Hasan Izzettin Dinamo - Kutsal Isyan Cilt 3

7/28/2019 Hasan Izzettin Dinamo - Kutsal Isyan Cilt 3

1/607


2/607

ISBN 975-478-050-1 (Takm No:)

ISBN 975-478-068-4 (3. Cill)

Kapak: Erkal Yavi

Bask : Yaylack Matbaas, stanbul/1999

Tekin Yayn Datm San. ve Tic. Ltd. ti.

Ankara Cad. Konak Han 43 istanbul

Telefon: 527 69 69 - 512 59 84 Fax: 511 11 22


3/607

HASAN ZZETTN DNAMO

K U T S A L S Y A N

MLL KURTULU SAVAI'NINGEREK HKYES

III

TEKN YAYINEV


4/607

O R T A Y A Y L A D A Y A N A N M E ' A L E

ehirde, at, arabas, yayls, faytonu olan herkesSivas' n dousuna den Haf ik yolu zer indeki, k lavuzdenen yere kouyordu.

Oraya adr lar kurulmutu. Maher gibi bir kalabalk, kadn-erkek, oluk-ocuk heyecan ve sevin iindekay na yo rdu . Halkn o u , eh irde n be ki lometre e ken bu yere yayan gelmiti. Klavuzun tepesinde kmldayan bir insan orman, gzlerini Hafik ovasnn tozluyoluna dikmi, bekliyordu. Gne, yava yava batdakilciverte boyanm da zincir ine doru alalyor, ufuklar, epeevre ate alm gibi kzaryordu. Bekleyenlerdendrbnl olanlar, Seyfebel i 'n in er i br yolundan tozbulutlar kaldrarak bir otomobilin geldiini herkesten nce grp teki lere mjdelediler.

Tepeler in ardnda bir grnp bir gzden uzaklaanbu otomobi l , en sonra K lavuzsun tepesinde heyecanladalgalanan insan ynlarna yaklat, yaklat. Sonra birdenbire tam onlarn nnde durdu. Otomobil tam tepededur mu tu. lkin Mu st af a Kemal indi. Sivil ve hki bir av cgiynei giymi olan paann banda da boz bir kalpak

ve g s n d e bir s a va madalyas vard . Arka sn da n H oca Raif efendi, Rauf bey. eyh Feyzi efendi indi. Mustafa Kemal kendisini karlamaya gelenlere doru i lerledi, hepsinin ellerini skarak hatrlarn sordu. Rasim beyin eiini av uc un a aidi ve gzl eri nin iine bak arak :

Rasim bey. dedi. Genler iin vatan ilerde lmek mevzuu bahis olabilir. Lkin korkmak asJa!

' Rasim bey hemen anlad. Bunu Reit Paa'yla birlikte'Erzurum'a ekmi olduklar heyecan ver ic i te lgraf lari in sylyordu.

5


5/607

Mustafa Kemal. Klavuz'un tepesindeki karlayclarn ellerini skp hatrlarn sorduktan sonra yine arkadalaryla bir l ikte otomobile bindi. Onun otomobil i yolakar kmaz arkasndan faytonlar, atl lar, yayanlar hepbirden byk bir g kafi lesini andrrcasna Sivas'a yollandlar. Mustafa Kemal'in otomobili ehre girince bir baka insan maheriyle karlat. Otomobilden indi ve bugle, umutlu, dost canls, cesur, sevimli halk selininarasnda l ise yapsna giden yolda i lerlemeye balad.V i lyet konann yksek pe nce res i nn de oturarak Mu stafa Kemal' in l iseye yaklamasn bekleyen Reit Paa,yerinden doruldu. Hzl hzl merdivenleri indi, hkmetmeydann dolduran Sivasl lar arasndan yava yava i lerlemeye balad. Admlarn yle ayarlamt ki, MustafaKemal'le tam lisenin cmle kapsnda yz yze geldi.Mustafa Kemal'in vali i le selmlap elini sktktan sonra,yanbandaki Hoca Raif efendiye dnerek yle dediiiitildi : '

Diplomat vali, eh ir dna gel miy or, bs bt ngrnmemeyi de ho bulmuyor, bizi burada karl yor.

Reit Paa, Mustafa Kemal'le el sktktan sonra

doruca eve gitt i . Yolcular n yorgun olduunu, ertesi gnkendileriyle grmenin daha uygun olacan dnmt. Uzun dncelerden sonra Dahil iye Nezaretine birtelgraf ekmenin gerektiini anlad ve u anlamda birtelgraf ekti :

Vilyat arkiye Md afa ay Huk uku Mil l iye, Erzurum Kongresi'nin temsil heyetiyle Mustafa Kemal Paa ve Rauf beyin dn akam ge vakit karlamalarnakoan trl halk snflarndan meydana gelen byk bir

kalabaln alklar arasnda Sivas'a muvasalatla yarnalmas kararlatr lan toplantda hazr bulunacaklar bi lgi edinilmesi iin bildirilir.

3 Eyll 1919Sivas Val isi Reit

Bugnk Sivas Erkek Lisesi ve o zamanki adyla dadi Mektebi Mustafa Kemal' in karargh olarak hazrlan-

6


6/607

mt. Mustafa Kemal, karargh odalarn i lk kez dolapgzden geiriyordu. Kendine yatak odas olarak ayrlanodaya girdi. Karyolann arkasnda, zerinde iki msralkbir iir bulunan sar atlas bir yasta gzleri iliti. Bu iki

ms ra yas t a koy u r enk bir ibriimle ilenmiti :

Cihann cahna marur olup incitme insan;Sleyman zaman olsan brakrsn bu eyvan.

Mustafa Kemal, bu beyti yksek sesie okudu, sonrazerinde dnd. Aklna gelen eyi bir de bakasndaniitmek iin Mazhar Mfit beyi artt.

u nu bir de se n ok u, bakalm, ne di yor ! de di .Mazhar Mfit bey de beyti yksek sesle okuduktan

sonra : Paam, bu sizin iin yazlm! dedi.Mus taf a K emal , b an a topl ananlara dne rek : Bu ihtar, hep imi z ii n ve her e y iin bir d st ur

olmaldr, dedi.*

* *

Akam yemeine Val i Reit Paa da ar lmt. V a li, bu ihtillci kalabal arasnda ok rahat deilse de

z i K i c e bir yreklilik tad da gze arpyordu. MustafaKemal, atal-bak ve tabak grltleri arasnda birdenbir e karsndaki Reit P aa 'ya :

Paa , diye so rd u. M s y Br uno nerd e? Bizi tevkifiin tertibat almakta m, yoksa Sivas' istil ve igal iinordu celbiyle mi megul?

Reit Paa, ep ey ce zg n : Mala tya 'ya do ru firar i le meg ul! dedi ve so nra

bu szl er ine un lar katt :

Erzur um' dan hareketini zi iittikten son ra jandarmay tefti edeceini syleyerek Malatya'ya gitti.

Mustafa Kemal Paa, tlsml gzlerini Erzurumlu arkadalarnn gzl eri nde gezdire rek :

Binba Bruno, bir gn Sivas'a gelmek iin bizden msaade dahi istemeyi dnecektir ve hatt bizdenolduunu iddia ve ispata alacaktr, dedi.

O gece yemekten sonra kendi balarna kaldklarn-7


7/607

da Mustafa Kemal. Reit Paa iini amaktan kendinialamad :

Haksz deil, dedi, henz bizim mi. stanbul'un

mu ar basacan kestiremiyor. Mtereddit olmasnaramen Reit Pca'nn daha ok bize taraftar olduunuhissediyorum.

Mazhar Mfit bey de Mustafa Kemal' in szlerini ylece dorul ad :

Reit Paa'y Rumeli 'den ve yakndan tanyorum.tt ihat ve Terakki 'nin faaliyete gemesi srasnda kendisiSerez mutasarrfyd. Sultan Abdlhamit'e i lk telgraf oekmitir. Bizden ayr lacan ummam.

Mus taf a Kemal : Bakalm greceiz! demekle yetindi.Epeyce korkulu ve yorucu bir yolculuktan sonra g

zel ve temiz bir akam yemeinin arkasndan artk, birka saat srecek tatl bir uykuya Mustafa Kemal de naz-lanamaz d. O zaman ki adyla (Mektebi Sultan) k on gr eyelerine ylece ayr lmt: Kapdan ieriye gir ince solda ve bataki oda yazar ve gazeteci Ahmet Rasim beyin olu Mazlum beyindi. Son kerte dikkatli, atik ve atak,

ku uurmaz bir adamd. Gerek Mustafa Kemal, gerekse br arkadalar, ancak onun ald gvenlik tedbirleri sa yes in de ko rku su z ve deliksiz bir uy ku e kme kolanan bulabileceklerdi. Sol yandaki koridordan gidi-lince merdivenlerin i lerisindeki byk oda, yemek salonu olarak kull an lac akt . Bu kattaki b r od al ar kiler,mstahdem odas olarak ayrlmt.

Byk, iki tarafl tahta merdivenden yukarya k-l:nca sa taraftaki birinci oda da Mustafa Kemal Paa'-

nn ikmeti iin hazrlanmt. Bu oda olduka gzelmobilyalarla denmiti. Gzel bir yatak odas takm,aynca koltuk ve sandalyeler konulmutu. Onun yanndabyk salonda ise kcngre yaplacakt. Bu salona hatipleriin bir krs, okul sralar konmu, ayrca birok dasandalye yerletir i lmiti. Rauf bey iin hazr lanan odaise kongre salonundan sonra gelendi. Merdivenin solunda ve kedeki byk dersanede Mustafa Kemal'in ma-

8


8/607

Tyet memurlar oturacakt. Bir mektep kouu gibi vefakat, mun taz am ekilde "hazrlanan b od ada ki k ary olalarda Hayati , Recep Zht, Muzaffer, evat Abbas, Mem-duh. Mhendis Ruhi, Nizamettin beyler yatacaklard. Bu

odann yaknndaki bir baka odann konuklar da Sreyya Yiit ve Mazhar Mfit beylerdi. Doktor Refik Saydamve Hsrev (Gerede) beyler, merdivenin tam karsndakiodada oturacaklard. Hsrev (Gerede) heyetin ktipl iinide yaptndan bu yatak odas, bir bro grevi de grecekt i .

Refik bey, ok titiz ve intizam sever olduundanyemee inmeden kk sandklar iinde bulunan shhmalzemesini ve alt tbbiyesini karyolasnn yanna diz

mi ve zerine de bir etiket ilitirmiti. (Elle dokunulmaz.)**

imdi, cmle kaps zerinde mermerden rlyef birl ise ad yazl olan yapnn zerinde eskiden MektebiSultan yazmaktayd. Kagir, uzun ve iki katl olan buyapnn ait katnda dersaneler, st katnda da yatakhaneler bulunuyordu. Okulun nnden her iki yannda yal ca kavaklarn ykseldii Kayseri yolu geiyordu. Kkkrma talarla doldurulup yaplm olan bu yol, havalar

kurak gittii srece sapsar bir toz tabakasyla rtlbulunuyor, yamurlu zamanlarda da ukur yerleri su veamurla dolu bir bataklk durumunu alyordu. Okulun hemen karsnda yine kavaklarla ssl bir set zerindeasker mahfel bulunuyordu. Hafif rzgrda bi le uzunboylu kavaklarn yapraklar dereler gibi rldar, glrzgrlar estiinde de bu vefal aalarn gvdeleri isyanla gcrdayarak f rt nann gcne kar koymaya al r gibi grnrd.

2 Eyll akam Sivas'a varan ve o gece derin ve deliksiz bir uyku ekerek 3 Eyll gnnn de yle byledinlenerek daha ok trl srprizlere kar hazrlanarakgeiren Mustafa Kemal ve arkadalar, 4 Eyll gn leden sonra saat ikide kongreyi amak iin davrandlar.

leden sonra, saat birden bu yana Mektebi Sultaninin bahe duvar lar nn nyle Kayser i yolu byk

9


9/607

bir halk kalabalyla dolmaya balamt. Camilerden boalan erkek ynlar feslerini, bn sarklarn dzelte

rek, kendilerinden nce meydan ve yollar doldurmu olanoluk-ocuun arasna karmak iin sanki yaryorlard.Bu uurlu Perembe gn kongrenin al ndan ayrcasevinen yal lar, iini gcn brakp kepenkleri grltlerle indiriyor, byk bir merak ve heyecan iinde yollara dklyordu. Mazhar Mfit ve arkadalar da ehirdeki gezintiden dnte bu maher gibi kalabal yararak, kendilerine yol amak zorunda kaldlar. Eski tecrbeli ve zeki bir vali ve ynetim adam olan Mazhar M

fit bey, bu iki gn iinde Sivas halknn nabzn iyice yok-lamt. Ve dncelerini Mustafa Kemal'e ylece zetl iyordu :

Sivas'ta ok elektrikli bir hava sezdim. Bu elektrikli hava y yap an vaz iye tti r: BR : Hrri yet ve ti lf n, stanbul'daki eitli muhalefetin entrikalar ve stanbulhkmetinin propagandas, K: Mil l mukavemet ruh vefikrinin halk ekseriyetine hkim oluu ve Sivas Kongre-si'ne mill iradenin tecellisi yolunda byk bir inanla

balanlmas, : stanbul'dan gelen baz delegelerin btn kurtulu are ve tedbirlerini ecnebi himayesinde vemanda fikrinde aramalar ve bu hususta telkinlere balam olmalar. Bununla beraber, Sivas yaylasnn z evltlar istisnasz mill iradenin ak istikametinde his vefikirlerini belirtmi bulunuyorlar. Hemen temas ettiimbtn yerli ler, en kuvvetli bir inan ve iman hissiyle mill mcadele ruh ve uuruna bal bulunuyorlar. Bilhassaekerzde smail efendi isminde bir zatla tantm. Beni

dkknna gtrd. Beraber kahve itik. Dkknda dahabirok Sivasl tannm kimseler vard. smail efendi, benim fikirlerimi, i leri durum hakkndaki dncelerimizi iskandil ederken, ben de onun his ve dnceleri hakknda bir sondaj yapm oldum.

