«Grexit: καταστροφή ή ευκαιρία για το λαό και τους εργαζόμενους;»ΕΛΜΕ Κέρκυρας23/4/2015

Σταύρος ΜαυρουδέαςΤμ. ΟικονομικώνΠαν. Μακεδονίαςsmavro@uom.edu.grhttp://stavrosmavroudeas.wordpress.com

Τι είναι η ελληνική κρίση;

Ελληνική κρίση

Κρίση χρέους

Ορθόδοξες ερμηνείες

Ετερόδοξες ερμηνείες

Δομική κρίση

Μαρξιστικές ερμηνείες

Κρίση χρέους

• Ορθόδοξες ερμηνείες:Δημοσιονομ. έλλειμμα (ΔΕ)

↓

έλλειμμα Ισοζ. Εξωτ. Τρεχουσών Συναλλαγών (ΕΙΤΣ)

• Ετερόδοξες ερμηνείες:Έλλειμμα εμπορικού ισοζυγίου

↓

έλλειμμα ΕΙΤΣ

↓

ΔΕ

Συσχέτιση με παγκ. κριση

Αίτια κρίσης Αναλυτικό πλαίσιο Ποσοστό Κέρδους

Βέλτιστη Νομισματική

Περιοχή

Υπόθεση Δίδυμων

Ελλειμμάτων

Ορθόδοξες ερμηνείες

εξωτερική Σφάλματα πολιτικής, ειδικά ελληνικά δομικά προβλήματα

Σχέσεις ανταλλαγής & χρηματοπιστωτικό σύστημα

όχι ναι ναι

Ετερόδοξες ερμηνείες

Μικτές απαντήσεις

«ρηχά» δομικά αίτια (νεοφιλελευθερισμός, ΟΝΕ)

Σχέσεις ανταλλαγής & χρηματοπιστωτικό σύστημα

όχι ναι Μικτές απαντήσεις (είτε το ΔΕ είτε το ΕΙΤΣ)

Μαρξιστικές ερμηνείες

εσωτερική «βαθειά» δομικά αίτια (δομική καπιταλιστική κρίση)

Συνολικό κύκλωμα του κεφαλαίου

ναι Ανισομέρεια κεφαλαίου

όχι, τα δίδυμα ελλείμματα είναι αποτελέσματα

Αναλυτικές διαφορές μεταξύ των βασικών ομάδων ερμηνείας της ελληνικής κρίσης

Ορθόδοξες Ερμηνείες• 3 εκδοχές:1) Ένα ειδ. Ελληνικό ιστορικό ατύχημα («Ελλην. Ασθένεια»)

(EC(2010), (2012), Gibson, Hall & Tavlas (2012), greekeconomistsforreform.com (Azariadis (2010), Dellas (2011), Ioannides (2012), Meghir, Vayanos & Vettas (2010))

2) Η «Ελλην. Ασθένεια» επιτάθηκε από τις μη-επιδιορθώσιμες δομικές αδυναμίες της ΟΝΕ (μη-ΒΝΠ) (Feldstein (2010), Krugman (2012))

3) Ένα ενδιάμεσο κοκταίηλ: η «Ελλην. Ασθένεια» & οι δομ. