõÝÇ ¹áõñë ·³É ÃáõÛÉ³ïñ»ÉÇ μ³ñáÛ³Ï³ÝÇ ë³ÑÙ³ÝÇó: Ø³ñ¹-Ù³ñ¹, Ù³ñ¹-Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝ »ñÏËáëáõÃÛáõÝÁ ÃáõÛÉ ÉÇÝ»Éáõ ¹»å-ùáõÙ, ³ÝÑ³ïÁ »ñμ»ÙÝ ÇÝùÝ Çñ Ù»ç ½³ñ·³óÝáõÙ ¿ ½·³óÙáõÝù³ÛÇÝ ³éáõÙáí »ë³-ë»ñÇÝ, ûï³ñÇÝ, áí Çñ³íáõÝù áõÝÇ Ý³¨ ëå³Ý»Éáõ: ²ÛëåÇëáíª ³Ýëáíáñ »ñ¨áõÛÃ-Ý»ñÁ ¹³éÝáõÙ »Ý ëáíáñ³Ï³Ý, áñÇÝ Ñ³Ï³¹ñí»Éáíª ëáóÇ³É³Ï³Ý ëáõμÛ»ÏïÁ Ñ³Ûï-ÝíáõÙ ¿ ³ÝëáíáñÇ Ï³ñ·³íÇ×³ÏáõÙ ³ñ¹»Ý ·áñÍáÕ ëáíáñ³Ï³ÝÇ ¹Çñù»ñÇó: ²ÝÑ³-ïÁ Ñ³ÛïÝíáõÙ ¿ ³Ý»É³Ý»ÉÇ ßÕÃ³ÛáõÙ, ÷áñÓáõÙ ¿ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ·ñ³í»É, Ñ³ëï³-ï»É Çñ ·áÛáõÃÛáõÝÁ: è³ëÏáÉÝÇÏáíÇ Ñá¹í³ÍáõÙ ¨ë Ù³ñ¹ÇÏ μ³Å³ÝíáõÙ »Ý §ëáíáñ³-Ï³ÝÇ¦ ¨ §³ñï³ëáíáñÇ¦: §êáíáñ³Ï³ÝÝ»ñÁ å»ïù ¿ ³åñ»Ý ÑÝ³½³Ý¹áõÃÛ³Ý íÇ-×³ÏáõÙ ¨ Çñ³íáõÝù ãáõÝ»Ý ½³Ýó³é»É ûñ»ÝùÁ, áñáíÑ»ï¨ Ýñ³Ýù ëáíáñ³Ï³Ý Ù³ñ-¹ÇÏ »Ý: ÆëÏ ³ñï³ëáíáñÝ»ñÁ §Çñ³íáõÝù áõÝ»Ý ³Ù»Ý Ï»ñå ½³Ýó³é»É ûñ»ÝùÁ, áñáíÑ»ï¨ Ýñ³Ýù ³ñï³ëáíáñ Ù³ñ¹ÇÏ »Ý¦1: ²ñï³ëáíáñÇ ÝÙ³ï»ë³Ï Ù»ÏÝ³μ³-ÝáõÃÛáõÝÝ ³ñï³ëáíáñÁ ¹³ñÓÝáõÙ ¿ μ³ó³ë³Ï³Ý, ³å³Ï³éáõóáÕ³Ï³Ý Ñ³ïÏáõ-ÃÛáõÝ: ¸áëïá¨ëÏÇÝ, Çñ Ñ»ñáëÇÝ ³ñï³ëáíáñÇ Çñ³íáõÝù ï³Éáí, Ñ³ëï³ïáõÙ ¿ Ñ³-ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³ÝÑ³ï³Ï³ÝÇó ûï³ñÙ³Ý ×·Ý³Å³ÙÁª ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ß»ßï»Éáí ÇÝãåÇëÇÝ ãå»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ: îÇñáÕ ÝáñÙ»ñÝ áõ Ï³ÝáÝÝ»ñÝ ³ÝÑ³-ïÇÝ ÙÕáõÙ »Ý ûï³ñÙ³Ý, Ýñ³Ý ¹³ñÓÝáõÙ ³ñï³ëáíáñ, §³ÛÉÙáÉáñ³Ï³ÛÇÝ¦: úï³ñ ÉÇÝ»Éáí ³ñ¹»Ý ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕÇÝ ¨ ã·ïÝ»Éáí Ñ³Õáñ¹³ÏóÙ³Ý »½ñ»ñ Ñ³ë³ñ³-ÏáõÃÛ³Ý Ñ»ïª ³ÝÑ³ïÝ Çñ»Ý í»ñ³·ñáõÙ ¿ ³ÛÝåÇëÇ ÉÇ³½áñáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù ÃáõÛÉ »Ý ï³ÉÇë í³ñí»É ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë ó³ÝÏ³ÝáõÙ ¿: ¶áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ³Ýï³ñμ»ñáõ-ÃÛáõÝÁ, ÏÛ³ÝùÇ Ï³ÝáÝ³Ï³ñ·í³Í éÇÃÙÁ, ³ÝÏ»Ý¹³Ý Ñ³Û³óùÝ»ñÝ ³ÛÝåÇëÇ ½·³ÛáõÝ ³ÝÑ³ïÇ Ù»ç, ÇÝãåÇëÇÝ è³ëÏáÉÝÇÏáíÝ ¿, ³ñÃÝ³óÝáõÙ »Ý ÑëÏ³ÛÇ: Ð³ë³ñ³Ïáõ-ÃÛáõÝÝ ³Ûë ¹»åùáõÙ ÝÙ³ÝíáõÙ ¿ ÙñçÛáõÝÝ»ñÇ ËÙμÇ, áñÇÝ ÑëÏ³Ý Çñ³íáõÝù áõÝÇ ×½Ù»Éáõ, ù³ÝÇ áñ ï³ñμ»ñ ¿ ÙñçÛáõÝÝ»ñÇó, ³Ýëáíáñ: ²ÝëáíáñÇ ÝÙ³Ý³ï»ë³Ï Ù»Ï-Ý³μ³ÝáõÃÛáõÝÁ Ñ³Ï³ëáõÙ ¿ Ñ³ÙÁÝ¹Ñ³Ýáõñ μ³ñáÛ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÝ»ñÇÝ ¨ å³ïÅíáõÙª ³é³Ýó Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáõ ß³ñÅ³éÇÃÝ»ñÁ, ÇÝãå»ë ûñÇÝ³Ï ³ÛÝ, Ã» ÇÝãÝ ¿ ëïÇåáõÙ Ñ³Ï³¹ñí»É Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ, ¹³éÝ³É ûï³ñª μ³½ÙáõÃÛ³Ý Ù»ç: Æñ Ñ»ñÃÇÝ ¸áëïá¨ëÏÇÝ ÝßáõÙ ¿, áñ ³Ûë ³Ù»ÝÝ ³ÛÉ Ï»ñå Ïó³ÝÏ³Ý³ñ ï»ëÝ»É: ²ÛëåÇëáí, ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ³ÝëáíáñÇ ¨ ëáíáñ³Ï³ÝÇ å³ñ³¹áùë. ³ÛÝ, ÇÝãÁ ËáñÃ ¿, ³Ýëáíáñ

1 ¸áëïá¨ëÏÇ ü., à×Çñ ¨ å³ïÇÅ, ºñ¨³Ý, 1980, ¿ç 318:

107

¹³éÝáõÙ ¿ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý μÝ³Ï³Ý íÇ×³Ï ¨ ëïÇåáõÙ á·áõ ù³Õó ³åñ»É, ÇÝãÁ »ñμ»ÙÝ ëïÇåáõÙ ¿ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ëáõμÛ»ÏïÇÝ ¹³éÝ³É Ñá·¨áñ ³éáõÙáí ×·Ý³íáñ: ²ÝëáíáñÁ Ý»ñ³ßË³ñÑ³ÛÇÝ ³ÛÝ íÇ×³ÏÝ ¿, áñ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç ³ëïÇ×³Ý³μ³ñ ¹³éÝáõÙ ¿ Ù³ñ¹áõÝ ûï³ñ »ñ¨áõÛÃ: ²Û¹åÇëÇ ³Ýëáíáñ Ù³ñ¹ÇÏ, ãÑ³Ù³Ï»ñåí»Éáí Ñ³ë³ñ³Ï³ñ·ÇÝ, Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ Ñ³Õáñ¹³ÏÇó ¹³éÝ³Éáõ É³í³·áõÛÝ ÙÇçáó »Ý ÁÝïñáõÙ ³Û¹ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ Ñ³Ï³¹ñí»ÉÁ, óáõÛó ï³ÉÁ, Ã» ÇÝãåÇëÇÝ ¿ Ñ³ë³ñ³-ÏáõÃÛáõÝÝ Çñ Ý»ñùÇÝ ¿áõÃÛ³Ùμ ¨ ÇÝãÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ¿ ³ÝëáíáñÁ Ó»éù μ»ñáõÙ ³ñïá-ÝáõÃÛáõÝ ëáíáñ³Ï³ÝÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ: ¸áëïá¨ëÏáõ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ·³·³ÃÝ³Ï»ïÁ, ë³Ï³ÛÝ, Ñ»ïÁÝÃ³óÝ ¿ í³ïÇó ¹»åÇ É³íÁ, μ³ó³ë³Ï³ÝÇ ÙÇçáóáí ¹ñ³Ï³ÝÇÝ Ñ³ë-Ý»ÉÁ: Ü³ áã ÙÇ³ÛÝ í»ñ ¿ Ñ³ÝáõÙ Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ³ÛÉ¨ ³é³ç³ñÏáõÙ ¿ ßïÏ»Éáõ ×³-Ý³å³ñÑ: ÆÝãå»ë Î³ÝïÝ ¿ ÝßáõÙ, Ù»ÏÝ ³Õïáïí³Í çñáõÙ ÙÇ³ÛÝ ³Õï ¿ ï»ëÝáõÙ, ÙÛáõëÁª ¹ñ³ÝáõÙ ³ñï³óáÉíáÕ ³ëïÕ»ñ: ¸áëïá¨ëÏÇÝ Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ μ³ñÓñ³Ó³Û-ÝáõÙ ¿ª ¹ñ³Ýù ßïÏ»Éáõ ³ÏÝÏ³ÉÇùáí: ºí ÇÝãå»ë Çñ³í³óÇáñ»Ý ÝÏ³ïáõÙ ¿ èáõëáÝ. §Ø³ñ¹ÇÏ, »Õ»ù, Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ, ³Û¹ ¿ Ó»ñ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: ºÕ»ù Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ³Ù»Ý ï»ë³Ï ¹ñáõÃÛ³Ý, ³Ù»Ý Ñ³ë³ÏÇ, ³ÛÝ ³Ù»ÝÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ, áñ μÝáñáß ¿ Ù³ñ-¹áõÝ¦1:

²ÝëáíáñÇ ¨ ëáíáñ³Ï³ÝÇ å³ñ³¹áùëÝ ³é³í»É ³ÏÝÑ³Ûï ¿ ø³ÙÛáõÇ ÷ÇÉÇëá-÷³ÛáõÃÛ³Ý Ù»ç: øÝÝ³ñÏ»Éáí Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝÇó, μÝ³½¹³ÛÇÝÇó ûï³ñáõÙÁª ø³ÙÛáõÝ Ý»ñ-Ï³Û³óÝáõÙ ¿ Çñ Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝÇ Ù³ñ¹áõ μÝáõÛÃÁ: Ð³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ÝáñÙ»ñÁ ¨ Ï³ÝáÝÝ»ñÁ, Ã»¨ áõÝ»Ý Ï³ñ·³íáñÇã ¹»ñ, ë³Ï³ÛÝ ¹ñ³Ýó Í³Ûñ³Ñ»Õ³óáõÙÁ Ñ³Ý-·»óÝáõÙ ¿ ûï³ñÙ³Ý ¨ ÁÝ¹í½Ù³Ý: Ø³ñ¹Á ÙÇ³Ï ·áÛÝ ¿, áí í³Ë»ÝáõÙ ¿ ÉÇÝ»É ³ÛÝ, ÇÝã ÇÝùÁ Ï³, Ï³ñÍáõÙ ¿ ø³ÙÛáõÝ: §úï³ñÁ¦ í»åáõÙ, í»ñÉáõÍ»Éáí Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ù³ñ¹áõ Ï»ñå³ñÁ, ø³ÙÛáõÝ ·»Õ³ñí»ëïáñ»Ý, Ýñμáñ»Ý Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ ¿, Ã» ÇÝãå»ë Ï³ñáÕ ¿ Ù³ñ¹Ý ³ÝÏáõÙ ³åñ»É, »ñμ ·»ñ³ÏßÇé ¿ ×Çßï ãÑ³ëÏ³óí³Í Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³-ÝÁ: ²Ûë ¹»åùáõÙ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³ÝÁ, Çñ ·áñÍ³éáõÛÃÝ»ñÁ Ï³ï³ñ»Éáõó μ³óÇ, Ý»ñËáõ-ÅáõÙ ¿ ½áõï Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝÇ áÉáñï: §úï³ñÁ¦ ³é³ÝÓÇÝ Ù³ñ¹áõ Ï»ñå³ñ ã¿: §ºÃ» ÙÇ ù³ÝÇ ¹³ñ Ñ»ïá ³Ûë ÷áùñÇÏ íÇå³ÏÁ áñå»ë íÏ³ÛáõÃÛáõÝ ÙÝ³ñ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ù³ñ¹áõ Ù³ëÇÝ, ³å³ ³ÛÝ μ³í³ñ³ñ ÏÉÇÝ»ñ, ÇÝãå»ë μ³í³ñ³ñ ÏÉÇÝ»ñ Þ³ïáμñÇ³-ÝÇ §è»Ý»Ý¦, áñå»ë½Ç Í³ÝáÃ³Ý³Ýù éáÙ³ÝïÇ½ÙÇ Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝÇ Ù³ñ¹áõÝ¦2: ÆÝãå»ë ÷³ëïáõÙ ¿ ø³ÙÛáõÝ, ûï³ñ »Ý Ïáßï³ó³Í Ñá·áí Ù³ñ¹ÇÏ, áíù»ñ Ñ³ë³ñ³-ÏáõÃÛáõÝÁ ¹³ñÓÝáõÙ »Ý ³Ý¹»Ù, ³Ýï³ñμ»ñ, ë³ÝÓ³ñÓ³Ï ³½³ïáõÃÛ³Ý Ï³ÝáÝ³-Ï³ñ·í³Í ³ÝÏ³ÝáÝáõÃÛáõÝ: ²ÛëÇÝùÝª »ÝÃ³ñÏí»Éáí ÝáñÙ»ñÇÝ, Ï³ÝáÝÝ»ñÇÝ ¨ ¹ñ³Ýáí ÇÝùÝ Çñ»Ý Ï³ñ·³íáñ»Éáíª Ý³ Çñ Ñá·¨áñ ³ßË³ñÑáõÙ ³ÝÏ³ÝáÝ ¿: êñ³ ³ñ-¹ÛáõÝù ¿ Ùáñ Ù³Ñí³Ý Ñ³Ù³ñ ó³í ã³åñ»ÉÁ. Ù³ñ¹³ëå³ÝáõÃÛáõÝÝ Çñ³Ï³ÝáõÙ ËáñÃ ã¿ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ëáõμÛ»ÏïÇÝ: Â»¨ Ó¨³Ï³Ý³óí³Í ÝáñÙ»ñÁ ¹³ï³å³ñïáõÙ »Ý ÝÙ³Ý³ï»ë³Ï »ñ¨áõÛÃÝ»ñÁ, ë³Ï³ÛÝ ³Û¹ ÝáñÙ»ñÇó ¹áõñë Ù³ñ¹Ý Çñ ¿áõÃÛ³Ùμ Ù³ñ¹-Ï³ÛÇÝÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ ¹³ñÓ»É ¿ ³Ý½·³: ø³ÙÛáõÇ Ñ»ñáëÝ Çñ³Ï³ÝáõÙ XX ¹³ñÇ Ã»ñáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÝ ¿ ³ÙμáÕç³óÝáõÙ: Ø³ñ¹ÇÏ ûï³ñíáõÙ »Ý Çñ»Ýù Çñ»ÝóÇó: ²ßË³ñÑÇ Ñ»ï Ñáõ½³Ï³Ý Ï³åí³ÍáõÃÛáõÝÁ μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿, ÇÝãÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ù³ñ¹Á ÙÇ³ÛÝ ýÇ½Ç-Ï³å»ë ³åñ»Éáõ å³Ñ³Ýç ¿ μ³í³ñ³ñáõÙ: Ò¨³Ï»ñå»Éáí Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ã»ñáõ-ÃÛáõÝÁª Ñ³çáñ¹ ù³ÛÉÝ ¿ ÷áË³Ï»ñå»É ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ³Ýëáíáñ, ³ÝμÝ³Ï³Ý íÇ-×³ÏÁ Ù³ñ¹áõ ëáíáñ³Ï³Ý, μÝ³Ï³Ý íÇ×³ÏÇ: ²ÛëÇÝùÝª ëï»ÕÍ»É Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ³ÛÝåÇëÇ ¹³ßï, áñï»Õ Ù³ñ¹Á ÏÙÝ³ Ù³ñ¹ Çñ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ μÝáõÛÃáí: ²Û¹ ÇëÏ å³ï-×³éáí å»ïù ¿ í»ñ³Ï³Ý·Ý»É ëáóÇ³É³Ï³Ý-Ý»ñ³ÝÓÝ³ÛÇÝ ºë, Ù³ñ¹-Ù³ñ¹, Ù³ñ¹-³ßË³ñÑ »ñÏËáëáõÃÛáõÝÁ: ÀÝ¹ áñáõÙ, í»ñ³Ï³Ý·Ý»É ³ßË³ñÑÇ Ñ»ï Ù³ñ¹áõ Ñáõ½³-Ï³Ý Ï³åí³ÍáõÃÛáõÝÁ: ÀÝ¹í½áõÙ ³é³ç³ÝáõÙ ¿, »ñμ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ³ßË³ñÑÁ ãÇ μ³í³ñ³ñáõÙ Ù³ñ¹áõÝ: §ÀÝ¹í½áõÙÁ Ù³ñ¹áõ ÁÝ¹¹ÇÙáõÃÛáõÝÝ ¿ Çñ»Ý ³é³ñÏ³ ¹³ñÓÝ»Éáõ ¹»Ù¦,- ÝßáõÙ ¿ ø³ÙÛáõÝ3: ä»ïù ¿ ÁÝ¹í½»É ¨ ÷á÷áË»É ³ÛÝ Ñ³ë³ñ³Ï³ñ-

1 èáõëá Ä. Ä., ¾ÙÇÉ Ï³Ù ¹³ëïÇ³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ, ºñ¨³Ý, 1960, ¿ç 85: 2 Кушкин Е., Альбер Камю, Ранние годы, Ленинград, 1982, с. 150. 3 Камю А., Бунтующий человек. Философия. Политика. Искусство. Москва, 1990, с. 313.

108

·Á, áñáõÙ ³åñáõÙ »Ýù: ÀÝ¹í½áõÙÝ áõÕÕí³Í ¿ ÷áË»Éáõ ëáíáñ³Ï³Ý ¹³ñÓ³Í Ù»Ë³-ÝÇÏ³Ï³Ý íÇ×³ÏÁ: ÀÝ¹í½áõÙ ¿ Ý³¨ ³ñí»ëï³·»ïÁª ÷áñÓ»Éáí ÷áË»É ³ßË³ñÑÇ áõñí³ÝÏ³ñÁ: ²ñí»ëï³·»ïÝ ³é³ç³ñÏáõÙ ¿ ëáíáñ³Ï³ÝÇ ³ÛÉÁÝïñ³Ýùª Ýáñ Çñ³-Ï³ÝáõÃÛáõÝ. í»å, ÝÏ³ñ, ù³Ý¹³Ï:

Â»¨ ø³ÙÛáõÝ Ñëï³Ï Ó¨³Ï»ñåáõÙ ¿ ÑÇÙÝ³ËÝ¹ÇñÁª ûï³ñáõÙ, ×³Ý³å³ñÑÁª ÁÝ¹í½áõÙ, ë³Ï³ÛÝ ³ñ¹ÛáõÝùÁ ³μëáõñ¹Ç ·Çï³ÏóáõÙÝ ¿: §²μëáõñ¹Ç ³ßË³ñÑáõÙ Ûáõ-ñ³ù³ÝãÛáõñ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝ ¨ ÏÛ³ÝùÇ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³ñÅ»ù ã³÷íáõÙ ¿ ¹ñ³Ýó ³ÝåïáõÕ ÉÇÝ»Éáí¦,- ÝßáõÙ ¿ ø³ÙÛáõÝ1: ²μëáõñ¹Ç Ù³ñ¹Á Ç í»ñçá ãÇ Ñ³í³ïáõÙ Çñ»ñÇ Ëáñ ÇÙ³ëïÇÝ: ²ÛëåÇëáí, ø³ÙÛáõÝ í»ñ³óÝáõÙ ¿ ³ÝëáíáñÇ ¨ ëáíáñ³Ï³ÝÇ å³ñ³¹áùëÁª ÏÛ³ÝùÁ Ñ³Ý·»óÝ»Éáí ³ÝÑ»Ã»ÃáõÃÛ³Ý: ²í»Éáñ¹ ¿ ùÝÝ³ñÏ»É ³ÛÝ, ÇÝãÝ ³ÝóáÕÇÏ ¿:

²ÝëáíáñÁ ëáíáñ³Ï³Ý ¹³ñÓÝ»Éáõ Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñÁ Ø³ñÏáõ½»Ý í»ñÉáõÍáõÙ ¿ª ³é³ÝÓÝ³óÝ»Éáí ³ÛÝ ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ï×³éÝ»ñÁ, áñáÝù ³Ýï³ñμ»ñ »Ý ¹³ñÓÝáõÙ Ù³ñ¹Ï³Ýó: ¸ñ³ÝóÇó ³é³çÇÝÁ ÙÇ³ã³÷áõÃÛáõÝÝ ¿, áñÁ å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í ¿ ÙÇ¨-ÝáõÛÝ å³Ñ³ÝçÙáõÝùÝ»ñáí: Àëï Ø³ñÏáõ½»Ç, »Ã» ë¨³ÙáñÃÁ ¨ ëåÇï³Ï³ÙáñÃÁ ÝáõÛÝ Ù³ÏÝÇßÇ Ù»ù»Ý³ »Ý í³ñáõÙ, ³å³ ë³ áã Ã» é³ë³Û³Ï³Ý ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»ñ³óÙ³Ý Ù³ëÇÝ ¿ íÏ³ÛáõÙ, ³ÛÉ ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, áñ Ù³ñ¹Ï³Ýó å³Ñ³ÝçÙáõÝùÝ»ñÁ ÝáõÛÝÝ »Ý: ²ÛÝ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝáõÙ, áñï»Õ ÇßËáõÙ ¿ Ù³ÝÇåáõÉ³óÇ³Ý, ãÇ Ï³ñáÕ ÉÇÝ»É ³½³ïáõÃÛáõÝ: ²½³ïáõÃÛáõÝ Ï³ ³ÛÝï»Õ, áñï»Õ ³ÝÑ³ïÇ ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ ¿³-å»ë Çñ»Ý ¿ å³ïÏ³ÝáõÙ: Ø³ñÏáõ½»Ý ·ñáõÙ ¿. §Ø³ñ¹áõ ³½³ïáõÃÛáõÝÁ ã³÷»Éáõ Ï³-ñ¨áñ ·áñÍáÝ ¿ áã Ã» ÁÝïñáõÃÛ³Ý μ³½Ù³½³ÝáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÉ ³ÛÝ, Ã» ÇÝã Ï³ñáÕ ¿ ÁÝï-ñ»É ³ÝÑ³ïÁ ¨ Çñ³Ï³ÝáõÙ ÇÝã ¿ ÁÝïñáõÙ¦2: Ø³ñ¹áõ ³½³ïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³-Å»ßï ¿ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝ, áñï»Õ Ù³ñ¹Á Ï³ñáÕ ¿ ÇÝùÝ Çñ Ñ»ï ÙÝ³É, ë³-Ï³ÛÝ 20-ñ¹ ¹³ñÇ ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ý»ñËáõÅáõÙ ¿ Ù³ñ¹áõ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝ, áñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ÝáõÙ §³ÝÑ³ïÇ ÝáõÛÝ³Ï³Ý³óáõÙÁ Çñ Ñ³ÝñáõÛÃÇÝ ¨ ¹ñ³ ÙÇçáóáí Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ¦3: ²é³ç³ÝáõÙ ¿ Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ÛÉ ã³÷áõÙ: ¼³Ý·í³Í³ÛÇÝ ÇÝýáñÙ³óÇ³ÛÇ ÙÇçáóÝ»ñÁ ÏÉ³ÝáõÙ »Ý Ù³ñ¹áõ ·Çï³Ïóáõ-ÃÛáõÝÁ, ëï»ÕÍáõÙ Ï»ÕÍ ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝ: ²ÛëåÇëáí, ³Ûë å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ¿ Ñ»Ýó ëáõñ Ï»ñåáí ¹ñíáõÙ ³ÝÑ³ï³Ï³ÝÇó ûï³ñÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ñ³ñóÁ: ²ÝÑ³ïÇ Ñ³Ù³ñ ³ÝÑ³ë-Ï³Ý³ÉÇ ¿ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÇó ¹áõñë ¹»åÇ áõñ å»ïù ¿ ·Ý³É: ²ñ¹ÛáõÝùÁ §Ý»ñùÇÝ³ó-í³Í Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ¦ ¿: ²ÛëÇÝùÝª ëáóÇ³É³Ï³ÝÁ Ý»ñËáõÅáõÙ ¿ Ý³¨ Ý»ñ³ÝÓÝ³-Ï³Ý ¹³ßï ¨ ¹³éÝáõÙ ³ÛÝ Ï»ÝïñáÝÁ, áñÇ ßáõñç Ï³éáõóíáõÙ ¿ §ºë¦-Ç ÏáÝó»åóÇ³Ý:

²ÝëáíáñÝ áõ ëáíáñ³Ï³ÝÁ ³ñí»ëïáõÙ ùÝÝ³ñÏíáõÙ »Ý ³ÛÉ Ñ³ñÃáõÃÛáõÝáõÙ: ²Ý-ëáíáñÝ ³ñí»ëïáõÙ û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ Çμñ¨ ûï³ñáõÙÁ Ñ³ÕÃ³Ñ³ñ»Éáõ ÙÇçáó: ²ñí»ëï³·»ïÝ»ñÁ ³ßË³ñÑÇÝ Ñ³ñÙ³ñí»Éáõ Ï³Ù ³ÛÝ í»ñ³÷áË»Éáõ Çñ»Ýó Ù»Ãá¹Ý áõÝ»Ýª ³ÝëáíáñÁ: ÆÙ³ó³μ³Ý³Ï³Ý Ñ³ñó³¹ñáõÙÝ»ñÁ ÉáõÍ»Éáõ ÙÇçáó ¿ ³ßË³ñÑÝ ³ÛÉ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó ¹Çï»ÉÁ, áñÝ ¿É û·ï³·áñÍáõÙ ¿ ³ñí»ëï³·»ïÁ: ²ñí»ëï³·»ïÁ ëï»ÕÍáõÙ ¿ ³ßË³ñÑÁ »ñ¨³Ï³ÛáõÃÛ³Ùμ: Î. ¼³ñÛ³ÝÁ ÝßáõÙ ¿. §Ü»ñùÇÝ ³ãù»ñáí ¹Çïí³Í ³ßË³ñÑÁ ãï»ëÝí³Í ¿, ³ÝÝÏ³ñ³·ñ»ÉÇ¦4: ²ÝÑ³ïÁ ¹»Ù ¿ ¹áõñë ·³ÉÇë Ñ³-ë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ ÇÝùÝ Çñ ÙÇçáóáí: ²ñí»ëïáõÙ ³ÝëáíáñÇ Ñ³Ï³¹ñáõÙÁ ëáíáñ³Ï³-ÝÇÝ Ï³éáõóáÕ³Ï³Ý μÝáõÛÃ áõÝÇ: ²ñí»ëï³·»ïÝ Çñ »ñ¨³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ, ½·³óÙáõÝù-Ý»ñÁ ¹³ñÓÝáõÙ ¿ ½»Ýù, áñáí ëï»ÕÍ»Éáí ³ßË³ñÑÇ í»ñ³ó³Ï³Ý å³ïÏ»ñÁ, Çñ §Íáõ-Õ³ÏÝ¦ ¿ ·óáõÙ Ù³ñ¹áõÝ: Ø³ñ¹Á ëÏëáõÙ ¿ §½·³É¦: Æ½áõñ ã¿, áñ Çñ Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³-ÝáõÙ ã·Ý³Ñ³ïí³Í ÝÏ³ñÇãÁ, íÇå³ë³ÝÁ Ñ³ÝÏ³ñÍ ëÏëáõÙ ¿ ·Ý³Ñ³ïí»É: Ø³ñ¹ÇÏ å³Ñ³Ýç »Ý ½·áõÙ Ñ³Õáñ¹³ÏÇó ¹³éÝ³Éáõ μÝ³Ï³ÝÇÝ: ²ñí»ëïáõÙ Ï³Ý μ³½Ù³ÃÇí ¹»åù»ñ, »ñμ ëáíáñ³Ï³Ý ûñÇÝ³ã³÷áõÃÛ³Ùμ ³åñáÕ Ù³ñ¹Á, áí áãÝãáí ³ãùÇ ãÇ ÁÝÏÝáõÙ, ÏïñáõÏ ÷áËáõÙ ¿ Çñ ÏÛ³ÝùÁ: ÆÝãå»ë ûñÇÝ³Ï äáÉ ¶á·»ÝÁ, áí ÉÇÝ»Éáí

1 Камю А., Творчество и свобода, Москва, 1969, с. 74. 2 Маркузе Г., Эрос и цивилизация. Одномерный человек, Москва, 2004, с. 271. 3 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 274: 4 ¼³ñÛ³Ý Î., ºñÏÇñÝ»ñ ¨ ³ëïí³ÍÝ»ñ: êå³ÝÇ³, ºñ¨³Ý, 1999, ¿ç 17:

109

÷³ëï³μ³Ý, Çñ ÏÛ³ÝùÇ áñáß³ÏÇ Ñ³ïí³ÍáõÙ ³é³ÝÓÝ³ÝáõÙ ¿ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÇó ¨ ëÏëáõÙ ¿ ÝÏ³ñ»É ª ÃáõÛÉ ï³Éáí ßÝã»É ³ÛÝ §ºë¦-ÇÝ, áñÁ ëáóÇ³É³Ï³Ý ã¿:

²ñí»ëï³·»ïÁ »ñ¨áõÛÃÇ ËáñùÝ ¿ ï»ëÝáõÙ, í»ñÑ³ÝáõÙ ³Ýï»ë³Ý»ÉÇÝ: ²ÛÝ, ÇÝãÁ ãÏ³, å³Ï³ëáõÙ ¿ ëáóÇ³É³Ï³Ý Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç, ³ñí»ëï³·»ïÝ ³í»É³ó-ÝáõÙ ¿: ²ñí»ëïáõÙ Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¹»Ù μáÕáùÁ í»ñ³ÍíáõÙ ¿ ù³Ý¹³ÏÇ, ÝÏ³ñÇ: ²ñ-í»ëï³·»ïÁ ëï»ÕÍáõÙ ¿ Ùï³Ñ³ë³Ý»ÉÇ å³ïÏ»ñÝ»ñ, »ñ¨³Ï³ÛáõÃÛ³Ùμ áõñ-í³·ÍáõÙ Ý»ñ³ßË³ñÑÁ: Ø³ñ¹áõ ÙÇ³ÛÝáõÃÛáõÝÁ, á·áõ ÉÇáõÃÛáõÝÁ Ýñ³Ý Ñ³Õáñ¹³ÏÇó »Ý ¹³ñÓÝáõÙ ³ÝÇñ³Ï³ÝÇÝ, áã μ³Ý³Ï³ÝÇÝ, ½·³óÙáõÝùÝ»ñÇ áõÅáí Ï»Ý¹³ÝáõÃÛáõÝ ëï³ó³Í ³ÝÏ»Ý¹³ÝÇÝ: ÆÝãå»ë Çñ³í³óÇáñÝ ÝßáõÙ ¿ ¶ÛáÃ»Ý. §àí ï»ëÝáõÙ ¿ μáõÛ-ë»ñÇ Ý»ñùÇÝ ·³ÕïÝÇ ÏÛ³ÝùÁ, Ï»Ýë³ÑÛáõÃÇ ß³ñÅáõÙÁ, Ï³ñáÕ ¿ ÙÇ³ÛÝ ½³ñÙ³Ý³É, Ã» ÇÝãå»ë ¿ Í³ÕÇÏÁ ³ëïÇ×³Ý³μ³ñ ³×áõÙ, Ý³ μáÉáñáíÇÝ ³ÛÉ ³ãù»ñáí ¿ Ý³ÛáõÙ ³é³ñÏ³Ý»ñÇÝ, Ý³ ÁÝÏ³ÉáõÙ ¿ Çñ ï»ë³ÍÁ¦1: ´áÉáñ Ù³ñ¹ÇÏ ã»Ý Ï³ñáÕ ½·³É »ñ³ÅßïáõÃÛáõÝÁ ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë ÞÝÇïÏ»Ý, ÝÏ³ñ»É ÇÝãå»ë Øá¹ÇÉÇ³ÝÇÝ ¨ ù³Ý¹³-Ï»É èá¹»ÝÇ ÝÙ³Ý: êñ³Ýó Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ ³ßË³ñÑÁ ½·³Éáõ ³Ýëáíáñ áõÝ³ÏáõÃÛáõÝ, ëñ³óí³Í ½·³óÙáõÝù³ÛÝáõÃÛáõÝ, Ý»ñùÇÝ ³ãù»ñ, Ëáñ³Ã³÷³Ýó ÙÇïù: ²ñí»ëïáõÙ ³ÝëáíáñÁ »ñμ»ù ãÇ Ï³ñáÕ ¹³éÝ³É ëáíáñ³Ï³Ý: ²ñí»ëïáõÙ ãÏ³ ³ÝëáíáñÇ ¨ ëáíáñ³Ï³ÝÇ å³ñ³¹áùë:

²Ù÷á÷»Éáí ³ÝëáíáñÇ ¨ ëáíáñ³Ï³ÝÇ å³ñ³¹áùëÁª å»ïù ¿ Ýß»É ¹ñ³Ýó ÷áËÑ³ñ³μ»ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý »ñÏáõ ï»ë³ÝÏÛáõÝ: ¸ñ³ÝóÇó ³é³çÇÝÇ ¹»åùáõÙ ³ÝëáíáñÁ ëáíáñ³Ï³ÝÇ Í³Ûñ³Ñ»Õ ï³ñμ»ñ³ÏÝ ¿: ²ÛÝ ³ñï³óáÉáõÙ ¿, Ã» ÇÝã ¿ ï»ÕÇ áõÝ»ÝáõÙ, »ñμ ëáóÇ³É³Ï³ÝÁ ¹³¹³ñáõÙ ¿ ÙÇ³ÛÝ ëáóÇ³É³Ï³Ý ·áñÍ³éáõÛÃÝ»ñ Ï³ï³ñ»Éª Ï³ñ·³íáñ»É Ñ³ÝñáõÛÃáõÙ ³åñáÕ Ù³ñ¹Ï³Ýó ÙÇç¨ Ï³å»ñÝ áõ Ñ³ñ³μ»-ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ¹ñ³Ýù ¹³ñÓÝ»É ³é³í»É Ï³ÛáõÝ: Üßí³Í ·áñÍ³éáõÛÃÝ»ñÇó μ³óÇ ëá-óÇ³É³Ï³ÝÁ Ù³ñ¹áõÝ ³ÛÝù³Ý ¿ Í³Ýñ³μ»éÝáõÙ Çñ»Ýáí, áñ ³ÛÝ, ÇÝãÁ å»ïù ¿ ÉÇÝ»ñ μÝ³Ï³Ý ¨ ëáíáñ³Ï³Ý, ¹³éÝáõÙ ¿ Ñ³½í³¹»å ¨ »ñμ»ÙÝª ³ÝÁÝÏ³É»ÉÇ: ÖßÙ³ñÇï ¿ Ø³ñùëÇ ³ÛÝ ¹Çï³ñÏáõÙÁ, áñ Ù³ñ¹Ý ³ëïÇ×³Ý³μ³ñ ³Ýï³ñμ»ñ ¿ ¹³éÝáõÙ ÝáõÛÝ-ÇëÏ ³Ù»Ý³·»Õ»óÇÏÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ: Ø³ñ¹Ý ûï³ñíáõÙ ¿ ½áõï Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝÇó: ä³ñ³-¹áùëÝ ³ÛÝ ¿, áñ ëáíáñ³Ï³Ý Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ å³Ñ³ÝçÙáõÝùÝ»ñÁ í»ñ³ÍíáõÙ »Ý ³Ýëáíá-ñÇ, ÇëÏ ³ÝëáíáñÁ ¹³éÝáõÙ ¿ ëáíáñ³Ï³Ý: ²Ûë Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ ëáíáñ³Ï³Ý Ù³ñ¹-Ï³ÛÇÝ å³Ñ³ÝçÙáõÝù ¿ ÙÛáõëÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ Ñá·³ï³ñáõÃÛáõÝÁ, é³óÇáÝ³ÉÇ ¨ Çé³-óÇáÝ³ÉÇ Ñ³Ù³ÏóáõÙÁ, ½·³Éáõ áõÝ³ÏáõÃÛáõÝÁ: ²Ýëáíáñ ¿, »ñμ ·ñ»Ã» ãÏ³ »ñÏËáëáõ-ÃÛáõÝ, »ñμ Ù³ñ¹ÇÏ ÏÕ½Ç³ó³Í »Ý ³åñáõÙ: ÆÝãå»ë ÝÏ³ïáõÙ ¿ Þáå»ÝÑ³áõ»ñÁ, Ñ³-ë³ñ³Ï, ëáíáñ³Ï³Ý Ù³ñ¹Ý Çñ ÏÛ³ÝùÇ Ñ³×áõÛùÝ»ñÁ ëïÇåí³Í ¿ ÷Ýïñ»É Çñ»ÝÇó ¹áõñëª ÁÝï³ÝÇùÇ, Ù³ëÝ³íáñ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, ÁÝÏ»ñÝ»ñÇ, Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç: ÐÇÙÝ³Ï³Ý μ³Ý³Ó¨Á Áëï Þáå»ÝÑ³áõ»ñÇ ³ÛÝ ¿, áñ §³ÝÑ³ïÇ Í³ÝñáõÃÛ³Ý Ï»Ýï-ñáÝÝ Çñ»ÝÇó ¹áõñë ¿: ²Ûë ¿ å³ï×³éÁ, áñ Ù³ñ¹áõ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ÷áËíáõÙ »Ý: Ð³×áõÛùÁ (ÇÙ³ª ³åñ»Éáõ) Ý³ ÷ÝïñáõÙ ¿ Çñ»Ý ßñç³å³ïáÕÝ»ñÇ Ù»ç, ÇÝãå»ë í³ï³éáÕç Ù³ñ¹Á ³å³ùÇÝáõÙÁ ÷ÝïñáõÙ ¿ ¹»Õ³Ñ³μ»ñÇ Ù»ç¦2:

²ÝëáíáñÇ ¨ ëáíáñ³Ï³ÝÇ ÷áËÑ³ñ³μ»ñáõÃÛ³Ý »ñÏñáñ¹ Ñ³ñÃáõÃÛáõÝÁ ³ñ-í»ëïÝ ¿, áñï»Õ ½áõ·áñ¹íáõÙ »Ý é³óÇáÝ³ÉÝ áõ Çé³óÇáÝ³ÉÁ, ÃáõÛÉ³ïñ»ÉÇÝ áõ ³Ý-ÃáõÛÉ³ïñ»ÉÇÝ, áñáÝó ³ñ¹ÛáõÝùÁ ³ßË³ñÑÁ ÝáñáíÇ ï»ëÝ»Éáõ μ³ó³Ñ³ÛïáõÙÝ ¿: ²ñ-í»ëïáõÙ Ï³ ÁÝÃ³óù, ¹ÇÝ³ÙÇÏ³. ³ÝëáíáñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝÝ ³Ûë ¹»åùáõÙ ½³ñ·³ó-Ù³Ý ÑÇÙùÝ ¿, ÝáñÇ μ³ó³Ñ³ÛïáõÙÁ: ²ÛÝ, ÇÝãÁ ëáóÇ³É³Ï³Ý ëáõμÛ»ÏïÁ ÁÝÏ³ÉáõÙ ¿ áñáß³ÏÇ Ï³ñÍñ³ïÇå³ÛÇÝ ¹³ïáÕáõÃÛáõÝÝ»ñáí ÙÇçÝáñ¹³íáñí³Í` ³ñí»ëï³·»-ïÁ ÁÝÏ³ÉáõÙ ¿ ³ÝÙÇç³Ï³Ýáñ»Ý ¨ ëï»ÕÍáõÙ ³ÛÝ, ÇÝãÁ ÷áË³Ï»ñåáõÙ ¿ ³ñ¹»Ý ·á-ÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ù³Ý¹³ÏÇ, í»åÇ, »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý, ÝÏ³ñÇ Çñ³Ï³-ÝáõÃÛ³Ý, áñÝ ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ÷áËíáõÙ ¨ ËÙμ³·ñíáõÙ ¿ª ÷áË»Éáí ¨ ËÙμ³·ñ»Éáí Çñ³-Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç:

1 ¾ù»ñÙ³Ý, ¼ñáõÛóÝ»ñ ¶ÛáÃ»Ç Ñ»ï, ºñ¨³Ý, 1975, ¿ç 27: 2 Шопенгауэр А., Афоризмы житейькой мудрости, Москва,1990, с. 36.

110

ФИЛОСОФСКОЕ ВОСПРИЯТИЕ ПАРАДОКСА НЕОБЫЧНОГО И ОБЫЧНОГО Нане Мовсисян

В статье рассматривается проблема трансформации необычного в обычное и

наоборот. В философском смысле данные категории пока не определены, и в статье делается попытка раскрыть суть этих понятий в контексте проблемы отчуждения. Для этой цели использованы теории Достоевского, Камю и Маркузе. Главная идея заключается в том, что в новом обществе социальный субъект характеризуется такими качествами как безразличие к чужому страданию, эгоцентричность и равнодушие к восприятию прекрасного. Эти качества из необычного трансформировались в обычное, а такие качества как милосердие, социально-активная коммуникация, возвышение прекрасного стали необычными. Парадокс заключается в том, что в искусстве восприятие необычного рождает произведения искусства.

THE PHILOSOPHICAL PERCEPTION OF THE ORDINARY AND EXTRAORDINARY PARADOX

Nane Movsisyan

The article elucidates the concept of the transformation of the extraordinary in to the ordinary and vice versa. These categories have not been defined in the philosophical terms yet, in the article have tried we to reveal the essence of these concepts in the context of the problem of alienation. To this end the theories of Dostoevsky, Camus and Marcuse are exploited. The underlying idea is that the social object in the new society stands out by such qualities as indifference to other people's suffering, egocentrism and lack of interest towards the beauty. These qualities have transformed from the extraordinary into ordinary, whereas such qualities as compassion, socially active communication, the proclamation of the beautiful have became unusual. The paradox is that in art perception of the unusual creates works of art. Artists have their own method of overcoming alienation, namely an unusual perception of the world.

111

Ð²ÚÎ²Î²Ü ÆÜøÜàôÂÚ²Ü ÎðàÜ²Î²Ü ºì Èàôê²ìàð²Î²Ü Ü²Ê²¶ÌºðÀ 19-ð¸ ¸²ðÆ Ð²Ú Ð²ê²ð²Î²¶Æî²Î²Ü ØîøàôØ

Ü³Ý» ØáíëÇëÛ³Ý ºäÐ, öÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ¨ Ñá·»μ³ÝáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ï, ³ëåÇñ³Ýï

¶Çï. Õ»Ï.` ÷.·.¹., åñáý. ê. ¼³ù³ñÛ³Ý ¾É÷áëï` [email protected]

Èáõë³íáñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ëáóÇ³É³Ï³Ý, ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý ß³ñÅáõÙ ¿, áñÁ å³Û-ù³ñáõÙ ¿ ý»á¹³ÉÇ½ÙÇ, Ï³ÃáÉÇÏ³Ï³Ý »Ï»Õ»óáõ ¹»Ù, μ³ñÓñ³óÝáõÙ ·ÇïáõÃÛ³Ý ¨ ·Çï»ÉÇùÇ ¹»ñÁ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç: ²ÛÝ ëÏëí»É ¿ ï³ëÝÛáÃ»ñáñ¹ ¹³ñáõÙ` ëÏÇ½μ ¹Ý»Éáí μ³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³ÕÃ³ñß³íÇÝ: ØÇ ÏáÕÙÇó ³ÛÝ §Ñ³ÝáõÙ ¿ñ Ù³ñ¹áõÝ ³Ý-ã³÷³Ñ³ëáõÃÛ³Ý íÇ×³ÏÇó¦1, μ³ñÓñ³óÝáõÙ ³ÝÑ³ïÇ ¹»ñÁ, ÇëÏ ÙÛáõë ÏáÕÙÇó, ÇÝã-å»ë ÝßáõÙ ¿ ²¹áñÝáÝ. §Ó·ïáõÙ ¿ñ ÏáñÍ³Ý»É ³é³ëå»ÉÝ»ñÁ ¨ ë³ÑÙ³Ý³÷³Ï»É »ñ¨³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ ·Çï»ÉÇùÇ ÙÇçáóáí¦2: ê³Ï³ÛÝ, ÇÝãå»ë Çñ³í³óÇáñ»Ý ß³ñáõÝ³-ÏáõÙ ¿ Ð³μ»ñÙ³ëÁ. §Èáõë³íáñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ï³ñ»ÉÇ ¿ñ Ñ³Ù³ñ»É Ñ³çáÕí³Í, »Ã» ³ñÙ³ïÝ»ñÇó Ñ»é³Ý³ÉÁ ¹³éÝ³ñ ³½³ïáõÙ (ÇÙ³` ³é³ëå»ÉÇó - Ü. Ø.)¦3: ²ÛÝÇÝã, Ý»ñÏ³ÛÇë Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÇÝ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ÷³ëïáõÙ ¿, áñ Ù»Ï ³é³ëå»ÉÝ Çñ³Ï³Ý ¹³éÝ³Éáí, ëÏÇ½μ ¿ ¹ÝáõÙ Ù»Ï ³ÛÉ ³é³ëå»ÉÇ, ÇÝãÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ÝáõÙ Ñ»é³óáõÙ ³ñÙ³ïÝ»ñÇó, ÁÝ¹É³ÛÝíáõÙ ¿ Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÝ³óÙ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ: Àëï ¿áõÃÛ³Ý, ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ½³ñ·³óáõÙÁ (Ï»Ýë³μ³ÝáõÃÛáõÝ, Ù»Ë³ÝÇÏ³, ýÇ½ÇÏ³) Ï³ëÏ³ÍÇ ¿ »ÝÃ³ñÏáõÙ ³é³ëå»É³Ï³ÝÁ` ï»Õ ï³Éáí ÷³ëï³ñÏí³Í ·Çï»ÉÇùÇÝ, áñÝ ³ÝÑ³ëÏ³Ý³ÉÇÝ ¹³ñÓÝáõÙ ¿ Ñ³ëÏ³Ý³ÉÇ` Ù³ñ¹áõÝ ³½³ï»Éáí Ñ»ÕÇÝ³Ï³å³ß-ïáõÃÛáõÝÇó: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ó¨³íáñíáõÙ »Ý ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý áñáß³-ÏÇ ï³ññ»ñ` ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ³ÝóáõÙ Ï³ï³ñ»Éáí ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ÇÝùÝáõÃÛ³ÝÁ: Ð³Û Éáõë³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÁ, ÁÝ¹áõÝ»Éáí »íñáå³Ï³Ý Éáõë³íáñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý áñáß³ÏÇ ¹ñáõÛÃÝ»ñ, ³é³çÝ³ÛÇÝ ¿ÇÝ Ñ³Ù³ñáõÙ Ý³Ë ù³Õ³ù³ÏñÃÙ³Ý, ³ÛÝáõÑ»ï¨ ³½·³ÛÇÝ íÇ×³ÏÇ ÷á÷áËÙ³Ý ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ: Èáõë³íáñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ù»½ Ùáï ëÏëí»É ¿ ß³ï ³í»ÉÇ áõß` ï³ëÝáõÃ»ñáñ¹ ¹³ñÇ ëÏ½μÇÝ: ØËÇÃ³ñÛ³Ý ÙÇ³μ³ÝáõÃÛáõÝÁ Éáõë³íáñáõ-ÃÛ³Ý ï³ñ³ÍÙ³Ý ëÏ½μÝ³íáñáÕÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿ñ: àõÝ»Ý³Éáí Ï³ÃáÉÇÏÝ»ñÇ Ñáí³Ý³-íáñáõÃÛáõÝÁ` ÙËÇÃ³ñÛ³ÝÝ»ñÁ Ññ³ï³ñ³ÏáõÙ ¿ÇÝ ·ñù»ñ, Ï³ï³ñáõÙ ·Çï³Ï³Ý áõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñ: Ðñ³ï³ñ³Ïí³Í ·ñù»ñÇ ÃíÇÝ ¿ å³ïÏ³ÝáõÙ Ð. Ø. â³Ùã-Û³ÝÇ §ä³ïÙáõÃÇõÝ Ð³Ûáó¦ »ñ»ù Ñ³ïáñÝ»ñÁ, Ð. Ô. ÆÝ×Ç×Û³ÝÇ §ÐÝ³ËáëáõÃÇõÝ ÑÇÝ Ð³Û³ëï³Ý»³Ûó ³ßË³ñÑÇ¦, §¸³ñ³å³ïáõÙ¦, §êïáñ³·ñáõÃÇõÝ ÑÇÝ Ð³Û³ëï³-Ý»³Ûó¦: Â»¨ ØËÇÃ³ñ ê»μ³ëï³óáõÝ ß³ï»ñÁ ã¿ÇÝ ÁÝ¹áõÝáõÙ` ³é³çÝáñ¹í»Éáí ³ÛÝ Ùïùáí, áñ Ï³ÃáÉÇÏ ÉÇÝ»É Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿ Ñ³Û ãÉÇÝ»É, ë³Ï³ÛÝ ØËÇÃ³ñ ê»μ³ëï³óÇÝ ÏñáÝÁ ¨ ³½·áõÃÛáõÝÁ ã¿ñ ÝáõÛÝ³óÝáõÙ` Çñ»Ý Ñ³Ù³ñ»Éáí ç»ñÙ»é³Ý¹ Ï³ÃáÉÇÏ ¨ ç»ñ-Ù»é³Ý¹ Ñ³Û: î³ëÝáõÃ»ñáñ¹ ¹³ñÇ í»ñçÇÝ ÑÇÙÝ³¹ñí»ó Ý³¨ Ø³¹ñ³ëÇ ËÙμ³ÏÁ, áñÁ ¨ë Ï³ñ¨áñ ¹»ñ³Ï³ï³ñáõÙ áõÝ»ó³í ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝ³·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý ÷á÷áË-Ù³Ý ¨ ½³ñÃáÝùÇ ·áñÍáõÙ: Ø³¹ñ³ëÇ ËÙμ³ÏÇ Ý»ñÏ³Û³óáõóÇãÝ»ñÝ ¿ÇÝ Øáíë»ë ´³Õñ³ÙÛ³ÝÁ, Þ³Ñ³ÙÇñ Þ³Ñ³ÙÇñÛ³ÝÁ, Ð³Ïáμ Þ³Ñ³ÙÇñÛ³ÝÁ ¨ ³ÛÉù: Üñ³Ýù ùÝÝ³¹³ïáõÙ ¿ÇÝ μéÝ³Ï³ÉáõÃÛáõÝÁ, ý»á¹³ÉÇ½ÙÁ` Ñ³ÛÏ³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý í»ñ³-ÍÝáõÙÁ ï»ëÝ»Éáí èáõë³ëï³ÝÇ û·ÝáõÃÛ³Ùμ: Ø³¹ñ³ëÇ ËÙμ³ÏÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ Ï³-ñ¨áñáõÙ ¿ÇÝ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝ³·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñáõÙÁ, ùÝÝ³¹³ïáõÙ »Ï»Õ»óáõ ³ÛÝåÇëÇ Ï»óí³ÍùÁ, áñÝ Çñ ù³ñá½ãáõÃÛ³Ùμ ÅáÕáíñ¹ÇÝ ¹³ñÓÝáõÙ ¿ñ ã¹ÇÙ³¹ñáÕ: Ø³¹ñ³ëÇ ËÙμ³ÏáõÙ »Ý ëï»ÕÍí»É §Üáñ ï»ïñ³Ï, áñ ÏáãÇ Ûáñ¹áñ³Ï¦, §àñá·³ÛÃ ÷³é³ó¦, §î»ïñ³Ï, áñ ÏáãÇ Ýß³õ³Ï¦ ·ñù»ñÁ: §àñá·³ÛÃ ÷³é³ó¦-Á ë³ÑÙ³Ý³¹-

1 Кант И., Избранные сочинения, т. 2, Калининград, 2005, с. 11-20. 2 Хорахаймер М., Адорно Т., Диалектика просвещения. Философские фрагменты, Москва, 1997, с. 17. 3 Хабермас Ю., Философский дискурс о модерне, Москва, 2003, с. 119.

112

ñ³Ï³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÇ ÅáÕáí³Íáõ ¿, áñÁ Ý³Ë³ï»ëí³Í ¿ñ ¹³éÝ³É ³ÝÏ³Ë Ð³Û³ëï³-ÝÇ ûñ»Ýë·ÇñùÁ: ²ÛÝ, ÇÝãå»ë ÝßáõÙ ¿ Ñ»ÕÇÝ³ÏÁ, Ïáãí³Í ¿ñ ³½·ÇÝ ³½³ïáõÃÛáõÝ ¨ §×³ñ¦ (ÑÝ³ñ) ï³Éáõ: 18-ñ¹ ¹. í»ñçÇÝ àëÏ³Ý ºñ¨³Ýóáõ ç³Ýù»ñáí ÑÇÙÝí»ó Ý³¨ ïå³ñ³Ý ¨ ÃÕÃÇ ·áñÍ³ñ³Ý, ÇÝãÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ³ñ¹»Ý ï³ëÝÇÝÝ»ñáñ¹ ¹³ñáõÙ ³Ï-ïÇí³ó³í ïå³·ñ³Ï³Ý Ù³ÙáõÉÁ, áñÇ ¿ç»ñÁ Ñ»Õ»Õí»óÇÝ Ñ»Õ³÷áË³Ï³Ý ·³Õ³-÷³ñÝ»ñáí (Øß³Ï, ÐÛáõëÇë³÷³ÛÉ, Ø»Õáõ, Ø³ëÇë), áñáÝù ¿É Çñ»Ýó Ñ»ñÃÇÝ Ýå³ë-ï»óÇÝ Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ³½³ï³·ñ³Ï³Ý çáÏ³ïÝ»ñÇ ëï»ÕÍÙ³ÝÁ: ²ÛëåÇëáí` Ó¨³íáñíáÕ Ñ³Û Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ÙÇïùÁ ½»ñÍ ¿ñ »Ï»Õ»óáõ ³½¹»óáõÃÛáõÝÇó ¨ Ýå³ë-ïáõÙ ¿ñ ï³ñμ»ñ áÉáñïÝ»ñÇ ³é³çÁÝÃ³óÇÝ ¨ Ï³Û³óÙ³ÝÁ: ²ÛëåÇëÇ μáõéÝ ÷á÷á-ËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝÁ, μÝ³Ï³Ý³μ³ñ, ³Ù»Ý ù³ÛÉ³÷áËÇ ³Ý¹ñ³¹³é-ÝáõÙ ¿ñ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³ÝÁ` ÷áË³Ï»ñå»Éáí Ýñ³ áñáß³ÏÇ ï³ññ»ñ Å³Ù³Ý³-Ï³ßñç³ÝÇ ¨ Ù³ñ¹Ï³Ýó å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý: àõëïÇ, ³Û¹ ÷áË³Ï»ñ-åáõÙÝ»ñÇ ùÝÝ³ñÏáõÙÝ áõ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ Ï³ñ¨áñ »Ý ³ÛÝ å³ï×³éáí, áñ ¹ñ³Ýó ³Ý¹ñ³¹³ñÓÁ ³ÝÏ³ËáõÃÛáõÝ Ó»éù μ»ñ»Éáõó Ñ»ïá ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõ-ÃÛ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó ³é³í»É ûμÛ»ÏïÇíáñ»Ý ·Ý³Ñ³ï»É Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝÇ Ó»éù-μ»ñáõÙÝ»ñÝ áõ Ã»ñ³óáõÙÝ»ñÁ: Èáõë³íáñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝÁ μ³í³Ï³-Ý³ã³÷ áõëáõÙÝ³ëÇñí³Í ¿ ¨ ³é³ÝÓÇÝ Ñ»ÕÇÝ³ÏÝ»ñÇ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó (èÇÙ³ ØÇñáõÙ-Û³Ý1, ²ßáï ÐáíÑ³ÝÝÇëÛ³Ý2 ¨ ³ÛÉù) ¨ Çñ ³ÙμáÕçáõÃÛ³Ý Ù»ç (². ê³ñ·ëÛ³Ý3, Ð. úß³-Ï³Ý4 ¨ ³ÛÉù): ÎñáÝ³Ï³Ý ¨ Éáõë³íáñ³Ï³Ý Ã¨»ñÇ å³Ûù³ñÝ ³é³í»É ÁÝ¹·ñÏáõÝ áõëáõÙÝ³ëÇñ»É ¿ ². ê³ñ·ëÛ³ÝÁ, áí í»ñÉáõÍáõÙ ¿ Éáõë³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÇ ÏñáÝ³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý ùÝÝ³¹³ïáõÃÛáõÝÁ ³Ã»Ç½ÙÇ ¨ Ñ³Ï³ÏÕ»ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¹Çñ-ù»ñÇó5: êáõÛÝ Ñá¹í³ÍáõÙ ÏñáÝ³Ï³Ý ¨ Éáõë³íáñ³Ï³Ý ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ ùÝÝ³ñÏí»Éáõ ¿ áõñí³·Íáñ»Ý` áñáß³ÏÇ³óÝ»Éáí Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ý»ñÏ³Û³óí»Éáõ »Ý ÏñáÝ³-Ï³Ý ¨ Éáõë³íáñ³Ï³Ý ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ÙÇç¨ ³éÏ³ ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ï³ñμ»-ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ¹ñ³Ýó ÑÇÙÝ³íáñí³ÍáõÃÛáõÝÝ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ï»ùë-ïáõÙ: ºíñáå³ÛáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»óáÕ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ýáñ ³½¹³Ï ¿ÇÝ ÇÝùÝáõñáõÛÝáõ-ÃÛ³Ý Ó·ïáÕ ³½·Ç Ñ³Ù³ñ: Ð³Û Ùï³íáñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ó»éÝ³ÙáõË »Õ³í Ýáñ Ñ³-ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍÙ³ÝÁ, áñï»Õ ÑÇÙÝ³ñ³ñ ³ñÅ»ùÝ»ñ ¿ÇÝ ³½·Á, Ñ³Ûñ»ÝÇùÁ, å»ïáõÃÛáõÝÁ: ´Ý³Ï³Ý³μ³ñ ÏñáÝ³Ï»ÝïñáÝ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ÙÇ³Ó³ÛÝ ãÁÝ¹áõ-Ý»ó ³é³ç³¹ÇÙáõÃÛ³Ý Éáõë³íáñ³Ï³Ý ï³ñμ»ñ³ÏÁ, ¨ Ñ³Û Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ý»ñ-ëáõÙ ëÏëí»ó μ³ËáõÙÁ ÑÝÇ ¨ ÝáñÇ, å³Ñå³ÝáÕ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ Éáõë³íáñ³Ï³Ýáõ-ÃÛ³Ý ÙÇç¨: Èáõë³íáñ³Ï³Ý Ã¨Ç Ý»ñÏ³Û³óáõóÇãÝ»ñÝ »Ý Ê. ²μáíÛ³ÝÁ, Ø. Ü³Éμ³Ý¹-Û³ÝÁ, Ø. ÊñÇÙÛ³ÝÁ, Ø. â»ñ³½Á, ¶ñ. ²ñÍñáõÝÇÝ ¨ ³ÛÉù, áíù»ñ Ñ³Ý¹Çë³ó³Ý ³½·³-ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Éáõë³íáñ³Ï³Ý Ý³Ë³·ÍÇ Ñ»ÕÇÝ³ÏÝ»ñÁ: Ò¨³Ï»ñå»Éáí Ñ³Û Éáõë³-íáñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÁ` ¶ñ. ²ñÍñáõÝÇÝ ÝßáõÙ ¿. §ºñ»Ï Ù»Ýù Ïï³Ï³ñ³Ý³Ï³Ý ³½· ¿ÇÝù, ³Ûëûñ ³½·³ë»ñÝ»ñ »Ýù, ¿·áõó å»ïù ¿ ³ßË³ï³ë»ñÝ»ñ ¹³éÝ³Ýù¦` ß»ßï»Éáí, áñ ù³Õ³ù³ÏñÃí»ÉÁ áã ³ÛÉ ÇÝã ¿, ù³Ý ³Ù»ÝûñÛ³ ³ßË³ï³Ýù, áñÁ Ïáï-ñ»Éáõ ¿ Ñ³ÛÇ §Ùï³íáñ¦ ¨ §μ³ñáÛ³Ï³Ý ³Ýß³ñÅáõÃÛáõÝÁ¦6: Èáõë³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÁ Ý³Ë ¨ ³é³ç Ñ³Ûñ»Ý³å³ßïÝ»ñ »Ý, áíù»ñ Ó¨³Ï»ñåáõÙ »Ý ³ÛÝ ëÏ½μáõÝùÝ»ñÝ áõ Ù»Ãá¹Ý»ñÁ, áñáÝó ÙÇçáóáí Ñ³ÛÁ å»ïù ¿ ³½³ïíÇ ûï³ñÇ ïÇñ³å»ïáõÃÛáõÝÇó, ëï»ÕÍÇ å»ïáõÃÛáõÝ ¨ Ó»éù μ»ñÇ ³ÝÏ³ËáõÃÛáõÝ: ²Ûë Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ù»ç Ï³ñ¨áñ ·³Õ³÷³ñÝ»ñÇó ¹³ñÓ³í Ñ³Ûñ»ÝÇùÁ, Ñ³Ûñ»Ý³å³ßïáõ-ÃÛáõÝÁ`³½·Á, å»ïáõÃÛáõÝÁ: Ð³ÛÇÝ å»ïù ¿ ëÇñ»ÉÇ ¹³ñÓÝ»É Çñ Ñ³Ûñ»ÝÇùÁ, áñå»ë½Ç

1 ØÇñáõÙÛ³Ý è., ÐáíÑ³ÝÝ»ë î»ñáÛ»Ýó, ºñ¨³Ý, 2010: 2 ÐáíÑ³ÝÝÇëÛ³Ý ²., Ü³Éμ³Ý¹Û³ÝÁ ¨ Ýñ³ Å³Ù³Ý³ÏÁ, ºñ¨³Ý, 1956: 3 ê³ñ·ëÛ³Ý ²., àõñí³·ÇÍ XIX ¹³ñÇ Ñ³Û ÇÙ³ëï³ëÇñáõÃÛ³Ý, ºñ¨³Ý, 2001: 4 úß³Ï³Ý Ð., Ð³Ù³å³ïÏ»ñ ³ñ»õÙï³Ñ³Û ·ñ³Ï³ÝáõÃ»³Ý, Ñ. I, ºñáõë³Õ¿Ù, 1945: 5 ê³ñ·ëÛ³Ý ²., XIX ¹³ñÇ Ï»ë»ñÇ Ñ³Û Éáõë³íáñ³Ï³Ý ÙÇïùÁ ÁÝ¹¹»Ù ÏñáÝ³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý ¨ ³ñ¹Ç³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, ºñ¨³Ý, 1990: 6 ²ñÍñáõÝÇ ¶., Ðñ³å³ñ³Ï³Ëáë³Ï³Ý Ñ³ïÁÝïÇñ, ºñ¨³Ý, 2010, ¿ç 28:

113

³é³í»É Ñ»ßï ÉÇÝÇ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ÇÝùÝ³·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñáõÙÁ: ²Ù»Ý³-íï³Ý·³íáñ »ñ¨áõÛÃÁ, áñÁ Ï³ñáÕ ¿ ÉÇÝ»É ³½·Ç Ñ³Ù³ñ, Ñá·áõ ¨ á·áõ ³ÝÏ³ÛáõÝáõ-ÃÛáõÝÝ ¿, ë»÷³Ï³ÝÇ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ: ºÃ» ãÏ³ áñáß³ÏÇ ¹ÇÙ³·ÇÍ, áñï»Õ Ï»Ýï-ñáÝ³Ï³Ý »Ý ³½·Á ¨ Ñ³Ûñ»ÝÇùÁ, ³å³ Ñ³ÛÝ ³Ù»Ýáõñ Ï³ñáÕ ¿ Çñ»Ý ½·³É ÇÝãå»ë Çñ Ñ³Ûñ»ÝÇùáõÙ: Ð³Ûñ»Ý³½·³óáõÃÛ³Ý μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ, ³½·³ÛÇÝ Ñá·áõ ¨ á·áõ ¹³ï³ñÏáõÃÛáõÝÝ ³½·Á ¹³ñÓÝáõÙ »Ý ³Ýß³ñÅ ³½·³ÛÇÝ ß³ñÅÙ³Ý ¨ í»ñ³Ýáñá·Ù³Ý ÝÏ³ïÙ³Ùμ: Æ½áõñ ã¿, áñ ·ñ»Ã» »ñÏáõ ¹³ñ ¿ Ùï³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÁ ùÝÝ³¹³ïáõÙ »Ý ³Û¹ ³Ýß³ñÅáõÃÛáõÝÁ ¨ ³½·³ÛÇÝ μáÉáñ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ ³ÏáõÝùÁ ï»ëÝáõÙ ¹ñ³ Ù»ç: ¸ÇåáõÏ ¿ ³ÛÝ åÝ¹áõÙÁ, áñáÝù Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ù³Õ³ù³óÇ å»ïù ¿ áõÝ»Ý³ Ñ³ë³ñ³-Ï³Ï³Ý á·Ç: Ü³, áí ÷³ËãáõÙ ¿ Çñ Ñ³Ûñ»ÝÇùÇ ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, ÷ñÏáõÙ ¿ Çñ ³Ý-ÓÁ ¨ Ñ³Ûñ»ÝÇùÇó ÙÇ³ÛÝ Ù»Ï μ³Ý ¿ ï³ÝáõÙ` ÁÝï³ÝÇùÁ: §²Û¹ ¿ å³ï×³éÁ, áñ Ññ»³-Ý»ñÇ, Ñ³Û»ñÇ ÑáõÛÝ»ñÇ ¨ ëáó³ ÝÙ³Ý ·³ÕÃ³Ï³ÝÝ»ñÇ Ùáï Ñ³Ûñ»ÝÇùÁ Ýß³Ý³Ïáõ-ÃÛáõÝ ãáõÝÇ, ÇëÏ ÁÝï³ÝÇùÁ Ù»Í ¹»ñ ¿ Ë³ÕáõÙ¦1: Ð³ÛÝ ÁÝï³ÝÇù³å³ßï ¿, ÇëÏ Ñ³Û-ñ»Ý³å³ßï` áã: Ø»½³ÝáõÙ ½³ñÙ³Ý³ÉÇáñ»Ý ·ñ»Ã» μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ Ñ³Ûñ»ÝÇùÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ å³ñïùÇ ½·³óáÕáõÃÛáõÝÁ: ²Ûë ËÝ¹ÇñÁ Éáõë³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÁ ÷áñÓáõÙ »Ý ÉáõÍ»É ¹³ëïÇ³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³ï³ñ»Éáõ ÙÇçáóáí: ²é³ç ¿ ù³ßíáõÙ ÏÝáç ¨ ïÕ³Ù³ñ¹áõ Ñ³í³ë³ñ³å»ë ÏñÃáõÃÛáõÝ ëï³Ý³Éáõ Ñ³ñóÁ: Î³-Ý³Ûù Ý³Ë ¨ ³é³ç Ù³Ûñ»ñ »Ý ¨ å»ïù ¿ ÏÇñÃ ÉÇÝ»Ý, áñå»ë½Ç ÏñÃ»Ý Çñ»Ýó ½³í³Ï-Ý»ñÇÝ: ÎÇñÃ Ù³ñ¹Á Ñ»ßïáñ»Ý Ï³ñáÕ ¿ ¹³éÝ³É ù³Õ³ù³óÇ, Çñ ³ÝÏ³ËáõÃÛ³Ý Ù³ñ-ïÇÏÝ áõ å³Ñ³Ýç³ï»ñÁ: ÎñÃáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝ³í»ïáõÃÛáõÝÝ ³å³Ñáí»Éáõ Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ·ñ»É ³ÛÝåÇëÇ É»½íáí, áñÝ ÁÝÏ³ÉÙ³Ý ³éáõÙáí ¹ÛáõñÇÝ ¿: ¶. úïÛ³ÝÁ Ó¨³Ï»ñå»Éáí ÑÇÙÝ³ËÝ¹ÇñÁ` ÝßáõÙ ¿. §²½·³ÛÇÝ Û³é³ç³¹ÇÙáõÃ»³Ý áëÏ»¹³ñÁ Ï³ñÍÁí³Í Å³Ù³Ý³Ï ÙÁ` áõñ ³½·ÇÝ Ù¿ç áõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÇõÝÝ ³ñÍ³ñÍ»Éáõ ¨ áõëáõÙÁ ï³ñ³Í»Éáõ Ñ³Ù³ñ ß³ï ÙÇçáóÝ»ñ ·áñÍÇ ÏÁ ¹ñíÇÝ: ²Ûëå¿ë ß³ï»ñáõÝ »ñç³ÝÇÏ Ñ³Ùμ³õ³Í Å³Ù³Ý³Ï ÙÁ, áõñ ·ñ»Éáõ ùÇã ß³ï »é³Ý¹ ÏÁ ï»ëÝíÇ ³½·ÇÝ Ù»ç. Ð³ñÏ³õáñ ¿ñ áñ ÙÇÝã¨ ÑÇÙ³ Ù»ñ »ñÏáõ, ÑÇÝ áõ Ýáñ, É»½áõÝ»ñáõÝ Ù¿ÏÁ Ñ³ë³ñ³-Ï³ó É»½áõ áñáßí³Í ÁÉÉ³ñ: È»½áõ ÙÁ` ³Ù¿ÝáõÝ Ñ³ëÏÁÝ³ÉÇ, ¹ÇõñÇÝ áõ å³ñ½ á×áí, áñ ·ñ»Éáõ ³É ¹Å³ñ ãÁÉÉ³Û: È»½áõ ÙÁ, áñ ³Ûë Û³ïÏáõÃÇõÝÝ»ñ¿Ý ½³ï Ï³ñ· áõ Ï³ÝáÝ áõÝ»Ý³Û¦2: àõëïÇ ³Û¹ É»½íÇ ¹»ñÁ Ï³ñáÕ ¿ñ ëï³ÝÓÝ»É ÙÇ³ÛÝ ³ßË³ñÑ³μ³ñÁ, ù³-ÝÇ áñ ·ñ³μ³ñÁ Ñ³ëáõ ¹³ñÓÝ»ÉÁ Å³Ù³Ý³Ï³ï³ñ ¿ñ, ³å³ ³é³í»É ¹ÛáõñÇÝ ¿ñ ³ß-Ë³ñÑ³μ³ñÇÝ ³ÝóáõÙ Ï³ï³ñ»ÉÁ: ´³óÇ ³Û¹, ÇÝãå»ë ÝßáõÙ »Ý ·ñ³μ³ñÇó ³ßË³ñ-Ñ³μ³ñÇÝ ³ÝóÝ»Éáõ ÏáÕÙÝ³ÏÇóÝ»ñÁ, ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý ÙÇ ß³ñù ËáãÁÝ¹áïÝ»ñ, áñáÝù ÃáõÛÉ ã»Ý ï³ÉÇë ·ñ³μ³ñÇ ï³ñ³ÍÙ³ÝÁ ¨ ³Ùñ³åÝ¹Ù³ÝÁ: ²ÛÝ ¿` É»½íÇ ïÇ-ñ³å»ïÙ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ ïáÏáë³ÛÇÝ ÷áùñ³ÃÇíáõÃÛáõÝÁ, ß³ï ùã»ñÝ »Ý ·ñ³μ³-ñÇÝ ïÇñ³å»ïáõÙ ³ÛÝå»ë, áñ Ï³ñáÕ³Ý³Ý ëáíáñ»óÝ»É Ý³¨ ÙÝ³óÛ³ÉÇÝ, ·ñ³μ³ñÇ ï³ñ³ÍáõÙÁ ËÇëï Å³Ù³Ý³Ï³ï³ñ ·áñÍÁÝÃ³ó ¿ ¨ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ùáï³íáñ³å»ë Ï»ë Ï³Ù Ù»Ï ¹³ñ, ÇÝãÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ³ñ·»É³ÏíáõÙ ¿ Éáõë³íáñ³Ï³Ý ß³ñÅáõÙÁ, ·ñ³μ³ñÇ ËñÃÇÝ ÉÇÝ»Éáõ ¨ ³ßË³ñÑ³μ³ñÇÝ ã³ÝóÝ»Éáõ å³ñ³·³ÛáõÙ, ÑÝ³ñ³íáñ ¿ ÏáñóÝ»É Ý³¨ ³½·³ÛÇÝ É»½áõÝ: ²ßË³ñÑ³μ³ñÁ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ñ ï³ÉÇë Ñ³Õáñ-¹³ÏÇó ¹³éÝ³É ·ÇïáõÃÛ³Ý Ýí³×áõÙÝ»ñÇÝ, Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÇÝ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ ¨ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³ÝÁ, áñáÝù Ã³ñ·Ù³ÝíáÙ ¿ÇÝ Ñ³Û»ñ»Ý, ÇÝãÝ ¿É ÃáõÛÉ ¿ñ ï³ÉÇë ¹áõñë ·³É »Ï»Õ»óáõ ÇßË³ÝáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³Ý³÷³Ï ïÇñáõÛÃÇó, ³½³ïí»É Ñ»ÕÇÝ³Ï³å³ß-ïáõÃÛáõÝÇó: Ð³ñÏ ¿ Ýß»É, ë³Ï³ÛÝ, áñ Ñ³Ï³»Ï»Õ»ó³Ï³Ý ß³ñÅáõÙÁ áã ³ÛÝù³Ý Ïñá-Ý³Ï³Ý ¿, áñù³Ý áõÕÕí³Í ¿ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ÏÛ³ÝùáõÙ »Ï»Õ»óáõ ÇßË³ÝáõÃÛ³Ý ë³Ñ-Ù³Ý³÷³ÏÙ³ÝÁ: ²ÛëåÇëáí, Éáõë³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÁ ß»ßïáõÙ »Ý Ù»Ï ³ÛÉ Ï³ñ¨áñ ëÏ½μáõÝù, áñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ å»ïù ¿ ï³ñμ»ñ³Ï»É ÏñáÝÁ, Ñ³í³ïÁ ¨ »Ï»Õ»óÇÝ: ¶Çï»ÉÇùÇ ¨ Ñ³í³ïÇ ÷áËÑ³ñ³μ»áõÃÛ³Ý Ñ³ñóáõÙ, ë³Ï³ÛÝ, ³é³í»ÉáõÃÛáõÝÁ ·Çï»ÉÇùÇÝÝ ¿: ì»ñçÇÝÇë ÙÇçáóáí Éáõë³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÁ ÷áñÓáõÙ ¿ÇÝ Ëáõë³÷»É ÙÇ

1 §Øß³Ï¦, ÃÇõ 24: 2 úï»³Ý ¶., ²é³ç³ñÏáõÃÇÝ ³ßË³ñÑ³μ³ñ É»½áõÝ Ï³ÝáÝ³õáñ»É »õ Ñ³ë³ñ³Ï³ó É»½áõ ÁÝ»Éáõ íñ³, Î. äáÉÇë, 1851, ¿ç 1:

114

ß³ñù ËÝ¹ÇñÝ»ñÇó` Ù³ëÝ³íáñ³å»ë ³ñï³·³ÕÃ` ëáóÇ³É³Ï³Ý í³ï å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ å³ï×³éáí: ¶ñíáõÙ ¿ÇÝ ·ñù»ñ, áñáÝù ÝÏ³ñ³·ñáõÙ ¿ÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÇ μÝ³ÏÉÇÙ³Û³-Ï³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ, μ³ó³ïñáõÙ ÑáÕ³·áñÍáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝ³í»ïáõÃÛáõÝÁ, ë»÷³Ï³Ý ÑáÕÁ Ùß³Ï»Éáõ ¨ ûï³ñÇ Ñ³Ù³ñ ³ßË³ï»Éáõ ÝÛáõÃ³Ï³Ý ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝÁ (Ø. Ü³É-μ³Ý¹Û³Ý, §ºñÏñ³·áñÍáõÃÛáõÝÁ áñå»ë áõÕÇÕ ×³Ý³å³ñÑ¦, Ø. ÊñÇÙÛ³Ý §ä³åÇÏ ¨ ÃáéÝÇÏ¦, Ô. ÆÝ×Ç×Û³Ý §ÐÝ³ËûëáõÃÇõÝ ³ßË³ñÑ³·ñ³Ï³Ý Ð³Û³ëï³Ý»³Ûó ³ß-Ë³ñÑÇ¦, Ñ. 1): ´³óÇ ³Û¹ ¶ñ. ²ñÍñáõÝÇÝ Çñ Ñ»ñÃÇÝ ³é³ç³ñÏáõÙ ¿ñ ëï»ÕÍ»É ÷á-Ë³ïáõ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù ·ÛáõÕ³óÝ»ñÇÝ ãÝãÇÝ ïáÏáëáí ·áõÙ³ñ å»ïù ¿ ï³-ÛÇÝ ÑáÕÁ Ùß³Ï»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ÐáÕÁ Ùß³Ï»Éáõó μ³óÇ å»ïù ¿ ³Û¹ ÑáÕÁ å³ßïå³Ý»É, áõëïÇ áã Ã» å»ïù ¿ å³ïíÇñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ áõÕ³ñÏ»É μ³Ý³Ïó»Éáõ Ñ³Ù³ñ, ³ÛÉ å»ïù ¿ å³ïñ³ëï ÉÇÝ»É å³Ûù³ñ»É ½»ÝùÇ ÙÇçáóáí: ¶ñ. ²ñÍñáõÝÇÝ, ð³ýýÇÝ ¨ Ø. ÊñÇÙÛ³ÝÁ ³Û¹ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý å³ßïå³ÝÝ»ñ »Ý: ºíñáå³Ï³Ý Ù³ñ¹³ëÇ-ñáõÃÛáõÝÇó ÑÇ³ëÃ³÷í³Í Ê. Ð³ÛñÇÏÁ ³Ùñ³·ñáõÙ ¿ ³ÛÝ ÷³ëïÁ, áñ §ÃÕÃ» ß»ñ»-÷áí¦ ÑÝ³ñ³íáñ ã¿ áãÝãÇ Ñ³ëÝ»É §»ñÏ³ÃÛ³ ß»ñ»÷¦ ¿ ³ÝÑñ³Å»ßï. §à¯í Ñ³Ûáó áÕç ÙÝ³ó³Í áñ¹ÇÝ»ñ, ¹»é åÇïÇ ÏáïáñáõÇ±ù, ¹»é åÇïÇ ÙáñÃáõÇ±ù ³Û¹ ùãáïÇ ùÇõñ-ï»ñ¿Ý, ù³ÝÇ áñ ³Ý½¿Ý, ³Ý»ÕçÇõÕ, ³Ý³ëå³ñ Ï³åñÇù: ¸áõù Ù³ñ¹ ¿ù, Ó»éù áõ μ³-½áõÏ áõÝ¿ù…. ØÇ±Ã¿ ¹áõ ó³ÝÏ³ÉÇ ³½³ïáõÃÇõÝÁ ³é³Ýó ½áÑÇ »õ ³ñ»³Ý, ÓñÇ ëï³-Ý³É Ïáõ½»ë¦1: Ð³ñÏ »Õ³Í ¹»åùáõÙ Ñ³ÛÁ ËáëùÇ áõÅÇó å»ïù ¿ ³ÝóÝÇ μ³½ÏÇ áõÅÇÝ ÇÝùÝ Çñ»Ý å³ßïå³Ý»Éáõ Ñ³Ù³ñ, áõëïÇ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ù»ç å»ïù ¿ ÷áË³-Ï»ñå»É áñáß³ÏÇ ï³ññ»ñ, ù³ÝÇ áñ ³½· ¹³éÝ³Éáõ Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ ÙÇ³ëÝ³Ï³Ý ÉÇÝ»É: Ä. Ä. èáõëáÝ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³½·Ç Ï³Û³óÙ³Ý ·áñÍáõÙ Ï³ñ¨áñáõÙ ¿ ÙÇ³ëÝ³-Ï³Ý Ï³ÙùÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ: Î³ñ¨áñ ¿, áñå»½ëÇ ³½·Ç Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³Ý¹³Ù ³½·ÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ Ñ³ñó»ñáõÙ ¹ñë¨áñÇ ÙÇ³ëÝ³Ï³Ý Ùáï»óáõÙ, »½³ÏÇ Ï³ÙùÁ å»ïù ¿ ¹³éÝ³ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ï³Ùù: ºÃ» ÅáÕáíáõñ¹Á ÙÇ³ÛÝ »ÝÃ³ñÏíáõÙ ¿, ³å³ Ý³ ¹ñ³Ýáí í»ñ³óÝáõÙ ¿ ÅáÕáíáõñ¹ ÉÇÝ»Éáõ Çñ Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÁ2: Ð³Û ÅáÕáíñ¹Ç å³ñ³-·³ÛáõÙ ³Û¹ ÙÇ³ëÝáõÃÛáõÝÁ Ñ³×³Ë μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿: ²Ûë Ù³ëÇÝ »Ý íÏ³ÛáõÙ Ø. Ü³É-μ³Ý¹Û³ÝÇ ¹Çï³ñÏáõÙÝ»ñÁ: Ü³ ÷³ëïáõÙ ¿, áñ Ñ³ÛÁ ÙÇ³ÛÝ Ñá·áõÙ ¿ Çñ ¨ Çñ ÁÝï³ÝÇùÇ ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ ¨ Ù»Ï ³ÙμáÕç³Ï³Ý ·»ñ¹³ëï³Ý ã¿, ÇÝãÁ ß³ï Ï³ñ¨áñ ¿ ù³-Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝ ¨ å»ï³Ï³Ý Ùï³ÍáÕáõÃÛáõÝ Ó¨³íáñ»Éáõ ·áñÍáõÙ: àõëïÇ Éáõë³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÇ ëÏë³Í í»ñ³Ýáñá·ã³Ï³Ý ß³ñÅáõÙÁ »ÝÃ³¹ñáõÙ ¿ Ý³¨ Ñ³ÛÇ Ñá·»Ï»ñïí³ÍùÇÝ μÝáñáß áñáß³ÏÇ Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÷áË³Ï»ñåáõÙ: ²½·³ÛÇÝ Ñá·áõ ¨ á·áõ í»ñ³Ýáñá·ã³Ï³Ý ß³ñÅáõÙÁ ã»Ý ÁÝ¹áõÝáõÙ å³Ñå³Ýá-Õ³Ï³Ý Ã¨Ç Ý»ñÏ³Û³óáõóÇãÝ»ñÁ, Ñ³ïÏ³å»ë Ð. î»ñáÛ»ÝóÁ ¨ ¶. ²Ûí³½áíëÏÇÝ: Üñ³Ýù ³Ý½ÇçáõÙ å³Ûù³ñ »Ý ëÏëáõÙ Éáõë³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÇ ³é³ç³ñÏ³Í Ý³Ë³·ÍÇ ¹»Ù: ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ ·Í»ñáí Ý»ñÏ³Û³óÝ»ÉÇë, ëï»ÕÍíáõÙ ¿ Ñ»ï¨Û³É å³ïÏ»ñÁ: ì»ñ³-Ýáñá·ã³Ï³Ý ß³ñÅáõÙÁ ãå»ïù ¿ ëÏë»É Ñ³ÛÇÝ ÷á÷áË»Éáõó, Áëï ¿áõÃÛ³Ý »íñáå³-Ï³Ý³óÝ»Éáõó: Ð³ÛÁ ï³ñμ»ñíáõÙ ¿ ß³ï ³ÛÉ ³½·»ñÇó Ýñ³Ýáí, áñ ç»ñÙ»é³Ý¹ ùñÇë-ïáÝÛ³ ¿, ³ëïí³Í³í³Ë ¨ Çñ ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÇÝ Ñ³í³ï³ñÇÙ: Ð³ÛÏ³Ï³Ý ÇÝùÝáõ-ÃÛáõÝÁ »ÝÃ³ñÏ»É »íñáå³Ï³Ý Ñáë³ÝùÝ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛ³ÝÁ, Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿ íï³Ý·»É ³ÛÝ: Àëï ³Û¹Ù, ÏñáÝ³Ï³Ý ½³Ý³½³ÝáõÃÛáõÝÁ, ·ñ³μ³ñÇó ³ßË³ñÑ³μ³ñÇÝ ³Ýóáõ-ÙÁ ÷áËáõÙ »Ý Ñ³ÛÇ ï»ë³ÏÁ: Ð³ïÏ³Ýß³Ï³Ý ¿ Ð. î»ñáÛ»ÝóÇ ³ÛÝ åÝ¹áõÙÁ, áñ. §…Ù»ñ ³½·Á ã¿ Ã¿ ù³Õ³ù³Ï³Ý`³ÛÉ ÏñûÝ³Ï³Ý ³½· ÙÁÝ ¿. ºõ ³½·³ÛÝáó Ñ³õ³ïùÁ å³Ïë»Éáí ³½·Ý ³É ÏÁ ïÏ³ñ³Ý³Û »õ Çñ ÏûñÍ³ÝÙ³ÝÁ ÏÁ Ùûï»Ý³Û: ¶ÇïáõÃÇõÝ ³É å¿ïù ¿ Ù»ñ ³½·ÇÝ, μ³Ûó ½³ñ·³Ý³ÉÝÇë »õ ½ûñ³Ý³ÉÇë ·ÇïáõÃÇõÝáí ãÁÉÉ³ñ: Ø»ñ ³½·áõÃ»³Ý ÑÇÙÁ` áñ ¿ ÏñûÝùÁ, Ë³ËïÇ Ý¿, ³½·áõÃÇõÝÝ ³É ÏÁ Ë³ËïÇ, áñáíÑ»ï¨ ³Ýáñ ï»ÕÁ ¹Ý»Éáõ áõñÇß ÑÇÙ ãáõÝÇ¦3: Àëï ¿áõÃÛ³Ý î»ñáÛ»ÝóÁ ß»ßïáõÙ ¿ ³ÛÝ Ñ³Ý-·³Ù³ÝùÁ, áñ ³Û¹ ßñç³ÝáõÙ Ñ³ÛÁ å»ïáõÃÛáõÝ ãáõÝ»ñ, »Ï»Õ»óÇÝ ¿ñ ÙÇ³Ï ·áÛáõÃÛ³Ý Ï»ÝïñáÝÁ ¨ Ñ³ïÏ³å»ë Ï³ñ¨áñ ¿ Ý³Ë` ùñÇëïáÝÛ³, Ñ»ïá Ñ³Û ÉÇÝ»ÉÁ: ê³Ï³ÛÝ Ñ³Û