Gerek smail efendiyi, gerek dkkanndaki btn Sivas l lar fevkalde hamiyetl i, v at ansev er, mill d v a y a vemcadele azmine inanm ve hazr buldum.

10


10/607

Kmil efendi (Kitap) ismindeki bir baka tacir deba na unlar s yl edi :

Mft Abdrrauf efendi, kolordu kumandan Se-

lhattin ve eski Sivas mebusu Rasim beyler de MustafaKemal paa hazretlerini ve heyeti karlamak, misafir etmek hususunda byk gayret sarfetti ler. Fi lhakika Hrriyet ve t i lf lar Mustafa Kemal Paa'nn teebbsleri bir ttihat ve Terakki manevrasndan ibarettir diyehalkn f ikr ini elmek hususunda ellerinden gelebilen gayreti gsterdilerse de muvaffak olamadlar. Hatt Emir Paa Hrriyet ve t i l fta n uzaklaarak, paann istikbalinehitap etti. Bekir Sami beyin telkin ve talimatndan ayrl

mad. Gryorsunuz ki baz ist isnalar dnda Sivas halksizin emrinizde ve mill mcadele azmindedir.

Yerli lerle yaptm bu temaslardan s o n r a , kongre delegelerinden birou ile de tantm ve bilhassa dost vearkadalarmla bulutum. Bekir Sami bey, Ali Fuat Paa'nn pederi smail Fazl Paa, Cami (Baykut), KaraV s f , Hakk Be h i beylerle de g r t m. Umumiyetlehalk ne kadar sakin, urlu ve mill mcadele ruhuna bal ise, bi lhassa stanbul'dan gelen delegeler arasnda bir

o kadar manda f ikr inden dolay daha imdiden bozgunhavas est i i grlyor.

Bunlar, deta kurtuluun ve her eyin manda i letemin edilebilecei fikrine iman etmi grnyorlar. Hrriye t ve ti l fla rdan, s tanbul hkm etinin menf pro pa gandalarna krkrne balananlardan zaten bir hayrbeklemeye lzum yok. Delegeler arasnda grup grup baz gizli itimalar yapld da anlalyor. Havay elektrikleyen eyler de zaten bu gibi haller.

4 Eyll gn leden nce Mazhar Mfit beyle odasnda oturup hazr lad a nutkunu, yeniden gzdenge i re n Mus taf a Kemal , kapya vur uld uu nu iitt i. erigiren arslan yapl eski Selanik arkadalarndan Mehur Hsrev Sami beydi. Hemen bir sandalyeye i l iip Mustafa Kemal'e bir s r ve rm ey e hazr lana rak :

Kema l, ded i. Rauf bey, Bekir Sami b ey , smailHami bey, ismail Fazl Paa, Sivasl Emir Paa aralarn

11


11/607

da toplanp uzun uzadya manda meselesiyle senin kongrereisi olmaman zerinde konuup bir karara varmlar.Rauf beyden bakas manda iini kabullenip mdafaa

etmeye kararl imi. Rauf bey, ayrca senin reis olmaman istiyormu.

Mu st af a Kemal bi rde nbir e fkeleni r gibi ol du : Hsrev, dedi. Al lahakna byle mnsz szler i

bana getirip de canm skma. Bu haberin hi bir suretleasl, astar yoktur, ve olamaz. Ar kad ala r aras nd a y an l anlalmalara sebep olacak bu trl szler sylenmemen ve nakledilmemelidir. Peki, kimin evinde yaplm butoplant ?

Bekir Sami beyin evinde.Mustafa Kemal, geri Hsrev Sami beye kr gibi

konutuysa da iinde kuku kurdu da kmldamaya balamt. Ate olmayan yerden duman kmayacan binlerce deneyle bi l iyordu.

leden sonra, saat ikiye, kongrenin almasna bedakika vard. Mustafa Kemal saatlerce konutuu Maz-har Mfit beyle Hsrev Sami beyi, yanna alarak odasn

dan kt, kongre salonuna doru i lerledi. Bu srada Rauf beyle yz yze gelen Mustafa Kemal, birdenbire arkadan a rta n bir so ru s or du :

Raufcuum, kimi reis yapalm?Rauf bey, hibir eyden kukulanmadan yle kar

lk ve rd i : Sen reis olmamalsn!Mustafa Kemal bu sefer Hsrev Sami'nin getirdii

haberin doru olduunda karar klarak Rauf beyi hrpa

lamaktan ekin medi : Demek Bekir Sami beyin evinde verdiiniz kara

r bana tebli ediyorsunuz, yle mi? diyerek salona doru i lerledi. Bu konuma ancak birka saniye srmt.Rauf bey, arm ve sersemlemiti.

Mustafa Kemal, kongre salonuna girerken, eski arkadann vermi olduu bi lginin doruluuna inanmt.

Rauf beyi aknl yla orackta babaa brakarak

12


12/607

salona girdi ve krsye kt . Delegeler onu'alklad lar,o, bir sah ibi de vl et sfatyla u nutku okud u :

Muhterem efendi ler,Vat a n ve milletin halsn istihdaf e y le ye n sevaiki

mcbire, sizleri meaku mevni karsnda Sivas'ta toplad. Bildi perver azminizi tebrik ve beyan homedleylemekle bahtiyar l m arzederim. *

Efendiler, muhterem heyetiniz rehakr mzakeratnagirimeden evvel baz maruzatta bulunmama msaadenizi r ica ederim. Malmdur ki mil l iyetler esasna mstenitv a a d l e r zerine 30 Te r i n i sani (Kasm) 1918 tarihinde d vel i iti lfiye ile mtareke aktedi ldi. T r k i y e adi lne birsulha nail olacan mit etti! Halbuki mtarekename ahkm vatan ve milletimiz aleyhinde her gn bir suretlesuiistimal ve taarruz ve icbar suretiyle tatbik edildi. Dvel i it i lfiyeden k uv v e t alan memleketimizdeki anasr H -ristiyaniye, milletimizin haysiyetini kesr ihll mahiyetinde lgnca harekta koyuldu. Garb Anadolu'da slmnharimi ismetine dahil olan Yunan zalimleri, dveli iti l-f iyenin enzar tesamh karsnda canavarca cenayi ikaett i .

arkta Ermeniler Kz l rmaa kadar tevsi hazrl klarna ve imdiden hudutlarmza kadar dayanan katl imsiyasetine balad. Karadeniz sahil lerimizde Pontos Krall hayalinin tahakkukuna bile alt. Adana, Antep, Maros ve Konya havalisine kadar Antalya igal ve Trakyada igal mntakasna idhal edildi.

Payitaht s alt ana t ve makam hilfetin ise hk mdar saraylarna kadar boucu bir tarzda igali suretiyle

kalpgh devlette ecnebi inhisar ve tahakkm teesssetti. Ve btn bu hakiken tasdilere kar hkmeti merkeziye ihtimal ki tarihte bir misli daha grlmemi surette tahamml etti. Ve daima zayf ve ciz bir mevkidekald. e bu ahval milletimizi edit bir intihaba evketti. Artk milletimiz pek gzel anlad ki dveli itilfiye bu

v a t a n d a mukaddesat ve muhadderatna sahip bir kudretve iradei milliye me v c u t olmad zehab bat lna kapld . Ve bu ze hap yz n de n cans z bir vat an, ka nun suz

13


13/607

bir milet nelere mstahak ise blmuhaba onlarn tatbikatna koyuldu. Buna kar tevekkl ve teslimiyetin ink

raz tam faciasndan baka bir netice veremeyecei kanaati teeyyt etti.

Efendiler, mil letimiz sizler gibi mneweran ve ha-miyetperverann elemli karanlnda namid olmad. nk onlar bilirler ki tarih, bir milletin varln hakkn hibir zaman inkr edemez. nk onlar kuvvetli bir imanile konidirler ki nikab batl arkasndan vatan ve milletimiz aleyhinde veri len hkmler ortaya srlen kanaatler,muhakkak iflsa mahkmdur.

Efendiler, iti lf devletlerinin hakszlklar ve hkmeti merkeziyenin zafu aczi karsnda milletimizin mevcudiyetini ispat ve fi i l tecavzlere kar namus ve istikllini bilfi i l mdafaa hkmn vermekte muztar kld. Matlup olduu vehile: arkta harbi zailin her trl meakkat ve elemlerini grm ve bilhassa Ermenilerin vahet ve zulmlerine sahne olmu matemzede hudut vi lyetlerimiz namus ve istiklli millyi kurtarmak maksadyla Mdafaay Hukuku Mil l iye Cemiyetleri tekil eylediler.

arktan ve cenuptan tehlike hisseden Diyarbakr vi lyetimizde de Mdafaay Vatan Cemiyeti teekkl etti.

Garpta Yunanl larn tecavz ihtimaline kar teekkl eden Mdafaay Hukuku Mil l iye Cemiyeti Yunanl larn sevgili topraklarmza ayak basmas zerine ilhak fiilen redde kyam etti.

Trakya'da, Kilikya'da ve her tarafta mill cemiyetlerteekkl etti. Hlsa garptan ve arktan ykselen sadaymil let, Anadolu'nun en cra kesinde makes buldu.

Binaenaleyh, mil l cemiyetler, dmanlarn esaret boyunduruuna girmemek kasdiyle mill vicdann azim ve iradesinden domu yegne tekilt oldu. Bu sayede asrlardan beri mstakil yaayan milletimiz, mevcudiyetinileme gstermeye balad.

Efendiler, millete arei halsn ancak kendi ruhundan ve kendi taarruzundan doaca kanaati tahakkukedince bariz tehlikeler karsnda bulunan ark Anadolu vi lyeti Erzurum Kongresi'ni davet etti. Bu srada idi


14/607

ki cereyan eden muhaberat ve saik olan hadisat ve zaruret i le de hals umum vatan istihdaf eyleyen Sivas

Kongresi, bugn heyeti muhteremenizin vcuda getirdiiumum kongre, 21 Haziran 335 (1919) tarihinde karargirolmutur.

Efendiler, burada azm teessflerle heyeti l inize ar-zedeceim ki, memleketin ve milletin mukaddesatn teminde acz meskenetten baka br kudret gstermemiolan hkmeti merkeziye saday milleti bomak revabtmtereki milliyeyi krmak ve u suretle milleti daimamalp gstermek gibi ancak dmanlarmzn hesab

menfaatine kaydolunan harekt mezbuhane ve mteha-lifede btn celdetini taknd. Bu hal, tarihi millimizdebittab hkmeti merkeziye hesabna pek aibedar birfasldr.

Teekkr olunur ki. efendiler, millet, kudreti milliye-nin tamamen mzahiri olan namuskr ordumuz, hkmeti merkeziyeyi ikaz suretiyle zarar takim edilmitir. Ma-hza suitesirler baz mertebei tehirat bdi olmutur.

Hatr larda olacaktr ki, Sivas Umum Kongresi'ni te

rif leri iin 22 Haziran'da vukubulan davetnamede Erzurum Kongresi'nden bahsedilerek 10 Temmuz, inikad iinesas it ibar edilmiti. Garb Anadolu murahhaslarnn buzamana kadar Sivas'a vasl olabilecekleri tahmin olunarak Er zur um Kon gr es i heyeti nin de Si va s' ta umum itimaa dahil olabileceine imkn tasavvur edilmiti. Halbuki Sivas Kongresi'nin inikad ancak bugn myesser oldu. Aradan bir ay mtecaviz zaman geti. Bu uzun mddet zarfnda Erzurum Kongresi heyetinin intizar etmesin

den ise zaten malm ve mterek olan maksad asliyeve noktai e sas iye ze r inde icrai mzakerat ve ittihazmukarrerat eylemesi mnasip grld. Ve sonra da murahhaslarn mahall i intihaplarna avdetleriyle mukaera-tn fi i len tatbikatna balamalar tercih edildi. Fakat, kongreheyeti umumiyesi ve binaenaleyh ark Anadolu,namnaSivas Kongresi'nde hazr bulunmak zere heyeti temsi-l iyeden bir heyetin tekil ine karar verdi. Erzurum Kongresi'nin beyanname ve nizamnamesi muhteviyatndan ba-

15


15/607

ka ha f i kalm hic bir -karar yoktur. Yalnz Sadrazam Fer it Paa'nn Paris seyah atind en avdeti nde Anadol u'dauri olduuna dair vuku bulan bir tamimi kongrede byk teessflerle okunmu ve muhalifi hakikat ve menafiimemleket ve millete muzir bu filne tebliin derhal tekzibi iddetle kendilerinden talep edilmitir. Bir de intihab mebusann teri talep olunmutur. Erzurum Kongresi, yalnz ark Anadolu murahhaslarndan teekkl etmibulunduu iin selhiyetini bu daire dahil ine hasretmekmecburiyetini nazar dikkatte tutmutur. Ancak garb Anadolu ve Rumeli murahhaslarnn itirakiyle tecell i edebilecek m amil selhiyetin istimalini heyeti muhtere*-

menizle merut ve mukayyet grd. Hatt bu sebepledirki ark Ana dol u'd aki mill cem iyet ler in birl em esi nde nhasl olan ktleye unvan verirken ark Anadolu kaydkondu. Alelit lak Anadolu Mdafaay Hukuk Cemiyeti yahut Anadolu-Rumeli Mdafaay Hukuk Cemiyeti unvanumumisi istimal edilmek ve btn milletin hukuku namna kendilerine selhiyet vermek doru olamazd. Bu takdirde stanbul'da vuku bulduu gibi be-on kiinin bir araya gelerek btn milletin sahibi selhiyet vekilleri imi

g i b i indi ve sahib asl olan milletle alkasz bir teebbsmahiyetinde olabil irdi.

