Hàm phần nguyên và ứng dụng.pdf
-
Upload
truong-manh-tuan -
Category
Documents
-
view
223 -
download
0
Transcript of Hàm phần nguyên và ứng dụng.pdf
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
1/80
BGIO DCV OTO IHCTHI NGUYN
TRNGIHCKHOA HC
NGUYN TH HNG HNH
HM PHN NGUYN
V NG DNG
Chuyn ngnh: Phng php Ton s cp
M s: 60.46.40
LUNVNTHCSTON HC
Ngi hng dn khoa hc:
PGS. TS. TDuy Phng
THI NGUYN - 2010
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
2/80
MC LC
Trang
Cc k hiu ........................................................................................................2
Li ni u ....................................................................................................3-4
Chng 1 Cc kin thc c bn v hm phn nguyn ...............................5
1 Khi nim v phn nguyn .........................................................................5
2 Cc tnh cht c bn ca phn nguyn .......................................................6
3 Hm phn nguyn v th ca hm phn nguyn ................................. 11
Chng 2 Phn nguyn trong ton s hc v i s .................................16
1 Phn nguyn trong cc bi ton s hc................................................... 16
2 Tnh gi tr ca mt s hoc mt biu thccha phn nguyn ................27
3 Chng minh cc h thc cha phn nguyn ..............................................31
4 Phng trnh v h phng trnh cha phn nguyn ...............................32
Chng 3 Phn nguyn trong ton gii tch ..............................................49
1 Mt s tnh cht gii tch ca dy cha phn nguyn ..............................492 Tnh tng hu hn ca dy cha phn nguyn .........................................53
3 Tnh gii hn ca dy cha phn d ................................................56
4 Hm s chaphn nguyn ...........................................................62
5 Chui s cha phn nguyn .............................................................67
Kt lun.........................................................................................................77
Ti liu tham kho........................................................................................78
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
3/80
2
CC K HIU
Trong cun lun vn ny ta s dng cc k hiu sau:
Tp cc s thc c k hiu l .
Tp cc s thc khng m c k hiu l .
Tp cc s hu t c k hiu l .
Tp cc s nguyn c k hiu l {..., -2, -1, 0,1, 2,...} .
Tp cc s t nhin c k hiu l {1, 2, 3,...} .
Tp cc s nguyn dng c k hiu l hoc .
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
4/80
3
LI NI U
Do tnh c o ca hm phn nguyn, th d, hm phn nguyn va
n gin (l hm hng tng khc) li va phc tp (gin on ti cc im
nguyn nn kh p dng cc cng c ca gii tch), nhiu bi ton hay v
phn nguyn c s dng lm thi hc sinh gii cc cp, trong c rt
nhiu cc thi hc sinh gii quc gia v Olympic quc t. Mt khc, hm
phn nguyn c nhng ng dng quan trng khng ch trong ton hc ph
thng, m cn trong nhiu vn ca ton ng dng v cng ngh thng tin
(lm trn s, tnh gn ng,...). Phn nguyn cng th hin s kt ni giatnh lin tc v tnh ri rc, gia ton gii tch v ton ri rc nn kh th v.
L thuyt v bi tp v phn nguyn ri rc c trong cc sch v cc
tp ch, thm ch l nhng chuyn trong mt s sch v s hc (xem[3],
[5], [8]). Tuy nhin, hnh nh cha c mt cun sch no vit phong ph
v tng hp v phn nguyn. chnh l l do tc gi chn ti ny lm
lun vn cao hc.
Lun vn Hm phn nguyn v ng dng c mc ch trnh by cc
kin thc c bn ca hm phn nguyn v ng dng ca n trong gii ton s
cp, c th l trong s hc, i s v gii tch (ton chia ht, gii phng
trnh, tnh cht ca dy, tnh gii hn, tnh tng ca dy, chui,...cha phn
nguyn). ng thi lun vn cng trnh by mi quan h mt thit ca phn
nguyn vi cc dng ton khc (dy truy hi, nh thcNewton, h m,...).
c bit lun vn tp hp mt khi lng ln cc bi ton thi v ch quc
gia v quc tminh ha cho l thuytvphnnguyn.
Lun vn gmbachng.
Chng 1 trnh by cc nh ngha v tnh cht c bn ca hm phn
nguyn v th ca hm phn nguyn.
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
5/80
4
Chng 2 trnh by mt s dng ton cha phn nguyn trong s hc
v i s (ton chia ht; tnh ton v chng minh cc h thc cha phn
nguyn; gii phng trnh v h phng trnh cha phn nguyn;...).Chng 3 trnh by mt s dng ton cha phn nguyn trong gii tch
(cc tnh cht nh tnh b chn, tnh tun hon ca dy s; tm s hng v tnh
gii hn ca dy s, tnh tng hu hn ca dy s, tnh tng ca chuicha
phn nguyn, ...).
Nhiu v d v bi ton tp hp trong lun vn c a vo bn tho
cun sch ca tc gi lun vn vit chung vi Thy hng dn v Thc s
Nguyn Th Bnh Minh. V hn ch s trang lun vn, trong mi chng,chng ti c gng trnh by cc vn l thuyt lm c s phn loi v
tng kt cc phng php gii tng dng ton cha phn nguyn. Cc v d
minh ha phng php c la chn mang tnh cht in hnh, s lng ln
bi tp th hin s phong ph mun hnh v ca ng dng hm phn nguyn
trong gii ton v c gii chi tit trong [2] nn khng trnh by li trong
lun vn ny.
Lun vn c hon thnh di s hng dn khoa hc ca PGS TS T
Duy Phng. Xin c t lng cm n chn thnh nht ti Thy.
Tc gi xin chn cm n Trng i hc Khoa hc Thi Nguyn, ni tc
gi hon thnh chng trnh cao hc ngnh ton.
V cui cng, xin cm n gia nh, bn b v ng nghip cm thng,
ng h v gip trong sut thi gian tc gihc cao hc v vit lun vn.
H Ni, ngy 15thng 9 nm 2010
Tc gi
Nguyn Th Hng Hnh
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
6/80
5
Chng 1
CC KIN THC C BN V PHN NGUYN
1 KHI NIM V PHN NGUYN
nh ngha 1.1 Cho mt s thc x . S nguyn ln nht khng vt qu
x c gi l phn nguyn(integer part, integral part) hay sn (floor) ca x .