1 Ø»çμ»ñáõÙÝ Áëï Â¿ûÉ¿ûÉ»³Ý Ø., ¸³ñ ÙÁ ·ñ³Ï³ÝáõÃÇõÝ, Ñ. ², äáëïÁÝ, 1977, ¿ç 157: 2 Руссо Ж.-Ж., Об общественном договоре или принципы политического права, Москва, 1938, с. 15-23. 3 Ø»çμ»ñáõÙÝ Áëï ØÇñáõÙÛ³Ý è., ¿ç 174:

115

³½·Á ÙÇ³ÛÝ ÏñáÝ³Ï³Ý ³½· Ñ³Ù³ñ»Éáí, î»ñáÛ»ÝóÝ ³ÏÝÑ³Ûïáñ»Ý Ñ³ñí³ÍáõÙ ¿ñ å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñÇÝ: ²½·Á ÏñáÝ³Ï³Ý Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝ ã¿, ¨ ³ÛÝ ÏñáÝ³Ï³Ý ¹³ñÓÝ»Éáí, ÇÝùÝÁëïÇÝùÛ³Ý »ÝÃ³ñÏíáõÙ ¿ í»ñçÇÝÇë ·³Õ³÷³ñ³Ëá-ëáõÃÛ³ÝÁ, μ³óÇ ³Û¹ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÝ Çñ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ùμ íñÇÅ³éáõ ã¿, ³ÛÉ ÏñáÝ ¿, áñÇ ÑÇÙùáõÙ Ñ³Ý¹áõñÅáÕ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ áõ Ù³ñ¹³ëÇñáõÃÛáõÝÝ ¿, áõëïÇ ÝÙ³Ý ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÁ Ï³ëÏ³ÍÇ ¿ »ÝÃ³ñÏáõÙ å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ó»éùμ»ñ-Ù³Ý ·³Õ³÷³ñÁ: ²Ûë ³éáõÙáí ìáÉï»ñÝ Çñ³í³óÇáñ»Ý ÝßáõÙ ¿. §²Ù»Ý³É³í μ³ÝÁ, áñ Ï³ñáÕ ¿ÇÝ ³Ý»É Ù³ñ¹ÇÏ, ÁÝ¹áõÝ»É ³ÛÝåÇëÇ ÏñáÝ, áñÁ Ñ³ñÙ³ñ ÏÉÇÝ»ñ å»ï³-Ï³Ý Ï³é³í³ñÙ³Ý ³Ù»Ý³μ³Ý³Ï³Ý Ó¨ÇÝ¦1: ²Ý¹ñ³¹³éÝ³Éáí ·ñ³μ³ñÝ ³ßË³ñ-Ñ³μ³ñáí ÷áË³ñÇÝ»Éáõ Ñ³ñóÇÝ, î»ñáÛ»ÝóÝ ³ñï³Ñ³ÛïáõÙ ¿ Çñ ¹Å·áÑáõÃÛáõÝÁ, Ýß»Éáí`§….Ñ³í³ïÁ Ýáñá·áÕÝ»ñÁ Ñ³Û»ñ»Ý É»½áõÝ ³É Ýáñá·»Éáõ »É»ñ »Ý`μ³Ý ÙÁ Áë»É ã¿…¦2: ÆÝãå»ë ÷³ëïáõÙ ¿ î»ñáÛ»ÝóÁ, ÙÇïùÁ ¨ É»½áõÝ ÷áËå³ÛÙ³Ý³íáñáõÙ »Ý ÙÇÙÛ³Ýó ·áÛáõÃÛáõÝÁ ¨ Ù»ÏÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÁ Ýå³ëïáõÙ ¿ Ý³¨ ÙÛáõëÇ ÷á÷áËáõ-ÃÛ³ÝÁ: ºíñáå³Ï³Ý ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ³½¹»óáõÃÛ³Ùμ å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í μ³ñáÛ³-Ï³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÁ ¨ë ÷áË³Ï»ñåÙ³Ý »Ý »ÝÃ³ñÏíáõÙ, ÇÝãÁ ã»Ý ÁÝ¹áõÝáõÙ å³Ñå³-ÝáÕ³Ï³ÝÝ»ñÁ: ºíñáå³Ï³Ý ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ Éáõë³íáñáõÃÛáõÝÇó μ³óÇ ï³ñ³-ÍáõÙ ¿ Ý³¨ ß³ï ³ÛÉ ³ñ³ï³íáñ »ñ¨áõÛÃÝ»ñ: ä³Ñå³ÝáÕ³Ï³ÝÝ»ñÁ Ï³ñÍáõÙ »Ý, áñ ÏñáÝ³Ï³Ý μ³ñ»å³ßïáõÃÛ³Ùμ ¨ í³ËíáñáõÃÛ³Ùμ ³åñáÕ ³½·Ç Ñ³Ù³ñ ÏáñÍ³Ý³-ñ³ñ ¿ ³½³ï³Ï³Ý Ñ³Û³óùÝ»ñÇ ï³ñ³ÍáõÙÁ, ÏÝáçÝ ³½³ïáõÃÛáõÝ ï³ÉÁ: î»ñá-Û»ÝóÁ ù³ñÏáÍáõÙ ¿ §³ÝÑ³í³ï ¨ Ñ»ñ»ïÇÏáë¦ Éáõë³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÇÝ`÷áË³ñ»ÝÁ ëï³Ý³Éáí ³Ûë å³ï³ëË³ÝÁ. §²½·Á ã¿ Ñá·¨áñÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, áõñ»ÙÝ ¨ áã ÎñáÝ³-Ï³Ý ÅáÕáíÇ Ñ³Ù³ñ, ³Û¹ ·³Õ³÷³ñÁ ÃáÕ Ñ³Ý»Ý ÙÇ³Ý·³Ù ÛáõñÛ³Ýó ÙïùÇó, ³ÛÉ Ñá·¨áñ ¨ ÎñáÝ³Ï³Ý ÅáÕáíÁ »Õ³Í »Ý ¨ Ï³Ý ³½·Ç Ñ³Ù³ñ ¨ Ýáó³ Ñ³ñáõó³ÝáÕÁ, å³ÑáÕÁ ¨ ¹³ñÙ³ÝáÕÁ ³½·Ý ¿ ¹³ñÓÛ³É¦3: ²Ù÷á÷»Éáí å»ïù ¿ Ýß»É, áñ ³½·³ÛÇÝ í»ñ³Ýáñá·ã³Ï³Ý ß³ñÅáõÙÁ »ÝÃ³¹-ñáõÙ ¿ Ý³Ë ¨ ³é³ç ³ÝÑ³ïÇ ÇÝùÝ³·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝ, §Ùï³íáñ ¨ μ³ñáÛ³Ï³Ý¦ ³Ýß³ñÅáõÃÛ³Ý Ñ³ÕÃ³Ñ³ñáõÙ, ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ¨ å»ï³Ï³Ý Ùï³-ÍáÕáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñáõÙ: Èáõë³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÁ, Ýå³ï³Ï áõÝ»Ý³Éáí Ñ³ÕÃ³Ñ³ñ»É í»-ñáÝßÛ³É ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ, ÷áñÓáõÙ »Ý áñáß³ÏÇ ÷áË³Ï»ñåáõÙÝ»ñ Ï³ï³ñ»É ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ: êñ³Ý Ñ³Ï³é³Ï å³Ñå³ÝáÕ³Ï³Ý Ã¨Ç Ý»ñÏ³Û³óáõ-óÇãÝ»ñÁ ³½·Ç ½³ñÃáÝùÁ ï»ëÝáõÙ »Ý å³Ñå³ÝáÕ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, ³í³Ý¹³Ï³Ý Ñ³-ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ å³Ñå³Ý»Éáõ Ù»ç: ºñÏáõ ¹»åùáõÙ ¿É Ýå³ï³ÏÁ Ù»ÏÝ ¿` áõÝ»Ý³É ³½·³ÛÇÝ ½³ñÃáÝù: Ø»Ï ³ÛÉ Ñ³ñó ¿, Ã» ÇÝãåÇëÇ ÙÇçáóÝ»ñ »Ý ³é³ç³ñÏíáõÙ Çμñ¨ ÉáõÍáõÙ: ì»ñÉáõÍ»Éáí Éáõë³íáñ³Ï³Ý Ý³Ë³·ÇÍÁ` å³ñ½ ¿ ¹³éÝáõÙ, áñ Éáõë³íáñ³-Ï³ÝÝ»ñÁ ÷áñÓáõÙ ¿ÇÝ Ñ³ÛÇÝ ³é³í»É ÁÝÏ³ÉáõÝ³Ï ¹³ñÓÝ»É ºíñáå³ÛáõÙ Ï³ï³ñ-íáÕ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ` ÷áË³Ï»ñåÙ³Ý »ÝÃ³ñÏ»Éáí ÙÇ ß³ñù Ñ³ï-ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ: ê³Ï³ÛÝ ÏñáÝÇ ¹»ñÇ ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáõÙÁ ¨ ·ñ³μ³ñÇó ³ßË³ñÑ³μ³-ñÇÝ ³ÝóáõÙÁ óáõÛó ïí»óÇÝ, áñ ³Û¹ Íñ³·ÇñÝ ³ÛÝù³Ý ¿É Ï»ÝëáõÝ³Ï ã¿: ²Û¹ ÷áË³-Ï»ñåáõÙÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ñ³ÛÇ ³ñÅ»Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ·Çï³Ïóáõ-ÃÛáõÝÁ ¨ å»ï³Ï³Ý Ùï³ÍáÕáõÃÛáõÝÁ ã¹³ñÓ³Ý ÑÇÙÝ³ñ³ñ ³ñÅ»ùÝ»ñ: àõëïÇ ³ñ¹-ÛáõÝ³í»ï ¿ áã ³ÛÝù³Ý å³Ûù³ñ»É Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñÇ ¹»Ù, áñù³Ý í»ñ³óÝ»É å³ï×³é-Ý»ñÁ: Â»¨, Ç ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝ å³Ñå³ÝáÕ³Ï³ÝÝ»ñÇ, Éáõë³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÁ áñáß³ÏÇ ù³ÛÉ»ñ ¿ÇÝ Ó»éÝ³ñÏáõÙ ³½·³ÛÇÝ ½³ñÃáÝùÇ áõÕÕáõÃÛ³Ùμ: ä³Ñå³ÝáÕ³Ï³ÝÝ»ñÝ ³é³ç³ñÏáõÙ »Ý ÙÇ³ÛÝ å³Ñå³Ý»É ³ÛÝ, ÇÝãÁ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ` ³é³Ýó Ýß»Éáõ ÑÇÙ-Ý³íáñ ³ÛÝåÇëÇ ÙÇçáóÝ»ñ, áñáÝù Ïå³Ñå³Ý»ÇÝ Ñ³ÛÇ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ã¿ÇÝ ÓáõÉÇ ³ÛÉ ³½·»ñÇ: Î³ñ»ÉÇ ¿ åÝ¹»É, áñ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ Ý³Ë³Ó»éÝ»Éáõó ³é³ç, Ï³ñ¨áñ ¿ ïíÛ³É ³½·Ç Ñá·áõ ¨ á·áõ ¹Çï³ñÏáõÙÁ ¨ í»ñÉáõÍáõÙÁ` ³é³í»É Ñ³Ù³å³ï³Ë³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñ ¨ ÉáõÍáõÙÝ»ñ ·ïÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: Èáõë³íáñ³Ï³Ý ¨ Ïñá-

1 Вольтер Ф., Бог и люди, статьи, памфлеты, письма, т. 1, Москва, 1961, с. 101. 2 î»ñáÛ»Ýó Ð., ´³Ý³¹³ï, Îáëï³Ý¹ÝáõåûÉÇë, 1860, ¿ç 60: 3 Ü³Éμ³Ý¹Û³Ý Ø., ºñÏ»ñ, ºñ¨³Ý, 1979, ¿ç 392:

116

Ý³Ï³Ý ÇÝùÝáõÃÛ³Ý »ñÏÁÝïñ³ÝùÇ Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñÁ Ñ³ïÏ³å»ë ³Ûëûñ Ï³ñ¨áñíáõÙ »Ý ³ÛÝ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó, Ã» å³Ñå³ÝáÕ³Ï³ÝÝ»ñÇ ¨ Éáõë³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÇ ÙÇç¨ μ³-ËáõÙÇó Ç՞Ýã »Ýù Å³é³Ý·»É Ù»Ýù` Ï³ÛáõÝ ÇÝùÝáõÃÛáõÝ, Ã»՞ ÷³Ëáõëï ÇÝùÝáõÃÛáõÝÇó ¹»åÇ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝ ¨ ³ßË³ñÑ³ù³Õ³ù³óÇáõÃÛáõÝ:

ПРОСВЕЩЕНЧЕСКИЕ И РЕЛИГИОЗНЫЕ ПРОЕКТЫ АРМЯНСКОЙ ИДЕНТИЧНОСТИ В ОБЩЕСТВЕННОМ СОЗНАНИИ АРМЯН XIX ВЕКА

Нане Мовсисян Целью статьи является выяснение вопроса о национальной идентичности через

просвещенческий и религиозный проект. Реконструкция национального движения предполагает изменение индивидуального самосознания, преодоление психологической и моральной пассивности, формирование гражданского и государственного мышления. Представители проекта Просвещения сделали попытку решить эти проблемы путем преобразования некоторых особенностей армянской идентичности. Основной целью проекта Просвещения является формирование социального общества с помощью образования. Основные понятия этого проекта – нация, родина и правительство.

Представители религиозного проекта не поддерживают проект Просвещения. Они подчеркивают роль церкви в сохранении консервативного общества.

В статье мы указывает на важность некоторых аспектов этих проектов, утверждая при этом, что для изменения некоторых сторон национальной идентичности, мы должны проанализировать такие понятия, как дух и душа нации, чтобы выбрать наиболее подходящие методы и решения.

THE ENLIGHTENMENT AND RELIGIOUS PROJECTS OF THE ARMENIAN IDENTITY IN THE XIX CENTURY PUBLIC OPINION

Nane Movsisyan

The article aims at elucidating the issue of national identity via the analysis of the enlightenment and religious projects. The national reconstruction movement assumes the change of the person's self-consciousness, overcoming of the mental and moral immobility, the formation of the civic and state mentality. The representatives of the enlightenment project make an attempt to overcome these problems by transforming certain features of the Armenian identity. The primary goal of the enlightenment project is the formation of the civic society through the dissemination of education. The main concepts are nation, hometown and government. On the other hand, the representatives of the religious project argue the enlightenment project. They emphasize the role of the church and focus on keeping the conservative society. The author points out the importance of some angles of these projects but also claims that before changing some angles of national identity we should analyze the spirit and soul of the given nation to choose the most appropriate methods and solutions.

117

ö²Î ºì ´²ò Ð²Ø²Î²ð¶ºðÆ ØÞ²ÎàôÂ²ÚÆÜ ²èàôØÜºðÀ ÜÇÝ³ ØÏñïãÛ³Ý

ºäÐ, ä³ïÙáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ï, μ³Ï³É³íñÇ³ïÇ áõë³ÝáÕ ¶Çï. Õ»Ï.` ÷.·.Ã. Î. Ú³ñ³ÉÛ³Ý


è»åñ»½»Ýï³ïÇí Ùß³ÏáõÛÃÇ ï»ëáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ` Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ½³ñ-·³óÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óáõÙ ã»Ý ³é³ÝÓÝ³óíáõÙ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝÝ áõ ëáóÇ³É³Ï³ÝÁ, ¹ñ³Ýù ¹ÇïíáõÙ »Ý Çμñ¨ ÝáõÛÝ ý»ÝáÙ»ÝÇ »ñÏáõ ÏáÕÙ»ñ1: Øß³ÏáõÛÃÁ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ÷³ëï ¿ ³ÛÝù³Ýáí, áñ é»åñ»½»Ýï³óÝáõÙ ¿ ³ÛÝåÇëÇ ·³Õ³÷³ñÝ»ñ, ³ñÅ»ùÝ»ñ, áñáÝù ·áñÍáõÝ »Ý` Çñ»Ýó ÷³ëï³Ï³Ý ×³Ý³ãÙ³Ý ßÝáñÑÇí2: Ð³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ½³ñ-·³óÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óáõÙ, ³ÛëåÇëáí, Ùß³ÏáõÛÃÝ ³é³çÝ³ÛÇÝ ¿ ¹ÇïíáõÙ: ¼³ñ·³ó-Ù³Ý Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ÷áõÉáõÙ ³é³ç »Ï³Í ³ÛÉÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ ·³Õ³÷³ñÁ, Ñ³ÛïÝí»-Éáí í³ñù³ÛÇÝ ÙáïÇí³óÇ³ÛÇ ÑÇÙùáõÙ, ¹³éÝáõÙ ¿ Ñ³ëï³ïáõÝ ëáóÇ³É³Ï³Ý ÷³ëï` ã¹³¹³ñ»Éáí Ý³¨ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ÷³ëï ÉÇÝ»Éáõó3: ²é³çÝáñ¹í»Éáí é»åñ»½»Ýï³ïÇí Ùß³ÏáõÛÃÇ ï»ëáõÃÛ³Ùμ` ³Ûë ³ßË³ï³Ý-ùáõÙ Ù»ñ Ýå³ï³ÏÁ ÏÉÇÝÇ Ñ³ëÏ³Ý³É, Ã» ÇÝãå»ë ¿ Ùß³ÏáõÛÃÁ é»åñ»½»Ýï³óíáõÙ μ³ó ¨ ÷³Ï Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñáõÙ: ²é³çÇÝ ³Ý·³Ù «÷³Ï ¨ μ³ó Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñ» Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ»ñÝ û·ï³·áñÍ-í»É »Ý ². ´»ñ·ëáÝÇ ÏáÕÙÇó` ·ÉË³íáñ³å»ë Ùï³ÍáÕáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ÷áõÉ³Û-ÝáõÃÛáõÝÁ óáõÛó ï³Éáõ Ñ³Ù³ñ: ²ÛÝáõÑ»ï¨ Î. äáåå»ñÁ, Ý³Ë³å³ïíáõÃÛáõÝÁ ï³-Éáí μ³ó Ñ³Ù³Ï³ñ·ÇÝ, ÷áñÓ»ó äÉ³ïáÝÛ³Ý ï»ëáõÃÛ³Ý ÑÇÙ³Ý íñ³ óáõÛó ï³É ÷³Ï Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: Àëï ¿áõÃÛ³Ý, åÉ³ïáÝÛ³Ý ï»ëáõÃÛáõÝÇó μ³óÇ, äáåå»ñÝ ³Ý¹ñ³¹³ñÓ»É ¿ Ý³¨ Ð»ñ³ÏÉÇïÇ, ²ñÇëïáï»ÉÇ, ü.ü. Ð³Û»ÏÇ, Ð»·»ÉÇ ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, áñáÝóÇó, ûñÇ-Ý³Ï, Ð»ñ³ÏÉÇïÇ, Ð³Û»ÏÇ ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹Çï³ñÏáõÙ ¿ Çμñ¨ μ³ó Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñ: ö³Ï Ñ³Ù³Ï³ñ·Á »ñμ»ÙÝ Ñ³Ù»Ù³ïíáõÙ ¿ ûñ·³ÝÇ½ÙÇ Ñ»ï4: îáÑÙ³ó»Õ³ÛÇÝ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝáõÙ ÇÝ¹ÇíÇ¹Ý»ñÇÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ñ³Ù»Ù³ï»É ûñ·³ÝÇ½ÙÇ μçÇçÝ»ñÇ áõ ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ Ñ»ï: ²Û¹ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ ÏÇë³ûñ·³Ý³Ï³Ý Ï³åáí »Ý ÙÇ³óí³Í` ³½-·³ÏóáõÃÛ³Ùμ, ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ÏÛ³Ýùáí, ÙÇ³ÝÙ³Ý Ñá·ë»ñáí áõ íï³Ý·Ý»ñáí: Æ ï³ñ-μ»ñáõÃÛáõÝ μ³ó Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç` áñáõÙ ÇÝ¹ÇíÇ¹Ý»ñÇó ß³ï»ñÁ Ùñó³ÏóáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùáí ³é³çÝáñ¹í»Éáí` Ó·ïáõÙ »Ý í»ñ μ³ñÓñ³Ý³É áõ ½μ³Õ»óÝ»É ÙÛáõë ³Ý-¹³ÙÝ»ñÇ ï»Õ»ñÁ, ûñ·³ÝÇ½ÙáõÙ áïù»ñÁ »ñμ»ù ã»Ý Ó·ïáõÙ ·ÉËÇ ï»ÕÁ ½μ³Õ»óÝ»É, ÇëÏ Ù³ñÙÝÇ ³ÛÉ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ` áñáí³ÛÝÇ5: à՞ñÝ ¿ ÝÙ³Ý ëï³ïÇÏáõÃÛ³Ý Ñá·»μ³Ý³-Ï³Ý å³ï×³éÁ: ²Ûë ³éáõÙáí` ´»ñ·ëáÝÁ Ñ»ï¨Û³É Ñ³ñó³¹ñáõÙÝ ¿ ³ÝáõÙ. §Æ՞Ýã ÏÉÇ-Ý»ñ Ù»ñ Ù³ÝÏáõÃÛáõÝáõÙ, »Ã» Ù»½ ÃáõÛÉ ï³ÛÇÝ ³Ý»É ³Ù»Ý ÇÝã: Ø»Ýù μ³í³ñ³ñí³-ÍáõÃÛáõÝÇó μ³í³ñ³ñí³ÍáõÃÛáõÝ ÏÃéãÏáï»ÇÝù: ´³Ûó ³Ñ³ Ñ³ÛïÝí»ó ³ñ·»ÉùÁ: ÆÝãáõ՞ ¿ÇÝù Ù»Ýù ¹ñ³Ý »ÝÃ³ñÏíáõÙ¦6: ÜáõÛÝù³Ý Ñ»ï³ùñùÇñ ¿ Ý³¨ ´»ñ·ëáÝÇ μ³ó³ïñáõÃÛáõÝÁ í»ñáÝßÛ³É Ñ³ñóÇ í»-ñ³μ»ñÛ³É, áñÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë »ÝÃ³ñÏí»Éáõ Ñá·»μ³Ý³Ï³Ý ÏáÕÙÁ: ¸ñ³ å³ï×³éÝ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ ÇÝãáõ՞ »ÝÃ³ñÏí»É Ñ³ñó³¹ñÙ³Ý ãÍ³·»ÉÝ ¿7: ºñ»Ë³ÛÇ Ùáï ëáíá-ñ³μ³ñ ÝÙ³Ý Ñ³ñó³¹ñáõÙ ãÇ ³é³ç³ÝáõÙ.§Ø»Ýù å³ñ½³å»ë ëáíáñáõÃÛáõÝ »Ýù

1 Ионин Л., Социология культуры, Москва, 2004. с. 68. 2 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 67: 3 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 69: 4 Поппер К., Открытое общество и его враги, Москва, 1992, с. 218. 5 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ: 6 Бергсон А., Два источника морали и религии, Москва, 1994, с. 1. 7 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ:

118

¹³ñÓñ»É Éë»É Ù»ñ áõëáõóÇãÝ»ñÇÝ ¨ ÍÝáÕÝ»ñÇÝ: Ø»Ýù »ÝÃ³ñÏíáõÙ ¿ÇÝù Ýñ³Ýó, ù³ÝÇ áñ ½·áõÙ ¿ÇÝù, áñ Ýñ³Ýù Ù»ñ ÍÝáÕÝ»ñÝ ¿ÇÝ, Ýñ³Ýù Ù»ñ áõëáõóÇãÝ»ñÝ ¿ÇÝ ¨ áõÝ»ÇÝ áñáß³ÏÇ Ñ»ÕÇÝ³ÏáõÃÛáõÝ Ù»½ Ùáï....¦1: ²Ûë Ï»ñå ëáíáñáõÛÃÇ áõÅÁ í»ñ³ÍíáõÙ ¿ å³ñï³í³ñáõÃÛ³Ý, ÇëÏ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÁ` ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛ³Ý2: ²ñÙ³ï³ó³Í ëáíáñáõÛÃÝ ³ñ¹»Ý Ç Ñ³Ûï ¿ μ»ñáõÙ Çñ Ññ³Ù³Û³Ï³Ý ·ÇÍÁ, ¨ ãÝ³Û³Í ³ÛÝ μ³ÝÇÝ, áñ Ù»ñ ÏÛ³ÝùÇ ï³ñμ»ñ ßñç³÷áõÉ»ñáõÙ Ù»Ýù ÙÇßï ¿É Ï³Ý·ÝáõÙ »Ýù ÁÝïñáõÃÛ³Ý ³é³ç, μ³Ûó ³í»ÉÇ ß³ï ³ÝáõÙ »Ýù ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù Ñ³Ù³å³ï³ëË³ÝáõÙ »Ý ë³ÑÙ³Ýí³Í Ï³ÝáÝÝ»ñÇÝ3: úñ»ÝùÁ/ëáíáñáõÛÃÁ Ï³, áñáíÑ»ï¨ ¹ñ³Ý »ÝÃ³ñÏ-íáõÙ »Ý4: ºÝÃ³ñÏí»Éáõ Ù»Ë³ÝÇ½ÙÝ»ñÁ ï³ñμ»ñ »Ý ¹Çï³ñÏíáÕ »ñÏáõ Ñ³ë³ñ³Ïáõ-ÃÛáõÝÝ»ñáõÙ: Ü³ËÝ³¹³ñÛ³Ý Ù³ñ¹áõÝ Ñ³ïáõÏ ¿É»Ù»Ýï³ñ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÁ Ó»éù ¿ μ»ñáõÙ ³íïáÙ³ïÇ½ÙÇ áõÅ, ³ÛÝ Çñ μÝáõÛÃáí μÝ³½¹³ÛÇÝ ¿5: ¸ñ³Ý Ñ³Ï³é³Ï` é³óÇáÝ³É Ùï³ÍáÕáõÃÛáõÝÝ Çñ Ñ»ï μ»ñáõÙ ¿ ·áñÍÇùÝ»ñ, áñáÝù ÷á÷áËí»Éáõ ÙÇ-ïáõÙÝ»ñ áõÝ»Ý6: ²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ÝáõÛÝÇëÏ ³μëáõñ¹ ûñ»ÝùÝ»ñÇÝ »ÝÃ³ñÏí»ÉÁ Ñ³-ë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ Ñ³Ù³ËÙμí³ÍáõÃÛ³Ùμ áõ Ï³ñ·³íáñáõÃÛ³Ùμ ¿ ³å³Ñáí»É7: ö³Ï-μ³ó Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ ÏáÝï»ùëïáõÙ` ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý-Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ÷á÷áËáõÃÛ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó, ´»ñ·ëáÝÁ ¹³ μ³ó³ïñáõÙ ¿ ÏñáÝÇ ³é³çÇÝ` ëáõμÇÝï»É»Ïïáõ³É Ó¨Çó ëáõå»ñÇÝï»É»Ïïáõ³É Ó¨ÇÝ ³ÝóÙ³Ùμ8: ²é³çÇÝÁ Ý»ñ³éáõÙ ¿ Ý³ËÝ³¹³ñÛ³Ý Ñ³í³ï³ÉÇùÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á` ëï³ïÇÏ Ùï³ÍáÕáõÃÛ³Ùμ μÝáñáßí»Éáí, ÙÇÝã¹»é ¹ÇÝ³ÙÇÏ Ùï³ÍáÕáõÃÛáõÝÁ μÝáñáß ¿ »ñÏñáñ¹ ÷áõÉÇÝ: Øß³ÏáõÛÃÁ Ý³ËÝ³¹³ñÛ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ é»åñ»½»Ýï³óíáõÙ ¿ ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý ëï³ïÇÏáõÃÛáõÝÝ ³å³ÑáíáÕ ï³μáõÇ ÇÝëïÇïáõïÇ ÙÇçáóáí, áñÁ Ï³ëÏ³ÍÇ ï³Ï ãÇ ¹ñíáõÙ: î³μáõÝ, ëáíáñ³-μ³ñ, Ëëïáñ»Ý ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿ñ ÏÛ³ÝùÇ Ó¨»ñÁ` ï³ñ³Íí»Éáí μáÉáñ ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñÇ íñ³, Ùï³Í»Éáõ Ñ³Ù³ñ áñ¨¿ »Éù ãÃáÕÝ»Éáí9: îíÛ³É ¹»åùáõÙ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»Ë³ÝÇ½³óÇ³Ý áõÝ»ñ Çñ μ³ó³ïñáõÃÛáõÝÁ` ×Çßï áõÕÇÝ Ý³Ëûñáù ¿ñ ë³ÑÙ³Ýí³Í: ò»ÕÇ ³Ý¹³ÙÇó, ÇÑ³ñÏ», áñáß³ÏÇ ç³Ýù»ñ ¿ÇÝ å³Ñ³ÝçíáõÙ ï³μáõÝ Ñ³ÕÃ³Ñ³-ñ»Éáõ Ï³Ù ï³μáõÇ ë³ÑÙ³Ý³Í Ï³ñ·áí ·áñÍ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ´³Ûó Ý³ Ñ³½í³¹»å ¿ñ Ñ³ÛïÝíáõÙ ³ÛÝåÇëÇ ¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç, »ñμ ëïÇåí³Í ¿ñ Ï³ëÏ³ÍÇ ï³Ï ¹Ý»É Çñ ·áñ-ÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ×Çßï Ï³Ù ëË³É ÉÇÝ»ÉÁ10, áõëïÇ ³ÝÇÙ³ëï ¿ñ Ëáë»É Ñ³Ï³¹ñáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÇ, ³ÛÉÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ ·³Õ³÷³ñÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ: ê³Ï³ÛÝ ë³ ãÇ Ýß³Ý³ÏáõÙ, áñ ÝÙ³Ý Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝáõÙ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ ã¿ÇÝ ÉÇÝáõÙ: ä³ñ½³å»ë ÑÝ³ñ³íáñ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõÕÕí³Í ¿ÇÝ áã Ã» ÏÛ³ÝùÇ Ó¨»ñÇ μ³ñ»É³íÙ³ÝÁ, ³ÛÉ, ûñÇÝ³Ï, Ýß³Ý³íáñíáõÙ ¿ÇÝ Ýáñ ï³μáõÇ ³é³ç ·³Éáí11: î³μáõÝ ËÙμ³ÛÇÝ Ùï³ÍáÕáõÃÛ³Ý áõ ÏáÉ»ÏïÇí å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý Ó¨ ¿ñ, áñÁ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ Ï³ñ·³íáñÙ³ÝÝ áõ Ï³ÝáÝ³Ï³ñ·Ù³ÝÝ ¿ Ýå³ëï»É12: ÆëÏ Áëï ì. êáõË³ÝáíÇ` ãÙï³Í»ÉÁ ¨ë Ùï³ÍáÕáõÃÛ³Ý Ó¨ ¿, áñÁ μÝáñáß ¿ ÷³Ï Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ13 (÷³Ï Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ ³éÏ³ Ï³ñÍñ³ïÇå³ÛÇÝ, ÏáÉ»ÏïÇí Ùï³ÍáÕáõÃÛáõÝÁ μÝáñáß»Éáõ Ñ³Ù³ñ ßáïÉ³Ý¹³óÇ ÷ÇÉÇëá÷³ ¸»íÇ¹ ÚáõÙÁ ³é³ç ¿ ù³ß»É §³ëáóÇ³ïÇí¦ Ñá·»-μ³ÝáõÃÛ³Ý ï»ëáõÃÛáõÝÁ` óáõÛó ï³Éáõ Ñ³Ù³ñ, áñ Ù»Ýù Ù»ñ Ùß³ÏáõÛÃÁ Ï³éáõóáõÙ

1 Бергсон А., с. 2. 2 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 10: 3 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 16. 4 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 22: 5 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 2: 6 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 25: 7 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 21: 8 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 2: 9 Поппер К., с. 217. 10 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ: 11 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ: 12 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ: 13 Суханов В., Открытое (закрытое) общество. Ù»çμ»ñíáõÙ ¿ Áëï` samlib.ru/s/suhanow_w_n/ozo2.shtml/, 14.11.2002.

119

»Ýù ³ëáóÇ³óÇ³Ý»ñÇ ÙÇçáóáí, Ù»½³ÝáõÙ Ùï³ÍáõÙ ¿ Ù»ñ Ùß³ÏáõÛÃÁ)1: ²Ñ³ äÉ³-ïáÝÛ³Ý ï»ëáõÃÛáõÝÝ áõÕÕí³Í ¿ñ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÝÙ³Ý Ó¨Ç Ç¹»³É³Ï³Ý³óÙ³ÝÁ: äÉ³ïáÝÛ³Ý ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í ¿ñ Ð»ñ³ÏÉÇïÛ³Ý` §³Ù»Ý ÇÝãÝ ³Ý-óáÕÇÏ ¿¦ ï»ëáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÝùÁ2: äÉ³ïáÝÇ Ýå³ï³ÏÁ Ç¹»³É³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³ÝáõÙÝ ¿ñ, áñÁ »ÉÝáõÙ ¿ñ Ýñ³ å³ïÙ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý (ÇëïáñÇóÇëï³Ï³Ý) ÏáÕÙ-ÝáñáßáõÙÇó3: äáåå»ñÝ û·ï³·áñÍ»ó §arrested state¦ ï»ñÙÇÝÁ` óáõÛó ï³Éáõ Ñ³-Ù³ñ, áñ ÝÙ³Ý å»ïáõÃÛáõÝÁ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ ãÇ ×³Ý³ãáõÙ4: ´³Ûó¨ Ëáëïáí³Ý»ó, áñ äÉ³ïáÝÇ ó³ÝÏáõÃÛ³Ý ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í ¿ñ μ³ñÇ Ï³Ùù, ù³ÝÇ áñ Ó·ï»Éáí Ñ³ë³-ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ Ñ»ï ï³Ý»É ¹»åÇ ó»Õ³ÛÇÝ Ï³éáõÛó, äÉ³ïáÝÁ Ñ³Ùá½í³Í ¿ñ, áñ ³Û¹ ×³Ý³å³ñÑáí Ïí»ñ³Ñ³ëï³ï»ñ Ù³ñ¹Ï³Ýó »ñç³ÝÏáõÃÛáõÝÁ5: Ð³Ù³Ó³ÛÝ äÉ³-ïáÝÇ ï»ëáõÃÛ³Ý` μáÉáñ Çñ»ñÝ ³ÝóáÕÇÏ »Ý, ÙÝ³ÛáõÝ ¿ ÙÇ³ÛÝ ³ÝóáÕÇÏ ÇñÇ Ý³ËÝÇÝ Ï³Ù ûñÇ·ÇÝ³ÉÁ, ³ÛÝ ¿` §ýáñÙ³Ý¦, §Ç¹»³Ý¦ Ï³Ù §Ùá¹»ÉÁ¦6: ÖÇßï ¿, ¹ñ³Ýù ãÏ³Ý ï³ñ³ÍáõÃÛ³Ý ¨ Å³Ù³Ý³ÏÇ Ù»ç, ë³Ï³ÛÝ ·ïÝíáõÙ »Ý ¹ñ³Ýó Ñ»ï ÷áË³½¹»óáõ-ÃÛ³Ý Ù»ç ¨ Ù»ñ »ñ¨³Ï³ÛáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÁ ã»Ý7: üáñÙ³Ý»ñÇ Ï³Ù Ç¹»³Ý»ñÇ ï»ëáõ-ÃÛáõÝÁ Ñ³ëÏ³Ý³Éáõ Ñ³Ù³ñ äáåå»ñÝ ³ÛÝ Ñ³Ù»Ù³ïáõÙ ¿ ÑáõÝ³Ï³Ý ÙÇ ù³ÝÇ Ñ³-í³ï³ÉÇùÝ»ñÇ Ñ»ï: ÜÏ³ï»ÉÇ ¿ ¹ñ³Ýó ÁÝ¹Ñ³ÝñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ý³ËÝ³¹³ñÛ³Ý Ñ³í³-ï³ï³ÉÇùÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ñ»ï: ÐáõÝ³Ï³Ý ÙÇ ù³ÝÇ ³ëïí³ÍÝ»ñ Ñ³Ý¹»ë »Ý ·³ÉÇë Çμñ¨ ïáÑÙ³ó»Õ³ÛÇÝ Ý³ËÝÇÝ»ñ Ï³Ù Ñ»ñáëÝ»ñ8: ²Û¹ ¿ñ å³ï×³éÁ, áñ ÙÇ ß³ñù ó»Õ»ñ ¨ ÁÝï³ÝÇùÝ»ñ Çñ»Ýó Í³·áõÙÁ Ï³åáõÙ ¿ÇÝ áñ¨¿ ³ëïí³ÍáõÃÛ³Ý Ñ»ï

(ûñÇÝ³Ï` ³ëáõÙ ¿ÇÝ, áñ äÉ³ïáÝÇ ÁÝï³ÝÇùÁ äáë»Û¹áÝÇó ¿ Í³·»É): äÉ³ïáÝÇ ÏáÕÙÇó Ýßí³Í ï»ëáõÃÛ³Ý ³é³ç ù³ßáõÙÁ Ï³åí³Í ¿ñ Å³Ù³Ý³ÏÇ

³é³ç³¹ñ³Í ëáóÇ³É-ù³Õ³ù³Ï³Ý, Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇ Ñ»ï: Ü³ Ñ³Ý¹»ë »Ï³í Çμñ¨ å³Ñå³ÝáÕ³Ï³Ý Ã¨Ç Ï³ñÏ³éáõÝ Ý»ñÏ³Û³óáõóÇã` »ñÏáõ Ñ³Ï³¹Çñ ÏáÕÙÝáñáßáõÙÝ»ñ áõÝ»óáÕ ù³Õ³ù-å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ` ²Ã»ÝùÇ ¨ êå³ñï³ÛÇ ÙÇç¨ å³Ûù³ñÇ Å³Ù³Ý³Ï 9:

²ÝóáõÙÁ μ³ó Ñ³Ù³Ï³ñ·ÇÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ¹Çï»É Çμñ¨ ½³ñ·³óÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù, ¨ ÇÝãå»ë Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙÝ ¿ ëáíáñ³μ³ñ ½áõ·áñ¹íáõÙ Ñá·¨áñ-Ùï³íáñ ½³ñ·³óÙ³ÝÁ, ³ÛÝå»ë ¿É ³ÝóáõÙÁ μ³ó Ñ³Ù³Ï³ñ·ÇÝ ¹ÇïíáõÙ ¿ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Çμñ¨ Ñá·¨áñ-Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ½³ñ·³óÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù: úñÇÝ³Ï` ÁÝ¹áõÝí³Í ¿ ³ë»É, áñ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý Í³·áõÙÁ Ç Ñ³Ûï »Ï³í Çμñ¨ å³ï³ëË³Ý` ÷³Ï Ñ³ë³-ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³ÝÏÙ³ÝÁ, »ñμ Ùá·Ý áõ ï³μáõÇ ÇÝëïÇïáõïÝ ³ñ¹»Ý Çñ»Ýó ëå³é»É ¿ÇÝ10: ÜÙ³Ý Ñ»Õ³÷áË³Ï³Ý ù³ÛÉ ³ñ»óÇÝ ÑáõÛÝ»ñÁ, áñÝ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ùß³Ïáõ-Ã³ÛÇÝ ¿ñ` Çñ ³é³ç μ»ñ³Í ëÇÙíáÉÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·áí: Ü³í³Ñ³Ý·ÇëïÝ áõ Ý³í³-ïáñÙÁ ËáñÑñ¹³ÝßáõÙ ¿ÇÝ ¹»ÙáÏñ³ïÇ³ÛÇ, ³½³ï ÁÝïñáõÃÛ³Ý, ÇÝ¹ÇíÇ¹áõ³Éáõ-ÃÛ³Ý Ç Ñ³Ûï ·³ÉÁ11: ´³ó Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ¿ùëå»ñïÝ»ñÁ, áñáÝù ³ñ¹»Ý ÷ÇÉÇëá÷³Ý»ñÝ ¿ÇÝ, ³é³ç ù³ß»óÇÝ ÙÇ ï»ëáõÃÛáõÝ, áñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ` Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ É»½í³Ï³Ý, ÍÇë³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÝ áõ ³éÑ³ë³ñ³Ï Ùß³ÏáõÛÃÇ ³ÛÉ ï³ññ»ñÁ áã Ã» Ùá·³Ï³Ý ·Íáí å»ïù ¿ μ³ó³ïñ»É, ³ÛÉ ¹ñ³Ýù ëï»ÕÍí³Í »Ý Ù³ñ¹áõ ÏáÕÙÇó, ÙÇ³-ÏÁ ã»Ý, ³ÛÉ å³ÛÙ³Ý³Ï³Ý »Ý ¨ Ù»Ýù ÇÝùÝ»ñë »Ýù å³ï³ëË³Ý³ïáõ ³Û¹ ÇÝëïÇ-

1 Геллнер Э., Разум и культура. Историческая роль рациональности и рационализма. Ù»çμ»ñíáõÙ ¿ Áëï` gendocs.ru/v14210/эрнест_геллнер._разум_и_культура._историческая_роль_рациональности_и_рационализма, 23.11.2011. 01:30. 2 Поппер К., с. 50. 3 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 57: 4 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 234: 5 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 215: 6 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 57: 7 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 215: 8 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 59: 9 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 229: 10 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 234: 11 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 223:

120

ïáõïÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ1: ´³Ý³Ó¨³ÛÇÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ñ³Ù³ñ»É ä»ñÇÏÉ»ëÇ` §àã μáÉáñÁ Ï³ñáÕ »Ý ù³Õ³ù³Ï³Ý ·áñÍÇãÝ»ñ ÉÇÝ»É, μ³Ûó μáÉáñÁ Ï³ñáÕ »Ý ·Ý³Ñ³ï»É Ýñ³Ýó ·áñ-ÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ¦2 ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÁ, áñÝ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ ÁÝ¹·ÍáõÙ ¿ñ Ñ³ë³ñ³-Ï³Ï³Ý-Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ù»ç ÇÝ¹ÇíÇ¹Ý»ñÇ Ý»ñ·ñ³íáõÙÁ: ÜÙ³Ý ·³-Õ³÷³ñ³Ï³Ý-Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ·ÇÍÁ μ³ó³ïñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ äáåå»ñÝ ³é³ç ù³ß»ó §ëáóÇ³É³Ï³Ý ÇÝÅ»Ý»ñÇ³ (ï»ËÝáÉá·Ç³)¦ ï»ñÙÇÝÁ` ³ÛÝ Ñ³Ï³¹ñ»Éáí å³ïÙ³Ï³-ÝáõÃÛ³Ý (ÇëïáñÇóÇëï³Ï³Ý) Ùáï»óÙ³ÝÁ3: êáóÇ³É³Ï³Ý ÇÝÅ»Ý»ñÇ³ÛÇ ÏáÕÙÝ³ÏÇ-óÁ μ³ó Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ç³ï³·áíÝ ¿, áñÇÝ ãÇ Ñ»ï³ùñùñáõÙ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ÷³ëïÇ, ûñÇÝ³Ï` ÇÝëïÇïáõïÇ Ý³Ë³ëÏ½μÝ³Ï³Ý Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝÁ: ²ÛÝ Ý³ËÁÝïñáõÙ ¿ Ùß³-ÏáõÃ³ÛÇÝ ÷³ëïÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý é³óÇáÝ³É-Çñ³ï»ë³Ï³Ý ÏáÕÙÁ, áã Ã»` ÇÝãÇ՞ Ñ³-Ù³ñ ¿ ëï»ÕÍí»É ÇÝëïÇïáõïÁ, ³ÛÉ` áñÝ ¿ ¹ñ³ é³óÇáÝ³É û·ï³·áñÍÙ³Ý ×³Ý³-å³ñÑÁ4: ²é³í»ÉáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ½áõ·³Ñ»é` μ³ó Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ¨ë áõÝÇ ËÝ¹ÇñÝ»ñ ¨ Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë ³é³ç ¿ ·³ÉÇë ÇÝùÝ³å³Ñå³ÝÙ³Ý Ñ³ñóÁ, ù³-ÝÇ áñ μ³ó Ñ³Ù³Ï³ñ·Á Ñ»ßïáõÃÛ³Ùμ Ï³ñáÕ ¿ Ï»ñå³÷áËí»É` í»ñ³Íí»Éáí ÷³Ï Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç5: ºí ³ÛëåÇëáí, Ù»Ýù ¹Çï³ñÏ»óÇÝù ÷³Ï ¨ μ³ó Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ³éáõÙÝ»ñÁ, ³ÛÝ, Ã» ÇÝãå»ë »Ý ¹ñ³Ýù é»åñ»½»Ýï³óÝáõÙ Ùß³ÏáõÛÃÁ` ÑÇÙÝ³Ï³-ÝáõÙ å³ïÙ³Ï³Ý é»ÏáÝëïñáõÏóÇ³ÛÇ Ù»Ãá¹Ý û·ï³·áñÍ»Éáí: àñå»ë ÷³Ï Ñ³Ù³-Ï³ñ·Ç ûñÇÝ³Ï` ÝÏ³ïÇ áõÝ»ó³Ýù Ý³ËÝ³¹³ñÛ³Ý Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Á, ³Û¹ Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ í³ñù³ÛÇÝ ÙáïÇí³óÇ³ÛÇ ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í Ñá·»μ³Ý³Ï³Ý ³ÏáõÝùÝ»ñÁ: ²Ý¹ñ³¹³ñÓÁ äÉ³ïáÝÛ³Ý ï»ëáõÃÛ³ÝÁ ¨ë å³ï³Ñ³Ï³Ý ã¿ñ, ù³ÝÇ áñ ³ÛÝ áõÕÕí³Í ¿ñ ÷³Ï Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ç¹»³É³Ï³Ý³óÙ³ÝÁ ¨ áñáß³ÏÇ å³ïÏ»ñ³óáõÙ ¿ ï³ÉÇë ÷³Ï Ñ³Ù³Ï³ñ·ÇÝ μÝáñáß ëï³ïÇÏ Ùï³ÍáÕáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: Æ ï³ñμ»ñáõ-ÃÛáõÝ í»ñçÇÝÇ` μ³ó Ñ³Ù³Ï³ñ·Ý ³é³í»É³å»ë ß³ñÅáõÝ³Ï ¿ ¨ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ ½³ñ·³óÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù: ºÃ» ÷áñÓ»Ýù ÷³Ï ¨ μ³ó Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÁ ï»Õ³÷áË»É é»åñ»½»Ýï³ïÇí Ùß³ÏáõÛÃÇ ï»ëáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ï»ùëï, ³å³ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ñ³ñÏ ÏÉÇÝÇ ß»ßï»É, áñ Ù»Ýù ·áñÍ áõÝ»Ýù »ñÏáõ` áã Ã» Ñ³Ï³¹Çñ, ³ÛÉ μ³í³Ï³ÝÇÝ ï³ñ-μ»ñ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï, áñáÝóÇó áã Ã» Ù»ÏÁ ×Çßï ¿, ÇëÏ ÙÛáõëÁ` ëË³É, ³ÛÉ ¹ñ³Ýù é»åñ»½»Ýï³óÝáõÙ »Ý ï³ñμ»ñ Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñ:

²ëí³ÍÁ ¹Çï³ñÏ»Éáí Ñ³Û³ëï³ÝÛ³Ý Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ó¨³ã³÷áí` å»ïù ¿ ³ë»É, áñ ÙÇ ÏáÕÙÇó Ùß³ÏáõÛÃÁ, áñÁ é»åñ»½»Ýï³óí³Í ¿ Ù»ñ Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ μáí³Ý-¹³Ï³ÛÇÝ ³éáõÙáí ÷³Ï ¿, μ³Ûó ÙÛáõë ÏáÕÙÇó ¿É` ¹³ï»Éáí ³ñ¹Ç ·áñÍÁÝÃ³óÝ»ñÇ ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛáõÝÇó, Ï³ñÍ»ë Ã» ³í»ÉÇ Ñ»é³ÝÏ³ñ³ÛÇÝ ¿ ¹³éÝáõÙ μ³ó Ñ³Ù³-Ï³ñ·Á:

¸»é¨ë ËáñÑñ¹³ÛÇÝ ÷³Ï Ñ³Ù³Ï³ñ·Çó μ³ó Ñ³Ù³Ï³ñ·ÇÝ ³ÝóÙ³Ý ×³Ý³-å³ñÑÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÁ Ï³ï³ñ»ó Ï³ñ¨áñ ù³ÛÉ, ³ÛÝ ¿` ºØ-Ç Ñ»ï Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ Ó¨³íáñáõÙÁ` áñáß³ÏÇ Íñ³·ñ»ñÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ: ²ñ¨ÙïÛ³Ý μ³ó Ñ³ë³ñ³-ÏáõÃÛ³Ý Ñ»ï Ù»ñÓ»óáõÙÁ ·áñÍÝ³Ï³Ý ÑÇÙù»ñÇ íñ³ ¹Ý»Éáõ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó ë³, ³Ý-ßáõßï, Ï³ñ¨áñ ù³ÛÉ ¿ñ, áñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ, Áëï »ñ¨áõÛÃÇÝ, »íñáå³Ï³Ý áñáß³ÏÇ ³ñÅ»ùÝ»ñÇ Ý»ñÙáõÍáõÙÝ ¿ñ Ù»ñ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·: ²Ûëûñ ¿É ³ñ-Å»ùÝ»ñÇ ÷áË³Ý³ÏÙ³Ý ³Û¹ ·áñÍÁÝÃ³óÁ ß³ñáõÝ³ÏíáõÙ ¿: ºÝÃ³¹ñíáõÙ ¿ñ, áñ »í-ñáå³Ï³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÇ ÷áË³éáõÙÁ å»ïù ¿ Ýå³ëï»ñ Ù»ñ Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ ³½³ï ÁÝïñáõÃÛ³Ý, Çñ³íáõÝùÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ÝÙ³Ý ³ÛÉ ³ñÅ»ùÝ»ñÇ Ý»ñÙáõÍÙ³ÝÁ: ²Ûëûñ ÝÙ³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÁ, ×Çßï ¿, ý³Ýï³ëïÇÏ³ÛÇ áÉáñïÇó ã»Ý, μ³Ûó¨ Çñ³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý áÉáñïÇó ¿É ã»Ý: ´³ó Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ μÝáñáß ¹ÇÝ³ÙÇÏáõÃÛáõÝÝ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Çñ³·áñÍíáõÙ ¿ Ñ³Ï³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³ËÙ³Ý ÙÇçáóáí, áñÝ ÇÝãå»ë

1 Поппер К., с. 230. 2 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 232: 3 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 53: 4 ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 55: 5 î»՛ë Суханов В.:

121

ï»ë³Ýù, ³ÝÑÝ³ñÇÝ ¿ñ ¹³éÝáõÙ ³í³Ý¹³Ï³Ý Ï³Ù ÷³Ï Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝáõÙ, »ñμ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ý³Ë³ë³ÑÙ³ÝíáõÙ ¿ÇÝ ï³μáõÇ ÇÝëïÇïáõïáí: Ø»ñ Çñ³Ï³Ýáõ-ÃÛáõÝáõÙ, ë³Ï³ÛÝ, Ñ³Ï³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³ËáõÙÝ ³ÝÑÝ³ñÇÝ ¿ ¹³éÝáõÙ Ñ³ë³ñ³Ï³-Ï³Ý-Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ù³Õ³ù³Ï³Ý ¹³ßïÇ` ïÝï»ë³Ï³Ý, Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ¨ ³ÛÉ ¹³ßï»ñ Ý»ñÃ³÷³ÝóÙ³Ý å³ï×³éáí, áñÝ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ ³ÝÙÇç³Ï³Ý ¨ áã ³ÝÙÇç³Ï³Ý ÉÍ³ÏÝ»ñÇ ÏÇñ³éÙ³Ùμ` ³Û¹åÇëáí Ñ³Ï³ÇÙáõÝÇï»-ï³ÛÇÝ ÙÇç³í³Ûñ ëï»ÕÍ»Éáí μ³½Ù³Ï³ñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ³ÛÉÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ ·³Õ³-÷³ñÝ»ñÇ »ñ¨³Ý ·³Éáõ Ñ³Ù³ñ: îÝï»ë³Ï³Ý ¹³ßïáõÙ, ûñÇÝ³Ï, Ñ³ñÏ³ÛÇÝ ×ÝßáõÙ-Ý»ñÝ ³ÝÑÝ³ñ »Ý ¹³ñÓÝáõÙ ³é¨ïñ³ïÝï»ë³Ï³Ý ³½³ï Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ù³Ýñ ¨ ÙÇçÇÝ μÇ½Ý»ëÇ Ñ³Ý¹»ë ·³ÉÁ: ²Ûëûñ ÷³Ï »Ý Ý³¨ ÑáõÙ³ÝÇï³ñ ·ÇïáõÃÛáõÝ-Ý»ñÁ` Ñ³ÝÓÇÝ å³ïÙ³·ÇïáõÃÛ³Ý ¨ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý

ØÛáõë ÏáÕÙÇó ¿É, ë³Ï³ÛÝ, μ³ó Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ñ»é³ÝÏ³ñÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ »Ý ËáëáõÙ ³Ûëûñ Ù»ñ Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝáõÙ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÙÇ ß³ñù ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñÁ` μÝ³å³Ñå³Ý³Ï³Ý ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ, Ï³Ý³Ýó Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ å³ßï-å³ÝáõÃÛ³ÝÁ ÝíÇñí³Í ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ: ²ëí³ÍÇÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ý³¨ ½áõ·³Ñ»é»É ÙÇ ß³ñù Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ, áñáÝóÇó »Ý μ³ó Ñ³ë³-ñ³ÏáõÃÛ³Ý í³ÃëáõÝÇó ³í»ÉÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ý³¨` μ³í³Ï³ÝÇÝ ³½³ï áõ μ³½Ù³ÏáÕÙ³ÝÇ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ: ÜÙ³Ý ß³ñÅáõÙÁ Ï³ñÍ»ë Ã» ·Ý³Éáí Ñ³Ù³-ÏáõÙ ¿ ß³ï»ñÇÝ, Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝáõÙ Ñ³ÕÃ³Ñ³ñíáõÙ »Ý ÙÇ ß³ñù Ï³ñÍñ³ïÇå»ñ, áñáÝù ËáëáõÙ »Ý μ³ó Ñ³ëñ³ÏáõÃÛ³Ý Ñ»é³ÝÏ³ñÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ:

КУЛЬТУРНЫЕ АСПЕКТЫ ЗАКРЫТЫХ И ОТКРЫТЫХ СИСТЕМ Нина Мкртчян

В статье мы, используя, в основном, метод исторической реконструкции, рассмот-

рели культурные аспекты открытых и закрытых систем, то, как они репрезентируют культуру. В качестве закрытой системы мы рассмотрели древнюю социальную систему и психологические начала, лежавшие в основе поведенческой мотивации в этой системе. В отличие от закрытой открытая система более мобильная и является результатом развития.

Рассматривая закрытые и открытые системы в формате армянской реальности, мы заметили, что наше общество не стремится к открытому обществу, полностью реали-зуется только формальная сторона вопроса, в то время как содержательный аспект остается несовершенным.

THE CULTURAL ASPECTS OF CLOSED AND OPEN SYSTEMS Nina Mkrtchyan

The present article cebserves the cultural aspects of open and closed. These aspects represent the culture generally using the method of historical reconstruction. As a closed system we considered prehistoric social system, the psychological roots underlined the behavioural motivation in this system. Unlike the latter, the open system is more dynamic and is a result of development. Observing the reflection of this phenomenon in the Armenian society, we see that despite our society tends to be open, it manages to show the formal aspect of the open society only not the cantent. On the other hand in our society there is a number of civic society institutions today, which the perspectives of an open society.

123

îÜîºê²¶ÆîàôÂÚàôÜ

ЭКОНОМИКА

ECONOMICS

125

²ØÜ ¸àÈ²ðÆ öàÊ²ðÄºøÆ ¸ÆÜ²ØÆÎ²ÚÆ Î²ÜÊ²îºêàôØÀ Ø²ðÎàìÚ²Ü ÞÔÂ²ÚÆ ØÆæàòàì

²ñ¨ÇÏ Ð³ñáõÃÛáõÝÛ³Ý ºäÐ, îÝï»ë³·ÇïáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ï, Ù³·Çëïñ³Ýï

¶Çï. Õ»Ï.` ý.Ù.·.Ã., åñáý. Ø. ê³Ñ³ÏÛ³Ý ¾É÷áëï` [email protected]

ÊÝ¹ñÇ ¹ñí³ÍùÁ: àõÝ»Ýù` 1 ²ØÜ ¹áÉ³ñÇ ÷áË³ñÅ»ùÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ

2008 Ã. ÑáõÝí³ñÇó ÙÇÝã¨ 2012 Ãí³Ï³ÝÇ ¹»Ïï»Ùμ»ñÁ (í»ñóí»É ¿ 1 ²ØÜ ¹áÉ³ñÇ ÷áË³ñÅ»ùÁ ûñ³Ï³Ý Ïïñí³Íùáí): ²Ûë ³ßË³ï³ÝùÇ Ýå³ï³ÏÝ ¿` áñáß»É ²ØÜ ¹áÉ³ñÇ ÷áË³ñÅ»ùÇ ¹ÇÝ³ÙÇÏ³Ý Ù³ñÏáíÛ³Ý ßÕÃ³ÛÇ ÙÇçáóáí ¨ Ñ³Ù»Ù³ï»É ëï³óí³Í ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ ARIMA ¹³ëÇ Ùá¹»Éáí Ï³ÝË³ï»ëí³Í ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ Ñ»ï, å³ñ½»Éáõ Ñ³Ù³ñ ³Ûë »ñÏáõ Ùáï»óáõÙÝ»ñÇó á՞ñÝ ¿ ³í»ÉÇ ÁÝ¹áõÝ»ÉÇ ¨ Ñ³-Ù³ñÅ»ù Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ:

²ßË³ï³ÝùÇ ëÏ½μáõÙ ÝÏ³ñ³·ñí³Í »Ý ÑÝ³ñ³íáñ Ùá¹»ÉÝ»ñÁ, ³ÛÝáõÑ»ï¨ μ»ñí³Í »Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ ¨ »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÁ, ÇëÏ í»ñçáõÙ û·ï³·áñÍí³Í ·ñ³-Ï³ÝáõÃÛ³Ý ó³ÝÏÁ:

ì»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñÁ: ²ØÜ ¹áÉ³ñÇ ÷áË³ñÅ»ùÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÁ Ù»Ï ûñÇó Ñ³çáñ¹ ûñÁ ¹Çï³ñÏáõÙ »Ýù áñå»ë ÙÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·, áñÁ Å³Ù³Ý³ÏÇ t ù³ÛÉÇÝ (å³ÑÇÝ) (ûñÇÝ³Ï` Ù»Ï Å³Ù, Ù»Ï ûñ, »ñÏáõ ûñ, Ù»Ï ß³μ³Ã, Ù»Ï ³ÙÇë ¨ ³ÛÉÝ) Ï³ñáÕ ¿ ·ïÝí»É áñ¨¿ i (i=1,2,…,N) íÇ×³ÏáõÙ, ÇëÏ Ñ³çáñ¹՝ t+1 ù³ÛÉÇÝ j (j=1,2,…,N) íÇ×³ÏáõÙ: Ð³Ù³Ï³ñ·Ç í³ñù³·ÇÍÁ Å³Ù³Ý³ÏÇ ÁÝÃ³óùáõÙ ûÅïí³Í ¿ Ù³ñÏáí-Û³Ý Ñ³ïÏáõÃÛ³Ùμ ¨ ÝÏ³ñ³·ñíáõÙ ¿ Ù³ñÏáíÇ ßÕÃ³ÛÇ ÙÇçáóáí:

¸Çï³ñÏíáõÙ ¿ Ù³ñÏáíÇ ßÕÃ³, áñÇ ¹»åùáõÙ Å³Ù³Ý³Ï³ÛÇÝ ù³ÛÉÁ Ñ³í³ë³ñ ¿ 1 ûñ ¨ íÇ×³ÏÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ` N -Á Ñ³í³ë³ñ ¿ 2-Ç:

²ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ Å³Ù³Ý³Ï³ÛÇÝ ù³ÛÉÁ Ñ³í³ë³ñ ¿ Ù»Ï ûñ, Ù³ñÏáíÛ³Ý ßÕÃ³Ý ÝÏ³ñ³·ñíáõÙ ¿ 2*2 ã³÷³ÝÇ ³ÝóáõÙ³ÛÇÝ Ù³ïñÇóáí, áñÝ áõÝÇ Ñ»ï¨Û³É å³ïÏ»ñÁ:

´ Æ

´ P11 P12

Æ P21 P22

àñï»Õ ´-Ý (³é³çÇÝ íÇ×³Ï)` Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿ ³ñÅáõÛÃÇ ÷áË³ñÅ»ùÁ Ñ³çáñ¹ Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝáõÙ` Ñ³çáñ¹ ûñÁ, μ³ñÓñ³ÝáõÙ ¿, ÇëÏ Æ-Ý /»ñÏñáñ¹ íÇ×³Ï/` Çç-ÝáõÙ:

Î³ï³ñí»É ¿ Ý³¨ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝ ARIMA Ùá¹»ÉÇ ÙÇçáóáí, áñÇ Ýå³ï³ÏÁ ³Ûë »ñÏáõ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ëï³óí³Í ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ Ñ³Ù»Ù³ï»ÉÝ ¿` »ñÏáõ Ùáï»-óáõÙÝ»ñÇó áñÝ ¿ ³í»ÉÇ ÁÝ¹áõÝ»ÉÇ ¨ Ñ³Ù³ñÅ»ù Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ:

Ø³ñÏáíÛ³Ý ßÕÃ³: Ø»Ýù ¹Çï³ñÏ»É »Ýù Ý³Ëáñ¹ ¨ Ñ³çáñ¹ ûñ»ñÇ Ñ³Ù³ñ 1 ²ØÜ ¹áÉ³ñÇ ÷áË³ñÅ»ùÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ 2008 Ã. ÑáõÝí³ñÇó ÙÇÝã¨ 2012 Ã. ¹»Ïï»Ùμ»ñÁ1: ¸Çï³ñÏíáÕ íÇ×³ÏÝ»ñÇ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ÃÇíÁ 1250 ¿: Ø³ñÏáíÛ³Ý ßÕÃ³Ý ÝÏ³ñ³·ñíáõÙ ¿ ³ÝóáõÙ³ÛÇÝ Ù³ïñÇóáí, á՞ñÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë ÙÇ íÇ×³ÏÇó ÙÛáõëÇÝ ³ÝóÝ»Éáõ Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ÐÝ³ñ³íáñ »Ý Ñ»ï¨Û³É 2 íÇ×³ÏÝ»ñÁ` ÷áË³ñÅ»ùÁ Ï³Ù μ³ñÓñ³ó»É (1-ÇÝ íÇ×³Ï) ¿, Ï³Ù Çç»É (2-ñ¹ íÇ×³Ï): 1 î»°ë https://www.cba.am/am/SitePages/ExchangeArchive.aspx

126

ì»ñÁ Ýßí³Í Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍÇ` 2008-2012 ÃÃ. ïíÛ³ÉÝ»ñÇ íÇ×³Ï³·-ñ³Ï³Ý Ùß³ÏáõÙÇó ëï³ÝáõÙ »Ýù ëïáñ¨ μ»ñí³Í ³ÝóáõÙ³ÛÇÝ Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ïñÇóÁ:

ä³ñ½³·áõÛÝ Ù³ñÏáíÛ³Ý ßÕÃ³`

From/To íÇ×³Ï 1 íÇ×³Ï 2

íÇ×³Ï 1 0.7 0.3

íÇ×³Ï 2 0.33 0.67

Ð³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñ Ñ³çáñ¹ Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍáõÙ (Ñ³çáñ¹ ûñÁ) ÏñÏÇÝ ÏÉÇÝ»Ýù ³é³çÇÝ íÇ×³ÏáõÙ, ³ÛëÇÝùÝ` Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñ ÷áË³ñÅ»-ùÁ Ñ³çáñ¹ Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍáõÙ ¿É Ïμ³ñÓñ³Ý³ 70% ¿, ÇëÏ Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõ-ÝÁ, áñ Ï³ÝóÝ»Ýù »ñÏñáñ¹ íÇ×³ÏÇÝ, ³ÛëÇÝùÝ, ÷áË³ñÅ»ùÁ ÏÇçÝÇ` 30% ¿:

¸Çóáõù áõÝ»Ýù Ñ»ï¨Û³É Ý³ËÝ³Ï³Ý Çñ³íÇ×³ÏÇ å³ïÏ»ñÁ`

²é³çÇÝ ëÛáõÝ³ÏÁ` §Initial¦ ëÏ½μÝ³Ï³Ý Ï³Ù Ý³ËÝ³Ï³Ý íÇ×³ÏÝ ¿: ²ÛÝ ³ëáõÙ ¿, áñ Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñ ÏëÏ»Ýù ³é³çÇÝ Çñ³íÇ×³ÏÇó Ñ³í³ë³ñ ¿ 1, ÇëÏ »ñÏñáñ¹ íÇ×³ÏÇó` 0: ²ÝóáõÙÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ (number of transitions), áñáÝù Ýßí³Í »Ý í»ñ¨áõÙ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë, áñ å»ïù ¿ áõëáõÙÝ³ëÇñí»Ý 12 ³ÝóáõÙ Ñ»ïá ëï³óí³Í ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ:

²ÛÅÙ ³ÝóÝ»Ýù ëï³óí³Í ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇÝ1: ²ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ ³ÕÛáõë³ÏÁ å³ñáõ-Ý³ÏáõÙ ¿ »ñÏáõ ï³ñμ»ñ ï»ë³ÏÇ å³ï³ëË³ÝÝ»ñ: 2X2 ³ÕÛáõë³ÏÁ Çñ Ù»ç Ý»ñ³-éáõÙ ¿ »ñÏù³ÛÉ ³ÝóáõÙ³ÛÇÝ Ù³ïñÇóÁ (í»ñçÇÝë ³ÝÏ³Ë ¿ ëÏ½μÝ³Ï³Ý íÇ×³ÏÇó): Ð³çáñ¹ ïáÕÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë ³é³çÇÝ Ï³Ù »ñÏñáñ¹ íÇ×³Ïáí ³í³ñïí»Éáõ Ñ³í³-Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÇÝãÁ Ý³ËÝ³Ï³Ý íÇ×³ÏÇ Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý: ì»ñçÇÝ ïáÕÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë »ñÏ³ñ³Å³ÙÏ»ï Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ (Ï³ÛáõÝ, ëï³óÇáÝ³ñ íÇ×³ÏÇ Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ):

êï³óí³Í ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ

State 1 State 2 State 1 State 2

End of Period 1 End of Period 3

rise 0.7 0.3 rise 0.5479 0.4521

fall 0.33 0.67 fall 0.4973 0.5027

End prob (given initial) 0.7 0.3 End prob (given initial) 0.5479 0.4521

End of Period 2 End of Period 4

rise 0.589 0.411 Rise 0.5327 0.4673

fall 0.4521 0.5479 fall 0.514 0.486

End prob (given initial) 0.589 0.411 End prob (given initial) 0.5327 0.4673

1 ²ÕÛáõë³ÏáõÙ Ý»ñÏ³Û³óí³Í »Ý ³ÛÝ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ, áñáÝù Ñ³Ù³ñÅ»ù »Ý Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ:

127

êï³óí³Í ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ ²ØÜ ¹áÉ³ñÇ ÷áË³ñÅ»ùÇ Çñ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÁ

End of Period 8 State1 State 2 ²Ùë³ÃÇí öáË³ñÅ»ù

rise 0.524 0.476 1. 08/01/2013 403.87

fall 0.5236 0.4764 2. 09/01/2013 406.01

3. 10/01/2013 407.47

End prob (given initial) 0.524 0.476 4. 11/01/2013 408.59

End of Period 9 5. 14/01/2013 408.54

rise 0.5239 0.4761 6. 15/01/2013 407.58

fall 0.5237 0.4763 7. 16/01/2013 406.62

8. 17/01/2013 406.3

End prob (given initial) 0.5239 0.4761 9. 18/01/2013 406.54

10. 21/01/2013 406.84

11. 22/01/2013 406.39

12. 23/01/2013 405.44

ì»ñ¨áõÙ ëï³óí³Í ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ` 1-4, 8-ñ¹, 9-ñ¹ Å³Ù³Ý³Ï³-Ñ³ïí³ÍÝ»ñÇ í»ñçáõÙ ÷áË³ñÅ»ùÇ μ³ñÓñ³Ý³Éáõ Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ μ³ñÓñ »Ý` Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý³μ³ñ 0.7, 0.58, 0.54, 0.53, 0.5239, 0.5238 ¨ í»ñçÇÝÝ»ñë Ñ³ÙÁÝÏÝáõÙ »Ý ³éÏ³ Çñ³íÇ×³ÏÇÝ, ûñÇÝ³Ï` 08/01/2013-09/01/2013 ÷áË³ñÅ»ùÁ μ³ñÓñ³ó»É ¿:

ARIMA ¹³ëÇ Ùá¹»ÉÝ»ñ: ¶áñÍÝ³Ï³ÝáõÙ Ç Ñ³Ûï »Ý ·³ÉÇë Ñ»ï¨Û³É Ñ³ñó»ñÁ. - ÆÝãå»՞ë Ï³ñ»ÉÇ ¿ å³ñ½»É ïñí³Í Å³Ù³Ý³Ï³ÛÇÝ ß³ñù»ñÇ ëï³óÇáÝ³ñáõ-

ÃÛáõÝÁ - àã ëï³óÇáÝ³ñ ß³ñù»ñÁ ÇÝãå»՞ë Ï³ñ»ÉÇ ¿ ëï³óÇáÝ³ñ³óÝ»É: ¸Çï³ñÏ»Ýù ëï³óÇáÝ³ñáõÃÛ³Ý Ñ³ÛïÝ³μ»ñÙ³Ý Ñ»ï¨Û³É Ã»ëï»ñÁ Ù»ñ ûñÇ-

Ý³ÏÇ Ñ³Ù³ñ: 1. ¶ñ³ýÇÏ³Ï³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝ: Ä³Ù³Ý³Ï³ÛÇÝ ß³ñùÇ ëï³óÇáÝ³ñáõÃÛ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É áã ýáñÙ³É ¹³ïáÕáõ-

ÃÛáõÝÝ»ñ ÑÝ³ñ³íáñ ¿ Ï³ï³ñ»É` ¹Çï³ñÏ»Éáí ïíÛ³É Å³Ù³Ý³Ï³ÛÇÝ ß³ñùÇ ·ñ³-ýÇÏÁ, »Ã» ³ÏÝÑ³Ûï ¿ ³×áÕ Ï³Ù Ýí³½áÕ ïñ»Ý¹Ç ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ, ³å³ ïíÛ³É Å³-Ù³Ý³Ï³ÛÇÝ ß³ñùÇ ÙÇçÇÝÁ ÷á÷áËíáõÙ ¿ Å³Ù³Ý³ÏÇ ÁÝÃ³óùáõÙ, áõëïÇ ïíÛ³É ß³ñùÁ áã ëï³óÇáÝ³ñ ¿:

Ø»ñ áõÝ»ó³Í ïíÛ³ÉÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ Ï³éáõó»Ýù ·ñ³ýÇÏÁ:

280

300

320

340

360

380

400

420

250 500 750 1000 1250 1500

USD_AMD

¶ñ³ýÇÏÇó »ñ¨áõÙ ¿, áñ ß³ñùÁ ëï³óÇáÝ³ñ ã¿:

128

2. ¸ÇÏ»-üáõÉ»ñÇ Ã»ëïÁ: ¸ñ³ÝáõÙ Ñ³Ùá½í»Éáõ Ñ³Ù³ñ ÏÇñ³é»Ýù ¸ÇÏ»-üáõ-É»ñÇ Ã»ëïÁ`

ADF Test Statistic-Á ëï³ó³Ýù -1.319>-3.438: ê³ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿, áñ 99% Ýß³Ý³Ï³ÉÇáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏáõÙ Ï³ñáÕ »Ýù ³ë»É, áñ ß³ñùÁ ëï³óÇáÝ³ñ ã¿:

3. ²íïáÏáñ»ÉÛÇ³óÇ³ÛÇ ýáõÝÏóÇ³ (ACF) ¨ Ïáñ»Éá·ñ³Ù: Ø»ñ ûñÇÝ³ÏÇ Ñ³Ù³ñ Ï³éáõó»Ýù Ïáñ»Éá·ñ³ÙÁ`

129

ÆÝãå»ë »ñ¨áõÙ ¿ MA-Ý ·Ý³Éáí Ýí³½áõÙ ¿` Ó·ï»Éáí 0-Ç: ²íïáé»·ñ»ëÇ³Ý 1 ¿: êï³ó³Ýù` ARIMA (1,1,0) Ùá¹»ÉÁ:

²é³çÇÝ ù³ÛÉÁ, áñ å»ïù ¿ ³Ý»Ýù ß³ñùÁ ëï³óÇáÝ³ñ³óÝ»ÉÝ ¿: ÎÇñ³é»Ýù ¸ÇÏ»-üáõÉ»ñÇ Ã»ëïÁ 1-ÇÝ Ï³ñ·Ç ï³ñμ»ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ (1 st difference)`

ADF Test Statistic-Á ëï³ó³Ýù -16.632<-3.438: Ð»ï¨³μ³ñ, ß³ñùÁ ëï³óÇá-Ý³ñ ¿:

êñ³ÝÇó Ñ»ïá Ï³ï³ñáõÙ »Ýù Ùá¹»ÉÇ ·Ý³Ñ³ïáõÙ ¨ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý Ï³ÝË³ï»ëáõÙ, áñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ëï³ÝáõÙ »Ýù Ñ»ï¨Û³É Ï³ÝË³ï»ëí³Í ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ.

392.036997244

392.04813997

392.059256723

392.070347564

392.081412553

392.09245175

392.103465215

392.114453009

392.125415191

392.136351821

392.147262958

392.158148662

²Ûë Ãí»ñÇó ÙÇ³ÛÝ ³é³çÇÝ 4-Á Ñ³ÙÁÝÏ³Ý Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï: ARIMA (1,1,0) Ùá¹»Éáí Ï³ÝË³ï»ëÙ³Ý ¹»åùáõÙ ëï³ó³Ýù, áñ Ï³ÝË³ï»ëí³Í ³é³çÇÝ 4 ³ñ¹-ÛáõÝùÝ»ñÁ Ñ³ÙÁÝÏÝáõÙ »Ý Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï: ÆëÏ Ù³ñÏáíÛ³Ý ßÕÃ³ÛÇ ÙÇçáóáí Ï³ÝË³ï»ëí³Í ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ í»óÝ ¿ÇÝ: Àëï ¿áõÃÛ³Ý, ³Ûëï»ÕÇó Ï³ñ»ÉÇ ¿ »½ñ³-

130

Ï³óÝ»É, áñ Ù³ñÏáíÛ³Ý ßÕÃ³ÛÇ ÙÇçáóáí Ï³ï³ñí³Í Ï³ÝË³ï»ëáõÙÝ»ñÁ ³í»ÉÇ ×ß·ñÇï »Ý:

¶ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ

1. Adhikari R., An Introductory Study on Time Series Modeling and Forecasting, pp.

18-22. 2. Brockwell P., Davis R., Introduction to Time Series an Forecasting, 2nd Edition,

Springer, 2002, pp. 88-96. 3. Vasanthi Dr. S., An Empirical Study on Stock Index Trend Prediction Using

Markov Chain Anaysis, ISSN 2231-4288, Issue 1(April 2011), pp. 78-81. 4. Ховард Р., Динамическое программирование и марковские процессы, Москва,

1964, Советское Радио, с. 19-23. 5. https://www.cba.am/am/SitePages/ExchangeArchive.aspx

ПРОГНОЗ ДИНАМИКИ КУРСА ДОЛЛАРА США ПОСРЕДСТВОМ МАРКОВСКИХ ЦЕПЕЙ

Аревик Арутюнян

Целью статьи является определение динамики обменного курса доллара США с помощью марковских цепей и сравнение полученных результатов с результатами, полученными с помощью моделей ARIMA, а также определение наиболее прием-лемого и адекватного для нашей действительности подхода для прогноза динамики доллара из двух рассмотренных в статье методов.

В статье мы использовали данные изменений обменного курса доллара с 2008:01 до 2012:12 (взят обменный курс доллара в течение дня).

AN EMPIRICAL STUDY OF THE US DOLLAR EXCHANGE RATE TREND PREDICTION USING MARKOV CHAIN

Arevik Harutyunyan

We have U.S. dollar exchange rate from 2008:01 to 2010:12 (we have taken U.S. dollar per day). The present paper aims at trying to predict the U.S. dollar exchange rate trend using Markov chain and compare the outcome with the results obtained through ARIMA model and determine which of these two approaches is more acceptable and effectual in reality.