Bununla beraber, efendiler, Erzurum Kongresi btnmeml eke tin ve milletin intihak ve ittifal nok tas n da a rk Anadolu vilyetlerince vilyat saire ie her noktai nazardan itiraki mesai temini emeli katidir sslesasnkabul eylemitir. Bittabi huzuru linizle mnakid ibu Si

v a s um um kongre mizde vatanmzn yekpare , milletimi zin yekvcut olduu lzumu gibi i fade v ispat edecekesasat vazolunur.

Efendiler, millet meclisinin toplanmas iin tedenberi gsterilen amali milliye karsnda hkmeti merke-ziyenin bidayettenberi ald imknlar ve bilhare mte-merridane ve kanunu esasiye kll iyen mugayir etyar songnlerde cereyan mil l tesiratyla mmaatkr bir vaziyete girmitir. ntihabata emir verildii malmumuzdur.Bunun tahakkukunu inaallah azm celdetiniz vcuda

16


16/607

getirecektir. Ancak buna takaddm eden safhay vaka-yide mteaddit veya mnferit ecnebi mandaterlikleri gibi dorudan doruya hayat ve istikllimizle alkadar birmesele mevzuu bahis olmaktadr.

Meclisi mill nin henz toplanmam olduu bu sradamaksur ve istikllini kaybetmi olan hkmeti merkezi-yenin mnferit ve gayr meru bir karar veyahut amalimill iyeye muhalif baz teklifi hariciyeye inkyat ve ser-f ru etmi gibi emr i vkil erin ihtimali zu hu ra t na karErzurum ve Sivas Kongrelerinin ruhu millyi temsilen vebirbirini takiben itimai muhakkak bir fali hayr ve selmettir. Maruzatm hitam bulurken heyetimizin muvaffak bilhayr olmas temenniyatn Brigh i lhiye refeyle-r im.

Mustafa Kemal'in vakur, tannan, kh edit, kh m-teh eyy i, kh asab t i r ses le s yled ii a nutku, de-legelerce ellerinin btn scakl ve gcyle alkland.

Gndemde konuulacak drt madde vard: lk in kongre bakan sei lecek, Erzurum Kongresi nizamnamesiy-le beyannamesinin Sivas Kongresi 'nce kabul edi lmesi iinbir neri grlecek, yirmi be kiil ik bir delege grubunun hazrlad bir muhtra zerine tartlacak, en sonra da yelerin ner i ve dilekleri dinl enec ekti .

Bakanlk krssn geici olarak alan Mustafa Kemal, kongreyi kendi dnce ve kararlarna yaklatrmakzere bir sava meydann ynetir gibi dikkatle ie balad :

Sz isteyen var m? diye sordu. lk olarak AliFuat Paa'nn babas smail Fazl Paa, sz alarak y

le konutu : Kongreye temelli reis semek doru deildir.. Riyaset vazifesi mnavebe ile yaplmal. Birer gn veyabirer celse reislik yapacak ahsiyetler temsil ettikleri mahallerin ve kendi adlarnn ilk harflerini nazara alnarakhurufu heca srasiyle sei lmelidir. Riyaset mevki indeoturan Mustafa Kemal Paa'nn yznde sinir l i l iini bel irten asab izgi ler yayl yordu. Hiddetl i zamanlarna-mahsus baklar ile gzlerini smail Fazl Paa'nn ve sa-

17 3/F.: 2


17/607

lonu dolduran delegelerin gzlerinde dolatr rken yle dnyordu: smail Fazl Paa'nn ad (Arap harflerine gre) elifle yani 'A' ile balyor. Demek ki o, reisolmak istiyor. Alfabetik srann anlam bu olsa gerek. Be

kir Sami beyin evinde gizli bir toplant yapan delegelerinarasnda smail Paa da vard. Onun iin sk durmalyd. En nfuzlu ve sz geer bir insan olarak Rauf beyde bu dncenin peine taklanlardand. Sylendiinegre bu dncenin kayna, smail Hmi beyin kafasy-d. inden byle dnen Mustafa Kemal, yal paaya yl e karlk verd i :

Paam, bu teklifinize hkim olan mucip sebebiiyice anlayamadm. Zannediyorum ki, kongre delegeleri

nin ekseriy eti de y le . smail F az l Pa a dir endi : Kongrenin mesaisine ahsiyat kartrmamak, ar

kadalar arasn da msav at temin etmek gayesini g d y o r u m .

Mustafa Kemal Paa'nn yznde hayret i fadelendiren bir tebessmn yayld gzden kamyordu. Kurungibi ar, zehir gibi ac ve fakat ksa bir iki cmle ilesmail Fazl P a a' ya yl e dedi :

Paa hazretleri, ahsiyattan, msavattan bahsediyorlar. Fakat, ne yazk ki daha dn stanbul'dan gelenen yakn arkadalarn, vaziyete gayri vkf ve ahslarna kar pek ziyade hrmetkar olduum bir ihtiyar taz-sif ederek bilfi i l ahsiyat yapyorlar. Bununla beraber,smail Fazl Paa hazretlerinin takdime vasta olduuteklifi kongrenin reyine arzediyorum.

Kongrenin oylamasna konan bu neri oybir l iiylebir yana itildi. Bu sefer gizli oyla bakanlk seiminebaland. Kongre, hi duraksamadan Mustafa Kemal' ikongre bakanlna getirdi. Oy ktlar arasnda yalnzca muhalif oy gze arpyordu. Mustafa Kemal artk temelli olarak kongre bakan seilmiti. Bu geilmesigerekli en nemli kpryd. Buna 'Srat' kprs dense,yeri vard.

Bakanlk, mandaclarn eline geebilir, onlar da bu

18


18/607

gemiyi sonucu belirsiz, f rt nal denizlere srkleyebil irlerdi. Dizginleri her yerde elde tutmak gerekiyordu.

Srat kprsn geen Mustafa Kemal, bir kez daha

kongrece alk land.

Artk Mustafa Kemal, adm adm ve basamak ba sa mak amaca doru i lerleyebilirdi. Hl, kamuflj gerekliydi. stanbul buna inanmasa bile gerekliydi. Bu srekliihti lli ok ustaca ynetmek, tam bir stratej olarak ynetmek gerekiyordu. ok uzun sreli evirme hareketlerine ok alak gnllce balamaktan baka are yoktu. imdi, burada kongrenin ispatlamak zorunda olduu

iki ey vard: Bir, her eyin padiah ve hilfet namnayapldn gstermek taktii, ikincisi de ok tehlikeli birpropaganday nlemek iin kongrenin tt ihat ve Terakkicihi bir nitelii bulunmadn anlatmak. Bunu yalnzcaanlatmaya almak yetmiyor, bir de yeminle savatlamak

ve glendirmek f arzo luy o rdu . Mustafa Kemal, bu iki n eriyi kon gre ye sun du . Bi lha ssa yemin me vzu u zerindeiddetli ve etin mnakaalar oldu. Zira stanbul hkmeti ve igal kuvvetleri memleket iinde devaml surette

yaptklar menf propagandalarla mill mcadele ve mukavemetin ittihatl diriltmek hareketinde ve ttihat veTerakki 'nin eseri olmaktan ibaret olduunu vatandalarmzn zihninde yer ettirmek istiyorlard.

Ali Kemal (Peyam) gazetesinde bilhassa bu fikri iddetle telkin etmeye alt gibi Sabah, Alemdar, Serbesti, Aydede vesaire gibi gazeteler de ayn propaganday krklyorlard. Bunun iindir ki, azadan bir ksmhakl olar ak :

Sivas Kongresi'nin hi bir parti fikrine dayanmakszn srf vatanseverler birlii olarak toplandn ve tekgayesinin Trk vatann kurtarmak olduunu halka anlatmalyz! diye direniyorlard. Padiaha bir mektup gnderip gndermemek sorununu zmlemek iin tam gnkarlkl ene alnd, tartld ve ekiildi. Nitekim kongre iin tesbit edi len ruznamenin grlmesine ancakdrdnc gn balanabildi, tt ihatl k ve yemin bahsi

19


19/607

zerinde en ok duran ve konuan hatiplerden biri deDenizl i delege si K k A az ad e Neci p Ali bey di :

Biz . ne tt ihat , ne itil fy z. Ne u, ne te ki frkann elemanlaryz. Byle dahi olsak bu sakf altndayalnz vatan kurtarma gayreti milliyesi i le hemfikir olarak toplqnmis insanlarz. Vatan kurtuluncaya kadar hertrl particilik fikrinden ve telkkisinden uzak ve birbirimize omuz vermi olarak yalnz istihls memleket vemillet iin alacaz ve btn vatandalar aralarndakiher trl siyas ihtilf durdurarak yalnz bu byk ve mill gaye zerinde ve hedef istikametinde buluturup bir

letireceiz.Bu dnceler i delegeler in ounluu doruluyor ve

destekliyordu. En sonra, bir yemin forml bulunmutu.Bu yleydi :

Saadet ve selmeti vatan ve milletten baka hibir maksad ahs takip etmeyeceime, ttihat ve Terakki Cemiyeti 'nin ihyasna almayacama, mevcut furu-ku siyasden hi birinin emeli siyassine hadim olmayacama vallahi-billahi..

Bu yemin biimi, kongrenin daha rahat ve korkusuzalmalarna yardm etti. Trl parti lerin adamlar olandelegeler, bu yemin zerine rahat bir soluk aldlar. Bunlar, yeminin kesin bir i l gibi ifal sonucuna gveniyor

v e :

Yalnz vatan iin! parolasna yaslanyorlard.

* *

Mustafa Kemal, kongrenin yorucu havasndan syrl nca akamstleri, yanna Rauf beyi de alyor, Sivas'

boydan boya ikiye blen ve ucu Kzl rmak kprsne varan caddeden aa iniyor, kendisini byk bir sempatii le seyreden ve selmlayan halka scak selmlar gnderiyordu. Yaldzl eme'ye dek uzanan bu gezinti ler, Raufbeyle bir l ikte yaptklar bir gvde gsterisine pek benziy o r d u .

Bunca tehlikeye ve tehdide pabu brakmayarak gelmi, Sivas yaylasnn iyi ve babacan insanlar arasna yerlemi, imdi evindeymi gibi Sivas caddelerinde gven-

2 0


20/607

le gezip dolayor, bylece btn psr k ve korkak alakl klara meydan okuyordu.

Srt nda yolculukta giydii yar askerce haki avc ce-ket-pantolonunu ve boz kalpa karm, yine ErzurumKongresi 'nde giydii eski Vali Mnir beyin ceket atay i leraye pantolonunu ve Mazhar Mfit beyin fesini giymeyebalamt.

Gerek kongre saatlerinde, gerekse gezinti lerde bu kl kla grnyordu. Bu giyneklerin ona pek bol geldii veireti olduu i lk bakta anlal yordu. Mustafa Kemal' inen ok urad yer telgrafhaneydi. Maiyetiyle sk sk oraya uruyor, tahta sandalyeler zerinde uzun uzadya oturmaktan sk lmyordu. Her yerde her zaman olduu gibiSivas telgraflar da Mustafa Kemal'in hizmetinde geceli gndzl alyor, btn fedakrl klar iin bir 'atl teekkr onlara yetiyor, artyordu bi le.

Kongre geceler i ok elencel i geiyordu. Bi lhassaAna do lu , stanbul ile mnasebatn kestikten s on ra smailFazl Paa, kabine listesini tanzim ediyor, Ahmet Rsternbey, Franszca yazd tarihten paralar okuyor ve Kara

Va s f , Amerika'dan gel ecek milyonlarca dolar ile memlekette yap la cak gen i dahil slahat politikas nn d eri n

ve sami m hayali i inde ga yo l u y o rdu .

Kongreyi gnlerden ber i Anadolu ve Rumeli Mdafaay Hukuk Cemiyeti 'nin program ve nizamnamesi megul ediyordu. Burada en mhim mesele, manda mesele-siydi. Kongrenin muhitinde manda f ikr i pek ziyade yeralm ve hatt bu hus ust a hayli pro pa gan dal ar da yap lmt. Manday isteyenler, Trkiye'nin bu korkun vaziyetten ancak byle bir yol i le kurtulabileceini hsnniyetle zannetmilerdi. Fakat manda ne, bunun hukuk portresi nedir?

Amerika, yakn arkta srtna byle bir vazife ve mesuliyet alabi l ir mi? Kimse dnemiyor ve yalnz Amerikan mandasnn Trk vatanperver l i ine uygun olacatahmin edil iyordu. Trkiye, bu hdisede istikll ini kurtarm olsa bile, ecnebi bir devletin geni bir mikyasta yardm olmaksz n yaayamaz karar na var yordu.