Ta thng k hiu phn nguyn ca x l x . Nhiu ti liu gi phn nguyn
ca
x l snv k hiu phn nguynca x l x , v snc lin quan mt
thit vi khi nim trn x ca x . Hai khi nim trnv sn thng c
s dng trong tin hc. Trong lun vn ny ta s dng c hai k hiu phn
nguyn (sn) l x v x .
nh ngha 1.2Cho mt s thc x . S nguyn b nht khng nh hn x
c gi l trn ca x v k hiu l x .
nh ngha 1.1 v nh ngha 1.2 tng ng vi:
x z1;
.
z x z
z
0 1;
.
x z
z
v
x z 1 ;
.
z x z
z
0 1;
.
z x
z
Hn na, x x nu x v 1x x vi mi x .
nh ngha 1.3 Phn d (phn thpphn, phn l, gi tr phn- fractional
part, fractional value) ca mt s thc x , k hiu l x c nh ngha bi
cng thc x x x .
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
7/80
6
T nh ngha 1.3 ta suy ra ngay, 0 1x vi mi x v 0z khi v
ch khi z l s nguyn.
Ta bit rng, vi mi x th tn ti s nguyn z sao cho 1z x z .
nh ngha 1.4 Gi tr nh nht gia hai s x z v 1z x c gi l
khong ccht x n s nguyn gn n nht v c k hiu l x .
Ta c 0,5x x z vi mi x .
nh ngha 1.5 S nguyn gn mt s thc x nhtc k hiu l x v
x c gi l s lm trnca x .
Khi nim lm trn s c s dng rng ri trong my tnh.
xc nh, nu c hai s nguyn cng gn x nht (ngha l khi
0,5 1 0,5x z z th z v 1z cng c khong cch ti x bng 0,5
( 1 0,5x z z x ) th ta qui c chn s ln, tc l nu 0,5z x z ,
th x z , cn nu 0,5 1z x z th 1x z .
2 CC TNH CHT C BN CA PHN NGUYN
T cc nh ngha 1.1- nhngha1.5 ta i n cc tnh cht tuy n gin
nhng rt c bn v hay s dng sau y ca phn nguyn. Cc tnh cht ny
c chng minh chi tit trong [2], v vy di y chng ti ch lit k
m khng chng minh.
Tnh cht 2.1 Vi mi x ta c
a) 1x x x hay 1x x x ;
b) 1x x x hay 1x x x .
Du bng xy ra khi v ch khi x l s nguyn.
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
8/80
7
Tnh cht 2.2 x x x ; 0 1x ; 0 1x x x .
H qu 2.1 x z z th z v 0 1x .
Tnh cht 2.3 x z x z ; x z x vi mi z .
o li, x y th y x z vi z no .
Tnh cht 2.4Nu x th x x v 0x .
Ngc li nu x x hoc 0x th x .
Nu x l s hu t nhng khng phi l s nguyn th x cng l mt s
hu t thuc khong 0;1 .
Nu x l s v t th x cng l mt s v t thuc khong 0;1 .
Tnh cht 2.5Phn d, sn v trn c tnh cht lu ng(idempotent), tc l
khi hai ln p dng php ton th kt qu khng i:
x x ; x x v x x vi mi x .
Hn na, 0x x x vi mi x .
Nhng 0x v x x x vi mi x ;
1x , 1 1x x x x vi mi x .
Tnh cht 2.6Cc qui tc i ch (hon v), kt hp ca php ton cng v
php ton nhn; qui tc kt hp gia php ton nhn v php ton cng vn
ng cho phn nguyn v phn d.
Tnh cht 2.7 Php lm trn s x thng thng nh nu trong nh
ngha 1.5 chnh l php ly phn nguyn ca 0,5x , tc l 0,5x x .
Tnh cht 2.8Nu x y th 1x y hay 1 1x y .
Tnh cht 2.9Nu x y th x y . o li, nu x y th x y .
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
9/80
8
Tnh cht 2.10
a) C hai sx v y l hai s nguyn khi v ch khi 0x y .
b) Trong hai sx v y c mt s nguyn v mt s khng phi l s nguyn
th 0 1x y .
c) Hai s x v y khng nguyn c tng x y l mt s nguyn khi v ch
khi 1x y .
Tnh cht 2.11aVi mi ,x y ta c
1x y x y x y ; 1x y x y x y .
Nhn xt 2.1Tnh cht2.11a c thcpht biudidngsau.
Tnh cht 2.11b
khi 0 1;
1 khi 1 2.
x y x yx y
x y x y
Tnh cht ny cng c vit di dng sau y.
Tnh cht 2.11c
khi 0 1;
1 khi 1 2.
x y x yx y
x y x y
H qu 2.2 2 2x x vi mi x .
H qu 2.3 x x v 0x x nu x ;
1x x v 1x x nu x .
H qu 2.4 x x vi mi x .
Tnh cht 2.12a Vi mi x v y l cc s thc ta c
2 2 2x y x y x y x y
v 2 2x y x y .
Nhn xt 2.2Tnh cht 2.12a c th c vit di dng sau.
Tnh cht 2.12b a) Nu 1
max ,2
x y th
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
10/80
9
2 2 0x y x y
v 2 2 2 2x y x y x y x y .
b) Nu 1
min , max , 12
x y x y x y th
2 2 1 1x y x y
v 2 2 1 2 2 1x y x y x y x y .
c) Nu 1
min , max , 12
x y x y x y th
2 2 1x y x y
v 2 2 2 2 1x y x y x y x y .
d) Nu 1
min ,2
x y th 2 2 2 1x y x y
v 2 2 1 2 2 2x y x y x y x y .
Tnh cht 2.13Vi mi x ta lun c
1
22x x
v
1
22x x x
.
H qu 2.5Vi mi s nguyn dng ta lun c1
2 2
n nn
.
Tnh cht 2.14a Vi mi ,x y ta lun c
0x y v x y x y .
Nhn xt 2.5Tnh cht 2.14a c thpht biudidngsau y.
Tnh cht 2.14b
khi ;
1 khi .
x y y xx y
x y x y
Tnh cht 2.14c
khi ;
1 khi .
x y y xx y
x y x y
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
11/80
10
Tnh cht 2.15Vi mi s t nhin n v vi mi s thc x ta c
1n x nx n x n .
Tnh cht 2.16Vi mi s thc x khng phi l s nguyn v vi mi snguyn n ta lun c 1x n x n .