131

ÐÐ Ð²ê²ð²ÎàôÂÚ²Ü êàòÆ²È²Î²Ü Î²èàôòì²ÌøÆ Øà¸ºÈ²ìàðàôØÀ ²ßáï Ü³ÝÛ³Ý, ØÇù³Û»É ÔáõÏ³ëÛ³Ý

ºäÐ, îÝï»ë³·ÇïáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ï, μ³Ï³É³íñÇ³ïÇ áõë³ÝáÕ ¶Çï. Õ»Ï.` ý.Ù.·.Ã., åñáý. Ø. ê³Ñ³ÏÛ³Ý

¾É÷áëï` [email protected], [email protected]

Ð³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ëáóÇ³É³Ï³Ý Ï³éáõóí³ÍùÁ ³ñï³óáÉáõÙ ¿ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ: ²Ûëå»ë, Ñ³Ù³Ó³ÛÝ èÇÏ³ñ¹áÛÇ (David Ricardo) μ³ßËÙ³Ý ï»ëáõÃÛ³Ý1՝ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ËÝ¹ÇñÝ ¿ áñáß»É ³ÛÝ Ñ³Ù³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝó Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ³ÙμáÕ-ç³Ï³Ý »Ï³ÙáõïÁ å»ïù ¿ μ³ßËíÇ ³Û¹ »Ï³ÙïÇ ëï»ÕÍÙ³ÝÁ Ù³ëÝ³Ïó³Í ¹³ë³-Ï³ñ·»ñÇ ÙÇç¨: ²ÛëÇÝùÝ՝ ïÝï»ë³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ áñáßáõÙ ¿ »Ï³ÙáõïÝ»-ñÇ μ³ßËÙ³Ý Ï³ñ·Á: ØÛáõë ÏáÕÙÇó ¿ÙåÇñÇÏ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÷³ëïáõÙ »Ý, áñ ÷áùñ μ³ó ïÝï»ëáõÃÛáõÝáõÙ (ÇÝãåÇëÇÝ ÐÐ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ ¿) »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ ³ÝÑ³-í³ë³ñáõÃÛáõÝÁ ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáõÙ ¿ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ï³åÇï³ÉÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ¨ »ñÏ³-ñ³Å³ÙÏ»ï ïÝï»ë³Ï³Ý ³×Ç ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ÆëÏ ïÝï»ë³Ï³Ý ³×Ç ¹³Ý-¹³ÕáõÙÇó ïáõÅáõÙ »Ý μáÉáñÁ, ÝáõÛÝÇëÏ ³Ù»Ý³Ñ³ñáõëïÝ»ñÁ: Ð»ï¨³μ³ñ μÝ³Ï³Ý ¿ »ÝÃ³¹ñ»É, áñ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï ·áñÍáÕ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ Ñ³ëï³ïÇ »Ï³-ÙáõïÝ»ñÇ μ³ßËÙ³Ý ³ÛÝåÇëÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·, áñÝ ³é³í»É³·áõÛÝë Ýå³ëï³íáñ ¿ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ¨ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ³é³çÁÝÃ³óÇ Ñ³Ù³ñ:

²Ûë ³ßË³ï³ÝùáõÙ ÷áñÓ»É »Ýù Ùá¹»É³íáñ»É ÐÐ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ëáóÇ³É³-Ï³Ý Ï³éáõóí³ÍùÁ՝ Ñ³Ù³ñ»Éáí ³ÛÝ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý í»ñçÝ³Ï³Ý ³ñ¹ÛáõÝù (output): êáóÇ³É³Ï³Ý Ï³éáõóí³ÍùÇ å³ñ½³·áõÛÝ »é³ã³÷ Ùá¹»ÉÁ Ý»ñ³-éáõÙ ¿ Ñ»ï¨Û³É »Ï³Ùï³ÛÇÝ ËÙμ»ñÁ՝ ³Õù³ïÝ»ñ, ÙÇçÇÝ Ë³í ¨ Ñ³ñáõëïÝ»ñ: ä³ß-ïáÝ³Ï³Ý íÇ×³Ï³·ñáõÃÛáõÝÁ, ë³Ï³ÛÝ, ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿ ÙÇ³ÛÝ ³Õù³ïáõÃÛ³Ý ß»ÙÁ՝ ÙÝ³ó³ÍÁ ÃáÕÝ»Éáí Ñ»ï³½áïáÕÇ í»ñÉáõÍ³Ï³Ý å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÇÝ: ´³Ûó ¹Åí³ñ ¿ ÙÇ³ñÅ»ù Ó¨áí áñáß»É ³ÛÝ ã³÷³ÝÇßÝ»ñÁ, áñáÝó Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ³ÝÑ³ïÇÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ¹³ë»É ÙÇçÇÝ Ï³Ù Ñ³ñáõëï Ë³íÇÝ (³ÏÝÑ³Ûï ¿, áñ ³Û¹ ã³÷³ÝÇßÝ»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý ÷áËí»É Å³Ù³Ý³ÏÇ ÁÝÃ³óùáõÙ): ²ÛëÇÝùÝ՝ Ñ³ñáõëï Ï³Ù ÙÇçÇÝ »Ï³Ùï³ÛÇÝ ËÙμ»-ñÇ ë³ÑÙ³ÝáõÙÁ ¹³éÝáõÙ ¿ ëáõμÛ»ÏïÇí ËÝ¹Çñ:

Ð³ßíÇ ³éÝ»Éáí ³ëí³ÍÁ՝ ëáóÇ³É³Ï³Ý Ï³éáõóí³ÍùÇ Ý»ñÏ³Û³óÙ³Ý ³Õù³ï-ÙÇçÇÝ-Ñ³ñáõëï å³ñ½áõÝ³Ï Ùáï»óáõÙÁ ÷áË³ñÇÝ»É »Ýù »Ï³Ùï³ÛÇÝ ËÙμ»ñÇ ³é³í»É Ëáñù³ÛÇÝ Ùá¹»Éáí: Ø³ñÏáíÛ³Ý ßÕÃ³Ý»ñÇ ÙÇçáóáí ÷áñÓ»É »Ýù ·Ý³Ñ³ï»É »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ μ³ßËÙ³Ý ¹ÇÝ³ÙÇÏ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ëáóÇ³-É³Ï³Ý ß³ñÅáõÝáõÃÛáõÝÁ:

îíÛ³ÉÝ»ñ: ºÏ³Ùï³ÛÇÝ ËÙμ»ñÇ ³é³ÝÓÝ³óáõÙÁ: ¸Çï³ñÏ»Ýù ²ìÌ-Ç ÏáÕÙÇó Ññ³å³ñ³ÏíáÕ §îÝ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï»Ýë³Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ ³ÙμáÕç³óí³Í Ñ»-ï³½áïáõÃÛ³Ý¦ ³Ýí³Ý³½»ñÍí³Í ÙÇÏñá ïíÛ³ÉÝ»ñÇ μ³½³Ý 2004-2011 ÃÃ. (Áëï ïÝ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ): ´³½³Ý Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ ¿ 5000-8000 Ý»ñÏ³Û³óáõóã³-Ï³Ý ïÝ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ (Ù³ñ½Á, μÝ³Ï³-í³ÛñÁ, ïÝ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ, Ýñ³Ýó ÏñÃ³Ï³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ, ëå³éáÕ³Ï³Ý Í³Ëë»ñÁ, ¹ñ³Ù³Ï³Ý ¨ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ »Ï³ÙáõïÝ»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ):

îÝ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹³ë³íáñ»Ýù Áëï ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ »Ï³ÙïÇ ³×Ù³Ý Ï³ñ·Ç ¨ ³é³ÝÓÝ³óÝ»Ýù Ñ»ï¨Û³É 4 »Ï³Ùï³ÛÇÝ ËÙμ»ñÁ (ùí³ñïÇÉÝ»ñ). 1-ÇÝ ËáõÙμ՝ ïÝ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ãí³ù³Ý³ÏÇ 1-ÇÝ 25%-Á, 2-ñ¹

1 Morishima M., Ricardo’s economics: a general equilibrium theory of distribution and growth, Cambridge University Press, 1989.

132

ËáõÙμ` 2-ñ¹ 25%-Á, 3-ñ¹ ËáõÙμ՝ 3-ñ¹ 25%-Á ¨ í»ñç³å»ë 4-ñ¹ ËáõÙμ՝ í»ñçÇÝ 25%-Á: ²ÛÝáõÑ»ï¨ áñáß»Ýù, Ã» Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ËÙμÇÝ ³ÙμáÕç³Ï³Ý »Ï³ÙïÇ áñ Ù³ëÝ ¿ μ³ÅÇÝ ÁÝÏÝáõÙ: êï³óíáõÙ ¿ Ñ»ï¨Û³É å³ïÏ»ñÁ (³ÕÛáõë³Ï 1):

²ÕÛáõë³Ï 1. ²ÙμáÕç³Ï³Ý »Ï³ÙïÇ μ³ßËáõÙÁ ËÙμ»ñÇ ÙÇç¨ Áëï ï³ñÇÝ»ñÇ

úñÇÝ³Ï՝ 2011 Ã. ËáõÙμ 4-ÇÝ՝ μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ³Ù»Ý³Ñ³ñáõëï 25 %-ÇÝ, μ³ÅÇÝ ¿

ÁÝÏÝáõÙ ³ÙμáÕç³Ï³Ý »Ï³ÙïÇ Ùáï Ï»ëÁ, ÇëÏ ËáõÙμ 1-ÇÝ՝ ³Ù»Ý³³Õù³ï 25%-ÇÝ՝ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ Ùáï 8%-Á:

àñå»ë½Ç å³ñ½»Ýù, Ã» ÐÐ-áõÙ Å³Ù³Ý³ÏÇ ÁÝÃ³óùáõÙ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ ³ÝÑ³í³-ë³ñáõÃÛáõÝÁ ³×»É ¿, Ã» Ýí³½»É, Ù»ñ ëï³ó³Í ïíÛ³ÉÝ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ Ï³éáõó»Ýù Èáñ»ÝóÇ Ïáñ»ñÁ: Èáñ»ÝóÇ ÏáñÁ Ñ³ñëïáõÃÛ³Ý Ïáõï³Ï³ÛÇÝ μ³ßËÙ³Ý ýáõÝÏóÇ³ÛÇ ·ñ³ýÇÏ³Ï³Ý Ý»ñÏ³Û³óáõÙÝ ¿: ÎáñÇ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ï»ï óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, Ã» μÝ³Ï-ãáõÃÛ³Ý N Ù³ëÁ ³ÙμáÕç³Ï³Ý »Ï³ÙïÇ áñ Ù³ëÇÝ (I) ¿ ïÇñ³å»ïáõÙ: ²ÝÏÛ³Ý ÏÇ-ëáñ¹Á՝ N=I áõÕÇÕÁ, Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ ¿ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ μ³ó³ñÓ³Ï Ñ³í³ë³ñáõÃÛáõÝÁ, »ñμ μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý 25 (k) %-Á ïÇñ³å»ïáõÙ ¿ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ 25 (k) %-ÇÝ: àñù³Ý Èáñ»ÝóÇ ÏáñÁ Ùáï ¿ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ Ñ³í³ë³ñáõÃÛ³Ý ·ÍÇÝ, ³ÛÝù³Ý ÷áùñ ¿ »Ï³-ÙáõïÝ»ñÇ ³ÝÑ³í³ë³ñáõÃÛáõÝÁ:

ÆÝãå»ë ï»ëÝáõÙ »Ýù ÝÏ³ñ 1-áõÙ, ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ³éÙ³Ùμ ÝÏ³ïíáõÙ ¿ »Ï³Ùáõï-Ý»ñÇ ³ÝÑ³í³ë³ñáõÃÛ³Ý Ýí³½Ù³Ý ÙÇïáõÙ: ºÏ³ÙáõïÝ»ñÇ ³ÝÑ³í³ë³ñáõÃÛáõÝÁ ÏïñáõÏ Ù»Í³ó»É ¿ 2009 Ã.` Ï³åí³Í Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÇÝ ýÇÝ³Ýë³ïÝï»ë³Ï³Ý ×·Ý³Å³ÙÇ Ñ»ï:

ÜÏ³ñ 1. Èáñ»ÝóÇ Ïáñ»ñÁ 2004, 2005, 2009 ¨ 2011 ÃÃ.

î³ñÇ ÊáõÙμ 1 ÊáõÙμ 2 ÊáõÙμ 3 ÊáõÙμ 4 2004 0.06884 0.151621 0.252182 0.527358 2005 0.071904 0.156398 0.255602 0.516096 2006 0.079363 0.164961 0.259271 0.496405 2007 0.077192 0.164439 0.261826 0.496543 2008 0.084035 0.168965 0.261332 0.485668 2009 0.011427 0.050708 0.161834 0.776031 2010 0.083939 0.164354 0.25575 0.495957 2011 0.081703 0.161537 0.257495 0.499266

133

Ø»ñ Ï³éáõó³Í Èáñ»ÝóÇ Ïáñ»ñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùμ Ñ³ßí³ñÏ»Ýù »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ ³Ý-

Ñ³í³ë³ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ã³÷³ÝÇßÁ՝ æÇÝÇ ·áñÍ³ÏÇóÁ (G): ²ÛÝ Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ ¿ Èáñ»ÝóÇ ÏáñÇ ¨ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ Ñ³í³ë³ñáõÃÛ³Ý ·ÍÇ ÙÇç¨ ÁÝÏ³Í å³ïÏ»ñÇ (Ï»Ýï-ñáÝ³óÙ³Ý ï³ñ³Íù) ¨ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ Ñ³í³ë³ñáõÃÛ³Ý ·ÍÇó í³ñ ÁÝÏ³Í »é³ÝÏÛ³Ý (³é³í»É³·áõÛÝ Ï»ÝïñáÝ³óÙ³Ý ï³ñ³Íù) Ù³Ï»ñ»ëÝ»ñÇ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÁ:

G = : ê³ÑÙ³ÝáõÙÇó Ñ»ï¨áõÙ ¿, áñ G∈[0, 1] ¨ áñù³Ý G Ùáï ¿ 0-ÇÝ, ³ÛÝù³Ý ÷áùñ ¿

»Ï³ÙáõïÝ»ñÇ ³ÝÑ³í³ë³ñáõÃÛáõÝÁ: ä³ñ½ ¿, áñ ·áñÍ³ÏóÇ Ñ³Ûï³ñ³ñÁ 1/2 ¿ (1 ¿çáí Ñ³í³ë³ñ³ÏáÕÙ áõÕÕ³ÝÏÛáõÝ

»é³ÝÏÛ³Ý Ù³Ï»ñ»ë): Ð³Ù³ñÇãÁ Ñ³ßí³ñÏ»É »Ýù áñå»ë ³é³í»É³·áõÛÝ Ï»Ýïñá-Ý³óÙ³Ý ï³ñ³ÍùÇ Ù³Ï»ñ»ëÇ (Ñ³Ûï³ñ³ñÇ՝ ½-Ç) ¨ Èáñ»ÝóÇ ÏáñÇó í³ñ ÁÝÏ³Í å³ïÏ»ñÇ Ù³Ï»ñ»ëÇ ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝ: ÜÏ³ï»Ýù, áñ Èáñ»ÝóÇ ÏáñÇó í³ñ ÁÝÏ³Í å³ïÏ»ñÁ 1 »é³ÝÏÛ³Ý ¨ 3 áõÕÕ³ÝÏÛáõÝ ë»Õ³ÝÝ»ñÇ ·áõÙ³ñ ¿:

Àëï áñáõÙ. ºé³ÝÏÛ³Ý Ù³Ï»ñ»ëÁ` = :

-ñ¹ ( ) ë»Õ³ÝÇ Ù³Ï»ñ»ëÁ՝ , = :

²Û¹ ¹»åùáõÙ՝ = ½ - : ºí æÇÝÇ ·áñÍ³ÏÇóÁ՝ G=1 - : êï³óí³Í ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ Ý»ñÏ³Û³óí³Í »Ý ³ÕÛáõë³Ï 2-áõÙ ¨ ÝÏ³ñ 2-áõÙ:

²ÕÛáõë³Ï 2. æÇÝÇ ·áñÍ³ÏÇóÁ 2004-2011 ÃÃ.

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

0.369029 0.357945 0.336359 0.33886 0.324317 0.601234 0.331862 0.337162

ÜÏ³ñ 2. æÇÝÇ ·áñÍ³ÏÇóÁ 2004-2011 ÃÃ.

134

2004-2008 ÃÃ. æÇÝÇ ·áñÍ³ÏÇóÁ (Ñ»ï¨³μ³ñ ¨ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ ³ÝÑ³í³ë³ñáõ-ÃÛáõÝÁ) Ï³ÛáõÝ Ýí³½»É ¿, ÇëÏ 2009 Ã. ÏïñáõÏ ³í»É³ó»É ßáõñç 85%-áí: ²ÛÝáõÑ»ï¨ ·áñÍ³ÏÇóÁ ß³ï ³ñ³· í»ñ³¹³ñÓ»É ¿ Çñ §μÝ³Ï³Ý¦ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇÝ:

Øá¹»ÉÇ ÝÏ³ñ³·ñáõÃÛáõÝÁ: Ø³ñÏáíÛ³Ý ÇÙÇï³óÇáÝ (simulation) Ùá¹»É³íáñÙ³Ý ³Ù»Ý³Éáõñç ËÝ¹ÇñÁ ³ÝóÙ³Ý Ù³ïñÇóÇ ·Ý³Ñ³ïáõÙÝ ¿: Àëï áñáõÙ Ù»ñ ¹»åùáõÙ ³é³ç³ÝáõÙ »Ý Éñ³óáõóÇã ËÝ¹ÇñÝ»ñ, ù³ÝÇ áñ ³éÏ³ ¿ ë³ÑÙ³Ý³÷³Ï ï»Õ»Ï³ï-íáõÃÛáõÝ, ³ÛÝ ¿՝ ïíÛ³ÉÝ»ñÇ μ³½³Ý ãáõÝÇ å³Ý»É³ÛÇÝ Ï³éáõóí³Íù, ³ÛëÇÝùÝ՝ ãÇ ïñ³Ù³¹ñáõÙ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝ Å³Ù³Ý³ÏÇ ÁÝÃ³óùáõÙ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³ÝÑ³ïÇ (ïÝ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý)՝ ÙÇ íÇ×³ÏÇó ÙÛáõëÝ ³ÝóÙ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É1:

ÜÏ³ï»Ýù, áñ Ø³ñÏáíÛ³Ý ßÕÃ³Ý 1-ÇÝ Ï³ñ·Ç ³íïáé»·ñ»ëÇí åñáó»ëÇ ³Ý³-Éá·Ý ¿ (hÇß»Ýù Ù³ñÏáíÛ³Ý Ñ³ïÏáõÃÛ³Ý Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ): ÜÏ³ï»Ýù Ý³¨, áñ áõÝ»Ýù ÙÇ ù³ÝÇ Å³Ù³Ý³Ï³ÛÇÝ ß³ñù»ñ (Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ íÇ×³Ï ³é³ÝÓÇÝ Å³Ù³Ý³-Ï³ÛÇÝ ß³ñù ¿)` Ñ»ï¨³μ³ñ ¹Çï³ñÏáõÙ »Ýù μ³½Ù³ã³÷ ³íïáé»·ñ»ëÇí ëË»Ù³՝ 1-ÇÝ Ï³ñ·Ç í»Ïïáñ ³íïáé»·ñ»ëÇí åñáó»ë՝ VAR(1).

= + , j=1,...,r; t=2005,...,2011,

áñï»Õ ³ÝÑ³ïÇ՝ Å³Ù³Ý³ÏÇ t å³ÑÇÝ j íÇ×³ÏáõÙ ÉÇÝ»Éáõ Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿, å³ï³Ñ³Ï³Ý ëË³ÉÝ ¿, i-Çó j ³ÝóÙ³Ý Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿: Î³Ù Ù³ïñÇó³ÛÇÝ ï»ëùáí.

= + , t=2005,...,2011,

áñï»Õ = ( , ,..., ), P=( ) r x r` ³ÝóÙ³Ý Ù³ïñÇó, = ( , ,..., ): ø³ÝÇ áñ Ñ³í³ë³ñáõÙÝ»ñÇ ³ç Ù³ëáõÙ ·ïÝíáõÙ »Ý ÙÇ³ÛÝ ¿Ý¹á·»Ý ÷á÷áË³-

Ï³ÝÝ»ñÇ É³·³ÛÇÝ ³ñÅ»ùÝ»ñÁ (ãáõÝ»Ýù μ³ó³ïñáÕ ¿Ý¹á·»Ý ÷á÷áË³Ï³ÝÝ»ñ), ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï³ÛÝáõÃÛ³Ý (simultaneity) åñáμÉ»Ù ãáõÝ»Ýù, ¨ öøº ï³ÉÇë ¿ áõÝ³Ï³-ÛÇÝ ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÝ»ñ2:

êñ³Ýáí, ë³Ï³ÛÝ, »Ï³Ùï³ÛÇÝ ËÙμ»ñÇ ÙÇç¨ ³ÝóÙ³Ý Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý ËÝ¹ÇñÁ ãÇ ³í³ñïíáõÙ: àñå»ë½Ç ·Ý³Ñ³ïí³Í Ù³ïñÇóÁ ÉÇÝÇ Ø³ñ-ÏáíÛ³Ý ßÕÃ³ÛÇ ³ÝóÙ³Ý Ù³ïñÇó, ³ÛÝ å»ïù ¿ μ³í³ñ³ñÇ Ñ»ï¨Û³É å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇÝ.

μáÉáñ i ¨ j Ñ³Ù³ñ, (*) =1 μáÉáñ i Ñ³Ù³ñ: (#)

²ÛëåÇëáí, ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ·Ý³Ñ³ï»É VAR(1) Ùá¹»ÉÁ՝ ÇÝã-áñ Ó¨áí Ñ³ßíÇ ³éÝ»-

Éáí í»ñáÝßÛ³É ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáõÙÝ»ñÁ: ¸Åí³ñ ã¿ Ïé³Ñ»É, áñ ³ÝÑ³Ûï å³ñ³Ù»ïñ»ñÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý ³Ûë áã ëáíáñ³Ï³Ý

ËÝ¹ÇñÁ Ñ³Ù³ñÅ»ù ¿ å³ÛÙ³Ý³Ï³Ý ¿ùëïñ»ÙáõÙÇ Ñ»ï¨Û³É ËÝ¹ñÇÝ (ù³é³Ïáõë³ÛÇÝ Íñ³·ñÙ³Ý ËÝ¹Çñ).

= ⇾ min(öøº)

å³ÛÙ³Ýáí, áñ (*) ¨ (#):

1 ºÃ» áõÝ»Ý³ÛÇÝù å³Ý»É³ÛÇÝ ïíÛ³ÉÝ»ñ (panel data), ³å³ -Ç ³é³í»É³·áõÛÝ ×ßÙ³ñï³ÝÙ³ÝáõÃÛ³Ý ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÁ Ï³ñáÕ ¿ÇÝù áñáß»É áñå»ë i íÇ×³ÏÇó j íÇ×³Ï ³Ýó³Í ³ÝÑ³ïÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÇ ¨ ÙÇÝã¨ ³ÝóáõÙÁ i íÇ×³ÏáõÙ ·ïÝíáÕÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÇ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝ: 2 Enders W., Applied Econometric Time Series, 2nd Edition, Iowa State University, 2003, pp. 294-302

135

ä³ÛÙ³Ý³Ï³Ý öøº ï³ÉÇë ¿ Ñ»ï¨Û³É ³ñ¹ÛáõÝùÁ (³ÕÛáõë³Ï 3).

²ÕÛáõë³Ï 3. æÇÝÇ ·áñÍ³ÏÇóÁ 2004-2011 ÃÃ.

úñÇÝ³Ï՝ 1 ï³ñí³ ÁÝÃ³óùáõÙ ³ÝÑ³ïÇ՝ 1-ÇÝ »Ï³Ùï³ÛÇÝ ËÙμÇó 4-ñ¹ »Ï³Ùï³ÛÇÝ ËáõÙμ ³ÝóÝ»Éáõ Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ 0.085693 ¿, ÇëÏ ÝáõÛÝ ËÙμáõÙ ÙÝ³Éáõ Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ՝ ½·³ÉÇáñ»Ý ³í»ÉÇ Ù»Í՝ 0.576994: ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ ¹»åùáõÙ ÝÏ³ï»Ýù, áñ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ïáÕÇ ³Ù»Ý³Ù»Í ï³ññÁ ·ïÝíáõÙ ¿ Ù³ïñÇ-óÇ ·ÉË³íáñ ³ÝÏÛáõÝ³·ÍÇ íñ³: ÆëÏ ë³ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿, áñ ³í»ÉÇ Ñ³í³Ý³Ï³Ý ¿, áñ 1 ï³ñí³ ÁÝÃ³óùáõÙ Ñ³ñáõëïÁ ÙÝ³ Ñ³ñáõëï (ù³Ý Ã» ¹³éÝ³ ³Õù³ï Ï³Ù ÙÇçÇÝ Ë³íÇó), ³Õù³ïÁ՝ ³Õù³ï: ²ÛëÇÝùÝ՝ ÐÐ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ μÝáñáß ¿ áñáß³ÏÇ ëáóÇ-³É³Ï³Ý Ï³ÛáõÝáõÃÛáõÝ Ï³Ù ï¨³Ï³ÝáõÃÛáõÝ:

â»åÙ»Ý-ÎáÉÙá·áñáíÇ Ñ³í³ë³ñáõÙÝ»ñÇ ÙÇçáóáí Ï³ñ»ÉÇ ¿ áñáß»É Ù»ñ Ñ³ë³-ñ³ÏáõÃÛ³Ý ëáóÇ³É³Ï³Ý Ï³éáõóí³ÍùÁ, ³ë»Ýù, 6 ï³ñÇ Ñ»ïá:

àõÝ»Ýù. = , áñï»Õ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ μ³ßËÙ³Ý í»ÏïáñÝ ¿ Å³-Ù³Ý³ÏÇ n-ñ¹ å³ÑÇÝ, ÇëÏ Ø³ñÏáíÛ³Ý ßÕÃ³ÛÇ ³ÝóÙ³Ý Ù³ïñÇóÝ ¿: ²Û¹ ¹»åùáõÙ.

=

=

=

=

=

ËáõÙμ 1 ËáõÙμ 2 ËáõÙμ 3 ËáõÙμ 4 ËáõÙμ 1 0.576994 0.183258 0.154055 0.085693 ËáõÙμ 2 0.110100 0.477168 0.245565 0.167167 ËáõÙμ 3 0.059400 0.140800 0.511893 0.287907 ËáõÙμ 4 0.070797 0.126063 0.210403 0.592737

136

= =

= =

=

ºí í»ñç³å»ë՝ =[0.081703 0.161537 0.257495

0.499266] =

=[0.1506457 0.2134921 0.3000097 0.335852] ÆÝãå»ë ï»ëÝáõÙ »Ýù, ³ÛÉ Ñ³í³ë³ñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, 2016 Ã. ³é³çÇÝ 3

ËÙμ»ñÇ »Ï³Ùï³ÛÇÝ ÏßÇéÝ»ñÁ Ï³í»É³Ý³Ý, ÇëÏ 4-ÇÝÁ՝ ÏÝí³½Ç: îñ³Ù³μ³Ýáñ»Ý »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ ³ÝÑ³í³ë³ñáõÃÛáõÝÁ Ýí³½áõÙ ¿: ºí Çñáù՝

ÜÏ³ñ 3. æÇÝÇ ·áñÍ³ÏÇóÁ 2011 ¨ 2016 ÃÃ. öáñÓ»Ýù Ï³ÝË³ï»ë»É Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ëáóÇ³É³Ï³Ý Ï³éáõóí³ÍùÁ Ù»Í

Ãíáí (³Ýí»ñç) ³ÝóáõÙÝ»ñÇó Ñ»ïá: àõÝ»Ýù. Â»áñ»Ù: ò³ÝÏ³ó³Í ¿ñ·á¹ÇÏ1 Ø³ñÏáíÛ³Ý ßÕÃ³ÛáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ ¨

³ÝÏ³Ë ¿ -Çó՝ = 0, áñï»Õ ÙÇ³ñÅ»ùáñ»Ý áñáßíáõÙ ¿ Ñ³ëï³ïáõÝ íÇ-

×³Ïáí Ñ³í³ë³ñáõÙÝ»ñÇó՝

1 ºÃ» Ï³Ý 2 Ñ³çáñ¹³Ï³Ý Ãí»ñ՝ S ¨ S+1 ³ÛÝå»ë, áñ ·áñÍÁÝÃ³óÁ Ï³ñáÕ ¿ ÉÇÝ»É i íի×³ÏոõÙ Å³Ù³Ý³Ïի S ¨ S+1 å³Ñ»ñÇÝ, ³å³ Ï³ë»Ýù, áñ íÇ×³ÏÁ áõÝÇ ÙÇ³íáñ å³ñμ»ñáõÃÛáõÝ ¨ Ï³Ýí³Ý»Ýù ÙÇ³å³ñμ»ñ³-Ï³Ý: ìÇ×³ÏÁ Ï³Ýí³Ý»Ýù í»ñ³¹³ñÓ»ÉÇ, »Ã» ÙïÝ»Éáí ³Û¹ íÇ×³ÏÁª ·áñÍÁÝÃ³óÁ ³Ýå³ÛÙ³Ý Ïí»ñ³-¹³éÝ³ ³Û¹ï»Õ ÝáñÇó: ì»ñç³íáñ íÇ×³ÏÝ»ñáí Ø³ñÏáíÛ³Ý ßÕÃ³ÛáõÙ ÙÇ³å³ñμ»ñ³Ï³Ý í»ñ³¹³ñÓ»ÉÇ íÇ×³ÏÝ»ñÁ Ï³Ýí³Ý»Ýù ¿ñ·á¹ÇÏ íÇ×³ÏÝ»ñ: Ø³ñÏáíÛ³Ý ßÕÃ³Ý ¿ñ·á¹ÇÏ ¿, »Ã» μáÉáñ íÇ×³ÏÝ»ñÝ »Ý ³Û¹åÇëÇÝ:

137

, j=0,1,…,M:

: -Ý ÏáãíáõÙ ¿ Ñ³ëï³ïáõÝ íÇ×³Ïáí Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝ:

ÜÏ³ï»Ýù, áñ Ñ³ëï³ïáõÝ íÇ×³Ïáí Ñ³í³ë³ñáõÙÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ M+2 ¿, ÇëÏ

³ÝÑ³ÛïÝ»ñÇ ÃÇíÁ՝ M+1: ø³ÝÇ áñ ³ÛÝ áõÝÇ ÙÇ³Ï ÉáõÍáõÙ, ³éÝí³½Ý Ù»Ï Ñ³í³ë³ñáõÙ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ³í»Éáñ¹, ¨ Ï³ñáÕ ¿ Ñ»é³óí»É: ¸³ ãÇ Ï³ñáÕ ÉÇÝ»É

Ñ³í³ë³ñáõÙÁ, áñáíÑ»ï¨ Ñ³Ï³é³Ï ¹»åùáõÙ μáÉáñ j-»ñÇ Ñ³Ù³ñ ÉáõÍáõÙÁ Ïμ³í³ñ³ñÇ ÙÝ³ó³Í M+1 Ñ³í³ë³ñáõÙÝ»ñÇÝ:

ÆÝãå»ë ï»ëÝáõÙ »Ýù, Ø³ñÏáíÛ³Ý ßÕÃ³Ý»ñáõÙ »ñÏ³ñ³Å³ÙÏ»ï Ï³ÝË³ï»ë-Ù³Ý ËÝ¹Çñ Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ó¨³Ï»ñå»É ãí»ñ³ÍíáÕ ¿ñ·á¹ÇÏ Ø³ñÏáíÛ³Ý ßÕÃ³Ý»ñÇ Ñ³-Ù³ñ: ¸Åí³ñ ã¿ ÝÏ³ï»É, áñ Ù»ñ ûñÇÝ³ÏáõÙ íÇ×³ÏÝ»ñÁ ÙÇ³å³ñμ»ñ³Ï³Ý »Ý ¨ í»-ñ³¹³ñÓ»ÉÇ, ³ÛëÇÝùÝ՝ ¿ñ·á¹ÇÏ, ÇëÏ ßÕÃ³Ý ãí»ñ³ÍíáÕ ¿:

Ð³ßíÇ ³éÝ»Éáí í»ñáÝßÛ³É ¹Çï³ñÏáõÙÝ»ñÁ` Ïëï³Ý³Ýù Ñ»ï¨Û³É ë³ÑÙ³Ý³ÛÇÝ ³ÝóÙ³Ý Ù³ïñÇóÁ.

=

= [ , , , ]:

ÜÏ³ñ 4. æÇÝÇ ·áñÍ³ÏÇóÁ 2011, 2016 ÃÃ. ¨ »ñÏ³ñ³Å³ÙÏ»ï Ñ³ïí³ÍáõÙ: ²ÛëåÇëáí, Ø³ñÏáíÛ³Ý ßÕÃ³Ý»ñÇ ÏÇñ³éÙ³Ùμ Ù»Ýù Ùá¹»É³íáñ»óÇÝù Ñ³ë³-

ñ³ÏáõÃÛ³Ý ëáóÇ³É³Ï³Ý Ï³éáõóí³ÍùÁ ¨ ëï³ó³Ýù Å³Ù³Ý³ÏÇ ÁÝÃ³óùáõÙ ¹ñ³ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ μÝáõÃ³·ñáÕ ³ÝóÙ³Ý Ù³ïñÇóÁ: æÇÝÇ ·áñÍ³ÏóÇ Ýí³½áõÙÁ ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ μ³ßËÙ³Ý ³ÝÑ³í³ë³ñáõ-ÃÛáõÝÁ ÷áùñ³ó»É ¿, ÇÝãÁ »ñ¨áõÙ ¿ Ý³¨ Èáñ»ÝóÇ Ïáñ»ñÇ ï»ëùÇó: ¶Ý³Ñ³ïí³Í ³Ýó-Ù³Ý Ù³ïñÇóÇ ï»ëùÁª ³ÝÏÛáõÝ³·Í³ÛÇÝ ï³ññ»ñÇ Ù»Í ³ñÅ»ùÁ, íÏ³ÛáõÙ ¿ ëáóÇ³-É³Ï³Ý Ï³éáõóí³ÍùÇ Ñ³Ù»Ù³ï³Ï³Ý Ï³ÛáõÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ÆëÏ Ù³ïñÇóÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ Ï³ÝË³ï»ëí³Í 2016 Ã. ¨ »ñÏ³ñ³Å³ÙÏ»ï Èáñ»ÝóÇ Ïáñ»ñÇ ï»ëùÇó Ï³ñáÕ »Ýù »ÝÃ³¹ñ»É, áñ ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ μ³ßËÙ³Ý ³ÝÑ³í³ë³ñáõ-ÃÛáõÝÁ Ýí³½»Éáõ ¿, ÇÝãÁ ¹ñ³Ï³Ý Ï³½¹Ç áÕç ïÝï»ëáõÃÛ³Ý íñ³: ²ÛëåÇëáí, ÐÐ ëá-óÇ³É³Ï³Ý Ï³éáõóí³ÍùÇÝ μÝáñáß ¿ Ñ³ñ³μ»ñ³Ï³Ý Ï³ÛáõÝáõÃÛáõÝª ³ÝÑ³í³ë³ñáõ-ÃÛ³Ý Ýí³½Ù³Ý ÙÇïáõÙáí:

138

ОДЕЛИРОВАНИЕ СОЦИАЛЬНОЙ СТРУКТУРЫ ОБЩЕСТВА РА Ашот Нанян, Микаэл Гукасян

Эмпирические исследования показывают, что в странах с маленькой открытой

экономикой (как, например, РА) неравенство распределения доходов ограничивает возможности развития человеческого капитала и долгосрочного экономического роста. Обеспечение правильного распределения доходов является одной из главных целей экономической политики государства. В связи с этим, в нашей работе была предпринята попытка смоделировать динамические перемены распределения доходов и социальную движимость общества с использованием Марковских цепей. На основе статистических данных для 2004-2011 годов были выделены 4 группы, вычислено распределение доходов между группами по годам, а так же построены кривые Лоренца и оценены коэффиценты Джнии. С использованием инструментов Макровских цепей, была смоде-лирована динамика изменения распределения доходов, на основе которой был сделан долгосрочный прогноз изменения социальной структуры и распределения доходов.

MODELING OF SOCIAL STRUCTURE OF THE SOCIETY OF THE RA

Ashot Nanyan, Mikayel Ghukasyan

Empirical studies show that in countries with small open economies (such as the RA), the inequality of income distribution limits the development of human capital and the possibility of long-term economic growth. Ensuring proper distribution of income is one of the main objectives of economic policy of the government. In this case, our work was an attempt to model the dynamics of changes in the income distribution and social movement of society, using Markov chains. Based on statistic data for the 2004-2011 period, we segregated 4 groups, calculated the distribution of income between the groups by years, as well as built Lorenz curves and counted Gini indexes. Using instruments of Markov chains, we modelled the dynamics of the income distribution and made long-term forecasts of changes in the social structure and the income distribution.

139

ÒºèÜ²ðÎàôÂÚ²Ü ¶Ü²Ð²îØ²Ü ÐÆØÜ²Î²Ü ØàîºòàôØÜºðÀ ºì ÊàâÀÜ¸àîÜºðÀ ÐÐ-àôØ

È¨áÝ ÎÉ»ÏãÛ³Ý ºäÐ, îÝï»ë³·ÇïáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ï, ³ëåÇñ³Ýï

¶Çï. Õ»Ï.` ï.·.Ã., ¹áó. Ð. ØÝ³ó³Ï³ÝÛ³Ý ¾É÷áëï` [email protected]

Ø³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý μáÉáñ ßñç³ÝÝ»ñáõÙ ¨ ïÝï»ë³Ï³Ý

·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý μáÉáñ Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñáõÙ áñå»ë ·ÉË³íáñ ËÝ¹Çñ »Õ»É ¨ ÙÝáõÙ ¿ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ å³Ñ³ÝçÙáõÝùÝ»ñÇ μ³í³ñ³ñáõÙÁ: ²Ûë ËÝ¹ñÇ ÉáõÍáõÙÁ Ùßï³å»ë ûñ-·³Ý³Ï³Ý Ï³åÇ Ù»ç ¿ ·ïÝí»É Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ïÝûñÇÝáõÃÛ³Ý ï³Ï ·ïÝíáÕ é»-ëáõñëÝ»ñÇ áõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³éÏ³ ù³Ý³ÏÇ Ñ»ï: àñå»ë Ï³ÝáÝ, í»ñçÇÝ-Ý»ñë ë³ÑÙ³Ý³÷³Ï »Ý, áñÇ å³ï×³éáí ¿É ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ å³Ñ³ÝçÙáõÝùÝ»ñÁ ÉñÇí ã³-÷áí »ñμ»ù ¿É ã»Ý μ³í³ñ³ñí»É ¨ Ýñ³ ³é³ÝÓÇÝ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇÝ ¹ñ¹»É ¿ ß³ñáõÝ³Ï Ùï³Í»É ë³ÑÙ³Ý³÷³Ï é»ëáõñëÝ»ñÇ ³í»ÉÇ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï û·ï³·áñÍÙ³Ý áõÕÇÝ»ñ ÷Ýïñ»É: Ü»ñÏ³ÛáõÙë ³Û¹ ÑÇÙÝ³ËÝ¹ñÇ ³é³í»É ÁÝ¹áõÝ»ÉÇ ï»ë³Ï³Ý ÁÝ¹Ñ³Ýñ³-óáõÙÁ ì. ä³ññ»ïáÛÇ ÏáÕÙÇó ³é³ç³ñÏ³Í ïÝï»ë³Ï³Ý ³ñ¹ÛáõÝ³í»ïáõÃÛ³Ý ë³Ñ-Ù³ÝáõÙÝ ¿, Áëï áñÇ ë³ÑÙ³Ý³÷³Ï é»ëáõñëÝ»ñÁ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ù»ç μ³ßËí³Í »Ý ³ÛÝå»ë, áñÇ ¹»åùáõÙ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ãÇ Ï³ñ»ÉÇ ³í»É³óÝ»É áñ¨¿ μ³ñÇùÇ ³ñï³¹-ñáõÃÛáõÝÁ ³é³Ýó Ïñ×³ï»Éáõ ÙÛáõë μ³ñÇùÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ã³÷»ñÁ: ²Ûëûñ ³Û¹ ë³ÑÙ³ÝáõÙÁ Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ ¹³ë³Ï³Ý:

²½³ï ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ å³Ñ³Ýç³ñÏÁ ÙÇßï ³éÏ³ ¿ »Õ»É ÇÝãå»ë ½³ñ·³óáÕ, ³ÛÝå»ë ¿É ½³ñ·³ó³Í »ñÏñÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: üÇÝ³Ýë³Ï³Ý í»ñÉáõ-ÍáõÃÛáõÝÁ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÁ ¹³ë³Ï³ñ·áõÙ ¿ áñå»ë Ñ³Ù³Ë³éÝ Ý»ñùÇÝ ³ñ¹ÛáõÝùÇ §³Ù»Ý³Ï³Ù³Ïáñ¦ Ñ³ïí³ÍÁ, áñÁ ã³÷³½³Ýó μ³ñ¹ ¿ Ï³é³í³ñ»É:

²Ûë Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ Ï³ñ¨áñíáõÙ ¿ ëï»ÕÍ»É Ý»ñ¹ñáõÙ³ÛÇÝ ³ÛÝåÇëÇ ÙÇç³-í³Ûñ, áñï»Õ Ý»ñ¹ñáÕÝ»ñÁ ÏÏ³ñáÕ³Ý³Ý Ñ»ßïáõ ³ñ³· ·Ý³Ñ³ï»É Ý»ñ¹ñáõÙ³ÛÇÝ Íñ³·ÇñÁ, Ýí³½³·áõÛÝ Í³Ëë»ñáí Ï³ï³ñ»É Ý»ñ¹ñáõÙ, ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³Ý ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ³ñ¹Ç ÙÇçáóÝ»ñáí í»ñ³ÑëÏ»É Çñ»Ýó Ý»ñ¹ñáõÙÁ ¨ Ýí³½³·áõÛÝ Í³Ëë»ñáí ³½³ïí»É Ó»éùμ»ñí³Í ³ÏïÇíÝ»ñÇó: ²Ûë ³Ù»ÝÝ ÁÝÏ³Í ¿ μ³ñ»Ýå³ëï Ý»ñ¹ñáõÙ³ÛÇÝ ÙÇç³í³Ûñ ëï»ÕÍ»Éáõ ÑÇÙùáõÙ:

ÐÐ Ý»ñ¹ñáõÙ³ÛÇÝ ÙÇç³í³ÛñÇ áõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ï³ñ¨áñ ¿ áõëáõÙ-Ý³ëÇñ»É ÐÐ-áõÙ ·áñÍáÕ Ó»éÝ³ñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñÅ»ùÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ù»Ãá¹Ý»ñÇ ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ù³ÝÇ áñ ÙÇç³í³ÛñÇ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ ÙÇ Ù³ëÝ ³ÏÝ»ñ¨ »Ý ¹³éÝáõÙ ³Ûë ·áñÍÁÝÃ³óÇ Å³Ù³Ý³Ï:

êáõÛÝ ³ßË³ï³ÝùáõÙ ÏÝ»ñÏ³Û³óí»Ý ²ñ¨ïÙÛ³Ý ºíñáå³ÛÇ »ñÏñÝ»ñáõÙ Ó»é-Ý³ñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñÁ, Ñ³ßí³ñÏÙ³Ý ëÏ½μáõÝùÝ»ñÁ ¨ ÐÐ-áõÙ ïíÛ³É Ù»Ãá¹Ý»ñÇ û·ï³·áñÍÙ³Ý ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ ËáãÁÝ¹áïÝ»-ñÁ: Ü»ñÏ³Û³óíáÕ μáÉáñ Ù»Ãá¹Ý»ñÁ ÃáõÛÉ »Ý ï³ÉÇë ·Ý³Ñ³ï»É Ó»éÝ³ñÏáõÃÛ³Ý ³ñ-Å»ùÁ Å³Ù³Ý³ÏÇ ÏáÝÏñ»ï å³ÑÇÝ, ¨ Ï³ñáÕ »Ý û·ï³·áñÍí»É ÙÇ³ÛÝ ßáõÏ³Û³Ï³Ý ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ù»ç, ù³ÝÇ áñ Ñ³ßíÇ »Ý ³éÝáõÙ ³éÏ³ ßáõÏ³ÛÇ Ï³éáõóí³ÍùÁ, Ý»ñ-¹ñáÕÝ»ñÇ ßáõÏ³Û³Ï³Ý ëå³ë»ÉÇùÝ»ñÁ, ßáõÏ³Û³Ï³Ý éÇëÏ»ñÁ ¨ »ÝÃ³¹ñáõÙ ¿ ßáõÏ³-ÛÇ §å³ï³ëË³Ý é»³ÏóÇ³Ý¦ ·Ý³Ñ³ïíáÕ Ó»éÝ³ñÏáõÃÛ³Ý ÑÝ³ñ³íáñ ³éùáõí³-×³éùÇ ¹»åùáõÙ:

²ñÅáÕáõÃÛ³Ý ·áñÍáÝÝ»ñÇó Ï³Ëí³Í, áñáÝù Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ »Ý ³É·áñÇÃÙ»ñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ÷á÷áË³Ï³ÝÝ»ñÁ՝ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñÁ μ³Å³ÝíáõÙ »Ý 3 ËÙμÇ.

»Ï³Ùï³ÛÇÝ Ñ³Ù»Ù³ï³Ï³Ý Í³Ëë³ÛÇÝ

140

Üßí³ÍÝ»ñÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ áñå»ë ·ÉË³íáñ ·áñÍáÝ ÁÝ¹áõÝáõÙ ¿ ³ñÅáÕáõ-ÃÛ³Ý ·áñÍáÝÝ»ñÇó Ù»ÏÁ: úñÇÝ³Ï՝ »Ï³Ùï³ÛÇÝ ËÙμÇ Ù»Ãá¹Ý»ñÇ ¹»åùáõÙ Ñ³ß-í³ñÏÝ»ñÇ ³ÝÏÛáõÝ³ù³ñÁ »Ï³ÙáõïÝ ¿: ²ÛÉ Ñ³í³ë³ñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ áñù³Ý μ³ñÓñ ¿ Ó»éÝ³ñÏáõÃÛ³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí ëï³óí³Í »Ï³ÙáõïÁ, ³ÛÝù³Ý μ³ñÓñ ¿ Ýñ³ ·ÇÝÁ: ê³Ï³ÛÝ å³Ï³ë Ï³ñ¨áñ ã¿ áõëáõÙÝ³ëÇñ»É ÑÝ³ñ³íáñ »Ï³-ÙáõïÝ»ñÇ ëï³óÙ³Ý Å³ÙÏ»ïÁ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ³ÛÝ éÇëÏ»ñÇ ï»ë³ÏÝ»ñÝ áõ ³ëïÇ×³-ÝÁ, áñáÝù Ó»éÝ³ñÏáõÃÛ³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³Ýμ³Å³Ý»ÉÇ Ù³ëÝ »Ý: Þ³ï ¹»åù»ñáõÙ ³Ûë 3 ËÙμ»ñÇó Ù»ÏÁ Ï³ñáÕ ¿ û·ï³·áñÍí»É ÙÛáõëÇ ëïáõ·Ù³Ý Ñ³Ù³ñ:

ºñ»ù Ù»Ãá¹Ý»ñÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ ·Ý³Ñ³ïáÕÇ Ñ³Ù³ñ μ³óáõÙ ¿ ï³ñμ»ñ ÑÝ³-ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ: âÝ³Û³Í ³Ûë »ñ»ù Ù»Ãá¹Ý»ñÇ Ñ³ßí³ñÏÁ ÑÇÙÝíáõÙ ¿ ÙÇ¨ÝáõÛÝ ßáõ-Ï³ÛÇ ïíÛ³ÉÝ»ñÇ íñ³, ë³Ï³ÛÝ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇ Ñ³Ù³ñ í»ñóí³Í ïíÛ³ÉÝ»ñÁ Ù»ÏÝ³-μ³ÝíáõÙ ¿ ï³ñμ»ñ ï»ë³ÝÏÛáõÝÝ»ñÇó:

ºÏ³Ùï³ÛÇÝ Ùáï»óáõÙÝ Çñ»ÝÇó »ÝÃ³¹ñáõÙ ¿ Ó»éÝ³ñÏáõÃÛ³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ¨ Ñ»ï³·³ í³×³éùÇó ëï³óí»ÉÇù »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ Ý»ñÏ³ ³ñÅ»ùÁ: ²Ûë Ù»Ãá¹Á ÑÇÙ-Ý³Ï³ÝáõÙ û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ 2 Ó¨áí՝ »Ï³ÙïÇ Ï³åÇï³ÉÇ½³óÇ³Ûáí ¨ ¹ñ³Ù³Ï³Ý Ñáëù»ñÇ ¹ÇëÏáÝï³íáñáõÙáí:

Àëï »Ï³ÙïÇ Ï³åÇï³ÉÇ½³óÇ³ÛÇ Ù»Ãá¹Ç՝ Ó»éÝ³ñÏáõÃÛ³Ý ³ñÅ»ùÁ áñáßíáõÙ ¿ Ñ»ï¨Û³É μ³Ý³¨áí.

áñï»Õ. V - Ó»éÝ³ñÏáõÃÛ³Ý ³ñÅ»ù D – 1 ï³ñí³ ÁÝÃ³óùáõÙ Ó»éÝ³ñÏáõÃÛ³Ý Ù³ùáõñ ß³ÑáõÛÃÁ R – Ï³åÇï³ÉÇ½³óÇ³ÛÇ ·áñÍ³ÏÇó: ¸ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ¹ÇëÏáÝï³íáñÙ³Ý Ù»Ãá¹Á ÑÇÙÝíáõÙ ¿ ïíÛ³É Ó»éÝ³ñ-

ÏáõÃÛ³Ý ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý Ñáëù»ñÇ Ï³ÝË³ï»ëÙ³ÝÁ, áñÁ Ñ»ï³·³ÛáõÙ ¹ÇëÏáÝï³íáñ-íáõÙ ¿ ³ÛÝ ïáÏáë³¹ñáõÛùáí, áñÁ Ñ³Ù³å³ï³ëË³ÝáõÙ ¿ Ý»ñ¹ñáÕÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó å³-Ñ³ÝçíáÕ »Ï³ÙïÇ ïáÏáë³¹ñáõÛùÇÝ:

âÝ³Û³Í »Ï³Ùï³ÛÇÝ Ù»Ãá¹Ý ³í»ÉÇ ß³ï ¿ û·ï³·áñÍíáõÙ՝ Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ¿ û·ï³·áñÍ»É Í³Ëë³ÛÇÝ ¨ Ñ³Ù»Ù³ï³Ï³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñÁ: àñáß ¹»åù»ñáõÙ ³Ûë »ñ-Ïáõ Ù»Ãá¹Ý»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý ÉÇÝ»É ³í»ÉÇ ×ß·ñÇï ¨ ï»ÕÇÝ:

Ð³Ù»Ù³ï³Ï³Ý Ù»Ãá¹Á Ñ³ïÏ³å»ë û·ï³Ï³ñ ¿ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ³éÏ³ ¿ ³ÏïÇí ßáõÏ³: ¶Ý³Ñ³ïÙ³Ý ×ßïáõÃÛáõÝÁ Ï³Ëí³Í ¿ ÙÇ ß³ñù ·áñÍáÝÝ»ñÇó, Ñ³-í³ùí³Í ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áñ³ÏÇó, ù³ÝÇ áñ ³Ûë Ù»Ãá¹Á ÏÇñ³é»Éáõ Å³Ù³Ý³Ï ·Ý³Ñ³ïáÕÁ å»ïù ¿ Ñ³í³ùÇ ³ñÅ³Ý³Ñ³í³ï ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ÝÙ³Ý³ïÇå ·áñÍ³ñùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ: ²Û¹ ·áñÍáÝÝ»ñÇó »Ý Ý³¨ ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý μÝáõÃ³·ñ»ñÁ, í³×³é-ùÇ Å³ÙÏ»ïÝ»ñÁ, ï»Õ³¹ÇñùÁ, í³×³éùÇ ¨ ýÇÝ³Ýë³íáñÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ: ²Ûë Ù»-Ãá¹Ç ³ñ¹ÛáõÝ³í»ïáõÃÛáõÝÝ ÁÝÏÝáõÙ ¿, »ñμ ßáõÏ³ÛáõÙ ·áñÍ³ñùÝ»ñÁ ùÇã »Ý, í»ñçÇÝ ·áñÍ³ñùÁ ßáõï ¿ »Õ»É, ßáõÏ³Ý áã Ï³ÛáõÝ íÇ×³ÏáõÙ ¿, ù³ÝÇ áñ ßáõÏ³ÛÇ ³ñ³· ÷á-÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ μ»ñáõÙ »Ý óáõó³ÝÇßÝ»ñÇ û·ï³·áñÍÙ³Ý ³ÝÑÝ³ñÇÝáõÃÛ³ÝÁ: ÐÇÙ-Ý³Ï³ÝáõÙ Ñ³Ù»Ù³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ í»ñóÝáõÙ »Ý ÙÇ¨ÝáõÛÝ ×ÛáõÕáõÙ Ùñó³ÏÇó ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ, ë³Ï³ÛÝ ³Û¹ ¹»åùáõÙ ¿É Ñ³ñÏ³íáñ ¿ ïíÛ³ÉÝ»ñÇ ×ß·ñïáõÙ, ù³ÝÇ áñ Ýñ³Ýó Ù»ç Ï³Ý ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ:

Ð³Ù»Ù³ï³Ï³Ý Ù»Ãá¹Á μ³Å³ÝíáõÙ ¿ »ñ»ù ËÙμÇ. Î³åÇï³ÉÇ ßáõÏ³ÛÇ Ù»Ãá¹, ¶áñÍ³ñùÝ»ñÇ Ù»Ãá¹, ÖÛáõÕ³ÛÇÝ ·áñÍ³ÏÇóÝ»ñÇ Ù»Ãá¹:

141

Î³åÇï³ÉÇ ßáõÏ³ÛÇ Ù»Ãá¹Á ÑÇÙÝí³Í ¿ ÝÙ³Ý³ïÇå ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³ÅÝ»-ïáÙë»ñÇ ßáõÏ³Û³Ï³Ý ·Ý»ñÇ íñ³: Ü»ñ¹ñáÕÁ, Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáí ³ÛÉÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÁ, Ï³ñáÕ ¿ Ý»ñ¹ñáõÙ Ï³ï³ñ»É Ï³Ù ·Ý³Ñ³ïíáÕ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý, Ï³Ù ³ÛÉ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ù»ç: ²Û¹ å³ï×³éáí, áñå»ë ÏáÕÙÝáñáßáÕ ·ÇÝ, å»ïù ¿ Ñ³Ý¹»ë ·³ ³ÛÝ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñÅ»ùÁ, áñÇ ³ñÅ»ÃÕÃ»ñÁ ßáõÏ³ÛáõÙ ³½³ï í³×³éùÇ »Ý Ñ³Ýí³Í:

¶áñÍ³ñùÝ»ñÇ Ù»Ãá¹Á ÑÇÙÝí³Í ¿ ÝÙ³Ý³ïÇå ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»ñ³ÑëÏÇã Íñ³ñÝ»ñÇ ·ÝÙ³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý íñ³:

ÖÛáõÕ³ÛÇÝ ·áñÍ³ÏÇóÝ»ñÇ Ù»Ãá¹Ý ³í»ÉÇ ¿ÏáÝáÙ»ïñÇÏ ÏáÕÙÝáñáßáõÙ áõÝÇ: ¶Ý³Ñ³ïáÕÁ áõëáõÙÝ³ëÇñíáÕ ×ÛáõÕÇ Ñ³Ù³ñ ýáõÝÏóÇáÝ³É Ï³Ëí³ÍáõÃÛáõÝ ¿ ëï³-ÝáõÙ ÙÇ ß³ñù ·áñÍáÝÝ»ñÇó ¨ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ·Ý³Ñ³ïáõÙ ¿ ³Û¹ μ³Ý³Ó¨Ç ÙÇçáóáí: ²Û¹ ·áñÍáÝÝ»ñÇó »Ý Ùñó³ÏÇóÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ, å»ïáõÃÛ³Ý Ý»ñÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ ×ÛáõÕáõÙ, Ù»Ï ³ñï³¹ñ³Ï³Ý ÷áõÉÇ ï¨áÕáõÃÛáõÝÁ ¨ ³ÛÉÝ:

Ì³Ëë³ÛÇÝ Ù»Ãá¹Á ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ Ñ³ïáõÏ Ýß³Ý³ÏáõÃÛ³Ý ûμÛ»ÏïÝ»ñÁ ·Ý³Ñ³ï»Éáõ Ñ³Ù³ñ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ßÇÝ³ñ³ñáõÃÛ³Ý, ÑáÕÇ û·ï³·áñÍ-Ù³Ý ³Ù»Ý³É³í áõ ³Ù»Ý³¿ý»ÏïÇí Ù»Ãá¹Ý»ñÇ ¨ ³å³Ñáí³·ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: Ð³-í³ùíáÕ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ Ý»ñ³éáõÙ »Ý ÑáÕÇ ¨ ßÇÝ³ÝÛáõÃÇ ·Ý»ñÁ, ³ßË³ï³í³ñÓÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ, ï»ËÝÇÏ³ÛÇ íñ³ Ï³ï³ñíáÕ Í³Ëë»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ: ÜÙ³Ý Ù»Ãá¹áí ¹Åí³ñ ¿ ·Ý³Ñ³ï»É å³ïÙ³Ï³Ý ³ñÅ»ù áõÝ»óáÕ, ¿ëÃ»ïÇÏ Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ Ï³Ù ÑÝáõÃÛáõÝ Ñ³Ù³ñíáÕ ûμÛ»ÏïÝ»ñÁ:

Ì³Ëë³ÛÇÝ Ù»Ãá¹Ç Å³Ù³Ý³Ï áõëáõÙÝ³ëÇñíáÕ Ó»éÝ³ñÏáõÃÛ³Ý ³ÏïÇíÝ»ñÇ ¨ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ßí»Ïßé³ÛÇÝ ³ñÅ»ùÁ áñáß»ÉÁ μ³ñ¹³ÝáõÙ ¿, ù³Ý½Ç ·Ý³-×Ç Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ, ßáõÏ³ÛÇ Ï³éáõóí³ÍùÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ÝÙ³Ý³ïÇå ³ÛÉ ·áñ-ÍáÝÝ»ñ ÃáõÛÉ ã»Ý ï³ÉÇë ³Ûë Ù»Ãá¹Ç ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï ÏÇñ³éÙ³ÝÁ: ²Ûë å³ï×³éáí ·Ý³Ñ³ïáÕÁ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³ÏïÇí ·Ý³Ñ³ïáõÙ ¿ ³é³ÝÓÇÝ, Ñ»ïá áñáßíáõÙ ¿ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁÝÃ³óÇÏ ³ñÅ»ùÁ, ¨, í»ñç³å»ë, ³ÏïÇíÝ»ñÇ ÑÇÙÝ³íáñ-í³Í ³ñÅ»ùÇó Ñ³ÝíáõÙ ¿ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁÝÃ³óÇÏ ³ñÅ»ùÁ ¨ ëï³óíáõÙ ¿ Ó»éÝ³ñÏáõÃÛ³Ý ·Ý³Ñ³ïí³Í ë»÷³Ï³Ý Ï³åÇï³ÉÁ:

Ì³Ëë³ÛÇÝ Ù»Ãá¹Ý Çñ Ñ»ñÃÇÝ μ³Å³ÝíáõÙ ¿ »ñÏáõ Ù³ëÇ՝ Ù³ùáõñ ³ÏïÇíÝ»ñÇ Ù»Ãá¹ ¨ Çñ³óí»ÉÇ ³ñÅ»ùÇ Ù»Ãá¹:

Ø³ùáõñ ³ÏïÇíÝ»ñÇ Ù»Ãá¹Ý Çñ Ù»ç Ý»ñ³éáõÙ ¿ ÙÇ ù³ÝÇ ù³ÛÉ. 1. ÐÇÙÝ³íáñí³Í ßáõÏ³Û³Ï³Ý ·Ýáí ·Ý³Ñ³ïíáõÙ »Ý Ó»éÝ³ñÏáõÃÛ³Ý ³Ýß³ñÅ

·áõÛùÁ, 2. ÐÇÙÝ³íáñí³Í ßáõÏ³Û³Ï³Ý ·Ýáí ·Ý³Ñ³ïíáõÙ ¿ Ó»éÝ³ñÏáõÃÛ³Ý Ù»ù»Ý³-

ë³ñù³íáñáõÙÝ»ñÁ, 3. ´³ó³Ñ³ÛïíáõÙ ¨ ·Ý³Ñ³ïíáõÙ »Ý áã ÝÛáõÃ³Ï³Ý ³ÏïÇíÝ»ñÁ, 4. Ð³ßí³ñÏíáõÙ ¿ Ï³ñ×³Å³ÙÏ»ï ¨ »ñÏ³ñ³Å³ÙÏ»ï ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý Ý»ñ¹ñáõÙ-

Ý»ñÇ ³ñÅ»ùÁ, 5. ²åñ³Ýù³ÝÛáõÃ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÁ μ»ñíáõÙ »Ý Ý»ñÏ³ ³ñÅ»ùÇ, 6. ¶Ý³Ñ³ïíáõÙ »Ý ¹»μÇïáñ³Ï³Ý å³ñïù»ñÁ, 7. ¶Ý³Ñ³ïíáõÙ »Ý ³å³·³ Í³Ëë»ñÁ, 8. Ò»éÝ³ñÏáõÃÛ³Ý å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ μ»ñíáõÙ »Ý Ý»ñÏ³ ³ñÅ»ùÇ, 9. ì»ñÁ Ýßí³Í Ó¨áí Ñ³ßí³ñÏíáõÙ ¿ ë»÷³Ï³Ý Ï³åÇï³ÉÁ: Ø³ùáõñ ³ÏïÇíÝ»ñÇ Ù»Ãá¹Á ÏÇñ³éíáõÙ ¿, »Ã» ÀÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ áõÝÇ Ýß³Ý³Ï³ÉÇ ÝÛáõÃ³Ï³Ý ³ÏïÇíÝ»ñ, êå³ëíáõÙ ¿, áñ Ó»éÝ³ñÏáõÃÛáõÝÁ ß³ñáõÝ³Ï»Éáõ ¿ ·áñÍ»É: Ø³ùáõñ ³ÏïÇíÝ»ñÁ Ñ³ßí³ñÏíáõÙ »Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ³ÏïÇíÝ»ñÇ ³ñÅ»ùÇó Ñ³-

Ý»Éáí` å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñÅ»ùÝ»ñÁ: ²Ûë Ù»Ãá¹Ç ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í ¿ ýÇÝ³Ýë³-Ï³Ý Ñ³ßí»ïíáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ: ì»ñçÇÝë Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý å³ÑÇÝ Ó»éÝ³ñÏáõÃÛ³Ý ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý íÇ×³ÏÇ, Ù³ùáõñ ß³ÑáõÛÃÇ, ÝÛáõÃ³Ï³Ý ¨ áã ÝÛáõÃ³Ï³Ý ³ÏïÇíÝ»ñÇ ßáõÏ³Û³Ï³Ý ³ñÅ»ùÇ ¨ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý éÇëÏÇ óáõó³ÝÇß:

142

Ì³Ëë³ÛÇÝ Ù»Ãá¹Ç Ûáõñ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÁ Ï³Û³ÝáõÙ ¿ Ýñ³ÝáõÙ, áñ Ó»éÝ³ñÏáõ-ÃÛ³Ý ³ñÅ»ùÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ýñ³ ³ÏïÇíÝ»ñÁ μ³Å³ÝíáõÙ »Ý ÙÇ ù³ÝÇ ËÙμÇ, ·Ý³Ñ³ïáõÙ »Ý Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ËáõÙμÝ ³é³ÝÓÇÝ, í»ñçáõÙ ·áõÙ³ñáõÙ »Ý μá-Éáñ ËÙμ»ñÇ ³ñÅ»ùÝ»ñÁ: êáõÛÝ Ù»Ãá¹Á Ñ³ßí³ñÏíáõÙ ¿ Ñ»ï¨Û³É ù³ÛÉ»ñáí.

²é³çÇÝ ù³ÛÉáõÙ áõëáõÙÝ³ëÇñáõÙ »Ý Ó»éÝ³ñÏáõÃÛ³Ý ³ÏïÇíÝ»ñÁ ¨ ³é³ÝÓ-Ý³óÝáõÙ »Ý μ³ÕÏ³óáõóÇã Ù³ë»ñÁ: úñÇÝ³Ï՝ ÑáÕ, ßÇÝáõÃÛáõÝ, Ñ³Õáñ¹³ÏóÙ³Ý ÙÇ-çáóÝ»ñÁ, áã ÝÛáõÃ³Ï³Ý ³ÏïÇíÝ»ñÁ, ³íïáÙ»ù»Ý³Ý»ñÁ, ë³ñù³íáñáõÙÝ»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ:

ºñÏñáñ¹ ù³ÛÉáõÙ ·Ý³Ñ³ïáÕÝ ÁÝïñáõÙ ¿ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ËÙμÇ Ñ³Ù³ñ ³é³í»É ÁÝ¹áõÝ»ÉÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý Ù»Ãá¹:

ºññáñ¹ ù³ÛÉáõÙ ·áõÙ³ñíáõÙ »Ý μáÉáñ ËÙμ»ñÇ ·Ý³Ñ³ïí³Í ³ñÅ»ùÝ»ñÁ: Æñ³óí»ÉÇ ³ñÅ»ùÇ Ù»Ãá¹Á Ù³ùáõñ ³ÏïÇíÝ»ñÇ Ù»Ãá¹Ç Ñ³Ù»Ù³ïáõÃÛ³Ùμ

³í»ÉÇ ¹ÛáõñÇÝ ¿: ²Ûë Ù»Ãá¹Ç Ñ³ßí³ñÏÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ μáÉáñ ³ÏïÇíÝ»ñÇ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ³ñÅ»ùÇó Ñ³Ý»É ¹ñ³Ýó Çñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï Í³Ëë»ñÁ:

øÝÝ³ñÏ»Éáí Ó»éÝ³ñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ù»Ãá¹Ý»ñÁ՝ Ñ³ñÏ ¿ Ýß»É, áñ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ Ï³Ý μ³í³Ï³ÝÇÝ Ýß³Ý³Ï³ÉÇ ËáãÁÝ¹áïÝ»ñ, áñáÝù ÃáõÛÉ ã»Ý ï³ÉÇë ×Çßï ·Ý³Ñ³ï»É ÁÝÏ»ñáõÃáõÝÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý ³ñÅ»ùÁ: ²Û¹ ËáãÁÝ-¹áïÝ»ñÇ å³ï×³éÝ»ñÝ »Ý՝

êïí»ñ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý μ³ñÓñ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ: Àëï ¿áõÃÛ³Ý ëïí»ñ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ÙÇ³Ï ·áñÍáÝÝ ¿, áñÝ ³ÝÙÇç³å»ë ËáãÁÝ¹áïáõÙ ¿ μáÉáñ Ù»Ãá¹Ý»-ñÇÝ: êïí»ñ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ` áñå»ë ïÝï»ë³Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙÁ ËáãÁÝ¹áïáÕ ¨ Ïñ×³ïÙ³Ý »ÝÃ³Ï³ ÑÇÙÝ³ËÝ¹Çñ, ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù ¹Çï³ñÏ»É »Ý ³Ù»ñÇÏ³óÇ ïÝï»ë³·»ïÝ»ñÁ §Ø»Í ×·Ý³Å³ÙÇ¦ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ¨ μÝáñáß»Éáñå»ë Ñ³ñÏ³ÛÇÝ Ù³ñ-ÙÇÝÝ»ñáõÙ ãÑ³Ûï³ñ³ñ³·ñí³Í Ï³Ù Ù³ë³Ùμ Ñ³Ûï³ñ³ñ³·ñíáÕ Ýáñ³ëï»ÕÍ »Ï³-Ùáõï å³ñáõÝ³ÏáÕ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ñ³ïí³Í: ²Ûëûñ ëïí»ñ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ¹ÇïíáõÙ ¿ áñå»ë »ñÏñÇ ½³ñ·³óÙ³ÝÁ ËáãÁÝ¹áïáÕ ³é³çÝ³ÛÇÝ ÑÇÙÝ³ËÝ¹Çñ, ¨ ³ÛÝ Çñ μ³½Ù³åÇëÇ ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñáí ³éÏ³ ¿ Ý³¨ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ: Ð³Û³ëï³ÝÇ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ï³ñ¨áñ³·áõÛÝ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿ ëïí»ñÇ Ù»Í ï»ë³Ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ: âÝ³Û³Í ÑÝ³ñ³íáñ ã¿ Ñëï³Ï Ñ³ßí»É ïÝï»ëáõÃÛáõÝáõÙ ëïí»ñÇ ã³÷»ñÁ, ë³Ï³ÛÝ, Áëï å³ßïáÝ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÇ` Ð³Û³ëï³ÝáõÙ ëïí»ñ/ÐÜ² Ñ³-ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÁ 2011 Ã. Ï³½Ù»É ¿ 42 ïáÏáë: ´ñÇï³Ý³Ï³Ý Ñ³ÛïÝÇ The Financial Times å³ñμ»ñ³Ï³ÝÁ Ññ³å³ñ³Ï»É ¿ ÙÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝ, Áëï áñÇ ëïí»ñÇ μ³ñÓñ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í ¿ ÙÇ ß³ñù å³ï×³éÝ»ñáí: ²Û¹ å³ï×³éÝ»ñÝ ³ñ¹Ç-³Ï³Ý »Ý Ý³¨ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ñ³Ù³ñ: Ü»ñÏ³Û³óÝ»Ù í»ñáÝßÛ³É å³ï×³éÝ»ñÇó Ï³-ñ¨áñÝ»ñÁ:

Ð³ñÏ³ÛÇÝ Ã»ñÇ í³ñã³ñ³ñáõÃÛáõÝ: ²ÛëÇÝùÝ Ñ³ñÏ³ÛÇÝ í³ñã³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ μ³í³Ï³ÝÇÝ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï ãÇ ïíÛ³É »ñÏñÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ¨ Ï³Ý ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý §×»Õù»ñ¦, áñáÝóÇó û·ïíáõÙ »Ý ³Ýμ³ñ»ËÇÕ× Ó»éÝ³ñÏ³ï»ñ»ñÁ:

Î³ß³é³Ï»ñáõÃÛáõÝ: ²Ûë Ñ³ïÏ³ÝÇßÁ Ñ³ïÏ³å»ë ³ñ¹Ç³Ï³Ý ¿ Ý³ËÏÇÝ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ »ñÏñÝ»ñáõÙ: ä»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÁ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý Ï³Ù áã ýÇÝ³Ýë³-Ï³Ý ³ÝûñÇÝ³Ï³Ý í³ñÓ³ïñáõÃÛ³Ý ¹ÇÙ³ó ã³ñ³ß³ÑáõÙ »Ý Çñ»Ýó å³ßïáÝ³Ï³Ý ¹ÇñùÁ ¨ Ã³ùóÝáõÙ ïíÛ³É ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý Ï³Ù Çñ³í³μ³Ý³Ï³Ý ³ÝÓÇ ûñÇÝ³Ë³Ëï ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ: ²Ûë ËÝ¹ÇñÁ ëïí»ñ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ï×³éÝ ¿:

ä»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý å³Ï³ë: ²Ûë å³ï×³éÁ í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ ²½·³ÛÇÝ ÅáÕáíÇ ¨ ÐÐ Ý³Ë³·³ÑÇ ÏáÕÙÇó ·áñÍ³¹Çñ Ù³ñÙÝÇ ÝÏ³ï-Ù³Ùμ í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý å³Ï³ëÇÝ:

ºÃ» »ÝÃ³¹ñ»Ýù, áñ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ Ù³ñ¹áõ ûñ·³ÝÇ½ÙÝ ¿, ³å³ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Á Ýñ³ »ñ³ÏÝ»ñÝ »Ý, ÇëÏ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ßáõÏ³Ý` ëÇñïÁ: üÇÝ³Ýë³Ï³Ý ßáõÏ³ÛÇ ³ßË³ï³ÝùÇ áñ³ÏÇó ¿ Ï³Ëí³Í ³ÙμáÕç ïÝï»ëáõÃÛ³Ý μÝ³Ï³ÝáÝ ÏÛ³Ý-ùÁ: ¼³ñ·³ó³Í »ñÏñÝ»ñáõÙ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ßáõÏ³ ³ë»Éáí ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ñ³ëÏ³-ÝáõÙ »Ýù μáñë³Ý: ´áñë³Ý Çñ³í³μ³Ý³Ï³Ý ³ÝÓ ¿, áñÝ ³å³ÑáíáõÙ ¿ μáñë³Û³Ï³Ý

143

³åñ³ÝùÝ»ñÇ, ³ñï³ñÅáõÛÃÇ, ³ñÅ»ÃÕÃ»ñÇ ¨ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ·áñÍÇùÝ»ñÇ ³Ù»ÝûñÛ³ μÝ³Ï³ÝáÝ ßñç³åïáõÛï: ²é¨ïáõñÝ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ ëï³Ý¹³ñï³óí³Í å³ÛÙ³-Ý³·ñ»ñáí Ï³Ù Éáï»ñáí, ÇëÏ ·áõÙ³ñ³ÛÇÝ ß»ÙÁ ë³ÑÙ³ÝíáõÙ ¿ μáñë³ÛÇ Ý»ñùÇÝ ÝáñÙ³ïÇíÝ»ñáí:

Ð³Û³ëï³ÝáõÙ μáñë³Ý ½³ñ·³ó³Í ã¿, ÇÝãÝ áõÝÇ Çñ å³ï×³éÝ»ñÝ áõ Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñÁ: êÏë»Ýù å³ï×³éÝ»ñÇó:

òáõó³Ï³·ñí»Éáõ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ: ²Ûëï»Õ áã ³ÛÝù³Ý μáñë³Ý ¿ Ù»Õ³íáñ, áñù³Ý Ñ³ñÏ³ÛÇÝ Ù³ñÙÇÝÝ»ñÁ: ´³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ μáñë³ÛáõÙ óáõó³Ï³·ñí»Éáõ ³é³çÝ³ÛÇÝ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇó ¿ §Ù³ùáõñ¦ ³ßË³ï»ÉÁ: ²ÛëÇÝùÝ Ó»éÝ³ñÏáõÃÛáõÝÁ ãÉÇÝÇ ëïí»ñáõÙ, í×³ñÇ μáÉáñ Ñ³ñÏ»ñÁ ¨ ãË³ËïÇ ûñ»ÝùÝ»ñÁ: Ð³Û³ëï³ÝáõÙ å³ßïáÝ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñáí ·ñ»Ã» 97 ïáÏáëÁ §Ù³ùáõñ¦ ãÇ ³ßË³ïáõÙ ¨, Ñ»ï¨³μ³ñ, ãÇ Ï³ñáÕ óáõó³Ï³·ñí»É μáñë³ÛáõÙ: êïí»ñÇ Ù³ëÇÝ ³í»ÉÇ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ Ï³Ý¹ñ³¹³éÝ³Ýù ³í»ÉÇ áõß:

Ð³ÛÏ³Ï³Ý Ùï³Í»É³Ï»ñå: ²Ûë ËÝ¹ÇñÝ Çñáù ³ñ¹Ç³Ï³Ý ¿ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ó»é-Ý³ñÏ³ï»ñ»ñÇ Ùáï: ÊÝ¹ÇñÁ í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ Ýñ³Ý, áñ áõÝ»Ý³Éáí ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ÙÇ-çáóÝ»ñÇ Ï³ñÇù, ×ÝßáÕ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ ãÇ ó³ÝÏ³ÝáõÙ ÙïÝ»É μáñë³ ¨ μ³ÅÝ»-ïáÙë»ñ í³×³é»É: ¸³ μ³ó³ïñíáõÙ ¿ Ýñ³Ýáí, áñ ã»Ý ó³ÝÏ³ÝáõÙ ³ÝÍ³ÝáÃ Ý»ñ-¹ñáÕÝ Çñ³íáõÝùÝ»ñ áõÝ»Ý³ Çñ»Ýó Ó»éÝ³ñÏáõÃÛ³Ý ÝÏ³ïÙ³Ùμ: Ð»ï¨³μ³ñ ß³ï»-ñÁ ¹ÇÙáõÙ »Ý ³í»ÉÇ ÁÝ¹áõÝí³Í ·áñÍÇùÇÝ` μ³ÝÏ³ÛÇÝ í³ñÏÇÝ: Æñ³Ï³ÝáõÙ μáñë³Ý ³í»ÉÇ ¿Å³Ý ¨ »ñÏ³ñ³Å³ÙÏ»ï ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñ ¿ »ÝÃ³¹ñáõÙ, ù³Ý μ³Ý-Ï»ñÁ:

´³ñÓñ μ³ÝÏ³ÛÇÝ ïáÏáë³¹ñáõÛù: ´áñë³ÛÇ ³ÝÏ³ï³ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí Ó»é-Ý³ñÏ³ï»ñ»ñÇ Ù»Í Ù³ëÁ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñ Ó»éù μ»ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ ¹ÇÙáõÙ ¿ μ³ÝÏ»ñÇÝ: ²Ûëï»Õ ·áñÍáõÙ ¿ ïÝï»ë³·ÇïáõÃÛ³Ý ³Ù»Ý³ÑÇÙÝ³Ï³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÇó Ù»ÏÁ` »Ã» å³Ñ³Ýç³ñÏÝ ³í»ÉÇ ³ñ³· ¿ ³×áõÙ, ù³Ý ³é³ç³ñÏÁ, ³å³ ·ÇÝÁ μ³ñÓ-ñ³ÝáõÙ ¿: ²Ûëå»ë μ³ñÓñ³ÝáõÙ ¿ μ³ÝÏ³ÛÇÝ í³ñÏÇ ïáÏáë³¹ñáõÛùÁ, ³ÛëÇÝùÝ Ó»é-Ý³ñÏ³ï»ñ»ñÝ ³í»ÉÇ Ã³ÝÏ ·ÇÝ »Ý í×³ñáõÙ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ÇëÏ μ³ÝÏ»ñÁ ã³ñ¹³ñ³óí³Í ß³ï ß³ÑáõÛÃ »Ý áõÝ»ÝáõÙ: ²Ûë ³Ù»ÝÇó »½ñ³Ï³óíáõÙ ¿, áñ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÝ Çñ³Ï³Ý Ñ³ïí³ÍÇó ÑáëáõÙ »Ý ¹»åÇ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý Ñ³ï-í³Í ¨ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÁ Ïñ×³ïíáõÙ ¿: Î»ÝïñáÝ³Ï³Ý μ³ÝÏÁ ÝáõÛÝå»ë ãÇ Ï³ñáÕ áõÕÕ³ÏÇ ³½¹»É í³ñÏ³íáñÙ³Ý ïáÏáë³¹ñáõÛùÇ íñ³: ²ÛëÇÝùÝ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ³½¹»óáõ-ÃÛáõÝÁ Ï³ñáÕ ¿ áõÝ»Ý³É ³ÛÉÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ³ÕμÛáõñÁ, áñÝ ¿É μáñë³Ý ¿:

²å³Ñáí³·ñ³Ï³Ý ¨ Ï»Ýë³Ãáß³Ï³ÛÇÝ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ë³Ï³í ÑÝ³ñ³íá-ñáõÃÛáõÝÝ»ñ: Ð³ÛÏ³Ï³Ý å³ñ³¹áùë: ²å³Ñáí³·ñ³Ï³Ý ¨ ßáõïáí Ý³¨ Ï»Ýë³Ãáß³-Ï³ÛÇÝ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõÝ»Ý³Éáí »ñÏ³ñ³ï¨ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñ, ã»Ý Ï³ñá-Õ³ÝáõÙ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ Ï³ï³ñ»É, ù³Ý½Ç ãÏ³ μÝ³Ï³ÝáÝ ·áñÍáÕ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ßáõ-Ï³, ÇëÏ Î»ÝïñáÝ³Ï³Ý μ³ÝÏÁ ûμÛ»ÏïÇíáñ»Ý ãÇ ÃáõÛÉ³ïñáõÙ Ï³Ù Ù³ë³Ùμ ¿ ÃáõÛ-É³ïñáõÙ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ¹áõñëμ»ñáõÙÁ Ð³Û³ëï³ÝÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇó: ²Ûë ¹»åùáõÙ ÙÇ³Ï áõÕÕáõÃÛáõÝÁ ÙÝáõÙ ¿ μ³ÝÏáõÙ ³í³Ý¹ ¹Ý»ÉÁ: ²Ûëï»Õ ëï»ÕÍíáõÙ ¿ ÙÇ ·áñÍÁÝÃ³ó, áñÝ ³Ýí³Ý»É »Ýù Ñ³ÛÏ³Ï³Ý å³ñ³¹áùë: ºÝÃ³¹ñ»Ýù Ñ»ï¨Û³É Çñ³-íÇ×³ÏÁ:

Ò»éÝ³ñÏ³ïÇñáõÃÛáõÝÝ áõÝÇ áñáß ù³Ý³ÏáõÃÛ³Ùμ ³íïáÙ»ù»Ý³Ý»ñ ¨ Áëï ÐÐ ûñ»ÝùÇ å»ïù ¿ ³å³Ñáí³·ñÇ ¹ñ³Ýù: ²å³Ñáí³·ñ³Ï³Ý í×³ñÁ Ï³½ÙáõÙ ¿ 1000 å³ÛÙ³Ý³Ï³Ý ÙÇ³íáñ: Æñ Ó»éÝ³ñÏáõÃÛ³Ý ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝÇó Ñ³Ý»Éáí ³Û¹ ·áõÙ³-ñÁ ï³ÉÇë ¿ ³å³Ñáí³·ñ³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÁ: ²å³Ñáí³·ñ³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ, ãáõÝ»Ý³Éáí ³í»ÉÇ ß³Ñ³í»ï Ý»ñ¹ñÙ³Ý ³ÛÉÁÝïñ³Ýù, ³Û¹ ·áõÙ³ñÝ ³í³Ý¹ ¿ ¹ÝáõÙ μ³ÝÏáõÙ: Ò»éÝ³ñÏ³ïÇñáõÃÛáõÝÝ áõÝÇ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ Ï³ñÇù, ù³Ý½Ç 1000 å³ÛÙ³Ý³Ï³Ý ÙÇ³íáñ Ñ³Ý»É ¿ñ ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝÇó ¨ Ñ³ñÏ³íáñ ¿ ³Û¹ μ³óÁ Éñ³óÝ»É: âáõÝ»Ý³Éáí ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñ Ñ³ÛÃ³ÛÃ»Éáõ ³ÛÉÁÝïñ³Ýù` ëïÇå-í³Í í³ñÏ ¿ í»ñóÝáõÙ μ³ÝÏÇó 1000 å.Ù.-Ç ã³÷áí ¨ å³ÛÙ³Ý³íáñíáõÙ í×³ñ»É

144

ï³ñ»Ï³Ý 15% í×³ñ (É³í³·áõÛÝ ¹»åùáõÙ): êï³óíáõÙ ¿ ÙÇ å³ñ³¹áùë, áñ ³ßË³-ïáÕ Ó»éÝ³ñÏáõÃÛáõÝÝ Çñ ë»÷³Ï³Ý 1000 å³ÛÙ³Ý³Ï³Ý ÙÇ³íáñÇ ¹ÇÙ³ó í×³ñáõÙ ¿ 15 ïáÏáë: ²Ûë å³ñ³¹áùëÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ï×³éÁ ½³ñ·³ó³Í ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ßáõ-Ï³ÛÇ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÝ ¿, áñÁ ÙÇ ÏáÕÙÇ Ñ³Ù³ñ Ï³ñáÕ ¿ ÉÇÝ»É É³í³·áõÛÝ Ý»ñ¹ñáõÙ Ï³ï³ñ»Éáõ, ÇëÏ ÙÛáõëÇ Ñ³Ù³ñ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ³ÕμÛáõñ ·ïÝ»Éáõ É³í³·áõÛÝ ï³ñμ»-ñ³Ï:

²ÝÏ³ï³ñ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ßáõÏ³Ý íÝ³ë ¿ Ý³¨ Ï³é³í³ñáõÃÛ³ÝÁ: ´³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ μÛáõç»Ç ×»ÕùÁ Ýí³½»óÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ å»ï³Ï³Ý Ï³ñ×³Å³Ï»ï å³ñï³ïáÙë»ñ »Ý ÃáÕ³ñÏíáõÙ ¨ Çñ³óíáõÙ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ßáõÏ³ÛáõÙ: àñù³Ý ýÇ-Ý³Ýë³Ï³Ý ßáõÏ³ÛÇ Ù³ëÝ³ÏÇóÝ»ñÇ ÃÇíÁ Ù»Í ÉÇÝÇ, ³ÛÝù³Ý ó³Íñ éÇëÏ³ÛÇÝ å»ï³-Ï³Ý å³ñï³ïáÙë»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ å³Ñ³Ýç³ñÏÁ μ³ñÓñ ÏÉÇÝÇ: Ð»ï¨³μ³ñ å³ñ-ï³ïáÙë»ñÇ ïáÏáë³¹ñáõÛùÝ ³í»ÉÇ ó³Íñ ÏÉÇÝÇ: ²ÛëÇÝùÝ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ¹ÇÙ³ó ³í»ÉÇ ó³Íñ ·ÇÝ Ïí×³ñ»Ý:

²ÝÏ³ï³ñ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ßáõÏ³ÛÇ å³ï×³éáí ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý Ñ³ïí³ÍÇ ³ñ¹-ÛáõÝ³í»ïáõÃÛáõÝÁ ÝáõÛÝå»ë Ýí³½áõÙ ¿: ø³ÝÇ áñ ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÁ ÑÇÙÝ³Ï³-ÝáõÙ Ù»Ï áõÕÕáõÃÛ³Ùμ »Ý ß³ñÅíáõÙ, ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý Ñ³ïí³ÍÇ ÙÝ³ó³Í Ù³ë»ñÁ ã»Ý ëï³ÝáõÙ μ³í³Ï³Ý³ã³÷ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñ, Ñ»ï¨³μ³ñ Ý³¨ ã»Ý Ï³ñáÕ³-ÝáõÙ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï ³ßË³ï»É:

²ÝÏ³ï³ñ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ßáõÏ³ÛÇ Ñ³Ù³ñ ³é³ç³ñÏáõÙ »Ýù Ý»ñÙáõÍ»É IDR (International Depository Receipt): ²Ûë ·áñÍÇùÁ Ýáñ Ã³÷ ÏÑ³Õáñ¹Ç ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ßáõÏ³ÛÇ ³ÏïÇíáõÃÛ³ÝÁ: àñå»ë½Ç Ý»ñùÇÝ ÃáÕ³ñÏáÕÁ Ï³ñáÕ³Ý³ »ñÏñÇó ¹áõñë ÃáÕ³ñÏÇ Çñ ³ñÅ»ÃÕÃ»ñÁ, Ý³ Ñ³Ý¹ÇåáõÙ ¿ ÙÇ ß³ñù ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ: ¸ñ³ÝóÇó »Ý ïíÛ³É å»ïáõÃÛ³Ý ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ¹³ßïÇ áõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÛáõÝÁ, Ù³ëÝ³·»ïÝ»ñÇ í»ñ³å³ïñ³ëïáõÙÁ: IDR-Á ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ÁÝÓ»éáõÙ Ëáõë³÷»É ³Ûë ËÝ¹ÇñÝ»-ñÇó: ì»ñçÇÝë, Ù³ëÝ³íáñ³å»ë, ·áñÍáõÙ ¿ Ñ»ï¨Û³É ëË»Ù³Ûáí:

ÂáÕ³ñÏáÕÁ ³ñÅ»ÃÕÃ»ñ ¿ ÃáÕ³ñÏáõÙ Çñ »ñÏñáõÙ: ²ñÅ»ÃÕÃ»ñÇ ÙÇ Ù³ëÁ ¹»åáÝ³óÝáõÙ ¿ áñ¨¿ μ³ÝÏáõÙ, áñÁ Ù³ëÝ³×ÛáõÕ áõÝÇ ³ÛÉ

»ñÏñáõÙ (ûñÇÝ³Ï` Ø»Í ´ñÇï³ÝÇ³ÛáõÙ): ²ÛÝáõÑ»ï¨ ³Û¹ μ³ÝÏÁ Ø»Í ´ñÇï³ÝÇ³ÛÇ Çñ Ù³ëÝ³×ÛáõÕÇÝ Ñ³ÝÓÝ³ñ³ñáõÙ ¿

ÃáÕ³ñÏ»É ïíÛ³É μ³ÅÝ»ïáÙë»ñÁ ³Û¹ »ñÏñáõÙ: ²Ûë ¹»åùáõÙ Ó»éÝ³ñÏáõÃÛáõÝÁ ãÇ ÏñáõÙ Í³Ýñ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ÏáñáõëïÝ»ñ, ù³Ý-

½Ç í×³ñáõÙ ¿ ÙÇ³ÛÝ μ³ÝÏÇ ÏáÙÇëÇáÝ í×³ñÝ»ñÁ ¨ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ áõÝ»ÝáõÙ Çñ ³ñÅ»ÃÕÃ»ñÁ Çñ³óÝ»É ³ÛÉ »ñÏñÝ»ñáõÙ, Ñ»ï¨³μ³ñ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ ÑáëùÁ ¹»åÇ Ð³Û³ëï³Ý ³í»É³ÝáõÙ ¿:

²Ûë ·áñÍÇùÁ Ñ³ïÏ³å»ë É³í Ï³ßË³ïÇ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ, ù³Ý½Ç Ù»Ýù áõÝ»Ýù Ù»Í ë÷Ûáõéù ¨, »Ã» ³ÛÉ ³½·»ñÁ ãó³ÝÏ³Ý³Ý Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ Ï³ï³ñ»É, ³å³ Ñ³Û»ñÇ ÏáÕÙÇó Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ Ñáëù ¹»åÇ Ð³Û³ëï³Ý ÏÉÇÝÇ:

ОСНОВНЫЕ ПОДХОДЫ ОЦЕНКИ СТОИМОСТИ ПРЕДПРИЯТИЙ И ИХ ПРЕПЯТСВИЯ В РА

Левон Клекчян В статье представлены основные методы и принципы расчета оценки стоимости

предприятий Западной Европы, а также возможность применения этих методов в РА и встречающиеся при этом препятствия. Все представленные методы позволяют оценить стоимость компании в конкретный момент времени, и могут быть использованы только в рыночной экономике.