21


21/607

Dorusunu sylemek icap ederse, o gnlerin hainve korkun realitesi karsnda bu mantk, normal birdnn ifadesiydi. Fakat, byk hdiseler iinde baka trl yaratlmas lzmd. Mustafa Kemal'de bu hari

kulade vasf lar vard.Henz, ruznmeye gir i lmesini engelleyen ve bunu s

rncemede brakan, en gzel ve yararl iler iin harcanacak gnleri ve saatlar yeyip bit iren yemin iininuzayp gitt ii gnlerde Mazhar Mfit bey. Mustafa Kemal'e yl e d edi :

Paam, ruznmenin mzakeresine giremedik. Hele nizmnmenin mzakeresinde hazr l ksz karsak kongre aylarca srebilir. Bu itibarla bir hazrlk yapmamz,gereken tadilt hazr lamamz yerinde olur. Mustafa Kemal, bu neriyi doru buldu. Bunun zerine deiikl iklerihazr lamay kararlatrdlar. Erzurum Kongresi 'nin getirdii ihti llci nizamnameyi, btn Trkiye'nin kurtuluunutemsil edecek bir nizamname nitel iine ulatrmay dnyorlard. Erzurum Kongresi 'nin deerl i ihti llci prensiplerini yalnz dou vi lyetlerine zg maddelerinden kurtarmak gerekiyordu. Trkiye'nin snr lar iindeki btnv i lyet ler bundan nasibini almalyd.

Birbir ine dncece daha bal bu yirmibe-otuz kii l ik arkada grubu, kongrenin ikinci ve nc geceleri, nitekim, ihti llcilerin emniyet mdr Mazlum beyinodasnn yanndaki bo odada toplanp bu deiikl ii yaptlar.

Bu arkada grubuna Mazhar Mfit bey bakanlk ediyordu. Ancak bu sayededir k i kongrenin drdnc gn n izamnam ve beyannamenin grlp sonulandr lmasn salayabildi ler. Bylece ok deerl i vakit leriniyitirmekten de kurtulmu oldular.

Kongre, ok i lgin ve ekimeli srp gidiyordu. Deiikl ie urat lan nizamname ve beyanname kolayca kabul edilmiti.

Drdnc gnn gecesi, Mazhar Mfi t ve HsrevSami beyler, Erzurum geceler ini andr rcasna MustafaKemal' le sabahladlar. Mustafa Kemal, dncelerinin al-

22


22/607

t nda kendisini tedirgin edip duran bir sorunu zmlemekiin Mazhar Mfit beyin yansra Hsrev Sami beyi dearmt. Tam bir konuma kaps alaca srada emira vu u Ali ieri girdi :

Pa am, ded i. S re yy a bey hasta ya ty or! Git , Do kto r Refik beyi haber dar et. S re y ya bey

le megul olsun.Bir az son ra , Do kto r Refik bey ieri girdi : Paam, Sreyya beyi grdm. Bir eyi yok. Bi

raz tm ve nezle olmu.Bunun zerine Mustafa Kemal'in ii rahatlad. Dok

torun getirdii bu gzel haber zerine Mustafa Kemal' ini lgisi, ka gndr midesini bulandr p duran ie geldi. Hsre v Sami bey e dnerek :

Eh, anlat bakalm, u bizim riyaset meselesininiyzn, dedi. smail Fazl Paa'nn yapt nerinin aslas ta r meyd ana kmalyd. Hs rev Sami bey :

Paam, vaziyeti olduu gibi ve btn plakli le grdnz. Halbuki, bana inanmam ve belki de beniorkadalar arasna nifak sokmaya alan bir polit ikac

bezirgan sanmtnz. Bekir Sami beyin evinde yaplant imada sizi reis set irmemek zere karar vermilerdi .Fa kat , muvaff ak olama dlar, dedi . s

Must afa Kemal : Sebebi bence aikr, dedi, anlalyor ki bu ar

kadalar, kendi aralarnda manda fikrini kabul etmibulunuyorlar. Beni reis setirmemeye gayret sarfedenle-rin ve politik taktiklere sapmalarnn tek izah: Kendiler inden bir reise.manday e l abukluuna get ir ip kongre

kararna balatmak arzusundan ibarettir. Ama, hakikaten ayan hayret ve messif bir manevra.

Mustafa Kemal, sustu. Biraz dnd, sonra bakabi r konu da s z ald :

Nizamnamenin bu ekilde ve muvaffakiyetle kongrenin tasvibinden gemesi ok iyi oldu!

afakla beraber, kongrede en nemli maddenin grlmesini isteyen mandaclar, taarruz hazr l na balayacakt ve btn tehlikeli si lhlarn mevziye sokacak-

23


23/607

lan da meydandayd. Buna kar hazrlkl olmak gerekiyo r du .

u srada Mustafa Kemal ve yakn arkadalarnn

elinde bulunan mevziler, mandaclarn eline geerse kurtulu sava hlyas birdenbire suya debilir ve millet,Amerika gibi yeni yeni itah alan bir devin ko rk un boyunduruuna girebil irdi. Amerika'da petrol kral lar rast-gele bir adam istediklerinde cumhurbakan yapabilecekgteydi ler. Amerika'nn boyunduruu dolar lardan yapl y o r du .

Bu yzden, Mustafa Kemal, bu manda maskaralnn boy nu na kor kun bir T rk baltas indi rmeni n za

man geldiini anlyordu. Arkadalarn bu konuda oKuyank bulundurmak iin i lkin manda zerinde kendi dnceler ini syledi. Arkadalar nn dnceler ini de rendi. Onlarn dnceleri de kendisininkilerle at ba birgidiyordu.

Sa ba ha pek az kalmt. Kzd rman, do u da eteklerini syr p getii Grleyk dann zerindeki lcivertaydnlk, maviye, o da yerini ak maviye brakmt. Yldzlar, masmavi durguri ve saydam bir gln sular ze

rindeki nilferler ya da lotus iekleri gibi gm aklk-laryla pr pr t i treiyorlard. Mustafa Kemal, odasndasaatna bir daha baktnda anakkale savalarmdaki uykusuz ve heyecanl gecelerini bir kez daha and. Vatanve milletin yaamak ve hr olmak sava ard arkas kesi lmeden srp gidiyordu. Sivas'n btn horozlar uykuya ve dlere meydan okuyan tatl ve derin sesleriyle t y o r d u .

Mustafa Kemal, yolunun zerine yeni bir barikat kur

mu ola n mandac lar da - en yakn ar kada la r bile ol sa - ineyip gemek zorundayd .

Mustafa Kemal' le uyank arkadalarnn mandaclarlagreecei nemli gn gelip atm, leden nce gruplar harl harl taarruz hazrl yapmaya balamt.

Mazhar Mfit bey, sabahleyin, arkadalarla bulumak zere odasndan kmaya davrand srada Rauf beyi n od a hizmeti si kap y ald :

24


24/607

Beyler Rauf beyin odasnda toplandlar, sizi debekl iyor lar, dedi.

Mazh&r Mfit bey, kongrenin bu ok nemli oturumundan nce bir hazrl k toplants yapan Rauf bey vearkada lar nn kendisini de a rd n san arak hemenoraya kotu. Rauf beyin yannda, Denizl i murahhaslarNecip Al i (Kk Aa), Yusuf bey (Byk Aa), Nidemurahhas Haut, Eskiehir murahhas Hsrev Sami beyler vard.

Rauf bey, kapdan giren Mazhur Mfit beyi grncehemen aka yollu :.

Gel yahu, nerede kaldn, bak senin Denizli l i ler demanda taraftar! dedi. Necip Ali bey, henz Mazhar M- -

f it beyin bir ey sylemesine vakit kalmadan yle konutu :

Affeders iniz beyef endi, biz Denizl i 'den S ivas 'amanda almak ve dilenmek iin gelmedik.

Halit be y de on da n so nr a sr aya g ird i : Rauf bey, byl e akal ara tahamml ed ece k adam

lar deiliz, dedi.Bu, normal bir konuma deildi. Sanki barmt.

, Rauf beyin akasyla balayarak birdenbire parlad.Y z l e r geri ld i , kalar at ld, se s l e r tok ve kat bir d u r u mald. lk nce Hsrev Sami bey, ondan sonra Yusuf bey,kongrede nutuk verir gibi sert bir tonla konutular.

Manda iin sylenebilecek en kt szleri sylediler.Gnlerden beridir sinerek bekledikleri siperlerden darf r lam askerler gibiydi ler. Dman, manda denen grnmez canavard. Memleketi kurtarmak iin kellelerini koltuklarna alm olan yiitlerin ta burunlarnn dibine deksokulmutu. lk iki hatip, bu hayalet dmana uzun uza-dya ate ettikten sonra, sz Mazhar Mfit bey ald.O da verip veritirdi. Bu arada herkes Rauf beyin renkten renge girdiini grmezl ikten gel iyordu.

Bekir Sami beyin evinde toplandklar gnden beribirka arkadan ad mandacya kmt. Bunlardan biride elbette Rauf beydi. Btn arkadalar onun arkasndan :

Mand ac ! diyorlard.

?5


25/607

Eski Sivas Valisi Bekir Sami beyin evinde yaplantoplantya kat ldndan dolay Mustafa Kemal de onuyle bi l iyor ve ok zlyordu. Oysa Bekir Sami beyin evindeki toplant, daha ok erkez toplantsyd. Bekir Sami

bey, Emir Paa, Rauf bey erkez olduklarndan daha kolay anlaabilen ve ister istemez birbirini tutan kiilerdi.

Belki, Rauf bey, Mustafa Kemal'in burda srekli kongre bakan olmasn istemiyordu. Mandac olduunu anlatan hi bir dav ran grlm emi ti. Rauf bey , kendis iiin de sylenen ve ok yaygn bir durum olan bu mandac i ft irasndan kurtulmaya karar vermi, bu konu, kongrede tart lmaya balamadan nce rengini erkeke bell i etmek istemiti. ard arkadalarn son szlerini bi

t irdiini anladktan sonra, ok cidd bir davranla ylekonutu :

Arka da lar, manda , mand a diye nler bi lmelidir lerki manda muhilli istikll bir eydir. Muhilli istikll bir netice zerinde durmak ise bizim iimiz olamaz. Biz, tamistikllciyiz ve tam mstaki l bir Trkiye istiyoruz.

Rauf bey, bunlar sylemiti ki aada yemek zil inin alnd iiti ldi. Hep beraber kalkp yemee indiler..

Yemekler ini abuk abuk attrdlar. l e d e n so n ra k ioturumda manda konusu konuulacandan biraz vakitkazanmak, Mustafa Kemal' in odasnda da biraz oturarak daha iyi hazr lanmak istiyorlard. Manda konusu gerekten ok tehlikeli ve ok merakl bir konuydu. Gl

ve a y d n savunucular da vard . Mustafa Kemal, henzEr zur um Kon gresi 'y l e ura p dururken manda c lar dastanbul ufuklarndan yaylm tee balamlar, Anadolu

v i lyet ler inde oturan Bekir Sami bey gibi ir i k ym, fikirve idare adamlar da trl telgraflarla bunlara katlmak

ta gecikmemilerdi. Romanc ve gazeteci Halide Edip'in10 Austos 919 tarihli bir mektubu da Erzurum'a varpMu sta fa Kemal' in yaka sna yapve rmiti. Bu mektup,balarnda karakol rgtnden Kara Vasf ve Galatal evket beyler in bulunduu grubun bayra olarak Erzurumkalesinin burcuna gelip dayanmt.

Bu mektup, btn gcyle aktell ii hl yaamak-

26


26/607

tayd. Mustafa Kemal, mandaclar grdke hep bu mektu bu an yor du. Mekt up yle diyordu :

Muhterem efendim,

Memleketin siyas vaziyeti en had bir devreye girdi.Kendimize bir istikamet tayini iin Trk milletinin zarnatp mspet bir vaziyet almak zaman ise gemek zereb u l u n u y o r .

Har ic vaz iyet stanbul 'da y le grnyor:Fransa, talya, ngiltere, Trkiye'de mandaterl ik me

selesini Amerika senasna resmen teklif etmi olmaklaberaber btn kuvvetlerini senann kabul etmemesi iinsarfediyorlar. Taksimden hisse karmak tabi ilerine gel

miyor.Suriye'de hsrana urayan Fransa, zarar n Trki

ye'de telfi etmek istiyor. talya namuskr bir emperyal ist o lduundan muharebeye ancak Anadolu taksimindenpay almak iin girdiini aktan aa sylyor. ngiltere'nin oyunu biraz daha incedir.

ngiltere, Trk'n vahdetini, asri lemesini, hakik biristikll almasn at iin bile olsa istemiyor. Yeni vesait

^e fikirle tamamen asr ve kav bir mslman-Trk hkmeti banda hilfet de olursa ngiltere'nin mslman esirleri iin bir sui misal tekil eder . T rk iy e' yi kl hali ndengiltere olabilse kafasn, kolunu koparr, birka senedesadk bir mstemleke haline koyar. Buna en bata bilhassa (klerikal snflar) memleketimizde ok taraftardr.Fakat, bunu Fransa i le dvmeden yapabilmek kabilolam ayac and an taraftar olamaz. Fakat, Trki ye'y i vahdet halinde muhafaza zarur grnrse yani taksim an

cak byk asker fedakrlklarla husule geleceini anlarsa ltinleri sokmamak iin Amerika fikrine zahir ve taraftar olur. Nitekim, ngiliz siyas adamlar arasnda zaten bu fikre temayl mevcut (Morrison) gibi mehur simalar, Amerika'nn Trkiye'de umum manda almasnataraftar oluyorlar.

Dier bir sureti hal de Trkiye'yi Trakya'dan, zmir'den, Adana'dan, belki de Trabzon'dan ve mutlak stanbul '-

27


27/607

dan mahrum ettikten sonra eski kapitlasyonlan veboulmaya mahkm dahil hududu ile mstakil brakmak.

Biz, stanbul'da kendimiz iin btn eski ve yeniTrkiye hudutlarn mil olmak zere muvakkat bir Amerika mandasn ehveni er olarak gryoruz. Sebeplerimizunlardr :

1 Aramzda herhangi erait alt nda hristiyan ekalliyetleri kalacaktr. Bunlar, hem Osmani tebaas hukukundan istifade edecekler, hem de harite bir Avrupadevletine dayanarak suri karacaklar, mtemadi mdahaleye sebebiyet verecekler, zaten sur olan istikll imiz

den akall iyetler namna her sene para para kaybedeceiz.