Tnh cht 2.17Vi mi s nguyn dng n v vi mi s thc x ta lun c:
1 1
... n
x x x nxn n
.
Tnh cht 2.18Vi mi x v n l s t nhin ta lun c xx
n n
.
Tnh cht 2.19Vi mi s t nhin 3k v mi s t nhin n ta c
2 2n n n
k k k
.
Tnh cht 2.20Cho 1 2, , ..., nk k k l b n s nguyn dng. Khi y
1 21 2
...... 1nn
k k kk k k n
n
.
Tnh cht 2.21 Vi mi s nguyn kta lun c2 2k k k
.
Tnh cht 2.22 Cho , l nhng s v t dng sao cho 1 1 1
. Tp
1
, 2 , 3 , ...n na
v
1, 2 , 3 , ...n nb
to thnh mt phn
hoch ca tp s nguyn dng, tc l 1n n
a
v
1n nb
l cc tp khng giao
nhau v hp ca chng bng chnh tp tt c cc s nguyn dng.
Tnh cht di y c s dng nhiu trong tin hc.
Tnh cht 2.23Cho a v 2b l cc s t nhin bt k. Khi y log 1ba
chnh l s cc ch s ca mt s a vittrong h m c s b .
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
12/80
11
3 HM PHN NGUYN V TH HM PHN NGUYN
T cc nh ngha phn nguyn (sn), trn, phn d, s lm trn trong 1, tac th a ra cc nh ngha sau y.
Hm snHm :f , ( ) :f x x cho tng ng mi s x vi phn
nguyn x ca n c gi l hm phn nguyn.
Trong mt s ti liu, hm phn nguyn cn c gi l hm sn (floor
function) v ngoi k hiu ( ) :f x x cn c k hiu l ( ) :f x x .
th ca hm phn nguyn
Hnh 1
Hm phn nguyn l hm hng s tng khc(nhn gi tr khng i trn tng
na khong ; 1z z vi z ); gin on loi mt ti cc im z vi
lch khng i bng 1 ( lim ( ) lim ( ) 1x z x z
f x f x
, tc l hiu gia gii hn
ca hm s khi i s x tin ti n t bn phi v t bn tri bng 1).
Nh vy, hm phn nguyn khng lin tc (gin on loi 1), nhng l na
lin tc trn. Do n l hm hng tng khc nn o hm ca n tn ti vbng 0 ti mi im khng nguyn v o hm khng tn ti (thm ch hm
s khng lin tc) ti cc im nguyn.
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
13/80
12
Hm trnHm :f , ( ) :f x x cho tng ng mi sx vi trn
x ca n c gi l hm trn.
th ca hm trn
Hnh 2
Hm trn l hm hng s tng khc (nhn gi tr khng i trn tng nakhong ( ; 1]z z vi z );gin on loi mtti cc im x z , z vi
lch khng i bng 1 ( lim ( ) lim ( ) 1x z x z
f x f x
).
Vy, hm trn khng lin tc, nhng l na lin tc di. Do n l hm hng
tng khc nn o hm ca n tn ti v bng 0 ti mi im khng nguyn
v o hm khng tn ti ti cc im nguyn.
Mt khc, th ca hm trn c th nhn c bng cch tnh tin thhm ( ) :f x x ln trn (theo trc tung) 1 n v trn cc khong ; 1z z ,
z . Tuy nhin, ti cc im nguyn th chng nhn cc gi tr khc.
Hm phn d Hm : 0;1f t tp s thc vo tp con 0;1 ca tp
s thc , ( ) :f x x vi mi x cho tng ng mi s thc x vi phn
d x ca n c gi l hm phn d (hay hm phn phn, hm phn l).
th ca hm phn d ( )f x x x x
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
14/80
13
Hnh 3
Hm phn d ch nhn gi tr trong na khong 0;1 , tng tng khc (tng
trn tng na khong ; 1z z vi z ) vgin on loi mtti cc im
x z , z vi lim ( ) lim ( ) 1x z x z
f x f x
. c bit, hm phn d l hm tun
honvi chu k 1, ngha l 1x x vi mi x .
Hm khong cchHm : 0;0,5f cho tng ng mi s thc x vi
khong cch ti s nguyn gn n nht c gi l hm khong ccht x ti
s nguyn gn n nht v k hiu l ( ) :f x x .
Hm khong cch ch nhn gi tr trong on 0;0,5 , tng tng khc trn
tng on
; 0,5z z v gim tng khctrn
0,5; 1z z vi z . Hm
khong cch l hm lin tc v tuyn tnh tng khc.c bit, hm khong
cch l hm tun honvi chu k 1, ngha l 1x x vi mi x .
Hm lm trn Hm :f t tp s thc vo tp s nguyn ca
tp s thc , cho tng ng mi s thc x vi s nguyn gn n nht c
gi l hm lm trnv k hiu l ( ) :f x x .
Nhn xt 3.1 Ta lun c 0,5x x vi mi x (xem Tnh cht 2.7 2). th ca hm lm trn ( ) ( ) 0,5f x x x
th ca hm ( )f x x chnh l th ca hm f x x tnh tin sang
bn tri 0,5n v (c th thy r iu ny qua so snh hai th).
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
15/80
14
Hnh 4
T Tnh cht 2.3 2 suy ra mt tnh cht th v ca hm phn d sau y.
Tnh cht 3.1 Hm phn d v hm khong cch (t x ti s nguyn gn n
nht) l hm tun hon vi chu k nh nht bng 1.
Ta nhc li rng hm : xc nh trn tp s thc v nhn gi tr
cng trong tp s thc c gi l tun honnu tn ti mt s dng T
sao cho x T X v ( ) ( )x T x vi mi x .
S Tc gi l chu kca hm tun hon ( )x .
Hin nhin, nu ( )x l hm tun hon chu k Tth ( )x cng l hm tun
hon chu k nTvi mi s t nhin n . Tht vy, v ( )x l hm tun hon
chu k Tnn vi mi x ta c:
( ) ( ( 1) ) ( ( 1) ) ... ( )x nT x n T T x n T x .
Chng t ( )x l hm tun hon chu k nTvi mi s t nhin n .
S0 0T nh nht (nu c) trong s tt c cc chu k c gi l chu k chnh
hay chu k c sca hm tun hon ( )x .
ngn gn, khi ni hm ( )x l tun hon vi chu k T, ngi ta thng
hiu Tl chu k chnh 0T (nu c) ca ( )x .