145

BASIC APPROACHES OF ENTERPRISE EVALUATION AND THE BARRIERS IN RA

Levon Klekchyan

The present article studies the basic methods of the calculation principles for evaluating the enterprises that function in Western Europe, the opportunities and obstacles for implementation of those methods in RA. All presented methods allow to evaluate the enterprise value at the exact moment and can be used only in market economy.

147

êàòÆàÈà¶Æ²

СОЦИОЛОГИЯ

SOCIOLOGY

149

êàòÆ²È²Î²Ü ìºð²ÐêÎàÔàôÂÚ²Ü ÀÜÎ²ÈàôØÜºðÀ ºðºì²Ü²´Ü²Î ¸ºè²Ð²êÜºðÆ Þðæ²ÜàôØ

ºí·ÇÝ» ²å»ñÛ³Ý ºäÐ, êáóÇáÉá·Ç³ÛÇ ý³ÏáõÉï»ï, Ù³·Çëïñ³Ýï

¶Çï. Õ»Ï.` ë.·.¹., ¹áó. Ø. ¼³ëÉ³íëÏ³Û³ ¾É÷áëï` [email protected]

Ðá¹í³ÍÁ ÝíÇñí³Í ¿ ¹»é³Ñ³ëáõÃÛ³Ý ßñç³ÝáõÙ ëáóÇ³É³Ï³Ý³óÙ³Ý áñáß ÑÇÙ-

Ý³ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ áõëáõÙÝ³ëÇñÙ³ÝÁ, ³ÛÝ Ã» ÇÝãå»ë »Ý ÁÝÏ³ÉáõÙ ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÁ Çñ»Ýó ÝÏ³ïÙ³Ùμ ÏÇñ³éíáÕ ëáóÇ³É³Ï³Ý í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ï³ñμ»ñ ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñÁ։ ²Ûë ÑÇÙÝ³ËÝ¹ÇñÁ Ñ³ïáõÏ ÑÝãáÕáõÃÛáõÝ ¿ ëï³ÝáõÙ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ½³ñ·³óáõÙÝ»-ñÇ Ý»ñùá, »ñμ ³ñÓ³Ý³·ñíáõÙ ¿ ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÇ ³·ñ»ëÇ³ÛÇ ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñÇ ÏïñáõÏ ³× ÙÇ ß³ñù »ñÏñÝ»ñáõÙ, ³Û¹ ÃíáõÙ Ý³¨` ½³ñ·³ó³Í։ Ð»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë, áñ ²ØÜ-áõÙ ¨ »íñáå³Ï³Ý »ñÏñÝ»ñáõÙ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ·áñÍÁÝÃ³óÝ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý Ý»ñùá (ÇÝýáñÙ³ïÇ½³óÇ³, ·Éáμ³ÉÇ½³óÇ³, Ýáñ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ Ý»ñÙáõÍáõÙ) ÷áËí»É »Ý ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÇ ëáóÇ³É³Ï³Ý ¹»ñ»ñÁ ¨ ¹ñ³Ýó ÝÏ³ïÙ³Ùμ ÁÝÏ³ÉáõÙÝ»ñÁ: ²Û¹ ÷áË³Ï»ñåáõÙÝ»ñÝ ¿É í³ï »Ý ³Ý¹ñ³¹³éÝáõÙ ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÇ Ùï³ÍáÕáõÃÛ³Ý, ½·³óÙáõÝùÝ»ñÇ áõ í³ñùÇ íñ³: ìÇ×³Ï³·ñáõÃÛáõÝÁ íÏ³ÛáõÙ ¿ í»ñ-çÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ÙÇÝã¨ 18 ï³ñ»Ï³Ý ³Ýã³÷³Ñ³ëÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Ï³ï³ñí³Í ëå³-ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ·áÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, Ë³μ»áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³×Ç Ù³ëÇÝ:

ÊÝ¹ÇñÁ ³ñ¹Ç³Ï³Ý ¿ Ý³¨ Ù»ñ »ñÏñáõÙ՝ Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáí ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ, áñ Ñ³Û³ëï³ÝÛ³Ý Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ½³ñ·³ÝáõÙ ¿ Éáõñç ÷áñÓáõÃÛáõÝÝ»ñáí ÉÇ Å³Ù³-Ý³Ï³ßñç³ÝáõÙ։ ¸ñ³Ýó ß³ñùáõÙ »Ý Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ý»ñùÇÝ ¹Åí³ñÇÝ ÷áË³Ï»ñ-åáõÙÝ»ñÇ ßñç³ÝÁ ¨ ³ñï³ùÇÝ ß³ñáõÝ³Ï³Ï³Ý íï³Ý·Ý»ñÁ։ ²Û¹ ß³ñùÇÝ »Ý å³ïÏ³ÝáõÙ Ý³¨ áÕç ÏñÃ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ýáñ ³ñÅ»ùÝ»ñÇ, ¹³ëïÇ³ñ³Ïã³Ï³Ý ¨ ¹³ë³í³Ý¹Ù³Ý Ýáñ Ùáï»óáõÙÝ»ñÇ Ý»ñÙáõÍáõÙÁ։ àÕç ÏñÃ³-Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Á ·ïÝíáõÙ ¿ Ï³Û³óÙ³Ý ÷áõÉáõÙ, ÇÝãÁ ãÇ Ï³ñáÕ ã³Ý¹ñ³¹³éÝ³É »ñ»Ë³Ý»ñÇ ¨ »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ ëáóÇ³É³Ï³Ý³óÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÇ íñ³։ êáóÇ³É³-Ï³Ý³óÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁÝ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë, áñ ¹»é³Ñ³ëáõ-ÃÛáõÝÁ Ù³ÝÏ³Ï³Ý ï³ñÇÝ»ñÇó ³Ù»Ý³μ³ñ¹Ý áõ ¹Åí³ñÝ ¿, ¨ Çñ»ÝÇó Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ ¿ ³ÝÓÇ Ó¨³íáñÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³Ý: ¸ñ³ Ñ»ï Ù»Ïï»Õ ¹³ ³Ù»Ý³å³ï³ëË³-Ý³ïáõ Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝÝ ¿, ù³ÝÇ áñ ³Ûëï»Õ »Ý Ó¨³íáñíáõÙ μ³ñáÛ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙù»ñÁ, ëáóÇ³É³Ï³Ý ¹ÇñùáñáßáõÙÝ»ñÁ, Çñ, Ù³ñ¹Ï³Ýó ¨ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÝÏ³ï-Ù³Ùμ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ´³óÇ ¹ñ³ÝÇó, ³Ûë ï³ñÇùáõÙ Ñ³ëï³ïáõÝ »Ý ¹³é-ÝáõÙ μÝ³íáñáõÃÛ³Ý ·Í»ñÁ: ²ÝÓÝ³Ï³Ý ÇÝùÝ³Ï³ï³ñ»É³·áñÍÙ³Ý ³ÏïÇí Ó·ïÙ³Ý Ñ»ï Ï³åí³Í, ³Ûë ï³ñÇù³ÛÇÝ ËÙμÇ ·ÉË³íáñ ÙáïÇí³óÇáÝ ·Í»ñÝ »Ý ÇÝùÝ³×³-Ý³ãáÕáõÃÛáõÝÁ, ÇÝùÝ³³ñï³Ñ³ÛïáõÙÁ ¨ ÇÝùÝ³Ñ³ëï³ïáõÙÁ: ²Ûë ï³ñÇùÁ ÉÇ ¿ Ñ³-Ï³ëáõÃÛáõÝÝ»ñáí։ ØÇ ÏáÕÙÇó, ¹»é³Ñ³ëáõÃÛ³Ý ï³ñÇùÇ ëÏ½μáõÙ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ùáï Ç Ñ³Ûï ¿ ·³ÉÇë ¨ ³ñ³· ½³ñ·³ÝáõÙ ¿ Ù»Í»ñÇÝ ÝÙ³Ýí»Éáõ Ó·ïáõÙÁ, ÁÝ¹ áñáõÙ ³Ûë ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝù³Ý ¿ áõÅ»Õ³ÝáõÙ, áñ Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ³é³ç ÁÝÏÝ»Éáí, ¹»-é³Ñ³ëÁ Å³Ù³Ý³ÏÇó ³é³ç ëÏëáõÙ ¿ Çñ»Ý ã³÷³Ñ³ë Ñ³Ù³ñ»É: ØÛáõë ÏáÕÙÇó ³Ûë ï³ñÇùáõÙ áõÅ»Õ³ÝáõÙ »Ý Ñ³Ï³é³Ïí»Éáõ ¨ ÁÝ¹¹ÇÙ³Ý³Éáõ Ñ³Ïí³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¸»é³Ñ³ëÁ ëÏëáõÙ ¿ ùÝÝ³¹³ï³μ³ñ ÁÝÏ³É»É ³ÛÝ ÝáñÙ»ñÝ áõ Ï³ÝáÝÝ»ñÁ, áñáÝù ïñíáõÙ »Ý Ýñ³Ý ³ñï³ùÇÝ ÙÇç³í³ÛñÇó1։

¸»é³Ñ³ëáõÃÛ³Ý ï³ñÇùáõÙ ß³ñáõÝ³ÏíáõÙ ¿ »ñ»Ë³ÛÇ ÇÝùÝ³·Çï³ÏóÙ³Ý Ó¨³íáñáõÙÝ áõ ½³ñ·³óáõÙÁ: Æ ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝ Ý³ËÏÇÝ ï³ñÇù³ÛÇÝ ÷áõÉ»ñÇ, ³ÛÝ ÷áËáõÙ ¿ Çñ ÏáÕÙÝáñáßí³ÍáõÃÛáõÝÁ ¨ áõÕÕíáõÙ ¿ ¹»åÇ ë»÷³Ï³Ý ³ÝÓÝ³ÛÇÝ

1 Никифоров Г., Самоконтроль человека, Ленинград, 1989, с. 94-98.

150

³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·Çï³ÏóÙ³Ý Ï³ï³ñ»É³·áñÍáõÙÁ, μÝáõÃ³·ñíáõÙ ¿ ë»÷³Ï³Ý ³ÝÑ³çáÕáõÃÛ³Ý ÝÏ³ïÙ³Ùμ Ñ³ïáõÏ áõß³¹ñáõÃÛ³Ùμ:

¸»é³Ñ³ëáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝÁ ³ãùÇ ¿ ÁÝÏÝáõÙ í³é ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ¹Ç-Ý³ÙÇ½Ùáí, ³ñ³· ÷áËíáõÙ »Ý áã ÙÇ³ÛÝ Ý»ñùÇÝ Ñá·»Ï³Ý ³ßË³ñÑÁ, ³ÛÉ Ý³¨ ³ñ-ï³ùÇÝ ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÁª Ñ³ë³ÏÁ, ù³ßÁ, Ù³ñÙÝÇ Ñ³Ù³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ²Ûë Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝÇ ³é³ÝÓÝ³óáõÙÁ å³ïÙ³Ï³Ý åÉ³ÝáõÙ, áñå»ë Ñ³ïáõÏ ï³-ñÇù³ÛÇÝ ³ëïÇ×³Ý, ï»ÕÇ áõÝ»ó³í ïÝï»ë³å»ë ½³ñ·³ó³Í »ñÏñÝ»ñáõÙ 19-20-ñ¹ ¹³ñ»ñáõÙ: ²ñ¹ÛáõÝ³μ»ñ³Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙÁ Ñ³Ý·»óÝáõÙ ¿ Ýñ³Ý, áñ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ ³í»ÉÇ Ù»Í Å³Ù³Ý³Ï ¿ ³ÝÑñ³Å»ßï áõëÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, ÇÝãÁ μ»ñáõÙ ¿ ¹»é³Ñ³ëáõÃÛ³Ý ï³ñÇùÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñÇ Ù»Í³óÙ³Ý: ¶ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ³ÛÝ áõÝÇ ï³ñμ»ñ ³Ýí³-ÝáõÙÝ»ñª ¹»é³Ñ³ëáõÝáõÃÛáõÝ, ³ÝóáõÙ³ÛÇÝ, å³ï³Ý»ÏáõÃÛáõÝ, ë»é³Ï³Ý Ñ³ëáõÝ³ó-Ù³Ý ï³ñÇùÇ μ³ó³ë³Ï³Ý ÷áõÉ, ³í³· ¹åñáó³Ï³Ý ï³ñÇù: ¸»é³Ñ³ëáõÝáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝÁ ÏÛ³ÝùÇ Ù³ÝÏáõÃÛ³Ý ¨ Ñ³ëáõÝáõÃÛ³Ý ÙÇç¨ ÁÝÏ³Í Ñ³ïí³ÍÝ ¿` 13-16 ï³ñ»Ï³ÝÁ1:

¸»é³Ñ³ëáõÃÛ³Ý ï³ñÇùÁ Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ Ù³ñ¹áõ ÏÛ³ÝùÇ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ½³ñ·³ó-Ù³Ý ³Ù»Ý³·ÉË³íáñ ßñç³ÝÁ, áñÁ Ý³¨ ³Ýí³ÝáõÙ »Ý §×·Ý³Å³Ù³ÛÇÝ ï³ñÇù¦: ²Ûë ÷áõÉáõÙ §×·Ý³Å³Ù¦ ¿ ³åñáõÙ »ñ»Ë³ÛÇ áÕç ûñ·³ÝÇ½ÙÁ, í»ñ³÷áËíáõÙ ¿ Ù³ñÙÇ-ÝÁ, Ù»Í ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý ëÏëáõÙ Ý³¨ Ñá·»Ï³Ý ³ßË³ñÑáõÙ: ¸³ ¿ ³ÛÝ ÑÇÙÝ³-Ï³Ý å³ï×³éÁ, »ñμ Ñ³ïÏ³å»ë ³Ûë ï³ñÇùÇó »Ý ÍÝáõÝ¹ ³éÝáõÙ μ³½Ù³ÃÇí μ³-ó³ë³Ï³Ý ëáíáñáõÛÃÝ»ñª ÍË»ÉÁ, ËÙ»ÉÁ, í³ï ßñç³å³ïÁ, »ñμ ¹»é³Ñ³ëÁ Ó·ïáõÙ ¿ ÝÙ³Ýí»É Ù»Í³Ñ³ë³ÏÝ»ñÇÝ, ÁÝ¹ûñÇÝ³Ï»É Ýñ³Ýó.å³ï³ÝÇÝ Çñ»Ý ïÕ³Ù³ñ¹ ¿ ½·áõÙ, ³ÕçÇÏÁª ÏÇÝ: ¸»é³Ñ³ëÝ»ñÇ Ùáï Éáõñç ËÝ¹ÇñÝ»ñ áõ ËáãÁÝ¹áïÝ»ñ »Ý ëï»ÕÍíáõÙ Ï³åí³Í áõëáõÙÝ³Ï³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÇ Ñ»ï: Îñïë»ñÇó ÙÇçÇÝ ¹åñáó ³ÝóÝ»ÉÇë ³ß³Ï»ñïÝ»ñÁ μ³ËíáõÙ »Ý Ñ³ñÙ³ñÙ³Ý ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ: ¸ñ³Ýù ÝÙ³Ý »Ý ³ÛÝ ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, »ñμ »ñ»Ë³Ý Ýáñ å»ïù ¿ ¹åñáó ·Ý³ ¨ Ñ³ñÙ³ñ-íÇ ¹åñáó³Ï³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇÝ, áõëáõÙÝ³Ï³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÇÝ: ¸»é³Ñ³ëÝ»ñÁ ÷áñ-ÓáõÙ »Ý ³í»ÉÇ é³óÇáÝ³É ¨ Ùï³Íí³Í ÉáõÍáõÙÝ»ñ ·ïÝ»É Çñ»Ýó ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ¸»é³Ñ³ëÝ»ñÇ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ ÉáõÍÙ³Ý ³Ù»Ý³μÝáñáß ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ Ýñ³Ýù ¹ñ³Ýóáí ÏÇëí»Éáõ ¨ ËáñÑñ¹Ç Ñ³Ù³ñ ¹ÇÙáõÙ »Ý áã Ã» ÍÝáÕÝ»ñÇÝ ¨ ³ÛÉ Ù»Í³Ñ³ë³ÏÝ»ñÇÝ, ³ÛÉ Çñ»Ýó Ñ³ë³Ï³ÏÇóÝ»ñÇÝ: ºñμ»ÙÝ ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÇ Ñ³Ïí³-ÍáõÃÛáõÝÁ ¹»åÇ Çñ»Ýó ÁÝÏ»ñÝ»ñÁ ÍÝáÕÝ»ñÇ Ñ»ï Ýáñ ÏáÝýÉÇÏïÝ»ñÇ å³ï×³é ¿ ¹³éÝáõÙ. ÍÝáÕÝ»ñÁ ¹³ ëÏëáõÙ »Ý ÁÝÏ³É»É áñå»ë Ù»ñÅáõÙ, ÁÝ¹¹ÇÙ³Ý³Éáõ ÷áñÓ: ÌÝáÕÝ»ñÇ ³ñ·»ÉùÝ»ñÁ ³Ûë å³ñ³·³ÛáõÙ áã ÙÇ³ÛÝ ã»Ý Ýå³ëïáõÙ Ý³ËÏÇÝ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ëï³ïÙ³ÝÁ, ³ÛÉ Ý³¨ Ï³ñáÕ »Ý å³ï×³é ¹³éÝ³É ÁÝ¹áõÝí³Í μ³ñáÛ³Ï³Ý ¨ ûñÇÝ³Ï³Ý ÝáñÙ»ñÇÝ Ñ³Ï³ëáÕ í³ñùÇ: ²Ûë ï³ñÇùáõÙ ÷áËíáõÙ »Ý ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÇ ëáóÇ³É³Ï³Ý ¹»ñ»ñÁ ¨ ¹ñ³Ýó ÁÝÏ³ÉáõÙÝ»ñÁ: ²Ûë Å³-Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝáõÙ ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÝ Çñ»Ýó ÝÏ³ïÙ³Ùμ Çñ³Ï³Ý³óíáÕ ëáóÇ³É³Ï³Ý í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝÁ áã ÙÇ³Ýß³Ý³Ï »Ý ÁÝÏ³ÉáõÙ: Üñ³Ýù ³ÛÝ ÁÝÏ³ÉáõÙ »Ý áñå»ë ³½³ïáõÃÛ³Ý, Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáõÙ, »ñμ»ÙÝ ¿É ÷áñÓáõÙ »Ý ÁÙμáëï³-Ý³É, ã»ÝÃ³ñÏí»É, áñÁ áñáß³ÏÇ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ ¿ Ñ³Ý·»óÝáõÙ:

²ßË³ï³ÝùÇ Ýå³ï³ÏÝ ¿ áõëáõÙÝ³ëÇñ»É ëáóÇ³É³Ï³Ý í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý í»-ñ³μ»ñÛ³É ÁÝÏ³ÉáõÙÝ»ñÁ »ñ¨³Ý³μÝ³Ï ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÇ ßñç³ÝáõÙ:

Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý Ýå³ï³ÏÇ Çñ³·áñÍÙ³Ý ¨ ³é³ç³¹ñí³Í ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ å³ñ-½³μ³ÝÙ³Ý Ñ³Ù³ñ áñå»ë ÇÝýáñÙ³óÇ³ÛÇ ëï³óÙ³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñ ÁÝïñí»É »Ý ÏÇë³-ëï³Ý¹³ñï³óí³Í Ñ³ñó³Ã»ñÃáí Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏ³ÛÇÝ Ñ³ñóÙ³Ý Ù»Ãá¹Á ¨ áñ³Ï³-Ï³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñÇó ËáñÇÝ Ñ³ñó³½ñáõÛóÇ Ù»Ãá¹Á: ÊáñÇÝ Ñ³ñó³½ñáõÛóÁ ³éûñÛ³ Ñ³ñó³½ñáõÛóÇ Ó¨³÷áËí³Í ï³ñμ»ñ³ÏÝ ¿, áñï»Õ Ñ»ï³½áïáÕÇÝ ³é³í»É Ñ»-ï³ùñùñáõÙ »Ý Ñ³ñóíáÕÝ»ñÇ Ý»ñùÇÝ ß³ñÅ³éÇÃÝ»ñÁ, ·Çï»ÉÇùÝ»ñÁ, Ù»ÏÝ³μ³Ýáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÁ, ù³Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó Ï³Ù »ñ¨áõÛÃÝ»ñÇ ¹³ë³Ï³ñ·áõÙÁ: ²Ûë Ù»Ãá¹Á ÑÝ³ñ³-

1 Goffman E., Stigma: Notes on the Management of Spoiled Identity, New York, 1963, Chapters 1 and 2 (3-6).

151

íáñáõÃÛáõÝ Ïï³ áõëáõÙÝ³ëÇñ»É Ù»Í³ù³Ý³Ï ·ÉË³íáñ Ñ³Ù³ËÙμáõÃÛ³Ý Ý»ñÏ³Û³-óáõóÇãÝ»ñÇ` Ù»ñ ¹»åùáõÙ ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÇ Ï³ñÍÇùÁ:

Ð³ñó³Ã»ñÃÇÏ³ÛÇÝ Ñ³ñóÙ³Ý ÙÇçáóáí ³é³í»É ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï ¿ Ï³ñ× Å³Ù³-Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍáõÙ ã³÷»É áñ¨¿ »ñ¨áõÛÃÇ ù³Ý³Ï³Ï³Ý μÝáõÃ³·ñÇãÝ»ñÁ ¨ ëï³Ý³É μ³½Ù³ÏáÕÙ³ÝÇ ÇÝýáñÙ³óÇ³: ÊáñÇÝ Ñ³ñó³½ñáõÛóÝ»ñÇ ³ÝóÏ³óÙ³ÝÝ áõÕÕí³Í Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý ÁÝïñ³ÝùÁ Ó¨³íáñí»É ¿ Áëï Ñ»ï¨Û³É ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇ` ¹åñáó (Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý ¨ Í³Ûñ³Ù³ë³ÛÇÝ), ¹³ë³ñ³Ý, ë»é (³ñ³Ï³Ý ¨ Ç·³Ï³Ý), ³é³ç³-¹ÇÙáõÃÛáõÝ: Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý ÁÝïñ³ÝùÇ ï»ë³ÏÁ ß»ñï³íáñí³Í ÁÝïñ³ÝùÝ ¿ 7% ëË³ÉÇ Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³Ùμ1:

²ÝóÏ³óí³Í Ñ»ï³½áïáõÃÛ³ÝÁ Ù³ëÝ³Ïó»É »Ý 167 ¹»é³Ñ³ë, Ýñ³ÝóÇó 49.7%-Á ` ³ÕçÇÏÝ»ñ »Ý, ÇëÏ 40.3%-Á` ïÕ³Ý»ñ:

Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ óáõÛó ïí»óÇÝ, áñ ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÇ ëáóÇ³É³Ï³Ý í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ÁÝÏ³ÉáõÙÝ»ñÁ ï³ñμ»ñíáõÙ »Ý Ï³åí³Í Ñ»ï¨Û³É ·áñÍáÝÝ»ñÇó` ¹åñáóÇó, ë»éÇó, ³é³ç³¹ÇÙáõÃÛáõÝÇó:

Ð»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ñ³Ý·»óÇÝù Ñ»ï¨Û³É »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ.

ÀÝï³ÝÇùáõÙ ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáõÙÝ»ñÁ ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÇ Ùáï ï³ñμ»ñ Ï»ñå »Ý ÁÝÏ³ÉíáõÙ Ï³Ëí³Í ë»éÇó: ²ÕçÇÏÝ»ñÝ ³í»ÉÇ Ñ³Ý¹áõñÅáÕ »Ý ÍÝáÕÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óíáÕ í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å, ù³Ý ïÕ³Ý»ñÁ: îÕ³Ý»ñÝ ³í»ÉÇ Í³Ýñ »Ý ï³ÝáõÙ ÍÝáÕÝ»ñÇ (Ñ³ïÏ³å»ë Ñ³Ûñ»ñÇ) ÏáÕÙÇó ³ñíáÕ í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝÁ, Ýñ³Ýù ó³ÝÏ³ÝáõÙ »Ý, áñ Çñ»Ýó í»ñ³μ»ñí»Ý áñå»ë Ù»ÍÇ, ÉÇÝ»É ÇÝùÝáõñáõÛÝ, ¹áõñë ·³É Ù»Í³Ñ³ë³ÏÝ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝÇó, áõÝ»Ý³É ë»÷³Ï³Ý §ÏÛ³ÝùÁ¦, ·³ÕïÝÇùÝ»-ñÁ:

Ð»ï³½áïáõÃÛáõÝÁ óáõÛó ïí»ó, áñ ÁÝï³ÝÇùáõÙ ³ÕçÇÏÝ»ñÇÝ ³í»ÉÇ ß³ï ³ñïáÝáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý ïñíáõÙ, ù³Ý ïÕ³Ý»ñÇÝ: Üñ³Ýó ÝÏ³ïÙ³Ùμ ³Û¹ù³Ý ¿É ß³ï ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáõÙÝ»ñ ãÏ³Ý: ÐÇÙÝ³Ï³Ý ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáõÙÝ»ñÁ Ï³åí³Í »Ý »ñ»Ïá-Û³Ý áõß ï³ÝÇó ¹áõñë ·³Éáõ ¨ áõß í»ñ³¹³éÝ³Éáõ, ßå³ñí»Éáõ, Ï³ñ× ßñç³½·»ëï, ï³ù Ñ³·áõëï Ñ³·Ý»Éáõ Ñ»ï: ²ÕçÇÏÝ»ñÇ Ùáï å³ïÇÅÁ ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ ë³ÑÙ³Ý³-÷³ÏíáõÙ ¿ Ëáëù»ñáí: îÕ³Ý»ñÝ ³í»ÉÇ ß³ï »Ý ½·áÝ³ÝáõÙ Ñ³Ûñ»ñÇ ÏáÕÙÇó ³ñí³Í ¹ÇïáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, ÇëÏ ³ÕçÇÏÝ»ñÁ՝ ³éÑ³ë³ñ³Ï ÍÝáÕÝ»ñÇ: ¸»é³Ñ³ë ïÕ³Ý»ñÇ 35 %-Á ¨ ³ÕçÇÏÝ»ñÇ 37 %-Á íÇñ³íáñíáõÙ, ³½¹íáõÙ »Ý ³Û¹ å³ïÇÅÝ»ñÇó, ÇëÏ ïÕ³Ý»ñÇ 20 %-Á ¨ ³ÕçÇÏÝ»ñÇ 14 %-Á Ï³ñ¨áñáõÃÛáõÝ ã»Ý ï³ÉÇë ÍÝáÕÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ³ñí³Í å³ïÅ³ÙÇçáóÝ»ñÇÝ, Ýñ³Ýó Ñ³Ù³ñ ÙÇ¨ÝáõÛÝ ¿, Ã» ÇÝã Ï³ë»Ý ÍÝáÕÝ»ñÁ, ù³ÝÇ áñ Ùï³ÍáõÙ »Ý, áñ ³ñ¹»Ý μ³í³Ï³ÝÇÝ Ù»Í »Ý áõ ³Ù»Ý ÇÝã Ï³ñáÕ »Ý ÇÝùÝ-áõñáõÛÝ ³Ý»É:

Þñç³å³ïÁ ¹»é³Ñ³ë ïÕ³Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó ÁÝÏ³ÉíáõÙ ¿ áñå»ë ëáóÇ³É³Ï³Ý í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ ³é³í»É Ñ»ÕÇÝ³Ï³íáñ ³·»Ýï: ¸»é³Ñ³ë ïÕ³-Ý»ñÇ 53 %, ÇëÏ ³ÕçÇÏÝ»ñÇ 37 %-Á Ï³ñ¨áñáõÙ ¿ ßñç³å³ïÇ Ï³ñÍÇùÁ: ÆÝãå»ë å³ñ½í»ó, ¹»é³Ñ³ë ïÕ³Ý»ñÁ ¹Åí³ñ å³Ñ»ñÇÝ ¹ÇÙáõÙ »Ý Çñ»Ýó ÁÝÏ»ñÝ»ñÇÝ, ù³-ÝÇ áñ Ýñ³Ýù Ñ³ë³Ï³ÏÇó »Ý áõ ³í»ÉÇ É³í »Ý Ñ³ëÏ³ÝáõÙ ³éÏ³ ËÝ¹ÇñÁ:

Ð»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ óáõÛó ïí»óÇÝ, áñ ßñç³å³ïÁ ¹»é³Ñ³ë ïÕ³Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó ÁÝÏ³ÉíáõÙ ¿ áñå»ë ëáóÇ³É³Ï³Ý í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ ³é³-í»É Ñ»ÕÇÝ³Ï³íáñ ³·»Ýï: Þñç³å³ïÁ Ý³¨ ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáõÙ ¿ ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÇ ÇÝùÝ³¹ñë¨áñáõÙÁ: Þñç³å³ïáõÙ, ÁÝÏ»ñ³Ï³Ý ÙÇç³í³ÛñáõÙ ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáõÙÝ»-ñÁ Ï³ï³ñíáõÙ »Ý ë»÷³Ï³Ý Ï³ñÍÇùÁ ³ñï³Ñ³Ûï»É ÃáõÛÉ ãï³Éáõ Ó¨áí, áñáÝó ÝÏ³ïÙ³Ùμ ³ñ³Ï³Ý ë»éÇ ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÁ ß³ï ½·³ÛáõÝ »Ý ¨ Ëáó»ÉÇ: Þ³ï ¹»å-ù»ñáõÙ ïÕ³Ý»ñÁ ÝáõÛÝÇëÏ Í³ÕñÇ »Ý »ÝÃ³ñÏíáõÙ É³í ëáíáñ»Éáõ, ßáõï ïáõÝ ·Ý³-Éáõ, ¹³ë³Ï³Ý Ñ³·Ýí»Éáõ Ñ³Ù³ñ: Ð»ï³½áïáõÃÛáõÝÇó å³ñ½ ¹³ñÓ³í, áñ ¹»é³Ñ³ë ïÕ³Ý»ñÇ 47 %-Á áõëáõóÇãÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óíáÕ å³ïÇÅÝ»ñÝ ÁÝÏ³ÉáõÙ »Ý

1 î»°ë Ядов В., Стратегия социологического исследования, Москва, 1998:

152

áñå»ë ÏáÕÙÝ³å³ÑáõÃÛáõÝ, ³Ý³ñ¹³ñ í»ñ³μ»ñÙáõÝù Çñ»Ýó Ñ³Ý¹»å: ²Û¹ ÏáÕÙÝ³-å³ÑáõÃÛáõÝÁ ÃáõÛÉ ãÇ ï³ÉÇë ³½³ï ½·³É ¹³ë³ñ³ÝáõÙ, Ýñ³Ýù ¿É Ñ»ï³ùñùñáõ-ÃÛáõÝ ã·ïÝ»Éáí ¹åñáóáõÙ, ÷³ËãáõÙ »Ý ¹³ë»ñÇó áõ ÷áñÓáõÙ »Ý ³Û¹ μ³óÁ Éñ³óÝ»É ßñç³å³ïáí: ²Ûë ³Ù»ÝÝ ¿É í³ï ¿ ³Ý¹ñ³¹³éÝáõÙ Ýñ³Ýó ³é³ç³¹ÇÙáõÃÛ³Ý íñ³: Æ·³Ï³Ý ë»éÇ ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ ßñç³å³ïáõÙ ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáõÙÝ»ñ ãÏ³Ý: ÆÝã í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ Ëñ³Ëáõë³ÝùÇÝ, ³å³ ßñç³å³ïáõÙ ÁÝ¹áõÝíáõÙ ¿ áñ¨¿ μ³ñÓáõÝ-ùÇ Ñ³ëÝ»ÉÁ, ³ÏïÇíáõÃÛáõÝÁ, ÁÝÏ»ñ³ëÇñáõÃÛáõÝÁ, É³í ëáíáñ»ÉÁ, å³ï³ëË³Ý³ï-íáõÃÛáõÝÁ ¨ ÙÇ ß³ñù ³ÝÓÝ³ÛÇÝ áñ³ÏÝ»ñ: ²Û¹ Ëñ³Ëáõë³ÝùÝ»ñÁ ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ÁÝ¹áõÝíáõÙ »Ý Ù»Í á·¨áñáõÃÛ³Ùμ՝ ³ßË³ï»Éáí Ñ³ëÝ»É ³í»ÉÇÇÝ:

Ð»ï³½áïáõÃÛáõÝÇó å³ñ½ ¹³ñÓ³í, áñ Ã»՛ ïÕ³Ý»ñÁ, ¨ Ã»՛ ³ÕçÇÏÝ»ñÁ ³é³í»É íëï³ÑáõÙ »Ý ÍÝáÕÝ»ñÇÝ, ÁÝ¹ áñáõÙ ³ÕçÇÏÝ»ñÇ 77 %-Á íëï³ÑáõÙ ¿ Ù³Ûñ»-ñÇÝ, ÇëÏ ïÕ³Ý»ñÇ 81%-Á` Ñ³Ûñ»ñÇÝ: Ð³çáñ¹ Ù³Ï³ñ¹³ÏáõÙ ·ïÝíáõÙ »Ý ÁÝÏ»ñÝ»-ñÁ, áñáÝó íëï³ÑáõÙ ¿ ïÕ³Ý»ñÇ 43%, ÇëÏ ³ÕçÇÏÝ»ñÇ 38 %-Á: ÆëÏ í»ñçÇÝ ï»ÕÁ ½μ³Õ»óÝáõÙ ¿ ¹åñáóÁ:

Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë, áñ ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÁ Ñ»ï¨áõÙ »Ý ³ÛÝ ÝáñÙ»ñÇÝ, áñáÝù Ýñ³Ýó ¹áõñ ¿ ·³ÉÇë: îÕ³Ý»ñÇ 37%-Ç Ï³ñÍÇùáí å»ïù ã¿ Ñ»ï¨»É μáÉáñ ûñ»ÝùÝ»ñÇÝ, Ýñ³Ýù Ýß»óÇÝ, áñ ûñ»ÝùÁ ëï»ÕÍí³Í ¿ Ë³Ëï»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ²Ûë 37%-Á Ý³¨ ³ÛÝ ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÝ »Ý, áíù»ñ ã»Ý Ñ»ï¨áõÙ áõëáõóÇãÝ»ñÇ Ññ³Ñ³Ý·Ý»ñÇÝ:

Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ úë·áõ¹Ç ë»Ù³ÝïÇÏ ¹Çý»ñ»ÝóÇ³ÉÇ Ù»Ãá¹Ç ÙÇçáóáí ã³÷í»É ¿ ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÇ ¹ÇñùáñáßáõÙÁ ¹åñáóÇ, ÁÝï³ÝÇùÇ ¨ ßñç³å³ïÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ ¨ ëï³óí»É ¿, áñ ¹åñáóÝ áõ ßñç³å³ïÝ Çñ³ñ ³í»ÉÇ Ùáï »Ý ·ïÝíáõÙ, ù³Ý ÁÝï³ÝÇùÁ: ²ÛëÇÝùÝ ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÇ ÁÝÏ³ÉáõÙÝ»ñáõÙ ¹åñáóÝ áõ ßñç³å³ïÝ ÁÝ-Ï³ÉíáõÙ ¿, áñå»ë ùÇã áõÅ·ÝáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ »ñ¨áõÛÃÝ»ñ, Ç ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝ ÁÝï³ÝÇ-ùÇ։ ÀÝï³ÝÇùÝ ³í»ÉÇ ¹ñ³Ï³Ý, ³í»ÉÇ Ï³ÛáõÝ ¿ ÁÝÏ³ÉíáõÙ, ù³Ý ÙÛáõë »ñÏáõëÁ:

¸åñáóÇ, ßñç³å³ïÇ ¨ ÁÝï³ÝÇùÇ ÙÇç¨

²Ûë ÷³ëïÁ áñáß³ÏÇ É³í³ï»ëáõÃÛ³Ý ÑÇÙù ¿ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ³ÛÝ ³éáõÙáí, áñ

»ñ¨³Ý³μÝ³Ï ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÁ ³ñÅ¨áñáõÙ »Ý ÁÝï³ÝÇùÁ ¨ ¹ñ³Ï³Ý »Ý ³ÛÝ ÁÝÏ³ÉáõÙ։ ÜáõÛÝÁ ãÇ Ï³ñ»ÉÇ ³ë»É ¹åñáóÇ Ù³ëÇÝ։ Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ å³ñ½ ¹³ñ-Ó³í, áñ ¹åñáóÇ ÁÝÏ³ÉáõÙÝ»ñÁ ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÇ Ùáï Éáõñç ³ÝÑ³Ý·ëïáõÃÛ³Ý ï»ÕÇù »Ý ï³ÉÇë։

²ÛëåÇëáí, Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÁ óáõÛó ïí»ó, áñ ëáóÇ³É³Ï³Ý í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÇ ÁÝÏ³ÉáõÙÝ»ñÁ ß³ï Ñ³Ï³ë³Ï³Ý »Ý: ìëï³ÑáõÃÛ³Ý

153

ë³Ý¹Õ³ÏáõÙ ÁÝï³ÝÇùÁ ·ïÝíáõÙ ¿ ³é³çÇÝ ï»ÕáõÙ, ãÝ³Û³Í ¹ñ³Ý, í³ñù³ÛÇÝ Ù³-Ï³ñ¹³Ïáí ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÁ ¹Åí³ñ å³Ñ»ñÇÝ ¹ÇÙáõÙ »Ý ÁÝÏ»ñÝ»ñÇÝ: ²ÛëÇÝùÝ ¹»é³-Ñ³ëÝ»ñÁ áñáß³ÏÇ ÝáñÙ»ñ ÁÝ¹áõÝ»Éáí ÁÝï³ÝÇùÇó, Çñ»Ýó í³ñùÁ ¹ñë¨áñáõÙ »Ý »É-Ý»Éáí ßñç³å³ïÇ Ï³ñÍÇùÇó: ÀÝï³ÝÇùÁ ¿ÙáóÇáÝ³É Ù³Ï³ñ¹³ÏáõÙ ³í»ÉÇ ¹ñ³Ï³Ý ¿, ù³Ý ßñç³å³ïÝ áõ ¹åñáóÁ: ¾ÙáóÇáÝ³É Ù³Ï³ñ¹³ÏáõÙ ¹åñáóÁ ·ïÝíáõÙ ¿ í»ñçÇÝ ï»ÕáõÙ, ÇëÏ í³ñù³ÛÇÝ Ù³Ï³ñ¹³Ïáí ¹»é³Ñ³ëÝ»ñÁ ã»Ý áõ½áõÙ Ñ»ï¨»Ý, Ýñ³Ýù ã»Ý ³ñÅ¨áñáõÙ ³ÛÝ áñå»ë Ï³ñ¨áñ ³·»Ýï: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ å³ñ½í»ó, áñ Ù»ñ Ñ³ë³ñ³Ïáõ-ÃÛáõÝáõÙ ÁÝï³ÝÇùÁ ¹»é¨ë Ï³ñ¨áñíáõÙ ¿ áñå»ë ëáóÇ³É³Ï³Ý í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ ³·»Ýï:

СОЦИАЛЬНЫЙ КОНТРОЛЬ В ВОСПРИЯТИИ ПОДРОСТКОВ В ЕРЕВАНЕ Евгине Аперян

Статья посвящена изучению некоторых проблем социализации в подростковом

возрасте и тому, как подростки воспринимают различные формы социального контроля. Наше общество постоянно находится в развитии, постоянно изменяется, и эти

изменения происходят поэтапно. Среди изменений выделяется сложный период трансформации внутренних и внешних продолжительных угроз.

Сюда входят как изменения всей системы образования, так и представления о новых ценностях, новых подходах к преподаванию и учебным пособиям. Система обра-зования постоянно совершенсвуется, что не может не повлиять на процесс социализации подростков и молодежи, анализ которого свидетельствует о том, что подростковый возраст является самым сложным и важным периодом в становлении личности, .поэтому необходимо оценить как особый фактор социального контроля внимание к подросткам, понимание их позиции, оказание поддержки и высказывание порицания им..

В статье анализируется роль семьи как основного рычага социального контроля. THE SOCIAL CONTROL IN PERCEPTION OF TEENAGERS IN YEREVAN

Yevgine Aperyan Article devoted to the some of the problems in socialization in adolescence, as well as

adolescents perceive various forms of social control. Our society is composed of a number of changes. It includes the cycle of internal difficult transformation and external continual dangers. This includes the change of the entire education system, and insertions of new values, new approaches of the teaching and education. The whole system of education is in the process of development, that could not affect the process of socialization adolescents and young people. Analyzes of socialization process indicate that the adolescence is the most difficult and crucial period in the development, and in connection with this evaluation is required to determine understanding, justification and charges, as well as special factor for social control. In this article is analyzed, and emphasizes the role of the family as the main agent of social control.

154

Ð²Ú-Âàôðø²Î²Ü îÜîºê²Î²Ü Ð²Ø²¶àðÌ²ÎòàôÂÚ²Ü ¸ºðÀ àâ ä²ÞîàÜ²Î²Ü ¸Æì²Ü²¶ÆîàôÂÚ²Ü ¶àðÌàôØ

¾ÉÛ³ Î³ñ³å»ïÛ³Ý ºäÐ, êáóÇáÉá·Ç³ÛÇ ý³ÏáõÉï»ï, Ù³·Çëïñ³Ýï

¶Çï. Õ»Ï.՝ ë.·.Ã., ³ëÇëï. ². ´³μÉáÛ³Ý ¿É÷áëï` [email protected]

ì»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ³ñ»Ý³ÛáõÙ μ³½Ù³ÃÇí ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý

ï»ÕÇ áõÝ»ó»É: öáËí»É ¿ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μÝáõÛÃÁ: ºÃ» ÙÇÝã¨ ³é³çÇÝ Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÇÝ å³ï»ñ³½ÙÁ ¹Çí³Ý³·ÇïáõÃÛáõÝÁ ÏñáõÙ ¿ñ »ñÏ-ÏáÕÙ³ÝÇ μÝáõÛÃ` ¹»ëå³ÝÝ»ñÇ ÷áË³Ý³ÏÙ³Ý íñ³ ÑÇÙÝí»Éáí, ³å³ ³Ûëûñ ¹Çí³-Ý³·ÇïáõÃÛáõÝÁ ÏñáõÙ ¿ μ³½Ù³Ù³Ï³ñ¹³Ï μÝáõÛÃ, áñÁ »ÝÃ³¹ñáõÙ ¿ »ñÏáõ ¨ ³í»ÉÇ ÏáÕÙ»ñÇ Ý»ñ·ñ³íí³ÍáõÃÛáõÝ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ ùÝÝ³ñÏÙ³Ý ¨ ÉáõÍÙ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó: Ò¨³íáñíáõÙ ¿ ¹Çí³Ý³·ÇïáõÃÛ³Ý Track One, Track Two å³ñ³¹Ç·Ù³Ý, áñÁ í»ñ-çÇÝ ï³ëÝ³ÙÛ³ÏáõÙ ÏáÝýÉÇÏïÝ»ñÇ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý ³Ù»Ý³ï³ñ³Íí³Í ÙÇçáóÝ»ñÇó ¿: ¸Çí³Ý³·ÇïáõÃÛ³Ý ³é³çÇÝ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ (track 1) å³ßïáÝ³Ï³Ý ¹Çí³Ý³·Ç-ïáõÃÛáõÝÝ ¿, áñÁ »ÝÃ³¹ñáõÙ ¿ Ñ³Õáñ¹³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ ÷áË³½¹»óáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³-é³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨: ¸Çí³Ý³·ÇïáõÃÛ³Ý »ñÏñáñ¹ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ (track 2) áã å»ï³Ï³Ý ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÇ ÙÇç¨ áã å³ßïáÝ³Ï³Ý ÙÇçÝáñ¹áõÃÛáõÝÝ ¿ áõ ÷áË³½¹»-óáõÃÛáõÝÁ1:

´³½Ù³Ù³Ï³ñ¹³Ï ¹Çí³Ý³·ÇïáõÃÛ³Ý 3-ñ¹ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ μÇ½Ý»ëÝ ¿: ²Ûëï»Õ Ë³Õ³ÕáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ï³ñ¨áñ ¹»ñ »Ý Ë³ÕáõÙ ³é¨ïñ³Ï³ÝÝ»ñÁ: ¸³ »ÝÃ³¹ñáõÙ ¿ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨ ³éÏ³ ïÝï»ë³Ï³Ý ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨ ÷áË³¹³ñÓ Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛáõÝ:

Ð³Û-Ãáõñù³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³Ûë ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó »ÝÃ³Ï³ »Ý áõëáõÙ-Ý³ëÇñÙ³Ý, ù³ÝÇ áñ ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ Ï³ñ¨áñ³·áõÛÝ ÑÇÙÝ³ËÝ¹ÇñÝ»ñÇó »Ý: ø³-Õ³ù³Ï³Ý ¨ ¹Çí³Ý³·Çï³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ñ³Û-Ãáõñù³Ï³Ý ÏáÝýÉÇÏïÇ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óáõÙ ³é³çÁÝÃ³ó ã»Ý ·ñ³ÝóáõÙ: öáË³ñ»ÝÁ ß³ñáõÝ³Ï-íáõÙ »Ý Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ñ³Û ¨ Ãáõñù ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÇ ÙÇç¨ ïÝï»ë³Ï³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏáõÙ, ÇÝãÝ ¿É Ï³ñáÕ ¿ ³Û¹ ÏáÝýÉÇÏïÇ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý Ý³Ë³¹ñÛ³É ÉÇÝ»É áã å³ßïáÝ³Ï³Ý ¹Çí³Ý³·ÇïáõÃÛ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó:

²Ûë å³ñ³·³ÛáõÙ Ñ»ï³ùñÇñ ¿ ¹Çï³ñÏ»É Ð³Û³ëï³ÝÇ ·áñÍ³ñ³ñ Ï³å»ñÁ ÂáõñùÇ³ÛÇ Ñ»ï: Ð³Û ¨ Ãáõñù ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÇ ÙÇç¨ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ¿É ³í»ÉÇ »Ý Ùï»ñÙ³ÝáõÙ: Ð³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛáõÝÁ ï³ñμ»ñ áÉáñïÝ»ñáõÙ ¿: Ð³ÛÏ³Ï³Ý ßáõÏ³-ÛáõÙ ß³ñáõÝ³ÏáõÙ »Ý Ãáõñù³Ï³Ý ³åñ³ÝùÝ»ñÝ ³í»É³Ý³É: Ð³Û³ëï³ÝÇ áõ Âáõñ-ùÇ³ÛÇ ÙÇç¨ ³åñ³Ýù³ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝÁ Ñ³ëÝáõÙ ¿ ßáõñç 250-260 ÙÉÝ ¹áÉ³ñÇ, áñÇó ÁÝ¹³Ù»ÝÁ 5 ÙÉÝ ³ñï³Ñ³ÝáõÙÇó ¿2:

Ð³Û-Ãáõñù³Ï³Ý Ó»éÝ³ñÏ³ïÇñ³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõëáõÙÝ³ëÇñáõ-ÃÛáõÝÁ áã å³ßïáÝ³Ï³Ý ¹Çí³Ý³·ÇïáõÃÛ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ïí»ó Ñ³ëÏ³Ý³Éáõ Ýñ³ ¹»ñÁ Ñ³Û-Ãáõñù³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óáõÙ:

Ð³Û»ñÇ ¨ Ãáõñù»ñÇ ÙÇç¨ ïÝï»ë³Ï³Ý Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛ³Ý ÷áñÓ»ñ ³ñí»É »Ý ëÏë³Í ÐÐ ³ÝÏ³ËáõÃÛ³Ý ³é³çÇÝ ûñ»ñÇó: ÊêÐØ ÷Éáõ½áõÙÇó Ñ»ïá ÂáõñùÇ³Ý ³é³çÇÝ »ñÏÇñÝ ¿ñ, áñÁ ×³Ý³ã»ó ÐÐ ³ÝÏ³ËáõÃÛáõÝÁ, ë³Ï³ÛÝ »ñμ»ù ¹Çí³Ý³·Ç-

1 Цыганков П., Теория международных отношений: учеб. пособие, Москва, 2003, с. 45. 2 Armenian-Turkish Business Relations through the Eyes of Business Opinion Leaders, Study Report, Yerevan, 2011.

155

ï³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ãÑ³ëï³ï»ó Ð³Û³ëï³ÝÇ Ñ»ï, ³í»ÉÇÝ` 1993 Ã. ÷³-Ï»ó Ýñ³ Ñ»ï ë³ÑÙ³ÝÁ` ³ç³Ïó»Éáí ²¹ñμ»ç³ÝÇÝ ÈÔ-Ç Ñ³ñóáõÙ1:

1990-³Ï³Ý ÃÃ. ëÏ½μÇÝ μ³í³Ï³ÝÇÝ Ù»Í Í³í³Éáí ³é¨ïáõñ ëÏëí»ó Ð³Û³ë-ï³ÝÇ ¨ ÂáõñùÇ³ÛÇ ÙÇç¨: îÝï»ë³Ï³Ý Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý áÉáñïÁ ï³ñ³ÝóÇÏ μ»éÝ³÷áË³¹ñáõÙÝ»ñÝ ¿ÇÝ: Ð³ÛÏ³Ï³Ý ß³ï ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³åí³Í ¿ÇÝ Ãáõñù³Ï³Ý ïñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï: ÂáõñùÇ³ÛÇ Ý³í³Ñ³Ý-·ÇëïÝ»ñáõÙ ³Û¹ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ÁÝ¹áõÝáõÙ ¿ÇÝ ï³ñμ»ñ ³åñ³ÝùÝ»ñ, áñáÝù ·³-ÉÇë ¿ÇÝ ³ßË³ñÑÇ ï³ñμ»ñ Ù³ë»ñÇó` ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ »íñáå³Ï³Ý »ñÏñÝ»ñÇó: ²Û¹ ³åñ³ÝùÝ»ñÁ Ð³Û³ëï³Ý ¿ÇÝ ï»Õ³÷áËíáõÙ »ñÏ³ÃáõÕáí ¨ Ù»ù»Ý³Ý»ñáí: 1993 Ã. ë³ÑÙ³ÝÁ ÷³Ïí»Éáõó Ñ»ïá áñáß Å³Ù³Ý³Ïáí Ï³ñ»ÉÇ ¿ ³ë»É 0-Ç Ñ³ëóí»óÇÝ »Õ³Í Ï³å»ñÁ: ê³Ï³ÛÝ Õ³ñ³μ³ÕÛ³Ý å³ï»ñ³½ÙÇó Ñ»ïá ³ñ¹»Ý ³ÛÉ ÑÇÙù»ñÇ íñ³ ëÏëí»óÇÝ Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:

²ßË³ï³ÝùÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ³ÝóÏ³óí»É ¿ Ñ³Û-Ãáõñù³Ï³Ý Ó»éÝ³ñÏ³ïÇñ³-Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ áã å³ßïáÝ³Ï³Ý ¹Çí³Ý³·ÇïáõÃÛ³Ý ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñÇ ¿ÙåÇñÇÏ ëáóÇáÉá·Ç³Ï³Ý Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝ: Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý Ýå³ï³ÏÝ ¿ »Õ»É áõëáõÙÝ³ëÇñ»É Ñ³Û-Ãáõñù³Ï³Ý Ó»éÝ³ñÏ³ïÇñ³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ áã å³ßïáÝ³Ï³Ý ¹Çí³Ý³·ÇïáõÃÛ³Ý ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñÝ áõ ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: úμÛ»ÏïÁ Ñ³Û-Ãáõñù³Ï³Ý ·áñÍ³ñ³ñ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý: ²é³ÝÓÝ³óí»É »Ý ÙÇ ß³ñù ËÝ¹ÇñÝ»ñ ¨ ÑÇåáÃ»½Ý»ñ: Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý ³ÝóÏ³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ÏÇñ³éí»É »Ý ³é³çÝ³ÛÇÝ ëáóÇáÉá·Ç³Ï³Ý ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý Ñ³í³ùÙ³Ý »ñ»ù ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ù»-Ãá¹Ý»ñ` ÷áñÓ³·Çï³Ï³Ý Ñ³ñó³½ñáõÛóÇ, ËáñÇÝ Ñ³ñó³½ñáõÛóÇ ¨ ïíÛ³ÉÝ»ñÇ »ñÏ-ñáñ¹³ÛÇÝ í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñÁ:

öáñÓ³·Çï³Ï³Ý Ñ³ñó³½ñáõÛóÇ ÙÇçáóáí å³ñ½í»É »Ý Ñ³Û ¨ Ãáõñù ·áñÍ³ñ³ñ-Ý»ñÇ ÙÇç¨ ÷áËÑ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³ ¹ñ³Ï³Ý ¨ μ³ó³ë³Ï³Ý ³½¹áÕ ·áñÍáÝ-Ý»ñÁ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÇ ÙÇç¨ ³éÏ³ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý μÝáõÛÃÁ Ñ³Û-Ãáõñù³Ï³Ý ÏáÝýÉÇÏïÇ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý ·áñÍáõÙ: öáñÓ³·»ïÝ»ñÁ Ý³¨ Ï³ÝË³ï»ëáõÙÝ»ñ ³ñ»óÇÝ Ñ³Û-Ãáõñù³Ï³Ý ÏáÝýÉÇÏïÇ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý ¨ Ñ³Û-Ãáõñù ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÇ ÙÇç¨ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï³·³ ½³ñ·³óÙ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É:

ÊáñÇÝ Ñ³ñó³½ñáõÛóÁ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ïí»ó Ñëï³Ï»óÝ»É áõëáõÙÝ³ëÇñíáÕ »ñ¨áõÛÃÁ é»ëåáÝ¹»ÝïÝ»ñÇ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó, ëï³Ý³É §÷³Ï¦ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝ, áñÇ ÏñáÕÝ»ñÁ Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ÇÝ Ñ»Ýó Ñ³Û ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÁ: ÊáñÇÝ Ñ³ñó³½ñáõÛóÁ ÃáõÛÉ ïí»ó ëï³Ý³É Ù³Ýñ³Ù³ëÝ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ ÷áËÑ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ÝÙÇç³-Ï³Ý ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó` Ýñ³Ýó Ï³å»ñÇ, å³ïÙáõÃÛ³Ý, ¹»åù»ñÇ, áñáÝù ³Û¹ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μÝáõÛÃÇ Ù³ëÇÝ »Ý íÏ³ÛáõÙ:

Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÇ ÙÇ³ÏáÕÙ³ÝÇáõÃÛáõÝÇó Ëáõë³÷»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ÷áñÓ»ñ »Ý Ó»éÝ³ñÏí»É Ý»ñÏ³Û³óÝ»Éáõ Ý³¨ Ãáõñù³Ï³Ý ÏáÕÙÇ ï»ë³Ï»ïÝ»ñÁ: Âáõñù³Ï³Ý ÏáÕÙÇ Ñ»ï Ñ³ñóÙ³Ý Ù»Ãá¹áí ïíÛ³ÉÝ»ñ ëï³Ý³Éáõ ³ÝÑÝ³ñÇÝáõ-ÃÛ³Ùμ å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í` Çñ³Ï³Ý³óí»É ¿ ïíÛ³ÉÝ»ñÇ »ñÏñáñ¹³ÛÇÝ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝ:

²í»ÉÇ μ³½Ù³ÏáÕÙ³ÝÇ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝ ëï³Ý³Éáõ Ýå³ï³Ïáí ÷áñÓ³·»ï-Ý»ñÁ ÁÝïñí»É »Ý Ñ»ï¨Û³É »ñ»ù áÉáñïÝ»ñÇó. ·Çï³Ï³Ý áÉáñï, μÇ½Ý»ë áÉáñï ¨ å»-ï³Ï³Ý Ï³é³í³ñÙ³Ý áÉáñï: Ð³ñóÙ³Ý Ù»ç ÁÝ¹·ñÏí»É »Ý ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ³éÙ³Ùμ 8 ÷áñÓ³·»ïÝ»ñ:

ÊáñÇÝ Ñ³ñó³½ñáõÛóÇ ¹»åùáõÙ Çñ³Ï³Ý³óí»É ¿ ïÇå³ÛÇÝ ÁÝïñ³Ýù: ²é³ÝÓ-Ý³óí»É »Ý 2 ÑÇÙÝ³Ï³Ý ã³÷³ÝÇßÝ»ñ: ²é³çÇÝÁ μÇ½Ý»ëÇ ï»ë³ÏÝ ¿ (Ù³Ýñ ¨ ÙÇçÇÝ), 2-ñ¹Á` Ñ³Û-Ãáõñù³Ï³Ý Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛ³Ý ï¨áÕáõÃÛáõÝÁ (ÙÇÝã¨ 1 ï³ñÇ, 1-5, 5 ¨ ³í»ÉÇ): ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ ³éÙ³Ùμ ³ÝóÏ³óí»É ¿ 12 ËáñÇÝ Ñ³ñó³½ñáõÛó:

1 Þ³ù³ñÛ³Ý ²., Ð³Û³ëï³Ý−ÂáõñùÇ³ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»ñ³Ï»Ý¹³Ý³óÙ³Ý ÷áñÓ (2008−2011 ÃÃ.) / Ð³ñ³í³ÛÇÝ ÎáíÏ³ëÁ 2008 Ã. Ñ»ïá, ºñ¨³Ý, 2011, ¿ç 191-214:

156

îíÛ³ÉÝ»ñÇ »ñÏñáñ¹³ÛÇÝ í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ áñå»ë ÑÇÙù ÁÝ¹áõÝí»É »Ý Ãáõñù ÷áñÓ³·»ïÝ»ñÇ Ñ»ï ³ÝóÏ³óí³Í Ñ³ñó³½ñáõÛóÝ»ñÁ ¨ Ýñ³Ýó ÏáÕÙÇó ³ñ-í³Í Ñ³Ûï³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:

²ÛëåÇëáí, Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñáí Ð³Û³ëï³Ý Ý»ñÙáõÍí³Í ³å-ñ³ÝùÝ»ñÇ Ù»Í Ù³ëÝ ³ñ¹»Ý Ãáõñù³Ï³Ý Í³·áõÙ áõÝ»ñ` å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í Ýñ³Ýáí, áñ ºíñáå³ÛÇó Ð³Û³ëï³Ý »ÏáÕ ³åñ³ÝùÝ»ñÁ ß³ï μ³ñÓñ ·ÇÝ ¿ÇÝ áõÝ»ÝáõÙ ÷³Ï ë³ÑÙ³ÝÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ: ØÇÝã ³ÛÅÙ Ð³Û³ëï³Ý Ý»ñÙáõÍíáÕ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ³åñ³Ýù-Ý»ñÝ »Ý Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ ï»ËÝÇÏ³Ý, ï»ùëïÇÉÁ ¨ ëÝÝ¹³ÙÃ»ñùÁ: Ð³Û³ëï³ÝÇó ³ñ-ï³Ñ³ÝíáõÙ »Ý ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ Ñ³ëïáóÝ»ñ, ³ÛÝ ¿É ë³ÑÙ³Ý³÷³Ï ù³Ý³Ïáí ¨ μ³-í³Ï³ÝÇÝ ¿Å³Ý ·Ýáí: ê³Ï³ÛÝ ë³ ¿É í»ñçÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñáõÙ Ýí³½áõÙ ¿, ù³ÝÇ áñ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ Ï³Ù³ó-Ï³Ù³ó ÷³ÏíáõÙ »Ý Ñ³ëïáó³ßÇÝ³Ï³Ý ·áñÍ³ñ³ÝÝ»ñÁ: Î³Ý Ý³¨ ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñ, áíù»ñ Ù»ù»Ý³Ý»ñÇ ³éùáõí³×³éùáí »Ý ½μ³ÕíáõÙ ¨ Ãáõñ-ù³Ï³Ý ï³ñ³ÍùÇó í³×³éùÇ Ýå³ï³Ïáí Ð³Û³ëï³Ý »Ý ï»Õ³÷áËáõÙ ³íïáÙ»-ù»Ý³Ý»ñ:

îÝï»ë³Ï³Ý Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÝ »Ý Ù³Ýñ ¨ ÙÇçÇÝ μÇ½Ý»ëÇ Ý»ñÏ³Û³óáõóÇãÝ»ñÁ: ì»ñçÇÝ ßñç³ÝáõÙ Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝ ¿ ëÏë»É óáõó³-μ»ñí»É ÏÇÝ ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÇ ßñç³ÝáõÙ: Ð»ï³ùñùñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ßñç³Ý³ÏÁ ·Ý³Éáí Í³í³ÉíáõÙ ¿ Ý³¨ »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ ßñç³ÝáõÙ, ÇÝãÁ ËÃ³ÝáõÙ ¿ Ð³Û³ëï³ÝÇ ¨ Âáõñ-ùÇ³ÛÇ ÙÇç¨ ·áñÍ³ñ³ñáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³ÝÁ: Ð³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛáõÝÁ Ñ³×³Ë Ï³-ï³ñíáõÙ ¿ »ññáñ¹ ÙÇçÝáñ¹ »ñÏñÇ ÙÇçáóáí:

Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý ËÝ¹ÇñÝ»ñÇó Ù»ÏÁ í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ñ Ñ³Û ¨ Ãáõñù ·áñÍ³ñ³ñ-Ý»ñÇ ÙÇç¨ Ñ³Ý¹áõñÅáÕ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÇÝ ¨ Ï³ñÍñ³ïÇå»ñÇÝ: Ð³Ý¹áõñÅá-Õ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ Ï³ñáÕ »Ýù ·Ý³Ñ³ï»É μ³ñÓñ, ù³ÝÇ áñ Ï³ Ù»Í ß³-Ñ³·ñ·éí³ÍáõÃÛáõÝ: Âáõñù ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ Ï³ñÍñ³ïÇå»ñÇ áõëáõÙÝ³ëÇ-ñáõÃÛáõÝÇó å³ñ½ ¹³ñÓ³í, áñ Ñ³Û ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÁ Ãáõñù»ñÇÝ ¹Çï³ñÏáõÙ »Ý áñ-å»ë ù³Õ³ù³Ï³Ý ¨ ³½·³ÛÇÝ Ý³Ë³å³ß³ñÙáõÝùÝ»ñÇó Ñ»éáõ Ù³ñ¹Ï³Ýó, áíù»ñ §μ³óÇ ³é¨ïñ³Ï³Ý ß³Ñ»ñÇó áõñÇß áãÝãÇ Ý³Ë³å³ïíáõÃÛáõÝ ã»Ý ï³ÉÇë¦: öáñ-Ó³·»ïÝ»ñÇó Ù»ÏÁ Ñ³Ý¹áõñÅáÕ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï Ï³åí³Í Ýß»ó, áñ ·áñÍ³ñ³ñÝ»-ñÇ ÙÇç¨ ÷áËÑ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ û·ÝáõÙ »Ý ï³ñ³Í»É Ñ³Ý¹áõñÅáÕ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ:

ºñÏáõ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨ ãÏ³Ý ¹Çí³Ý³·Çï³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ, ³Û-Ýáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí Ýñ³Ýù ³ñ·»ÉùÝ»ñ ã»Ý ¹ÝáõÙ ïÝï»ë³Ï³Ý Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛáõÝÝ»-ñÇ íñ³ (ïíÛ³É å³ñ³·³ÛáõÙ »Ã» Ñ³ßíÇ ã³éÝ»Ýù ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ, áñ ÂáõñùÇ³-ÛÇó ³åñ³ÝùÁ ãÇ Ï³ñáÕ ¹áõñë ·³É, »Ã» ³Û¹ ³åñ³ÝùÇ í»ñçÝ³Ï»ïÁ Ýßí³Í ¿ Ð³-Û³ëï³ÝÁ): ê³Ï³ÛÝ ¹Çí³Ý³·Çï³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ ÇÝã-áñ ï»Õ ó³ÝÏ³ó³Í ·áñÍ³ñù ³Ýå³ßïå³Ý ¿ ¹³ñÓÝáõÙ: Ð³Û³ëï³ÝÇ ¨ Âáõñ-ùÇ³ÛÇ ÙÇç¨ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ý»ñÏ³ÛÇë μÝáõÛÃÁ ³Ù»Ý ¹»åùáõÙ ËáãÁÝ¹áïÝ»ñ ¿ ëï»ÕÍáõÙ, áñáÝóÇó ³Ù»Ý³Ù»ÍÁ Ï³åí³Í ¿ Ýñ³ Ñ»ï, áñ Ãáõñù³Ï³Ý Ù³ùë³ÛÇÝ Ñ³-Ù³Ï³ñ·Á ÙÇÝã ûñë ãÇ ×³Ý³ãáõÙ AM Ïá¹Á: Ø»Ï ³ÛÉ ËáãÁÝ¹áï Ï³åí³Í Ñ³Û-Ãáõñ-ù³Ï³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï ³ÛÝ ¿, áñ Ãáõñù³Ï³Ý ûñ»Ýë¹ñáõ-ÃÛ³Ùμ μ»éÝ³ï³ñÝ»ñÇ í³ñáñ¹Ý»ñÁ å»ïù ¿, ³ÝÏ³Ë ù³Õ³ù³óÇáõÃÛáõÝÇó, áõÝ»-Ý³Ý Ãáõñù³Ï³Ý ³ßË³ï³Ýù³ÛÇÝ íÇ½³: Ð³Û ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÇ Ùáï íëï³ÑáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ Ãáõñù ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å μ³í³ñ³ñ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ íñ³ ¿, ÇëÏ í»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ÝáõÛÝÇëÏ ·Ý³Éáí ³×áõÙ ¿:

²ÛëåÇëáí, Ñ³Û-Ãáõñù³Ï³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹ñ³Ï³Ý ï»Õ³ß³ñÅ »Ý ·ñ³ÝóáõÙ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý áÉáñïáõÙ: Ð³Û–Ãáõñ-ù³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ñ·³íáñáõÙÁ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ¹Çï³ñÏíáõÙ ¿ 2 Ù³Ï³ñ-¹³ÏáõÙ` å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ (Ð³Û³ëï³Ý-ÂáõñùÇ³) ¨ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ (Ñ³Û»ñ-Ãáõñ-ù»ñ): Ð³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ »ñÏñáñ¹ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ³ë»É Ï³ñ·³íáñí³Í ¿, ³ÛëÇÝùÝ Ñ³Û ¨ Ãáõñù ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÙÇç¨ Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ μ³í³Ï³ÝÇÝ ß³ï »Ý, áñù³Ý ß³ï³ÝáõÙ »Ý ß÷áõÙÝ»ñÁ ³ÛÝù³Ý ³í»ÉÇ »Ý ³Ùñ³åÝ¹íáõÙ Ñ³Û-Ãáõñù³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏáõÙ: ä»ï³Ï³Ý Ù³-

157

Ï³ñ¹³ÏáõÙ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ μ³í³Ï³ÝÇÝ μ³ñ¹ »Ý ¨ å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í »Ý ³ñï³ùÇÝ ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ»ñáí: ºÃ» ³Ûë ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó ¹Çï³ñÏ»Ýù Ï³ñ·³íáñÙ³Ý Ñ»é³ÝÏ³ñÝ»ñÁ, ³å³ ¹Åí³ñ Ã» Ùáï ³å³·³ÛáõÙ ³ÛÝ ï»ÕÇ áõÝ»Ý³:

²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, Ñ³Û-Ãáõñù³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ë³é»óÙ³Ý ëÏ½μÝ³-Ï³Ý ÷áõÉáõÙ áãÇÝã ãÏ³ñ: ²Ûë 20 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ μ³í³Ï³ÝÇÝ ÷á÷áËáõ-ÃÛáõÝÝ»ñ »Ý ï»ÕÇ áõÝ»ó»É: Ð³Û ¨ Ãáõñù ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÇ ÙÇç¨ ÷áËß÷áõÙÝ»ñÁ ³Ù-ñ³åÝ¹íáõÙ »Ý, ãÏ³Ý å»ï³Ï³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ ³ñ·»ÉùÝ»ñ: ²í»É³ÝáõÙ ¿ ³ÛÝ Ï³½Ù³-Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÃÇíÁ, áñáÝù áõÕÕí³Í »Ý ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ñ³Û-Ãáõñù³Ï³Ý Ñ³ñ³-μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³ñ»É³íÙ³ÝÁ ¨ »ñÏñáñ¹ Ñ»ñÃÇÝ` ïÝï»ë³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ μ³ñ»É³íÙ³ÝÁ: ÀÝ¹ áñáõÙ ³Û¹ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³í»É³ÝáõÙ »Ý ÇÝãå»ë Ð³Û³ëï³ÝáõÙ, ³ÛÝå»ë ¿É ÂáõñùÇ³ÛáõÙ, ù³ÝÇ áñ ÂáõñùÇ³Ý ¨ë Çñ ß³Ñ³·ñ·éí³-ÍáõÃÛáõÝÝ áõÝÇ: ²Û¹ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ð³Û³ëï³ÝáõÙ ³é³ç³ï³ñÝ ¿ Ð³-Û³ëï³ÝÇ ³ñ¹ÛáõÝ³μ»ñáÕÝ»ñÇ ¨ ·áñÍ³ïáõÝ»ñÇ (·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÇ) ÙÇáõÃÛáõÝÁ (UMBA), ÇëÏ ÂáõñùÇ³ÛáõÙ` TABDC (Turkish - Armenian Business Development Council) Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÁ (³ÛÝ ÂáõñùÇ³ÛáõÙ ãÇ ·ñ³Ýóí³Í, ³ÛÉ ºíñáå³ÛáõÙ ¨ ²ØÜ-áõÙ, ë³Ï³ÛÝ áõÝÇ Çñ ·ñ³ë»ÝÛ³ÏÝ»ñÁ ÂáõñùÇ³ÛáõÙ): ²Ûë »ñÏáõ Ï³½Ù³Ï»ñåáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÇ ç³Ýù»ñáí Ñ³Û-Ãáõñù³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ μ³í³Ï³ÝÇÝ Ù»Í ³é³çÁÝÃ³ó ¿ ·ñ³Ýóí»É: TABDC Ï³éáõÛóÇ ÑÇÙÝ³¹ñÙ³Ý Ýå³ï³ÏÝ ¿ »Õ»É Ð³-Û³ëï³ÝÇ ¨ ÂáõñùÇ³ÛÇ ÙÇç¨ ³é¨ïñ³ÛÇÝ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³í»ÉÇ μ³ñÓñ Ù³-Ï³ñ¹³Ï ëï»ÕÍ»ÉÁ, ë³Ï³ÛÝ ûñ³Ï³ñ·³ÛÇÝ Ñ³ñó»ñ »Ý Ñ³Ù³ñíáõÙ Ý³¨ Ñ³Û-Ãáõñ-ù³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³éÏ³ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ í»ñ³óáõÙÁ:

Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý ëÏ½μáõÙ ³é³ç ù³ßí³Í ÑÇåáÃ»½Ý»ñÇó »ñÏáõëÁ Ñ³ëï³ïí»-óÇÝ, Ù»ÏÁ` Ñ»ñùí»ó: ¸³ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿, áñ Ñ³Û ¨ Ãáõñù ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÇ ÙÇç¨ ïÝï»-ë³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ áã å³ßïáÝ³Ï³Ý ¹Çí³Ý³·ÇïáõÃÛ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó áõÝ»Ý ¹ñ³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝ ³Û¹ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³-óáõÙ: îÝï»ë³Ï³Ý Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛáõÝÁ ÇëÏ³å»ë Ýå³ëïáõÙ ¿ Ñ³Û ¨ Ãáõñù ·áñ-Í³ñ³ñÝ»ñÇ ÙÇç¨ íëï³ÑáõÃÛ³Ý ¨ Ñ³Ý¹áõñÅáÕ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍÙ³ÝÁ: ºññáñ¹ ÑÇåáÃ»½Á Ñ»ñùí»ó, ù³ÝÇ áñ Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ å³ñ½í»ó, áñ Ï³Ý Ï³-éáõÛóÝ»ñ, áñáÝù ½μ³ÕíáõÙ »Ý Ñ³Û ¨ Ãáõñù³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ áã å³ßïá-Ý³Ï³Ý ¹Çí³Ý³·ÇïáõÃÛ³Ý ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñáí:

²ÛëåÇëáí, Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ³ßË³ï³ÝùÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý μ³ó³Ñ³ÛïáõÙÝ»ñÁ Ï³-ñáÕ »Ýù ÁÝ¹Ñ³Ýñ³óÝ»É Ñ»ï¨Û³É »½ñ³Ñ³Ý·áõÙÝ»ñÇ ï»ëùáí.

Ð³Û³ëï³ÝÇ ¨ ÂáõñùÇ³ÛÇ ÙÇç¨ ¹Çí³Ý³·Çï³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ Ù»Í ³é³çÁÝÃ³ó »Ý ³åñáõÙ ïÝï»ë³Ï³Ý Ñ³Ù³-·áñÍ³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³ÝÑ³ï³Ï³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏáõÙ (Çñ³í³μ³Ý³Ï³Ý ¨ ýÇ½ÇÏ³-Ï³Ý ³ÝÓÝ³Ýó ÙÇç¨): ²Û¹ Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³é³í»É Ù»Í Ã³÷ »Ý ëï³ó»É Ñ³ïÏ³å»ë ³ñÓ³Ý³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ëïáñ³·ñ»Éáõó Ñ»ïá: Þ÷áõÙÝ»ñÇ ÇÝï»ÝëÇíáõ-ÃÛáõÝÁ ³é³í»É μ³ñÓñ ¿ ÂáõñùÇ³ÛÇ ³ñ¨»ÉÛ³Ý ßñç³ÝÝ»ñÇ, ³ÛëÇÝùÝ ²ñ¨»ÉÛ³Ý ²Ý³-ïáÉÇ³ÛÇ ¨ Ñ³Û ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÇ ÙÇç¨:

Ð³Û-Ãáõñù³Ï³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý áÉáñïÁ ³é¨ïáõñÝ ¿: Âáõñù³Ï³Ý ßáõÏ³ÛÇ Ñ³Ù³ñ ³é³í»É Ñ»ï³ùñùñ³Ï³Ý áÉáñï ¿ Ñ³-Ù³ñíáõÙ IT ï»ËÝáÉá·Ç³Ï³Ý áÉáñïÁ, ù³ÝÇ áñ ³ÛÝ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ μ³í³Ï³ÝÇÝ ½³ñ·³ó³Í ¿, ÇëÏ ÂáõñùÇ³ÛáõÙ` ó³Íñ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ íñ³ ¿: Ø»Í ½³ñ·³óáõÙ ¿ ³å-ñáõÙ Ý³¨ ½μáë³ßñçáõÃÛ³Ý áÉáñïÁ: Ð³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÝ »Ý ÷áùñ ¨ ÙÇçÇÝ μÇ½Ý»ëÇ Ý»ñÏ³Û³óáõóÇãÝ»ñÁ: ì»ñçÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ·Ý³Éáí ³í»É³ÝáõÙ ¿ Ý³¨ ÏÇÝ ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÇ ¨ »ñÇï³ë³ñ¹ ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÇ ÃÇíÁ:

ìëï³ÑáõÃÛ³Ý ¨ Ñ³Ý¹áõñÅáÕ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ Ñ³Û ¨ Ãáõñù ·áñÍ³-ñ³ñÝ»ñÇ ÙÇç¨ ·Ý³Éáí ³×áõÙ ¿, ù³ÝÇ áñ Ï³ Ù»Í ß³Ñ³·ñ·éí³ÍáõÃÛáõÝ: Ð³Ù³·áñ-Í³ÏóáõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ Ó¨³íáñí³Í ³ÝÓÝ³Ï³Ý Ï³å»ñÝ áõ ÷áË³¹³ñÓ íëï³-ÑáõÃÛáõÝÁ ¹Çí³Ý³·Çï³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ¹³éÝáõÙ »Ý Ñ³Û ¨ Ãáõñù ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÇ ÙÇç¨ μÇ½Ý»ë Ï³å»ñÇ »ñ³ßËÇùÝ»ñ:

158

Ð³Û ¨ Ãáõñù ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÇ ÙÇç¨ ÷áËÑ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ áã å³ßïá-Ý³Ï³Ý ¹Çí³Ý³·ÇïáõÃÛ³Ý Ù»Ë³ÝÇ½ÙÝ»ñÁ Ñ³Ù³ñíáõÙ »Ý Ï³ñ¨áñ ÇÝãå»ë ³½·»ñÇ Ù»ñÓ»óÙ³Ý, ³ÛÝå»ë ¿É å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó: Ð³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ë³é»óÙ³Ý ëÏ½μÝ³Ï³Ý ÷áõÉáõÙ áãÇÝã ãÏ³ñ: ²Ûë 20 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ μ³í³Ï³ÝÇÝ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý ï»ÕÇ áõÝ»ó»É ÇÝã-å»ë å³ßïáÝ³Ï³Ý, ³ÛÝå»ë ¿É áã å³ßïáÝ³Ï³Ý ¹Çí³Ý³·ÇïáõÃÛ³Ý ßñç³Ý³Ï-Ý»ñáõÙ:

Ð³Û-Ãáõñù³Ï³Ý Ó»éÝ³ñÏ³ïÇñ³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ áñå»ë áã å³ß-ïáÝ³Ï³Ý ¹Çí³Ý³·ÇïáõÃÛ³Ý ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñ áõÝ»Ý Ï³éáõóí³Íù³ÛÇÝ μÝáõÛÃ ¨ Çñ³-Ï³Ý³óíáõÙ »Ý ÇÝëïÇïáõóÇáÝ³É³óí³Í Ù»Ë³ÝÇ½ÙÝ»ñÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ: ²í»É³-ÝáõÙ ¿ ³ÛÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÃÇíÁ, áñáÝù áõÕÕí³Í »Ý ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ñ³Û-Ãáõñù³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³ñ»É³íÙ³ÝÁ ¨ »ñÏñáñ¹ Ñ»ñÃÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³ñ»É³íÙ³ÝÁ: ²Û¹ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³í»É³ÝáõÙ »Ý ÇÝãå»ë Ð³Û³ëï³ÝáõÙ, ³ÛÝå»ë ¿É ÂáõñùÇ³ÛáõÙ (UMBA, TABDC):

²ÛëåÇëáí, ³é¨ïñ³ïÝï»ë³Ï³Ý Ï³å»ñÇ ½³ñ·³óáõÙÁ ¹ñ³Ï³Ý ³é³çÁÝÃ³ó ¿ ·ñ³ÝóáõÙ Ñ³Û-Ãáõñù³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óáõÙ: ²Û¹ Ï³å»ñÁ áõÝ»Ý ÇÝï»ÝëÇí³óáÕ áã å³ßïáÝ³Ï³Ý ¹Çí³Ý³·Çï³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»-ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μÝáõÛÃ: Ð³Û ¨ Ãáõñù ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÇ ÙÇç¨ ÷áËß÷áõÙÝ»ñÁ ³Ùñ³åÁÝ¹-íáõÙ »Ý, ãÏ³Ý å»ï³Ï³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ ³ñ·»ÉùÝ»ñ: ²Ûë å³ñ³·³ÛáõÙ ³é³Ýóù³ÛÇÝ Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ »Ý Ó»éù μ»ñáõÙ ÇÝëïÇïáõóÇáÝ³É Ï³éáõÛóÝ»ñÁ, áñáÝù ·áñÍáõÙ »Ý ÇÝãå»ë Ð³Û³ëï³ÝáõÙ, ³ÛÝå»ë ¿É ÂáõñùÇ³ÛáõÙ: ´Ç½Ý»ëÇ å³Ñå³ÝÙ³Ý, ß³Ñ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ¨ ³½·»ñÇ Ù»ñÓ»óÙ³Ý ³éáõÙáí ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ï³ñ¨áñ»É áã å³ßïáÝ³Ï³Ý ¹Çí³Ý³·ÇïáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨Û³É Ù»Ë³ÝÇ½ÙÝ»ñÁ ¨ Ùá¹»ÉÝ»ñÁ` Ù³ë-Ý³·Çï³Ï³Ý ËÙμ»ñ, ³ëáóÇ³óÇ³Ý»ñ, μÇ½Ý»ë ³ÏáõÙμÝ»ñ, ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ï³éáõÛóÝ»-ñÇ ³Ý¹³Ù ÉÇÝ»ÉÁ, ÙÇç³½·³ÛÇÝ ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ûñÇÝ³ÏÝ»ñÁ:

АРМЯНО-ТУРЕЦКИЕ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ КАК ВИД НЕОФИЦИАЛЬНОЙ ДИПЛОМАТИИ

Эля Карапетян

Армяно-турецкие отношения необходимо изучать, потому что они являются одной из важнейших региональных проблем. В процессе регулирования армяно-турецкого конфликта политические и дипломатические отношения стран не развиваются, но продолжает развиваться экономическая политика на индивилуальном уровне, между армянскими и турецкими бизнесменами. Изучение экономических взаимоотношений с точки зрения неофициальной дипломатии дает возможность понять их роль и значение в процессе урегулирования межнационального конфликта. Экономические взаимоотно-шения имеют конструктивную сущность и осуществляются в рамках институциональ-ных механизмов. Основная область экономических взаимоотношений – торговля.