Muntazam bir hkmet ve asri bir idare tesiri iinpatrikhanenin siyas imtiyazlar, ekall iyetlerin kuvvetl idevletler vastasyla mtemadi tedidi ortadan kalkmaldr. Kk ve zayf bir Trkiye bunu yapamayacaktr.

2 Birbirini infa ed en , menfa at, hrs zlk v ey ah utsergzet ve hret namna yaayanlarn hrsn tatmineden hkmet nazariyesi yerine milletin refah ve inkia

fn temin, halk, kyleri, shhati ve zihniyetiyle asr birhalk haline koyabilecek bir hkmet nazariyesine ve tatbikatna ihtiyacmz var. Bunda lzm gelen para, ihtisas

ve kudrete sahip dei l iz. Siyas istikrazlar siyas e sa ret itezyit ediyor. Tarafgirl ik, cehalet ve ok konumaktan baka msbet bir netice veren yeni bir hayat yaratamyoruz.

Bugnk hkmet adamlarn takdir etmese bile halk ve halk hkmeti tesisini mnferit bilen Filipin gibi

vahi bir memleketi b u g n kendi kendini idareye kadir

asr bir makina haline koyan Amerika, bu hususta okiimize geliyor. On be -y irm i sen e zahmet ektikten* s on ra yen i bir T rk iy e ve her fer di, tahsili, zihn iye ti i le hakik istiklli kafasnda ve cebinde tayan bir Trkiye'yiancak yeni dnyann kaabil iyeti vcuda getirebil ir.

3 Haric rek abe tle ri ve k uvvetl eri memle ketimi zden uzaklatrabilecek bir zahire ihtiyacmz var. Bunuancak Avrupa haricinde ve Avrupa'dan kuvvetl i bir eldebulabil ir iz.

28


28/607

4 Bu g nk emri vakiler kalkmak ve srat le d v a mz d nya ya kar mdafaa edebilmek iin lzm g e len kuvveti haiz bir devletin mzaheretini istemek lzmdr.

st i lc Avrupa'nn binbir vesait i ve mel'un siyasetinekar b yle, bir vekil sfatyla Amer ika'y ken dimi ze kaz anarak ortaya atabilirsek, ark meselesini de, Trk meselesini de ati iin kendimiz halletmi olacaz.

Bu sebeplerden dolay sr'atle istememiz lzm gelenAmerika mandas da ta bi mahzursuz dei ldir. zzeti nefsimizden epeyce fedakrl k etmek mecburiyetinde bulunuyoruz. Yalnz baz larnn dnd gibi, Amerika'nnresm sfatnda din temayl ve tarafgirl ik yoktur. Hris-tiyanlara para verecek misyoner kadn Amerika'snda birmevki tutmaz. Amerika'nn idare makinas dinsiz ve milliyetsizdir. O, ok ahenktar muhtelif cins ve mezhepteadamlar ok imtizal bir surette bir arada tutmann usuln bil iyor.

Amerika, arkta mandaterl ie ve A vr up a ' da gaile a lmaya taraftar deildi. Fakat, onlarn izzeti nefis mesele

si yaptklar Avrupa'ya usulleri ve idealleriyle f a i k bir millet olmak diyesindedirler. Bir millet, samimiyetle Amerika milletine mracaat ederse, Avrupa'ya girdikleri memleket ve miletin hayrna nasl bir idare tesis edebildiklerini gstermek isterler.

Resm Amerika'nn mhim adamlar arasnda lehimize epeyce bir temayl husule geldi, stanbul'a Ermenidostu olarak gelen birok mhim Amerikallar, Trk dostu ve Trk propagandacs olarak dndler.

Bu cereyan temsil eden resm ve gayr resm Amerika'nn fikri, hafi olarak udur: Trkiye'yi olduu gibi-hi bir paraya ayrmamak, eski hudutlar dahilinde vahdet iinde muhafaza etmek artyla umum ve bir tekmanda almak istiyorlar. Suriye, Amerika komisyonu orada iken umum bir kongre akdederek Amerika'y istemitir. Amerika da Suriye'nin bu arzusunu pek hararetle kar-

-lamtr.Resm Amerika, bizim topraklarmz zerinde Erme-

29


29/607

nistan yapmaya mtemayil grnmyor. Eer manda alrlarsa btn milletleri msavi erait altnda bir memleketevld olarak telkki edip alacaklarn en mhim maha-

filinden haber aldm.Fakat, Avrupa mutlak bir Ermenistan yapmak, bi l

hassa ngiltere, Ermenilere tavizat vermek istiyor. Amerika efkr umumiyesinde Ermeni mazlumlar namna biroyun oynamaya alyor. Avrupa korkusu, bizim mtefekkirleri dndryor. Reat Hikmet bey gibi. Cami (Bay-kut) bey gibi hatt vahdeti milliyeyi tekil eden diplomatlarmzn Ermeni meselesi iin bu sureti hal tavsiyeleri

var. Resmen s ize yaz l yor.

ok tehlikeli anlar geiriyoruz. Anadolu'daki harekt dikkat ve muhabbetle takip eden bir Amerika var.Hkmet ve ngilizler, bunun Hristiyanlar ldrmek, ttihatlar getirmek iin bir hareket olduunu, Amerika'yatelkine el bir l iiyle alyorlar.

Her an bu mill harekt durdurmak iin kuvvet evki mutasavver, bunun iin ngil izleri kandrmaya alyorlar. Mill hareket sratle ve mspet arzularla hemen meydana karsa (ve Hristiyan dmanl gibi bir rengi de

olmazs a) Amerika 'da heme n bir zahir bulu naca n yi neok mhim mahafl temin ediyorlar.

Sivas Kongresi inikat edinceye kadar Amerikan komisyonunu alkoymaya alyoruz. Hatt kongreye Amerikal bir gazeteci gndermeye de belki muvaffak olabileceiz.

te, btn bunlar karsnda dvamzda zahir olabilmesi iin bu frsat dakikalarn kaybetmeden taksim veizmihlal korkusu karsnda kendimizi Amerika'ya mra

caata mecbur gryorum. Vasf bey kardeimizle bu hususta mterek olan noktalar kendisi de ayrca yazacaktr.

Trkiye'yi azim ve irade sahibi geni kafal br iki kii belki kurtarabilir.

Sergzet ve cidal devri artk gemitir. At inkiafv e v ahde t muharebesi am aya mecburuz. H ud u d un d a bukadar ok evld len zavall memleketimizin fikir ve te-

30


30/607

meddn muharebesinde ka tane ehidi var? Biz. Trkiye'nin hayrl evltlarndan yarnn banileri olmalarn istiyoruz. Rauf bey kardeimizle, sizin mtereken temelleri

bi le ken zavall memleketimiz iin uzaklar grerek dnp al manza int izar ediyoruz.

Hrmetler imi gnderir, muvaffakiyetin ize dua ederim. Mil l dvada canyla ve bayla alanlar arasndasade bir Trk asker tevazuu i le sizinle beraber olduumu beyan ederim.

10 Austos 1919Halide Edip

* *

Mustafa Kemal, manda dncesini ve bu dnceyefena halde bel balam olan mandaclar insafszca hrpalayp yere vurmak kararyla kongre salonuna geti vebakanlk krssne karak kendisine byk bir i lgi i lediki lmi olan bir yn gz zerinde gzlerini gezdirdi.Mandaclarn saflarnda kpr kpr kprdanmalar olduunu gryordu. abucak parmaklar kalkt ve birok kiibirden sz ald. Bakan hi kimseye sz vermeden ncezabtnam e zerind e konutu :

Efe ndil er, bu muht ra muhteviyat hakk nd a m-davelei efkra balamadan evvel baz noktalara nazardikkatinizi celbetmek isterim. Bu raporda mesel MisterBrown'dan bahsedilmekte ve elli bin kiilik bir amele ordusu getir i leceini syledii z ikrolunmaktadr.

Efendiler, Mister Brown: Ben hi bir sfat resmiyei le grmyorum, tamamiyle husus bir surette gryorum diyor, Amerika'nn manday kabul edeceini deil belki etmeyeceini sylyor! Onun iin szleri Ame

rika namna deil, kendi namnadr, mandann ne olduunu kendisi de bilmiyor. Manda, siz ne derseniz odur!diyor. Bu muhtrada mhim olarak manda meselesi vardr. Bunun hakknda mdavelei efkr etmeden nce ondakika istirahat edelim.

Mister Brown, Ankara'da daha nce Al i Fuat Paaile de grm, zeki, akll ve iyi niyet sahibi bir gazeteciolduunu gstermit i . Sivas'ta da Mustafa Kemal' le, bu

31


31/607

oturumdan nce zel olarak grm, onun zer inde de

olumlu bir etki brakmt. Mustafa Kemal, onunla grtkten sonra iz lenimini arkadalarna u szlerle anlatmt :

Mister Brown, muhatabn suhuletle anlayan zekibir gen! Mustafa Kemal, stanbul delegelerinin, dvalarna Mister Brown'u koarak bir ko ba gibi kullanmakistemelerini bu on dakikalk propaganda kampanyas iinde yere sermi gibiydi.

On dakikalk arada, Mazhar Mfit, Hsrev Sami bey

lerle b r pek yakn a rkada lar na : On dakikalk ara, bu dnmeyi temine kfidir!

de di ve son ra onlara yl e so rd u : Kongre ile temas ettiniz mi? Ekseriyetin fikri ne

dir?H sr ev Sami bey : stanbul 'dan gelenler mstesna, Anadolu delege

lerinin ekseriyeti mandann iddetle aleyhinde bulunuyorlar .

Mus ta fa Kemal :

* Faka t, sta nbul 'da n g ele n ve ma nd ay a tar aftarolan delegeler parlak szlerle ve hitabet yolu i le Anadolu'nun m urahh asla r zer ind e msp et tesir hasl etmezler mi? diye sordu. Bundan rkt anla l yordu. HsrevSam i bey :

Peki. ama paam, yalnz onlar syleyecek deilya. Biz de konuacaz, dedi.

Ma zh ar M fit bey de : imdi, be arkada salona dalr ve murah

haslar la grrz, paam! dedi.

Mazhar Mfit, Hsrev Sami ve birka arkada dahahemen delegelerin arasna dald lar. Fiskoslar balad.Kk gruplar hararetl i hararetl i bir eyler konutular.

Y e n i d e n M us ta f a Kemal' in yanna dnerek durum u anlatt lar. Onun yznn sevinle aydnlandn grdler. Mustafa" Kemal :

y le ys e on dakika oldu . Cel sey i aal m, ngr ak

32


32/607

alnsn! dedi. Herkes sralara oturdu. Mustafa Kemal krsye kt :

lk sz Vasf beyindir! dedi, Vasf bey evvel

mandann tarifi hakknda uzun beyanatta bulundu. Dierl erine s z brakt. Tek ra r sz ald ve :

Bir kere esas itibariyle manday kabul edelim deerait hakknda bilhare grrz, dedi ve bunu ispatlamak iin de Halide Edip hanmn stanbul'dan o zamanErzurum'da bulunan Mustafa Kemal'e yazd mektuptas yle di i eyleri yinelemekten baka bir ey yapmad.Demek ki bu mehur mektubu stanbul'da Halide Ediphanmla Kara Vasf bey ortaklaa yazmlard.

Deleg eler den Ma cit bey : stanbul'dan manday m bize hediye getirdiniz?

diye bararak alayl bir biimde sordu ve sonra szleriniyle srdrd :

Heyeti umumiyece esil mzakere edilecek meseleimdiden sonra yalnz yaayabilecek miyiz, yaayamayancak myz? Manday ne ekil ve surette anlayarak mandaterle greceiz. Mandater kim olacaktr? Asl mesele budur.

Mus taf a Kemal , bakanlk kr ss nd en yl e dedi : Zan ned eri m bu rap ord an iki noktai naz ar tez ahr

ediyor. Bunlarn birincisi devletin dahil ve haric istiki*nden vazgememesi ve ikincisi de, devlet ve milietinharicin tazyikat muziresine kar bir muavenet ve muzaheret ihtiyacnda bulunup bulunmamasdr. Asl t e r e d edd mucip olan nokta budur. Msaade buyurulursa, bunoktay teemml iin teklif encmenine havale edelim.Bilhare huzuru lilerine arzedelim. Herhalde dahili ve

haric istikllimizi kaybetmek istemiyoruz.Bek ir Sami b ey, b unu n zer ine s z ald : Deruhte ettiimiz vazife gayet ar ve mhimdir,

dedi. Beyhude mnakaata hasredecek hi bir dakikamzyoktur. Bu muhtramz mzakere edelim ve erian vakit

ge i rm ek si zi n bir karar ittihaz edelim.Mus taf a Kemal, kr sd en : : Bu mesel eyi, encm en reisi olmak dolay si yle izab

33 3/F. : 3


33/607

edeyim, dedi. (O ayn zamanda nerge encmeni bakanyd.) Bu muhtra muhteviyat encmende okundu ve birok mzakere ve mnakaa edildiyse de kat' karar verecek tarzda kanaat tahassl etmedi. Evvelce heyeti umu-

miyede okunmakszn teklif encmenine havale edilmiti.Bu sebeple bir defa da burada okunup heyeti umumiyeninnoktai nazar taayyn ettikten sonra, tekrar teklif encmenine havale edilerek kati karar vermek istemilerdi.smail Fazl Paa da s z ald ve unla r sy le di :

Bekir Sami beyin fikrine itirak ederim, kaybedecek vaktimiz yoktur. Esasen mesele de basitlemitir.Tam istikll mi, yoksa manda m kabul edeceiz? Tesbitedeceimiz karar budur. Byle mhim ve elzem olan bir

meseleyi tekrar encmene ve ondan sonra tekrar heyeti umumiyeye havale ile vakit geirmeyelim. , uzar. Zamanmz kymettardr. Buna bugn, yarn, yahut brgnherhalde heyeti umumiyede bir karar verelim. Encmende vakit geirmeyelim. nk, pek ruhlu bir meseledir.