Th d, v x n x vi mi n nn hm phn d y x c chu k l
T n vi mi n l s t nhin v chu k chnh l0 1T (xem Hnh 3).
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
16/80
15
Tng t, v x n x vi mi n nn hm y x c chu k l T n
vi mi n l s t nhin v chu k chnh l0
1T .
Nhn xt 3.2C nhng hm tun hon khng c chu k chnh.
Th dHm Dirichlet ( )y x c nh ngha nh sau: ( ) 1y x khi x
l s hu t; ( ) 0y x khi x l s v t l mt hm tun hon c chu k l
s hu t q bt k. Tuy nhin, v tp cc s hu t khng m khng c s
nh nht (vi mi s hu t 0q ta c th tm c s2
qnh hn q cng l
s hu t) nn hm s ( )y x khng c chu k chnh, tc l khng tn ti s
0 0T sao cho 0T q vi mi chu k q (vi mi s hu t q ). Vy ( )y x
l hm tun hon khng c chu k chnh.
nh ngha Hm ( )y f x xc nh trn tp X c gi l phn tun
honchu k 0T nu vi mi x X ta c
x T X v ( ) ( )f x T f x .
Tnh cht 3.2Nu ( )y f x l phn tun hon vi chu k 0T th ( )y f x l tun hon vi chu k 2 0T . o li khng ng.
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
17/80
- 16 -
Chng 2
PHN NGUYN TRONG TON S HC V IS
1 PHN NGUYN TRONG TON S HC
1.1 Mt s tnh cht b sung v s nguyn v p dng trong ton s hc
Nhiu bi ton s hc lin quan mt thit vi phn nguyn.
Ngoi cc tnh cht chung cho phn nguyn nu trong 2 Chng 1, ta cn c
mt s tnh cht khc kh th v ring cho cc s nguyn v hay c p dng
trong bi tp sau y.Chng minh cc tnh cht ny c th xem trong [2].
Tnh cht 1.1Gi s r l phn d khi chia mt s nguyn m cho mt s
nguyn dng n , m pn r vi 0,1,..., 1r n . Khi ym
r m nn
.
Tnh cht 1.2Nu p v q l nhng s nguyn dng sao chop
qkhng phi
l s nguyn th 1p pq q q
.
Tnh cht 1.3 Cho q l s t nhin, x l s thc dng bt k. C ngx
q
s t nhin khng vt qu x v chia ht cho q .
H qu 1.1Cho q v n l cc s t nhin bt k. Trong dy cc s 1, 2, ...,n
c ng nq
s chia ht cho q ; 2nq
s chia ht cho 2q ; 3nq
s chia ht
cho 3q ; ...;k
n
q
s chia ht cho kq .
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
18/80
- 17 -
Ta nhc li, mt s t nhin bao gi cng c mt phn tch duy nht ra tha
s nguyn t, tc l 1 21 2 ... kkn p p p vi ip l cc s nguyn t khc nhau v
i l cc s t nhin.
Tnh cht 1.4(Cng thc Polignac) S m cao nht kca tha s nguyn t
q trong phn tch !n ra tha s nguyn t bng 2 3 ...n n n
kq q q
.
Th d Phn tch 6! ra tha s nguyn t: 31 2 46! 2 3 5 7 ... kkp .
Ta c 1 2 3 26 6 6 6 6
... 3 1 4
2 22 2 2
;
2 2 3 2
6 6 6 6 6... 2 0 2
3 33 3 3
;
3 2 3 2
6 6 6 6 6... 1 0 1
5 55 5 5
; 4 5 ... 0 .
Vy 4 26! 2 3 5 .
Tnh cht 1.5Nu p l s nguyn t th
!
! !k
ki
kp
pC
i p i
chia ht cho p vi
mi i tha mn iu kin 1 1ki p .
Tnh cht 1.6 (Cng thc Legendre)S cc s trongdy 1, 2, 3,...,nkhng
chia ht cho mt trong cc s nguyn t 1 2, ,..., kp p p c tnh theo cng thc
1 21 2
1 2 1 3 1 1 2 3 1 2 4 2 1
1 2
( ; , ,..., ) ...
... ...
... 1 ....
k
k
k k k k k
k
k
n n nB n p p p n
p p p
n n n n n n
p p p p p p p p p p p p p p p
n
p p p
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
19/80
- 18 -
Th d2.1Trong dy s 1, 2,..., 32 c 9 s 1, 7,11,13,17,19, 23, 29, 31khng
chia ht cho mt trong cc s 2,3,5 . Ta c
32 32 32 32 32 32 32(32;2,3,5) 322 3 5 2.3 2.5 3.5 2.3.5
32 16 10 6 5 3 2 1 9.
B
Cc tnh cht nu trn c s dng trong mt s dng ton s hc di y.
Bi ton 1 Tm ch s tn cng ca mt s t nhin
Phng phpS dng cc tnh cht ca phn nguyn
tm ch s tn cng ca mt s ta thng s dng cc tnh cht chung vphn nguyn trong 2 Chng 1 v cc tnh cht caphn nguyn nu trn.
c bit, mt s chn chc (c tn cng bng 0) phi chia ht cho 2 v cho 5.
Th d2.2(Olympic Moscow, Vng 1, 1940)
Hi 100! c tn cng bng bao nhiu ch s 0.
GiiTheo Tnh cht 1.4, s m cao nht ca 2 v ca 5 trong phn tch 100!
ra tha s nguyn t s l:
2 3 4 5 6
100 100 100 100 100 10050 25 12 6 3 1 97
2 2 2 2 2 2
.
100 100 100
5 25 125
= 20 + 4 + 0 = 24.
Nh vy, 24 97 24 24100! 5 2 (5 2) 10k q q .
Trong phn tch s q ra tha s nguyn t khng c s 5 no nn q l s
chn nhng khng phi l s chn chc. Vy 100! c tn cng l 24 ch s 0.Th d2.3(Thi hc sinh gii bang New York, 1985. Cu hi ng i)
C bao nhiu s nguyn dng n sao cho !n c tn cng bi 25 ch s 0.
Gii !n c tn cng bi 25 ch s 0 th !n phi c phn tch ra tha s
nguyn t dng 25 25 25 25! 10 (5.2) 5 .2 .n q q q , trong q khng phi l s
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
20/80
- 19 -
chn chc, ngha l 25 phi l s m cao nht ca 5 trong phn tch ca !n ra
tha s nguyn t.