В статье мы привели результаты эмпирического социологического исследования армяно-турецких экономических отношения, для проведения которых использовались три основных метода сбора первичной социологической информации – экспертное интервью, глубокое интервью и вторичный анализ данных.

Необходимо заметить, что увеличивается число тех организаций, деятельность которых направлена на улучшение не только экономических, но и дипломатических отношений между Арменией и Турцией. Число таких организаций растет не только в Армении, но и в Турции (UMBA, TABDC).

159

ARMENIAN-TURKISH ECONOMIC RELATIONS AS A TYPE OF NON-OFFICIAL DIPLOMACY Elya Karapetyan

Armenian – Turkish relations are liable to study because they are one of the most

important problems of out region. Political and diplomatic relations do not make any progress in the regulation of the Armenian-Turkish conflict. However, the cooperations between Armenian and Turkish businessmen in the economic level are constant. The research of Armenian-Turkish entrepreneurial relations from the perspective of non-official diplomacy made it possible to understand the role of such relations in the process of the regulation of the conflict. Within the scope of business an empiric sociological inquiry about manifestations of non-official diplomacy in the Armenian-Turkish entrepreneurial relations was made. For making the survey we applied the three main sociological methods for collecting sociological information: the method of interview with an expert, the method of the deepest interview and the method of the secondary analysis of the data. So, in the condition of the absence of Armenian-Turkish diplomatic relations, the economic cooperations on personal level are making a great progress. The main domain of the economic cooperations is trade. Armenian-Turkish entrepreneurial relations monifestatious of non-official diplomacy have a constructive essence and are realized within the scope of institutionalized mechanisms. The number of the organizations that are meant to improve Armenian-Turkish diplomatic and economic relations is increasing. The number of such organizations is increasing both in Armenia and Turkey (UMBA, TABDC).

160

ÐÐ-àôØ Üºð²è²Î²Ü ÎðÂàôÂÚ²Ü ²ð¸ÚàôÜ²ìºîàôÂÚ²ÜÀ ÊàâÀÜ¸àîàÔ ¶àðÌàÜÜºðÀ

ÞáÕÇÏ ²ñß³ÏÛ³Ý ºäÐ, êáóÇáÉá·Ç³ÛÇ ý³ÏáõÉï»ï« Ù³·Çëïñ³Ýï

¶Çï. Õ»Ï.` ÷.·.Ã., ¹áó. ². Ê³ã³ïñÛ³Ý ¾É÷áëï` [email protected]

ºÃ» »ë ³åñáõÙ »Ù Ñ³ñáõëï ÙÇç³í³ÛñáõÙ, »ë ¿É »Ù Ñ³ñëï³ÝáõÙ,

»Ã» ³Õù³ï ÙÇç³í³ÛñáõÙ` »ë ¿É »Ù ³Õù³ï³ÝáõÙ - Ð»μμ:

Ø³ñ¹Á, ÉÇÝ»Éáí Ï»Ýë³μ³Ý³Ï³Ý ¨ ëáóÇ³É³Ï³Ý ¿³Ï, áõÝÇ ÙÇ ß³ñù Ï»Ýë³Ï³Ý å³Ñ³ÝçÙáõÝùÝ»ñ, áñáÝó μ³í³ñ³ñáõÙÁ Ï³Ëí³Í ¿ áã ÙÇ³ÛÝ Çñ Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»-ñÇó, ³ÛÉ¨ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÁÝÓ»é³Í ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó: ²ÛëÇÝùÝ, áñå»ë½Ç Ù³ñ¹ÇÏ Ï³ñáÕ³Ý³Ý ³åñ»É Çñ»Ýó ÏÛ³ÝùÁ, Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ Ýñ³Ýó ½ÇÝáõÙ ¿ áñá-ß³ÏÇ ·Çï»ÉÇùÝ»ñáí áõ ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñáí, ëï»ÕÍáõÙ áñáß³ÏÇ μ³ñ»Ýå³ëï ëáóÇ³-É³Ï³Ý ÙÇç³í³Ûñ:

ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ ³éÙ³Ùμ Ù³ñ¹ÇÏ ï³ñμ»ñ »Ý, ¨ ã»Ý Ï³ñáÕ ÉÇÝ»É Ñ³í³ë³ñ, áÙ³Ýù ýÇ½ÇÏ³å»ë ¨ Ñá·»å»ë áõÅ»Õ »Ý, ÙÛáõëÝ»ñÁ` ÃáõÛÉ, ¨ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÁ Ñ³-ñáõëï ¿ Ñ»Ýó ³Û¹ ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ßÝáñÑÇí: ê³Ï³ÛÝ, ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ñ¹³ñáõ-ÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñÇ áñ¹»·ñáõÙÁ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ ëïÇåáõÙ ¿ Çñ ÑÇÙÝ³Ï³Ý é»ëáõñë-Ý»ñÁ Ù³ïã»ÉÇ ¹³ñÓÝ»É μáÉáñÇ Ñ³Ù³ñ: ÎñÃáõÃÛáõÝÝ ³Û¹åÇëÇ é»ëáõñë ¿ ¨ Ñ³ë³ñ³-ÏáõÃÛáõÝÁ ÝáõÛÝÇëÏ áñáß³ÏÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ ÏñÃáõÃÛáõÝÁ ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿ áñå»ë å³ñ-ï³¹Çñ Çñ μáÉáñ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ:

ê³ÑÙ³Ý³÷³Ï Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñáí »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ ÏñÃáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÇ Çñ³óáõÙÁ ¹Åí³ñ³ÝáõÙ ¿ Çñ»Ýó ½³ñ·³óÙ³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ý-ùáí:

ä³ßïáÝ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ Ù³ÝÏ³Ï³Ý Ñ³ßÙ³Ý¹³-ÙáõÃÛ³Ý ï³ñ³Íí³ÍáõÃÛáõÝÁ 1,5% ¿: ÐÇÙÝ³Ï³Ý Ù³ëÁ ½³ñ·³óÙ³Ý Ë³Ý·³ñáõÙ-Ý»ñáí (ÝÛ³ñ¹³μ³Ý³Ï³Ý, Ñá·»Ï³Ý-Ñá·»μ³Ý³Ï³Ý, Å³é³Ý·³Ï³Ý ¨ ³ÛÉÝ) »ñ»Ë³-Ý»ñ »Ý1:

Ð³ßÙ³Ý¹³Ù »ñ»Ë³Ý»ñÁ ÙÇÝã¨ í»ñçÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÁ Ï³Ù ã¿ÇÝ Ñ³×³ËáõÙ áã ÙÇ ¹åñáó, Ï³Ù Ñ³×³ËáõÙ ¿ÇÝ Ñ³ïáõÏ ÏñÃ³Ï³Ý Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñ: ÎñÃáõÃÛáõÝÁ Ñ³ïáõÏ Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ Ýå³ëïáõÙ ¿ñ Ýñ³Ýó Ù»Ïáõë³óÙ³ÝÁ ¨ åÇï³Ï³-íáñÙ³ÝÁ, ÇÝãÝ ¿É Çñ Ñ»ñÃÇÝ ¹Åí³ñ³óÝáõÙ ¿ñ Ýñ³Ýó Ñ»ï³·³ Ñ³ñÙ³ñáõÙÁ Ñ³ë³-ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç: Ð³Û³ëï³ÝáõÙ ³Ûëûñ ³ñÙ³ï³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý Ï³ï³ñ-íáõÙ ÝÙ³Ý »ñ»Ë³Ý»ñÇ ÏñÃáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý ·áñÍáõÙ: Ð³ßÙ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ëá-óÇ³É³Ï³Ý å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý áÉáñïáõÙ ³ÝóáõÙÁ μÅßÏ³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÇó ëáóÇ³É³-Ï³Ý Ùáï»óÙ³Ý, Ã»É³¹ñáõÙ ¿ ÙÇçáóÝ»ñ Ó»éÝ³ñÏ»É Ñ³ßÙ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ëáóÇ³É³Ï³Ý Ý»ñ³éÙ³Ý áõÕÕáõÃÛ³Ùμ: ²Ûë ×³Ý³å³ñÑÇÝ Ï³ñ¨áñ ÙÇçáó³éáõÙ ¿ Ý»ñ³é³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÙÁ Ñ³ßÙ³Ý¹³Ù »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ¶³Õ³÷³ñÇ ×Çßï Çñ³·áñÍáõÙÁ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ Ïï³ Ï³ÝË»É Ýñ³Ýó ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ¨, áñ ³Ù»Ý³Ï³-ñ¨áñÝ ¿, ëáóÇ³É³Ï³Ý Ù»Ïáõë³óáõÙÁ:

Ü»ñ³é³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ·áñÍáõÙ Ï³ñ¨áñ ù³ÛÉ Ï³ï³ñí»ó ÏñÃáõ-ÃÛ³Ý Ñ³ïáõÏ Ï³ñÇùÝ»ñÇÝ ÝíÇñí³Í Ñ³Ù³ÅáÕáíáõÙ, áñÁ Ï³Û³ó³í 1994 Ã. Æëå³-ÝÇ³ÛÇ ê³É³Ù³ÝÏ³ ù³Õ³ùáõÙ: ²Ûë Ñ³Ù³ÅáÕáíáõÙ ³ñÓ³Ý³·ñí»É ¿, áñ áõëáõóÙ³Ý ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñ áõÝ»óáÕ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ËÝ¹ÇñÁ ãÇ Ï³ñáÕ ÉáõÍí»É ÙÇ³ÛÝ ÏñÃáõÃÛ³Ý

1 Ê³ã³ïñÛ³Ý ²., ²ÝïáÝÛ³Ý Ø., ¶ÙÛáõñ-Î³ñ³å»ïÛ³Ý ²., ¸áõñÛ³Ý Ü., ÐáíÑ³ÝÝÇëÛ³Ý ²., ê³ñ·ëÛ³Ý ê., ºñ»Ë³Ý»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝ. áõëáõÙÝ³ûÅ³Ý¹³Ï Ó»éÝ³ñÏ »ñ»Ë³Ý»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý áÉáñïÇ Ù³ëÝ³·»ïÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ºñ¨³Ý, 2009, ¿ç 55:

161

Ñ³ïáõÏ Ï³ñÇùÝ»ñáí »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ ³é³ÝÓÇÝ ÏñÃ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ ¨ ¹åñáóÝ»ñÇ ½³ñ·³óÙ³Ùμ: ²ñÓ³Ý³·ñí»É ¿ Ý³¨, áñ ¹åñáóÝ»ñÁ å³ñï³íáñ »Ý ÁÝ-¹áõÝ»É μáÉáñ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ` ³ÝÏ³Ë Ýñ³Ýó ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý, Ùï³íáñ áõÝ³ÏáõÃÛáõÝÝ»-ñÇó, ëáóÇ³É³Ï³Ý, Ñáõ½³Ï³Ý, É»½í³Ï³Ý ¨ ³ÛÉ ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇó: ²Ûë-åÇëáí, ÑÇÙÝí»Éáí ê³É³Ù³ÝÏ³ÛÇ Ñéã³Ï³·ñÇ íñ³, μ³½Ù³ÃÇí »ñÏñÝ»ñ Ý»ñ¹ñ»óÇÝ Ý»ñ³é³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Á1: 1999 Ã. ÁÝ¹áõÝí³Í §ÎñÃáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ¦ ÐÐ ûñ»ÝùÁ ëÏÇ½μ ¹ñ»ó Ñ³ïáõÏ ÏñÃ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÇÝ:

Ü»ñ³é³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛ³Ý ¿áõÃÛáõÝÁ Ï³Û³ÝáõÙ ¿ Ýñ³ÝáõÙ, áñ Ëñ³ËáõëíáõÙ ¿ ÏñÃáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïáõÏ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ Ï³ñÇù áõÝ»óáÕ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ÁÝ¹·ñÏáõÙÁ Ñ³Ýñ³ÏñÃ³Ï³Ý ¹åñáóÝ»ñ: Àëï ÁÝ¹áõÝí³Í ë³ÑÙ³ÝÙ³Ý` Ý»ñ³é³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛáõÝ ³ë»Éáí Ñ³ëÏ³ÝáõÙ »Ý, áñ Ñ³ïáõÏ Ï³ñÇù áõÝ»óáÕ »ñ»Ë³Ý»ñÁ ëáíáñáõÙ »Ý Ñ³Ý-ñ³ÏñÃ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ ³ÛÉ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ»ï Ñ³Ù³ï»Õ` ëï³Ý³Éáí ³ÝÑñ³-Å»ßï Ñ³ïáõÏ ³ç³ÏóáõÃÛáõÝ ¨ Í³é³ÛáõÃÛáõÝ:

²ÛÝ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë՝ ÈÇ³ñÅ»ù ½³ñ·³óÝ»É ³ÝÑ³ï³Ï³Ý Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ó¨³íáñ»É ¨ áõÅ»-

Õ³óÝ»É ë»÷³Ï³Ý ³ñÅ³Ý³å³ïíáõÃÛáõÝÁ, Ü»ñ·ñ³íí»É Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ μáÉáñ áÉáñïÝ»ñáõÙ, Ò»éù μ»ñ»É ³ÝÏ³Ë ³åñ»É³Ï»ñå՝ ½³ñ·³óÙ³Ý ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨

³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ, àõÅ»ñÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ Ñ³ëÝ»É áñáß³ÏÇ Ï»Ýë³Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ, ³Ùñ³åÝ¹»É ¨

μ³ñ»É³í»É ³ÝÓÝ³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ ¨ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ: Ü»ñ³é³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ßË³ïá-

ÕÇÝ ³é³ç³¹ñíáÕ ËÝ¹ÇñÝ»ñÝ »Ý Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ÏñÃáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïáõÏ å³Û-Ù³ÝÝ»ñÇ Ï³ñÇù áõÝ»óáÕ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ³ÛïÝ³μ»ñáõÙÁ, Ýñ³Ýó ÏñÃ³Ï³Ý ¨ ëáóÇ³-É³Ï³Ý Ï³ñÇùÇ ·Ý³Ñ³ïáõÙÁ, Ý»ñ·ñ³íáõÙÝ áõëáõÙÝ³Ï³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÇ Ù»ç, Ù³ë-Ý³·Çï³Ï³Ý ÙÇç³í³ÛñÇ å³ïñ³ëïáõÙÁ, μ³½Ù³Ù³ëÝ³·Çï³Ï³Ý ËÙμÇ Ñ»ï ÙÇ³-ëÇÝ ³ÝÑ³ï³Ï³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý Íñ³·ñÇ Ùß³ÏáõÙÁ, »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ù»Ïáõë³óÙ³Ý Ï³Ý-Ë³ñ·»ÉÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí áñáß³ÏÇ ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ, ³ßË³ï³ÝùÁ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ÍÝáÕÝ»ñÇ Ñ»ï, ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÙÁ` áõÕÕí³Í Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ Ï³ñÍñ³ïÇå³óí³Í Ùï³Í»-É³Ï»ñåÇ í»ñ³óÙ³ÝÁ, ÇÝãå»ë Ý³¨ å³ñμ»ñ³μ³ñ ïÝ³ÛÇÝ ³Ûó»ÉáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³-ï³ñáõÙÁ ¨ ³ÛÉÝ:

Ð³ßÙ³Ý¹³ÙáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ÏñÃáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÇ Çñ³óÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óáõÙ Í³·áõÙ »Ý Ñ»ï¨Û³É ÑÇÙÝ³ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ`

Ð³ßÙ³Ý¹³ÙáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ »ñ»Ë³Ý»ñÁ ÏñÃáõÃÛáõÝÁ ëï³ÝáõÙ »Ý Ñ³ïáõÏ ÏñÃ³Ï³Ý Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ,

Ü»ñ³é³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ ¹åñáóÝ»ñÁ ãáõÝ»Ý Ñ³ßÙ³Ý¹³Ùáõ-ÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ»ï ³ßË³ï»Éáõ Ñëï³Ï ã³÷³ÝÇßÝ»ñ,

àõëáõóÇãÝ»ñÁ ³Ýáõß³¹ñáõÃÛ³Ý »Ý Ù³ïÝáõÙ Ñ³ßÙ³Ý¹³ÙáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ,

àã Ñ³ßÙ³Ý¹³Ù »ñ»Ë³Ý»ñÇ ÍÝáÕÝ»ñÇ ¹Å·áÑáõÃÛáõÝÁ« Ü»ñ³é³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛ³ÝÝ ³éÝãíáÕ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý ÏÇñ³éÙ³Ý μ³ó»ñ, Ü»ñ³é³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛ³Ý Íñ³·ÇñÁ Ýå³ëïáõÙ ¿ Ñ³ßÙ³Ý¹³ÙáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ

»ñ»Ë³Ý»ñÇ ÉÇ³ñÅ»ù ÏñÃáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³ÝÁ, Ü»ñ³é³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛ³Ý Íñ³·ñÇ ãÁÝ¹áõÝí»ÉÁ å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í ¿ μÝ³Ïãáõ-

ÃÛ³Ý Çñ³½»Ïí³ÍáõÃÛ³Ý ó³Íñ Ù³Ï³ñ¹³Ïáí ¨ ËÝ¹ñÇ ³ñ¹Ç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý μ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ùμ:

1 î»°ë Ê³ã³ïñÛ³Ý ²., ²ÝïáÝÛ³Ý Ø. ¨ áõñÇßÝ»ñ, ¿ç 70:

162

Ð³Ù³ï»Õ ÏñÃáõÃÛáõÝÁ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë §³éáÕç¦ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ Ó»éù μ»ñ»É Çñ»ÝóÇó ï³ñμ»ñíáÕ Ñ³ë³Ï³ÏÇóÝ»ñÇ Ñ»ï ß÷Ù³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñ:

Àëï ÁÝ¹áõÝí³Í ûñ»ÝùÇ` Ý»ñ³é³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛáõÝÁ ÏñÃáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³-ïáõÏ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ Ï³ñÇù áõÝ»óáÕ ³ÝÓ³Ýó ÏñÃáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïáõÏ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ ³å³ÑáíÙ³Ý ÙÇçáóáí Ýñ³Ýó Ñ³Ù³ï»Õ áõëáõóáõÙÝ ¿ Ñ³Ýñ³ÏñÃ³-Ï³Ý ¨ Ù³ëÝ³·Çï³Ï³Ý áõëáõÙÝ³Ï³Ý Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ÝÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ Ï³ñÇù ãáõÝ»óáÕ ³ÝÓ³Ýó Ñ»ï:

öáñÓÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ Ý»ñ³é³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛ³Ý Ùá¹»ÉÁ, Ëñ³Ëáõë»Éáí Í³Ýñ Ñ³ßÙ³Ý¹³ÙáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ÁÝ¹·ñÏáõÙÁ ÙÇ¨ÝáõÛÝ ¹³ë³ñ³Ý áã Ñ³ß-Ù³Ý¹³Ù »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ»ï, Ñ³Ý·»óÝáõÙ ¿ Ýñ³Ý, áñ Ñ³ßÙ³Ý¹³ÙáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ »ñ»Ë³Ý»ñÁ Ñ³ÛïÝíáõÙ »Ý ³ÝÑ³í³ë³ñ ¹ÇñùáõÙ §ÝáñÙ³É ½³ñ·³óáÕ¦ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ»ï, ù³ÝÇ áñ ³í»ÉÇ ¹³Ý¹³Õ »Ý Ûáõñ³óÝáõÙ ÏñÃ³Ï³Ý ÝÛáõÃÁ, Ï³ñÇù áõÝ»Ý Éñ³-óáõóÇã å³ñ³åÙáõÝùÝ»ñÇ: ÆëÏ ¹³ëí³ñÝ»ñÇ ¨ áõëáõóÇãÝ»ñÇ Ñ³í³ëïÙ³Ùμ, ÷áñ-ÓÁ` ÏñÃ³Ï³Ý åÉ³ÝÁ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý»óÝ»É ÏñÃáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïáõÏ å³Û-Ù³ÝÝ»ñÇ Ï³ñÇù áõÝ»óáÕ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ï³ñÇùÝ»ñÇÝ, Ñ³×³Ë å³ï×³é ¿ Ñ³Ý¹Çë³-ÝáõÙ ÙÛáõë »ñ»Ë³Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó ³·ñ»ëÇíáõÃÛ³Ý ¹ñë¨áñÙ³ÝÁ: ÜáõÛÝ é»³ÏóÇ³Ý ¿ ³é³ç³ÝáõÙ Ý³¨ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï, »ñμ áõëáõóÇãÝ»ñÁ ÷áñÓáõÙ »Ý ³í»ÉÇ ß³ï áõß³¹-ñáõÃÛ³Ý ³ñÅ³Ý³óÝ»É ÏñÃáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïáõÏ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ Ï³ñÇù áõÝ»óáÕ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ: ºí, ëáíáñ³μ³ñ, áñå»ë½Ç Ëáõë³÷»Ý ³Ûë ËáãÁÝ¹áïÝ»ñÇó, Ñ³ïÏ³-å»ë »ñμ μ³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áõëáõóÇãÝ»ñÁ Ý³Ë-ÁÝïñáõÙ »Ý ³Ýáõß³¹ñáõÃÛ³Ý Ù³ïÝ»É ÏñÃáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïáõÏ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ Ï³ñÇù áõÝ»óáÕ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ: ²ÛëÇÝùÝ` ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ñ³ßÙ³Ý¹³ÙáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ »ñ»Ë³Ý»ñÝ ³å³ÑáííáõÙ »Ý ÙÇ³ÛÝ ß÷áõÙÝ»ñÇ ßñç³Ý³Ïáí:

²Ûë ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ Ñ³Ý¹ÇåáõÙ »Ý ³ÛÝ ¹åñáóÝ»ñáõÙ, áñï»Õ ³éÏ³ ¿ Ý»ñ³é³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛ³Ý Ùá¹»ÉÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ÷áñÓÁ, ë³Ï³ÛÝ ³ÛÝ ¹åñáóÝ»ñÁ, áñáÝù ¹»é ã»Ý μ³Ëí»É ³Û¹ Ùá¹»ÉÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ»ï, Çñ³íÇ×³ÏÁ ³ÛÉ μÝáõÛÃ ¿ ÏñáõÙ: ºí ÇÝãå»ë ÷³ëïáõÙ ¿ÇÝ Ý»ñ³é³Ï³Ý ¹åñáóÇ ïÝûñ»ÝÝ»ñÁ` Ý»ñ³é³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛ³Ý Ùá¹»ÉÝ ³í»ÉÇ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï ¿, ù³Ý Ñ³ïáõÏ ÏñÃáõÃÛ³ÝÁ` Ã»՛ »ñ»Ë³-Ý»ñÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó, ¨ Ã»՛ å»ïáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ï³ñíáÕ ù³Õ³ù³Ï³-ÝáõÃÛ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó:

Ð³ßíÇ ³éÝ»Éáí ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ, áñ »Ã» Ùá¹»ÉÇ ÏÇñ³éÙ³Ý ¹»åùáõÙ ÏñÃáõÃÛ³Ý ³éÝ³ÓÝ³Ñ³ïáõÏ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ Ï³ñÇù áõÝ»óáÕ »ñ»Ë³ÛÇÝ ïñíáÕ ï³-ñ»Ï³Ý ýÇÝ³Ýë³íáñáõÙÁ ·ñ»Ã» ÏñÏÝ³å³ïÏíáõÙ ¿ Ñ³Ù»Ù³ï³Í ÙÛáõë »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ ïñíáÕ ·áõÙ³ñÇ Ñ»ï, ³å³ ÑÝ³ñ³íáñ ¿, áñ ïÝûñ»ÝÝ»ñÁ ¹³ û·ï³·áñÍ»Ý Ý³¨ áñå»ë ¹åñáóÇ μÛáõç»Ý Ù»Í³óÝ»Éáõ ÙÇçáó` ß³Ñ³·ñ·éí³Í ÉÇÝ»Éáí Çñ»Ýó ¹åñáóÝ»ñ Ý»ñ³é»É ÏñÃáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïáõÏ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ Ï³ñÇù áõÝ»óáÕ »ñ»-Ë³Ý»ñ։ ²Ûëï»Õ ¹åñáóÝ»ñÇ ïÝûñ»ÝÝ»ñÁ å»ïù ¿ Ñ³ßíÇ ³éÝ»Ý, áñ Ý»ñ³é³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛáõÝÝ ¿É Çñ Ñ»ñÃÇÝ áõÝÇ Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù Ï³ñáÕ »Ý μ³ó³ë³μ³ñ ³Ý¹-ñ³¹³éÝ³É ÙÛáõë »ñ»Ë³Ý»ñÇ íñ³: ø³ÝÇ áñ Ñ³ßÙ³Ý¹³ÙáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ »ñ»Ë³-Ý»ñÁ Ñ³×³Ë ¹ñë¨áñáõÙ »Ý áã ³¹»Ïí³ï í³ñù, Ñ»ï¨³μ³ñ ¹³ Çñ ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ ¿ áõÝ»ÝáõÙ áõëáõóÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÇ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ïáõÃÛ³Ý íñ³: êáíáñ³μ³ñ áã Ñ³ß-Ù³Ý¹³Ù »ñ»Ë³Ý»ñÇ ÍÝáÕÝ»ñÇ Ùáï ¹Å·áÑáõÃÛáõÝ ¿ ³é³ç³óÝáõÙ ³ÛÝ »ñ¨áõÛÃÁ, áñ Ý»ñ³é³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛáõÝÁ Ýå³ëïáõÙ ¿ Çñ»Ýó »ñ»Ë³Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó Ñ³ïáõÏ Ï³ñÇùáí »ñ»Ë³Ý»ñÇ í³ñùÇ ÁÝ¹ûñÇÝ³ÏÙ³ÝÁ, ÇÝãÁ μ³ó³ë³μ³ñ Ï³ñáÕ ¿ ³Ý¹ñ³¹³éÝ³É Ýñ³Ýó §ÝáñÙ³É¦ ½³ñ·³óÙ³Ý íñ³: ²ÛëÇÝùÝ, ·áñÍáõÙ »Ý ¹»é¨ë ÑÝáõó »Ï³Í Ï³ñÍ-ñ³ïÇå»ñÁ, áñ Ñ³ßÙ³Ý¹³ÙáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ »ñ»Ë³Ý Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÉÇ³ñÅ»ù ³Ý¹³Ù ã¿, ¨ å»ïù ¿ ³é³ÝÓÝ³óíÇ ÙÛáõë »ñ»Ë³Ý»ñÇó:

²Ûëï»Õ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï å»ïù ¿ ÝÏ³ïÇ áõÝ»Ý³É, áñ Ù»ñ áõëáõÙÝ³ëÇñáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÁ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë ³ÛÝ ÷³ëïÁ, áñ Ñ³ßÙ³Ý¹³ÙáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ÍÝáÕÝ»ñÇ ÙÇ Ù³ëÁ Ñ³Ù³ñáõÙ ¿ ¹ñ³Ï³Ý ³ÛÝ, áñ Ý»ñ³é³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ

163

Çñ »ñ»Ë³Ý ÏëáíáñÇ Ñ³ë³Ï³ÏÇó áã Ñ³ßÙ³Ý¹³Ù »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ»ï ¨ ·áõó» Ýñ³Ý-óÇó ß³ï ³í»ÉÇ É³í μ³Ý»ñ ÏÁÝ¹ûñÇÝ³ÏÇ, ù³Ý Ñ³ïáõÏ Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝáõÙ Ï³Ù ï³ÝÁ ÙÝ³Éáí, ¨ Ï¹³éÝ³ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÉÇ³ñÅ»ù ³Ý¹³Ù: ÆëÏ ÙÛáõë Ù³ëÁ Ñ³-Ù³ñáõÙ »Ý ¹ñ³Ï³Ý ³ÛÝ, áñ »Ã» Çñ»Ýó »ñ»Ë³Ý ÙÝ³ ï³ÝÁ Ï³Ù Ñ³×³ËÇ Ñ³ïáõÏ ÏñÃ³Ï³Ý Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝ, ÏËáõë³÷Ç ßñç³å³ïÇ í³ï Ï³Ù Í³Õñ³Ï³Ý í»ñ³μ»ñÙáõÝùÇó: Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ å³ñ½í»ó, áñ Ý»ñ³é³Ï³Ý ÏñÃáõ-ÃÛ³Ý Ùá¹»ÉÇ ÏÇñ³éáõÙÝ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï ¿ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï, »ñμ ³ñ¹»Ý ¹åñáóÇ ³ß³-Ï»ñïÝ»ñÁ, Ýñ³Ýó ÍÝáÕÝ»ñÁ, áõëáõóã³Ï³Ý Ï³½ÙÁ μ³í³Ï³ÝÇÝ Í³ÝáÃ »Ý ¨ áõÝ»Ý ÷áñÓ ³Û¹ Ùá¹»Éáí ëï»ÕÍí³Í Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ·áñÍ³éÝÙ³Ý Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ:

²ÛëåÇëáí, Çñ³Ï³Ý³óí³Í Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ Ù»½ ÃáõÛÉ »Ý ï³ÉÇë åÝ¹»Éáõ, áñ ÐÐ-áõÙ Ý»ñ³é³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛ³Ý Íñ³·ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ Í³·áõÙ »Ý áñáß ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù ¿É Çñ»Ýó Ñ»ñÃÇÝ ÍÝáõÙ »Ý áñáß³ÏÇ Ëáã-ÁÝ¹áïÝ»ñ, ¨ ¹ñ³ÝóÇó ÑÇÙÝ³Ï³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ ³ÝÑñ³Å»ßï ÙÇçáóÝ»ñÇ μ³ó³Ï³Ûáõ-ÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, Í³Ýñ Ñ³ßÙ³Ý¹³ÙáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ý»ñ³éáõÙÁ Ï³ñáÕ ¿ ¹Çï³ñÏí»É áñå»ë »ñ»Ë³Ý»ñÇ ³ÝÑ³í³ë³ñ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹ñë¨áñáõÙ áã ÙÇ³ÛÝ Ýñ³Ýó, ³ÛÉ¨ §³éáÕç¦ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó:

ФАКТОРЫ ПРЕПЯТСТВУЮЩИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ ИНКЛЮЗИВНОГО ОБРАЗОВАНИЯ В РА

Шогик Аршакян В последние годы армянское общество пытается создать набор гарантий защиты

права на образование для детей с ограниченными возможностями. Сегодня в этом направлении проводятся радикальные изменения в соответствующих законах, в результате чего ликвидируются препятствия организациям, занимающимся инклюзив-ным образованием, и само включение как процесс.

В связи с этим возникла необходимость изучения особенностей инклюзивного образования.

FACTORS IMPEDING THE EFFECTIVENESS OF INCLUSIVE EDUCATION IN THE RA

Shoghik Arshakyan

The necessity to study inclusive education is continued by the fact recently the Armenian society tries to creat a set of safeguards for the protection of the right to education for children with disabilities through the introduction of incusive education. Radical changes are made in accordance with the laws, and as a result of which constraints of the inclusive education involvement and as a process itself are studied.

164

ºðºì²Ü ø²Ô²øÆ ÆØÆæÆ Òºì²ìàðØ²Ü ²ð¸Æ ø²Ô²ø²Î²ÜàôÂÚàôÜÀ êÛáõ½³ÝÝ³ ø»ñáμÛ³Ý

ºäÐ, êáóÇáÉá·Ç³ÛÇ ý³ÏáõÉï»ï, Ù³·Çëïñ³Ýï ¶Çï. Õ»Ï.՝ ë.·.Ã., ¹áó. Ð. ì»ñÙÇßÛ³Ý


ÆÙÇç Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý Ù»ç ³é³í»É Ñ³×³Ë ÏÇñ³éíáõÙ ¿ ³ÝÑ³ïÇ Ù³ëÇÝ Ëáë»ÉÇë ¨ ÁÝÏ³ÉíáõÙ ¿ áñå»ë ³ÝÑ³ïÇ μÝáõÃ³·ñÇã:

ØÇ¨ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ñ³ñÏ ¿ Ñ³ßíÇ ³éÝ»É ³ÛÝ ÷³ëïÁ, áñ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³é³ÝÓÇÝ ³ÝÓ, Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³Ý¹³Ù ½³ñ·³ÝáõÙ ¿ áñáß³ÏÇ ï³-ñ³ÍáõÃÛ³Ý ¨ Å³Ù³Ý³ÏÇ Ñ³ñÃáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ: ²Û¹ Ñ³ñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ·áñÍáõÙ »Ý ³Ûë Ï³Ù ³ÛÝ μÝ³Ï³í³ÛñÇ (³Ûëï»Õ` ù³Õ³ù³ÛÇÝ ÙÇç³í³ÛñÇ) ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ¨ »Ý-Ã³ñÏíáõÙ »Ý ¹ñ³ §ûñ»ÝùÝ»ñÇÝ¦1: ø³Õ³ù³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùÇ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ï³ññ ¨ ³ë-å»Ïï` ëÏë³Í ÷áÕáóÝ»ñÇ Ù³ùñáõÃÛáõÝÇó, ù³Õ³ùÇ ³ÕÙáõÏÇó, ßÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·áõÛ-ÝÇó ¨ Ù»ÍáõÃÛáõÝÇó, ÙÇÝã¨ ³Ýóáñ¹Ý»ñÇ ïñ³Ù³¹ñáõÃÛáõÝÁ, ³½¹áõÙ ¿ ù³Õ³ùÇ ÇÙÇ-çÇ Ó¨³íáñÙ³Ý íñ³: ø³Õ³ù³ÛÇÝ ÙÇç³í³ÛñÁ` Çñ Ï³éáõóí³ÍùÇ μáÉáñ ï³ññ»ñáí, Ý»ñÃ³÷³ÝóáõÙ ¨ Ý»ñ³½¹áõÙ ¿ Ù³ñ¹áõ ÏÛ³ÝùÇ ·ñ»Ã» μáÉáñ áÉáñïÝ»ñÇÝ ¨ ¹»ñ Ë³-ÕáõÙ ³ÛÝåÇëÇ Ñ³ñó»ñáõÙ, ÇÝãåÇëÇù »Ý Å³Ù³Ý³ÏÇ Ï³é³í³ñáõÙÁ, ³ßË³ï³ÝùÇ ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ` Ï³Ëí³Í í³ÛñÇó, ÇÝùÝ³ÁÝÏ³ÉáõÙÁ, Ñ³Ý·ëïÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÙÁ, ³Ý-íï³Ý·áõÃÛáõÝÁ, ½·³óáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùÇ Ù»ç Ý»ñ·ñ³íí³Íáõ-ÃÛáõÝÁ, Ýáñ³Ó¨áõÃÛ³Ý Ý³ËÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ß³ï áõ ß³ï ³ÛÉ Ñ³ñó»ñ:

²Ûëûñ ºñ¨³ÝÇ ù³Õ³ù³ÛÇÝ ï³ñ³ÍùáõÙ ³ñÓ³Ý³·ñíáõÙ »Ý ù³Õ³ù³ÛÇÝ ÙÇç³-í³ÛñÇ ³ÏïÇí ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ, ÙÇç³ÙïáõÃÛáõÝÝ»ñ` Ýëï³ñ³ñÝÝ»ñÇ, ³Õμ³Ù³Ý-Ý»ñÇ, ãí³óáõó³ÏÝ»ñÇ, ·áí³½¹³ÛÇÝ í³Ñ³Ý³ÏÝ»ñÇ ï»Õ³¹ñÙ³Ý, Ï³Ù³ñ³ÝóáõÙ-Ý»ñÇ ÝÏ³ñ³½³ñ¹Ù³Ý, §Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÇ¦ Ï³Ý³ã ù³Ý¹³ÏÝ»ñÇ ÇÝëï³ÉÛ³óÇ³Ý»ñÇ, Í³ÕÏ³½³ñ¹Ù³Ý, Ýáñ áõÕ»ÝÇßÝ»ñÇ ï»Õ³¹ñÙ³Ý: 2012 Ã. Ù»ÏÝ³ñÏ»É ¿ Ý³¨ ºñ¨³ÝÇ ïáõñÇëï³Ï³Ý ï³ñμ»ñ³Ýß³ÝÇ Ùß³ÏÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ñ³Ûï³ñ³ñí³Í ÙñóáõÛÃ: Ð³ßíÇ ³éÝ»Éáí ù³Õ³ù³óáõ ¨ ûï³ñ»ñÏñ³óÇÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ù³Õ³ùÇ Ï»ñå³ñÇ ÁÝÏ³ÉáõÙ-Ý»ñÇ Ó¨³íáñÙ³Ý Ù»ç ÇÝùÝÇÝ ÙÇç³í³ÛñÇ` ù³Õ³ùÇ ÇÙÇçÇ Ù»Í ¹»ñÁ` ³ñ¹Ç³Ï³Ý ¿ áõëáõÙÝ³ëÇñ»É, Ã» »ñ¨³ÝÛ³Ý ù³Õ³ù³ÛÇÝ ÙÇç³í³ÛñáõÙ Çñ³Ï³Ý³óíáÕ ù³ÛÉ»ñÁ, ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ÇÝã Ýå³ï³ÏÝ»ñ »Ý Ñ»ï³åÝ¹áõÙ, ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÇ ÇÙÇçÇ ÇÝã ÏáÝó»åï ¿ Ùß³Ïí³Í ¨ ÇÝãåÇëÇÝ »Ý ÷áñÓ³·»ïÝ»ñÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ³ñ¹Ç ·áñÍ-ÁÝÃ³óÝ»ñÇÝ ïñíáÕ Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:

Êáë»Éáí ù³Õ³ùÇ ÇÙÇçÇ Ó¨³íáñÙ³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ, Ýå³ï³Ï-Ý»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý ÉÇÝ»É ï³ñμ»ñ` Ï³Ëí³Í Ýñ³ÝÇó, Ã» áí ¿ Ó¨³íáñáÕ ëáõμÛ»ÏïÁ: ø³-Õ³ùÇ ÇÙÇçÁ Ï³éáõóíáõÙ ¿ ù³Õ³ù³ÛÇÝ ÇßË³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, Éñ³ïí³ÙÇçáóÝ»ñÇ, Ñ³-ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ï³ñμ»ñ áÉáñïÝ»ñÇ ³Ï³Ý³íáñ ·áñÍ³ñ³ñÝ»ñÇ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ù³-Õ³ùÇ μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó: ²Ûëï»Õ å»ïù ¿ μ³É³Ýë ³å³Ñáí»É ù³Õ³ùÇ »ñ»ù íÇ-×³ÏÝ»ñÇ ÙÇç¨` Çñ³Ï³Ý ÇÙÇç, Ç¹»³É³Ï³Ý ÇÙÇç ¨ ëï»ÕÍí³Í ÇÙÇç:

Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ ÙÇ ÏáÕÙÇó áõëáõÙÝ³ëÇñíáõÙ ¿, Ã» ºñ¨³Ý ù³Õ³-ùÇ ÇÙÇç Ó¨³íáñáÕ ³é³Ýóù³ÛÇÝ ï»Õ»Ï³ïáõÝ»ñÁ` áñáßáõÙ Ï³Û³óÝáÕÝ»ñÁ, ÇÝã ù³ÛÉ»ñ, ÇÝã ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ù³Õ³ù³ÛÇÝ ÙÇç³í³ÛñÁ í»ñ³Ï³-éáõó»Éáõ, Ýñ³Ý §¹»Ùù¦ ï³Éáõ, ÇÙÇç Ó¨³íáñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ, áñÝ ¿ Ýå³ï³ÏÁ, ¨ ÙÛáõë ÏáÕÙÇó` ïíÛ³É áÉáñïÇÝ ù³ç³ï»ÕÛ³Ï ÷áñÓ³·»ïÝ»ñÁ ÇÝãå»ë »Ý Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÙ ³Û¹ ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÁ:

1 Гутнов А., Глазычев В., Мир архитектуры. Лицо города, Москва, 1990. ²é³Ýóù³ÛÇÝ ï»Õ»Ï³ïáõÝ»ñÁ ù³Õ³ùÇ ÇÙÇç ³ñï³¹ñáÕ, áñáßáõÙ Ï³Û³óÝáÕ ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÝ »Ý, ³ÛÝ Ï³-éáõÛóÝ»ñÇ Ý»ñÏ³Û³óáõóÇãÝ»ñÁ, áíù»ñ å³ï³ëË³Ý³ïáõ »Ý ù³Õ³ù³ÛÇÝ ÙÇç³í³ÛñáõÙ Çñ³Ï³Ý³óíáÕ

165

ÆÝãå»ë ³é³Ýóù³ÛÇÝ ï»Õ»Ï³ïáõÝ»ñÝ »Ý ÷³ëïáõÙ, ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÇ ³ñï³-ùÇÝ ï»ëùÁ å»ïù ¿ μËÇ å³ßtáÝ³Ï³Ý ÷³ëï³ÃÕÃÇó, áñÝ ¿ ù³Õ³ùÇ ·ÉË³íáñ Ñ³-ï³Ï³·ÇÍÁ, í»ñáÝßÛ³ÉÝ»ñÁ å»ïù ¿ μË»Ý áõ ãÑ³Ï³ë»Ý ³Ûë ÷³ëï³ÃÕÃÇÝ: ²Ûë-ÇÝùÝ` ³ñï³ùÇÝ ï»ëùÇ μ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÇ Ñ»ï ³ßË³ï»Éáí ÑÝ³ñ³íáñ Ï¹³éÝ³ Çñ³-Ï³Ý³óÝ»É ù³Õ³ùÇ ¿ëÃ»ïÇÏ³óáõÙ, áñÝ û·ÝáõÙ ¿ í³×³é»Éáõ ù³Õ³ùÁ ¨ ³ÛÝ ¹³ñÓ-Ý»É ëå³éÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ñ³ñÙ³ñ:

²Ûëûñí³ ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÇ ³ñï³ùÇÝ ï»ëùÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ËÝ¹ÇñÝ»ñÝ »Ý` ï³ñ-μ»ñ á×»ñáí ù³Õ³ù³ÛÇÝ ³ïñÇμáõïÇÏ³ÛÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝ (ß»Ýù»ñÇ íñ³ ÷³Ïóí³Í ·áí³½¹Ý»ñ, ß»Ýù»ñÇ ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñ, ·áí³½¹³ÛÇÝ í³Ñ³Ý³ÏÝ»ñ, ÷áÕáóÇ áõÕ»ÝÇ-ß»ñ), ×³ñï³ñ³å»ï³Ï³Ý ÉáõÍáõÙÝ»ñ (ù³Õ³ù³ÛÇÝ ï³ñ³ÍáõÃÛ³ÝÁ ãÑ³Ù³ï³ë-Ë³ÝáÕ ß»Ýù»ñ, »ñÏÝ³ù»ñ»ñ, ëáí»ï³Ï³Ý Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇó ÙÝ³ó³Í ·áñß ß»Ýù»ñ, ³ÝÑ³ñÙ³ñ³í»ïáõÃÛáõÝ (ïñ³ïáõ³ñÝ»ñÇ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝ,³ÕÙáõÏ, Ï»Õïáïí³-ÍáõÃÛáõÝ, Éáõë³íáñáõÃÛ³Ý μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝ áñáß ÷áÕáóÝ»ñáõÙ): Àëï Î.ÈÇÝãÇ, ³ñ-ï³ùÇÝ ï»ëùÇ ÝÙ³Ý³ïÇåÁ ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ ÏÑ³Ý·»óÝ»Ý ³ÝáñáßáõÃÛ³Ý ½·³óáõÙÇ, ³ÝÑ³ñÙ³ñ³í»ïáõÃÛ³Ý ³é³ç³óÙ³ÝÁ, áñÁ μ³ó³ë³Ï³Ýáñ»Ý Ï³½¹Ç Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý íñ³1:

ì»ñáÝßÛ³É ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ ÉáõÍ»Éáõ Ñ³Ù³ñ ºñ¨³ÝÇ ù³Õ³ù³å»ï³ñ³ÝÇ Ñ³Ù³-å³ï³ëË³Ý í³ñãáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ýå³ï³Ï »Ý ¹ñ»É` ëï»ÕÍ»É ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÇ Ñ³Ù-ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ á× (×³ñï³ñ³å»ï³Ï³Ý ÉáõÍáõÙÝ»ñÇ, ù³Õ³ù³ÛÇÝ ¿É»Ù»ÝïÝñ»Ç Ñ³Ù-ÁÝ¹Ñ³ÝáõÃÛáõÝ), Ýå³ëï»É ºñ¨³ÝÇ Ñ³Ù³ã³÷ ½³ñ·³óÙ³ÝÁ (Ýëï³ñ³ÝÝ»ñÇ ³Õ-μ³Ù³ÝÝ»ñÇ, ·áí³½¹³ÛÇÝ óáõó³Ý³ÏÝ»ñÇ μáÉáñ Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñáõÙ ï»Õ³¹ñáõÙ), բ³ñÓñ³óÝ»É ù³Õ³ùÇ Ñ³ñÙ³ñ³í»ïáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ, ëï»ÕÍ»É Ù³ñ¹áõÝ áã ÝÛ³ñ¹³ÛÝ³óÝáÕ ù³Õ³ù³ÛÇÝ ÙÃÝáÉáñï, ք³Õ³ùÁ ¹³ñÓÝ»É ·ñ³íÇã ïáõñÇëïÝ»ñÇ, Ý»ñ¹ñáÕÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ըÝ¹·Í»É Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ Ûáõñ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝ:

ø³Õ³ùÁ ·Ý³Éáí ¹³éÝáõÙ ¿ §³åñ³Ýù¦: ÆëÏ ³í»ÉÇ Ñëï³Ï` ³ÛÝ ¹ÇïíáõÙ ¿ áñ-å»ë ÇÝùÝ³ïÇå, Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ ³åñ³Ýù, áñÁ ÏñáõÙ ¿ ÏáÝÏñ»ï, Çñ»Ý μÝáñáß Ñ³ï-ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ, ¨ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ áñáß³ÏÇ ¹Çñù³íáñáõÙ ¨ ËÃ³ÝáõÙ ` ³Ûë Ï³Ù ³ÛÝ ß³-Ñ»ñÇÝ Ñ³ëÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí: ²Ûëï»Õ ÇÙ³ëï áõÝÇ Ëáë»É ù³Õ³ùÇ §μñ»Ý¹Ç¦ Ù³-ëÇÝ, áñÝ áõÝÇ Ó¨³íáñÙ³Ý Çñ Ûáõñ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: Àëï ü. ÎáïÉ»ñÇ ù³Õ³ùÇ μñ»Ý¹Á ¹Çï³ñÏíáõÙ ¿ áñå»ë ÙÝ³ÛáõÝ ³ñÅ»ùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ËáõÙμ` ³ñï³óáÉ»Éáí ïíÛ³É ù³Õ³ùÇ ¨ Ñ³ÝñáõÃÛ³Ý ³ÝÏñÏÝ»ÉÇ, ûñÇ·ÇÝ³É ëå³éáÕ³Ï³Ý μÝáõÃ³·ñÇãÝ»-ñÁ, áñáÝù Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó É³ÛÝ ×³Ý³ãáõÙ áõÝ»Ý: ´ñ»Ý¹Á Ó¨³íáñíáõÙ ¿ Ñëï³Ï ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ù³Õ³ùÇ åá½ÇïÇí ÇÙÇçÇ ÑÇÙ³Ý íñ³, áñÇ ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í »Ý Çñ ëå³éáÕÝ»ñÇ ³Ûë Ï³Ù ³ÛÝ å³Ñ³ÝçÙáõÝùÝ»ñÇ μ³í³ñ³ñÙ³Ý ÑÝ³ñ³íáñáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÁ: ØÇ³Å³Ù³Ý³Ï ³ÛÝ Ñ³Ý¹»ë ¿ ·³ÉÇë áñå»ë ù³Õ³ùÇ Ùñó³Ïó³ÛÇÝ áõÝ³-ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ Ï³ñ¨áñ³·áõÛÝ ·áñÍáÝ, ù³Õ³ù³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ³ñÅ»ù³íáñ ³ÏïÇí2:

ø³Õ³ùÇ ³ÝÑñ³Å»ßï Ï³Ù Ýáñ ÇÙÇç Ó¨³íáñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ Ñ³ßíÇ ³éÝ»É ³ÛÝ, áñ ù³Õ³ùÁ Ýáñ ³åñ³Ýù ã¿, ¨ ³ÛÝ ³ñ¹»Ý áõÝÇ áñáß³ÏÇ ÇÙÇç: ÆëÏ »Ã» ³í»ÉÇ ËáñÁ ·Ý³Ýù, ³å³ ù³Õ³ùÁ Ý³¨ áõÝÇ Çñ Ï»ñå³ñÁ: ²ÛÝ ³í»ÉÇ ³é³çÝ³ÛÇÝ ¿ ÇÙÇ-çÇó: ²ÛëÇÝùÝ` μñ»Ý¹Á ÑÇÙÝí³Í ¿ ÇÙÇçÇ íñ³, ÇëÏ ÇÙÇçÁ` Ï»ñå³ñÇ: î³ñ»óï³ñÇ

ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ùß³ÏÙ³Ý ¨ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, ÇëÏ ÷áñÓ³·»ïÝ»ñÁ Ù³ëÝ³·»ïÝ»ñÇ ËáõÙμ ¿ (¹Ç½³ÛÝ»ñÝ»ñ, ×³ñï³ñ³å»ïÝ»ñ, ³ñí»ëï³·»ïÝ»ñ, μñ»Ý¹ÇÝ·Ç Ù³ëÝ³·»ïÝ»ñ, ýáïáÉñ³·ñáÕÝ»ñ), áíù»ñ áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý áñáßáõÙ Ï³Û³óÝáÕÝ»ñ ã»Ý, ë³Ï³ÛÝ ³ÏïÇí Ý»ñ·ñ³íí³Í »Ý ù³Õ³ù³ÛÇÝ ÙÇ-ç³í³ÛñÇ ÇÙÇçÇ Ó¨³íáñÙ³Ý ¨ ¹ñ³ í»ñ³μ»ñÛ³É ùÝÝ³ñÏáõÙÝ»ñáõÙ: ²é³Ýóù³ÛÇÝ ï»Õ»Ï³ïáõÝ»ñÇ Ñ»ï Çñ³Ï³Ý³óí»É ¿ ËáñÇÝ Ñ³ñó³½ñáõÛó, ÇëÏ ÷áñÓ³·»ïÝ»ñÇ Ñ»ï` ÷áñÓ³·Çï³Ï³Ý Ñ³ñó³½ñáõÛó: ºñÏáõ ¹»åùáõÙ ¿É ÁÝïñ³ÝùÁ Ó¨³íáñí»É ¿ ÓÝ³ÏáõÛïÇ ï»ËÝÇÏ³ÛÇ ÙÇçáóáí: 1 Lynch K., The Image of the City, MIT Press, Cambridge MA, 1960, p. 5. 2 Котлер Ф., Маркетинг мест, Санкт-Петербург, 2005, с. 285.

166

³ßË³ñÑáõÙ ³í»ÉÇ ß³ï ù³Õ³ùÝ»ñ »Ý ëÏëáõÙ Ùï³Í»É ë»÷³Ï³Ý μñ»Ý¹Ç Ù³ëÇÝ: ¸³ å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í ¿ Ùá¹»éÝ ³ßË³ñÑáõÙ Ñ³Õáñ¹³ÏóáõÃÛ³Ý ¹»ñÇ Ù»Í³óÙ³Ùμ1:

àñå»ë½Ç ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÁ ¹³éÝ³ ·ñ³íÇã ½μáë³ßñçÇÏÝ»ñÇ, Ý»ñ¹ñáÕÝ»ñÇ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ù³Õ³ùÇ μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, Ýå³ï³Ï ¿ ¹ñí»É ëï»ÕÍ»É ºñ¨³Ý ù³-Õ³ùÇ μñ»Ý¹Á: ´ñ»Ý¹Ç Ó¨³íáñÙ³Ý ³é³çÇÝ ù³ÛÉÝ ¿ ºñ¨³ÝÇ ½μáë³ßñç³ÛÇÝ ï³ñμ»-ñ³Ýß³ÝÇ Ùß³ÏáõÙÁ: Àëï ³é³Ýóù³ÛÇÝ ï»Õ»Ï³ïáõÝ»ñÇ ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÇÝ Ñ³ñÏ³-íáñ ¿ §³ÝÓñ¨³Ýáó³ÛÇÝ¦ ï³ñμ»ñ³Ýß³Ý` ÙÇ³íáñáÕ ï³ñμ»ñ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ áñáßáõÙ-Ý»ñ é³½Ù³í³ñáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ (¹³ñÓÝ»É ù³Õ³ùÁ ³ÛÝåÇëÇÝ, ÇÝãåÇëÇÝ Ù»Ýù ó³ÝÏ³ÝáõÙ »Ýù ³ÛÝ ï»ëÝ»É` §ù³Õ³ù ÏÛ³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ¦):

ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÇ ÇÙÇçÇ Ó¨³íáñáõÙÝ áõÕÕí³Í ¿ Ñ»ï¨Û³É Éë³ñ³ÝÝ»ñÇÝ` ²ñï³ùÇÝ Éë³ñ³Ý` ½μáë³ßñçÇÏÝ»ñ, Ý»ñ¹ñáÕÝ»ñ Ü»ñùÇÝ Éë³ñ³Ý` »ñ¨³Ý³μÝ³ÏÝ»ñ Ð³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ï³ñÍÇùÁ Ï³ñ¨áñíáõÙ ¿, Áëï ³é³Ýóù³ÛÇÝ ï»Õ»Ï³ïáõÝ»ñÇ,

ÇÝãÝ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ ëáóÇ³É³Ï³Ý ó³Ýó»ñÇ` Ù³ëÝ³íáñ³å»ë §facebook¦-Ç, ¿É»ÏïñáÝ³ÛÇÝ Éñ³ïí³Ï³Ý Ï³Ûù»ñÇ ÙÇçáóáí ¨ å³ñ½³å»ë Ù³ñ¹Ï³Ýó Ñ»ï ÷áÕá-óáõÙ å³ï³Ñ³Ï³Ý Ñ³Ý¹ÇåÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï: ²Ûë ÇñáÕáõÃÛáõÝÁ Ï³ñ»ÉÇ ¿ »ñÏáõ ï»ë-³ÝÏÛáõÝÇó í»ñÉáõÍ»É, ³é³çÇÝ` ù³Õ³ù³ÛÇÝ ÇßË³ÝáõÃÛ³ÝÁ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ù³Ï»ñ»-ë³ÛÇÝ ÇÝýáñÙ³óÇ³ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ Ï³ñÍÇùÝ»ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É ¨ ù³ÝÇ áñ Ñ³ë³-ñ³Ï³Ï³Ý Ï³ñÍÇùÁ áñáß ¹»åù»ñáõÙ Ý³¨ ëË³É ¿, Ñ»ï¨³μ³ñ í»ñ³å³ÑáõÙÝ»ñáí »Ý Ùáï»ÝáõÙ ³Û¹ Ñ³ñóÇÝ, »ñÏñáñ¹` ù³Õ³ù³ÛÇÝ ÇßË³ÝáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó Ñ³ë³ñ³-Ï³Ï³Ý Ï³ñÍÇùÇ Ï³ñ¨áñáõÙÁ áõÕÕ³ÏÇ §Ï»ÕÍ¦ ¿:

ØÇ¨ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ³Ûëûñ μ³í³Ï³Ý ³ÏïÇí (Ã»՛ Ù³ÙáõÉáõÙ, Ã»՛ Ù³ëÝ³·Çï³-Ï³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ) Ï³½Ù³Ï»ñåíáõÙ »Ý Ñ³Ý¹ÇåáõÙÝ»ñ ÷áñÓ³·»ïÝ»ñÇ` ×³ñ-ï³ñ³å»ïÝ»ñÇ, ¹Ç½³ÛÝ»ñÝ»ñÇ, μñ»Ý¹ÇÝ·Ç Ù³ëÝ³·»ïÝ»ñÇ, ÝÏ³ñÇãÝ»ñÇ, ³ñí»ë-ï³·»ïÝ»ñÇ Ñ»ï` ùÝÝ³ñÏ»Éáí ù³Õ³ùÇ ÇÙÇçÇ Ó¨³íáñÙ³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, ù³Õ³ùÇ μñ»Ý¹³íáñÙ³Ý Ã»Ù³Ý»ñÁ:

ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÇ ÇÙÇçÁ Áëï ÷áñÓ³·»ïÝ»ñÇ ` ¸ñ³Ï³Ý (·áÕïñÇÏ ù³Õ³ù, í³ñ¹³·áõÛÝ ù³Õ³ù, »ñ¨³ÝóÇ, μÝ³ÏÇãÝ»ñÇ

ç»ñÙáõÃÛáõÝ, ù³Õ³ùÇ ÑÝ³·áõÛÝ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ) ´³ó³ë³Ï³Ý (Ïáñáõëï, ³ÝáñáßáõÃÛáõÝ, Ï»Õïáïí³ÍáõÃÛáõÝ, ³ÕÙáõÏ ¿ùë-

Ï³í³ïáñÝ»ñÇ ¨ ·³Ù³½Ý»ñÇ ù³Õ³ù, Ù»Í ·ÛáõÕ) ÆÙÇç, μñ»Ý¹, Ñ»ÕÇÝ³ÏáõÃÛáõÝ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÷áËÏ³å³Ïóí³Í »Ý, μ³Ûó

áã ÝáõÛÝ³Ï³Ý: ÆÙÇçÁ, ¹³ ûμÛ»ÏïÇ Ï»ñå³ñÝ ¿, Ýñ³ ³ñï³ùÇÝ ï»ëùÁ: ´ñ»Ý¹Á ïíÛ³É ûμÛ»ÏïÇ í»ñ³μ»ñÛ³É ¹ñ³Ï³Ý ³ëáóÇ³óÇ³Ý»ñ ³é³ç³óÝáÕ ³Ýí³ÝáõÙ ¿ Ñ³-Ù³å³ï³ëË³Ý Éë³ñ³ÝÇ Ùáï` ¹ñ³Ï³Ý ¿ÙáóÇ³Ý»ñ ¨ áã μ³ó³ë³Ï³Ý, ÇëÏ Ñ»ÕÇ-Ý³ÏáõÃÛáõÝÁ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý, Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ Éë³ñ³ÝÇ Ï³ñÍÇùÝ ¿ ïíÛ³É ûμÛ»ÏïÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ: §ºÃ» ûμÛ»ÏïÁ ÷áËáõÙ ¿ Çñ Ï»ñå³ñÁ, ÇÙÇçÁ, Çñ μñ»Ý¹Á ãÇ ÷áËíáõÙ, ë³Ï³ÛÝ ³Û¹ ûμÛ»ÏïÇ ³Ýí³ÝÙ³Ý Ñ»ï Ï³åí³Í ³ëáóÇ³óÇ³Ý»ñÁ ÷áËíáõÙ »Ý Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³Ïáí¦2: ²Ûëï»Õ ËáëíáõÙ ¿ ¹ñ³Ï³Ý ¿ÙáóÇ³Ý»ñÇ Ù³ëÇÝ, ù³ÝÇ áñ ³ÛÝ áã ÝÛáõÃ³Ï³Ý, ãßáß³÷íáÕ, Ù³ñ¹áõ áõÕ»ÕáõÙ Ï³ï³ñíáÕ ·áñÍÁÝÃ³ó ¿. ÇÝãáõ »Ýù Ý³Ë³å³ïíáõÃÛáõÝ ï³ÉÇë ëñ³Ý, ³ÛÉ áã Ù»Ï áõñÇßÇÝ:

Àëï ÷áñÓ³·»ïÝ»ñÇ, áñå»ë½Ç ÉÇÝÇ é»³É ³ñ¹ÛáõÝù ù³Õ³ùÇ ÇÙÇç³ÛÇÝ Ï³é³-í³ñÙ³Ý áÉáñïáõÙ, Ñ³ñÏ³íáñ ¿ ëï»ÕÍ»É Ý³Ë³·³ÑÇÝ ÏÇó μñ»Ý¹ÇÝ·Ç Ý³Ë³ñ³-ñáõÃÛáõÝ, áñÁ Ï½μ³ÕíÇ áã ÙÇ³ÛÝ ºñ¨³ÝÇ ÇÙÇçÇ, μñ»Ý¹Ç Ó¨³íáñÙ³Ùμ, ³ÛÉ¨ ³ÙμáÕç Ð³Û³ëï³ÝÇ: ²ÛëÇÝùÝ` ëï»ÕÍ»É ÙÇ ÙÇç³í³Ûñ, áñÁ Ï³é³í³ñíáõÙ, áõÕÕáñ¹íáõÙ ¿ ÙÇ³ëÝ³Ï³Ý Ï»ÝïñáÝÇó ¨ áñï»Õ å»ïù ¿ Ý»ñ·ñ³íí³Í ÉÇÝ»Ý`

ø³Õ³ù³ÛÇÝ ÇßË³ÝáõÃÛáõÝ` Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý í³ñãáõÃÛáõÝÝ»ñáí,

1 Почепцов Г., Имиджология. Теория коммуникаций, Москва, 2001, с. 92. 2 Панасюк А., Формирование имиджа: стратегия, психотехники, психотехнологии, Москва, 2007, с. 23.

167

²ÝÏ³Ë Ù³ëÝ³·»ïÝ»ñ (×³ñï³ñ³å»ïÝ»ñ, ¹Ç½³ÛÝ»ñÝ»ñ, ÝÏ³ñÇãÝ»ñ, μñ»Ý¹ÇÝ·Ç Ù³ëÝ³·»ïÝ»ñ, ³ñí»ëï³·»ïÝ»ñ, Éñ³·ñáÕÝ»ñ, PR Ù³ëÝ³-·»ïÝ»ñ):

²ÛÝ, Ã» ³ñ¹Ûá՞ù Ï³ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÇ μñ»Ý¹³íáñÙ³Ýª ¿ùë-å»ñïÝ»ñÇ Ï³ñÍÇùÝ»ñÁ μ³Å³Ýí»óÇÝ »ñÏáõ ËÙμÇ`

Üñ³Ýù, áíù»ñ ·ïÝáõÙ »Ý, áñ Ï³ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÇ μñ»Ý-¹³íáñÙ³Ý, ù³ÝÇ áñ ³ÛÝ ÏÝå³ëïÇ ù³Õ³ù³ÛÇÝ ÙÇç³í³ÛñÇ μ³ñ»É³íÙ³ÝÁ, ÇÝí»ë-ïÇóÇ³ÛÇ ½³ñ·³óÙ³ÝÁ, ïáõñÇ½ÙÇ ½³ñ·³óÙ³ÝÁ, ¹ñ³Ï³Ý ³ëáó³óÇ³Ý»ñÇ ëï»ÕÍ-Ù³ÝÁ, Ð³Û³ëï³ÝÁ ×³Ý³ã»ÉÇ Ï¹³éÝ³ ³ßË³ñÑÇ Ñ³Ù³ñ:

Üñ³Ýù, áíù»ñ ·ïÝáõÙ »Ý, áñ ù³Õ³ùÇ μñ»Ý¹³íáñáõÙÁ Ó¨³Ï³Ý μÝáõÛÃ ¿ ÏñáõÙ, ù³ÝÇ áñ ÙÇÝã ù³Õ³ùÇ μñ»Ý¹³íáñáõÙÁ ¹»é ß³ï ËÝ¹ÇñÝ»ñ Ï³Ý ÉáõÍ»Éáõ, áñáÝóÇó ÑÇÙÝ³Ï³ÝÁ ºñ¨³ÝÇ ×³ñï³ñ³å»ï³Ï³Ý ï»ëùÇ ÏáñáõëïÝ ¿ (å³ïÙ³-Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñÇ ù³Ý¹áõÙÁ, »íñáå³Ï³Ý á×Ç μ³ñÓñ³Ñ³ñÏ ß»Ýù»ñÇ Ï³éáõóáõÙÁ, ³åûñÇÝÇ ßÇÝ³ñ³ñáõÃÛáõÝ, Ï³Ý³ã³å³ï ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ Ýí³½áõÙ):

àñáß ÷áñÓ³·»ïÝ»ñ ·ïÝáõÙ »Ý, áñ ³í»ÉÇ Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ¿ ³é³ç ÙÕ»É áã Ã» ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÁ, ³ÛÉ Ð³Û³ëï³ÝÝ ³ÙμáÕçáíÇÝ, áã Ã» ß»ßïÁ ¹Ý»É ºñ¨³ÝÇ, ³ÛÉ Ð³Û³ëï³ÝÇ íñ³, ù³ÝÇ áñ ½μáë³ßñçÇÏÝ»ñÁ ·³ÉÇë »Ý ³Ûëï»Õ Ð³Û³ëï³ÝÇ, ³ÛÉ áã Ã» Ù³ëÝ³íáñ³å»ë ºñ¨³ÝÇ Ñ³Ù³ñ: ÆëÏ ÙÛáõëÝ»ñÁ ÷³ëïáõÙ »Ý, áñ Çñ³Ï³ÝáõÙ Ð³Û³ëï³ÝÁ ï³ñ³Í³Ï³Ý ³éáõÙáí ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ, áõ »ñμ å»ïáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ³ëíáõÙ ¿, ³å³ ·ÝáõÙ »Ýù ÏáÝÏñ»ï ÙÇ í³Ûñ:

Àëï ÷áñÓ³·»ïÝ»ñÇ ºñ¨³ÝÁ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ¹Çñù³íáñ»É Ñ»ï¨Û³É Ï»ñå`ÏñáÝ³Ï³Ý ïáõñÇ½Ù (ÑÝ³·áõÛÝ »Ï»Õ»óÇÝ»ñ, í³Ýù»ñ, Ë³ãù³ñ»ñ), ù³Õ³ù³ÛÇÝ ¿É»Ù»ÝïÝ»ñ (÷áÕáó³ÛÇÝ ó³Ûï³ÕμÛáõñÝ»ñ, úå»ñ³ÛÇ ß»ÝùÁ, Ø³ï»Ý³¹³ñ³Ý), ¿ÙáóÇáÝ³É ÏáÕÙ (ÑÛáõñÁÝÏ³ÉáõÃÛáõÝ, »ñ¨³ÝóÇÝ»ñ, ç»ñÙáõÃÛáõÝ), å³ïÙ³Ï³Ý ï³ññ»ñ (¾ñ»μáõÝÇ Ã³Ý·³ñ³Ý, Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ×³ñï³ñ³å»ïáõÃÛáõÝ):

öáñÓ³·»ïÝ»ñÇ Ñ³í³ëïÙ³Ùμ ÇÙÇçÁ ·áñÍÁÝÃ³óÇ ÙÇ Ù³ëÝ ¿, ÇëÏ ³é³Ýó Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáõ ÙÛáõë ·áñÍÇùÝ»ñÁ, »Ã» ëï»ÕÍíáõÙ ¿ ù³Õ³ùÇ Ñ³Ù³ñ μñ»Ý¹μáõù, ¹³ ¹»é áã ÙÇ μ³Ý ãÇ Ýß³Ý³ÏáõÙ: ²ÙμáÕç ËÝ¹ÇñÝ ³ÛÝ ¿, Ã» ¹³ áõÙ ¿ ÷áË³ÝóíáõÙ, áí å»ïù ¿ Ï³é³í³ñÇ, ¨ áí å»ïù ¿ Ñ»ï¨Ç, Ã» ³ÛÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³ÝáõÙ ¿ Çñ Ý³ËÝ³Ï³Ý Ùß³Ïí³Í ÏáÝó»åïÇÝ, Ã»` áã, ß»ÕáõÙÝ»ñ »Õ»É »Ý, Ã» ã»Ý »Õ»É, áí å»ïù ¿ ¹ñ³ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ïáõÃÛáõÝÁ ·Ý³Ñ³ïÇ, áí Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñ Çñ³Ï³Ý³óÝÇ, Ã» ÇÝãù³Ýáí ¹ñ³Ï³Ý Ï³Ù μ³ó³ë³Ï³Ý ¿ÙáóÇ³Ý»ñ ¿ ³é³ç³óÝáõÙ ïíÛ³É ÇÙÇçÇ ÏáÝ-ó»åïÇ ·³Õ³÷³ñÁ: Àëï ³Û¹Ù Ï³ñ»ÉÇ ¿ ·Ý³Ñ³ï»É ù³Õ³ù³ÛÇÝ ÇßË³ÝáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óíáÕ ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÁ.

ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÇ ÇÙÇçÇ Ó¨³íáñÙ³Ý Ñ»ï Ï³åí³Í Çñ³Ï³Ý³óíáÕ ³ßË³ï³Ýù-Ý»ñÇ μ³ó³ë³Ï³Ý ÏáÕÙ»ñÝ »Ý` ÙÇ³ëÝ³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, ÙÇ³ëÝ³Ï³Ý Ï»ÝïñáÝÇ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝ, ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇ ï³ñ»ñ³ÛÝáñ»Ý Çñ³Ï³Ý³óáõÙ, ÇÙÇç-ÏáÝó»åïÇ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝ, brand manegment-Ç μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝ, Ñ³Ýñ³ÛÇÝ Ï³ñ-ÍÇùÇ ³Ýï»ëáõÙ, ãÇ å³Ñå³ÝíáõÙ ù³Õ³ùÇ å³ïÙ³Ï³Ý Ù³ëÁ, ³Ý×³ß³ÏáõÃÛáõÝ ¨ áã åñáý»ëÇáÝ³ÉáõÃÛáõÝ:

ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÇ ÇÙÇçÇ Ó¨³íáñÙ³Ý Ñ»ï Ï³åí³Í Çñ³Ï³Ý³óíáÕ ³ßË³ï³Ýù-Ý»ñÇ ¹ñ³Ï³Ý ÏáÕÙ»ñÝ »Ý` Ó·ïáõÙ, ó³ÝÏáõÃÛáõÝ Ñ³ëÝ»É ³ñ¹ÛáõÝùÇ, ·Çï³ÏóáõÙÁ ù³Õ³ùÇ ÇÙÇçÇ Ó¨³íáñÙ³Ý, ù³Õ³ùÇ μñ»Ý¹³íáñÙ³Ý (ù³Õ³ù³å»ï³ñ³ÝÇ ÏáÕ-ÙÇó ºñ¨³ÝÇ ½μáë³ßñç³ÛÇÝ ï³ñμ»ñ³Ýß³ÝÇ Ùß³ÏÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ñ³Ûï³ñ³ñí³Í ÙñóáõÛÃÁ):

ì. ¶É³½Çã¨Ç Ùáï»óÙ³Ùμ ³éÏ³ ¿ ûμÛ»ÏïÇí Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, ë³Ï³ÛÝ ¨° ù³Õ³-ùÇ ëå³éáÕÝ»ñÁ, ¨° ù³Õ³ùÁ í³×³éáÕÝ»ñÝ áõÝ»Ý Çñ»Ýó ë»÷³Ï³Ý ¹ÇñùáñáßáõÙÁ ßñç³å³ïáÕ ÙÇç³í³ÛñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É, ï³ÉÇë »Ý ³ÛÝ ï»ë³Ï³Ý ÏáÝó»åïÁ, ù³Õ³-ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, Áëï áñÇ å»ïù ¿ Ï³éáõó»É ù³Õ³ù³ÛÇÝ ÙÇç³í³ÛñÁ` Ù³ïÝ³Ýß»Éáí Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ù³ëÇ Ñ³Ù³ñ Ýß³Ý³Ï³ÉÇ å³ïÏ»ñÇ ëï»ÕÍÙ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛ³Ý

168

Ù³ëÇÝ1: ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÇ ÇÙÇç-ÏáÝó»åïÇ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ³ßË³-ï³ÝùÝ»ñÁ Ñëï³Ï ã»Ý åÉ³Ý³íáñíáõÙ, ³ÛÉ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ »Ý ï³ñ»ñ³ÛÝáñ»Ý: ø³-ÝÇ áñ ù³Õ³ùÇ ÇÙÇçÇ Ó¨³íáñáõÙÁ »ñÏ³ñ ·áñÍÁÝÃ³ó ¿, ³Û¹ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ëáë»É ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, áñ ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÇ ÇÙÇçÁ, Ýñ³ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ Çñ Ó¨³-íáñÙ³Ý ëÏ½μ³Ý³Ï³Ý ÷áõÉáõÙ ¿ ·ïÝíáõÙ:

Ð³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ý»ñ·ñ³íí³ÍáõÃÛáõÝÁ áñáßáõÙÝ»ñÇ Ï³Û³óÙ³Ý ·áñÍáõÙ Ï³-ñ¨áñ ¿ ³ÛÝù³Ýáí, áñù³Ýáí áñ Ñ»Ýó ÇÝùÁ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ù³Õ³ùÇ ÇÙÇçÇ Ó¨³-íáñÙ³Ý μ³ÕÏ³óáõóÇã Ù³ëÝ ¿ Ï³½ÙáõÙ: ê³Ï³ÛÝ ¿ùëå»ñïÝ»ñÇ Ï³ñÍÇùáí ³Ûëûñ ãÏ³Ý ³ÛÝ ÉÍ³ÏÝ»ñÁ, áñáí Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ï³ñÍÇùÁ Ñ³ë³Ý»ÉÇ ÏÉÇÝÇ ù³Õ³ù³ÛÇÝ ÇßË³ÝáõÃÛ³ÝÁ:

ì»ñÉáõÍ³Ï³Ý ù³ÛÉ»ñÁ Ñ³Ý·»óÝáõÙ »Ý ³ÛÝ ÙïùÇÝ, áñ ºñ¨³ÝÁ ãÇ ïÇñ³å»ïáõÙ Í»ñ³óÙ³Ý ³ñí»ëïÇÝ` á·»ßÝãí³Í Ýáñ³Ó¨áõÃÛ³Ùμ »ÝÃ³ñÏí»Éáí μ³½Ù³ÃÇí §íÇ-ñ³Ñ³ï³Ï³Ý ÙÇç³ÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ¦: ø³Õ³ùÁ, Áëï ØÇß»É ¸Á ê»ñïáÛÇ §·ñ»Ã» ³Ù»Ý Å³Ù ÝáñáíÇ ¿ ëï»ÕÍáõÙ Çñ»Ý¦2, ¨ ³Ûëï»Õ Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ëáë»É ù³Õ³ùÇ` áñå»ë åáÉÇå-ë»ëïÇ Ù³ëÇÝ` ë³ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿, áñ ù³Õ³ùáõÙ ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ß»ñï»ñ »Ý ³í»É³ÝáõÙ, »ñμ Ñ³çáñ¹ ß»ñïÁ ·³ÉÇë ¿ ¨ ãÇ Ï³ñáÕ³ÝáõÙ ³ÙμáÕçáõÃÛ³Ùμ çÝç»É Ý³Ëáñ¹Á: ºí ºñ¨³ÝÇ ÇÙÇçÁ` áñå»ë ý»ÝáÙ»Ý, ³é³ç ¿ ·³ÉÇë ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï, »ñμ áã ÙÇ³ÛÝ ·Ç-ï³ÏóáõÙ »Ý, áñ ù³Õ³ù³ÛÇÝ ÙÇç³í³ÛñÁ áñáßÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ÁÝÏ³ÉíáõÙ ¿, ³ÛÉ¨ Çñ ³é³ç ËÝ¹Çñ ¿ ¹ÝáõÙ áõÕÕ»É ³Û¹ ÁÝÏ³ÉáõÙÁ` Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáí áñáß³ÏÇ ù³Õ³ù³-Ï³ÝáõÃÛáõÝ:

ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÇ ÇÙÇçÇ Ó¨³íáñÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÁ ¨ ¹ñ³ Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÙÝ»ñÁ Ï³-ñ»ÉÇ ë³ÑÙ³Ý»É áñå»ë §ËáõÉ»ñÇ ÙÇç¨ »ñÏËáëáõÃÛáõÝ¦. áñáßáõÙ Ï³Û³óÝáÕÝ»ñÁ ï»ëÝáõÙ »Ý ù³Õ³ùÁ áñå»ë ½³ñ·³óáÕ ³ÙμáÕçáõÃÛáõÝ ¨ ÷áñÓáõÙ »Ý ù³Õ³ù³óÇ-Ý»ñÇ, Ý»ñ¹ñáÕÝ»ñÇ, ïáõñÇëïÝ»ñÇ ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù»ç Ý»ñÙáõÍ»É Çñ»Ýó É³í³ï»-ë³Ï³Ý å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÇ, ù³Õ³ùÇ ÇÙÇçÇ í»ñ³μ»ñÛ³É Çñ»Ýó §ëÇÙíáÉÇÏ¦ ù³Õ³-ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñÇ Ýå³ï³ÏÝ ¿ ù³Õ³ù³ÛÇÝ Ù»ñ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇ Ñ³Ï³ëáÕ Ùß³-ÏáõÛÃÁ ¹³ñÓÝ»É ³Ýíï³Ý·3: ØÇÝã¹»é ÷áñÓ³·»ïÝ»ñÁ ù³Õ³ùÁ ¹ÇïáõÙ »Ý áñå»ë Çñ³ñ Ñ»ï ãÏ³åí³Í ïå³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ÙμáÕçáõÃÛáõÝ, áñáÝóÇó ß³ï»ñÁ É³í³-ï»ë³Ï³Ý ³Ýí³Ý»É ¹Åí³ñ ÏÉÇÝÇ:

Î. ÈÇÝãÁ ËáëáõÙ ¿ñ ù³Õ³ù³ÛÇÝ ÙÇç³í³ÛñÇ Ñ³ñÙáÝÇÏ Ñ³ñÙ³ñ³í»ïáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ4, áñÇÝ Ñ³ëÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ μ³É³Ýë ³å³Ñáí»É ù³Õ³ùÇ Çñ³Ï³Ý ÇÙÇ-çÇ, Ç¹»³É³Ï³Ý ÇÙÇçÇ ¨ ëï»ÕÍí³Í ÇÙÇçÇ ÙÇç¨: ¸ñ³Ý Ñ³ëÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ ëï»ÕÍ»É ù³Õ³ùÇ ÇÙÇç ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, ÇÙÇç-ÏáÝó»åï, áñÝ ³Ûëûñí³ »ñ¨³Ý-Û³Ý ù³Õ³ù³ÛÇÝ ÙÇç³í³ÛñáõÙ μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿: ²Ûë Çñ³íÇ×³ÏáõÙ, »ñμ ³éÏ³ ¿ ù³-Õ³ù³ÛÇÝ ï³ñ³ÍáõÃÛ³Ý ÇÙÇçÇ Ï³éáõó³ÏóÙ³Ý Ñ³Ï³ë³Ï³Ý, ï³ñ»ñ³ÛÇÝ μÝáõÛÃ, Ù»Í³ÝáõÙ ¿ ëáóÇáÉá·Ç ¹»ñÁ (³Ûëï»Õ ëáóÇáÉá·Ç³Ý áñå»ë ·ÇïáõÃÛáõÝ ¹Çï³ñÏíáõÙ ¿ É³ÛÝ ÏáÝï»ùëïáõÙ` Ý³ ¨՛ ëáóÇáÉá·- Ñ»ï³½áïáÕ ¿, ¨՛ í»ñÉáõÍ³μ³Ý, ¨՛ ÏáÝýÉÇÏ-ï³μ³Ý, ¨՛ PR Ù³ëÝ³·»ï), áí å»ïù ¿ ù³Õ³ù³ÛÇÝ ÙÇç³í³ÛñáõÙ ëï»ÕÍÇ Ñ³ë³-ñ³Ï³Ï³Ý ¹ÇëÏáõñë, í»ñ³ÑëÏÇ ¨ Ýå³ï³Ï³áõÕÕÇ ¹ÇëÏáõñë-Ã»Ù³ïÇÏ³Ý ¨ Ç í»ñ-çá ÙÇçÝáñ¹³íáñÇ ÇßË³ÝáõÃÛ³Ý` áñáßáõÙ Ï³Û³óÝáÕÝ»ñÇ, ¨ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÙÇç¨ Ï³åÁ5:

1 Глазычев В., Город без границ, Москва, 2011, с. 17. 2 де Серто М., По городу пешком, “Communitas”, 2005, № 2, с. 119. 3 Vermishyan H., Balasanyan B., National identity crisis and safety in the changing world: reference to cultural symbols, §Вестник балтийской Педагогической Академии¦, Вып. 110, СПб., 2013, p. 4. 4 Lynch K., p. 17. 5 Vermishyan H., Sociologist as the subject of national identity policy, “Dialogue of cultures: management of socio-cultural processes”, Collection of scientific papers of the conference, Saint-Petersburg, 2011, p. 254-258.

169

ФОРМИРОВАНИЕ СОВРЕМЕННОЙ ПОЛИТИКИ ИМИДЖа ГОРОДА ЕРЕВАНА

Сюзанна Керопян

В статье представлены процессы формирования современного имиджа города Еревана, их роль в организации производства и потреблении города. В последние годы предпринимаются конкретные шаги, действия, направленные на преобразование внешнего вида города Еревана. В то же время в социальных сетях, профессиональных кругах довольно активно организуются встречи с архитекторами, художниками, дизайнерами, обсуждаются вопросы формирования имиджа и понятия бренда города.

Аналитические прогулки вкупе с проведенными исследованиями приводят к мысли о том, что можно говорить о «диалоге глухих»: лица, принимающие решения, оптимистически видят развитие города и пытаются внушить свою позицию горожанам, тогда как эксперты и горожане воспринимают город как сумму несвязанных впечатлений, большинство из которых оптимистическими назвать трудно.

CONTEMPORARY POLICY OF YEREVAN CITY IMAGE MAKING Syuzanna Kerobyan

The current article presents the contemporary processes of policy making of the image of

the city of Yerevan. In the recent years in urban environment of Yerevan occurs quite active works, concrete steps, the actions directed on transformations of appearance of the city. And at the same time now on social networks, also in professional circles, meetings with architects, artists, designers are quite actively organized, questions formation of image and concept of a brand of the city are discussed.In general, analytical walks together with the conducted research lead to thought that it is possible to speak about "dialogue of deafs": the persons making decisions see the city as developing whole and try to inspire in citizens the optimistic vision whereas citizens see the city as the sum of untied impressions the majority from which optimistic it would be difficult to call.