Bundan sonra, smail Hami bey, sz ald ve BekirSami beyle smail Fazl Paa'nn dncelerine ortak oldu u nu syledi ve son uc u yl e balad :

Herhalde bir mzaherete muhtacz ve bunun en

iptida deli l i de varidat devletin, ancak borcumuzun f a iz ine tekabl edebilmesidir!

Ondan sonra, Raif efendi sz ald, mandann ktl iin azna geleni syledi. smail Fazl Paa, ona karlk ve rdi . Bekir Sami b ey, yine sz alarak ko nu tu :

smail Fazl Paa hazretlerinin tamamiyle itirakettiim beyanatna yalnz bir ey i lve edeceim: Krmmuharebesinden galip sfatyla karak itirak etmi olduumuz Paris Kongresi'ndeki mttefiklerimizin bize tahmil

etmi olduklar eraiti malme ile imdi okunan muhtradaki metalibimiz mukayese edilecek olursa hangisinin daha ok muhilli istikll olduu anlalr zannederim. Bekir Sami bey de n so nr a Hmi bey, ond an so nr a da Al ba y Rafet bey sz ald ve zab tn ame de be alt say fayer tutan gl bir nutuk syledi. Yer yer i lgin szleriyleydi :

34


34/607

Bizim Amer ika man dasn te rc ih etmekt en maksadmz btn cemiyetleri esir eden, kalpleri, vicdanlar

sndren ngiliz mandasndan kurtulmak ve sakin milletlerin vicdanlarna riayetkar Amerika'y kabul etmektir.

Y o k s a asl i para meselesi deildir.

Lf itibariyle manda ile istikll birbirine mani eylerdeildir. Yalnz eer bir hakikatte kuvvetl i olmayacakolursak ite o zaman mandann altnda ezil iriz ve o zaman manda bizim iin muhilli istikll olur. Bir de, diyelim ki, biz haric ve dahil bir istiklli tam isteriz. Fakat

acaba kendi bamza yapabilecek miyiz? Yapamayacakmyz? Ondan evvel acaba bizi kendi bamza brakacaklar m, brakmayacaklar m? Bunu dnelim! urasmuhakkaktr ki, bugn bizi ngiltere, Fransa, talya ve

Yunanistan taksim etmek istiyorlar, fakat e e r biz, b ugn bir devletin kefaleti altnda bir sulh akdedecek olursak ileride msait erait altnda bulunur bulunmaz hemen dner ve kendi faydamz temin ederiz. Lkin eermenf bir vaziyet hasl olacak olursa acaba bsbtn

ziyan etmi olmayacak myz?Her halde bir Amerika kefaletini kabul etmek mecbu

riyetindeyiz. Yirminci asrda be yz milyon l ira borcu,harap bir memleketi pek mnbit olmayan bir topra veancak on-onbe milyon lira varidat olan bir kavim iinbir muzahereti hariciye olmakszn idamei hayat etmekimkn olamaz! Eer bundan sonra da bu halimizde kalr

ve haric bir muavenet sayesinde terakki edemeyecekolursak ihtimal tide Yunanistan'n bile taarruzlarna kar

kendimizi mdafaa edemeyiz.Al lah muhafaza b uy urs u n, eer, zmir Yuna nista n

da kalsa ve aramzda bir muharebe alsa, dmanmz,Yuna nis tan 'da n vapurlar la as ke r get i recei halde, a c a b abiz Erzurum'dan hangi imendiferle nakliyatmz yapabileceiz? Binaenaleyh, Amerika mandas her eyden ev

vel bi r kefi l ve mzahir bulmak iin lzmdr. E e r bu maruzatmla mzakerat tiye iin bir mukaddime yapabil-dimse mteekkirim.

35


35/607

Bu nutku dinleyen Mustafa Kemal, az kalsn soukkanl l n y i t i r iyordu. Bunun, dinleyici ler zer inde yapacan dnd yk c etk i , akl n bandan al yordu. On

dan nce konumu ve ondan sonra konuacak olanolumsuz hatiplerin ne ykc iler greceini hesaplayanpaa, hemen tedbir daarcna el atmaktan kendini alamad. Oturuma on dakika ara verip delegelerin alm olduu zehir ler i darda yle bir havalandr p uyararakyok etmek gerekiyordu.

Hemen : On dakika istirahat edelim, efendim! diyerek otu

ruma ara verdi ve krsden inerek en yakn arkadala

r na doru yrd.Bundan sonraki oturumda Bursa delegeler inden Ah

met Nuri bey, manday yerden yere vuran bir konumayapt, Hmi bey, onun szlerini azna t kamaya alt.Hmi beyin nutku ok uzun kat. En sonra unlar diyordu :

Fakat imdi biraz da iin kat' bildiim bir cihet inden bahsedeceim. Meselenin bu safhasnda alkadarolan zat i le ahsen temas ettiimden szlerim tahmin

deil, kat' dir. stanbul'dan hareketimden evvel sadr sabk zzet Paa hazretlerini z iyarete gitmitim, herhaldebir manda ihtiyacnda bulunduumuza kendileri de kaniidi ler; bendenizden de bu husustaki f ikr imi sordular, bende dndklerimi arzettim. Birka gn sonra bendeniziart p u meseleyi izah etti ler: Suriye ve Adana haval isinde dolatktan sonra, stanbul'a gelip siyas f rkalarnnokta nazarlarn istizah i le megul olan Amerika tahkikat heyeti azas, zzet Paa'y konanda ziyaretle Ana

dolu'daki tekilt miil iyenin Trk milletini temsil ettiine kani oldu klar n ve pa a y da - ya ni zze t P a a' y - buiin m te ebb isi bildiklerini sy lem il er ve :

E er s iz Erz uru m ve Sivas Kongrele r ine Amerikanmandasn talep ett i recek olursanz, Amerika da Osmanl mandasn kabul edecektir! demiler. Paa, bunu bendenize izah ettikten sonra, bu mil letin bir harbe dahakudreti kalmadndan ve her halde byle bir areye te-

36


36/607

v e s s l mecburiyet inde bulunduumuzdan bahsett i ve S i v a s ' a gitt iim za m a n oradaki lere bu vaziyet i anlatmak-l m tavsiye buyurdu.

zzet Paa'nn kanaati de bu suretle talep edilecek

bir mandann yzde doksan kabul ihtimali bulunduunuve yalnz bizim iin bir takm erait dermeyan zarur i o l duu merkezindedir. Hatt paa, Amerika iin mil letinarzusuna istinat etmeden, manday kabul etmek mmknolmadndan kongremiz tarafndan izhar edilecek arzunun Avrupa devletlerine kar Amerika lehinde bir noktalistinat olacan da syledi. Bendeniz bu meseleyi stanbul'dan ifre i le Erzurum'da Rauf beye bi ldirdim.

Mandann cinsinden ziyade ismine it iraz edenler bey

hude tel ediyorlar. Kelimenin ehemmiyeti yoktur. Ehemmiyet, iin haki kati nde ve mahiye tinded ir. M an da altnagirdik demeyelim de devleti ebed mddet olduk diyelim.

Hsrev Sami oturduu yerden bu son sze kar yle g rl ed i :

Fakat, bizim bu mesaid en maksa dm z ke nd im izimdafaa ile milleti ebed mddet olduumuzu ispat etmektir.

Hami bey. Hsrev Sami beyin pek gl sz karsnda geri lemek zorunda kaldn gsteren birka szsyledi. Sonra, Albay Kara Vasf bey sz ald. Sivas Kon-gresi 'ne manda konusunu getirenlerin banda bulunanve bu d n ce ni n am p iy on lu un u y apa n Ka ra V a s f bey,oturumun bundan sonraki dakikalarn batanbaa kendine al koydu, son kozlarn oynayarak konutu. zet olarak un lar dem ek i ste di :

Btn devletler bizi tamamen mstakil bile b

rakacaklar n syleseler yine mzaherete muhtacz. Vasf bey szlerinin banda mandaya mzaheret ismini verelim demiti. Drt yz elli, be yz milyon lira borcumuz var. Bu paray kimse kimseye balamaz; bize bunu deyiniz diyecekler, halbuki bizim varidatmz bununfaizine bile kfi deildir. O zaman mkil bir vaziyettekalacaz; bunun iin mstaki l yaamaya vaziyeti mali-

37


37/607

yemiz msait deildir. Sonra, yanbamzda bizi taksimetmeyi emel edinmi hkmetler var; onlarn ihtirasatna

kar mahvoluruz; parasz, ordusuz ne yapabi l i r iz? Onlar, tayyare i le havada uuyorlar, biz henz kan arabasndan kurtulamyoruz. Onlar dritnot yapyor, biz yelkenli bir gemi yapamyoruz. Bu haller i le bugn istikllimizi kurtarsak bile yine gnn birinde bizi taksim ederler.. stanbul'daki Amerikal lar, mandadan korkmaynz.Cemiyeti Akvam Nizamnamesine dahildir diyorlar. te.btn bu esbaba mebn ngiltere'yi kendimize daim dman ve Amerika'y da ehveni er addediyorum; eer tas

v ip ede rse n iz bura dan stanbul 'daki mmessile bir mektup yazp gizlice bir heyet gndermek iin bir torpido isteyebi l i r iz . Manda sorunu, zmlenememit i . stanbuldelegelerinin kltrl ve komiteci varl yla karlaanA n a d o l u delegeler i , sersemlemi, ne v a r k i mevzi lerinikahramanca korumulard. Mustafa Kemal, bu tehlikeyiyok edebilmek iin bir evirme hareketi yaparak suyungzne dek sokulmu olan Kara Vasf beyi kskvrak yakalad. Mustafa Kemal, Erzurum Kongresi 'ni bit irerek Si

v a s ' a d n d n d e eline gizl i ve mil l bir terr teki ltnnnizamnamesini sktrmlard. Bu mehur Karakol Ce-miyetinin nizamnamesinden bakas deildi.

Mustafa Kemal, bu nizamnameyi daha stanbul'daken bi l iyordu. skeeli Arif beyle Sevkiyat Rza bey,onun yanna bouna girip kmyorlard. Bu, bal gibi tt ihat ve Terakki 'nin Trkiye'deki koluydu. Ucu, Rusya'da bir Trk Bolevik partisi kurmu olan Enver Paa'dabitiyordu. Enver Paa. mil l bir yeralt rgtyle t Si

v a s ' a Must afa Kemal'in yanbana dek sokulmu de mekti. Gzlerini drt amayacak olursa buraya dek getirdii i, birdenbire rgtnn yardmyla Enver Paa'nn avularna geebil irdi. Bu yzden Mustafa Kemal, stanbul delegelerini byk bir merakla beklemiti.

5 ubat 1919'da stanbul'un Sultanhamam semtindeA v u k a t Refik smail beyin yazhanesinde birka y u r t s e v e r topland. Bunlar aras nda Galatal A lba y evke t b e y

38


38/607


39/607

sini ve ldrmesini bilenler kurtulmutur.Dernek, kurulur kurulmaz davranm, Balkesir'deki

kolordu kumandan Yusuf zzet Paa'ya, Bursa'daki tmen kumandan Bekir Sami beye, zmit'teki dmen kumandan Rt beye, Ankara'daki kolordu kumandan AliFuat Paa'ya, Sivas'ta bulunan kolordu kumandanlarndanRefet ve Salhattin beylere Karakol'un kurulduunu bildirmi ve bylece memleketi kurtarc bir birlik kuduu-na inandrmt.

Karakol dernei, dorudan doruya tt ihat ve Terakki kodamanlarnn snr dna kamadan nce kurulma

sn buyurduklar bir toplayc, vurup kr c ve kurtarculusal dernekti. Enver ve Talt Paalar, Sadrazam zzetPaa'nn salyla snr dna kamaya hazrlanrken memlekette kendilerini destekleyecek, kendi dncelerini yaatacak bir rgt brakmak zere Kurueme'deki EnverPaa'nn yalsnda sk sk toplanyor ve kararlar alyorlard.

Bu nl toplantlardan birinde Kara Kemal bey, Talt Paa'dan bu trl bir rgt iin direktif almt.

Kara Kemal bey de Kara Vasf beyi gizlice evine ara rak ona yl e demiti : Vasf, Talt Paa'dan giderken aldm emir ge

reince. tt ihatl kta direnecekler, gizl i bir rgtle birbirine balanmal ve bir parola benimseyerek bylece birbirini tanmaldr. Paa ile aramzda Karakol. szckararlat rld. Bu isim, her ikimizin adlar mz n ba nd a Kara takma adnn ortaklaa bulunmasyla meydanagelmitir. Bu parolay K. K. biiminde ksaltrsak hem

paann dedii olur, hem de ikimizin semboln tamolur, ne dersin? ok gzel. Kara Kemal, Karakol parolas, bizim

iin biilmi kaftandr. Bununla hepimizi temsil eden eyler, bir anlamda birletirilmi olur. Yalnz byle bir rgt neden gerekl i gryorsunuz?

undan dolay ki ngil izler, Ermeni gtrlmesive ldrlmesine karm tt ihatlar birer birer tutuklamaktadrlar. Biz, varl mz ancak bir rgtle koruya-

40


40/607

biliriz. Ak koy un , kara koy un ge it ye ri nd e belli olur ,derler, dorudur.