Theo Tnh cht 1.4, s m cao nht ca 5 trong phn tch ca !n chnh l:
2 ... 255 5 5n kn n n
S
. (*)
D thy rng vi 105n th 105 2105 105
255 5
S
. Hn na, v
104 2
104 10424
5 5S
nn 105n l s nh nht tha mn iu kin ny.
Bn s tip theo l 106, 107, 108 v 109 cng tha mn iu kin (*). Vi
110n ta c 110 2110 110
265 5
S
. Vy ch c nm s 105!, 106!, 107!,
108! v 109! c tn cng bng ng 25 ch s 0.
Bi ton 2 Ton chia ht
Phng php S dng cc tnh cht ca phn nguyn
Th d 2.4Chng minh rng ! 1.2.3...n n khng chia ht cho 2n
.GiiTheo Tnh cht 1.4, s m cao nht ca 2 trong phn tch !n ra tha s
nguyn t l: 2 ...2 2 2mn n n
k
vi 12 2m mn .
V x x vi mi x nn2 2
n n
;2 22 2
n n
;2 2m mn n
.
Cng tng v ca m bt ng thc trn ta c:
2 21 1 1 1... ... 1
2 22 2 2 2 2m m mn n nk n n n
.
Vy k n v ! 1.2.3...n n khng chia ht cho 2n .
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
21/80
- 20 -
Bi tp 2.1(Olympic 30.4 ln th 14, 2008. thi ngh, THPT chuyn L
Qu n) C bao nhiu s nguyn dng n khng vt qu 2008tho mn
2
n
nC khng l bi ca 4. ( k
nC l k hiu t hp chp kca n phn t)Bi tp 2.2Tm lu tha cao nht kca 7 m 1000! c th chia ht cho 7k.
Bi tp 2.3Chng minh rng 1300! chia ht cho 53169 .
Bi tp 2.4 (Thi hc sinh gii cc vng ca M, 1986. Cu hi c nhn;
Olympic 30.4 ln th 10, 2004, lp 10. thi ngh, THPT Sa ec, ng
Thp) Tm s nguyn dng nh nht Nsao cho !N chia ht cho 1212 .
Bi tp 2.5Chng minh rng nu ( 1)!n chia ht cho n th n khng phi l
s nguyn t.
Bi tp 2.6 Trong cc s t nhin t 1 n 250 c bao nhiu s khng chia
ht cho ng hai trong ba s2, 5, 7.
Bi tp 2.7 Trong cc s t nhin t 1 n 610 c bao nhiu s ng thi
khng chia ht cho 6,9,15.
Bi tp 2.8 (Thi hc sinh gii Quc gia, 1995) Tm s t nhin ln nht k
tha mn iu kin: 19951994! chia ht cho 1995k.
Th d 2.5(Thi hc sinh gii bang New York, 1986) Khi biu din trong h
m c s 8, !N c kt thc bi ng 21 ch s 0. Hy tm s nguyn
dng ln nht Nc tnh cht ny (tm biu din ca Ntrong c s 10).
GiiTrc tin ta gii thch i cht v h m c s 8.
Theo thut ton Euclid, bt k mt s t nhin n no cng u phn tch c
ra ly tha ca 8 di dng
1
1 1 08 8 ... 8
k k
k kn a a a a
, trong 0 1 1, ,..., ,k ka a a a nhn mt trong cc gi tr 0,1,2,3,4,5,6,7 v 0ka . iu
ny cho php biu din bt k s t nhin n no di dng 1 1 0...k kn a a a a
vi cc h s l mt trong 8 k t 0,1,2,3,4,5,6,7 . Biu din ny c gi l
biu din ca n trong h m c s 8.
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
22/80
- 21 -
tm biu din ca mt s trong c s 8 ta phi phn tch s di dng
ly tha ca 8. Th d, 10 816 20 ; 10 863 77 ; ...
mt s l chn chc trong h m c s 8, s phi c dng .8k
a trongh m c s 10. Th d, 1816 2.8 ;
28100 8 64 ;
381000 8 512 ,
By gi ta i gii bi ton.
V khi biu din trong h m c s 8, s !N c kt thc bi ng 21 ch
s 0 nn !N phi l bi ca 21 638 2 , nhng !N khng l bi ca 22 668 2 .
Ngha l, trong phn tch ca ra tha s nguyn t th s m cao nht NS ca
2 phi tha mn iu kin 63 66N
S . Theo Tnh cht 1.4 1 Chng 2, s
m cao nht ca 2 trong phn tch ca !N ra tha s nguyn t c tnh theo
cng thc 263 ... 662 2 2N kN N N
S
.
S Nnh nht tha mn bt ng thc trn l 64N v
64 2 3 4 5 6
64 64 64 64 64 6432 16 8 4 2 1 63
2 2 2 2 2 2S
,
cn
63 2 3 4 5
63 63 63 63 6331 15 7 4 1 58
2 2 2 2 2S
.
Ta c: 6364! 2 q ; 6365! 64! 65 2 65q ;
63 63 64166! 64! 65 66 2 65 66 2 2 65 33 2q q q ,
64 641 267! 64! 65 66 67 2 67 2q q ; vi 1 2, ,q q q l s l;
Nhng64 64 4 66
2 2 368! 64! 65 66 67 68 2 68 2 2 17 2q q q .
Vy, 68!c tha s 66 222 8 trong phn tch ra tha s nguyn t, hay 68!
c 22 ch s 0 trong h c s 8. Do s Nln nht m trong phn tch !N
ra tha s cha 63 212 8 , hay !N c 21 ch s 0 trong h c s 8 l 67N .
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
23/80
- 22 -
Bi tp 2.9 (V ch ton Bungaria, 1968) Chng minh rng knC l s l khi
v ch khi s ,k n thamn iu kin: Nu mt hng no ca s k
trong h m c s 2 l ch s 1, th cng hng ca s n trong h mc s 2 cng l ch s 1.
1.2 Nh thc Newtonv ng dng trong ton s hc cha phn nguyn
ng thc 2.1Vi mi ,a b l cc s nguyn; x l s nguyn dng khng
chnh phng; n l s t nhin, ta c th biu din n
a b x di dng
n
n na b x A B x v n
n na b x A B x ,
trong ,n nA B l cc s nguyn.
Chng minh 1Vi 2n ta c: 2
2 22 22a b x a ab x b x A B x .