170

²¼¶²ÚÆÜ ÆÜøÜàôÂÚ²Ü ²ðî²Ð²ÚîàôØÀ Ä²Ø²Ü²Î²ÎÆò Ð²Ú ºðÆî²ê²ð¸ÜºðÆ ä²îÎºð²òàôØÜºðàôØ

êï»÷³Ý ²Õ³μ³μÛ³Ý ºäÐ, êáóÇáÉá·Ç³ÛÇ ý³ÏáõÉï»ï, ³ëåÇñ³Ýï

¶Çï. Õ»Ï.ª ÷.·.¹., åñáý. È. Ð³ñáõÃÛáõÝÛ³Ý ¾É÷áëïª [email protected]

²½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ, Ñ³Ý¹Çë³Ý³Éáí ÏáÉ»ÏïÇí ¹ÇñùáñáßáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³-

Ï³ñ·, ÑÇÙÝí³Í ¿ ïíÛ³É ³½·ÇÝ å³ïÏ³Ý»Éáõ ·³Õ³÷³ñÇ íñ³, ÇÝãå»ë Ý³¨ ³ÛÝ μÝáñáßÇãÝ»ñÇ áõ ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³, áñáÝóáí ïíÛ³É ³½·Á ï³ñμ»ñ-íáõÙ ¿ ³ÛÉ ³½·»ñÇó1: ²Ù»Ý ë»ñáõÝ¹ Çñ Ñ»ï μ»ñáõÙ ¿ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ë»÷³-Ï³Ý Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÙÝ»ñ, ³Û¹ å³ï×³éáí ¹ñ³Ýù »ñμ»ù Ñ³ëï³ï³å»ë ³ñÓ³Ý³-·Áñí³Í Ï³Ù ëï³ïÇÏ ã»Ý, ³ÛÉ í»ñ³Ï³éáõóíáõÙ »Ý Ç å³ï³ëË³Ý Ýáñ å³Ñ³Ýç-Ý»ñÇ, ß³Ñ»ñÇ ¨ å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÇ, ãÝ³Û³Í ÙÇßï ¿É ·ïÝíáõÙ »Ý áñáß³ÏÇ ßñç³-Ý³ÏÝ»ñÇ Ù»ç2:

Ä³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ñ³Û »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý áõëáõÙÝ³ëÇñáõ-ÃÛ³Ý Ýå³ï³Ïáí 2012 Ã. Ñ»ÕÇÝ³ÏÇ ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óí»É ¿ ëáóÇáÉá·Ç³Ï³Ý Ñ»-ï³½áïáõÃÛáõÝ, áñÇ áñáß ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ Ý»ñÏ³Û³óí³Í »Ý ëáõÛÝ Ñá¹í³ÍáõÙ: Ð»ï³-½áïáõÃÛáõÝÝ Çñ³Ï³Ý³óí»É ¿ áñ³Ï³Ï³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñÇ Ñ³Ù³¹ñÙ³Ý ÙÇçáóáí: àñå»ë ÇÝýáñÙ³óÇ³ÛÇ Ñ³í³ùÙ³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñ ÏÇñ³éí»É »Ý ýáÏáõë ËÙμ»ñÇ ¨ ËáñÇÝ Ñ³ñ-ó³½ñáõÛóÇ Ù»Ãá¹Ý»ñÁ: Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý Ù»ç ÁÝ¹·ñÏí»É »Ý ÏñÃ³Ï³Ý ï³ñμ»ñ ó»Ý-½»ñ áõÝ»óáÕª 18-30, 31-45, 46-Çó μ³ñÓñ ï³ñÇù³ÛÇÝ ËÙμ»ñÇ Ý»ñÏ³Û³óáõóÇãÝ»ñ: Ä³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ñ³Û »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý Ùáï ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ï³ññ»ñÇ ÝÏ³-ñ³·ñáõÃÛáõÝÁ ¨ μÝáñáßáõÙÁ ÑÝ³ñ³íáñ ¹³ñÓ³í Çñ³Ï³Ý³óÝ»É »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ ¨ Ù»Í³Ñ³ë³ÏÝ»ñÇ Ï³ñÍÇùÝ»ñÇ ÁÝ¹Ñ³ÝñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»ñÉáõ-ÍáõÃÛ³Ý ÙÇçáóáí: ò³ÝÏ³ó³Í Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝáõÙ »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛáõÝÁ Ñ³Ý¹Çë³-ÝáõÙ ¿ ³Ù»Ý³éÇëÏ³ÛÇÝ ËáõÙμÁ, áñÇ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ Ï³ñáÕ ¿ Ïñ»É Éáõñç ÷á÷áËáõ-ÃÛáõÝÝ»ñ՝ Ï³åí³Í ÙÇ ß³ñù ·áñÍáÝÝ»ñÇ Ñ»ï, ÇÝãåÇëÇù »Ý ëáóÇ³É³Ï³Ý ÷áË³-Ï»ñåáõÙÝ»ñÁ, ·Éáμ³É³óáõÙÁ, ·Çï³ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙÁ ¨ ³ÛÉÝ: êáõÛÝ Ñá¹-í³ÍÝ áõÕÕí³Í ¿ 18-30 ï³ñÇù³ÛÇÝ ËáõÙμÁ Ý»ñÏ³Û³óÝáÕ »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ ³½·³-ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý áñáß ï³ññ»ñÇ í»ñÉáõÍáõÃÛ³ÝÁ: ê³ »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ ³ÛÝ ë»ñáõÝ¹Ý ¿, áñÝ Çñ ëáóÇ³É³Ï³Ý³óáõÙÝ ¿ ³Ýó»É Ýáñ³ÝÏ³Ë Ð³Û³ëï³ÝÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙª Çñ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý»óÝ»Éáí Ýáñ Ñ³ë³ñ³Ï³ñ·ÇÝ ¨ ÷á÷áËáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇÝ:

Ð³Û ÉÇÝ»Éáõ í»ñ³μ»ñÛ³É ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ï³ñÍÇùÝ»ñÁ »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ Ùáï »ñÏï»ÕíáõÙ »Ý: ºñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ Ù»Í Ù³ëÇÝ Çñ»Ýó Ñ³Û³óùÝ»ñáí Ï³ñ»ÉÇ ¿ ¹³ë»É åñÇÙáñ¹Ç³ÉÇëï³Ï³Ý áõÕÕáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨áñ¹Ý»ñÇ ß³ñù»ñÁ. Áëï ³Û¹ áõÕÕáõ-ÃÛ³Ý ¿ÃÝÇÏ ËÙμ»ñÁ, ³½·»ñÁ ¨ é³ë³Û³Ï³Ý ËÙμ»ñÁ Ï³å³Ïóí³Í »Ý ³ñÛáõÝ³Ïó³-Ï³Ý Ï³å»ñáí ¨ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ »Ý ·»Ý»ïÇÏ í»ñ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù3: äñÇ-Ùáñ¹Ç³ÉÇëï³Ï³Ý áõÕÕáõÃÛáõÝÁ ¿ÃÝáëÁ, ³½·Á ¹Çï³ñÏáõÙ ¿ áñå»ë Ç ëÏ½μ³Ý» ïñí³Í »ñ¨áõÛÃ, áñÁ Ï³ÛáõÝ ¨ ³Ý÷á÷áË ¿: ²Ûë áõÕÕáõÃÛ³Ý Ý»ñÏ³Û³óáõóÇãÝ»ñÁ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ß»ßïÁ ¹ÝáõÙ »Ý ³ñÛáõÝ³Ïó³Ï³Ý - μ³ñ»Ï³Ù³Ï³Ý Ï³å»ñÇ íñ³: ²Ûë-ÇÝùÝ, »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ ·ïÝáõÙ ¿, áñ Ñ³Û Ïáãí»Éáõ Ñ³Ù³ñ Ù³ñ-

1 î»°ë Guibernau M., The Identity of Nations, Cambridge, 2007, ¿ç 11: 2 î»°ë Ø³ñáõÃÛ³Ý Ð., ÐÇßáÕáõÃÛ³Ý ¹»ñÝ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ï³éáõóí³ÍùáõÙ. ï»ë³Ï³Ý Ñ³ñó³¹ñáõÙ-Ý»ñ, ºñ¨³Ý, 2006, ¿ç 10: 3 î»°ë Смит Э., Национализм и модернизм. Критический обзор современных теорий наций и национализма, Москва, 2004, ¿ç 271:

171

¹ÇÏ å»ïù ¿ áõÝ»Ý³Ý ³ñÛáõÝ³Ïó³Ï³Ý Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñ, Ýñ³Ýó Ù»ç å»ïù ¿ ÑáëÇ Ñ³ÛÇ ³ñÛáõÝ, ÍÝáÕÝ»ñÇó ·áÝ» Ù»ÏÁ ÉÇÝÇ Ñ³Û:

ºñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ ÙÛáõë Ù³ëÝ Çñ Ñ³Û³óùÝ»ñáí Ñ³Ý¹»ë ¿ ·³ÉÇë μ³ó³é³å»ë ëáóÇ³É³Ï³Ý ÏáÝëïñáõÏïÇíÇ½ÙÇ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇóª Ï³ñ¨áñ»Éáí ³í»ÉÇ ß³ï Ùß³Ïáõ-Ã³ÛÇÝ Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñÁ: Üñ³Ýó Ñ³Ù³ñ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ ÏáÝëïñáõÏï ¿, áñï»Õ ³é³í»É Ï³ñ¨áñíáõÙ ¿ ³ÝÑ³ïÇ ÇÝùÝ³½·³óáÕáõÃÛáõÝÁ: Ð³Û »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ ³Ûë ËáõÙμÁ ·ïÝáõÙ ¿, áñ Ñ³Û »Ý Ý³¨ ³ÛÝ Ù³ñ¹ÇÏ, áíù»ñ ÏñáõÙ »Ý Ñ³ÛÏ³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃÁ:

ö³ëïáñ»Ý, Ñ³Û ÉÇÝ»Éáõ í»ñ³μ»ñÛ³É »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý Ùáï ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ »ñÏáõ՝ åñÇÙáñ¹Ç³ÉÇëï³Ï³Ý ¨ ÏáÝëïñáõÏïÇíÇëï³Ï³Ý Ñ³Û³óù: ²é³çÇÝÇ Ñ»-ï¨áñ¹Ý»ñÁ ·ïÝáõÙ »Ý, áñ Ñ³Û Ïáãí»Éáõ Ñ³Ù³ñ Ù³ñ¹ÇÏ å»ïù ¿ áõÝ»Ý³Ý ³ñÛáõ-Ý³Ïó³Ï³Ý Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñ, ÇëÏ »ñÏñáñ¹Ý»ñÁ` ÏáÝëïñáõÏïÇíÇëï³Ï³Ý Ñ³Û³óù-Ý»ñ áõÝ»óáÕÝ»ñÁ, Ñ³Û »Ý Ñ³Ù³ñáõÙ Ý³¨ Ýñ³Ýó, áíù»ñ ÏñáõÙ »Ý Ñ³ÛÏ³Ï³Ý Ùß³-ÏáõÛÃÁ ¨ Çñ»Ýó Ñ³Ù³ñáõÙ »Ý Ñ³Û:

²Ý¹ñ³¹³éÝ³Éáí ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ μ³Õ³¹ñÇãÇÝ (É»½áõ, ÏñáÝ, ëÇÙíáÉÝ»ñ)ª Ýß»Ýù, áñ í»ñçÇÝÇë Ñ»ï Ï³åí³Í ÝáõÛÝå»ë Ñ»ï³ùñùÇñ ³é³ÝÓ-Ý³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñ μ³ó³Ñ³Ûïí»óÇÝ:

È»½áõ: ºñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý Ù»Í Ù³ëÁ Ñ³Ïí³Í ¿ ³ÛÝ Ï³ñÍÇùÇÝ, áñ Ñ³Û Ïáãí»-Éáõ Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ ³éÝí³½Ý Ëáë»É ¨ Ùï³Í»É Ñ³Û»ñ»Ý: ²ÛëÇÝùÝ, É»½áõÝ՝ áñå»ë Ùß³ÏáõÛÃÇ ï³ññ, ³Ýã³÷ Ï³ñ¨áñíáõÙ ¿ »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ ËÙμÇ ÏáÕÙÇó áñå»ë ³½-·Ç ¨ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ÛÙ³Ý Ï³Ù ·áñÍáÝ: ºñÇï³-ë³ñ¹Ý»ñÁ Ý³¨ ·Çï³ÏóáõÙ »Ý, áñ Ñ³Û»ñ»ÝÁ û·ÝáõÙ ¿ Ñ³Û»ñÇ ÇÝï»·ñÙ³ÝÁ ¨ Ñ³-Ù³ËÙμÙ³ÝÁ: È»½íÇ ¹»ñÁ Çñ³Ï³ÝáõÙ ß³ï Ù»Í ¿ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñÙ³Ý ¨ å³Ñå³ÝÙ³Ý ·áñÍáõÙ, ù³ÝÇ áñ É»½áõÝ Ýå³ëïáõÙ ¿ Ñ³Õáñ¹³ÏóÙ³ÝÁ, ÇëÏ ÙÇ¨-ÝáõÛÝ É»½áõÝ áõÝ»óáÕÝ»ñÁ ³í»ÉÇ Ñ»ßï ¨ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï »Ý Ñ³Õáñ¹³ÏóíáõÙ ÙÇÙÛ³Ýó Ñ»ï, ÇÝãÁ ¨ë ³å³ÑáíáõÙ ¿ Ýñ³Ýó ÙÇ³ëÝ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: âÝ³Û³Í ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³Ý-ùÇÝ, áñ Ñ³ñóí³Í »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÁ ³Ýã³÷ Ï³ñ¨áñáõÙ »Ý Ñ³Ûáó É»½íÇ ¹»ñÁ ³½-·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝÙ³Ý ·áñÍáõÙ, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí Ýñ³Ýó ÙÇ Ù³ëÁ ·ïÝáõÙ ¿, áñ ³ÛÝ ãÇ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ÉÇ³ñÅ»ù μ³í³ñ³ñ å³ÛÙ³Ý ¨ ¿³Ï³Ý ¹»ñ ãáõÝÇ Ñ³ÛÇ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ÝÏ³ñ³·ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ` ³ÛëÇÝùÝ ³Û¹ ËÙμÇ ÏáÕÙÇó Ï³ëÏ³ÍÇ ï³Ï ¿ ¹ñíáõÙ É»½íÇ` áñå»ë ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ï³ñ¨áñ μ³Õ³¹ñÇãÇ ¹»ñÁ:

ÎñáÝ ¨ Ð³Û ²é³ù»É³Ï³Ý »Ï»Õ»óÇ: Àëï »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ` ÏñáÝÁ ³ÛÉ¨ë ãÇ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ Ï³åáÕ ûÕ³Ï Ñ³Û»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ù³ÝÇ áñ ýáõÝÏóÇáÝ³É ³éáõÙáí ³ÛÝ í³Õáõó Ïáñóñ»É ¿ Çñ ¹»ñÁ: Ð³ñóí³Í »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ ·»ñ³ÏßáÕ Ù³ëÁ ·ïÝáõÙ ¿, áñ Ñ³Û ³é³ù»É³Ï³Ý »Ï»Õ»óáõ ¹»ñÁ ¨ ýáõÝÏóÇáÝ³ÉáõÃÛáõÝÁ Çç»É ¿ ³½·Ç Ñ³-Ù³ËÙμÙ³Ý ¨ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý í»ñ³ÑëÏÙ³Ý ·áñÍáõÙ: àñå»ë í»ñáÝßÛ³É ËÝ¹ñÇ μ³ó³ïñáõÃÛáõÝ` »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÝ ³é³ç »Ý ù³ßáõÙ »ñÏáõ ÷³ëï³ñÏ, áñáÝù Ï³ñ¨áñíáõÙ »Ý Ýñ³Ýó ÏáÕÙÇó`

• 1-ÇÝ ÷³ëï³ñÏÝ ³ÛÝ ¿, áñ Ñá·¨áñ³Ï³ÝÇ Ï»ñå³ñÝ ³Õ³í³Õí³Í ¿ »ñÇï³-ë³ñ¹Ý»ñÇ Ùáï: ºÏ»Õ»óÇÝ »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³Ý Ùáï ³ëáó³óíáõÙ ¿ Ñá·¨áñ³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ»ï: ØÇ¨ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ Ñ³Ï³ëáõÃÛáõÝ Å³Ù³-Ý³Ï³ÏÇó Ñá·¨áñ³Ï³ÝÝ»ñÇ ¨ Ñá·¨áñ³Ï³ÝÝ»ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý áõÝ»ó³Í Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÇ ÙÇç¨, ÇÝãÝ ¿É μ»ñáõÙ ¿ »Ï»Õ»óáõ ¹»ñÇ ¨ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É ³Ýíëï³ÑáõÃÛ³Ý ³é³ç³óÙ³ÝÁ: ²ÛëÇÝùÝ, »ñÇï³-ë³ñ¹Ý»ñÁ ·ïÝáõÙ »Ý, áñ »Ï»Õ»óáõª áñå»ë Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý Ï³ñ¨áñ ÇÝëïÇïáõïÇ ¹»ñÁ áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý Ï³åí³Í ¿ Ñá·¨áñ³Ï³ÝÇ Ï»ñå³ñÇ Ñ»ï:

• 2-ñ¹ ÷³ëï³ñÏÁ, Áëï »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ, Ï³Û³ÝáõÙ ¿ Ýñ³ÝáõÙ, áñ »Ï»Õ»óÇÝ ³ÛÉ¨ë Ñ³Ý¹»ë ãÇ ·³ÉÇë áñå»ë ÇÝùÝÇßË³Ý Ï³éáõÛó: ºñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÁ ¹³ å³ÛÙ³-Ý³íáñáõÙ »Ý ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³Ýùáí, áñ »Ï»Õ»óÇÝ Ï³Ëí³Í ¿ ÇßË³ÝáõÃÛáõÝÇó, ¨ Ñ³-×³Ë áñå»ë Ï³ÝáÝ Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ ¿ ÇßË³ÝáõÃÛ³Ý ß³Ñ»ñÁ, ³ÛÉ áã Ã» ÏñáÝ³Ï³Ý: ê³ Éáõñç ÑÇÙÝ³ËÝ¹Çñ ¿ Ñ³Û Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, ù³ÝÇ áñ ¹³ñ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ Ñ³Û ³é³ù»É³Ï³Ý »Ï»Õ»óÇÝ ÙÇßï »Õ»É ¿ áÕç Ñ³ÛáõÃÛ³ÝÁ Ñ³Ù³ËÙμáÕ Ï³éáõÛó ¨

172

áõÝ»ó»É ¿ ³½·³å³Ñå³Ý Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ, ë³Ï³ÛÝ ³Ûëûñ ³ÛÝ Ïáñóñ»É ¿ Çñ ³½·³-å³Ñå³Ý ¹»ñÝ áõ Ï³ñ¨áñáõÃÛáõÝÁ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ñ³Û »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ:

²½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ï³ñ¨áñ ³ñÅ»ùÝ»ñÇó ¿ Ñ³Ûñ»ÝÇùÁ ¨ ³Ù»Ý Ù»ÏÝ áõÝÇ í»ñ-çÇÝÇë ë»÷³Ï³Ý ÁÝÏ³ÉáõÙÁ: Ð³Ûñ»ÝÇùÇ í»ñ³μ»ñÛ³É »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý ßñç³ÝáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý μ³½Ù³½³Ý ÁÝÏ³ÉáõÙÝ»ñ, ë³Ï³ÛÝ »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ ·»ñ³ÏßéáÕ Ù³ëÇ Ùáï ³ÛÝ ãáõÝÇ å³ïÙ³Ï³Ý (³ÝóÛ³ÉÇ) å³ÛÙ³Ý³íáñí³ÍáõÃÛáõÝ ¨ Ñ³Ý¹»ë ¿ ½³ÉÇë áñå»ë ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý ï³ñ³Íù, áñÝ ÁÝ¹·ñÏáõÙ ¿ Ý»ñÏ³ÛÇë ÐÐ-Ç ¨ ÈÔÐ-Ç ï³-ñ³ÍùÝ»ñÁ: ê³, Çñ Ñ»ñÃÇÝ, Ï³ñáÕ ¿ μ»ñ»É §³í»ïÛ³ó¦ »ñÏñÇ Ñ³Ý¹»å å³Ñ³Ý-ç³ïÇñáõÃÛ³Ý í»ñ³óÙ³ÝÁ ·³ÉÇù ë»ñáõÝ¹Ý»ñÇ Ùáï: ºñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý ÙÇ Ù³ëÇ Ùáï ¿É Ñ³Ûñ»ÝÇùÝ áõÝÇ ëÇÙíáÉÇÏ μÝáõÛÃ: ºí áñå»ë ³Û¹åÇëÇ ëÇÙíáÉ ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ Ñ³Ý¹»ë ¿ ·³ÉÇë Ø³ëÇë ë³ñÁ:

²½·Ç ·áÛ³å³Ñå³ÝÙ³Ý Ýß³Ý³Ï³ÉÇ ·áñÍáÝÝ»ñÇó ¿ ÏáÉ»ÏïÇí ÑÇßáÕáõÃÛáõÝÁ: ÐÇß»É՝ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿ ³ÝóÛ³ÉÇ ÙÇ Ù³ëÁ ï»Õ³¹ñ»É Ý»ñÏ³ÛÇ Ñ³Û³óùÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ-·Ç áõ Ï³ñÇùÝ»ñÇ ëå³ë³ñÏÙ³Ý Ù»ç1: ²é³Ýó ÏáÉ»ÏïÇí ÑÇßáÕáõÃÛ³Ý ³½·Á ·áÛáõ-ÃÛáõÝ áõÝ»Ý³É ãÇ Ï³ñáÕ: ²½·Ç, ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ë³Õ³Õ áãÝã³óáõÙÁ ëÏëíáõÙ ¿ ÏáÉ»ÏïÇí ÑÇßáÕáõÃÛ³Ý áãÝã³óáõÙÇó2: ²Ý¹ñ³¹³éÝ³Éáí Ñ³Û»ñÇ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõ-ÃÛ³Ý Ï³ñ¨áñ³·áõÛÝ ï³ññ»ñÇó Ù»ÏÇÝ՝ ÏáÉ»ÏïÇí ÑÇßáÕáõÃÛ³ÝÁ՝ ó»Õ³ëå³Ýáõ-ÃÛ³ÝÁ, å³ñ½ ¿ ¹³éÝáõÙ, áñ, ãÝ³Û³Í ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÇÝ, áñ Ñ³ñóí³Í »ñÇï³-ë³ñ¹Ý»ñÇ ½·³ÉÇ Ù³ëÁ ·ïÝáõÙ ¿, áñ ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý ÷³ëïÇ ×³Ý³ãÙ³Ý ·áñÍ-ÁÝÃ³óÁ áñ¨¿ ¿³Ï³Ý ³ñÅ»ù ãáõÝÇ Çñ»Ýó Ñ³Ù³ñ, ù³ÝÇ áñ áõÝÇ ¨ Ïñ»Éáõ ¿ Ó¨³Ï³Ý μÝáõÛÃ, ë³Ï³ÛÝ, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇßáÕáõÃÛáõÝÁ ³Ýã³÷ Ï³-ñ¨áñíáõÙ ¿ Ýñ³Ýó ÏáÕÙÇó: ò»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇßáÕáõÃÛáõÝÁ »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ ÏáÕ-ÙÇó Ï³ñ¨áñíáõÙ ¿ ³ÛÝ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó, áñ ³ÛÝ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ ³½·Ç ³ÝóÛ³ÉÇ Ï³ñ¨áñ ¿ç»ñÇó Ù»ÏÁ, áñÁ å»ïù ¿ ÑÇß»É՝ ³ÝóÛ³ÉÇó ¹³ë»ñ ù³Õ»Éáõ Ñ³Ù³ñ, μ³óÇ ³Û¹, ³ÛÝ, Áëï »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ, ÙÇßï ½·áõß³óÝáõÙ ¿ Ñ³ñ¨³ÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ ¨ ½·áÝ ¿ å³ÑáõÙ Ñ³Û»ñÇ áõß³¹ñáõÃÛáõÝÁ:

ò»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇßáÕáõÃÛáõÝÁ ³½·Ç Ñ³Ù³ñ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ áÕç Ñ³Ûáõ-ÃÛ³ÝÁ ÙÇ³íáñáÕ ¨ Ñ³Ù³ËÙμáÕ ·ñ»Ã» ÙÇ³Ï ·áñÍáÝÝ ³Ûëûñ ¨ »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý áñáß Ù³ëÇ Ùáï Ï³ ÝáõÛÝÇëÏ Ùï³í³ËáõÃÛáõÝ, áñ ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý ÷³ëïÇ ×³Ý³-ãáõÙÇó Ñ»ïá áÕç Ñ³ÛáõÃÛáõÝÁ ³Ûëù³Ý Ñ³Ù³ËÙμí³Í ãÇ ÉÇÝÇ, áñù³Ý ³Ûëûñ ¿ ¨ ÝáõÛÝÇëÏ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý Ï³ñÍÇùÝ»ñ, áñ ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý ÷³ëïÇ ×³Ý³ãáõÙáí Ï³ñáÕ »Ýù áñ³Ï³å»ë §ÏáñóÝ»É¦ ë÷ÛáõéùÇ ÙÇ Ù³ëÁ:

Ø»ñ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÝ ¿ Ý³¨ Õ³ñ³μ³ÕÛ³Ý Ñ³Ï³Ù³ñïáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ¹³ñÓ»É ¿ Ñ³Û»ñÇ ÏáÉ»ÏïÇí ÑÇßáÕáõÃÛ³Ý ÙÇ Ù³ëÁ: ºñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý Ù»Í³Ù³ë-ÝáõÃÛáõÝÁ ·ïÝáõÙ ¿, áñ Ô³ñ³μ³ÕÛ³Ý ß³ñÅáõÙÝ áõ Ñ³Ï³Ù³ñïáõÃÛáõÝÁ ÷áË»É »Ý Ñ³Û»ñÇ ³½·³ÛÇÝ μÝ³íáñáõÃÛáõÝÁ ¨ »ñÏ³ñ Å³Ù³Ý³Ï ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ å³ñï-íáÕÇ Ñá·»μ³ÝáõÃÛáõÝÁ í»ñ³Íí»É ¿ Ñ³ÕÃáÕ ³½·Ç Ñá·»μ³ÝáõÃÛ³Ý: âÝ³Û³Í ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÇÝ, áñ »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ ·»ñ³ÏßéáÕ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ ·ïÝáõÙ ¿, áñ Õ³ñ³μ³ÕÛ³Ý Ñ³Ï³Ù³ñïáõÃÛáõÝÁ ¹»é¨ë Çñ í»ñçÝ³Ï³Ý Ñ³Ý·áõó³ÉáõÍáõÙÁ ãÇ ëï³ó»É, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, Ï³ñÍáõÙ ¿, áñ ³Û¹ Ñ³Ï³Ù³ñïáõÃÛáõÝÇó Ñ³ÕÃ³Ý³Ï³Í »Ý ¹áõñë »Ï»É Ñ³Û»ñÁ ¨ Ñ³Û ³½·Á ³ÙμáÕçáõÃÛ³Ùμ:

ÆÝãå»ë óáõÛó ¿ ï³ÉÇë ï³ñμ»ñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ å³ïÙ³Ï³Ý ÷áñÓÁ՝ Ñ³í»ñÅ³-Ï³Ý ÃßÝ³ÙÇÝ»ñ ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝ»Ý: ê³Ï³ÛÝ Ï³Ý ÑÇÙÝ³ËÝ¹ÇñÝ»ñ, áñáÝù Ñ³í»ñÅ ÙÝáõÙ »Ý ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ å³ïÙ³Ï³Ý ÑÇßáÕáõÃÛ³Ý Ù»ç: ÊáëùÁ ïíÛ³É ¹»åùáõÙ í»-ñ³μ»ñáõÙ ¿ ÙÇ ÅáÕáíñ¹Ç ÏáÕÙÇó ÙÛáõëÇ ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³ÝÁ ¨ Ñ³Ûñ»ÝÇùÇ ½³íÃ-Ù³ÝÁ: Î³åí³Í ³ÛÝ Ñ³ñóÇ Ñ»ï, Ã» áíù»ñ »Ý Ù»ñ μ³ñ»Ï³ÙÝ»ñÝ áõ ÃßÝ³ÙÇÝ»ñÁ, å³ñ½ ¹³ñÓ³í, áñ »Ã» Ãáõñù»ñÁ ¨ ³¹ñμ»ç³ÝóÇÝ»ñÁ Ñ³ñóíáÕÝ»ñÇ Ùáï μ³ó³é³-

1 î»°ë Schwartz B., The Social Context of Commemoration: A Study in Collective Memory, ”Social Forces”, Vol. 61, No. 2, 1982, ¿ç 374: 2 î»°ë Êáõñßáõ¹Û³Ý È., Ð³Ûáó ³½·³ÛÇÝ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝ, ºñ¨³Ý, 1999, ¿ç 22-23:

173

å»ë ³ëáó³óíáõÙ »Ý ÃßÝ³Ùáõ Ñ»ï, ³å³ éáõëÝ»ñÇÝ՝ áñå»ë Ñ³Û ³½·Ç μ³ñ»Ï³Ù-Ý»ñ, áã μáÉáñ Ñ³ñóíáÕÝ»ñÝ »Ý ÁÝ¹áõÝáõÙ: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë, »Ã» Ù»Í³Ñ³ë³ÏÝ»ñÇ Ùáï éáõëÝ»ñÁ Ñ³Ý¹»ë »Ý ·³ÉÇë áñå»ë Ñ³Û»ñÇ, Ñ³Û ³½·Ç μ³ñ»Ï³ÙÝ»ñ, ³å³ »ñÇ-ï³ë³ñ¹Ý»ñÇ ½·³ÉÇ Ù³ëÁ Ñ³Ïí³Í ¿ ³ÛÝ Ï³ñÍÇùÇÝ, áñ Ù»Ýù՝ Ñ³Û»ñë, ³½·Ç μ³ñ»-Ï³ÙÝ»ñ ãáõÝ»Ýù, ³ÛëÇÝùÝ, éáõëÝ»ñÁ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ »Ý Ï»ÕÍ μ³ñ»Ï³ÙÝ»ñ: èáõëÝ»ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É ÝÙ³Ý Ùï³Í»É³Ï»ñåÁ »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ ³Û¹ ËáõÙμÁ μ³ó³ïñáõÙ ¿ è¸-Ç՝ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ñ³Ý¹»å í³ñáÕ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ùμ, áñÁ, Áëï »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ, ëÇñ³ß³Ñ³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ¿: Ð»ï³ùñùÇñ ¿ñ Ý³¨ å³ñ½»É Ñ³Û »ñÇï³-ë³ñ¹Ý»ñÇ í»ñ³μ»ñÙáõÝùÁ Ð³Û³ëï³ÝÇ ÙÛáõë »ñÏáõ Ñ³ñ¨³ÝÝ»ñÇª å³ñëÇÏÝ»ñÇ ¨ íñ³óÇÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å: ÆÝãå»ë å³ñ½í»ó Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙª Å³Ù³Ý³-Ï³ÏÇó Ñ³Û »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÁ å³ñëÇÏÝ»ñÇ ¨ íñ³óÇÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å áõÝ»Ý μ³í³Ï³-ÝÇÝ ã»½áù í»ñ³μ»ñÙáõÝù: ä³ñëÇÏÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å í»ñ³μ»ñÙáõÝùÁ á°ã μ³ñ»Ï³Ù³-Ï³Ý ¿, á°ã ¿É ÃßÝ³Ù³Ï³Ý, ¨ í»ñçÇÝÝ»ñë ¹Çï³ñÏíáõÙ »Ý ³í»ÉÇ ß³ï áñå»ë åáï»Ý-óÇ³É μ³ñ»Ï³ÙÝ»ñ: Ð³Û »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇª íñ³óÇÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å í»ñ³μ»ñÙáõÝùÁ ÝáõÛÝå»ë ã»½áù ¿, ë³Ï³ÛÝ Ñ³ñóí³Í »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ ·ïÝáõÙ ¿, áñ å³ñëÇÏÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å íëï³ÑáõÃÛáõÝÝ ³í»ÉÇ Ù»Í ¿, ù³Ý íñ³óÇÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å: ìñ³óÇÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å áõÝ»ó³Í íëï³ÑáõÃÛ³Ý ³í»ÉÇ ó³Íñ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ å³ÛÙ³Ý³-íáñí³Í ¿ í»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ íñ³óÇÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Ñ³ÛÏ³Ï³Ý »Ï»Õ»óÇÝ»ñÇ ½³íÃ-Ù³Ý ¹»åù»ñÇ Ñ»ï: ²Ýßáõßï, å»ï³Ï³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏáõÙ Æñ³ÝÇ ¨ ìñ³ëï³ÝÇ Ñ»ï μ³ñ»Ï³Ù³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ëï»ÕÍáõÙÁ å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í ¿ Ð³Û³ëï³ÝÇ ³ßË³ñÑ³ù³Õ³ù³Ï³Ý ¹Çñùáí. »ñÏáõ ÏáÕÙÇó ßñç³å³ïí³Í ÉÇÝ»Éáí ÃßÝ³ÙÇ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñáíª Ð³Û³ëï³ÝÁ §ëïÇåí³Í¦ ¿ μ³ñ»Ï³Ù³Ï³Ý Ï³å»ñ ëï»ÕÍ»É ÙÛáõë »ñÏáõ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï: ºí ³Ûëå»ë, ÁÝ¹Ñ³Ýñ³óÝ»Éáí ÃßÝ³Ùáõ ¨ μ³ñ»-Ï³ÙÇ í»ñ³μ»ñÛ³É Ñ³Û »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ áõÝ»ó³Í Ï³ñÍÇùÝ»ñÁ, Ýß»Ýù, áñ Ãáõñù»ñÁ ¨ ³¹ñμ»ç³ÝóÇÝ»ñÁ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ »Ý ÃßÝ³ÙÇ, éáõëÝ»ñÁª ·áñÍáÕ, å³ñëÇÏÝ»ñÁª åá-ï»ÝóÇ³É, ÇëÏ íñ³óÇÝ»ñÁª ×³ñ³Ñ³ïÛ³É μ³ñ»Ï³ÙÝ»ñ:

Â» ÇÝãåÇëÇÝ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ §Ç¹»³É³Ï³Ý Ñ³ÛÁ¦ ¨ ÇÝã ³ñÅ»ùÝ»ñáí å»ïù ¿ ³é³çÝáñ¹íÇ` »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ Ùáï ·»ñ³ÏßéáõÙ ¿ ³ÛÝ ï»ë³Ï»ïÁ, áñ Ç¹»³É³Ï³Ý Ñ³ÛÁ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ å»ïù ¿ ëÇñá, å³ñï³íáñí³ÍáõÃÛ³Ý ¨ å³ï³ëË³Ý³ïíáõ-ÃÛáõÝ ½·³óáõÙ áõÝ»Ý³ Çñ ³½·Ç ¨ Ñ³Ûñ»ÝÇùÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ: àõß³·ñ³í ¿, Ï³ñÍáõÙ »Ù, ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ, áñ »Ã» Ù»Í³Ñ³ë³ÏÝ»ñÇ Ùáï Ç¹»É³Ï³Ý Ñ³ÛÇ Ï»ñå³ñÝ áõÝÇ ³í»ÉÇ ß³ï í»ñ³ó³Ï³Ý μÝáõÛÃ, ³å³ Ñ³Û »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³Ý Ùáï ³ÛÝ ³í»ÉÇ Ñëï³Ï ¨ Ù³ñÙÝ³íáñí³Í ¿ ¨ áñå»ë ³Û¹ Ï»ñå³ñÇ ÏñáÕ Ñ³Ý¹»ë ¿ ·³ÉÇë ûñÇÝ³Ï Þ. ²½Ý³íáõñÁ:

Ð»ï³ùñùÇñ ¿ñ å³ñ½»É Ý³¨, Ã» áíù»ñ »Ý ³Ûëûñí³ »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ³½·³ÛÇÝ Ñ»ñáëÝ»ñ: Ø³ëÝ³íáñ³å»ë »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ Ù»Í³Ù³ë-ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³½·³ÛÇÝ Ñ»ñáëÁ å³ñï³¹Çñ ã¿ áñ ë»ñÇ ³ÝóÛ³ÉÇó, ³ÛÉ Ï³ñáÕ ¿ ÉÇ-Ý»É ÙÇ³Ý·³Ù³ÛÝ Ý»ñÏ³ÛÇ Ù³ñÙÝ³íáñáõÙ: ÆÝãå»ë å³ñ½ ¹³ñÓ³í, áñå»ë Ñ»ñáë ÁÝÏ³ÉíáõÙ »Ý μáÉáñ ³ÛÝ Ù³ñ¹ÇÏ, áíù»ñ ³½·Ç Ñ³Ù³ñ É³í μ³Ý »Ý ³ñ»É. Ù³ñ¹ÇÏ, áíù»ñ áñ¨¿ μÝ³·³í³éáõÙ Çñ³Ï³Ý³óñ»É »Ý Ñ³Ù³ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ: Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ñ³ñóíáÕÝ»ñÁ Ý³¨ ³é³ÝÓ-Ý³óñÇÝ ³½·³ÛÇÝ Ñ»ñáë ÉÇÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ ÙÇ ù³ÝÇ å³ñï³¹Çñ Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñ, áñáÝù å»ïù ¿ áõÝ»Ý³É ³½·³ÛÇÝ Ñ»ñáë Ñ³Ù³ñí»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ¸ñ³Ýù »Ý՝ Ñ³Ûñ»Ý³-ëÇñáõÃÛáõÝÁ, ³½·³ëÇñáõÃÛáõÝÁ, ³ñ¹³ñ³ÙïáõÃÛáõÝÁ, å³ñ½áõÃÛáõÝÁ ¨ ËÇ½³Ëáõ-ÃÛáõÝÁ, ³½·Ç ¹Åí³ñ å³Ñ»ñÇÝ û·ÝáõÃÛ³Ý Ñ³ëÝ»Éáõ áõÝ³ÏáõÃÛáõÝÁ:

ö³ëïáñ»Ý, §³½·³ÛÇÝ Ñ»ñáëÁ¦ Ñ³Û »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ Ùáï áõÝÇ ÝáñÙ³ïÇí³-ÛÇÝ ³ñï³Ñ³ÛïáõÙ ¨ ÝáõÛÝ³óíáõÙ ¿ §Ç¹»³É³Ï³Ý Ñ³ÛÇ¦ Ñ»ï: Àëï »ñÇï³ë³ñ¹-Ý»ñÇ՝ ³½·³ÛÇÝ Ñ»ñáëÁ, ÇÝãå»ë Ç¹»³É³Ï³Ý Ñ³ÛÁ, ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ñ³Ûñ»Ý³ë»ñ ¨ áõÝ»Ý³ ëÇñá, å³ñï³íáñí³ÍáõÃÛ³Ý ¨ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý ½·³óáõÙ Çñ ³½·Ç ¨ Ñ³Ûñ»ÝÇùÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ: ÆëÏ í»ñáÝßÛ³É Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñÁ Ñ³Ý-

174

¹Çë³ÝáõÙ »Ý Ý³¨ ³ñÅ»ù – ÙÇçáóÝ»ñ, áñáÝù ³ÝÑñ³Å»ßï »Ý ÝÙ³Ý³ïÇå Ï»ñå³ñÇ Ó¨³íáñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ:

²Ý¹ñ³¹³éÝ³Éáí Ñ³Û »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ ù³Õ³ù³Ï³Ý Ù³ëÝ³ÏóáõÃÛ³ÝÁ՝ å³ñ½ ¹³ñÓ³í, áñ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ñ³Û »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛáõÝÁ ³ßË³ïáõÙ ¿ Ù³ëÝ³ÏÇó ÉÇ-Ý»É ù³Õ³ù³Ï³Ý μáÉáñ Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ï»ÕÛ³Ï ÉÇÝ»É ù³Õ³ù³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝ»ñÇÝ ¨ Çñ»Ýó Ñ³Ù³ñáõÙ »Ý ù³Õ³ù³Ï³Ý³å»ë ³ÏïÇí, ÇëÏ §ù³Õ³-ù³Ï³Ý ³ÏïÇíáõÃÛáõÝ¦ Ñ³ëÏ³óáõÃÛ³Ý ï³Ï Ñ³ëÏ³ÝáõÙ »Ý Ù³ëÝ³ÏóáõÃÛáõÝÁ ù³-Õ³ù³Ï³Ý ¨ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ·ñ»Ã» μáÉáñ ï»ë³ÏÇ Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ù³Õ³-ù³Ï³Ý ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ³Ý¹³Ù³ÏóáõÃÛáõÝÁ áñ¨¿ Ïáõë³ÏóáõÃÛ³Ý: Ð³ïÏ³Ýß³-Ï³Ý ¿ Ý³¨ ³ÛÝ ÷³ëïÁ, áñ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÁ ù³Õ³ù³Ï³Ý ¹³ß-ïáõÙ ÁÝ¹·Íí³Í ³é³çÝáñ¹Ý»ñ ã»Ý ï»ëÝáõÙ, áñáÝù íëï³ÑáõÃÛáõÝ »Ý Ý»ñßÝãáõÙ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý É³ÛÝ ß»ñïÇ Ùáï ¨ áñáÝù Ñ³Û ³½·Ç ÏÛ³ÝùÇ Ï³ñ¨áñ³·áõÛÝ å³Ñ»-ñÇÝ Ï³ñáÕ »Ý áÕç ³½·Á ï³Ý»É Çñ»Ýó Ñ»ï¨Çó: ê³Ï³ÛÝ, ÇÝãå»ë óáõÛó ¿ ï³ÉÇë å³ïÙ³Ï³Ý ÷áñÓÁ, ÝÙ³Ý ³é³çÝáñ¹Ý»ñÁ Ñ»Ýó Ç Ñ³Ûï »Ý ·³ÉÇë ³½·Ç ×³Ï³ï³·-ñÇ Ï³ñ¨áñ, í×é³Ï³Ý å³Ñ»ñÇÝ:

²Ý¹ñ³¹³éÝ³Éáí ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñÙ³Ý ¨ ³Ùñ³åÝ¹Ù³Ý ³ÛÝåÇëÇ Ï³ñ¨áñ ³·»ÝïÝ»ñÇÝ, ÇÝãåÇëÇù »Ý ¼ÈØ-Ý»ñÁ ¨ Ñ³Ýñ³ÏñÃ³Ï³Ý ¹åñáóÝ»ñÁ՝ ³ñ-Ó³Ý³·ñí»ó Ñ»ï¨Û³É ÷³ëïÁ. »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ Ùáï í»ñáÝßÛ³É ³·»ÝïÝ»ñÇ Ñ³Ý-¹»å íëï³ÑáõÃÛáõÝÁ ·ïÝíáõÙ ¿ μ³í³Ï³ÝÇÝ ó³Íñ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ íñ³: ÆÝãå»ë ·Ç-ï»Ýù, ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ Éñ³ïí³ÙÇçáóÝ»ñÇ ¨ ³½·³ÛÇÝ ÏñÃ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ ÙÇç¨ ë»ñï Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛáõÝÁ Ï³ñáÕ ¿ Ýå³ëï»É ³½·Ç å³ïÏ»ñÇ ¨ ¹ÇÙ³·ÍÇ, ³½·³ÛÇÝ ¨ å»ï³Ï³Ý ëÇÙíáÉÝ»ñÇ, ³ñÅ»ùÝ»ñÇ ¨ ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÇ, Ï»Ýë³Ï»ñåÇ ¨ ³åñ»É³á×Ç í»ñ³μ»ñÛ³É ·³Õ³÷³ñÝ»ñÇ ï³ñ³ÍÙ³ÝÁ ¨ ÁÝ¹áõÝÙ³ÝÁ, ë³Ï³Û³Ý, Áëï »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ, ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ³Ûë ³·»ÝïÝ»ñÁ ã»Ý ·áñÍáõÙ ÇÝãå»ë Ñ³ñÏÝ ¿: Ð»éáõëï³ï»ëáõÃÛáõÝÁª ³Ù»Ý³É³ÛÝ ¨ μ³½Ù³Éë³ñ³Ý ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ Éñ³ïí³ÙÇçáóÁ, »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ Ùáï ³Ûëûñ Çñ ï»ÕÁ ëÏë»É ¿ ½Çç»É Ñ³Ù³ó³ÝóÇÝ: àñå»ë ³Ûë Ñ³Ý·³Ù³ÝùÇ å³ï×³éÝ»ñ ÝßíáõÙ »Ý í»ñçÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñë Ñ³Ù³-ó³ÝóÇ ³í»ÉÇ Ù³ïã»ÉÇ ¹³éÝ³ÉÁ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ³ÝÑñ³Å»ßï ÇÝýáñÙ³óÇ³ÛÇ ¨ ³Û¹ ÇÝýáñÙ³óÇ³ÛÇ ³ÕμÛáõñÝ»ñÇ μ³½Ù³½³ÝáõÃÛáõÝÁ:

²ÛëåÇëáí, »Ã» ÷áñÓ»Ýù ³Ù÷á÷»É Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ñ³Û »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÝ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ¨ í»ñçÇÝÇë ï³ññ»ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É, ³å³ Ï³ñáÕ »Ýù Ýß»É, áñ »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ Ùáï ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý áñáß ï³ññ»ñ Çñ»Ýó μÝáõÛÃáí ËÝ¹ñ³Ñ³ñáõÛó ¨ éÇëÏ³ÛÇÝ »Ý ¨ ³Ûë áÉáñïáõÙ ß³ñáõÝ³Ï³μ³ñ Çñ³Ï³Ý³óíáÕ ëáóÇáÉá·Ç³Ï³Ý Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÃáõÛÉ Ïï³Ý Ñ³ëÏ³Ý³É »ñÇ-ï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý éÇëÏ³ÛÇÝ ÏáÕÙ»ñÁ, Ùß³Ï»É í»ñçÇÝÇë å³Ñ-å³ÝÙ³Ý ¨ ³Ùñ³åÝ¹Ù³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ¨ μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñ Ï³ï³ñ»É ³Û¹ áÉáñïáõÙ:

ВЫРАЖЕНИЕ НАЦИОНАЛЬНОЙ ИДЕНТИЧНОСТИ В ПРЕДСТАВЛЕНИЯХ

СОВРЕМЕННОЙ АРМЯНСКОЙ МОЛОДЕЖИ Степан Агабабян

Молодежь играет важную роль в любом обществе, являясь основной силой

социального развития и дальнейшего совершенствования. Однако молодежь также входит в группу риска, т.к. ее идентичность может сильно меняться под воздействием разных факторов.

В статье представлены результаты социологического исследования, целью которого стало выявление элементов и основных характеристик национальной идентичности современной армянской молодежи. В статье описывается отношение современной армянской молодежи к таким элементам национальной идентичности, как культура, язык, коллективная память и т.д.

175

THE EXPRESSION OF NATIONAL IDENTITY IN THE IDEAS OF CONTEMPORARY ARMENIAN YOUTH

Stepan Aghababyan

The youth has an important role in every society. It acts as the main force of social development and further improvement. At the same time, the youth is one of the risk groups whose identity can be changed mostly by the influence of different factors. This article presents the results of the research, which has been conducted having the purpose to study the elements and main characteristics of Armenian youth’s national identity. The article describes the attitudes of Armenian contemporary youth towards such elements of national identity as the native language and culture and collective memory, etc.

176

êàòÆ²È²Î²Ü ²ÞÊ²î²ÜøÆ ÎÆð²èØ²Ü ÐÜ²ð²ìàðàôÂÚàôÜÜºðÀ ÐÐ-àôØ ²Ôø²îàôÂÚ²Ü ÐÆØÜ²ÊÜ¸ðÆ Ð²ÔÂ²Ð²ðØ²Ü ¶àðÌÀÜÂ²òàôØ

î³Ã¨ÇÏ Î³ñ³å»ïÛ³Ý ºäÐ, êáóÇáÉá·Ç³ÛÇ ý³ÏáõÉï»ï, μ³Ï³É³íñÇ³ïÇ áõë³ÝáÕ

¶Çï. Õ»Ï.՝ ¹³ë³Ëáë Ø. Ú³ñÙ³ÉáÛ³Ý ¾É÷áëï` [email protected]

²Õù³ïáõÃÛáõÝÁ Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÇÝ ÑÇÙÝ³ËÝ¹Çñ ¿` Ï³Ý·Ý³Í áÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý

³éç¨: ¼·³ÉÇ ÏáñáõëïÝ»ñ ¿ ÏñáõÙ ³ÛÝ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ, áñï»Õ ß³ï »Ý ³Õù³ï-Ý»ñÁ: ²Û¹ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ëÏëáõÙ ¿ ³ëïÇ×³Ý³μ³ñ Ù³ëÝ³ïí»É: ²Õù³ïÝ»ñÁ, ½ñÏí³Í ÉÇÝ»Éáí ³ñÅ³Ý³í³Û»É ³åñ»Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, ¹áõñë »Ý ÙÝáõÙ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇó ¨ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ÝáõÙ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³ÝÏáõÙ, Ýñ³ ï³ñ-ñ»ñÇ Ñ»é³óáõÙ, áñÝ ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ ¿ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÇ, ëáóÇ-³É³Ï³Ý ÙÇ³ëÝ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ïáñëïáí:

ÐÐ-áõÙ ÝáõÛÝå»ë ³Õù³ïáõÃÛ³Ý óáõó³ÝÇßÝ»ñÁ μ³í³Ï³Ý ³ÝÑ³Ý·ëï³óÝáÕ »Ý: Î³ñÍ»ë Ã», å»ïáõÃÛáõÝÁ ÷áñÓáõÙ ¿ ù³ÛÉ»ñ Ó»éÝ³ñÏ»É í»ñçÇÝÇë Í³í³ÉÝ»ñÇ Ïñ×³ïÙ³Ý áõÕÕáõÃÛ³Ùμ, ë³Ï³ÛÝ áñù³Ýá±í »Ý ³Û¹ ù³ÛÉ»ñÁ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï, áñù³-Ýá±í ¿ ³Û¹ ·áñÍÁÝÃ³óÝ»ñáõÙ Ý»ñ³éí³Í ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ßË³ïáÕÁ ¨ í»ñç³å»ë ÇÝãå»±ë ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ßË³ïáÕÁ Ï³ñáÕ ¿ Ýå³ëï»É ³Õù³ïáõÃÛ³Ý Ñ³ÕÃ³Ñ³ñ-Ù³ÝÁ:

¸»é¨ë ßáõÏ³Û³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ³ÝóÙ³Ý ëÏ½μÝ³Ï³Ý Å³Ù³Ý³Ï³-ßÁñç³ÝáõÙ Ð³Û³ëï³ÝÁ ²äÐ »ñÏñÝ»ñÇ ß³ñùáõÙ ³Ù»Ý³Ù»Í ÏáñáõëïÝ áõÝ»ó³í Ñ³-Ù³Ë³éÝ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ùμ: Ð³Û³ëï³ÝáõÙ ïÝï»ë³-Ï³Ý ³ÝÏáõÙÁ å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í ¿ñ ÙÇ ß³ñù ûμÛ»ÏïÇí ¨ ëáõμÛ»ÏïÇí å³ï×³éÝ»-ñáí (êåÇï³ÏÇ ³í»ñÇã »ñÏñ³ß³ñÅÁ, ÊêÐØ-Ç ÷Éáõ½áõÙÁ ¨ ÐÐ ïÝï»ë³Ï³Ý ¨ ù³-Õ³ù³Ï³Ý ³ÝÏ³ËáõÃÛ³Ý Ó»éù μ»ñáõÙÁ, ³ñó³ËÛ³Ý å³ï»ñ³½ÙÁ, ¿Ý»ñ·»ïÇÏ³-Ï³Ý ×·Ý³Å³ÙÁ, ³ÝÏ³ÝáÝ ¨ áã Ë»É³ÙÇï ë»÷³Ï³Ý³ßÝáñÑáõÙÁ ¨ ³ÛÉÝ): îñ³Ýë-ýáñÙ³óÇ³ÛÇ Ñ»ï¨³Ýùáí »ñÏñáõÙ ß³ï Ï³ñ× Å³ÙÏ»ïáõÙ μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý μ³í³ñ³ñ áõÝ¨áñáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ ÷áË»ó Çñ í»ÏïáñÁ ¹»åÇ Ñ³ÙÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ³Õù³ïáõ-ÃÛáõÝ1:

Ð³ßíÇ ³éÝ»Éáí ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ, áñ ³Õù³ïáõÃÛ³Ý ¨ ³ÝÑ³í³ë³ñáõÃÛ³Ý íÇ×³ÏÁ Ó¨³íáñáõÙ ¿ÇÝ ÙÇ ß³ñù ëå³éÝ³ÉÇùÝ»ñ, áñáÝù Ë³ñËÉáõÙ ¿ÇÝ ³½·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ÑÇÙù»ñÁ, Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ¨ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ÑÇÙÝ³-ËÁÝ¹ñÇ Ññ³ï³åáõÃÛ³Ý ·Çï³ÏóáõÙÁ ³é³ç ù³ß»ó §²Õù³ïáõÃÛ³Ý Ñ³ÕÃ³Ñ³ñ-Ù³Ý é³½Ù³í³ñ³Ï³Ý Íñ³·ñÇ¦ Ùß³ÏÙ³Ý ¨ Çñ³·áñÍÙ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ2:

Ìñ³·ñÇ Ýå³ï³ÏÝ ¿ñ Ïñ×³ï»É ³Õù³ïáõÃÛáõÝÁ, áñå»ë½Ç ³ÛÝ ¹³¹³ñÇ ÉÇÝ»É ³ñ·»É³ÏáÕ Ï³Ù Ï³½Ù³ÉáõÍáÕ ·áñÍáÝ:

Î³ÛáõÝ ïÝï»ë³Ï³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ¨ ëáóÇ³É³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÝ áõÕÕ-íáÕ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ ÙÇçáóÝ»ñÇ ³×ÇÝ áõÕÕí³Í ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ ßÝáñÑÇí Ð³Û³ëï³ÝáõÙ 2004-2008 ÃÃ. ÁÝÃ³óùáõÙ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ó»É ³Õù³ïáõÃÛ³Ý ½·³ÉÇ Ýí³½áõÙ:

2004 2005 2006 2007 2008

²Õù³ïáõÃÛ³Ý óáõó³ÝÇßÝ»ñ 34.6% 29.8% 26.5% 25.0% 23.5%

1 î»°ë Ðáíë»÷Û³Ý ì., Ä³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ýÇÝ³Ýë³ïÝï»ë³Ï³Ý ×·Ý³Å³ÙÇ ëáóÇ³É-ïÝï»ë³Ï³Ý Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñÁ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ, §²ÏáõÝù¦ ¶Çï³Ï³Ý Ñá¹í³ÍÝ»ñÇ ÅáÕáí³Íáõ, ºñ¨³Ý, 2011: 2 î»°ë §²Õù³ïáõÃÛ³Ý Ñ³ÕÃ³Ñ³ñÙ³Ý é³½Ù³í³ñ³Ï³Ý Íñ³·Çñ¦, http://www.gov.am/files/library/29.pdf 09.10.2012

177

²ñ¹»Ý 2008 Ã. ²ÐèÌ-ÇÝ ·³ÉÇë ¿ ÷áË³ñÇÝ»Éáõ Î¼Ì-Ý (Î³ÛáõÝ ½³ñ·³óÙ³Ý Íñ³·ÇñÁ), áñÁ »Ï³í ³ñ¹Ç³Ï³Ý³óÝ»Éáõ ²ÐèÌ-Ý ¨ ÷á÷áË»Éáõ Ï³Ù ÁÝ¹É³ÛÝ»Éáõ ²ÐèÌ-áõÙ ùÝÝ³ñÏíáÕ Ñ³ñó»ñÁ, Ýå³ï³ÏÝ»ñÁ áõ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: ÆÝãå»ë ²ÐèÌ-áõÙ, Î¼Ì-áõÙ ÝáõÛÝå»ë ß»ßï³¹ñíáõÙ ¿ ëáóÇ³É³Ï³Ý å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ³ç³ÏóáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ³ñ¹ÛáõÝ³í»ïáõÃÛ³Ý ³é³çÝ³ÛÝáõÃÛáõÝÁ: ÆÝã¨¿, ïÝï»-ë³Ï³Ý ×·Ý³Å³ÙÁ Éáõñç ³½¹»óáõÃÛáõÝ ¿ áõÝ»ÝáõÙ ÐÐ-áõÙ ïÝï»ë³Ï³Ý ³×Ç ¨ ³Õù³ïáõÃÛ³Ý Ýí³½Ù³Ý áõÕÕáõÃÛ³Ùμ áõÝ»ó³Í Ó»éùμ»ñáõÙÝ»ñÇ íñ³:

ÆÝãå»ë óáõÛó »Ý ï³ÉÇë ²½·³ÛÇÝ íÇ×³Ï³·ñ³Ï³Ý Í³é³ÛáõÃÛ³Ý Ññ³å³ñ³-Ï³Í ïíÛ³ÉÝ»ñÁ ÐÐ-áõÙ ³Õù³ïáõÃÛáõÝÁ μ³í³Ï³Ý μ³ñÓñ Ù³Ï³ñ¹³Ï áõÝÇ. 2012 Ã. ³ÛÝ Ï³½Ù»É ¿ Ùáï 35%, áñÁ Ý³Ë³×·Ý³Å³Ù³ÛÇÝ 2007 Ã. ³í»ÉÇ ¿ ·ñ»Ã» 10%-áí: Ð³ïÏ³Ýß³Ï³Ý ¿, áñ 2007 Ã. Ñ³çáñ¹áÕ ï³ñÇÝ»ñÇÝ í»ñáÝßÛ³É ÷³ëïÇÝ ½áõ·³Ñ»é Ýí³½»É ¿ Ýå³ëï³éáõ ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇ ÃÇíÁ, ãÝ³Û³Í 2012 Ã. Ýå³ëï³éáõ ÁÝï³ÝÇù-Ý»ñÇ ÃíÇ ³× ¿ ÝÏ³ïíáõÙ: ì»ñçÇÝÝ»ñÇë ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ç³ÏóáõÃÛ³Ý ïñ³Ù³¹ñÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ó¨Á Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ ÁÝï³Ý»Ï³Ý Ýå³ëïÁ, áñÇ Ýå³ï³ÏÝ ¿ ³Õù³ï ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇ Ï»Ýë³Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ μ³ñÓñ³óÙ³ÝÁ ûÅ³Ý¹³Ï»ÉÁ:

ÀÝï³Ý»Ï³Ý Ýå³ëïÇ ïñ³Ù³¹ñáõÙÁ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ ëáóÇ³É³Ï³Ý Í³é³-ÛáõÃÛ³Ý ï³ñ³Íù³ÛÇÝ Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ ÙÇçáóáí, ÇÝãÁ »ÝÃ³¹ñáõÙ ¿, áñ ³Ûë Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ½·³ÉÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝ å»ïù ¿ áõÝ»Ý³ ÐÐ-áõÙ ³Õù³ïáõÃÛ³Ý Ñ³Õ-Ã³Ñ³ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ÀÝï³Ý»Ï³Ý Ýå³ëï Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ ÁÝ¹·ñÏí³Í ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇ Ñ»ï ³ßË³ï³Ýù »Ý ï³ÝáõÙ êÌîØ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ßË³ïáÕÝ»ñÁ:

ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ ³éÙ³Ùμ ³Õù³ï μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ñ»ï Çñ³Ï³Ý³óíáÕ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ßË³ï³ÝùÁ Ñ³ïÏ³å»ë ³ñ¨Ùï³»íñáå³Ï³Ý »ñÏñÝ»ñáõÙ Å³Ù³Ý³ÏÇ ÁÝÃ³ó-ùáõÙ Ó¨³íáñ»É ¿ μ³½áõÙ ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñ: ²Û¹ ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÁ ÑáõßáõÙ »Ý, áñ ëáóÇ³-É³Ï³Ý ³ßË³ïáÕÝ»ñÇ í³Õ ßñç³ÝáõÙ ÏÇñ³éíáÕ ³ßË³ï³ÝùÇ ïÝï»ë³Ï³Ý Ù»Ãá¹-Ý»ñÁ Ñ»ï³·³ÛáõÙ Éñ³óí»óÇÝ Ù»Ãá¹Ý»ñÇ ¨ ·áñÍÇù³Ï³½ÙÇ ³ÛÉ Ñ³Ù³ËÙμáõÃÛáõÝ-Ý»ñáí, ÇÝãåÇëÇù ¿ÇÝ.

Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ é»ëáõñëÝ»ñÇ ½³ñ·³óáõÙÁ, ëáóÇ³É-ïÝï»ë³Ï³Ý é»ëáõñëÝ»ñÇ ¨ μ³ñÇùÝ»ñÇ μ³ßËáõÙÁ ¨ í»ñ³μ³ß-

ËáõÙÁ, ³Õù³ïáõÃÛ³Ý ¨ ³ÛÉ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³Õ»ïÝ»ñÇ Ï³ÝË³ñ·»ÉáõÙÁ, ëáóÇ³É³Ï³Ý ¨ ïÝï»ë³Ï³Ý éÇëÏ»ñÇó ³é³ÝÓÇÝ ³ÝÓ³Ýó ¨ ËÙμ»ñÇ å³ßï-

å³ÝáõÃÛáõÝÁ1: Æ Ñ³Ï³¹ñáõÃÛáõÝ ëñ³Ý, Ù»ñ »ñÏñáõÙ ¹»é¨ë ·»ñ³ÏßéáõÙ ¿ ïÝï»ë³Ï³Ý Ù»Ãá¹-

Ý»ñÇ ÏÇñ³éáõÙÁ, ÇÝãÁ ½·³ÉÇáñ»Ý Ýí³½»óÝáõÙ ¿ ³Õù³ïáõÃÛ³Ý Ñ³ÕÃ³Ñ³ñÙ³ÝÁ Ñ³ëÝ»Éáõ ï»Ùå»ñÁ: â¿ áñ, ½áõï ïÝï»ë³Ï³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñÇ ÏÇñ³éáõÙÁ Çñ³í³ã³÷ ã¿, Ã»Ïáõ½¨ ³ÛÝ å³ï×³éáí, áñ ³ÛÝ ÁÝ¹·ñÏáõÙ ¿ ëáóÇ³É³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÙÇ-³ÛÝ Ù»Ï Ó¨: ê³Ï³ÛÝ, ëñ³Ý ½áõ·³Ñ»é, å»ïù ¿ Ý³¨ Ýß»É, áñ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ç³Ïóáõ-ÃÛ³Ý ³Ûë ïÇåÇ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ïáõÃÛ³Ý ó³Íñ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ å³ÛÙ³Ý³íáñáõÙ »Ý Ý³¨ ³ÛÝåÇëÇ ·áñÍáÝÝ»ñ, ÇÝãåÇëÇù »Ý ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ßË³ïáÕÇ ¨ ³Ûó»ÉáõÇ ÙÇç¨ áã Ñ³Ù³·áñÍ³Ïó³ÛÇÝ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³·áñÍ³Ïóáõ-ÃÛ³Ý ó³ÝóÇ μ³í³Ï³Ý ³Õù³ïÇÏ ÉÇÝ»ÉÁ, ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇ å³ëÇí ¹»ñÁ Ýå³ëï ëï³Ý³Éáõ ·áñÍÁÝÃ³óáõÙ ¨ ³ÛÉÝ: Æñ³Ï³ÝáõÙ, »Ã» ³Ý¹ñ³¹³éÝ³Ýù Ù³ëÝ³·Çï³-Ï³Ý ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ, ³å³ Ïï»ëÝ»Ýù, áñ ÐÐ-áõÙ ÀÝï³Ý»Ï³Ý Ýå³ëï Ñ³Ù³Ï³ñ-·áõÙ ÁÝ¹·ñÏí³Í ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇÝ ïñ³Ù³¹ñíáõÙ ¿ áã ³ÛÝù³Ý ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ç³Ï-óáõÃÛáõÝ, áñù³Ý áõÕÕ³ÏÇ ëáóÇ³É³Ï³Ý û·ÝáõÃÛáõÝ: ì»ñçÇÝë ³å³óáõóíáõÙ ¿ ½áõï ³ÛÝ ÷³ëïáí, áñ ÀÝï³Ý»Ï³Ý Ýå³ëï Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ ÁÝ¹·ñÏí»Éáõó Ñ»ïá, ÁÝï³-ÝÇùÝ»ñÁ Çñ»Ýó ÏÛ³ÝùáõÙ áã ÙÇ ¿³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝ ã»Ý ï»ëÝáõÙ: §ØÇ¨ÝáõÛÝ Ïáï-

1 î»°ë Фирсов М., Студенова Е., Теория социальной работы: учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений, Москва, 2001:

178

ñ³Í ï³ßï³ÏÇ ³é³ç »Ýù ÙÝ³ó»É¦ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ ¿É ¹³éÝáõÙ ¿ ¹ñ³ Ñ³í³ë-ïÇùÁ:

Î³ñ¨áñ ¿ Ýß»É, áñ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù Ñ»Ýó ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ßË³ï³ÝùÇ ÙÇçáóáí ³Ûë áÉáñï Ùï³í ³ÛÝ ·³Õ³÷³ñÁ, áñ å»ïù ¿ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É áã ÙÇ³ÛÝ ³Õù³ïáõÃÛ³Ý Ñ³ÕÃ³Ñ³ñÙ³Ý ¨ Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñÇ í»ñ³óÙ³Ý áõÕÕáõÃÛ³Ùμ, ³ÛÉ ù³ÛÉ»ñ Ó»éÝ³ñÏ»É Ý³¨ ¹ñ³ ÑÝ³ñ³íáñ å³ï×³éÝ»ñÇ Ñ³ÛïÝ³μ»ñÙ³Ý ¨ ¹ñ³Ýó ã»½áù³óÙ³Ý áõÕÕáõÃÛ³Ùμ, ³ÛëÇÝùÝª Ï³ÝË³ñ·»É»É ³ÛÝ:

²Õù³ïáõÃÛ³Ý Ñ³ÕÃ³Ñ³ñÙ³Ý áÉáñïáõÙ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ Í³í³ÉáÕ ëáóÇ³É³-Ï³Ý ³ßË³ïáÕÇ Ñ³Ù³ñ áã å³Ï³ë Ï³ñ¨áñ ¿ Ñ³ßíÇ ³éÝ»É Ý³¨ ³ÛÝ, áñ ³Õù³ïáõ-ÃÛáõÝÁ ÷á÷áËíáÕ »ñ¨áõÛÃ ¿: ºí Ï³Ëí³Í Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ·áñÍÁÝ-Ã³óÝ»ñÇóª å»ïù ¿ ÷á÷áË»É ³Õù³ïÝ»ñÇ Ñ»ï ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ßË³ï³ÝùÇ ÇÝãå»ë é³½Ù³í³ñáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÝå»ë ¿É Ù³ñï³í³ñáõÃÛáõÝÁ1:

ä³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ÷áñÓ ¿ ³ñí»É ·ïÝ»É ³Õù³ïáõÃÛ³Ý Ñ³ÕÃ³Ñ³ñÙ³Ý áõÕÇÝ»ñ: ê³Ï³ÛÝ ùã»ñÝ »Ý Í³é³Û»É Çñ»Ýó Ýå³ï³ÏÇÝ, áñáßÝ»ñÝ ¿É Ó³ËáÕí»É: ÆëÏ Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ ¹»é¨ë ÷ÝïñïáõùÇ Ù»ç ¿:

²Õù³ïáõÃÛ³Ý Ñ³ÕÃ³Ñ³ñÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óáõÙ ½·³ÉÇ Ý»ñ¹ñáõÙ »Ý áõÝ»ó»É Ý³¨ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ßË³ïáÕÝ»ñÁ, áíù»ñ Çñ»Ýó ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ùμ Ýå³ëï»óÇÝ ³Ûë áÉáñïáõÙ ëÏ½μáõÝùÝ»ñÇ ÷á÷áËÙ³ÝÁ: Î³ñ¨áñí»ó å»ïáõÃÛ³Ý ³ÏïÇí Ý»ñ·ñ³í-í³ÍáõÃÛáõÝÁ ³Ûë áÉáñïÇ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ ÉáõÍÙ³Ý Ù»ç, ÇÝãå»ë Ý³¨ ³Õù³ï ³ÝÑ³ïÁ Ï³Ù ÁÝï³ÝÇùÁ ³ÝÙÇç³Ï³Ýáñ»Ý Ý»ñ³éí»ó Çñ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ ÉáõÍÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³-óáõÙ: êáóÇ³É³Ï³Ý ³ßË³ïáÕÝ»ñÁ Ï³ñÍ»ë Ã» ³å³óáõó»óÇÝ, áñ Çñ»Ýó ·áñÍáõ-Ý»áõÃÛ³Ùμ Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ïñ×³ï»É ³Õù³ïáõÃÛ³Ý Í³í³ÉÝ»ñÁ, áñáß Ù³Ï³ñ¹³ÏÝ»ñáõÙ Ñ³ëÝ»É ¹ñ³ Ñ³ÕÃ³Ñ³ñÙ³ÝÁ:

ÐÐ-áõÙ ¿É Ï³ ³Õù³ïáõÃÛ³Ý Í³í³ÉÝ»ñÇ Ïñ×³ïÙ³Ý, í»ñç Ç í»ñçá ³Õù³ïáõ-ÃÛ³Ý Ñ³ÕÃ³Ñ³ñÙ³Ý ËÝ¹Çñ, ë³Ï³ÛÝ ÇÝãå»ë å³ñ½íáõÙ ¿, Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ ³Û¹ áõÕÕáõÃÛ³Ùμ Çñ³Ï³Ý³óíáÕ ³Ù»Ý³É³ÛÝ³Í³í³É Íñ³·ÇñÁ` §ÀÝï³Ý»Ï³Ý Ýå³ëï¦-Á, áñÝ ³Û¹ù³Ý ¿É ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï ã¿: ºí ÷áË³ñ»Ý, ³Ûë Íñ³·ñáí Ù»Ýù Ýå³ëï»Ýù, áñ ³ÝÑ³ïÁ Ï³Ù ÁÝï³ÝÇùÁ Ñ³ÕÃ³Ñ³ñÇ ÏÛ³ÝùÇ ¹Åí³ñÇÝ Çñ³íÇ×³-ÏÁ, Ù»Ýù Ýñ³Ý Ï³Ëí³ÍáõÃÛ³Ý Ù»ç »Ýù ¹ÝáõÙ Ñ³Ù³Ï³ñ·Çó: àõ μ³óÇ ³ÛÝ, áñ ã»Ý Ó»éÝ³ñÏíáõÙ ù³ÛÉ»ñ ³ÝÑ³ïÇ Ï³Ù ÁÝï³ÝÇùÇ ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, é»ëáõñëÝ»ñÇ μ³-ó³Ñ³ÛïÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó Ù»ç §ëå³ÝíáõÙ »Ý¦ ëï»ÕÍ³·áñÍ»-Éáõ ¨ ³é³ç ß³ñÅí»Éáõ Ó·ïáõÙÝ»ñÁ: ²Ù»ñÇÏ³óÇ Ù³ëÝ³·»ï ê»ÉÇ·Ù³ÝÇ ÏáÕÙÇó ³é³ç³ñÏí³Í §ëáíáñí³Í ³Ýû·Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝ¦ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ ³Ûëï»Õ ³ÙμáÕ-çáõÃÛ³Ùμ ÏÇñ³é»ÉÇ ¿:

Ø»ñ »ñÏñáõÙ áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý ãÇ Ï³ñáÕ Ëáëù ·Ý³É ³Õù³ïáõÃÛ³Ý Ñ³ÕÃ³Ñ³ñ-Ù³Ý Ù³ëÇÝ, êÌîØ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ßË³ïáÕÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óíáÕ ·áñÍáõÝ»-áõÃÛáõÝÁ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ Ù»ÕÙáõÙ ¿ ³Õù³ï ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý Çñ³íÇ×³ÏÁ: ÆëÏ ÇÝãå»ë ³Ý»É, áñå»ë½Ç êÌîØ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ßË³ïáÕÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³-Ý³óíáÕ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ³í»ÉÇ Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ áõÕÇáí ÁÝÃ³Ý³ ¨ í»ñç³å»ë §ÀÝï³Ý»Ï³Ý Ýå³ëïÁ¦-Á Í³é³ÛÇ Çñ Ýå³ï³ÏÇÝ:

àõëáõÙÝ³ëÇñ»Éáí ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ßË³ï³ÝùÇ ÏÇñ³éÙ³Ý ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ-Ý»ñÁ, Í³ÝáÃ³Ý³Éáí áÉáñïÇ Çñ³í³Ï³Ý Ï³ñ·³íáñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·ÇÝ ¨ ÑÇÙÝí»Éáí Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ íñ³ ³é³ç³ñÏáõÙ »Ýù.

Ü³Ë ¨ ³é³ç í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý μ³ñÓñ³óáõÙ êÌîØ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ßË³ïáÕ-Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó Çñ»Ýó ·áñÍ³éáõÛÃÝ»ñÇ ÉÇ³ñÅ»ù Çñ³Ï³Ý³óÙ³ÝÁª ³é³Ýó μ³óÃáÕáõÙ-Ý»ñÇ:

²Ûó»ÉáõÇ ¨ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ßË³ïáÕÇ ÙÇç¨ ½áõï í³ñã³ñ³ñ³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÇó ³ÝóáõÙ Ñ³Ù³·áñÍ³Ïó³ÛÇÝ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, áñÁ Ï»ÝÃ³¹ñÇ ³ß-

1 î»°ë Щукина Н., Технологии социальной работы, часть 2, Самара, 2006:

179

Ë³ï³ÝùÇ μ³Å³ÝáõÙ ¨ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ßË³ïáÕÁ ³Ûó»ÉáõÇ ÏáÕÙÇó áã Ã» Ï¹ÇïíÇª áñå»ë ëïáõ·áÕ, ³ÛÉ ³ç³ÏóáÕ:

êÌîØ ³ßË³ï³ÏÇóÝ»ñÇ ßñç³Ý³ÏáõÙ Ï³½Ù³Ï»ñå»É í»ñ³å³ïñ³ëïÙ³Ý Ïáõñë»ñ, Ãñ»ÛÝÇÝ·Ý»ñ, áñáÝó ÁÝÃ³óùáõÙ Ïáõëáõó³Ýí»Ý ³Ûó»ÉáõÇ ³ÏïÇí³óÙ³Ý, Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ÛïÝ³μ»ñÙ³Ý ¨ ½³ñ·³óÙ³Ý ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñ:

ÀÝï³ÝÇùÇ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ó³ÝÏÁ ÁÝ¹É³ÛÝ»É Çñ³í³Ï³Ý ¹³ßïÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙª ï³Éáí Ýñ³Ý ³í»ÉÇ ³ÏïÇí ¹»ñ, áñáß³ÏÇ³óÝ»Éáí ·áñÍáÕáõÃÛáõÝ-Ý»ñÁ ¨ ¹ñ³Ýó Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý Å³ÙÏ»ïÝ»ñÁ, ÇÑ³ñÏ» å³Ñå³Ý»Éáí ³ÝÑ³ï³-Ï³Ý Ùáï»óáõÙÁ:

ÀÝï³ÝÇùÝ»ñÇ ³Ý³å³ÑáíáõÃÛ³Ý ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý ã³÷áñáßÇãÝ»ñÇ ³ÝÑ³ï³Ï³-Ý³óáõÙ, áñÁ ÑÝ³ñ³íáñ ¿, »Ã» ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ßË³ïáÕÇ »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÁ ¨ë Ñ³Ý-¹Çë³Ý³ ã³÷³ÝÇß: ²ÛëÇÝùÝ, ÁÝï³Ý»Ï³Ý Ýå³ëï Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ ÁÝ¹·ñÏ»Éáõ ÑÇÙ-ùáõÙ ÉÇÝÇ ³Ûó»ÉáõÇ ÑÇÙÝ³ËÝ¹ÇñÁ, ³ÛÉ áã Ã» ÙÇ³ÛÝ ³éÏ³ ÷³ëï³ÃÕÃ»ñÁ:

Ð³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛ³Ý ³ÏïÇí³óáõÙ ëáóÇ³É³Ï³Ý Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ Ù³ïáõóáÕ Ï³éáõÛóÝ»ñÇ ÙÇç¨: ÀÝ¹ áñáõÙ, Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛáõÝÁ áã Ã» ÙÇ³ÛÝ êáóÇ³É³Ï³Ý ³ç³ÏóáõÃÛ³Ý ËáñÑáõñ¹Ý»ñÇ Ï³½ÙáõÙ, ³ÛÉ ³Ù»ÝûñÛ³ ³ßË³ï³ÝùÝ»ñáõÙ:

îÝ³ÛÝ³·áñÍ³Ï³Ý ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇ áÉáñïÇ ½³ñ·³óáõÙ, ³ÛëÇÝùÝ ï³Ý å³Û-Ù³ÝÝ»ñáõÙ ³ÛÝåÇëÇ ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÙ, áñáÝó ¹»åùáõÙ, ûñÇÝ³Ï ÙÇ³ÛÝ³Ï Ù³ÛñÁ Ï³ñáÕ ¿ ¨° »ñ»Ë³Ý»ñÇ ËÝ³Ùùáí ½μ³Õí»É, ¨° ÙÇ¨ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï μ³ñ»É³í»É ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ¹ñáõÃÛáõÝÁ:

ÆÝãåÇëÇÝ ¿É áñ ÉÇÝ»Ý å»ïáõÃÛ³Ý é»ëáõñëÝ»ñÝ áõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ³Û-Ýáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí å»ïáõÃÛáõÝÁ ¨ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ãå»ïù ¿ μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ³ÛÝåÇëÇ ËÙμÇÝ, ÇÝãåÇëÇÝ ³Õù³ïÝ»ñÝ »Ý, Ù»Ý³Ï ÃáÕÝ»Ý Çñ»Ýó ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ ¨ ¹Åí³ñáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï, ë³Ï³ÛÝ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ßË³ï³ÝùáõÙ ß»ßïíáõÙ ¿, áñ ëñ³Ýáí Ñ³Ý-¹»ñÓ, Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ¨ å»ïáõÃÛáõÝÁ ãå»ïù ¿ Çñ»Ýó áõë»ñÇÝ í»ñóÝ»Ý ³é³Ýó μ³ó³éáõÃÛ³Ý μáÉáñ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ ÝÛáõÃ³Ï³Ý ¨ ïÝï»ë³Ï³Ý ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ ³Ù-μáÕç μ»éÁ1:

ÆÑ³ñÏ» ³Õù³ïáõÃÛ³Ý Ù³ëßï³μÝ»ñÁ Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ïñ×³ï»É, μ³Ûó Ý³Ë ¨ ³é³ç, ÇÝãå»ë ³ëáõÙ ¿ Ð»ÝñÇ ÞááõÝ. §ÐÇß»ù ³Õù³ïÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ, ³ÛÝ Í³Ëë»ñ ãÇ å³Ñ³Ý-çáõÙ¦:

ВОЗМОЖНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ СОЦИАЛЬНОЙ РАБОТЫ В ПРОЦЕССЕ

ПРЕОДОЛЕВАНИЯ БЕДНОСТИ В РА Татевик Карапетян

В статье проанализированы недостатки в организации социальной работы в РА.

Нами представлены рекомендации для повышения эффективности её организации. Также в статье сделана попытка уточнить роль социального работника в процессе

продолевания бедности в РА.

THE POSSIBILITY OF APPLYING SOCIAL WORK IN POVERTY REDUCTION PROCESS IN THE RA

Tatevik Karapetyan

The article tries to define the role of social workers in poverty reduction process. We have also analyzed gaps of social workers in Social Service Authorities in the RA and regarding this have made recommendations for much more effective functioning.

1 Кузнецова Л., Основные технологии социальной работы, учебное пособие, Владивосток, 2002, с. 53.

180

ÞàôÞºòàô ÆÜøÜàôÂÚ²Ü Î²Ú²òàôØÀ Ð²Ø²ÚÜøÆ öàÊ²ÎºðäØ²Ü ²ð¸Æ öàôÈàôØ úý»ÉÇ³ ¶ñÇ·áñÛ³Ý

ºäÐ, êáóÇáÉá·Ç³ÛÇ ý³ÏáõÉï»ï, Ù³·Çëïñ³Ýï ¶Çï. Õ»Ï.՝ ¹³ë³Ëáë Ð. ê³Ñ³ÏÛ³Ý


ÞáõßÇ Ñ³Ù³ÛÝùÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ¨ μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ý»ñÏ³ÛÇë μ³½Ù³ï³ññ Ï³½ÙÁ ³é³ç ¿ μ»ñáõÙ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ áõëáõÙÝ³ëÇñ»Éáõ ßáõß»óáõ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ³ñ¹Ç ÑÇÙÝ³ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ, Ñ³Ù³ÛÝù³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ï³Û³óÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÁ: ²ñó³ËÛ³Ý ³½³ï³Ù³ñïÇó Ñ»ïá ÞáõßÇáõÙ »Ý Ñ³ëï³ïíáõÙ μÝ³ÏÇãÝ»ñ ÐÐ ï³ñμ»ñ ßñç³ÝÝ»-ñÇó. ù³ÝÇ áñ ³Ûë å³ñ³·³ÛáõÙ Ñ³Ù³ÛÝùÁ ÁÝ¹áõÝáõÙ »Ýù áñå»ë ëáóÇ³É-ï³ñ³Í-ù³ÛÇÝ ÙÇ³íáñ, ÇëÏ Ñ³Ù³ÛÝù³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ ¹Çï³ñÏáõÙ ¹ñ³Ýáí å³ÛÙ³Ý³-íáñí³Í, Ñ»ï¨³μ³ñ Ñ³Ù³ÛÝùÇ ÷áË³Ï»ñåáõÙÝ»ñÝ ³½¹áõÙ »Ý Ý³¨ Ñ³Ù³ÛÝ³-μÁÝ³ÏÝ»ñÇ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ï³Û³óÙ³Ý íñ³:

Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý Ýå³ï³ÏÝ ¿ å³ñ½»É ßáõß»óáõ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ï³Û³óÙ³Ý ·áñÍ-ÁÝÃ³óÁ Ñ³Ù³ÛÝùÇ ÷áË³Ï»ñåÙ³Ý ³ñ¹Ç ÷áõÉáõÙ:

Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ³é³ç »Ý ù³ßí»É Ñ»ï¨Û³É ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ñ»ï³-½áï³Ï³Ý ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ.

ä³ñ½»É Ñ³Ù³ÛÝùÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ¹ñ³Ý-óáõÙ Ñ³Ù³ÛÝùÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ Ý»ñ·ñ³íí³ÍáõÃÛáõÝÁ.

ä³ñ½»É Ñ³Ù³ÛÝùáõÙ ÏáÉ»ÏïÇí ÑÇßáÕáõÃÛ³Ý ï³ññ»ñÁ ¨ ¹ñ³Ýó ÷áË³Ï»ñ-åáõÙÝ»ñÁ.

ä³ñ½»É Ý»ñÑ³Ù³ÛÝù³ÛÇÝ ÷áËû·ÝáõÃÛ³Ý, ÷áËíëï³ÑáõÃÛ³Ý μÝáõÛÃÁ Ñ³-Ù³ÛÝ³μÝ³ÏÝ»ñÇ ßñç³ÝáõÙ.

ä³ñ½»É Ý»ñÑ³Ù³ÛÝù³ÛÇÝ ÏáÝýÉÇÏïÝ»ñÇ μÝáõÛÃÁ ¨ ¹ñ³Ýó ÉáõÍÙ³Ý »Õ³-Ý³ÏÝ»ñÁ.