Bu konuma, Tekilt Mahsusa'nn ba olan Hsamettin beye de duyurulmu ve onun buyruundaki rgtn yardm istenmiti.

Karakol dernei ierde rgtn kurduktan sonradardan da bir mttefik aram ve bunu da bulmutu.Siyasal ve ivedi durum, hemen Ruslarla bir anlama yaplmasn gerektiriyordu. Karakol dernei bu karara vardktan sonra Sovyet Rusya i le hemen haberlemeye girimiti. O gnlerde snr larmzdan uzaklarda bulunan

Bolevik Rusya, bakalarna yardm ellerini uzatacak gte deildiyse de esirletir i lmeye balayan Trkiye'nin K o r kun kaderini onlardan bakas da anlayamazd. HenzKafkasya'da Grcler, Ermeni ler ve Azerbaycan Trkleri, bamsz durumdaydlar ve Boleviklerle kaynaama-mlard. Bolevik ordular, henz Krm blgesinde bileegemen olamamlard. te, bu gnlerde Karakol derneinin Boleviklerle haberlemek uruna yaptklar giriimhemen yank bulmutu. Lenin; hemen gzlerini Trkiye'

nin umutsuz karanlklarna doru evirmiti. Karakol derneinin yapt uzun ve sabrl haberlemeler sonucundaBole vik Rus larla yle bir anlam aya var lm t :

Bol evi kler , anlamann imzas srasn da kararlatr lacak lekte altn, mcevher ve si lh vereceklerdi.Trkler de buna karlk, Kafkasya'ya sembolik anlamdabir tabur asker gnderecek, bylece dostluk ve askercebirlik yaptn anlatm olacakt. Bu tabur Boleviklerinbuyruuna girecekti .

Bu askerce birleiklik, hem Trklerin, hem Boleviklerin karlarna uygun drlmeye al lmt. Anlamadan her iki yan da yararlanacakt. Trkler, Bolevikyardmyla dmanlar ana yurttan dar atmaya alacaklar, Bolevikler de buna karlk Kafkasya'da Trklerin yardmyla egemenliklerini kuracaklar, petrol blgesinikurtaracaklard. Moskova hkmeti, i t i lf devletlerininigali altndaki stanbul'a bu anlamay imza etmek zere sivil elbiseli bir Yar bay la bir Binb a gn de rmi t i. B u


41/607

delegeler geldiinde Mustafa Kemal Paa Anadolu'yagemi. Erzurum, hatt Sivas Kongrelerini toplayarak ihti llci bir kiil ikle ortaya km bulunuyordu. Bu srada

Karakol derneinin birer l ideri gibi grnen btn kumandanlar, Mustafa Kemal'in ekim gcne tutularak onunevresinde toplanmlard. Enver Paa'nn Sovyet Rusya'da d gcn temsil ettii ve ba olduu bu rgteierde Mustafa Kemal' in korkun gcne boyun eer gibi bir durum olmusa da yine de direniyor, gerek ttihat niteliini ve gerekse Enver Paa'cln yitirmemeye alyordu. Bu yzden de ok g durumda eliiyorlard. Mustafa Kemal'in kurduu rgt, onlar her yanda

izl iyor ve her yerde sust yakalamaya alyordu. stemeye istemeye, rgtn ynn Mustafa Kemal' in alt yne evirdiler. Bunda biraz da yurt kaygusu yokdei ldi .

Ukrayna'dan gelen Bolevik delegeleri, bir motorabindir i lerek Samsu n'a gnderi ldi ler. Delege ler bura danSivas'a dek gizlice yolculuk etti. Sivas'a varan Rus Yarbay i le Binbas, Mustafa Kemal'ce ok iten korlan-msa da onlarn Sivas'a gelileri, elden geldiince kim

seye duyurulmamaya allmt. Mustafa Kemal'in stanbul'daki dmanlar, bu srada onun komnist olduunu

ve T r k iy e ' y e komnistlii get ireceini propagandalar namea le yap m , a n al yorla rd. B u y zd en tam bu srada Sovyet Rusya ile askerce bir birleiklik kurmak vekomni zmi beni mser grn mek, Ana do lu 'y u hemen birsava alan durumuna getirir korkusu Mustafa Kemal'eegemen olmu, son kerte dosta karlad Rus temsilcilerine Karakol derneinin verdii umudu verememiti.

Onun dncesine gre henz bir devrim kargaal iinde bulunuluyordu. Ortada ne bir hkmet, ne bir hkmet szcs vard. Bu yzden Sovyetlerle Trkiye arasnda mutlaka yaplmas gereken anlamann; hkmetinve meclisin Anadolu'da kuruluuna dek ertelenmesi ge*rekl iydi .

Karakol dernei, btnyle ttihat ve Terakki'nin yeniden kurulmas ve en etin ve yaanmaz koullar altn-

42


42/607

da da yaamas iin kurulmu, bana, snr dnda daolsa yine Enver Paa getir i lmiti.

Uzaktan uzaa bu rgte egemen olan ruh ve dnce, Enver Paa'nn ruh ve dncesiydi. imdiye dekinsanlar bi lmemekle beraber ideallerini yapmak zere

dnyaya iki sa gelmi ve her ikisi de pek ok ac ekmi lerdi .

Bir inci sa'y, bi l indii gibi, havari leri savunama-dk lanndan Yahudi ler armha gererek ldrmlerdir .

kinci sa'y (Enver Paa) ise dmanlar yurdundankaldr p ok uzaklara gtrdkleri halde dostlar (Sovyetler) onu kurtarmlardr.

Bi r in ci sa, ya na na tokat vurana kar ik inci tokad da vurm as iin, b r yan a n evi rece k kadar bar idi.

kinci sa ise, tabancasyla nian tahtalarna adnya za ca k kad ar atc , kl kulla nmakta , ata binmek te pekbecerikl i ve si lhordu ve yurdunu kurtarmak uruna dabtn dnyay atee verecek kadar koyu bir ihti llci vekor kun bir d v y d . Bir inci sa'nn havari ler inin says ise uursuzdu. Hristiyanlarn inanna gre bu nedenden dolay da sa yakalanmt.

kinci sa'nn mutluluu surdayd ki, havarilerinin says yediyi amyordu. slm tarihlerinde ler, yediler,krklar vard ve bu say da onlarn inanna gre uurl uydu.

Birinci sa'nn havari lerinin adlarn herkes bi l iyordu.kinci sa'nnki ler de unlard: Yakup, Yusuf, Harun, Da-

-vut, Sleyman ve Musa.

Anadolu'daki kuvay mill iyeci kumandanlara da trl takma adlar verilmiti. Mustafa Kemal'inki de Nuh'tu. Karakol rgt verdii bu adlar sahiplerine de bildirmiti.

u var ki, balarnda Kara Vasf bey bulunan bu terr kurulunun azgn ve korkun dnceleriyle bu ak testim bayran bu adamlar nasl badatr yorlard? Evet,Kara Vasf .beyi yle bir burnundan yakalamak farzol-

43


43/607

mutu. Bu frsat da manda konusunun kafalar karlklateledii gne rastlad.

Kar karya gelm iler di. M ust afa Kemal : Kuz um Va s f be y, de di . Bu gizli mca hit ler kimlerd ir ve nere dedi rler ? Bahu su s btn bu gizl i te ekk llerin bakumandan kimdir? unlar biz de bilelim, renelim..

Kara Vasf bey, Mustafa Kemal' in bunlar bi lmediini sanarak anlatmaya hazrlanrken, bir sanaa yakaland ve a rd :

Sizlerin maksadnz mlga ttihat ve Terakki'yi ih

ya etmektir. Bu suretle iktidar yeniden ele geirmek ist iyorsunuz. Syleyeyim: Bu, Enver Paa'dr.

Kurm ay Al bay Kara V as f be y : Hayr paam, yanl yorsunuz, dedi. Bizim baku

mandanmz sizsiniz. Talt Paa, Berlin'den bize gnderdii tal imatta bundan sonra kumandannz Mustafa Kemal Paa'dr. Onun at bayrak altnda birlesiniz! diyeyazmtr .

Must afa Ke mal, aklamas n sr dr d :

Ben, Mondros mtarekesi zerine stanbul'a gelince, kurulmu olan bu Karakol tekiltnn hedefini okiyi renmitim. Galip devletlerin gznden tt ihat ve Te-rakki'nin faaliyetlerini gizlemek iin bulduunuz usul budur. Hedefiniz, mlga partinin gayelerinin ayndr. Yeniden iktidara gelmek, aklnzca yeniden geliigzel memleketi maceraya srklemek istiyorsunuz. Hepinizin hl Rusya'da olan sabk bakumandan vekil i Enver Paaile irtibatnz devam ediyor. Aziz miralaym, bu tekilt

nzn igal edilmi ehirlerde devam edip etmemesinekar bir ey diyemem. Yalnz, burada, yani memleketinisti ldan uzak kalm ehirlerde bir partizan siyasetineyer yoktur. Buradaki tekiltn ismi; Anadolu ve Rumel i Mdafaay Hukuk Cemiyetedir. Eer biz imle al acaksanz bu nam altnda hareket edeceksiniz. Bu tekiltnhedefi, evvel memleketi dman isti lsndan kurtarmak,sonra da mstakil ve hr bir milletin lyk olduu devleti kurmaktr. Ne Babli basknna, ne Yldz yamas-

44


44/607

na ve ne de herhangi bir maceraya aramzda yer verecek tek bir kimse vardr. Memleketin her tarafnda ister

ist i lya uram olsun, ister mstaki l bulunsun. Mdafaay Hukuk teekkl ler ine, onun ubeler ine bu dvayainanm samim kimselere yer veri lecektir.

Kara Vasf bey de tt ihat ve Terakki'nin okulundayetimi, eski kurt lardand. Bu yzden Mustafa Kemal'ehe me n pab u brakmad. y le dire ndi :

Zat devletleri Karakol tekilt nizamnamesinde-ki mevaddan phe buyurmakta iseniz de Karakol tekiltnn temin etmekte olduu faydalardan biri bu te

kiltn gya sizinle bir olmad zehabn dmanlara vererek zahiren ayr, hakikatte ayn yolda almasna imkn bulmasdr. Bylece, gal ip devlet ler in nazarlar ndanbir ve beraber old uu muz u giz lemi ola ca z. .

Bu ekime srasnda her ikisinin adamlar da oradaydlar ve tartmay byk bir i lgi i le gerginlik iindeizl iyor lard. Mustafa Kemal, Albayn son szler i zerineadamakl l fkelendi ve kalarn atp sesine sert vem ir ce bir ton ve rer ek yl e bard :

Karakol tekilt, rumuzuyla, tal imatyla ve hattahslaryla tarafmzdan i lga ve iptal edilmitir. Vasfbey, bi lmem, lfm anlayabildiniz mi?

Kara Vasf bey, idam hkm yemi gibi sersemlemive yeni lgiyi kabul etmek z o r u n d a kalmt. Karak ol r g t yine el alt ndan srp gidecek, yenilgiyi sineye ekenkomiteciler, lme raz olmayacaklard.

Mustafa Kemal, mandaclarn en dil i adamn bylece saf d ettikten sonra ertesi gnk oturumda ha

t ipl iin in btn gcyle bu manda belsna ul lanmaya,on a ve arkadalar na korkulu dler g rd re n bu ko nuyu kafalardan skp atmaya kararl , hazrlanmaya balad .

Kongre sralar nda d arda manday istey enler veistemeyenler kendi gruplar iinde hararetl i hararetl i konuup gryorlar, tart yor lard. Her ik i grup da h-.z n a lmam grnyordu. Kongrenin gndz ne kadar

45


45/607

heyecanl, tezatl , dalgal ve atmal ise gecesi de farkszd.

Yemekten so nra , g r u p g r u p yeler , kendi ara lar ndahl manda meselesini konuuyorlar ve Refet beyi szko nus u ediyorla rd :

smail Fazl Paa, muhtray geriye aldn beyan ettikten sonra Refet beyin krsden inmesi doruolurdu. Bu frsatla da manda meselesi kendil iinden akamete uram bulunurdu.

Man da taraftarlar ise hususi gr up so hbe tl eri nde : Refet bey, samimi kanaat ve grlerini ifade

etti. Doru ve hakl dnyor. Manda meselesinin mzaheret anlay iinde mzakeresine devamda fayda vardr, diyorlard. Paann yan da bu gece mstesna halde doluydu. Odada hemen hi oturacak yer kalmamt.Murahhaslar n ounun ve bi lhassa Denizl i murahhaslar Osman Nuri, Ahmet Nuri beylerin l ise binasnda delegelere ayrlan kouta ikametleri ve mevzuun harareti,paann odasnda toplananlarn saysn oaltmt.

Paann odasnda toplanm bulunanlar daha ok

manda nn da, mzaheretin de aley hinde olan lard . Pa ada en ok bir noktaya taklyor,:

stanbul'dan gelen arkadalarmz hl bu manda mevzuunda nasl srar edebil iyor ve bunun muhil l iistikll olmadna inanp inandrmaya alyorlar? diyor, hakl bir znt duyuyordu.

Ve y le s y l yo r d u : stanbul'dakiler umutsuz, hasta insanlardr. Ecne

bi igal tazyiki altnda cesaret ve mitlerini kaybetmi

olmann verdii zntyle ve maraz bir haleti ruhiye iinde hareket ediyorlar. Bunun baka trl izah yoktur.

Bir milletin istikll hakkn aramasndan ve bu yolda gerekiyorsa son damla kann aktmasndan daha tabi ne tasavvur edilebilir? erefsiz, istikllsiz esir bir milletin ocuklar olarak yaamak yerine efendice ve kahramanca lmek elbetteki ayan tercihtir. Bunu anlayamamak ne garip mantktr?