Suy ra 2 22A a b x v 2 2B ab , 2A v 2B l nhng s nguyn.
Tng t, 2
2 22 22a b x a ab x b x A B x .
Theo gi thitqui npta c:
1n
n n n n n na b x A B x a b x aA bB x aB bA x
.
Vy 1n n nA aA bB x v 1n n nB aB bA l nhng s nguyn.
V ta cng c:
1
1 1
.
n
n n n n n n
n n
a b x A B x a b x aA bB x aB bA x
A B x
Vy ng thc 2.1 c chng minh.
ng thc 2.2
a) 2n
n nx y A B xy v 2n
n nx y A B xy .
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
24/80
- 23 -
b) 2 1n
n nx y A x B y
v 2 1n
n nx y A x B y
.
Chng minha) Vi 1n :
2
1 12 2x y x x y y x y xy A B xy .
Suy ra 1A x y v 1 2B , 1A v 1B l nhng s nguyn.
Tng t,
2
1 12 2x y x x y y x y xy A B xy .
Theo gi thitquy np ta c:
2( 1) 2 2
1 1
2
( ) 2 2 ( ) ,
n n
n n
n n n n n n
x y x y x y A B xy x y xy
A x y B xy A B x y xy A B xy
1 2n n nA A x y B xy v 1 2n n nB A B x y l nhng s nguyn.
Tng t,
2( 1) 2 2
1 1
2
2 2 ( ) .
n n
n n
n n n n n n
x y x y x y A B xy x y xy
A x y B xy A B x y xy A B xy
b) Vi 1n ta c:
3 3 2 2 3
1 1
3 3
3 3 3 3 .
x y x x y x y y
x x x y x y y y x y x y x y A x B y
Suy ra: 1 3A x y v 1 3B y x , 1A v 1B l nhng s nguyn.
Tng t,
3 3 2 2 3
1 1
3 3
3 3 3 3 .
x y x x y x y y
x x x y x y y y x y x y x y A x B y
Theo gi thit quy np ta c:
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
25/80
- 24 -
2 3 2 1 2
1 1
2
2 2 ,
n n
n n
n n n n n n
x y x y x y A x B y x y xy
A x y x A x y B x y y B y x A x B y
trong
1 2n n nA A x y B y v 1 2n n nB A x B x y
l nhng s nguyn. Tng t,
2 3 2 1 2
1 1
2
2 2 .
n n
n n
n n n n n n
x y x y x y A x B y x y xy
A x y x A x y B x y y B y x A x B y
Vy cc cng thc trong ng thc 2.2 c chng minh.
Nh thc Newton (cc ng thc 2.1 v 2.2) c p dng rt hiu qu v o
nhiu bi ton, trong c cc bi ton s hc.
Phng php 2 p dng nh thc Newton
Th d 2.6Cho 5 2 6a ; 5 2 6b .t n nnS a b .
a) Chng minh: 2 210 1; 10 1a a b b .
b) Chng minh 4nS v nS l cc s nguyn c cng ch s tn cng.
c) Tm ch s hng n v ca 48
3 2
.
d) Tm ch s tn cng ca 250
3 2
.
Giia) Ta c: 2
2 5 2 6 49 20 6 10 5 2 6 1 10 1a a .
Tng t, 2
2
5 2 6 50 20 6 1 10 5 2 6 1 10 1b b .
Nhn xt rng, a v b l hai nghim ca phng trnh 2 10 1 0x x .
b) Ta c 2 10 1a a v 2 10 1b b .
Suy ra 2 110n n na a a v 2 110n n nb b b .
Vy 2 2 1 110 10n n n n n na b a b a b hay 2 110n n nS S S .
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
26/80
- 25 -
Thay n bng 2n ta c 4 3 210n n nS S S . Suy ra
4 3 2 3 1 3 110 10 10 10n n n n n n n n nS S S S S S S S S
hay 4 3 110( )n n n nS S S S chia ht cho 10.
Vy 4nS v nS l hai s nguyn c cng ch s tn cng.
c) Ta c 0 0
0 5 6 5 6 2S ; 1 1
1 5 6 5 6 10S
v 2448 2 24
3 2 3 2 5 2 6
.
S
24 24
24 5 2 6 5 2 6S l s nguyn c ch s tn cng bng ch
s tn cng ca 0S v
24 0 24 20 20 16 4 0...S S S S S S S S .
Mi s hng 4 4 4n nS S vi 0,1, 2, ..., 5n u chia ht cho 10 nn 24 20S S
chia ht cho 10, m 0 2S nn 24S c ch s tn cng l 2.
Mt khc, 0 5 2 6 1 . Suy ra 24
5 2 6 1 . Vy
24 24 24
24 241 5 2 6 5 2 6 1 5 2 6S S .
Chng t 24
245 2 6 1S
. V 24S c ch s tn cng l 2 nn
48 24
243 2 5 2 6 1S
c ch s tn cng l 1.
d) Ta c 250 125
3 2 5 2 6
.
V 125 1 124 4 31 nn 125S c ch s tn cng l 0 (trng vi ch s tn
cng ca 1S). Mt khc, 0 5 2 6 1 nn 250
0 5 2 6 1 . Vy
125 125 125
125 1251 5 2 6 5 2 6 1 5 2 6S S .
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
27/80
- 26 -
Chng t 125
1255 2 6 1S
. M 125S c ch s tn cng l 0.
Vy s 250 125
3 2 5 2 6
c s tn cng l 9.
Th d 2.7(Tp ch Ton hc v Tui tr, thng 2, 2005) Tm s nguyn t p
nh nht 2
3 1n
p
chia ht cho 12n vi mi s t nhin n .
Gii Vi 2p , chn 2n th 4
3 2 1 378
khng chia ht cho 32 .
Vi 3p , chn 1n th 2
3 3 1 23
khng chia ht cho2
2 .
Nh vy, s nguyn t nh nht tha mn u bi ch c th 5p .
Vi 5p ta c: 2
1 3 5 14 6 5x v 2
2 3 5 14 6 5x . Vy
2 2
3 5 3 5 28 v 2 2
3 5 . 3 5 16 hay 1,2x l nghim ca
phng trnh bc hai 2 28 16 0x x . t 1 2n n
nS x x ta c:
2 2 1 12 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 128 16n n n n n nn n nS x x x x x x x x x x S S .