ä³ñ½»É §Ù»Ýù¦-Ç ¨ §Ýñ³Ýù¦-Ç ï³ñμ»ñ³ÏáõÙÁ Ñ³Ù³ÛÝùÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ÏáÕ-ÙÇó:

ì»ñáÝßÛ³É ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ å³ñ½³μ³Ý»Éáõ Ñ³Ù³ñ ÏÇñ³éí»É ¿ ËáñÇÝ Ñ³ñó³-½ñáõÛóÇ Ù»Ãá¹Á: Ð³Ù³ÛÝùÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ Ñ»ï Ñ³ñó³½ñáõÛóÝ»ñÁ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ »Ý ï³ÉÇë å³ñ½»É ³ÝÑ³ïÝ»ñÇ՝ Ñ³Ù³ÛÝùáõÙ ·áñÍ³éÙ³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝ-Ý»ñÁ (³ÝÑ³ï-Ñ³Ù³ÛÝù ÷áËÏ³åí³ÍáõÃÛáõÝÁ), ÇÝãå»ë Ý³¨ Ñ³Ù³ÛÝùÇ Ý»ñëáõÙ ³ÝÑ³ïÝ»ñÇ ÙÇç¨ Ï³å»ñÇ μÝáõÛÃÁ (³ÝÑ³ï-³ÝÑ³ï ÷áËÏ³åí³ÍáõÃÛáõÝÁ) ¨ ³Ûë Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ ßáõß»óáõ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñáõÙÁ:

Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ ÏÇñ³éí³Í Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý Ï³ï»·áñÇ³Ý Ñ³-Ù³ÛÝù Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ ¿: ¸ñ³ μ³½Ù³ÃÇí Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÙÝ»ñÇó Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ¹áõñë »Ý μ»ñí»É Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ μÝáõÃ³·ñáÕ Ñ»ï¨Û³É Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÙÝ»ñÁ՝

Ð³Ù³ÛÝùÁ Ù³ñ¹Ï³Ýó ³ÙμáÕçáõÃÛáõÝ ¿, áñáÝù áõÝ»Ý ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ μÝ³Ïáõ-ÃÛ³Ý í³Ûñ, ³éûñÛ³ ÏÛ³ÝùáõÙ Ï³Ëí³Í »Ý ÙÇÙÛ³ÝóÇó ¨ ï³ñμ»ñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ-Ý»ñ »Ý Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ՝ Çñ»Ýó å³Ñ³ÝçÙáõÝùÝ»ñÇ μ³í³ñ³ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ:

Ð³Ù³ÛÝùÁ Ù³ñ¹Ï³Ýó Ùßï³Ï³Ý ËáõÙμ ¿, áñÁ ½μ³Õ»óÝáõÙ ¿ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ï³ñ³Íù ¨ áñÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ ÷áË³½¹áõÙ »Ý ¨ áõÝ»Ý ³Û¹ ÷áË³½¹»óáõÃÛáõÝÇó Í³-·áÕ ÝáõÛÝáõÃÛ³Ý ½·³óáõÙ ³ÙμáÕçÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ:

ÆÝãå»ë »ñ¨áõÙ ¿ í»ñáÝßÛ³É Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÙÝ»ñÇó, Ñ³Ù³ÛÝùÇ ·áÛáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ñ³Ù³ÛÝùÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ÷áË³½¹»óáõÃÛáõÝ, Ñ³Ù³ÛÝùÇ Ý»ñëáõÙ ÁÝ¹-Ñ³Ýáõñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óáõÙ, ³ÙμáÕçÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ ÝáõÛÝáõÃÛ³Ý ½·³-óáõÙ: Ð»Ýó ³Ûë Ùáï»óáõÙÝ ¿, áñ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ÁÝÓ»é»ó μ³ó³Ñ³Ûï»Éáõ Ñ³-Ù³ÛÝùÇ ÏÛ³ÝùÁ, Ý»ñÏ³Û³óÝ»Éáõ Ã»՛ ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý ÝáõÛÝ³óÙ³Ý ¨, Ã»՛ ³éûñÛ³

181

·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏáõÙ ßáõß»óáõ Ñ³Ù³ÛÝù³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ï-ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:

Ð³Ù³ÛÝùÇ Ý»ñëáõÙ ³ÝÑ³ïÝ»ñÇ ³éûñÛ³ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÑÇÙù»ñÁ Ñ³ëÏ³Ý³-Éáõ Ñ³Ù³ñ Ýß»Ýù, áñ ÞáõßÇÝ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ·ñ»Ã» ÉÇáíÇÝ Ñ³Û³Ã³÷ ¿ñ ³ñí»É, ¨ Ý»ñÏ³ÛÇë μÝ³ÏãáõÃÛáõÝÁ í»ñ³μÝ³Ï»óí³Í ¿ ÐÐ ¨ ÈÔÐ ï³ñμ»ñ Ù³ñ½»ñÇó áõ ßñç³ÝÝ»ñÇó: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ñ³Ù³ÛÝùáõÙ ³åñáõÙ »Ý ³é³ÝÓÇÝ ÁÝï³ÝÇùÝ»ñ, áíù»ñ Ñ³Ù³ÛÝùáõÙ ·ñ»Ã» ãáõÝ»Ý Ñ³ñ³½³ï³Ï³Ý-μ³ñ»-Ï³Ù³Ï³Ý Ï³å»ñ: ²é³ÝÓÇÝ ßáõß»óáõ ëáóÇ³É³Ï³Ý ó³ÝóÁ ÷áùñ ¿՝ ë³ÑÙ³Ý³÷³Ï-í»Éáí Ñ³ñ¨³ÝÝ»ñáí, áñáß ¹»åù»ñáõÙ՝ ³ßË³ï³Ýù³ÛÇÝ ÏáÉ»ÏïÇíáí: ²Ù»ÝûñÛ³ ß÷áõÙÁ, áñÝ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ³ÝÑ³ïÇ՝ Ñ³Ù³ÛÝùáõÙ Ý»ñ·ñ³íí»Éáõ Ñ³Ù³ñ, ÷áùñ ¿, ÇÝãÁ ¹Åí³ñ»óÝáõÙ ¿ Ñ³Ù³ÛÝùáõÙ ÇÝï»·ñáõÙÁ:

´³óÇ ³Û¹ Ñ³Ù³ÛÝùáõÙ ùÇã »Ý Ï³½Ù³Ï»ñåíáõÙ ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñ, áñáÝù ÏËÃ³-Ý»ÇÝ ß÷Ù³ÝÁ, ÇëÏ ¹ñ³Ýó Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³ÝÁ μÝ³ÏãáõÃÛáõÝÁ ãÇ ï»Õ»Ï³ÝáõÙ: Þ³ï ¹»åù»ñáõÙ μÝ³ÏÇãÝ»ñÇ ßñç³ÝáõÙ Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏíáõÙ »Ý ÙÇ-³ÛÝ ÁÝï³Ý»Ï³Ý Ï³Ù ³ßË³ï³Ýù³ÛÇÝ Ý»Õ ßñç³å³ïÇ ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñáí. ß³ï »Ý Ý³¨ ¹»åù»ñÁ, »ñμ Ñ³Ù³ÛÝùÇ μÝ³ÏÇãÝ»ñÁ Ñ³Ù³ËÙμíáõÙ »Ý ÙÇ³ÛÝ ïËáõñ Çñ³-¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ. §ÐÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ ïËáõñ ³éÇÃÝ»ñÇ ßáõñç »Ýù Ñ³Ù³ËÁÙμ-íáõÙ, ³ÛëÇÝùÝ՝ ³í»ÉÇ ß³ï ¹Åμ³Ëï ¹»åù»ñÇ, ¿¹ Å³Ù³Ý³Ï »Ý Ù³ñ¹ÇÏ ³ßË³ïáõÙ ¹ÇÙ³óÇÝÇÝ ÙËÇÃ³ñ»Ý, Ã» ã¿ ÙÝ³ó³Í Å³Ù³Ý³Ï ³Ù»Ý Ù»ÏÝ Çñ Ñá·ëáí ¿ ³åñáõÙ: úñÇÝ³Ï՝ ¿ë í»ñç»ñë »ñÏáõ ïÕ³ ·Ý³ó»É ¿ÇÝ ÉÇ×Á ÉáÕ³Éáõ, Ëáñï³Ïí»É ¿ÇÝ, ¿¹ »ñ¨Ç í»ñçÇÝ ßñç³ÝáõÙ ¿Ý ¹»åùÝ ¿ñ, áñÇÝ ³ÙμáÕç ÞáõßÇÝ Ù³ëÝ³Ïó»É ³¦: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ ³éûñÛ³ÛáõÙ ßáõß»óÇÝ»ñÁ ·ñ»Ã» Ý»ñ·ñ³íí³Í ã»Ý Ñ³Ù³ÛÝùÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³ÝÁ, ã»Ý Ù³ëÝ³ÏóáõÙ Ý»ñÑ³Ù³ÛÝù³ÛÇÝ áñáßáõÙÝ»ñÇ Ï³Û³óÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÝ»ñÇÝ, Ñ³Ù³ÛÝ-ùáõÙ ãÏ³Ý áã ýáñÙ³É ³é³çÝáñ¹Ý»ñ: ì»ñçÇÝÝ»ñÇë ¹»ñÁ Ï³ñ¨áñ ¿ Ñ³Ù³ÛÝùÇ Ý»ñ-·ñ³íí³ÍáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ Ëáë»ÉÇë: ²Ûë Ù³ëÇÝ ÝßáõÙ ¿ Ý³¨ Ü. ¾ÉÇ³ëÁ՝ Ëáë»Éáí áã ýáñÙ³É ÉÇ¹»ñÝ»ñÇ՝ Çñ»Ýó ßáõñç Ñ³Ù³ËÙμ»Éáõ ¹»ñÇ Ù³ëÇÝ1:

²ÛëÇÝùÝ՝ Ã»՛ ³ÝÑ³ï-³ÝÑ³ï, Ã»՛ ³ÝÑ³ï-Ñ³Ù³ÛÝù ÷áËÑ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏáõÙ Ï³ ÷áËû·ÝáõÃÛ³Ý, ÷áËíëï³ÑáõÃÛ³Ý ËÝ¹Çñ: ¸³ Çñ Ñ»ñÃÇÝ μ»-ñáõÙ ¿ ë³Ï³í³ÃÇí, ë³Ï³ÛÝ Ã»ñ¨ë áã ëáõñ ÏáÝýÉÇÏïÝ»ñÇ Í³·Ù³Ý, ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ՝ Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ å³ï×³éáí: ÆÝãå»ë ÝßáõÙ »Ý Ñ³Ù³ÛÝùÇ μÝ³ÏÇãÝ»ñÁ. §…Ø³ñ¹ÇÏ áõÕÕ³ÏÇ ³Ýï³ñμ»ñ »Ý ÙÇÙÛ³Ýó ÝÏ³ïÙ³Ùμ¦:

Þ÷Ù³Ý ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³Ï³ëÁ å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í ¿ Ý³¨ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÇ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ùμ: Ð³Ù³ÛÝùÇ μÝ³ÏÇãÝ»ñÁ, Ñ³ëï³ïí»Éáí Ñ³-Ù³ÛÝùáõÙ ï³ñμ»ñ ï³ñ³Í³ßñç³ÝÝ»ñÇó, μ»ñ»É »Ý ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñ, áñáÝù, ë³Ï³ÛÝ ÏáÉ»ÏïÇí μÝáõÛÃ ã»Ý ëï³ó»É. ÞáõßÇÝ ãáõÝÇ ÙÇ³ÛÝ Çñ»Ý Ñ³ïáõÏ ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñ Ï³Ù ïáÝ»ñ. §…ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñ, ëáíáñáõÛÃÝ»ñ ãÏ³Ý, ¹» å³ï×³éÁ å³ñ½ ¿՝ ï³ñμ»ñ ï»Õ»ñÇó »Ï³Í Ù³ñ¹ÇÏ »Ý, μÝÇÏ ßáõß»óÇÝ»ñ ¿É Ñ³Ù³ñÛ³ ãÏ³Ý, áñ ÇÝã-áñ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ μ³Ý áõÝ»Ý³Ý¦:

ÆÝã í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý ÝáõÛÝ³óÙ³ÝÁ Ñ³Ù³ÛÝùÇÝ, ³Ûëï»Õ ³Ý¹ñ³-¹³éÝ³Ýù Ñ³Ù³ÛÝùÇ μÝ³ÏÇãÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó §Ù»Ýù¦-Ç ¨ §Ýñ³Ýù¦-Ç ï³ñμ»ñ³ÏÙ³ÝÁ: ¶³Õ³÷³ñ³Ï³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏáõÙ ßáõß»óÇÝ»ñÇ ßñç³ÝáõÙ ³éÏ³ ¿ ÏáÉ»ÏïÇí ·Çï³Ï-óáõÃÛáõÝÁ. §…äÇïÇ ³Ù»ÝÝ ³Ý»Ýù, áñ å³Ñ»Ýù »Õ³ÍÁ, ³Ù»Ý Ó¨áí ÙÇ³ëÇÝ åÇïÇ ÉÇÝ»Ýù, áõÅ»Õ ÉÇÝ»Ýù¦: §Ø»Ýù¦-Á ³Ûëï»Õ ÝáõÛÝ³óíáõÙ ¿ §ßáõß»óÇÝ»ñÇ¦, §Õ³ñ³-μ³ÕóÇÝ»ñÇ¦, §Ñ³Û»ñÇ¦ Ñ»ï, ÇëÏ áñå»ë §Ýñ³Ýù¦ ÁÝÏ³ÉáõÙ »Ý ÃßÝ³ÙÇÝ»ñÇÝ ¨ Ñ»-ï³ùñùÇñ ¿ ³ÛÝ, áñ Ñ³ïÏ³å»ë Ù³ïÝ³ÝßáõÙ »Ý Ãáõñù»ñÇÝ. §…Ø»Ýù Ù»Ýù »Ýù՝ Ñ³Û»ñë՝ ÙÇ ³ñÛ³Ý Ù³ñ¹ÇÏ, Ýñ³Ýù՝ ÃßÝ³ÙÇÝ»ñÁ՝ Ãáõñù»ñÁ: Þáõß»óáõ ÃßÝ³ÙÇÝ Ñ³ÛÇ ÃßÝ³ÙÇÝ ¿ ¨ Ñ³Ï³é³ÏÁ¦: ¶ïÝí»Éáí Ù»Ï ³ÛÉ ÃßÝ³Ùáõ íï³Ý·Ç ï³Ï՝ Ñ³Ù³ÛÝùÇ

1 Elias N., Scotson J., The Established and the Outsiders, London, 1994.

182

μÝ³ÏÇãÝ»ñÁ ã»Ý ½·áõÙ ³ÝÙÇç³Ï³Ý ëå³éÝ³ÉÇùÁ, áñÇ å³ñ³·³ÛáõÙ Ñ³Ù³ÛÝùáõÙ Ñ³Ù³ËÙμí³ÍáõÃÛáõÝÁ ³í»ÉÇ Ù»Í ÏÉÇÝ»ñ: ÆÝãå»ë ÝßáõÙ ¿ ï»ë³μ³Ý Ð»ÝñÇ Â»ã-ý»ÉÁ, ÙÇçËÙμ³ÛÇÝ ÃßÝ³Ù³ÝùÁ Ýå³ëïáõÙ ¿ ËÙμÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ Ý»ñùÇÝ Ñ³Ù³ËÁÙμ-í³ÍáõÃÛ³ÝÁ ¨ Çñ»Ýó՝ ïíÛ³É ËÙμÇ ³Ý¹³Ù Ñ³Ù³ñ»ÉáõÝ1: ÆÝãå»ë Ý³¨ Ý»ñËÙμ³ÛÇÝ Ñ³Ù»ñ³ßËáõÃÛáõÝÁ ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ ¿ ËÙμÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ßñç³ÝáõÙ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ μÝáõ-Ã³·ñÇãÝ»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ùμ, ÇÝãÁ ßáõß»óÇÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿:

Ð³Ù³ÛÝùÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ ãáõÝ»Ý ³ÛÝ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ μÝáõÃ³·ñÇãÝ»ñÁ, áñáÝù Ñ³ïáõÏ »Ý ÙÇ³ÛÝ Çñ»Ýó. §…Þáõß»óÇÝ Ñ³í³ù³Ï³Ý Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝ ³. ³Ù»Ý ï»ÕÇó Ï³Ý ¨° μ³ñáÛ³Ï³Ý, ¨° ³Ýμ³ñáÛ³Ï³Ý, ¨° íï³ñí³Í, ÙÇ Ëáëùáí` ³Ù»Ý ï»ë³ÏÇ Ù³ñ¹ÇÏ Ï³Ý, ¿¹ ÇëÏ å³ï×³éáí ¿É Ù»Ýù Ù»ñ ¹»ÙùÁ ãáõÝ»Ýù¦:

ºí ãÝ³Û³Í ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý ³éáõÙáí ßáõß»óÇÝ»ñÇ Ùáï ³éÏ³ ¿ ÝáõÛÝ³óáõÙÁ Ñ³Ù³ÛÝùÇÝ, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ³éûñÛ³ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏáõÙ ³å³óáõó-íáõÙ ¿, áñ ßáõß»óÇÝ»ñÇ ßñç³ÝáõÙ Ï³ ÷áË³½¹»óáõÃÛ³Ý, ÷áËíëï³ÑáõÃÛ³Ý ËÝ¹Çñ, ãÏ³Ý ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÑÇÙù»ñ: ²Ûë ³éáõÙáí ÞáõßÇÝ í»ñ ¿ ³ÍíáõÙ ÙÇ ÇÝùÝ³ïÇå §»ñ¨³Ï³Û³Ï³Ý Ñ³ÝñáõÛÃÇ¦2՝ ³Ý¹»ñëáÝÛ³Ý Ù»ÏÝ³μ³ÝÙ³Ùμ, áñÇ ³Ý-¹³ÙÝ»ñÁ ÙÇÙÛ³Ýó ³ÝÓ³Ùμ ã»Ý ×³Ý³ãáõÙ, ë³Ï³ÛÝ ·Çï³ÏóáõÙ »Ý Çñ»Ýó Ñ³ÝñáõÛÃÇ ·áÛáõÃÛáõÝÁ: ²ÛÝ »ñ¨³Ï³Û³Ï³Ý ¿, ù³ÝÇ áñ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ »ñμ»ù ã»Ý ×³Ý³ãÇ Ñ³Ù³-Ñ³Ù³ÛÝ³μÝ³ÏÝ»ñÇ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³ÝÁ, ã»Ý Ñ³Ý¹ÇåÇ Ýñ³Ýó Ñ»ï Ï³Ù Éë»Ý Ýñ³Ýó Ù³ëÇÝ, μ³Ûó ÙÇ¨ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇ ÙïùáõÙ Ï³ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ñ³Ù³ÛÝùÇ Ù³ëÇÝ å³ïÏ»ñ³óáõÙ: ê³Ï³ÛÝ ë³ ³í»ÉÇ ßáõï Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÝ ¿ μÝáñáß, ³ÛÉ áã Ñ³Ù³ÛÝùÇÝ: ÆÝãÁ Ñ³ëï³ïáõÙ ¿ Ý³¨ ü»ñ¹ÇÝ³Ý¹ ÂÛáÝÇëÁ, áí Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ μÝáõÃ³·ñáõÙ ¿ áñå»ë Ç¹»³É³Ï³Ý ¨ Ù»Ë³ÝÇÏ³Ï³Ý Ï³½Ù³íáñáõÙ, ÇëÏ Ñ³Ù³ÛÝùÁ՝ áñå»ë Çñ³Ï³Ý ¨ ûñ·³Ý³Ï³Ý ÏÛ³Ýù3:

Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ³é³ÝÓÝ³óí»É »Ý ³ÛÝ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ÃáõÛÉ ÏáÕÙ»ñÁ, áñáÝù ³éÏ³ »Ý Ñ³Ù³ÛÝùáõÙ ¨ áñáÝó ÉáõÍáõÙÁ ÏÝå³ëïÇ μÝ³ÏÇãÝ»ñÇ Ý»ñÑ³Ù³ÛÝ-ù³ÛÇÝ ÇÝï»·ñÙ³ÝÝ áõ Ñ³Ù³ÛÝù³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý Ï³Û³óÙ³ÝÁ.

²ßË³ï³ï»Õ»ñÇ å³Ï³ëÁ. ³Ûë ËÝ¹ÇñÁ å³ï×³é ¿ ¹³éÝáõÙ μÝ³ÏÇãÝ»ñÇ՝ Ñ³Ù³ÛÝùÇó ûï³ñÙ³Ý՝ §…Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇ՝ Çñ ¹³ñ¹áí ³åñ»ÉáõÝ¦, ÇÝãå»ë Ý³¨ ß³ï»ñÁ ëïÇåí³Í »Ý ÉÇÝáõÙ ³ßË³ï»É ÞáõßÇÇó ¹áõñë Ï³Ù ¹ÇÙ»É ë»½áÝ³ÛÇÝ ÙÇ·-ñ³óÇ³ÛÇ, ÇÝãÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ã»Ý Ï³ñáÕ³ÝáõÙ Ù³ëÝ³Ïó»É Ý»ñÑ³Ù³ÛÝù³ÛÇÝ ·áñÍ-ÁÝÃ³óÝ»ñÇÝ:

Ð³Ù³ÛÝùáõÙ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý í³Ûñ»ñÇ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ. Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý í³Ûñ»ñÇ ³×ÇÝ ½áõ·³Ñ»é Ïëï»ÕÍí»Ý Ñ³í³ù³ï»ÕÇÝ»ñ, áñï»Õ ßáõß»óÇÝ»ñÁ ÏÏ³-ñáÕ³Ý³Ý ¹»Ù ³é ¹»Ù ß÷áõÙÝ»ñ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É: úñÇÝ³Ï՝ Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý ³ñ¹-ÛáõÝùáõÙ å³ñ½ ¹³ñÓ³í, áñ ß³ï ßáõß»óÇÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ (ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ »Ï»Õ»óÇÝ»ñÇ Ù»ñÓ³Ï³ÛùáõÙ ³åñáÕ) ÙÇ³Ï Ñ³í³ù³ï»ÕÇÝ »Ï»Õ»óÇÝ ¿:

Î³åÇ ÙÇçáóÝ»ñÇ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ/³ÝÑ³ë³Ý»ÉÇáõÃÛáõÝÁ. å³ñ½ ¹³ñÓ³í, áñ ÞáõßÇÇ ï³ñ³ÍùÇ áñáß Ù³ëáõÙ ï»Õ³¹ñí³Í ã»Ý ù³Õ³ù³ÛÇÝ Ñ»é³ËáëÝ»ñ, ÇÝã-å»ë Ý³¨ ãÏ³ ÇÝï»ñÝ»ïÇ Ñ³ë³Ý»ÉÇáõÃÛáõÝ: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ ß³ï Ñ³Ù³ÛÝ³μÝ³ÏÝ»ñ Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ã»Ý ï»Õ»Ï³ÝáõÙ. ¹³ μ³ó³ë³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝ ¿ áõÝ»-ÝáõÙ μÝ³ÏÇãÝ»ñÇ ÙÇç¨ ß÷Ù³Ý ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³:

ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÇ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ. ³Ûëï»Õ Ï³ñ¨áñ ¿ Ýß»É ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÇ ýáõÝÏóÇáÝ³É Ýß³Ý³ÏáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ, áñÁ Ï³ñáÕ ¿ Ñ³Ù³ËÙμáÕ ¹»ñ Ï³ï³ñ»É: ²ÛÝ ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÁ, áñáÝù ³ÛÅÙ í»ñ³ñï³¹ñíáõÙ »Ý ßáõß»óÇÝ»ñÇ Ùáï, ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ μÝáñáß »Ý ÐÐ ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ ï³ñμ»ñ Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñÇ Ý»ñÏ³Û³óáõ-óÇãÝ»ñÇÝ: ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÇ, ëáíáñáõÛÃÝ»ñÇ ï³ñ³ÍáõÙÁ Ñ³Ù³ÛÝùÇ μÝ³-

1 Tajfet H., Social Identity and Intergroup Relations, Cambridge, 1982. 2 Anderson B., Imagined Communities, London, 1983. 3 Toennies F., Community and Civil Society, Cambridge, 2001.

183

ÏÇãÝ»ñÇ ßñç³ÝáõÙ Ï³ñáÕ ¿ Ýå³ëï»É ³é³ÝÓÇÝ μÝ³ÏÇãÝ»ñÇ՝ Ñ³Ù³ÛÝùáõÙ Ý»ñ-·ñ³íÙ³ÝÁ ¨ ÏáÉ»ÏïÇí ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñÙ³ÝÁ:

ÆÝï»·ñÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ñ³Ù³ÛÝùáõÙ Ó»éù »Ý μ»ñáõÙ Ýáñ ÇÝùÝáõÃÛáõÝ, áñÁ »ñÏñáñ¹³ÛÇÝ ëáóÇ³É³Ï³Ý³óáõÙ ¿ ¨ ÇÝãå»ë ÝßáõÙ »Ý ä. ´»ñ·»ñÁ ¨ Â. ÈáõÏÙ³ÝÁ §Æñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëáóÇ³É³Ï³Ý Ï³éáõó³ÏóáõÙÁ¦ ³ßË³ïáõÃÛáõÝáõÙ, »ñÏñáñ¹³ÛÇÝ ëáóÇ³É³Ï³Ý³óÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ß÷áõÙÝ»ñÇ, Ñ³Õáñ¹³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³×³Ë³Ï³-ÝáõÃÛáõÝÝ áõ áõÅ·ÝáõÃÛáõÝÁ ³ÝÑñ³Å»ßï »Ý ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù»ç ÇÝï»ñÝ³É³óíáÕ ûμÛ»ÏïÇí Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝÙ³Ý Ñ³Ù³ñ1: ¸»Ù ³é ¹»Ù ß÷áõÙÝ»ñÁ Ï³ñ¨áñ »Ý Ý»ñÑ³Ù³ÛÝù³ÛÇÝ ÇÝï»·ñ³óÇ³ÛÇ Ñ³Ù³ñ, ¨ »Ã» ¹ñ³Ýù ÇÝï»ÝëÇí μÝáõÛÃ ã»Ý ÏñáõÙ, ³å³ ¹³ Ï³ñáÕ ¿ μ³ó³ë³Ï³Ý ³½¹»É ëáóÇ³É³Ï³Ý³óÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÇ íñ³: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ í»ñáÝßÛ³É ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ, áñáÝù ³éÏ³ »Ý ÞáõßÇ Ñ³Ù³ÛÝùáõÙ ¨ å³ï×³é »Ý ¹»Ù ³é ¹»Ù ß÷Ù³Ý áã ÇÝï»ÝëÇíáõÃÛ³ÝÁ, μ³ó³ë³μ³ñ »Ý ³½¹áõÙ Ý»ñËÙμ³ÛÇÝ ÇÝï»·ñÙ³Ý íñ³ ¨ Ç í»ñçá Ï³ñáÕ »Ý Ñ³Ý·»óÝ»É Ñ³Ù³ÛÝùÇ՝ áñå»ë ³Û¹åÇëÇÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ¹³¹³ñ»óÙ³ÝÁ:

СТАНОВЛЕНИЕ ИДЕНТИЧНОСТИ ЖИТЕЛЕЙ ШУШИ НА СОВРЕМЕННОМ ЭТАПЕ ПРЕОБРАЗОВАНИЯ ОБЩИНЫ

Офелия Григорян

В статье представлены результаты исследования, проведенного в общине Шуши, целью которого являлась описание процесса становления идентичности у жителей Шуши. Основное внимание было обращено на особенности деятельности общины, внутриобщинную взаимопомощь, конфликты, дифференциацию понятий «мы» и «они». В статье проанализированы те противоречия и их причины, которые проявляются на уровнях повседневной деятельности и идеологической идентификации при интер-претации процесса становления идентичности у жителей Шуши.

THE FORMATION OF THE SHUSHI RESIDENT'S IDENTITY IN THE CURRENT LEVEL OF THE COMMUNITY'S TRANSFORMATION

Ofelia Grigoryan

The article presents the results of the research performed in the community of Shushi. The aim of the research was to ascertain the process of the formation of Shushi resident's identity. The main emphasis is put on the features of community activity, intercommunity assistance, conflicts, differentiation between “ours” and “others”, etc.. The article reveals the bases of discrepancies which emerge during everyday activity and on the levels of ideological identification when interpreting Shushi resident’s identity and it’s formation process.

1 Бергер П., Лукман Т., Социальное конструирование реальности, Москва, 1995.

185

ÄàôèÜ²ÈÆêîÆÎ²

ЖУРНАЛИСТИКА

JOURNALISM

187

AZERBAIJAN.AZ Î²ÚøÆ Ð²Î²Ð²ÚÎ²Î²Ü îºÔºÎ²îì²Î²Ü ø²Ô²ø²Î²ÜàôÂÚàôÜÀ ²ñï³Ï ÊáõÉÛ³Ý

ºäÐ, ÄáõéÝ³ÉÇëïÇÏ³ÛÇ ý³ÏáõÉï»ï, μ³Ï³É³íñÇ³ïÇ áõë³ÝáÕ ¶Çï. Õ»Ï.` μ.·.Ã. ì. ØÇñ³ùÛ³Ý


²¹ñμ»ç³ÝÇ Ñ³Ï³Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ï³ñ¨áñ³·áõÛÝ ³é³çÝáñ¹Ý»ñÇó Ù»ÏÁ Ð»Û¹³ñ ²ÉÇ¨Ç ³Ýí³Ý ÑÇÙ³Ý¹ñ³ÙÝ ¿, áñÁ ëï»ÕÍí»É ¿ 2004 Ã. Ù³ÛÇëÇ 10-ÇÝ, Ý³Ë³·³ÑÇ ÁÝï³ÝÇùÇ ÏáÕÙÇó: ÐÇÙÝ³¹ñ³ÙÁ Ý»ñÏ³Û³óíáõÙ ¿ ·Çï³Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ùμ ½μ³ÕíáÕ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ, ÙÇÝã¹»é ¹ñ³ μáÉáñ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõÕÕí³Í »Ý å»ï³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý μ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÇó Ù»ÏÇª Ñ³Ï³Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ÇÝýáù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³ÝÁ, ½³ñ·³óÙ³ÝÝ áõ ÁÝ¹É³ÛÝÙ³ÝÁ:

ÐÇÙÝ³¹ñ³ÙÇ ýÇÝ³Ýë³íáñÙ³Ùμ Ññ³ï³ñ³ÏíáõÙ ¿ μ³½Ù³É»½áõ ·ñ³Ï³Ýáõ-ÃÛáõÝ, ÝÏ³ñ³Ñ³ÝíáõÙ ýÇÉÙ»ñ, Ï³½Ù³Ï»ñíáõÙ óáõó³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñ, Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ï³ñμ»ñ ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñª ²¹ñμ»ç³ÝáõÙ ¨ ³ñï³ë³ÑÙ³ÝáõÙ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ·áñÍ³ñÏ-íáõÙ »Ý Ñ³Ù³ó³Ýó³ÛÇÝ ¿ç»ñ1:

Ð³Ù³ó³ÝóáõÙ Ð»Û¹³ñ ²ÉÇ¨Ç ³Ýí³Ý ÑÇÙ³Ý¹ñ³ÙÝ Çñ Ý»ñÏ³ÛáõÃÛáõÝÝ ³å³Ñá-íáõÙ ¿ Ñ³Ù³ÝáõÝ Ï³Ûù¿çÇ ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ùμ ¨ ÙÇ ù³ÝÇ ³ÛÉ Ý³Ë³·Í»ñÇ ·áñÍáõÝ»áõ-ÃÛ³Ùμ, áñáÝóÇó Azerbaijan.az-Á ³Ûë Ñá¹í³ÍÇ í»ñÉáõÍíáÕ ÝÛáõÃÝ ¿:

Üß»Ýù, áñ Ñ³Ýñ³Ñ³Ûï áñáÝáÕ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñáí (Yahoo, Google) ²¹ñμ»-ç³ÝÇ Ù³ëÇÝ ³Ý·É»ñ»Ý áñáÝÙ³Ý ³é³çÇÝ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ μ»ñáõÙ »Ý Azerbaijan.az Ï³ÛùÇ ïíÛ³ÉÝ»ñÁ, ÇëÏ éáõë»ñ»ÝÇ ¹»åùáõÙ áñáÝÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ ³ÛÉ Ï³Ûù»ñ »Ý μ»ñáõÙ:

Azerbaijan.az-ը »é³É»½áõ (³¹ñμ»ç³Ý»ñ»Ý, ³Ý·É»ñ»Ý áõ éáõë»ñ»Ý) ï»Õ»Ï³ï-í³Ï³Ý åáñï³É ¿, áñÁ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ ¿ å³ñáõÝ³ÏáõÙ ²¹ñμ»ç³ÝÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý, ïÝï»ëáõÃÛ³Ý, Ùß³ÏáõÛÃÇ, μÝáõÃÛ³Ý ¨ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ¸ñ³Ýù ÑÇÙÝ³Ï³-ÝáõÙ ÁÝ¹·ñÏí³Í »Ý ³é³ÝÓÇÝ μ³ÅÇÝÝ»ñáõÙª ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ, μÝáõÃÛáõÝ, å³ïÙáõÃÛáõÝ, ïÝï»ëáõÃÛáõÝ, Ùß³ÏáõÛÃ, Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝ, å»ï³Ï³Ý ÇßË³Ýáõ-ÃÛáõÝ, ²¹ñμ»ç³ÝÁ Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÇÝ Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛ³Ý Ù»ç, Ñ³Û-³¹ñμ»ç³Ý³-Ï³Ý / È»éÝ³ÛÇÝ Ô³ñ³μ³ÕÇ ÏáÝýÉÇÏï ¨ ³ÛÉÝ: ¶áñÍáõÙ ¿ Ý³¨ Éñ³ïíáõÃÛ³Ý ³é³Ý-ÓÇÝ μ³ÅÇÝ:

Ð³ñÏ »Ýù Ñ³Ù³ñáõÙ Ýß»É, áñ Éñ³ïí³Ï³Ý μ³ÅÇÝÁ ·áñÍáõÙ ¿ Ï³ñ×³Å³ÙÏ»ï ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ó¨³ã³÷áí, ÇëÏ ÙÛáõë μ³ÅÇÝÝ»ñÝ ³é³í»É ³ÏïÇíáñ»Ý Ý»ñ·ñ³íí³Í »Ý »ñÏ³ñ³Å³ÙÏ»ï ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ:

î»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ Ùß³Ïí»É ¿ ³Ù»ñÇÏÛ³Ý §è»Ý¹¦ §áõÕ»Õ³ÛÇÝ Ï»ÝïñáÝáõÙ¦ 1976 Ã., ÂáÙ³ë èáÝÇ ÏáÕÙÇó: î»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ²Ù»ñÇÏ³ÛÇ äÜ-Á ·áñÍÝ³Ï³Ý ÏÇñ³éáõÃÛ³Ý ¹ñ»ó 1991 Ã.ª Æñ³ùÛ³Ý ³é³çÇÝ å³ï»ñ³½ÙÇ ÁÝÃ³óùáõÙ: ²Ù»ñÇÏ³ÛÇ äÜ-Ý §î»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇ³óÛ³É ¹áÏïñÇÝ¦ ÷³ëï³ÃÕÃáõÙ Ñ»ï¨Û³É ë³ÑÙ³ÝáõÙÝ ¿ ï³ÉÇë ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛ³ÝÁ:

î»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÁ Ó»éÝ³ñÏíáõÙ ¿ Ñ³Ï³é³Ïáñ¹Ç ï»Õ»Ï³ïí³-Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ ÏáÕÙÇó ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý Ñ³í³ùÙ³Ý, Ùß³ÏÙ³Ý, ÷áË³ÝóÙ³Ý ¨ å³Ñå³ÝÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÁ Ë³Ã³ñ»Éáõ Ýå³ï³Ïáíª ÙÇ¨ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï å³Ñå³-Ý»Éáí ë»÷³Ï³Ý ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ ¨ ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÁ:

1 Ð³ñáõÃÛáõÝÛ³Ý ¶., ²¹ñμ»ç³ÝÇ Ñ³Ï³Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Á, ºñ¨³Ý, 2009, ¿ç 85:

188

²Ûëå»ë, »ñÏ³ñ³Å³ÙÏ»ï ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÁ ÏÇñ³ñÏíáõÙ ¿ ³Ï³¹»ÙÇ³Ï³Ý Ï»ÕÍáõÙÝ»ñÇ ÙÇçáóáí, ÇëÏ Ï³ñ×³Å³ÙÏ»ïÁ ¼ÈØ-Ý»ñÇ ³å³ï»Õ»-Ï³ïíáõÃÛ³Ý ë÷éÙ³Ùμ:

Üß»Ýù, áñ Azerbaijan.az Ï³ÛùÇ μ³ÅÇÝÝ»ñÇ ³Ï³¹»ÙÇ³Ï³Ý Ñá¹í³ÍÝ»ñÇ μá-í³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ Ó¨³íáñí³Í ¿ Ñ³Ï³Ñ³ÛÏ³Ï³Ý Ã»½»ñÇ, ÇÝýáÉá·»ÙÝ»ñÇ, ³å³ï»-Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý Ñ»ÝùÇ íñ³:

êïáñ¨ Ïí»ñÉáõÍ»Ýù Ï³ÛùÇ ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ÙÇ ù³ÝÇ μ³ÕÏ³óáõóÇãÝ»ñÁª ²¹ñμ»ç³ÝÇ ÇÝýáù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ: Ðá¹í³ÍáõÙ í»ñÉáõÍí»É ¿ Ï³ÛùÇ 2010 Ã. ÙÇÝã¨ 2013 Ã. ¹ñí³Í ÝÛáõÃ»ñÁ, áñáÝù, »Ý-Ã³¹ñ³μ³ñ, ÷á÷áËáõÃÛ³Ý ã»Ý »ÝÃ³ñÏí»É:

ø³ñá½ãáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: Azerbaijan.az Ï³ÛùÇ ù³ñá½ãáõ-ÃÛ³Ý ³é³Ýóù³ÛÇÝ »ñÏáõ áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁª å³ïÙ³Ï³Ý ¨ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ, Ïí»ñÉáõ-Í»Ýù ³éÏ³ Ã»½»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³, ¨ ¹ñ³Ýù Ï¹Çï³ñÏ»Ýù ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ å»ï³Ï³Ý ù³-ñá½ãáõÃÛ³Ý ÏáÝï»ùëïáõÙ:

²Ûëå»ë, ²¹ñμ»ç³ÝÇ å»ï³Ï³Ý ù³ñá½ãáõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ù»ç ³ÏïÇí Ý»ñ·ñ³í³ÍáõÃÛáõÝ áõÝÇ ²¹ñμ»ç³ÝÇ ¶²²-Ýª ä³ïÙáõÃÛ³Ý, Ø³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ¨ ³ÛÉ ÇÝëïÇïáõïÝ»ñáí: ²Û¹ Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í ¿ Ð³Û³ëï³ÝÇ, Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç ¨ ²¹ñμ»ç³ÝÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ï»ÕÍáõÙÁ: ²ÛÝ Ýå³ï³Ï áõÝÇ Ç¹»ÝïÇýÇÏ³óÝ»É ²¹ñμ»ç³Ý ¨ §³¹ñμ»ç³ÝóÇ¦ »½ñ»ñÇ, ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý³ó»É ³Õí³ÝÝ»ñÇÝ ¨ í»ñçÇÝÝ»ñÇë å³ïÙ³Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ Å³é³Ý·áõÃÛáõÝÁ, ³Ùñ³åÝ¹»É Ù³ëÝ³íáñ³å»ë å³ïÙ³Ï³Ý ²ñó³ËáõÙ §ÃÛáõñù»ñÇ μÝÇÏ¦ ÉÇÝ»ÉÁ ¨ Ñ³Û»ñÇ »Ïíáñ ÉÇÝ»ÉÁ:

Üß»Ýù, áñ ²¹ñμ»ç³ÝÇ ¶²²-Ý §μáõÝÇ³ÃáíÛ³Ý¦ å³ïÙáõÃÛ³Ý ¹åñáóÇ Å³é³Ý-·áñ¹Ý ¿: ²Û¹ ¹åñáóÇ ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÁ ·³ÉÇë »Ý ¹»é¨ë 1930-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇó, ÇëÏ ³ñ¹»Ý ³ñ¹Ç³Ï³Ý³óí»É »Ý 2000 Ãí³Ï³ÝÇóª ³í»ÉÇ ÑÙï³Ý³Éáí å³ïÙáõÃÛ³Ý ½»ÕÍ³ñ³ñáõÃÛ³Ý Ù»ç1:

²Ûë ³éÝãáõÃÛ³Ùμ Ýß»Ýù, áñ Azerbaijan.az Ï³ÛùÇ ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ù³Õ³ù³-Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, ·ñ»Ã», ³ÙμáÕçáíÇÝ Ñ³ÙÁÝÏÝáõÙ ¿ μáõÝÇ³ÃáíÛ³Ý ¹åñáóÇ ëÏ½μáõÝù-Ý»ñÇ Ñ»ï:

²¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý §¿ÃÝáëÇ¦ áõ Ýñ³ ÑÝ³·áõÛÝ Ñ³Ûñ»ÝÇùÇ Ã»½Á: ²Ûëå»ë, §²¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÑÝ³·áõÛÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇó ÙÇÝã¨ ÇëÉ³ÙÇ ÁÝ-¹áõÝáõÙÁ¦ Ñá¹í³ÍáõÙ ²¹ñμ»ç³ÝÇ ï³ñÇùÁ Ñ³ëóíáõÙ ¿ ÙÇÝã¨ 5 Ñ³½³ñÇ, ÇëÏ §³¹ñμ»ç³ÝóÇ¦ ¿ÃÝáëÁ Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ ³ßË³ñÑÇ ÑÝ³·áõÛÝ ³½·Á, áñÁ ëï»ÕÍ»É ¿ Ýëï³ÏÛ³óáõÃÛ³Ý Ùß³ÏáõÛÃÁ2:

²Ûë ù³ñá½ã³Ï³Ý Ã»½Ý û·ï³·áñÍíáõÙ Ï³ÛùÇ, ·ñ»Ã», μáÉáñ Ñá¹í³ÍÝ»ñáõÙ: Àëï ³Ûë Ã»½Çª ²¹ñμ»ç³ÝÁ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ÑÝ³·áõÛÝ ûññ³Ý ¿, áñï»Õ Ó¨³íáñ-í»É »Ý §³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý¦ ÑÝ³·áõÛÝ ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÝ áõ Ùß³ÏáõÛÃÁ, ¨ ¹ñ³Ý ½áõ·³-Ñ»é Ó¨³íáñí»É ¿ §³¹ñμ»ç³ÝóÇ¦ ³½·Áª ûÕáõ½³Ï³Ý ùáãíáñ ó»Õ»ñÇ ¨ ï»ÕÇ μÝ³Ï-ãáõÃÛ³Ý ÙÇ³Ë³éÝáõÙÇó: ²Ûë Ã»½áí ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý³óíáõÙ »Ý Ý³¨ ³Õí³ÝÝ»ñÝ áõ ³ÙμáÕç ³Õí³Ý³Ï³Ý å³ïÙ³Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ Å³é³Ý·áõÃÛáõÝÁ:

ÎáíÏ³ëÛ³Ý ²Éμ³ÝÇ³ÛÇ ï³ñ³ÍùÝ»ñÝ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý³óÝ»Éáõó ½³ï, ³Û¹ ÝáõÛÝ ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛ³Ùμ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý³óíáõÙ »Ý Ý³¨ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý, å³ñëÏ³Ï³Ý ¨ íñ³ó³Ï³Ý å³ïÙ³Ï³Ý ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ:

Ø»Í Ð³ÛùÇ êÛáõÝÇù, ö³յï³Ï³ñ³Ý, ²ñó³Ë áõ ²Ûñ³ñ³ï Ý³Ñ³Ý·Ý»ñÁ Ý»ñÏ³-Û³óíáõÙ »Ý áñå»ë ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý å³ïÙ³Ï³Ý ÑáÕ»ñ, áñáÝù ûÏáõå³óí»É »Ý ³Ûë Ï³Ù ³ÛÝ áõÅÇ ÏáÕÙÇó:

²Ûëå»ë, ûñÇÝ³Ï, Ñá¹í³ÍÝ»ñáõÙ Ðë. Æñ³ÝÇ ²ïñå³ï³Ï³Ý Ý³Ñ³Ý·Á Ý»ñÏ³-Û³óíáõÙ ¿ áñå»ë Ðí. ²¹ñμ»ç³Ý, ÇëÏ ²ñ¨»ÉÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝÁª ²ñ¨ÙïÛ³Ý ²¹ñμ»ç³Ý:

1 Ð³ñáõÃÛáõÝÛ³Ý ¶., ¿ç 29: 2 î»°ë http://www.azerbaijan.az/portal/History/Middle/middle_r.html.

189

²¹ñμ»ç³ÝÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ÙÇ Ñá¹í³ÍáõÙ, ûñÇÝ³Ï, ·ñí³Í ¿, áñ ²¹ñμ»-ç³ÝÁ ÂáõñùÙ»Ýã³ÛÇ ¨ ¶ÛáõÉÇëï³ÝÇ å³ÛÙ³Ý³·ñ»ñáí μ³Å³Ýí»É ¿ 2 Ù³ëÇª ÐÛáõëÇ-ë³ÛÇÝ (éáõë³Ï³Ý) ¨ Ð³ñ³í³ÛÇÝ (Çñ³Ý³Ï³Ý) ²¹ñμ»ç³Ý:

Àëï Ñá¹í³ÍÇ Ñ»ÕÇÝ³ÏÇª ³Ûë ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ Ñ³Û»ñáí í»ñ³μÝ³Ï»óñ»É »Ý éáõë-Ý»ñÁ, áñáÝù Ýå³ï³Ï »Ý áõÝ»ó»É Ðí. ÎáíÏ³ëáõÙ ûÅ³Ý¹³Ï áõÅ áõÝ»Ý³Éáõ:

ØÇÝã¹»é Ù»½ Ñ³ÛïÝÇ ¿, áñ ³ÛÅÙÛ³Ý ²¹ñμ»ç³ÝÇ ï³ñ³ÍùÝ ÁÝ¹·ñÏáõÙ ¿ ²Õí³Ý-ùÁ, Ø»Í Ð³ÛùÇ àõïÇù, ²ñó³Ë, ö³Ûï³Ï³ñ³Ý, Ù³ë³Ùμ Ý³¨ êÛáõÝÇù ¨ ²Ûñ³ñ³ï Ý³Ñ³Ý·Ý»ñÁ, ÇëÏ Ýñ³ μÝ³ÏãáõÃÛáõÝÁ Ó¨³íáñí»É ¿ Ãáõñù³É»½áõ ùáãíáñ ó»Õ»ñÇ ¨ Çñ³Ý³É»½áõ ï³ññ»ñÇ ÙÇ³Ë³éÝÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, áñáÝù ÙÇÝã¨ 1920-³Ï³Ý ÃÃ. Ñ³ÛïÝÇ ¿ÇÝ áñå»ë Ãáõñù»ñ Ï³Ù ÏáíÏ³ëÛ³Ý Ã³Ã³ñÝ»ñ:

ì»ñáÝßí³ÍÇÝ Ñ³í»É»Ýù, áñ 1926 Ã. ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ØÇáõÃÛáõÝáõÙ ³ÝóÏ³óí³Í Ù³ñ¹³Ñ³Ù³ñÇ ïíÛ³ÉÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, Ñ³ßí³éí³Í ³½·áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÃíáõÙ ãÏ³Ý §³¹ñμ»ç³ÝóÇÝ»ñÁ¦:

Î³ÛùáõÙ å³ïÙ³Ï³Ý ÷³ëï»ñÇ ëñμ³·ñáõÙÝ Çñ Ñ»ñÃÇÝ ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý ß³-ñáõÝ³ÏáõÃÛáõÝ ¿ »ÝÃ³¹ñáõÙ: ²Û¹ ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛ³Ùμ ¿É Ñ³ÛÏ³Ï³Ý Ñáõß³ÏáÕÃáÕÝ»-ñÁ ëÏ½μáõÙí»ñ³·ñíáõÙ»Ý ³Õí³ÝÝ»ñÇÝ, Ñ»ïá ¿Éª ³¹ñμ»ç³ÝóÇÝ»ñÇÝ: ²Û¹åÇëÇ Ñ»-ï³ùñùÇñ ûñÇÝ³ÏÇ »Ýù Ñ³Ý¹ÇåáõÙ §Ö³ñï³ñ³å»ïáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óáõÙÁ ÑÝ³·áõÛÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇó ëÏë³Í ÙÇÝã¨ ÇëÉ³ÙÇ ÁÝ¹áõÝáõÙÁ¦ Ñá¹í³ÍáõÙ, áñï»Õ ²ñó³ËáõÙ ·ïÝíáÕ μáÉáñ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý »Ï»Õ»óÇÝ»ñÁ í»ñ³·ñíáõÙ »Ý ³Õí³ÝÝ»ñÇÝ1:

²Ûë Ã»½Á ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý å»ï³Ï³Ý ù³ñá½ã³Ù»ù»Ý³ÛÇ ³ñï³¹ñ³Ýù ¿, áñÁ ÏÇñ³éáõÃÛ³Ý Ù»ç ¿ ¹ñíáõÙ Ñ³Ï³Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ³ÙμáÕç Ñ³Ù³Ï³ñ-·áõÙ: ²ÛÝ Ýå³ï³Ï ¿ Ñ»ï³åÝ¹áõÙ ³Ùñ³åÝ¹»É, ³Ûëå»ë ³ë³Í, ³¹ñμ»ç³ÝóÇ ³½·Ç μÝÇÏáõÃÛ³Ý Ã»½Á:

²¹ñμ»ç³ÝóÇ ³½·Ç §ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý¦ Ã»½Á: Ð³Ù³Ó³ÛÝ ³Ûë Ã»½Ç, Ñ³Û»ñÁ §ó»Õ³ëå³Ý»É¦ »Ý ³¹ñμ»ç³ÝóÇÝ»ñÇÝ Çñ»Ýó §Í³í³É³å³ßï³Ï³Ý ÝÏñïáõÙ-Ý»ñÇó¦ ¹ñ¹í³Í:

Ð³Û-³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý/³ñó³ËÛ³Ý Ñ³Ï³Ù³ñïáõÃÛ³Ý μ³ÅÝáõÙ ³é³ÝÓÇÝ Ñá¹í³Í Ï³, ³Ûëå»ë ³ë³Í, ÑáõÙ³ÝÇï³ñ ³Õ»ïÇ Ù³ëÇÝ2: Ðá¹í³Í³·ÇñÁ ·ñáõÙ ¿, áñ ÂáõñùÙ»Ýã³ÛÇ ¨ ¶ÛáõÉÇëï³ÝÇ å³ÛÙ³Ý³·ñ»ñÇ ÏÝùáõÙÇó Ñ»ïá èáõë³ëï³ÝÝ áõ Æñ³ÝÁ ²¹ñμ»ç³ÝÁ Ù³ëÝ³ï»óÇÝ: ò³ñ³Ï³Ý èáõë³ëï³ÝÁ ³Û¹ å³ÛÙ³Ý³·ñ»ñáí ëÏë»ó Çñ³Ï³Ý³óÝ»É §Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç ëï»ÕÍÙ³Ý¦ Íñ³·ÇñÁ: ºí Ñ»Ýó ³Û¹ Ýå³ï³Ïáí ¿É, Áëï Ñ»ÕÇÝ³ÏÇ, 19-ñ¹ ¹³ñÇ ³é³çÇÝ Ï»ëÇÝ ÂáõñùÇ³ÛÇó ¨ Æñ³ÝÇó 300 Ñ³½³ñ Ñ³Û ·³ÕÃ»óí»ó ¾ñÇí³ÝÇ, È»éÝ³ÛÇÝ Ô³ñ³μ³ÕÇ, ¼³Ý·»½áõñÇ Ý³-Ñ³Ý·Ý»ñ: Ðá¹í³Í³·ÇñÁ ·ñáõÙ ¿, áñ »Ã» Ý³ËÏÇÝáõÙ ³¹ñμ»ç³ÝóÇÝ»ñÁ ·»ñ³½³Ý-óáõÙ ¿ÇÝ Ñ³Û»ñÇÝ, ³å³ èáõë³Ï³Ý Ï³ÛëñáõÃÛ³Ý ûÅ³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ùμ Ñ³Û»ñÁ ½ÇÝ-í»óÇÝ ¨ ëÏë»óÇÝ ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý Çñ³·áñÍáõÙÁ, áñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ýí³½»ó ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý μÝ³ÏãáõÃÛáõÝÁ: ²Ûëï»Õ ãÇ ÝßíáõÙ ³ÛÝ ÷³ëïÁ, áñ ²ñ¨»ÉÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝÁ Ñ³Û³Ã³÷í»É ¿ Þ³Ñ ²μ³ëÇ μéÝ³·³ÕÃÇ Å³Ù³Ý³Ï ¨ ÙÇ ù³ÝÇ Ãáõñù-å³ñëÏ³Ï³Ý å³ï»ñ³ÙÝ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ: ÀÝ¹ áñáõÙ, ãÇ ÝßíáõÙ Ý³¨, áñ ³Û¹ ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍáõÙ ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ß³ñáõÝ³Ïí»É ¿ Ñ³Û»ñÇ Ý»ñÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ:

Ð³ÛÏ³Ï³Ý ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³ÝÁ áñå»ë Ñ³Ï³ÏßÇé ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ³·Çï-åñáåÁ, ³Ûë ¹»åùáõÙª Azerbaijan.az-Á, û·ï³·áñÍáõÙ ¿ Ñ³Û»É³ÛÇÝ åñáÛ»ÏïáõÙÁ: ÜáõÛÝ Ó¨áí ³ÙμáÕç ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ù³ñá½ã³Ù»ù»Ý³Ý åñáÛ»ÏïáõÙ ¿ ²ñ¨ÙïÛ³Ý Ð³Û³ëï³Ý Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ: Üß»Ýù, áñ Ý»ñÏ³ÛáõÙë ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý Ù»ç ¿ ¹ñí»É §²ñ¨ÙïÛ³Ý²¹ñμ»ç³Ý¦ Ñ³ëÏ³óáÕáõÃÛáõÝÁ3:

1 î»՛ë http://azerbaijan.az/portal/Culture/Architecture/architecture_r.html. 2 î»՛ë http://www.azerbaijan.az/portal/Karabakh/Tragedy/humanitarianTragedy_r.html. 3 Ð³ñáõÃÛáõÝÛ³Ý ¶., ¿ç 2:

190

§ÐáõÙ³ÝÇï³ñ ³Õ»ï¦ Ñá¹í³ÍáõÙ ³¹ñμ»ç³ÝóÇÝ»ñÇ ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛáõÝÁ ÙÇ ù³ÝÇ ÷áõÉ»ñÇ ¿ μ³Å³Ýí³Í: ²Ûëå»ë ³ë³Íª ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý »ñÏñáñ¹ ÷áõÉÁ §Ù³ñïÛ³Ý ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛáõÝ¦ ³ÝáõÝáí ¿ í»ñÝ³·ñí³Í: 1918-1920-³Ï³Ý ÃÃ. «ÎáíÏ³ëÇ ÙáõëáõÉÙ³Ý³Ï³Ý μ³Ý³ÏÇ¦ áõ Ã³Ã³ñ á×ñ³·áñÍÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Çñ³·áñÍ-í³Í í³Ûñ³·áõÃÛáÝÝ»ñÁ Ñá¹í³ÍáõÙ Ñ»ÕÇÝ³ÏÇ ÏáÕÙÇó μÝáõÃ³·ñíáõÙ »Ý áñå»ë ³¹ñμ»ç³ÝóÇÝ»ñÇ ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛáõÝ:

Ðá¹í³ÍáõÙ Ñ»ÕÇÝ³ÏÇ ÏáÕÙÇó ï³ñμ»ñ Ù³ÝÇåáõÉÛ³óÇáÝ ÑÝ³ñùÝ»ñ »Ý û·ï³-·áñÍí»É: ²ÝÁÝ¹Ñ³ï ÝßíáõÙ »Ý Ñ³Û»ñÇ ÏáÕÙÇó §½áÑí³Í¦ Ï³Ý³Ýó áõ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ù³Ý³ÏÝ»ñ:

Ðá¹í³ÍáõÙ ³Ý¹ñ³¹³ñÓ ¿ Ï³ï³ñíáõÙ Ý³¨ Êáç³ÉáõÇ §ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³ÝÁ¦: Ñ»ÕÇ³ÝÏÁ ÏñÏÇÝ û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ Ù³ÝÇåáõÉÛ³óÇáÝ Ù»Ë³ÝÇ½ÙÝ»ñª Ýå³ï³Ï áõÝ»-Ý³Éáí ³½¹»É ³Ýï»ÕÛ³Ï Éë³ñ³ÝÇ íñ³ª Ýñ³Ýó Ùáï ëï»ÕÍ»Éáí Ù³ñ¹³ïÛ³ó Ñ³ÛÇ Ï»ñå³ñÁ:

²ÕμÛáõñÇ É»·ÇïÇÙ³óÙ³Ý ÑÝ³ñ³ÝùÇ ÏÇñ³éáõÙÁ Ñá¹í³ÍÝ»ñáõÙ: Azerbaijan.az-Ç Ï³ÛùáõÙ ³é³ÝÓÇÝ μ³ÅÇÝÝ»ñ Ï³Ý` å³ïÙáõÃÛáõÝ ¨ Ñ³Û-³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý/ È»éÝ³-ÛÇÝ Ô³ñ³μ³ÕÇ Ñ³Ï³Ù³ñïáõÃáõÝ, áñáÝóáõÙ Ñ³ïáõÏ ï»Õ ¿ Ñ³ïÏ³óí³Í, ³Ûëå»ë ³ë³Í, å³ïÙ³Ï³Ý ÷³ëï³ÃÕÃ»ñÇÝ1:

ºÝÃ³μ³ÅÝáõÙ Ï³Ý ÷³ëï³ÃÕÃ»ñÇ ³ÝáõÝÝ»ñÁ, μ³Ûó ¹ñ³Ýù ÑÝ³ñ³íáñ ã¿ μ³ó»É:

ö³ëï³ÃÕÃ»ñÇ Ñ³Ù³ñ Ñ³ïáõÏ »ÝÃ³μ³ÅÇÝÁ ·áñÍ³ÍáõÃÛ³Ý Ù»ç ¿ ¹ñí»É Ñá¹í³ÍÝ»ñáõÙ Ý»ñÏ³Û³óíáÕ §÷³ëï»ñÇ¦ ×ßÙ³ñï³óÇáõÃÛáõÝÁ Ñ³ëï³ï»Éáõ Ñ³-Ù³ñ: ²Û¹ »ÝÃ³μ³ÅÇÝÁ Ï³ÛùÇ ·áñÍ³ñÏáõÙÇó ëÏë³Í Ñ³ë³Ý»ÉÇ ã¿ ÁÝÃ»ñóáÕÝ»ñÇÝ:

Ðá¹í³ÍÇ É»·ÇïÇÙ³óÙ³Ý ï³ñμ»ñ Ù»Ë³ÝÇ½ÙÝ»ñ »Ý ÏÇñ³éíáõÙ Ý³¨ Ñá¹í³Í-Ý»ñáõÙ: ²Ûëå»ë, ûñÇÝ³Ï, §ÐáõÙ³ÝÇï³ñ ³Õ»ï¦ Ñá¹í³ÍáõÙ Ù»ç »Ý μ»ñíáõÙ áÙÝ ·»ñÙ³Ý³óÇ ÎáõÉÝ»ñÇ Ëáëù»ñÁ` 1919-1920-³Ï³Ý ÃÃ. Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ: Î»ÕÍ Ñ»ÕÇÝ³ÏÇ Ù»çμ»ñÙ³Ý Ù»ç ÝßíáõÙ ¿ Ñ³Û»ñÇ ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óí³Í §á×ñ³-·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ¦ Ù³ëÇÝ:

²Ûë ÑÝ³ñ³ÝùÁ ÁÝÃ»ñóáÕÇ Ùáï Ñ³í³ëïÇáõÃÛ³Ý å³ïñ³Ýù ¿ Ó¨³íáñáõÙ: ²Û¹ ÝáõÛÝ ëÏ½μáõÝùáí ³ÙμáÕç ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ù³ñá½ã³Ù»ù»Ý³Ý ï»ùëï»ñáõÙ û·ï³-·áñÍáõÙ ¿ Ñ³Û ·áñÍÇãÝ»ñÇ Ëáëù»ñÁª Ñ³Ù³ï»ùëïÇó ¹áõñë, Ý³¨ Ù»çμ»ñíáõÙ »Ý Ñá-ñÇÝí³Í Ý³Ë³¹³ëáõÃÛáõÝÝ»ñª ¹ñ³Ýù í»ñ³·ñ»Éáí Ñ³Û Ñ»ÕÇÝ³ÏÝ»ñÇÝ:

²Û¹åÇëÇ ûñÇÝ³Ï »Ý §Áàíê-èíôîðìàöèÿ¦ Ï»ÝïñáÝÇ ïÝûñ»Ý èáíß³Ý Üáíñáõ½ûÕÉÇÇ §Çåðêàëî¦ Ã»ñÃáõÙ ³ñí³Í §Ù»çμ»ñáõÙÝ»ñÁ¦: ¸ñ³Ýù ÝÏ³ñ³·ñáõÙ »Ý §Ñ³Û»ñÇ ÏáÕÙÇó ³¹ñμ»ç³ÝóÇÝ»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùμ Çñ³Ï³Ý³óí³Í ·³½³ÝáõÃÛáõÝ-Ý»ñÁ¦: Ð»ÕÇÝ³ÏÁ Çμñ Ù»çμ»ñáõÙ ¿ ³ÝáõÙ ¼áñÇ ´³É³Û³ÝÇ §Ð³ñáõÃÛáõÝ¦ ·ñùÇó, μ³Ûó Çñ³Ï³ÝáõÙ ³Û¹åÇëÇ ·Çñù ãÏ³2:

²Ù÷á÷»Éáí Ýß»Ýù, áñ Azerbaijan.az Ï³ÛùÁ Ñ³Ù³ó³ÝóáõÙ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ù³ñá½ãáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍÙ³Ý ³é³çÝ³ÛÇÝ ³ÕμÛáõñÝ»ñÇó ¿: ²ÛÝ ÙÇ ß³ñù Ñ³Ï³-Ñ³ÛÏ³Ï³Ý Ã»½»ñÇ ï³ñ³ÍáÕÝ»ñÇó ¿ íÇñïáõ³É ï³ñ³ÍùáõÙ:

²Û¹ Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáí, Ýß»Ýù, áñ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý, ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý å³ï»ñ³½ÙÝ»ñÁ ï³ÝáõÉ ãï³Éáõ Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³-Å»ßï ¿ Ñ³Ù³ÝÙ³Ý Ï³Ûù»ñÇ ·áñÍ³ñÏáõÙÁ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý íÇñïáõ³É ï³ñ³ÍùáõÙ: úñÇ-Ý³Ï, ³ñ¹»Ý ·áñÍáõÙ ¿ ºäÐ Ð³Û³·Çï³Ï³Ý Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï»ÝïñáÝÇ å³ß-ïáÝ³Ï³Ý Ï³ÛùÁ` Armin.am-Á, áñï»Õ ÁÝÃ»ñóáÕÁ Ï³ñáÕ ¿ ·ïÝ»É Çñ»Ý Ñ»ï³ùñùñáÕ ÇÝýáñÙ³óÇ³ Ñ³Ûáó å³ïÙáõÃÛ³Ý, Ùß³ÏáõÛÃÇ Ù³ëÇÝ:

²Ù÷á÷»Éáí Ýß»Ýù, áñ »Ã» ²¹ñμ»ç³ÝáõÙ Ñ³Ï³Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ù³ñá½ãáõÃÛáõÝÝ ûÅ³Ý¹³ÏíáõÙ ¿ å»ï³Ï³Ý ýÇÝ³Ýë³íáñÙ³Ùμ, ³å³ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ ³Û¹ ù³ñá½-ãáõÃÛáõÝÝ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ áã å»ï³Ï³Ý Ù³Ï³ñ¹³Ïáíª ³ÝÑ³ïÝ»ñÇ ¨ ³é³ÝÓÇÝ

1 î»՛ë http://www.azerbaijan.az/portal/Karabakh/Documents/documents_r.html. 2 Ð³ñáõÃÛáõÝÛ³Ý ¶., ¿ç 79:

191

Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇçáóáí: ²Û¹ å³ï×³éáí Ñ³ñÏ »Ýù Ñ³Ù³ñáõÙ Ýß»É, áñ Éáõñç å»ï³Ï³Ý ûÅ³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝ ¿ ³ÝÑñ³Å»ßï, ù³ÝÇ áñ ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ¹³ß-ïáõÙ Ïñ³Í å³ñïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý Ù»Í ëå³éÝ³ÉÇù Ñ³Ý¹Çë³Ý³É ÐÐ ³½-·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ:

АНТИАРМЯНСКАЯ ИНФОПОЛИТИКА САЙТА AZERBAIJAN.AZ

Артак Хулян

В статье представлена антиармянская инфополитика сайта Azerbaijan.az, в част-ности, использованные на сайте антиармянские тезы и направления распространения. Исследование этого сайта был очень нужным для информационной безопасности. Для обеспечения информационной безопасности надо всеобъемлюще исследовать азербай-джанские сайты, которые содержат антиармянскую пропаганду и обрабатывать противо-действия для обеспечения информационной безопасности.

ANTI-ARMENIAN INFOPOLITICS OF AZERBAIJAN.AZ Artak Khulyan

The current article presents the anti-Armenian information policy web-site Azerbaijan.az,

especially anti-Armenian theses and direction of propaganda. The study of this web-site was very necessary for information security. Information security should comprehensively investigate Azerbaijani sites that contain anti-Armenian propaganda and process counter-measures for information security.

192

²¸ð´ºæ²Ü²Î²Ü ø²ðà¼âàôÂÚ²Ü ²ðî²îäàôØÀ Ð²ÚÎ²Î²Ü Ø²ØàôÈàôØ Ð³ëÙÇÏ Ø»ÉÇùë»ÃÛ³Ý

ºäÐ, ÄáõéÝ³ÉÇëïÇÏ³ÛÇ ý³ÏáõÉï»ï, μ³Ï³É³íñÇ³ïÇ áõë³ÝáÕ ¶Çï. Õ»Ï.` μ.·.¹., åñáý. ¸. ä»ïñáëÛ³Ý ¾É÷áëï` [email protected]

Ð³Û³ëï³ÝÝ, ³ñ¹»Ý 20 ï³ñáõó ³í»ÉÇ ¿, ÇÝã ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ¨ ù³ñá½ã³Ï³Ý

å³ï»ñ³½ÙáõÙ ¿ ²¹ñμ»ç³ÝÇ Ñ»ï: ºí ³Û¹ å³ï»ñ³½ÙÇ ÁÝÃ³óùáõÙ ï»Õ»Ï³ï-íáõÃÛ³Ý ã³÷Çó ¹áõñë ³ñï³ÑáëùÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ Ñ³Û ÅáõéÝ³ÉÇëïÇÏ³ÛáõÙ ³é³-ç³ÝáõÙ »Ý áã ×Çßï í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ»ñ, ³ñï³ïåáõÙÝ»ñ:

ø³ñá½ãáõÃÛ³Ý ³ñï³ïåáõÙÝ ³éÝí³½Ý »ñÏáõ ïÇåÇ Ï³ñ»ÉÇ ¿ μ³Å³Ý»É` ³. ºñμ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ù³ñá½ãáõÃÛáõÝÝ ³é³Ýó áñ¨¿ Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÃÛ³Ý

÷áË³ÝóíáõÙ ¿ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý Éñ³ïí³ÙÇçáóÝ»ñáí: μ. ºñμ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ù³ñá½ãáõÃÛáõÝÁ §Ù³ñëí³Í¦ (í»ñ³ß³ñ³¹ñí³Í,

³ñ¹»Ý áñå»ë ë»÷³Ï³Ý ÙïùÇ) ï»ëùáí ¿ Ñ³ÛïÝíáõÙ: Ü»ñÏ³Û³óÝ»Ýù, Ã» ÇÝãå»ë »Ý ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ÝÛáõÃ»ñÁ μ³é³óÇáñ»Ý Ã³ñ·-

Ù³ÝíáõÙ áõ ï»Õ³¹ñíáõÙ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý Ï³Ûù»ñáõÙ: ºñμ»ÙÝ áñáß ËÙμ³·ÇñÝ»ñ ÝáõÛÝ-ÇëÏ ã»Ý Ëáõë³÷áõÙ Ï»Ý¹³ÝÇ ÑÕáõÙ (active link) ï»Õ³¹ñ»Éáõó:

úñÇÝ³Ï` mamul.am Ï³ÛùÁ Ññ³å³ñ³Ï»É ¿ §´³ùáõÝ Ëáëï³ÝáõÙ ¿. ³ñÛáõÝ³Ñ»ÕáõÃÛáõÝÁ Ïß³ñáõÝ³ÏíÇ¦ í»ñÝ³·ñáí ÙÇ ÝÛáõÃ: ì»ñÝ³·ÇñÝ ³ñ¹»Ý ÇëÏ áñáß³ÏÇ Ýñμ»ñ³Ý· ¿ »ÝÃ³¹ñáõÙ: Î³ñ¹³Éáõó Ñ»ïá å³ñ½íáõÙ ¿, áñ ÝÛáõÃÁ Ï³ÛùÇ Ñ»ÕÇÝ³Ï³ÛÇÝ ·ñ³éáõÙÝ»ñÇó ã¿, ³ÛÉ í»ñóí»É ¿ ý»Ûëμáõù ëáóÇ³É³Ï³Ý ó³ÝóÇ û·ï³ï»ñ îÇ·ñ³Ý ²μñ³Ñ³ÙÛ³ÝÇ ¿çÇó:

Î³ÛùÁ Ù³ëÝ³íáñ³å»ë Ù»çμ»ñáõÙ ¿ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ÏáÕÙÇ Ñ³Ûï³ñ³ñáõ-ÃÛáõÝÁ` Ï³åí³Í ¹ÇåáõÏ³Ñ³ñÝ»ñÇ ¹áõñëμ»ñÙ³Ý Ñ³ñóÇ Ñ»ï:

§²¹ñμ»ç³ÝÇ äÜ Ù³ÙáõÉÇ Í³é³ÛáõÃÛ³Ý ù³ñïáõÕ³ñ ¾É¹³ñ ê³μÇñûÕÉáõÝ ë³ÑÙ³Ý³ÛÇÝ ½áñ³Ù³ë»ñ Ï³ï³ñ³Í Ñ»ñÃ³Ï³Ý ³ÛóÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ, ³Ý¹ñ³-¹³éÝ³Éáí ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³ÝñáõÃÛ³Ý å³Ñ³ÝçÇÝ`¹áõñë μ»ñ»É ¹ÇåáõÏ³Ñ³ñÝ»ñÇÝ ³é³çÝ³ÛÇÝ ·ÍÇó, áõß³·ñ³í Ñ³Ûï³ñ³ñáõÃÛáõÝ ¿ ³ñ»É. ²¹ñμ»ç³Ý å»ïáõÃÛáõÝÁ, å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ, Ññ³Å³ñíáõÙ ¿ Ñ³Ý»É ¹ÇåáõÏ³Ñ³ñÝ»ñÇÝ ³é³çÝ³ÛÇÝ ·ÍÇó ³ÛÝù³Ý Å³Ù³Ý³Ï, ù³ÝÇ ¹»é å³ï»ñ³½ÙÁ ãÇ ³í³ñïí»É: Ð³ßíÇ ³éÝ»Éáí ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ, áñ Ñ³Û-³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ¨ Õ³ñ³μ³Õ³-³¹ñμ»ç³Ý³-Ï³Ý ½áñù»ñÇ ß÷Ù³Ý ·ÍáõÙ ·ñ³ÝóíáÕ Ù³Ñí³Ý »Éù»ñáí ÏáñáõëïÝ»ñÇ ³éÛáõÍÇ μ³ÅÇÝÁ ·ñ³ÝóíáõÙ ¿ ¹ÇåáõÏ³Ñ³ñÝ»ñÇ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ, ³å³ Ï³ñ»ÉÇ ¿ »½ñ³Ï³óÝ»É, áñ ²¹ñμ»ç³ÝÇ é³½Ù³Ï³Ý ¨ ù³Õ³ù³Ï³Ý Õ»Ï³í³ñáõ-ÃÛáõÝÁ, äÜ Ù³ÙáõÉÇ Í³é³ÛáõÃÛ³Ý Õ»Ï³í³ñÇ ßáõñÃ»ñáí ëå³éÝáõÙ »Ý ß³ñáõÝ³Ï»É ë³¹ñ³ÝùÝ»ñÝ ³ÛÝù³Ý Å³Ù³Ý³Ï, ù³ÝÇ ÏáÕÙ»ñÁ ÈÔ Ñ³ñóáõÙ í»ñçÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛ³Ý ã»Ý »Ï»É1:

ÜÛáõÃÁ Ã»Ù³ÛÇÝ ãÑ»ï¨áÕ ÁÝÃ»ñóáÕÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ³é³ç³óÝáõÙ í³Ë áõ É³ñí³-ÍáõÃÛáõÝ: ²Ñ³ë³ñëáõé í»ñÝ³·ÇñÁ ÃáõÛÉ ãÇ ï³ÉÇë Ñ³Ý·Çëï ¹³ï»É: ´³óÇ ³Û¹, Ï³ñÍ»ë ÝßíÇ. §Ò»ñ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ ¹Çñù»ñáõÙ íï³Ý· ¿ ëå³éÝáõÙ, ¹ÇåáõÏ³Ñ³ñÝ»ñ »Ý ³ßË³ïáõÙ, ÇëÏ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ÏáÕÙÁ μ³Ý ãÇ ³ÝáõÙ»: ÜÛáõÃáõÙ ï³ñ³Ýç³ïíáõÙ »Ý §Ñ³Û-³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý¦ ¨ §Õ³ñ³μ³Õ³-³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý¦ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: âÏ³ §Õ³ñ³μ³ÕóÇ¦ ³½·, ë³Ï³ÛÝ Ù³ñ¹Ï³Ýó áõÕ»ÕÝ»ñáõÙ ³ñï³ïåíáõÙ ¿ Ñ»Ýó

1 î»°ë http://mamul.am/am/news/41040/%D5%A2%D5%A1%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B6-%D5%AD%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4-%D5%A7-%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8-%D5%AF%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%BE%D5%AB.

193

³Û¹ ï»ñÙÇÝÁ, ³ÛÝÇÝã Ï³ñ»ÉÇ ¿ñ Ýß»É Ñ³Û-³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ë³ÑÙ³ÝÇ §²ñó³ËÇ Ñ³ïí³Í¦ Ï³Ù §²ñó³ËÇ ë³ÑÙ³Ý³·ÇÍ¦:

Ð³çáñ¹ ûñÇÝ³ÏÝ ³ÛëåÇëÇÝ ¿. §²¹ñμ»ç³ÝáõÙ áñáß»É »Ý å³ï»ñ³½Ù ëÏë»É È»éÝ³ÛÇÝ Ô³ñ³μ³ÕÇ Ñ³Ù³ñ¦: ÜÛáõÃÝ ³Ûëå»ë ¿ í»ñÝ³·ñ»É lurer.com Ï³ÛùÁ:

Èñ³·ñáÕÁ Ï³Ù Ã³ñ·Ù³ÝÇãÁ μ³é³óÇáñ»Ý Ã³ñ·Ù³Ý»É ¿ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý Ï³ÛùÇ ÝÛáõÃÝ áõ Ýß»Éáí ëÏ½μÝ³ÕμÛáõñÁ` Ññ³å³ñ³Ï»É.

§²ÝóÛ³É ß³μ³Ã ûñÁ ²¹ñμ»ç³ÝáõÙ ·áñÍáÕ §Ô³ñ³μ³ÕÇ ³½³ï³·ñáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ¦-Ý Çñ 4-ñ¹ ·áõÙ³ñáõÙÝ ¿ Ññ³íÇñ»É, áñÇ Å³Ù³Ý³Ï áñáßáõÙ ¿ Ï³Û³óñ»É å³ï»ñ³½Ùáí, ³Ûëå»ë ³ë³Í, §³½³ï³·ñ»É¦ È»éÝ³ÛÇÝ Ô³ñ³μ³ÕÁ Ñ³Û»ñÇó. ÷áË³ÝóáõÙ ¿ Contact.az ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý Ï³ÛùÁ¦:

§ì»ñçÇÝë Ï³ñÍáõÙ ¿, áñ ²¹ñμ»ç³ÝÇ ³é³çÝ³ÛÇÝ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇó Ù»ÏÁ Ñ³Ý-ñáõÃÛ³ÝÁ å³ï»ñ³½ÙÇÝ Ý³Ë³å³ïñ³ëï»ÉÝ ¿ ¨ Ñ³Ï³Ù³ñïáõÃÛ³Ý Ë³Õ³Õ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÇÝ í»ñç ¹Ý»ÉÁ…

ä³ï»ñ³½ÙÝ ³ÝËáõë³÷»ÉÇ ¿: Ø»Ýù μ³Ý³Ï áõÝ»Ýù, ÷áÕ áõÝ»Ýù, ½»Ýù áõÝ»Ýù: Æ±ÝãÝ ¿ Ù»½ Ë³Ý·³ñáõÙ£ ²é³Ýó Ô³ñ³μ³ÕÇª ²¹ñμ»ç³ÝÁ ·áÛáõÃÛáõÝ ãÇ áõÝ»Ý³¦,-Ñ³Ûï³ñ³ñ»É ¿ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý Õ»Ï³í³ñÁ1:

²¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ù³ñá½ã³Ï³Ý áõÕ»ñÓÝ»ñ å³ñáõÝ³ÏáÕ ÝÛáõÃÁ Ññ³å³ñ³Ïí»É ¿ ³é³Ýó áñ¨¿ Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÃÛ³Ý: â»Ý Ñ³Ýí»É ù³ñá½ã³Ï³Ý Ã»½»ñ, ûñÇÝ³Ï` §²¹ñμ»ç³ÝÁ ß³ï ÷áÕ áõÝÇ, ½»Ýù áõÝÇ¦: ÆëÏ á±í ³ë³ó, áñ Ð³Û³ëï³ÝÁ ½»Ýù ãáõÝÇ:

Mamul.am-Á Ñ»ñÃ³Ï³Ý ·ÉáõË·áñÍáóÝ ¿ Ññ³å³ñ³ÏáõÙ` ³ÏïÇí ÑÕáõÙ ¹Ý»Éáí prezident.az-Ç íñ³, áñï»ÕÇó ¿É Ã³ñ·Ù³Ý»É ¿ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý §armenia.az¦ Ï³ÛùÁ: Üß»Ýù, áñ í»ñçÇÝë μ³ó³Ñ³Ûï ù³ñá½ãáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÝáõÙ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý Éë³ñ³ÝÇ Ñ³-Ù³ñ: Ð»ï³ùñùÇñ ¿, áñ ÝÛáõÃÁ Ï³ñ¹³óí»É ¿ 4824 ³Ý·³Ù, Ù»ÏÝ³μ³Ýí»É Ñ³½³ñÇó ³í»ÉÇ ³Ý·³Ù: Øï³Ñá·Çã ¿, áñ Ù»ÏÝ³μ³ÝáÕÝ»ñÇ ·ñ»Ã» 90 ïáÏáëÝ áõÕÕ³ÏÇ §Ï»-ñ»É ¿¦ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý, ³Ûëå»ë ³ë³Í §ÏáõïÁ¦: Î³é³í³ñáõÃÛáõÝÇó, μ³Ý³ÏÇó, ÏÛ³ÝùÇó ¹Å·áÑ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ÷³é³μ³ÝáõÙ ¿ ²ÉÇ¨Ç Ëáëù»ñÁ` ã·Çï³Ïó»Éáí ¹ñ³ íï³Ý·Ç Ù³ëÇÝ: ì»ñÝ³·ñí³Í ¿` §¼áñ³Ñ³Ý¹»ëÁ óáõó³¹ñ»ó ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý μ³Ý³ÏÇ áõÅÁ. ÆÉÑ³Ù ²ÉÇ¨¦:

ÜÛáõÃáõÙ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý μ³Ý³ÏÇ ·áíùÝ ¿, Ñ½áñáõÃÛáõÝÁ, é³½Ù³Ï³Ý ï»Ë-ÝÇÏ³ÛÇ áõé×³óí³Í ÃÇíÁ ¨ ³ÛÉÝ.

ÜÇëïÇ Å³Ù³Ý³Ï ²ÉÇ¨Ý Çñ ëñïÇ ËáëùÝ ¿ Ñ³ÛïÝ»É Ñ³Û ÅáÕáíñ¹ÇÝ` Ýß»Éáí. §Î³ñÍáõÙ »Ù, áñ Ñ³Û ÅáÕáíáõñ¹Á ãå»ïù ¿ í³Ë»Ý³ Ù»ñ ï»ËÝÇÏ³ÛÇó: Ð³Û ÅáÕá-íáõñ¹Á å»ïù ¿ í³Ë»Ý³ Çñ Õ»Ï³í³ñáõÃÛáõÝÇó: ä»ïù ¿ ½·áõß³Ý³ Ýñ³ ·áñÍáõ-Ý»áõÃÛáõÝÇó…. Ø»Ýù áõÅ»Õ å»ïáõÃÛáõÝ »Ýù: Ø»ñ áõÅÝ ³ëïÇ×³Ý³μ³ñ ³×»Éáõ ¿¦2:

²¹ñμ»ç³ÝÇ Ñ½áñáõÃÛáõÝ, §Ýáñ³·áõÛÝ¦ ½»Ýù, ÇëÏ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ` ³Õ»ï, í³ï Õ»Ï³í³ñáõÃÛáõÝ ¨ ³ÛÉÝ: Üå³ï³ÏÁ Ù»ÏÝ ¿` É³ñí³Í ÙÃÝáÉáñï ëï»ÕÍ»É »ñÏñáõÙ, »ñÏå³é³ÏáõÃÛáõÝ ë»ñÙ³Ý»É, ¨ ³½¹»É μÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ñá·»μ³Ý³Ï³Ý íÇ×³ÏÇ íñ³:

Ð³ñó ¿ ³é³ç³ÝáõÙ, ³ñ¹Ûá±ù ³Ûë Ï³ÛùÁ ÝÙ³Ý Ë³Ý¹³í³éáõÃÛ³Ùμ ÏÉáõë³μ³-ÝÇ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ½áñ³Ñ³Ý¹»ëÝ»ñÝ áõ ÝáõÛÝ ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÁ Ïï³:

Ø»ñ Ï³ñÍÇùáí` ³ñï³ïåáõÙÝ»ñÝ ³í»ÉÇ Ñ³×³Ë³ÏÇ »Ý ¹³éÝáõÙ ³Ùé³ÝÁ, »ñμ Éáõñ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ Ýí³½áõÙ ¿, ÇëÏ ³ßË³ï³í³ñÓ áõ ·áí³½¹³ïáõ û¹ áõ çñÇ ÝÙ³Ý å»ïù ¿` ëÏëáõÙ »Ý §ùÉÇÏ³μ»ñáõÃÛ³Ùμ¦ ½μ³Õí»É:

úñÇÝ³Ïª 2013 Ã. ÑáõÉÇëÇ 14-ÇÝ, hayeli.am Ï³ÛùÁ Ññ³å³ñ³Ï»É ¿ §²¹ñμ»ç³ÝÁ å³ï»ñ³½Ù ¿ Ñ³Ûï³ñ³ñáõÙ¦ í»ñÝ³·ñáí ÝÛáõÃ, áñï»Õ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ëå³éÝ³-ÉÇùÝ áõ ù³ñá½ãáõÃÛáõÝÁ Ñ³ëÝáõÙ »Ý ÙÇçÝáñ¹³íáñí³Í, ³Ûë ³Ý·³Ù §è»·ÝáõÙ¦ ·áñ-Í³Ï³ÉáõÃÛ³Ý ÙÇçáóáí: Æñ³Ï³ÝáõÙ áã ÙÇ ³ñï³ëáíáñ μ³Ý ãÏ³. ²¹ñμ»ç³ÝÇ äÜ

1 http://lurer.com/?p=104929&l=am 2 http://goo.gl/5SHaQq

194

Ý³Ë³ñ³ñÁ Ñ»ñÃ³Ï³Ý ³Ý·³Ù ëå³éÝáõÙ ¿ Ñ³Û»ñÇë å³ï»ñ³½Ùáí, μ³Ûó Ý»ñÏ³-Û³óí³Í ¿ ³ÛÝå»ë, Ï³ñÍ»ë áõñ áñ ¿ ²¹ñμ»ç³ÝÁ Ñ³ñÓ³Ïí»Éáõ ¿ Ð³Û³ëï³ÝÇ íñ³.