Murahhaslar da konuuyor, manda f ikr in in iddetle


46/607

aleyhinde bulunuyor, tam istikll btnlne sahip olmayan bir Trkiye'nin yaamasnn imknsz olduunuifadelendir iyorlard.

Hele Hikmet (Kvlcml) isminde asker Tbbiye talebesi ve Sivas Kongresi'nde asker tp talebesi murahhas olan bir gen, stanbul efendi ve paalarna vatanperverlikte; memleketilikte, mill iyetilikte rehber ve rnek olacak lde doru dncenin, mil l heyecan veimann sahibi bulunuyordu.

Bu gen de paann odasndayd. Sanki b irdenbireate ve hey ec an kesilmi olarak yks ek ses le :

Paa m, murahh as bulun duu m tbbiyeli ler beni buraya istikll dvamz baarmak yolundaki mesaiyekatlmak zere gnderdiler. Manday kabul edemem. Eerkabul edecek olanlar varsa, bunlar her kim olursa olsuniddetle red ve takbih ederiz. Farz muhal manda fikrini siz kabul ederseniz sizi de reddeder, Mustafa Kemal'i(vatan kurtarc deil, vatan batrcs) olarak adlandrr

ve tel'in ederiz. d iye bard . Bu genc in yrekten kopupgelen bu szleri karsnda hazr olanlardan bir ounun

gzleri yaarmt. Mustafa Kemal Paa da mteheyyiolmutu. Heye canl bir sesle :

Arkad ala r, genl ie bakn. Tr k mil l bn yes indeki asil kann ifadesine dikkat edin! dedi ve sonraHikmet beye dn ere k :

Evlt, msterih ol, genliktle iftihar ediyorum vegenlie gveniyorum. Biz akall iyette kalsak da manday kabul etmeyeceiz. Parolamz tektir ve deimez; yalm, ya istikll!

Tbbiy eli ge n , hemen yeri nde n f r lad : - Va ro l, pa am! diyerek Mustaf a Kemal' in el ini

pt.Her zaman, i lerici elemanlar yetitirmi olan Tbbi

yenin bu gen ve ateli temsilcisinin srtnda da askeriniformas vard. Mustafa Kemal, genlik gnlerinin ateli ve ihti llci ruhunu bu gen adamda yaar gibi oldu.Kalkp onu aln nd an p t :


47/607

Genler, vatann btn mit ve istiklli size nesi l ler in anlay ve enerj isine balanmtr, dedi.

Toplantda bulunanlar, hep bir azdan yle bard l a r :

Paam, msterih ol. Baka trls olamaz. Yarnkongrede kat' neticeyi alacak, manday reddedeceiz.

Gece yars horozlar, Sivas'n karanlk mahallelerindetatl sesleriyle birbirleriyle yara balamt ki; toplantdald. Herkes kendi odasna eki ldi.

10 Eyll 1919 gn. Amerikan mandasyla mandac

larn yenilgisiyle sona erdi.Son bir iki gn iinde ad mandacya kan Rauf

bey, byk bir hmla krsye kt ve iftiraclarn yle utandrd :

Efendiler! Manda manda diyorsunuz, bunun mu-hil i ist ikll olduunu dnyor musunuz? Geri mzaherete muhtacz. Fakat ben bu mzaheret kelimesini manda mukabili olarak kullanmyorum. Kendi mansyla mzaheret. Zira, bir tehlike karsndayz. ngiliz matbuatn

dan anlal yor ki, konferans karar mucibince Kz l rmak'-n ark taraf Ermenistan addedilerek Amerika himayesine veril iyor. Kzl rmak'n garbndaki ksm da mahreci

Ant a l ya olmak zere T r k i y e ' y i tekil ediyor.

Bu ksmn imali talya, cenubu da Fransa ve ngiltere himaye idarelerine braklyor. te, bu tehlikeye kar memleketimize en bitaraf vaziyette bulunan Amerika'nn mzaheretinden maksadm, kafiyen Amerika mandasdei ldir. Bey annam enin yedinc i maddesinde z ikrolunan

mzaherettir, Bu madde: (Milletimiz asri gayeleri tebcil,fenn, sna, iktisad hali ve ihtiyacmz takdir eder) demektedir. Binaenaleyh; devlet ve milletimizin dahil vs haric istiklli ve vatanmzn tamamiyle mahfuz kalmak sortiyle altnc maddede musarrah hudut dahilinde mill iyetesa sla rn a riaye tkar ve . memleketimize kar isti l emelibeslemeyen herhangi devletin fenn, sna, iktsad muavenetini memnuniyetle karlarz. Bu eraiti dile ve in-saniyeyi muhtev bir sulhun de acilen takarrr, selmeti


48/607

beer ve sknu lem namna amali milliyemizdir.. M za her et te n kasd m: Bu madd e dahil indeki mza

heret ve muavenettir. Ayrca: Amerika'da senelerden beri aleyhimizde yaplmakta olan menf propagandalarn tevlit ettii cereyan efkr tashih iin her eyden evvel Amerika kongresinden memleketimizi tetkik edecek ve hakikati grecek bir heyet davet etmeyi de karar altna almamz tekl if ediyorum.

Rauf bey. zet olarak bunlar syledi. Etki byk ol

du. Mandaclarn saflar yle bir sarsld. armlar,sersemlemilerdi. kan sylenti lere onlar da inanm,Rauf beye gizl i ampiyonlar gzyle bakyorlard. Ksaboylu, iyi ve mert yrekli, yaz yzl Albay Kara Vasfbey, oturduu srada daha da klm, sanki kaybolmutu. Rauf bey, akll ca ve imanlca konumasyla mandaclarn mevzi lerine bir tank gibi gir ivermiti. Mandaclar onun szlerinde avutan bir tek ey vard: Bir Amerik an, ziy are t ve tetkik heyetin in ar lm as neri si.

Mustafa Kemai, Rauf beyin nerisini sca scanaoya koydu. Herkese kabul edi ldi. Yalnz Rauf beyin nutkunun bir yerine adamakl l taklmt. Beyannamenin bi rmaddesine dayanarak Amerikan mandasn dei lse deAm e r ika n mzaheret in i istemek de ne o l u y o r du ? Aylardr birlikte bulunduu, birlikte gezdii, birlikte yiyip itiibu en yakn arkadann beyannameden byle bir aniamkarmas ok a lacak bir eydi. Evet, manday dorudan doruya bir yana iterek mandaclar bozguna urat

t doruysa da sonunda ortaya -bir Amerikan mzahereti karmak, yine ayn yolun yolcusu olmak deildide neydi?

Manda olay, bylece kapanmt ya, Mustafa Kemalde, Rauf beydeki bu bilmece zerinde daha ok durmad.

49 3/ F. : 4


49/607

(

M A L A T Y A ' D A K H A N E T

r

Bir adama ktlk ederkenyle bir ktlk et ki, al

masn.M a c h i e v e l l i

Erzurum Kongresi'ni haber alan Dersim Krtleri, Der-sim'e en yakn blgelere saldrarak mal, hayvan ve parayamalamaya balamt. Erzurum Kongresi 'nin byle talanlara neden sebep olduu sorununa gelince, uydu: Erzurum'daki paalar, Osmanl hkmetine isyan etmilerdi. Kurtlar, dumanl havay sevdii gibi Krtler de dumanl havay severlerdi. Milletin birbirine girecei byledumanl havalarda mal-mlk edinmenin aresine bakmalyd. Erzincan-Sivas yolu zerinde trl soygunlar yapanDersimli gruplar, tekileri de yreklendirip heveslendirmi, tfeini alan gz pek ekiya btn geitlerde vegediklerde pusu kurmaya balamt. Nasl olsa yeni hkmet, eski hkmet zamannda yaplm soygunlarn veekiyaliklarn hesabn sormayacakt. Elziz (Mamuretil-aziz) de hkmet konanda oturmu, arpac kumrusugibi dnen yeni vali Ali Galip, kendini gsterecek biriin peine dmek iin frsat kolluyordu. Sivas'ta stanbul hkmetinin emriyle Reit Paa'y sktrp, MustafaKemal'le Rauf beyi ve br arkadalarn yakalatp zincire vurdursa ve Dahiliye Nazr Adil beye bir bayramhediyesi olarak gnderebilseydi birdenbire Osmanl hkmetinin en byk adam olacakt. Buna da kl kadarbir aralk kalmt.

Reit Paa'nn psrkl ve korkakl bu ii kmaza srklemiti. Bu , ge r ek te n, btn mr n ce bir insann eline geen tek frsatt. nsan byle bir parti vuruncaocukluundan beri hlyasn kurduu en byk mevkilere ve zenginlie srayarak deH uarak yetiebilirdi.Dur hele. Bu kark zamanlarda, byk frsatlar her aninsann yanna dek gelebilir. Ne var ki, insan, bunun ofrsat olduunu anlayp hemen yldrm gibi stne atl-

50


50/607

maldr. Ne yazk, elinde asker kuvvet yoktu, ba bozuklarla da bu i baar lamazd. Erzurum'daki kongreyi

basarak datmak dte bi le grlemezdi. Koca Karabe-kir*in 15. Kolordusu, bu kongrenin zerine koruyucu birmelek gibi elikten kanatlarn germiti.

Al i Gal ip bey, Er z u r u m Kongresi 'ni d n ece k d u rumda deildi. Dersim'in alev krtleri emikezek, Ein,Kemah, Erzincan ve Harput'un kylerini kasp kavuruyor,ellerine geirdikleri hayvanlar Dersim dalarnn erii lmez doruklar na doru srp gtryor lard. Kyller, valinin karsna dikil iyor, kendilerini korumas iin elini

ayan pyorlard. Gerekten oralarda bir val inin i t ibarn sf ra indirecek olaylar geiyordu. Byk hrslarn arkasnda koabilmek iin i lkin evreyi kasp kavuran ukk ve baya insan hrslarn yattrmak gerekiyordu.

Bylece, siyas hrslarnn penesinden kurtularak atna atlayan vali, yanna da sekiz jandarma ald ve Dersimdalarnn yemyeil, vahi, hrn ve yaln gzell ikleriiine dald. Yanndaki sekiz jandarma, ancak sembolikbir kuvvetti. Yoksa Dersim airetlerinin yrt c gc. onu

sekiz jandarmasyla birka dakikada eritebi l irdi. Dersimairet reisleri aslnda akll adamlard. Valiyi ldrmenin yararszl n bi lmeyecek kadar tecrbesiz de deildi ler. Tam, Mustafa Kemal ve arkadalar Erzincan boaznn tehlikesini yarp geerlerken vali de yaylalardaki kylerde airet beylerinin sinilerinde yamalanm koyun vekuzu etlerinin tadna bakyor, buz gibi ayranlar ierek buekiyalklarn nne geilmesi iin parlak szler sylyordu. tle Dersimli leri ekiyalktan vazgeirmeyi d

necek kadar tecrbesiz olan Ali Galip bey, stanbul hkmetinin, kendi bana daha byk bellar aacanaklndan bi le geirmiyordu. Dersim beyleri, byklarnnalt ndan glerek onun tlerini dinlerken, adamlarn hangi yana talana gndereceklerinin hesabn yapyorlard.

Val i Al i Gal ip bey, e e r Kzm Karabekir uzaktanuzaa kaderine el uzatarak onu kurtarmasayd, imdi,Elziz vi lyetinin topraklarnda kk bir tmsein altnda kanlara bulanm iri ve biimli gvdesiyle sonsuz


51/607

uykusuna oktan yatm olacakt. Paa, bi lerek bi lmeyerek onun mrn uzatm ve ok nemli bir tarih ser

veninde rol oynamasn salamt : Mu staf a Kemal Pa a.Sivas'ta kendisine kahpelik etmi olan bu adamn El-

ziz'de de bo durmayacan er-ge bir kahpelik dahayapacan anlayarak onu dir i ler in dnyasndan uzaklatrmaya birka yakn arkadayla karar vermiti. Birazda komiteci bir gel ene kte n gel en Yarb ay Halit beyle ( Paa) Mustafa Kemal, mill gelimenin bu ilk admlarndadurmakszn bir suikast eleman nitelii gsteren Ali Galip beyi yaayanlarn listesinden silmek zere anlamlard.

Halit bey, elinin altndaki en gz pek kuvay mil-

liyeciyi arkasndaki kalabalk adamlaryla Mustafa Kemal'in emrine gndermiti. Levent gibi ince bir vcudasahip olan Mustafa Kemal'in karsna Ebulhindili CaferArs l an, ir i yar , kaln bal , burma bykl bir derebeyi g rnyle dikilmi ve emrini beklemiti. Cafer bey, sylendiine gre, Ermenilerin srlmesinde epeyce vurgunyapm, mal-mlk edinmiti. Bu yzden bu eski ttihatfedaiyi iti lf hkmetin kanunlar, stanbul'daki Nemrut Mustafa Paa Divan Harbi'ne srklemek zere ha

r l har l arayp durmaktayd. Bu yzden Cafer bey, kanunsuz bir blge olan snr boylarnda dolayor ve oralarda kuvay mill iyecilik yapyordu. imdilik, Halit beyinadam olduu gibi Kzm Karabekir'in de adam durumuna gelmek zereydi.

Cafer beyin terrc etesi, yine kendi airetinin atllarndan otuz-krk kii arasnda gz pek kk bir aknc grubu idi. Veri len grevleri de mutlaka baarr lard.Cafer bey, yayladaki sekiz yz davarndan atl lar nn o-

luk-ocuklarna her zaman yiyecek gnderir ve onlar bylece ovuc

Hasan Izzettin Dinamo - Kutsal Isyan Cilt 3

Documents

Transcript of Hasan Izzettin Dinamo - Kutsal Isyan Cilt 3