Nh vy,nS l nghim ca phng trnh sai phn cp hai
2 128 16 0n n nS S S . Do 2
20 3 5 14 6 5 1x nn 20 1n
x .
Suy ra 1 2 1n n
n n nS x S x S hay 1 1n
nx S .
Ta c 1 28S chia ht cho22 4 . Gi s nS chia ht cho
12n v 1nS chia
ht cho 22n . Khi y 2 31 2 1 1 21 28 16 2 7 2n n
n n nx S S S q q
chia
ht cho 32n hay 2
13 5 1 1n
nx chia ht cho 12n vi mi n .
Bi tp 2.10 Tm hai ch s tn cng ca s 2010
29 21
.
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
28/80
- 27 -
Bi tp2.11 Chng minh s 7
8 3 7 c by ch s 9 lin sau du phy.
Bi tp 2.12 (Tp ch Ton hc v Tui tr) Chng minh rng trong biu din
thp phn ca s 7 4 3 n
vi mi s t nhin 1n , c t nht n ch s 9
ngay sau du phy.
Bi tp 2.13(Tp ch Ton hc v Tui tr) Chng minh rng phn thp phn
ca 5 2 6 n
, vi mi s t nhin 1n , bt u bng n ch s ging nhau.
Bi tp 2.14Tm s m cao nht ca 2 trong phn tch 1 3 n
, n
thnh tch cc tha s nguyn t.
Bi tp 2.15 (Olympic 30.4 ln th 7, 2001, Lp 10. thi ngh, THPT
chuyn Tr Vinh) Tm s kln nht sao cho 2001
1 3
chia ht cho 2k.
Bi tp 2.16(Olympic 30.4 ln th 15, 2009, lp 10. thi ngh, Quc
hc Hu) Cho 4 15 n
nx
vi n . Tm s d ca nx khi chia cho 8 .
Bi tp 2.17(Olympic 30.4 ln th 10, 2004. thi ngh, THPT L T
Trng, Cn Th) Chng minh rng 2
3 2 n
khng chia ht cho 5 vi
mi s t nhin n .
2 TNH GI TR CA MT S HOC MT BIU THC
CHA PHN NGUYN
Tnh gi tr ca mt s hoc mt biu thc cha phn nguyn l mt dng
ton c lp, ng thi n lin quan mt thit v c th h tr gii cc
dng ton khc (chng minh h thc cha phn nguyn; gii phng trnh v
h phng trnh cha phn nguyn;...).
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
29/80
- 28 -
tnh mt s hocmt biu thc cha phn nguyn, ta cn s dng cc tnh
cht ca phn nguyn nu trong 2 Chng 1, kt hp vi cc k thut tnh
ton khc, c bit l:Phng php kp
nh gi s hng kp s cn tnh phn nguyn gia hai s nguyn lin
tip: abiu thc v dng 1z A z v kt lun A z ;
Di y l mt s v d minh ha.
Th d2.8(Tp ch Ton hc trong nh trng, 1981)
Tm phn nguyn ca 6 6 6 ... 6nn
a (n du cn).
GiiDy na l dy tng v 1 6 2na a vi mi n .
Ta li c: 1 6 2,449489742 3a . Vy 1 2 3a .
Ta c 2 16 6 6 6 3 3a a .
Theo quy np ta c 2 3na vi mi n . Suy ra 2na vi mi n .
Th d2.9Tm phn nguyn ca s 3 3 36 6 ... 6n
n
b
.
Gii Dy nb l dy tng v3
1 6 1,8171205928 1nb b vi mi n .
Ta c: 31 6 1,8171205928 2b ;3 3 3 3
2 6 6 6 2 8 2b .
Theo quy np ta c 3 3 3 3 3311
6 6 ... 6 6 6 2 8 2n n
n
b b
.
Vy 1 2nb vi mi n hay 1nb vi mi n .
Th d 2.10 (Tp ch Ton hc trong nh trng, 1986) Tm phn nguyn
ca s 3 3 36 6 6 ... 6 6 6 ... 6nnn
c
.
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
30/80
- 29 -
GiiTa c: 4 3 2 5n n nc a b vi mi n . Suy ra 4nc vi mi n .
Th d2.11Tm phn nguyn ca 2 24 16 8 3n
A n n n .
Gii Ta c: 2 22 1 4 16 8 3 2 1n n n n n .
V 2 1n v 2 2n l hai s t nhin lin tip nn 2 1nA n vi mi n .
Th d 2.12 (Thi hc sinh gii cc vng ca M, 1987) Bit phng trnh
4 3( ) 3 6 0f x x x c ng hai nghim thc 1x v 2x . Tnh 1x v 2x .
Gii Ta c 12 1x v 23 4x . Suy ra 1 2x v 2 3x .
Th d2.13Tnh phn nguyn ca ( 1)( 2)( 3)A n n n n .
GiiTa c 2 23 3 1n n A n n hay 2 3A x n n .
Th d2.14Tnh m n
, vi ,m n l cc s nguyn dng v l s v
t, n .
GiiDo l s v t nn m cng l s v t. Theo nh ngha phn nguyn
ta c , 0 1m m m m
. Vy ( )m n m m n m n m n
mn mn
.
Do 0n nn 1 0n
v ta c:
0 1m 1 0m 0n n m
0n mn
.
Suy ra 1 0n m
hay 1m n
. Vy 1m n mn
.
Th d2.15 (Tp ch Ton hc v Tui tr, s 364, 2007) Tnh S vi
432 1 3 1 4 1 1
...2 3 4
nn
Sn
.
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
31/80
- 30 -
GiiNhn xt rng mi s hng trong tng Su ln hn 1nn
432 1 3 1 4 1 1
... 12 3 4
nn
S nn
.
Mt khc, ta li cbt ng thc 1 1 k
kx x hay 1 1k kx x vi mi
0x . Chn 21
xk
, ta c2
1 1 11 1 1k k k
kkx
k k k
.
p dng bt ng thc trn vi 2,3,...,k n v cng li, ta c
2 2
1 1( 1) ...
2S n
n
1 1 1( 1) ...
1.2 2.3 ( 1)n
n n
1 1 1 1 1 1 11 1 ... ( 1) 1
2 2 3 1n n n n
n n n n
.
Suy ra 1n S n . Vy 1S n .
Phng php s dng nh thc Newton
Th d 2.16 (Olympic 30.4 ln th 9, 2003, lp 10. thi nghi, THPT
Trng Vng, thnh ph H Ch Minh)
Chng minh rng 2 3 n
l mt s l vi mi n .