§²¹ñμ»ç³ÝÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñ ê³ý³ñ ²μÇ¨Á Ñ³Ûï³ñ³ñ»É ¿, áñ Çñ »ñÏÇñÁ å³ïñ³ëïíáõÙ ¿ å³ï»ñ³½Ù ëÏë»É Ð³Û³ëï³ÝÇ ¹»Ù: ÆÝãå»ë Ý³¨ ÝßáõÙ ¿, áñ Çñ»Ýù ½áñùÁ Ñ½áñ³óÝáõÙ »Ý ³Û¹ Ýå³ï³Ïáí¦1:

§Ü³ ÝÙ³Ý Ñ³Ûï³ñ³ñáõÃÛ³Ùμ ¿ Ñ³Ý¹»ë »Ï»É ´³ùíáõÙ Ð³ñ³í³ÛÇÝ Îáñ»³ÛÇ ²½·³ÛÇÝ ÅáÕáíÇ å³ïíÇñ³ÏáõÃÛ³Ý Ñ»ï Ñ³Ý¹ÇåÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï: ²μÇ¨Á åÝ¹»É ¿, Ã» Ñ³Û»ñÁ μéÝ³½³íÃ»É »Ý Çñ»Ýó ÑáÕ»ñÁ: §²¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ÑáÕ»ñÁ, áñáÝù μéÝ³-½³íÃí»É »É »Ý Ð³Û³ëï³ÝÇ ûÏáõå³Ýï³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ, ã»Ý í»ñ³¹³ñÓíáõÙ ³ñ¹»Ý 20 ï³ñÇ: âÝ³Û³Í Ñ³Ï³Ù³ñïáõÃÛáõÝÁ Ë³Õ³Õ Ó¨áí Ï³ñ-·³íáñ»Éáõ ç³Ýù»ñÇÝ` Ð³Û³ëï³ÝÁ ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿ Çñ ûÏáõå³Ýï³Ï³Ý ù³Õ³ù³-Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: º²ÐÎ ØÇÝëÏÇ ËÙμÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ÝáõÛÝå»ë ³é³ÛÅÙ ãÇ ïí»É áñ¨¿ ³ñ¹ÛáõÝù»,- ³ë»É ¿ ²¹ñμ»ç³ÝÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñÁ¦2:

î³ñ³ÍíáõÙ ¿ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ù³ñá½ã³Ù»ù»Ý³ÛÇ ³ÛÝ Ã»½Á, áñ §Ñ³Û»ñÁ ûÏáõå³Ýï »Ý¦, áñ §Ô³ñ³μ³ÕÝ Çñ»ÝóÝ ¿ áõ Ñ³Û»ñÝ ³ñ¹»Ý 20 ï³ñÇ Ñ»ï ã»Ý ï³ÉÇë¦, ¨ í»ñç³å»ë ³¹ñμ»ç³ÝóÇÝ»ñÁ ÙÇ ûñ Ñ³ñÓ³Ïí»Éáõ ¨ Ñ»ï »Ý §í»ñóÝ»Éáõ Çñ»Ýó ÑáÕ»ñÁ¦:

ÜÙ³Ý Çñ³íÇ×³Ï ¿ Ý³¨ Ñ³Û é³½Ù³·»ñÇ Ð³Ïáμ ÆÝçÇÕáõÉÛ³ÝÇÝ å³ñï³¹ñ³Í §Ñ³ñó³½ñáõÛóÇ¦ ¹»åùáõÙ: Ð³ÛÏ³Ï³Ý ÙÇ ß³ñù Ï³Ûù»ñ, ï³é³å»Éáí é»ÛïÇÝ·Ç ³å³ÑáíÙ³Ùμ áõ ë»Ýë³óÇ³Ý»ñÇ Ñ»ï¨Çó ÁÝÏ³Í, ã·Çï³Ïó»Éáí Ï³Ù ¿É É³í ·Çï³Ï-ó»Éáí, Ï»ñ³Ý ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý Ë³ÛÍÝ áõ ïÕ³ÛÇÝ áñ³Ï»óÇÝ áñå»ë ¹³í³×³Ý: ²¹ñμ»ç³ÝÁ ù³ñá½ãáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ñ³ñÙ³ñ Ã»ÏÝ³Íáõ áõÝ»ñ` Ð³ÏáμÁ, áõÙ ÙÇçáóáí ¿É ³½¹»óÇÝ áõ ß³ñáõÝ³ÏáõÙ »Ý ³½¹»É Ñ³Û Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý íñ³: î»ë³ÝÛáõÃáõÙ ³ÏÝÑ³Ûïáñ»Ý ÉëíáõÙ ¿, Ã» ÇÝãå»ë ¿ Ð³ÏáμÁ Ñ³Û»ñ»Ý å³ïÙáõÙ, áñ ·Ý³ó»É ¿ çñÇ Ñ»ï¨Çó, ë³Ï³ÛÝ éáõë»ñ»Ý Ã³ñ·Ù³ÝíáõÙ ¿ñ, áñ Ï³Ù³íáñ Ñ³ÝÓÝí»É ¿ ³¹ñμ»ç³Ý³-Ï³Ý ÏáÕÙÇÝ£ ¸ñ³ÝÇó Ñ»ïá Ñ³Û³ëï³ÝÛ³Ý ÙÇ ß³ñù Éñ³ïí³ÙÇçáóÝ»ñ ³é³Ýó ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»ñ³Ññ³å³ñ³Ï»óÇÝ ï»ë³ÝÛáõÃÇ Ù³ëÇÝ Haqqin.az ³¹ñμ»ç³-Ý³Ï³Ý Ï³ÛùÇ ï»ùëïÁ` Ù³ïÝ³Ýß»Éáí, áñ §áõÕÇÕ ËáëùÝ¦ »Ý Ù»çμ»ñáõÙ:

Ð³ÏáμÇ Ñ³ñó³½ñáõÛóÁ ãï³ñ³Í»Éáõ Ïáãáí media.am Ï³ÛùÁ Ññ³å³ñ³Ï»ó ÙÇ Ñá¹í³Í, áñï»Õ Ñ³Ý·³Ù³Ý³ÉÇó Ýßí³Í »Ý μáÉáñ ëË³ÉÝ»ñÝ áõ íï³Ý·Ý»ñÁ` ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ð³ÏáμÇ Ñ³Ù³ñ3:

§ºÃ» ï»ë³ÝÛáõÃÁ Ññ³å³ñ³ÏíáõÙ ¿ §´²ò²èÆÎ îºê²ÜÚàôÂ. ²¹ñμ»ç³ÝáõÙ Ð³Ïáμ ÆÝçÇÕáõÉÛ³ÝÇ μ³ó³Ñ³ÛïáõÙÝ»ñÁ Ñ³Ûáó μ³Ý³ÏÇ Ù³ëÇÝ¦ Ï³Ù «Акоп Инджигулян предатель» í»ñÝ³·ñ»ñáí, ³å³ Éñ³·ñáÕÁ ¨ ËÙμ³·ÇñÁ å»ïù ¿ É³í ·Çï³Ïó»Ý ÙÇ Ï³ñ¨áñ μ³Ý. ³Û¹ ÝÛáõÃÁ ÙÇ³Ýß³Ý³Ï Ï³ñ¹³Éáõ ¿ Ý³»õ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý Ñ»ï³Ëáõ½áõÃÛáõÝÁ£ Ð»ïá ³Û¹ ÝÛáõÃ»ñÁ ï³Ý»Éáõ »Ý áõ ¹»Ù ï³Ý Ð³ÏáμÇÝ£ Ü³¨` ï³ÏÁ ·ñí³Í μáÉáñ ³ÛÝ Ù»ÏÝ³μ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñï»Õ Ù³ñ¹ÇÏ Çñ»Ý ³ÝÇÍáõÙ »Ý í»ñçÇÝ Ëáëù»ñáí£

ØÇ μ³Ý ¿, »ñμ Ù³ñ¹áõ íñ³ ×ÝßáõÙ ¿ ·áñÍ³¹ñáõÙ ÃßÝ³Ùáõ Ñ³ïáõÏ Í³é³Ûáõ-ÃÛ³Ý ³ßË³ï³ÏÇóÁ, Ù»Ï ³ÛÉ μ³Ý, »ñμ Ý³ ï»ëÝáõÙ ¿, áñ Ñ³Ûñ»ÝÇùáõÙ Çñ»Ý Ñ³Ù³-ñáõÙ »Ý ÃßÝ³ÙÇ£ Ø³ñ¹áõÝ Ïáïñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ ³í»ÉÇ í³ï μ³Ý ¹Åí³ñ ¿ ³Ý»É£ ²Ù»Ý³-É³í³ï»ë³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñáí Ù³ñ¹áõÝ ¹ñ¹áõÙ »Ý ãí»ñ³¹³éÝ³É Ð³Û³ëï³Ý, ÁÝï³ÝÇùÇ íñ³ Ë³ã »Ý ù³ßáõÙ£ ºí ë³ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ³Ù»Ý ÇÝã ³ñíáõÙ ¿ Çñ»Ý Ñ³Ûñ»ÝÇù í»ñ³¹³ñÓÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ6:

ºí í»ñç³å»ë ³Ù»Ý³Ã³ñÙ ûñÇÝ³ÏÝ»ñÇó: ÐÐ Ü³Ë³·³Ñ ê»ñÅ ê³ñ·ëÛ³ÝÇ »ÉáõÛÃÁ ºÊÊì-áõÙ: 1in.am Éñ³ïí³Ï³ÛùÁ Ã³ñ·Ù³ÝáõÙ ¿ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý APA ·áñÍ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý ÝÛáõÃÝ áõ Ññ³å³ñ³ÏáõÙ ³é³Ýó áñ¨¿ ÷á÷áËáõÃÛ³Ý: ì»ñ-

1 î»՛ë http://hayeli.am/article/328696/ 2 î»՛ë http://hayeli.am/article/328696/ 3 î»՛ë http://media.am/injighulyan-case-and-media

195

Ý³·ñí³Í ¿` §ä³ßïáÝ³Ï³Ý ´³ùáõÝ ³ñÓ³·³Ýù»É ¿ ºÊÊì-áõÙ ê»ñÅ ê³ñ·ëÛ³ÝÇ »ÉáõÛÃÇÝ¦.

§²¹ñμ»ç³ÝÇ ²¶Ü å³ßïáÝ³Ï³Ý Ý»ñÏ³Û³óáõóÇã ¾ÉÙ³Ý ²μ¹áõÉ³¨Á Ñ³Ûï³-ñ³ñ»É ¿, áñ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ý³Ë³·³Ñ ê»ñÅ ê³ñ·ëÛ³ÝÁ §ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³ÝñáõÃÛ³Ý ³é³ç ÏñÏÇÝ Ëáëïáí³Ý»É ¿, áñ Ý³ ³·ñ»ëáñ »ñÏñÇ Õ»Ï³í³ñ ¿ ¨ ÙÇÝã¨ ÑÇÙ³ ³ÝóÏ³óÝáõÙ ¿ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ Ñ³í³ÏÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ Ñ³ñ¨³Ý »ñÏñÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å¦,- Ñ³Õáñ¹áõÙ ¿ APA ·áñÍ³Ï³ÉáõÃÛáõÝÁ:

¸Çí³Ý³·»ïÇ Ëáëù»ñáíª §ëå³éÝ³Éáí ²¹ñμ»ç³ÝÇÝª ê³ñ·ëÛ³ÝÁ ëå³éÝáõÙ ¿ ³ÙμáÕç ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³ÝÁ¦:

1in.am-Çó í»ñóÝáõÙ ¿ §Èñ³ïí³Ï³Ý é³¹ÇáÝ¦` ÑÕáõÙ ³Ý»Éáí ÙÇ³ÛÝ 1in.am-ÇÝ` Ùáé³Ý³Éáí APA ·áñÍ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ, ³ÛÝ Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ Ñ³ÝñáõÃÛ³ÝÁ: è³¹ÇáÝ ÝÛáõÃÝ ³Û¹å»ë Ý»ñÏ³Û³óÝ»Éáí ÐÐ Ý³Ë³·³ÑÇ Ëáëù»ñÝ ÇëÏ³å»ë áñ³Ï»ó áñå»ë ³·ñ»ëÇ³ÛÇ Ýß³Ý: ºí μáÉáñ Ýñ³Ýù, áíù»ñ Í³ÝáÃ ã¿ÇÝ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ï³ñμ»ñ³ÏÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÇ ¹ÇñùáñáßáõÙÝ ³Ûë å³ñ³·³ÛáõÙ ëÏë»óÇÝ Ï³ëÏ³ÍÇ ï³Ï ¹Ý»É áõ Ñ³ÛïÝí»É ù³ñá½ãáõÃÛ³Ý ³½¹»óáõÃÛ³Ý ï³Ï:

²ÛëåÇëáí, Ñ³ÛÏ³Ï³Ý Ù»¹Ç³¹³ßïáõÙ ³ÝÝ³Ë³¹»å Í³í³ÉÝ»ñáí ³ñï³ïÁå-íáõÙ »Ý Ñ³Ï³é³Ïáñ¹Ç ·ñ»Ã» μáÉáñ Ññ³å³ñ³ÏáõÙÝ»ñÁ: àÙ³Ýù ·áõó» Ñ³ëÏ³Ý³-Éáí, ÇëÏ ß³ï»ñÁ ãÑ³ëÏ³Ý³Éáí çáõñ »Ý ÉóÝáõÙ ³¹ñμ»ç³Ý³Ï³Ý ù³ñá½ã³Ù»ù»Ý³ÛÇ çñ³Õ³óÇÝ: ÜÙ³Ý ³ßË³ï³á×Á ëå³éÝ³ÉÇù ¿ Ù»ñ ³½·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³ÝÁ, ù³ÝÇ áñ ×·Ý³Å³Ù³ÛÇÝ Çñ³íÇ×³ÏáõÙ ãÏ³ »ñ³ßËÇù, áñ Ï»ÕÍ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ ãÇ ï³ Çñ³Ï³Ý íÝ³ë, ûñÇÝ³Ïª Ëáõ×³å Ïëï»ÕÍÇª Ñ³ñí³Í»Éáí ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ ë³ÑÙ³ÝÇÝ Ï³Ý·Ý³Í ½ÇÝÍ³é³ÛáÕÇÝ ¨ ë³ÑÙ³Ý³å³Ñ ·ÛáõÕÇ μÝ³ÏãÇÝ: Ð³Û³ë-ï³ÝÁ ÷³ëï³óÇ ¹»é å³ï»ñ³½ÙáõÙ ¿ áõ ÏÝùí³ÍÁ ÙÇ³ÛÝ ½ÇÝ³¹³¹³ñ ¿: È³ÛÝ³-Ù³ëßï³μ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»ñëÏëÙ³Ý íï³Ý·Ý ³Ù»Ý å³Ñ ¿, ÇëÏ ³Û¹ Ñ³ñóáõÙ Ñ³Ù³ñÅ»ù å³Ñí³Íù, ÷³ëï³óÇ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝ áõ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ»ñ ï³ÉÁ Éñ³·ñáÕÇ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿: ²Ûëï»Õ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ß³ÑÁ å»ïù ¿ ½ÇçÇ å»ï³-Ï³Ý ß³ÑÇÝ, áñáíÑ»ï¨ ë»Õ³ÝÇÝ ¹ñí³Í ¿ ³½·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ: ПЕРЕПЕЧАТЫВАНИЕ АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ ПРОПАГАНДЫ В АРМЯНСКОЙ

ПРЕССЕ Асмик Меликсетян

Уже более 20 лет Армения и Азербайджан ведут информационную войну на всех

доступных медиаплатформах. В статье мы показали как азербайджанские статьи появились на армянских сайтах в дословном переводе.

COPYING THE AZERBAIJANI MASS MEDIA IN ARMENIAN MASS MEDIA

Hasmik Meliksetyan

For more than 20 years Armenia has been in information and propagandic war with Azerbaijan. During this war when there is too much flow of information some wrong analysis and omissions are made by the Armenian journalism. We have presented how the Azerbaijani articles are being literally translated and entered in the Armenian websites.

196

ОСНОВНЫЕ ФАКТОРЫ ПРЕОБРАЗОВАНИЯ ТРАДИЦИОННЫХ СМИ РА В УСЛОВИЯХ «ИНТЕРНЕТИЗАЦИИ»

Лилит Хачикян ГОУ ВПО Российско-Армянский (Славянский) университет,

Институт Медиа, Рекламы и Кино, кафедра журналистики, аспирант Научный руководитель: член-корр. НАН РА, д.э.н., проф. А. Дарбинян

Эл. почта: [email protected]

История показывает, что развитие СМИ во многом связано с прогрессом технологий и ими же стимулируется. Новые информационно-коммуникационные технологии и развитие интернета оказали сильное влияние на восприимчивые к технологическому прогрессу медиасистемы. Современная журналистика, развиваясь в рамках глобального проекта интернетизации информационного общества, приобретает ряд качественно новых свойств. Вследствие этого наблюдаются структурные изменения в системе СМИ и в системе массовых коммуникаций в целом, происходят изменения параметров профессионализации журналистов, появляются новые стандарты стилистики публикаций, меняются взаимоотношения с аудиторией и т.д.

Интернет, став одним из важнейших источником и одновременно катализаторов информатизации общества, послужил основой для становления новой системы коммуникации, которая, в свою очередь, изменила среду обитания человека. В отличие от радио- и телевещания, основной функцией которых стало производство и распространение массовой информации, интернет предоставил возможности для коммуникации в более широком смысле слова, включив межличностную и публичную формы общения, как индивидуальную, так и групповую. Журналист и эксперт по блогам Дэн Гиллмор в своей книге «Мы – медиа» отмечает, что за последние 150 лет человечество имело два разных типа коммуникационных средств: «от одного ко многим» (книги, газеты, радио и ТВ) и от «одного к одному» (письма, телеграф, телефон). Интернет в силу своей сетевой структуры сделал возможным коммуникации двух других типов: от «многих ко многим» и от «немногих к немногим»1.

Рынок интернет-услуг Армении сравнительно молод и все еще находится в фазе динамичного роста. Начало коммерческому интернету в Армении было заложено в 1993 с установлением армянского веб-сервера www.arminco.com. Первые веб-сайты Армении регистрировались в зоне .com в силу отсутствия на тот момент армянской доменной зоны.

Значимым событием, способствующим распространению интернета в Армении, стал запуск сервиса Freenet в 1997 году, осуществляемый Программой развития ООН. Сервис предоставил тем, кто имел компьютер и телефон, возможность подключения к сети посредством телефонной линии, услуги просмотра и установки веб-сайтов на домене .am и услуги электронной почты. Однако начальный период характеризуется низкой скоростью интернет-подключения и его недоступностью широким слоям населения.

Первые ресурсы сети, основанные на так называемой технологии Web 1.0, представляли односторонний поток информации: подобно библиотеке они представляли материал только для чтения. Характерным для Web 1.0 являлись компьютерная неграмотность широких масс и наличие, в основном, медленных типов подключения к интернету, вместе с ограничениями самого интернета. К сайтам данного периода можно отнести авторские проекты, предшествующие блогам.

1 Gillmor D., We the Media: Grassroots Journalism By the People, For the People. O'Reilly Media Inc., 2006, p. 136.

197

Промежуточным этапом развития интернет-ресурсов стал период развития форумов и чатов, участниками которых становились и сами пользователи. Данный промежуток часто именуют периодом Web 1.5. В Армении данный период характеризуется прежде всего деятельностью созданного в 1999 году веб-чата Starfish, количество пользователей которого в достаточно короткие сроки достигло тысячи. В скором времени стали в значительном количестве создаваться аналогичные ресурсы, затем появились форумы, которые в дальнейшем были поглощены уже основанными на технологиях 2.0 блогами, последние не выдержали конкуренции с соцсетями.

Факторы, которые способствовали дальнейшему развитию интернет-рынка Армении связаны также с теми основными изменениями, которые произошли в телекоммуникационной сфере страны. Согласно опубликованному информационным агентством «Бизнес 24» и рейтинговой системой «Circle.am» докладу под названием «Интернет в Армении», все три мобильных оператора Армении занимают лидирующие позиции на рынке интернет-услуг страны1.

Значительные изменения в медиасистеме произошли со становлением технологий Web 2.0, содержащих проекты и сервисы, которые могли активно развивать и улучшать сами пользователи. Основанные на новых интерактивных технологиях веб-сайты, являлясь оперативными источниками и удобной платформой для мгновенного распространения информации, привели к тому, что традиционные СМИ стали терять свою аудиторию, издатели заговорили о падении тиражей газет, снижении доверия к традиционным медиа-источникам.

За последние два года армянский сегмент интернета претерпел ряд изменений и совершил резкий качественный и количественный скачок. Наряду с возрастающей популярностью смартфонов и планшетов в Армении и доступностью интернета широким массам населения, интернет-ресурсы приобретают популярность. По словам президента Ереванского пресс-клуба Бориса Навасардяна, несмотря на то, что в определенный период в Армении наблюдалось достаточно большое количество телевизионных СМИ, однообразие содержания материала и отсутствие плюрализма мнений на отечественном ТВ привели к утрате традиционными СМИ своего влияния в стране. В этой связи Навасардян высказал мнение о том, что у интернет-СМИ большое будущее в Армении и в этой сфере наблюдается большой прогресс с точки зрения формирования общественного мнения под их влиянием2.

Несмотря на некоторые потери численности аудитории, нужно отметить, что телевидение все еще остается самым востребованным и влиятельным СМИ Армении. Об этом свидетельствуют недавние подсчеты Кавказского исследовательского центра Caucasus Research Resource Centers (CRRC)3. По сранению с 2011 годом в 2013 году число рассматривающих телевидение в качестве основного источника информации сократилось, однако все еще составляло большинство – 79%.

Печатные СМИ, стремясь не утратить свою конкурентоспособность на первых порах своей деятельности, постарались обеспечить свое присутствие на информационном рынке, перенеся в сеть свои печатные версии. Однако вскоре электронные версии газет столкнулись с непридусмотреннымии трудностями, в результате чего большинство электронных изданий оказались неэффективными. Основная проблема заключалась в том, что СМИ полностью копировали аналоговый контент и обновляли интернет-издание паралельно с выходом в продажу очередного

1 http://www.b24.am/ru/report/35858.html. 2 Навасардян Б., Преобладающие тенденции в армянских СМИ в 2011-2012 гг. Девятая Южнокавказская конференция СМИ «От традиционных к сетевым СМИ: Передовая практика и перспективы», ОБСЕ, Вена, 2013, с. 95. 3 Ð³ñóáõÙ. Ð³Û³ëï³ÝáõÙ Ý³ËÁÝïñáõÙ »Ý Ñ»éáõëï³óáõÛó ¹Çï»É, ë³Ï³ÛÝ ³Ù»ÝÇó ³ÝÏ³ËÁ Ñ³Ù³ñáõÙ »Ý ó³Ýó³ÛÇÝ Ù»¹Ç³Ý. http://www.media.am/Armenia-media-public-opinion-and-preference-survey-2013

198

печатного номера. Кроме того не были учтены особенности интернет-сети: своеобразие языка и дизайна, необходимое наличие поиска и гиперссылок, обсуждений, новые реалии и проблемы авторского права и т.д. Поэтому доонлайновой журналистике пришлось быстрыми темпами адаптироваться к новым условиям.

В результате под влиянием медиаресурсов и мультимедийных технологий произощла трансформация традиционных СМИ.

Глобальная «интернетизация» не просто коснулась журналистики, она значительно повиляла на нее, внесла понятия, без которых сейчас журналистика кажется немыслимой. Мультимедийность, конвергентность, интерактивность – основные характеристики современной журналистики.

Исследователи выделяют несколько технологических процессов, на основе которых в СМИ происходят структурные изменения1.

Прежде всего это процесс дигитализации – перевода всех форм информации в цифровой формат. Дигитализация сделала содержание газет легко «транспортируемым» по любому каналу электронной коммуникации. Важнейшим шагом вперед для этого является переход Армении на цифровое вещание к 2015 году. Среди основных преимуществ цифрового вещания следует отметить возможность распространения большего количества каналов с использованием одного и того же радиочастотного спектра, и обеспечение вещания более высокого качества. Это в свою очередь может создать возможность для просмотра телепрограмм стандартной или высокой ч¸ткости, беспроводного интернета, локального ТВ и т.д.

Устраняя различия между отдельными СМИ и уравнивая их содержание, дигитализация прокладывает дорогу их конвергенции. Распространенный в современной журналистике термин «конвергенция» от (от лат. convergere – приближаться, сходиться) обозначает интеграцию информационных и коммуникационных технологических платформ (компьютеров, телевизоров, телефонов), а также передаваемых ими содержательных (информационных) продуктов. В результате происходящих конвергенционных процессов важнейшие характеристики так называемых «старых» СМИ, существующих в аналоговой форме, под воздействием цифровых технологий сбора, распространения и хранения медиапродуктов подверглись значительным изменениям. Прежде всего изменились формы представления СМИ. Мы уже указали выше, что процесс дигитализации привел к появлению новых форм СМИ: наряду с традиционными формами медиасодержание сегодня может принимать офлайновую (компакт-диск, DVD) или онлайновую (сетевая газета или портал) медиаформу2. Благодаря процессу дигитализации стало возможным передавать одно и то же сообщение по различным каналам распространения СМИ. Мультимедийность, приобретенная в результате конвергенции текста, звука и изображения, передаваемых одновременно в интерактивном режиме по различным каналам (коаксиальному или волоконно-оптическому кабелю, посредством радиолиний, спутниковых систем или благодаря комбинации этих технологий), стала важнейшей особенностью современных СМИ. Мультимедийная среда помогает разнообразить подачу информации и привлечь внимание аудитории.

Мультимедийная среда помогает разнообразить подачу информации и привлечь внимание современной аудитории, состоящей из людей «смотрящих», визуалов, т.е. из людей,мир которыми все больше воспринимается через визуализацию информации с помощью «картинок».

Поэтому профессиональные требования к современным журналистам предполагают наличие у них не только мультимедийных навыков (умения производить

1 Вартанова Е., Медиаэкономика зарубежных стран, учеб. пособие, Москва, 2003, http://evartist.narod.ru/text11/42.htm 2 Там же.

199

материалы для любого вида СМИ), но и «мультимедийного мышления»1 для удовлет-ворения потребностей быстроменяющейся, мобильной и многоплановой аудитории.

Сегодня в Армении стремительно развивается мультимедийная журналистика, возрастает популярность интернет-изданий. Некоторые печатные СМИ Армении полностью перешли в онлайн-среду, где помимо текстовых публикаций размещают немало аудио- и видеоматериалов. Примером может служить газета «Аравот» (http://www.aravot.am/), полностью перешедшая в интернет и активно размещающая на своем сайте не просто видеосюжеты к текстовым сообщениям, но и отдельные циклы видеопередач («Դեմ առ դեմ»//«Лицом к лицу»). Наглядным примером применения технологий мультимедиа и конвергенции в армянских СМИ является радио «Азатутюн» (армянская служба «Радио Свобода»), сайт которого предоставляет не только возможности прослушивания радиоматериалов в прямом эфире и подкасты, но и целые статьи, фоторепортажи, видеосюжеты (http://www.azatutyun.am/). Радиостанция имеет даже отдельный проект – «Азатутюн ТВ», где размещены видеоинтервью, новостные передачи и т.д.

Под воздействием цифровых технологий изменились и устройства предоставления медиауслуг и медиапродуктов потребителем.

Устройства получения информации современного потребителя (телевизор, компьютер, телефоны), способные мгновенно подключаться к сети, делают его активным участником информационных процессов, вырабатывают у него желание получать необходимую информацию в удобном для него месте в удобное для него время, и предъявлять свои требования к производителям продукции СМИ.

Интерактивность, как одно из основных качеств современных медиа, изменила формы потребления СМИ. Возможность поддержания обратной связи в виде писем и звонков в редакцию, присущая традиционным СМИ, была скорее формальной и мало могла повлиять на содержание СМИ.

Новые технологии предоставили возможность проведения опроса читателей, форумов по актуальным вопросам, создания общих дискуссионных групп читателей и журналистов в режиме онлайн.

Армянские традиционные СМИ начали также работу с постепенно уходящей в интернет аудиторией. Это, в частности, выражается не только в их стремлении создать свои ресурсы в сети, но и в использовании ими новомедийной среды в качестве источника информации, привлечении специалистов, обладающих навыками получения оперативной и, главное, достоверной информации из блогов и социальных сетей. При этом СМИ открывают свои блоги, стараются максимально увеличить свое присутствие в социальных сетях, чтобы стать источниками достоверной информации и ньюсмейкерами в новой информационной среде.

СМИ Армении чаще пользуются площадками социальных сетей Facebook, Twitter и YouTube, которые создали благоприятные условия для более оперативного и эффективного обмена информацией с широкими слоями населения, обеспечили новые возможности передачи и получения новостей и комментариев, а также обсуждения идей и событий. Плагины социальных сетей, размещенные на веб-ресурсах армянских СМИ, позволяют посетителям без предварительной регистрации комментировать, отмечать, как понравившиеся, делиться и распространять в другие платформы те или иные материалы. Передаваясь по каналам социальных сетей, обсуждаясь в блогах, плагины начинают обрастать рейтингами и комментариями.

СМИ начали разбавлять материалы, подготовленные профессиональными журналистами, контентом, созданным аудиторией, так называемым user generated-контентом. Интерактивность, присущая новым формам медиа, позволила аудитории

1 Kolodzy J., Practicing Convergence Journalism. An Introduction to Cross-Media Storytelling, Routledge, 2013, p. 12.

200

активно формировать индивидуальную информационную и развлекательную «повестку дня»1, что привело к возникновению «народной» или гражданской журналистики. Еще в 2010 году телеканал «h2» призывал аудиторию обращаться в редакцию телеканала в случае наличия интересных сюжетов, для того, чтобы предоставить материалы общественности.

Появившиеся в результате прогресса ИКТ новые инструменты и технологии позволили читателям и зрителям стать активными участниками общественной жизни. Журналисты

воспринимают теперь читателя и зрителя не как пассивных наблюдателей, а как потенциальных участников дискуссий при решении важных вопросов.

Для журналиста важнее всего становится умение взаимодействовать с аудиторией, заставить ее не только прочитать статью, но и откликнуться и отреагировать,не только посмотреть сюжет, но и разместить свое видео, не только задать вопрос, но и получить на него ответ и комментарии других заинтересованных в обсуждении людей.

Все вышеописанные изменения в медиасфере привели к различным разговорам и спорам о том, будут ли традиционные СМИ вытеснены новыми медиа. В частности, возникло два основных подхода к прогнозированию дальнейшего развития медиасферы: цифровой и конвергенционный2. Сторонники первого подхода исходят из того, что будут развиваться цифровые технологии.

В своем исследовании о противоречиях между старыми и новыми СМИ Генри Дженкинс указывает на то, что старые СМИ всегда были вынуждены сосуществовать с появляющимися новыми формами медиа, появление новых, современных технологий лишь приводило к изменениям их функций и статуса. В силу этого, исследователь более склоняется ко второму подходу в прогнозировании дальнейшего развития медиасферы – конвергенционному.

Возможность вытеснения новейшими технологиями предшествующих им СМИ опровергается и в выдвинутой немецким журналистом и философом В. Риплем гипотезе, которая позже была названа Законом Рипля. Согласно этому закону, новые более высокоразвитые средства массовой информации никогда не заменят старые, они будут вынуждены искать для себя новые задачи, формы или области применения3.

Таким образом, перед современными традиционными СМИ Армении встал ряд проблем, требующих глубокого анализа. Основной причиной пересмотра деятельности и функционирования традиционных СМИ стали изменившиеся в результате появления новых возможностей цифровых технологий запросы потребителя. Для адаптации к новой среде и выживанию на информационном рынке традиционные СМИ Армении вынуждены обновить свой инструментарий, найти новый подход к содержанию своего контента, к формированию редакции и распределению в ней ролей.

§ÆÜîºðÜºî²òØ²Ü¦ ä²ÚØ²ÜÜºðàôØ ÐÐ ²ì²Ü¸²Î²Ü ¼ÈØ-ÜºðÆ öàÊ²ÎºðäØ²Ü ÐÆØÜ²Î²Ü ¶àðÌàÜÜºðÀ

ÈÇÉÇÃ Ê³ãÇÏÛ³Ý

êáõÛÝ Ñá¹í³ÍáõÙ Ý»ñÏ³Û³óí³Í »Ý ³ÛÝ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ·áñÍáÝÝ»ñÁ, áñáÝù Ù»¹Ç³ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á Ï³éáõóí³Íù³ÛÇÝ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ »Ý »ÝÃ³ñÏ»É: ²ßË³ïáõÃÛáõÝáõÙ ï»Õ »Ý ·ï»É Ý³¨ Ñ³Ù³ó³ÝóÇ ½³ñ·³óÙ³ÝÝ áõ îÐî ³é³çÁÝÃ³óÇÝ áõÕ»ÏóáÕ

1 Вартанова E.. 2 Jenkins H., Convergence Culture: Where New and Old Media Collide, New York University Press, 2006. p. 6-7. 3 Рипль В., К вопросу об истории средств связи у римлян, Лейпциг, 1913, с. 478 (Переиздание: Hildesheim: Georg Olms, 1972).

201

Ãí³ÛÝ³óÙ³Ý ¨ ÏáÝí»ñ·³óÇáÝ ·áñÍÁÝÃ³óÝ»ñÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ: ì»ñçÇÝÝ»ñë ½·³-ÉÇ Ý»ñ·áñÍáõÃÛáõÝ »Ý áõÝ»ó»É Ý³¨ Ñ³Û³ëï³ÝÛ³Ý ³í³Ý¹³Ï³Ý Éñ³ïí³ÙÇçáóÝ»ñÇ íñ³, ÇÝã ¿É Ñ³Ý·»óñ»É ¿ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇ á×³ÛÇÝ ÷á÷áËáõ-ÃÛ³Ý, Éñ³·ñáÕÝ»ñÇ ¨ Éë³ñ³ÝÇ Ñ»ï ÷áËÑ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³Ùñ³åÝ¹Ù³Ý:

MAIN FACTORS OF TRANSFORMATION OF ARMENIAN MAINSTREAM MASS-

MEDIA UNDER THE PROCESS OF «INTERNETIZATION» Lilit Khachikyan

This article describes the main factors that led to structural changes in the media system.

Accompanied by the progress of ICT and the development of the internet, digitalization and convergence processes affected the mainstream media of Armenia, which has led to changes in standards of publication stylistics, parameters of journalists’ professionalization and their relationship with the audience.

202

ºðºì²ÜÆ äºî²Î²Ü Ð²Ø²Èê²ð²ÜÆ àôê²ÜàÔ²Î²Ü ¶Æî²Î²Ü ÀÜÎºðàôÂÚàôÜ

ºñ¨³ÝÇ å»ï³Ï³Ý Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÇ áõë³ÝáÕ³Ï³Ý ·Çï³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ºäÐ áõë³ÝáÕÝ»ñÇÝ ¨ ³ëåÇñ³ÝïÝ»ñÇÝ ÙÇ³íáñáÕ Ñ³Ù³Éë³ñ³Ý³Ï³Ý ëïáñ³-μ³Å³ÝáõÙ ¿: Üñ³ Ýå³ï³ÏÝ ¿ Ýå³ëï»É áõë³ÝáÕáõÃÛ³Ý ·Çï³Ï³Ý, ëï»ÕÍ³-·áñÍ³Ï³Ý ¨ Ñá·¨áñ ½³ñ·³óÙ³ÝÁ: ²Û¹ Ýå³ï³Ïáí àô¶À-Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÙ ¿ ·Çï³ÅáÕáíÝ»ñ, ë»ÙÇÝ³ñÝ»ñ áõ ¹³ë³ËáëáõÃÛáõÝÝ»ñ, Ññ³ï³ñ³ÏáõÙ »ñÇï³ë³ñ¹ ·ÇïÝ³Ï³ÝÝ»ñÇ ¨ áõë³ÝáÕÝ»ñÇ ·Çï³Ï³Ý Ñá¹í³ÍÝ»ñÁ:

ºäÐ ÑÇÙÝ³¹ñáõÙÇó (1919 Ã.) ÙÇ ù³ÝÇ ï³ñÇ Ñ»ïá ëÏë»É »Ý ·áñÍ»É ³ÙμÇáÝ³ÛÇÝ áõë³ÝáÕ³Ï³Ý ·Çï³Ï³Ý ËÙμ³ÏÝ»ñ: 1947 Ã. ë»åï»Ùμ»ñÇÝ Ññ³íÇñí»É ¿ ³Û¹ ËÙμ³ÏÝ»ñÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ÅáÕáí, ¨ áñáßí»É ¿ ëï»ÕÍ»É Ñ³Ù³Ñ³Ù³Éë³ñ³Ý³Ï³Ý àô¶À: ÊêÐØ ÷Éáõ½Ù³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ð³Û³ëï³ÝáõÙ ×·Ý³Å³Ù³ÛÇÝ Çñ³íÇ×³ÏÇÝ ½áõ·ÁÝÃ³ó, Ç ÃÇíë ·Çï³Ï³Ý áõÕÕí³ÍáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ³ÛÉ ëïáñ³μ³Å³ÝáõÙÝ»ñÇ, àô¶À-Ý ¹³¹³ñ»É ¿ ·áñÍ»É: ê³Ï³ÛÝ 1996 Ã. Ù³ÛÇëÇ 25-ÇÝ ³ÛÝ í»ñ³ÑÇÙÝ³¹ñí»É ¿, ÁÝ¹áõÝí»É ¿ Ýáñ Ï³ÝáÝ³¹ñáõÃÛáõÝ, ÁÝïñí»É àô¶À ·Çï³Ï³Ý ËáñÑáõñ¹:

2011 Ã. ¹»Ïï»Ùμ»ñÇó ºäÐ àô¶À Ý³Ë³·³ÑÝ ¿ ØÇù³Û»É Ø³ÉË³ëÛ³ÝÁ, Ý³Ë³·³ÑÇ ï»Õ³Ï³ÉÁ` ØÑ»ñ Ð³ÏáμÛ³ÝÁ, ù³ñïáõÕ³ñÁ` îÇ·ñ³Ý Ô³Ý³É³ÝÛ³ÝÁ:

2011 Ã. ¹»Ïï»Ùμ»ñÇó ÙÇÝã¨ 2014 Ã. ÑáÏï»Ùμ»ñÁ ºäÐ 19 ý³ÏáõÉï»ïÝ»-ñáõÙ ¨ Æç¨³ÝÇ Ù³ëÝ³×ÛáõÕáõÙ àô¶À ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ Ï³½Ù³Ï»ñåí»É ¿ ³í»ÉÇ ù³Ý 1500 ÙÇçáó³éáõÙ, Ññ³ï³ñ³Ïí»É ¿ ÐÐ ´àÐ-Ç å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³ÝáÕ ·Çï³Ï³Ý Ñá¹í³ÍÝ»ñÇ 15 ¨ Ã»½ÇëÝ»ñÇ 4 ÅáÕáí³Íáõ, 4 Ù»Ý³·ñáõÃÛáõÝ, ³í»ÉÇ ù³Ý 600 ·Çï³Ï³Ý Ñá¹í³Í, ³í»ÉÇ ù³Ý 150 Ã»½Çë: ä³ñμ»ñ³Ï³Ý μÝáõÛÃ ¿ ëï³ó»É àô¶À ·Çï³Ï³Ý Ñá¹í³ÍÝ»ñÇ ÅáÕáí³ÍáõÝ»ñÇ Ññ³ï³ñ³ÏáõÙÁ: àô¶À Ï³éáõóí³Í-ù³ÛÇÝ ëïáñ³μ³Å³ÝáõÙÝ»ñÇÝ ³Ý¹³Ù³ÏóáõÙ ¿ ßáõñç 400 áõë³ÝáÕ ¨ ³ëåÇñ³Ýï:

àô¶À ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇÝ Ï³ñáÕ »ù Í³ÝáÃ³Ý³Éª Ñ»ï¨»Éáí Ù»ñ å³ßïáÝ³-Ï³Ý Ï³ÛùÇÝ (sss.ysu.am, ssspub.ysu.am) ¨ §Facebook¦ ëáóÇ³É³Ï³Ý ó³ÝóáõÙ §ºäÐ àõë³ÝáÕ³Ï³Ý ¶Çï³Ï³Ý ÀÝÏ»ñáõÃÛáõÝ¦ ¿çÇÝ: Ð³ñó»ñÇ ¨ ³é³ç³ñÏÝ»ñÇ å³ñ³·³ÛáõÙ Ï³ñáÕ »ù ¹ÇÙ»É [email protected] ¿É÷áëïÇ Ñ³ëó»áí:

203

§ºäÐ àô¶À ·Çï³Ï³Ý Ñá¹í³ÍÝ»ñÇ ÅáÕáí³Íáõ¦

¶Æî²Î²Ü Ðà¸ì²ÌÜºðÆ àôê²ÜàÔ²Î²Ü ä²ð´ºð²Î²ÜÆÜ îä²¶ðàôÂÚ²Ü îðìàÔ Ðà¸ì²ÌÆÜ ÜºðÎ²Ú²òìàÔ ä²Ð²ÜæÜºðÀ

ºäÐ àô¶À ÏáÕÙÇó å³ñμ»ñ³μ³ñ Ý³Ë³å³ïñ³ëïíáõÙ ¿ ºäÐ Ññ³ï³ñ³Ïãáõ-

ÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó Ññ³ï³ñ³ÏíáÕ §ºäÐ àô¶À ·Çï³Ï³Ý Ñá¹í³ÍÝ»ñÇ ÅáÕáí³Íáõ¦ Ëá-ñ³·ÇñÁ ÏñáÕ Ñá¹í³ÍÝ»ñÇ ÅáÕáí³ÍáõÝ, áñï»Õ ï»Õ »Ý ·ïÝáõÙ áõë³ÝáÕÝ»ñÇ, ³ë-åÇñ³ÝïÝ»ñÇ, Ñ³Ûóáñ¹Ý»ñÇ ¨ »ñÇï³ë³ñ¹ ·ÇïÝ³Ï³ÝÝ»ñÇ ·Çï³Ï³Ý Ñá¹í³ÍÝ»ñ:

§ºäÐ àô¶À ·Çï³Ï³Ý Ñá¹í³ÍÝ»ñÇ ÅáÕáí³Íáõ¦-ÇÝ Ñá¹í³Í Ï³ñáÕ ¿ Ý»ñÏ³-Û³óÝ»É ÐÐ μáõÑ»ñÇó Ï³Ù ·Çï³Ñ»ï³½áï³Ï³Ý Ï»ÝïñáÝÝ»ñÇó áñ¨¿ Ù»ÏáõÙ ëáíá-ñáÕ Ï³Ù ³ßË³ïáÕ ÙÇÝã¨ 35 ï³ñ»Ï³Ý ³ÝÑ³ïÁ: Ü»ñÏ³Û³óí³Í ·Çï³Ï³Ý Ñá¹-í³ÍÝ Çñ μáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ùμ å»ïù ¿ ³ñï³óáÉÇ Ñ»ÕÇÝ³Ï(Ý»ñ)Ç ÏáÕÙÇó ÇÝùÝáõñáõÛÝ ³ßË³ï³ÝùÇ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ ¨ å³ñáõÝ³ÏÇ ·Çï³Ï³Ýáñ»Ý ÁÝ¹áõÝí³Í Ó¨³Ï»ñ-åáõÙÝ»ñ:

Ðá¹í³ÍÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·ã³ÛÇÝ ß³ñí³ÍùÁ` Word-97-2007 Íñ³·ñáí: Ì³í³ÉÁ` 3 ³ÙμáÕç³Ï³Ý ¿çÇó ÙÇÝã¨ 7 ¿ç:

î»ùëïÇ ï³é³ï»ë³ÏÁª Áëï KDWin-Ç. Ñ³Û»ñ»Ý` Armenian Phonetic Unicode, éáõë»ñ»Ý` Russian Phonetic Unicode, ³Ý·É»ñ»Ý` US:

²é³çÇÝ ¿çÇ í»ñÇÝ ïáÕÇ ³ç Ù³ëáõÙ 10 pt ï³é³ã³÷áí, Ã³í (Bold) ïñíáõÙ »Ý Ñ»ÕÇÝ³Ï(Ý»ñ)Ç ²ÝáõÝ ²½·³ÝáõÝ(Ý»ñ)Á: Ø»Ï ïáÕ Ý»ñù¨ª ïáÕÇ ³ç Ù³ëáõÙ, 10 pt ï³é³ã³÷áí, ß»Õ³ï³é (Italic) ïñíáõÙ ¿ μáõÑÁ Ï³Ù ·Çï³Ñ»ï³½áï³Ï³Ý Ï»Ýï-ñáÝÁ, ý³ÏáõÉï»ïÁ, Ï³ñ·³íÇ×³ÏÁ (μ³Ï³É³íñ, Ù³·Çëïñ³Ýï, ³ëåÇñ³Ýï): Ø»Ï ïáÕ Ý»ñù¨ 10 pt ï³é³ã³÷áí ·ñíáõÙ ¿ §¶Çï³Ï³Ý Õ»Ï³í³ñ¦ ³ñï³Ñ³Ûïáõ-ÃÛáõÝÁ, ³ÛÝáõÑ»ï¨ μáõÃ ¹Ý»Éáíª ·ñíáõÙ »Ý ·Çï³Ï³Ý Õ»Ï³í³ñÇ ·Çï³Ï³Ý ³ëïÇ-×³ÝÁ, ÏáãáõÙÁ, ³ÝáõÝÝ áõ ³½·³ÝáõÝÁ: Ø»Ï ïáÕ Ý»ñù¨ 10 pt ï³é³ã³÷áí ·ñíáõÙ ¿ §¾É. ÷áëï¦ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÝáõÑ»ï¨ μáõÃ ¹Ý»Éáíª ïñíáõÙ ¿ Ñ»ÕÇÝ³ÏÇ ¿É»Ï-ïñáÝ³ÛÇÝ ÷áëïÇ Ñ³ëó»Ý: Ø»Ï ïáÕ μ³ó ÃáÕÝ»Éáíª ïáÕÇ Ù»çï»ÕáõÙ 10 pt ï³é³-ã³÷áí, ·ÉË³ï³é»ñáí (Ù»Í³ï³é»ñáí), Ã³í (Bold) ·ñíáõÙ ¿ Ñá¹í³ÍÇ í»ñÝ³·ÇñÁ: Ø»Ï ïáÕ μ³ó ÃáÕÝ»Éáí` ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ý»ñÏ³Û³óÝ»É Ñá¹í³ÍÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ï»ùëïÁ:

ÐÇÙÝ³Ï³Ý ï»ùëïÇ ï³é³ã³÷Á` 10 pt, ïáÕ»ñÇ Ñ»é³íáñáõÃÛáõÝÁ` 1, ¿çÇ ýáñ-Ù³ïÁ` A4 (210 x 297 ÙÙ), Éáõë³ÝóùÝ»ñÁ. Ó³ËÇó` 30 ÙÙ, í»ñ¨Çó` 20 ÙÙ, ³çÇó` 15 ÙÙ, Ý»ñù¨Çó` 20 ÙÙ: î»ùëïÁ å»ïù ¿ Ñ³í³ë³ñ»óí³Í ÉÇÝÇ »ñÏáõ ÏáÕÙÇó (alignment: Justify): ä³ñμ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ëÏë»É 1 ëÙ ËáñùÇó` TAB-Ç ÏÇñ³éÙ³Ùμ: ¶ñ³ýÇÏÝ»ñ û·ï³·áñÍ»ÉÇë ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ÏÇñ³é»É ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ³ÛÝåÇëÇ ÙÇçáó-Ý»ñ, áñáÝù Ñá¹í³ÍÇ ïå³·ñ³Ï³Ý ¿ç³¹ñÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ïμ³ó³é»Ý ·ñ³ýÇÏÇª ÑÝ³ñ³íáñ ³Õ³í³ÕáõÙÝ»ñÁ:

ÐÕáõÙÝ»ñÁ å³ñï³¹Çñ »Ý. ïñíáõÙ »Ý ïáÕ³ï³ÏáõÙ (μÝ³Ï³Ý ¨ ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ñ³·³ÛáõÙª Ñá¹í³ÍÇ μáõÝ ï»ùëïÇó Ñ»ïáª §¶ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ¦ í»ñï³éáõÃÛ³Ùμ)` 8 pt ï³é³ã³÷áí, ïáÕ»ñÇ Ñ»é³íáñáõÃÛáõÝÁ` 1: ÐÕÙ³Ý ï»ùëïÁ å»ïù ¿ Ñ³í³ë³ñ»óí³Í ÉÇÝÇ »ñÏáõ ÏáÕÙÇó (alignment: Justify): ÐÕÙ³Ý Ù»ç å»ïù ¿ Ý»ñÏ³Û³óí³Í ÉÇÝ»Ý û·ï³·áñÍí³Í ³ßË³ï³ÝùÇ Ñ»ÕÇÝ³ÏÇ ³½·³ÝáõÝÁ ¨ ³Ýí³Ý ³é³çÇÝ ï³éÁ (Ã³í ï³é»ñáí` Bold), ³ÛÝáõÑ»ï¨` ³ßË³ï³ÝùÇ í»ñÝ³·ÇñÁ, Ññ³ï³ñ³ÏÙ³Ý í³ÛñÁ, Ãí³Ï³ÝÁ, û·ï³·áñÍ³Í ÇÝýáñÙ³óÇ³ÛÇ ¿çÁ (μÝ³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ñ³·³ÛáõÙª ÑÕíáÕ ³ßË³ï³ÝùÇ ¿ç»ñÇ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ÃÇíÁ):

Ð³Û»ñ»Ý, éáõë»ñ»Ý ¨ ³Ý·É»ñ»Ý ³Ù÷á÷³·ñ»ñÁ å³ñï³¹Çñ »Ý. Ñá¹í³ÍÇ ï»ùëïÇó Ù»Ï ïáÕ Ñ»ïá 10 pt ï³é³ã³÷áí ïñíáõÙ »Ý Ñ»ÕÇÝ³Ï(Ý»ñ)Ç ²ÝáõÝ ²½·³ÝáõÝ(Ý»ñ)Á: Ø»Ï ïáÕ μ³ó ÃáÕÝ»Éáíª ïáÕÇ Ù»çï»ÕáõÙ 10 pt ï³é³ã³÷áí, ·ÉË³ï³é»ñáí, Ã³í (Bold) Ñ³Û»ñ»Ýáí ·ñíáõÙ ¿ Ñá¹í³ÍÇ í»ñÝ³·ÇñÁ: Ð³çáñ¹ ïáÕÇ Ï»ÝïñáÝáõÙ ·ñíáõÙ ¿ §´³Ý³ÉÇ μ³é»ñ¦ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÁ, ¨ ïñíáõÙ »Ý μ³Ý³ÉÇ μ³é»ñÁª 5-10 μ³é»ñ Ï³Ù μ³é³Ï³å³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñ (Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ»ñ,

204

³é³Ýóù³ÛÇÝ μ³é»ñ Ï³Ù ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñ), áñáÝù ÑÝ³ñ³íáñÇÝë ³ÙμáÕç³-Ï³Ýáñ»Ý ¨ Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ Ï»ñåáí μÝáñáßáõÙ »Ý ·Çï³Ï³Ý Ñá¹í³ÍÇ Ï³Ù ¹ñ³ ³é³ÝÓÇÝ Ù³ë»ñÇ μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ: ²ÛÝáõÑ»ï¨ Ù»Ï ïáÕ ÃáÕÝ»Éáíª 50-60 μ³éÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ Ñ³Ù³éáï Ý»ñÏ³Û³óíáõÙ ¿ Ñá¹í³ÍÇ ³Ù÷á÷³·ÇñÁ (ÑÇÙÝ³Ï³Ý ¿áõÃÛáõÝÁª Ýå³ï³ÏÁ, ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ, ³ñ¹ÛáõÝùÁ/»½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÁ):

Ð³Û»ñ»Ý ³Ù÷á÷³·ñÇ ûñÇÝ³Ïáí å³ñï³¹Çñ ¿ Ý³¨ éáõë»ñ»Ý ¨ ³Ý·É»ñ»Ý ³Ù÷á÷³·ñ»ñÇ Ý»ñÏ³Û³óáõÙÁª Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý μ³Ý³ÉÇ μ³é»ñáí: úï³ñ³É»½áõ Ñá¹í³ÍÇ ¹»åùáõÙ Ñ³Û»ñ»Ý ³Ù÷á÷³·ÇñÁ å³ñï³¹Çñ ¿:

Ðá¹í³ÍÝ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ïå³·Çñ ¨ ¿É»ÏïñáÝ³ÛÇÝ ï³ñμ»ñ³ÏÝ»ñáí Ý»ñÏ³-Û³óÝ»É ý³ÏáõÉï»ïÇ àô¶À Ý³Ë³·³ÑÇÝ Ï³Ù ºäÐ àô¶À Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý ·ñ³ë»ÝÛ³Ï (². Ø³ÝáõÏÛ³Ý 1, ºäÐ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý Ù³ëÝ³ß»Ýù, 6-ñ¹ Ñ³ñÏ, 608 ë»ÝÛ³Ï) Ï³Ù ¿É áõÕ³ñÏ»É àô¶À ¿É»ÏïñáÝ³ÛÇÝ ÷áëïÇ Ñ³ëó»ÇÝ` [email protected]:

Ðá¹í³ÍÇÝ å³ñï³¹Çñ å»ïù ¿ Ïóí³Í ÉÇÝ»Ý ·Çï³Ï³Ý Õ»Ï³í³ñÇ Ï³ñÍÇùÁ ¨ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ³ÙμÇáÝÇ í³ñÇãÇ Ï³Ù ·Çï³Ï³Ý Ï»ÝïñáÝÇ ÏáÕÙÇó ïñí³Í »ñ³ßË³íáñ³·ÇñÁ: ºÃ» Ñá¹í³ÍÁ Ý»ñÏ³Û³óíáõÙ ¿ ¿É»ÏïñáÝ³ÛÇÝ ÷áëïáí, ³å³ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ áõÕ³ñÏ»É Ý³¨ »ñ³ßË³íáñ³·ñÇ ëù³Ý³íáñí³Í ï³ñμ»ñ³ÏÁ:

ì»ñÁ Ýßí³Í ã³÷áñáßÇãÝ»ñÇÝ ãÑ³Ù³å³ï³ëË³ÝáÕ Ñá¹í³ÍÝ»ñÁ ã»Ý ïå³-·ñíáõÙ:

205

´àì²Ü¸²ÎàôÂÚàôÜ

Ð³ñ·»ÉÇ° ÁÝÃ»ñóáÕ (èáõμ»Ý Ø³ñÏáëÛ³Ý, ØÇù³Û»É Ø³ÉË³ëÛ³Ý) .............................................. 5

Æð²ì²¶ÆîàôÂÚàôÜ

²ñ³Ù Ô³Ññ³Ù³ÝÛ³Ý. ÈÆ¼ÆÜ¶Æ ä²ÚØ²Ü²¶ðÆ ÎàÔØºðÆ ä²î²êÊ²Ü²îìàôÂÚàôÜÀ

ä²ÚØ²Ü²¶ð²ÚÆÜ ä²ðî²ìàðàôÂÚàôÜÜºðÆ Ê²ÊîØ²Ü ¸ºäøàôØ ....................................... 9

ÈÇÉÇÃ ä»ïñáëÛ³Ý. Î²È²ÜøÆ՝ àðäºê Ê²ö²ÜØ²Ü ØÆæàòÆ ÎÆð²èØ²Ü

²è²ÜÒÜ²Ð²îÎàôÂÚàôÜÜºðÀ øðº²Î²Ü ¸²î²ì²ðàôÂÚ²Ü Üàð úðºÜê¶ðøÆ

Ü²Ê²¶Ìàì ................................................................................................................................ 16

Ø³ñÇ³Ù Ðáíë»÷Û³Ý. ²ÜÒÆ ä²îìÆ, ²ðÄ²Ü²ä²îìàôÂÚ²Ü ºì ¶àðÌ²ð²ð Ð²Ø´²ìÆ

ä²Þîä²ÜàôÂÚ²Ü ØÆ Þ²ðø ¸²î²ì²ð²Î²Ü ÐÆØÜ²Ð²ðòºð ................................................. 24

Ø»ñÇ ´³Õ¹³ë³ñÛ³Ý. ²ÜÒÆÜ ²¼²îàôÂÚàôÜÆò ¼ðÎºÈàô ºìðàä²Î²Ü â²ö²ÜÆÞÜºðÆ

ÎºÜê²¶àðÌàôØÀ øðº²Î²Ü ¸²î²ì²ðàôÂÚ²Ü Üàð úðºÜê¶ðøàôØ ..................................... 31

Øáíë»ë Ê³ã³ïñÛ³Ý. êä²èàÔ²Î²Ü ì²ðÎÆ ä²ÚØ²Ü²¶ðÆ Î²ð¶²ìàðØ²Ü

ÐÆØÜ²ÊÜ¸ÆðÜºðÀ ÐÐ-àôØ ...................................................................................................... 37

Ü³½»ÉÇ ÂáíÙ³ëÛ³Ý. ÄàÔàìàôð¸ÜºðÆ ÆÜøÜàðàÞØ²Ü ºì äºîàôÂÚàôÜÜºðÆ

î²ð²Ìø²ÚÆÜ ²Ø´àÔæ²Î²ÜàôÂÚ²Ü êÎ¼´àôÜøÜºðÆ Ð²ð²´ºð²ÎòàôÂÚ²Ü ÊÜ¸ÆðÀ ....... 44

è³½ÙÇÏ ê³ñ·ëÛ³Ý. ÈèºÈàô ê²ÐØ²Ü²¸ð²Î²Ü Æð²ìàôÜøÆ ÎºÜê²¶àðÌàôØÀ øðº²Î²Ü

¸²î²ì²ðàôÂÚàôÜàôØ .............................................................................................................. 51

îÇ·ñ³Ý Ô³½³ñÛ³Ý. ´²Ü¸ÆîÆ¼Ø Ð²Üò²Î²¼ØÆ ¶Æî²¶àðÌÜ²Î²Ü ìºðÈàôÌàôÂÚàôÜÀ .... 61

öÆÈÆêàö²ÚàôÂÚàôÜ

Ä»ÝÛ³ ¶¨áñ·Û³Ý. êöÚàôèø²Ð²ÚÀ àðäºê Ø²ð¶ÆÜ²È ÆÜøÜàôÂÚ²Ü ÎðàÔ .......................... 69

ÈáñÇë ´³Õ¹³ë³ñÛ³Ý. Ø²ÜÆäàôÈÚ²òÆ²Ü àðäºê ¼²Ü¶ì²ÌÜºðÆ Î²è²ì²ðØ²Ü ÐÆØÜ²Î²Ü

ØºÊ²ÜÆ¼Ø ÄàÔàìð¸²ì²ð²Î²Ü Ð²ê²ð²Î²ð¶ºðàôØ........................................................... 75

ÐéÇ÷ëÇÙ» ¸³Û³Ý. Ð²Ø²ÞÊ²ðÐ²ÚÜ²òØ²Ü Ðºîºì²ÜøÜºðÀ ºì ØÞ²ÎàôÂ²ÚÆÜ

ºðÎÊàêàôÂÚ²Ü Ðºè²ÜÎ²ðÜºðÀ ........................................................................................... 80

Ø³ñÇ³Ù ²ë³ïñÛ³Ý. ¸ðì²¶Üºð ²¸ð´ºæ²Ü²Î²Ü êºì Ðèºîàð²´²ÜàôÂÚ²Ü

¼ÆÜ²ÜàòÆò ............................................................................................................................... 85

Ø³ñÇ³Ù ²ë³ïñÛ³Ý. Ö²ðî²ê²ÜàôÂÚàôÜÀ àðäºê Ð²Ôàð¸²ÎòØ²Ü ²ð¸ÚàôÜ²ìºîàôÂÚ²Ü

Î²ðºìàð ä²ÚØ²Ü .................................................................................................................... 91

206

ØÇÉ»Ý³ Ø»ëñáåÛ³Ý. §êàô´ÚºÎîÆ Ø²Ðì²Ü¦ Ð²ð²òàôÚòÀ êàô´ÚºÎîÆ öÆÈÆêàö²Ú²Î²Ü

ÆØ²êî²ìàðØ²Ü öàðÒàôØ ....................................................................................................... 97

Ü³Ý» ØáíëÇëÛ³Ý. ²ÜêàìàðÆ ºì êàìàð²Î²ÜÆ ä²ð²¸àøêÆ öÆÈÆêàö²Ú²Î²Ü

ÀØ´èÜàôØÀ ............................................................................................................................. 105

Ü³Ý» ØáíëÇëÛ³Ý. Ð²ÚÎ²Î²Ü ÆÜøÜàôÂÚ²Ü ÎðàÜ²Î²Ü ºì Èàôê²ìàð²Î²Ü Ü²Ê²¶ÌºðÀ

XIX ¸²ðÆ Ð²Ú Ð²ê²ð²Î²¶Æî²Î²Ü ØîøàôØ ......................................................................... 111

ÜÇÝ³ ØÏñïãÛ³Ý. ö²Î ºì ´²ò Ð²Ø²Î²ð¶ºðÆ ØÞ²ÎàôÂ²ÚÆÜ ²èàôØÜºðÀ ....................... 117

îÜîºê²¶ÆîàôÂÚàôÜ

²ñ¨ÇÏ Ð³ñáõÃÛáõÝÛ³Ý. ²ØÜ ¸àÈ²ðÆ öàÊ²ðÄºøÆ ¸ÆÜ²ØÆÎ²ÚÆ Î²ÜÊ²îºêàôØÀ

Ø²ðÎàìÚ²Ü ÞÔÂ²ÚÆ ØÆæàòàì ............................................................................................ 125

²ßáï Ü³ÝÛ³Ý, ØÇù³Û»É ÔáõÏ³ëÛ³Ý. ÐÐ Ð²ê²ð²ÎàôÂÚ²Ü êàòÆ²È²Î²Ü Î²èàôòì²ÌøÆ

Øà¸ºÈ²ìàðàôØÀ ..................................................................................................................... 131

È¨áÝ ÎÉ»ÏãÛ³Ý. ÒºèÜ²ðÎàôÂÚ²Ü ¶Ü²Ð²îØ²Ü ÐÆØÜ²Î²Ü ØàîºòàôØÜºðÀ ºì

ÊàâÀÜ¸àîÜºðÀ ÐÐ-àôØ ........................................................................................................ 139

êàòÆàÈà¶Æ²

ºí·ÇÝ» ²å»ñÛ³Ý. êàòÆ²È²Î²Ü ìºð²ÐêÎàÔàôÂÚ²Ü ÀÜÎ²ÈàôØÜºðÀ ºðºì²Ü²´Ü²Î

¸ºè²Ð²êÜºðÆ Þðæ²ÜàôØ ...................................................................................................... 149

¾ÉÛ³ Î³ñ³å»ïÛ³Ý. Ð²Ú-Âàôðø²Î²Ü îÜîºê²Î²Ü Ð²Ø²¶àðÌ²ÎòàôÂÚ²Ü ¸ºðÀ àâ

ä²ÞîàÜ²Î²Ü ¸Æì²Ü²¶ÆîàôÂÚ²Ü ¶àðÌàôØ ...................................................................... 154

ÞáÕÇÏ ²ñß³ÏÛ³Ý. ÐÐ-àôØ Üºð²è²Î²Ü ÎðÂàôÂÚ²Ü ²ð¸ÚàôÜ²ìºîàôÂÚ²ÜÀ ÊàâÀÜ¸àîàÔ

¶àðÌàÜÜºðÀ .......................................................................................................................... 160

êÛáõ½³ÝÝ³ ø»ñáμÛ³Ý. ºðºì²Ü ø²Ô²øÆ ÆØÆæÆ Òºì²ìàðØ²Ü ²ð¸Æ

ø²Ô²ø²Î²ÜàôÂÚàôÜÀ ........................................................................................................... 164

êï»÷³Ý ²Õ³μ³μÛ³Ý. ²¼¶²ÚÆÜ ÆÜøÜàôÂÚ²Ü ²ðî²Ð²ÚîàôØÀ Ä²Ø²Ü²Î²ÎÆò

Ð²Ú ºðÆî²ê²ð¸ÜºðÆ ä²îÎºð²òàôØÜºðàôØ ............................................................. 170

î³Ã¨ÇÏ Î³ñ³å»ïÛ³Ý. êàòÆ²È²Î²Ü ²ÞÊ²î²ÜøÆ ÎÆð²èØ²Ü ÐÜ²ð²ìàðàôÂÚàôÜÜºðÀ

ÐÐ-àôØ ²Ôø²îàôÂÚ²Ü ÐÆØÜ²ÊÜ¸ðÆ Ð²ÔÂ²Ð²ðØ²Ü ¶àðÌÀÜÂ²òàôØ ............................ 176

úý»ÉÇ³ ¶ñÇ·áñÛ³Ý. ÞàôÞºòàô ÆÜøÜàôÂÚ²Ü Î²Ú²òàôØÀ Ð²Ø²ÚÜøÆ öàÊ²ÎºðäØ²Ü

²ð¸Æ öàôÈàôØ ........................................................................................................................ 180

ÄàôèÜ²ÈÆêîÆÎ²

²ñï³Ï ÊáõÉÛ³Ý. AZERBAIJAN.AZ Î²Úø ¾æÆ Ð²Î²Ð²ÚÎ²Î²Ü îºÔºÎ²îì²Î²Ü

ø²Ô²ø²Î²ÜàôÂÚàôÜÀ ........................................................................................................... 187

207

Ð³ëÙÇÏ Ø»ÉÇùë»ÃÛ³Ý. ²¸ð´ºæ²Ü²Î²Ü ø²ðà¼âàôÂÚ²Ü ²ðî²îäàôØÀ Ð²ÚÎ²Î²Ü

Ø²ØàôÈàôØ .............................................................................................................................. 192

ÈÇÉÇÃ Ê³ãÇÏÛ³Ý. §ÆÜîºðÜºî²òØ²Ü¦ ä²ÚØ²ÜÜºðàôØ ÐÐ ²ì²Ü¸²Î²Ü ¼ÈØ-ÜºðÆ

öàÊ²ÎºðäØ²Ü ÐÆØÜ²Î²Ü ¶àðÌàÜÜºðÀ ........................................................................... 196

ºðºì²ÜÆ äºî²Î²Ü Ð²Ø²Èê²ð²ÜÆ àôê²ÜàÔ²Î²Ü ¶Æî²Î²Ü ÀÜÎºðàôÂÚàôÜ. ¾àôÂÚàôÜÀ,

Üä²î²ÎÜºðÀ, ¶àðÌ²èàôÚÂÜºðÀ .................................................................................... 202

§àô¶À ·Çï³Ï³Ý Ñá¹í³ÍÝ»ñÇ ÅáÕáí³Íáõ¦ ¶Æî²Î²Ü Ðà¸ì²ÌÜºðÆ àôê²ÜàÔ²Î²Ü

ä²ð´ºð²Î²ÜÆÜ îä²¶ðàôÂÚ²Ü îðìàÔ Ðà¸ì²ÌÆÜ ÜºðÎ²Ú²òìàÔ ä²Ð²ÜæÜºðÀ ..... 203

208

СОДЕРЖАНИЕ

ЮРИСПРУДЕНЦИЯ

Арам Каграманян. ОТВЕТСВЕННОСТЬ СТОРОН ДОГОВОРА ЛИЗИНГА ПРИ НАРУШЕНИИ

ДОГОВОРНЫХ ОБЯЗАТЕЛЬСТВ ........................................................................................................... 9

Лилит Петросян. ОСОБЕННОСТИ АРЕСТА КАК СРЕДСТВА ПРЕДОТВРАЩЕНИЯ В ПРОЕКТЕ

НОВОГО УГОЛОВНО-ПРОЦЕССУАЛЬНОГО КОДЕКСА ............................................................... 16

Мариам Овсепян. НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ПРАВОВОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ ЧЕСТИ,

ДОСТОИНСТВА И ДЕЛОВОЙ РЕПУТАЦИИ СУБЪЕКТОВ ГРАЖДАНСКОГО ПРАВА ............ 24

Мери Багдасарян. ИМПЛЕМЕНТАЦИЯ ЕВРОПЕЙСКИХ КРИТЕРИЕВ О ЛИШЕНИИ СВОБОДЫ

ЧЕЛОВЕКА В НОВОМ УГОЛОВНО-ПРАВОВОМ КОДЕКСЕ ......................................................... 31

Мовсес Хачатрян. ПРОБЛЕМЫ РЕГУЛИРОВАНИЯ ДОГОВОРА ПОТРЕБИТЕЛЬСКОГО

КРЕДИТА В РЕСПУБЛИКЕ АРМЕНИЯ .............................................................................................. 37

Назели Товмасян. ПРОБЛЕМА СООТНОШЕНИЯ ПРИНЦИПОВ ПРАВА НА

САМООПРЕДЕЛЕНИЕ НАРОДОВ И ТЕРРИТОРИАЛЬНОЙ ЦЕЛЛОСТНОСТИ

ГОСУДАРСТВ ......................................................................................................................................... 44

Размик Саргсян. РЕАЛИЗАЦИЯ ПРАВА НА МОЛЧАНИЕ В УГОЛОВНОМ ПРОЦЕССЕ ............ 51

Тигран Казарян. НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ УГОЛОВНОГО СОСТАВА

БАНДИТИЗМА ........................................................................................................................................ 61

ФИЛОСОФИЯ

Женя Геворгян. ПРЕДСТАВИТЕЛЬ АРМЯНСКой ДИАСПОРЫ КАК НОСИТЕЛЬ

МАРГИНАЛЬНОЙ ИДЕНТИЧНОСТИ ................................................................................................. 69

Лорис Багдасарян. MАНИПУЛЯЦИЯ КАК ОСНОВНОЙ МЕХАНИЗМ УПРАВЛЕНИЯ

МАССАМИ В ДЕМОКРАТИЧЕСКОМ ОБЩЕСТВЕ .......................................................................... 75

Рипсиме Даян. ПОСЛЕДСТВИЯ ГЛОБАЛИЗАЦИИ И ПЕРСПЕКТИВЫ КУЛЬТУРНОГО

ДИАЛОГА ................................................................................................................................................ 80

Мариам Асатрян. ЭПИЗОДЫ ИЗ АРСЕНАЛА AЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ ЧЕРНОЙ РИТОРИКИ ..... 85

Мариам Асатрян. РИТОРИКА КАК ГЛАВНОЕ УСЛОВИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ

КОММУНИКАЦИИ ................................................................................................................................ 91

Милена Месропян. ПАРАДИГМА “СМЕРТИ СУБЪЕКТА” В ПОПЫТКЕ ФИЛОСОФСКОГО

ОСМЫСЛЕНИЯ СУБЪЕКТА ................................................................................................................. 97

209

Нане Мовсисян. ФИЛОСОФСКОЕ ВОСПРИЯТИЕ ПАРАДОКСА НЕОБЫЧНОГО И

ОБЫЧНОГО ........................................................................................................................................... 105

Нане Мовсисян. ПРОСВЕЩЕНЧЕСКИЕ И РЕЛИГИОЗНЫЕ ПРОЕКТЫ АРМЯНСКОЙ

ИДЕНТИЧНОСТИ В ОБЩЕСТВЕННОМ СОЗНАНИИ АРМЯН XIX ВЕКА ................................ 111

Нина Мкртчян. КУЛЬТУРНЫЕ АСПЕКТЫ ЗАКРЫТЫХ И ОТКРЫТЫХ СИСТЕМ .................... 117

ЭКОНОМИКА

Аревик Арутюнян. ПРОГНОЗ ДИНАМИКИ КУРСА ДОЛЛАРА США ПОСРЕДСТВОМ

МАРКОВСКОЙ ЦЕПЕЙ ....................................................................................................................... 125

Ашот Нанян, Микаэл Гукасян. МОДЕЛИРОВАНИЕ СОЦИАЛЬНОЙ СТРУКТУРЫ ОБЩЕСТВА

РА ............................................................................................................................................................ 131

Левон Клекчян. ОСНОВНЫЕ ПОДХОДЫ ОЦЕНКИ СТОИМОСТИ ПРЕДПРИЯТИЙ И ИХ

ПРЕПЯТСВИЯ В РА ............................................................................................................................. 139

СОЦИОЛОГИЯ

Евгине Аперян. СОЦИАЛЬНЫЙ КОНТРОЛЬ В ВОСПРИЯТИИ ПОДРОСТКОВ В ЕРЕВАНЕ .. 149

Эля Карапетян. АРМЯНО-ТУРЕЦКИЕ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ КАК ВИД

НЕОФИЦИАЛЬНОЙ ДИПЛОМАТИИ ................................................................................................ 154

Шогик Аршакян. ФАКТОРЫ ПРЕПЯТСТВУЮЩИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ

ИНКЛЮЗИВНОГО ОБРАЗОВАНИЯ В РА ........................................................................ 160

Сюзанна Керопян. ФОРМИРОВАНИЕ СОВРЕМЕННОЙ ПОЛИТИКИ ИМИДЖа ГОРОДА

ЕРЕВАНА ............................................................................................................................................... 164

Степан Агабабян. ВЫРАЖЕНИЕ НАЦИОНАЛЬНОЙ ИДЕНТИЧНОСТИ В ПРЕДСТАВЛЕНИЯХ

СОВРЕМЕННОЙ АРМЯНСКОЙ МОЛОДЕЖИ ................................................................................. 170

Татевик Карапетян. ВОЗМОЖНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ СОЦИАЛЬНОЙ РАБОТЫ В ПРОЦЕССЕ

ПРЕОДОЛЕВАНИЯ БЕДНОСТИ В РА ............................................................................................... 176

Офелия Григорян. СТАНОВЛЕНИЕ ИДЕНТИЧНОСТИ ЖИТЕЛЕЙ ШУШИ НА СОВРЕМЕННОМ

ЭТАПЕ ПРЕОБРАЗОВАНИЯ ОБЩИНЫ ........................................................................................... 180

ЖУРНАЛИСТИКА

Артак Хулян. АНТИАРМЯНСКАЯ ИНФОПОЛИТИКА САЙТА AZERBAIJAN.AZ ..................... 187

Асмик Меликсетян. ПЕРЕПЕЧАТЫВАНИЕ АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ ПРОПАГАНДЫ В

АРМЯНСКОЙ ПРЕССЕ ........................................................................................................................ 192

Лилит Хачикян. ОСНОВНЫЕ ФАКТОРЫ ПРЕОБРАЗОВАНИЯ ТРАДИЦИОННЫХ СМИ РА В

УСЛОВИЯХ «ИНТЕРНЕТИЗАЦИИ» .................................................................................................. 196

210

TABLE OF CONTENTS

JURISPRUDENCE

Aram Ghahramanyan. THE RESPONSIBILITY OF LEASING CONTRACT PARTIES IN CASE OF

CONTRACT VIOLATION OBLIGATIONS .............................................................................................. 9

Lilit Petrosyan. THE CHARACTERISTICS OF THE ARREST AS PREVENTIVE MEASURE

ACCORDING TO THE NEW PROJECT OF THE CRIMINAL PROCEDURE CODE OF ARMENIA 16

Mariam Hovsepyan. SOME PROBLEMS OF LEGAL REGULATION OF A PERSON’S HONOR,

DIGNITY AND BUSINESS REPUTATION WITHIN THE CIVIL PROCEDURE ................................ 24

Mary Baghdasaryan. IMPLEMENTATION OF EUROPEAN CRITERIA OF FREEDOM

DEPRIVATION IN THE NEW CRIMINAL PROCEDURE CODE ........................................................ 31

Movses Khachatryan. PROBLEMS OF REGULATING CONSUMER CREDIT CONTRACTS IN THE

REPUBLIC OF ARMENIA ....................................................................................................................... 37

Nazeli Tovmasyan. THE PROBLEM OF CORRELATION OF THE PRINCIPLES OF SELF-

DETERMINATION OF PEOPLES AND TERRITORIAL INTEGRITY OF STATES ........................... 44

Razmik Sargsyan. IMPLEMENTATION OF THE RIGHT TO SILENCE IN THE CRIMINAL

PROCEDURE ............................................................................................................................................ 51

Tigran Ghazaryan. SCIENTIFIC AND PRACTICAL ANALYSIS OF A GANG .................................... 61

PHILOSOPHY

Zhenya Gevorgyan. THE DEMONSTRATIONS OF MARGINAL IDENTITY IN THE ARMENIAN

DIASPORA ............................................................................................................................................... 69

Loris Baghdasaryan. MANIPULATION AS THE MAIN MECHANISM OF MASS CONTROL IN

DEMOCRATIC SOCIETIES .................................................................................................................... 75

Hripsime Dayan. THE CONSEQUENCES OF GLOBALIZATION AND THE PERSPECTIVES OF

CULTURAL DIALOGUE ......................................................................................................................... 80

Mariam Asatryan. PARTS OF BLACK RHETORIC OF AZERBAIJAN ................................................. 85

Mariam Asatryan. RHETORIC AS AN ESSENTIAL CONDITION OF COMMUNICATION............... 91

Milena Mesropyan. THE “DEATH OF THE SUBJECT” PARADIGM IN THE ATTEMPT OF THE

PHILOSOPHICAL COMPREHENSION .................................................................................................. 97

Nane Movsisyan. THE PHILOSOPHICAL PERCEPTION OF THE ORDINARY AND

EXTRAORDINARY PARADOX ........................................................................................................... 105

211

Nane Movsisyan. THE ENLIGHTENMENT AND RELIGIOUS PROJECTS OF THE ARMENIAN

IDENTITY IN THE XIX CENTURY PUBLIC OPINION ..................................................................... 111

Nina Mkrtchyan. THE CULTURAL ASPECTS OF CLOSED AND OPEN SYSTEMS ........................ 117

ECONOMICS

Arevik Harutyunyan. AN EMPIRICAL STUDY OF THE US DOLLAR EXCHANGE RATE TREND

PREDICTION USING MARKOV CHAIN ............................................................................................. 125

Ashot Nanyan, Mikayel Ghukasyan. MODELING OF SOCIAL STRUCTURE OF THE SOCIETY OF

THE RA ................................................................................................................................................... 131

Levon Klekchyan. BASIC APPROACHES OF ENTERPRISE EVALUATION AND THE BARRIERS

IN RA ...................................................................................................................................................... 139

SOCIOLOGY

Yevgine Aperyan. THE SOCIAL CONTROL IN PERCEPTION OF TEENAGERS IN YEREVAN.... 149

Elya Karapetyan. ARMENIAN-TURKISH ECONOMIC RELATIONS AS A TYPE OF NON-

OFFICIAL DIPLOMACY ....................................................................................................................... 154

Shoghik Arshakyan. FACTORS IMPEDING THE EFFECTIVENESS OF INCLUSIVE EDUCATION

IN THE RA .............................................................................................................................................. 160

Syuzanna Kerobyan. CONTEMPORARY POLICY OF YEREVAN CITY IMAGE MAKING ............ 164

Stepan Aghababyan. THE EXPRESSION OF NATIONAL IDENTITY IN THE IDEAS OF

CONTEMPORARY ARMENIAN YOUTH ........................................................................................... 170

Tatevik Karapetyan. THE POSSIBILITY OF APPLYING SOCIAL WORK IN POVERTY

REDUCTION PROCESS IN THE RA .................................................................................................... 176

Ofelia Grigoryan. THE FORMATION OF THE SHUSHI RESIDENT'S IDENTITY IN THE CURRENT

LEVEL OF THE COMMUNITY'S TRANSFORMATION .................................................................... 180

JOURNALISM

Artak Khulyan. ANTI-ARMENIAN INFOPOLITICS OF AZERBAIJAN.AZ ...................................... 187

Hasmik Meliksetyan. COPYING THE AZERBAIJANI MASS MEDIA IN ARMENIAN MASS

MEDIA .................................................................................................................................................... 192

Lilit Khachikyan. MAIN FACTORS OF TRANSFORMATION OF ARMENIAN MAINSTREAM

MASS-MEDIA UNDER THE PROCESS OF «INTERNETIZATION» ................................................ 196

212

ºðºì²ÜÆ äºî²Î²Ü Ð²Ø²Èê²ð²Ü àôê²ÜàÔ²Î²Ü ¶Æî²Î²Ü ÀÜÎºðàôÂÚàôÜ

ºäÐ àô¶À ¶Æî²Î²Ü Ðà¸ì²ÌÜºðÆ ÄàÔàì²Ìàô

3 (3)

Ð³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñ

Ðñ³ï. å³ï³ëË³Ý³ïáõ ËÙμ³·Çñ` ØÇù³Û»É Ø³ÉË³ëÛ³Ý

êñμ³·ñÇã` ì³Ñ³Ý¹áõËï ¸»ñÓÛ³Ý èáõë»ñ»ÝÇ ëñμ³·ñáõÙÁª ²ÝÝ³ ÊÇ½³ÝóÛ³ÝÇ

²Ý·É»ñ»ÝÇ ëñμ³·ñáõÙÁª ØÑ»ñ Ð³ÏáμÛ³ÝÇ î»ËÝ. ËÙμ³·Çñª îÇ·ñ³Ý Ô³Ý³É³ÝÛ³Ý Ð³Ù. ¿ç³¹ñáõÙÁ` ØÇù³Û»É Ø³ÉË³ëÛ³ÝÇ Ð³Ù. Ó¨³íáñáõÙÁª ²ëïÕÇÏ ²í»ïÇùÛ³ÝÇ

ÂáõÕÃ` ûýë»Ã: îå³·ñáõÃÛáõÝ` ûýë»Ã: â³÷ëÁ` 70x100 1/16: îå³·ñ. 13.25 Ù³ÙáõÉ:

îå³ù³Ý³Ï` 150:

ºäÐ Ññ³ï³ñ³ÏãáõÃÛáõÝ, ºñ¨³Ý, ²É. Ø³ÝáõÏÛ³Ý 1

Hator 3 - ysu.ampublishing.ysu.am/files/UGY_gitakan_hodvatsneri... · 2015. 11. 17. · 5...

Documents

Transcript of Hator 3 - ysu.ampublishing.ysu.am/files/UGY_gitakan_hodvatsneri... · 2015. 11. 17. · 5...