Chng minh Theo ng thc 2.1 tn ti hai s nguyn ,A B tho mn
2 3 3n
A B v 2 3 3n
A B .
Suy ra 2 3 2 3 2n n
A .
Mt khc, v 0 2 3 1 nn 0 2 3 1n
, hay 1 2 3 0n
.
Cng v vi v hai bt ng thc trn ta c: 2 1 2 3 2n
A A .
Suy ra 2 3 2 1n
A
l mt s l vi mi n .
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
32/80
- 31 -
Bi tp 2.18(Tp ch Ton hc v Tui tr) Tnh 7
4 15
Bi tp 2.19(Olympic 30.4 ln th 7, 2001, lp 11. thi ngh, THPT
Thoi Ngc Hu, An Giang) Tnh 2001
45 2001
.
3 CHNG MINH CC H THC CHA PHN NGUYN
Chng minh cc h thc cha phn nguyn thc cht c th coi l chng
minh cc tnh cht ca phn nguyn. chng minh cc h thc cha phn
nguyn ta phi s dng cc tnh cht nu trong 2 Chng 1, kt hp vi
cc k thut tnh ton i s khc s dng c phng php kp. Nhng
bi tp chng minh cc h thc cha phn nguyn cng lin quan cht ch vi
cc bi tp tnh gi tr ca biu thc cha phn nguyn. Di y l cc v d.
Th d 2.17 (Cuc thi mang tn Niels Henrik Abel, 1995-1996, vng chung
kt) Cho n l s t nhin. Chng minh rng: 4 1 4 2n n .
Chng minht 4 2n a ; 4 1n b . R rng a b .
Do 4 2n a nn 0 4 2a n hay2 4 2a n .
Gi s 2 4 2a n . Khi y 2 2(mod4)a . V l v mt s a ch c th c
dng 4a k ; 4 1a k ; 4 2a k hoc 4 3a k , tc l 2a ch c th chia
ht cho 4 (khi 4a k hoc 4 2a k ) hoc chia cho 4 d1 (khi 4 1a k
hoc 4 3a k ). Suy ra 2 4 2a n hay 2 4 1a n , tc l 4 1a n . Do
a l s nguyn nn 4 1a n . Vya b . Do a b .
Bi tp2.20 (Olympic o, 1974; thi chn i tuyn Hng Kng d thi
Quc t 1988) Chng minh rng: 1 4 2n n n .
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
33/80
- 32 -
Bi tp 2.21 (Olympic Canada, 1987) Cho n l s t nhin. Chng minh
rng: 1 4 1 4 2 4 3n n n n n .
Bi tp2.22 (Tp ch Kvant, M532)Cho 1na n n v 4 2nb n ,
n l s t nhin. Chng minh rng:a) n na b ; b)1
016
n nb a
n n .
Bi tp 2.23a) Chng minh rng1 3 1
2 4 2n n
.
b) Tm x 1 1
2 2n x n
ng vi mi s n nguyn dng.
4 GII PHNG TRNH V H PHNG TRNH
CHA PHN NGUYN
Phng trnh v h phng trnh cha phn nguyn c mt lng bi ton rt a
dng v phong ph. Gii mi phng trnh thng i hi mt s suy lun c bit.
Tng t nh phng trnh cha tr tuyt i, gii phng trnh cha phn nguyn
thng a v gii h bt phng trnh, nhng kh hn v c thm iu kinnguyn (n hoc biu thc cha n l s nguyn). Phng trnh cha phn nguyn
cng kh hn phng trnh v t v phng trnh v t thng tng ng vi mt
h phng trnh v bt phng trnh trn tp s thc m khng i hi iu kin
nguyn. Trong ny chng ti trnh by mt sphn loi cc dng phng
trnh v cc phng php gii chung. Cc th d minh ha c chn la
nhm lm sng t phng php. Cc bi tp nu trong chng ny nhm minh
ha s lng phong ph v a dng ca phng trnh cha phn nguyn, ligii chi tit cc bi tp c trnh by trong [2].
4.1 PHNG TRNH CHA MT DU PHN NGUYN DNG
( ) ( )f x x
Phng php 1S dng nh ngha
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
34/80
- 33 -
( ) ( )f x x( ) ( ) 1 ( );
( ) .
x f x x
x
Nh vy, gii phng trnh ( ) ( )f x x , ta a n v gii h bt
phng trnh
( ) ( ) 0;
( ) ( ) 1;
( ) .
f x x
f x x
x
Trong nhng bi ton c th, ta thng ch gii h bt phng trnh
( ) ( ) 0;
( ) ( ) 1.
f x x
f x x
(*)
c nghim, sau kim tra iu kin ( )x vi cc nghim tm
c. Ngc li, trong mt s bi tp, nhiu khi ta li gii phng trnh
( )x z vi z l s nguyn c x hoc x (thng l tp hu hn cc
s nguyn), sau th vo h (*) c nghim.
Nhn xt 4.1Tng t nh phng trnh cha tr tuyt i, nhiu phng
trnh cha phn nguyn c nhiu nghim, thm ch c v s nghim hoc
nghim l c mt on no ca ng thng thc.
Th d 2.18Gii phng trnh 3 2 3,6x x .
Cch gii 1Ta c:
3 2 3,6x x 2 3,6
3
xx
2 3,6 2 3,61; (1)
3 32 3,6
. (2)3
x xx
x
Gii (1): (1) 3,6 3 3,6x 3,6 6,6x .
Do 3,6 6,6x nn2 3,6
3,6 5,63
x . V
2 3,6
3
x nn
2 3,6
3
xch
c th bng 4 hoc 5.
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
-
7/26/2019 Hm phn nguyn v ng dng.pdf
35/80
- 34 -
Nu2 3,6
43
x th 4,2x (tha mn iu kin 3,6 6,6x );
Nu2 3,6
53
x
th 5,7x (tha mn iu kin 3,6 6,6x );.
Cch gii 2Gii (2):
(2) 2 3,6
3
x hay
21,2
3
xz vi z l mt s nguyn. Hai s
2
3
xv
1,2 khng phi l s nguyn c tng l mt s nguyn nn theo tnh cht 2.10
2 Chng 1 ta c 2
1,2 13
x
hay
20,8
3
x
.
Ta c: (1) 3,6 3 3,6x 3,6 6,6x .
V 3,6 6,6x nn 2,4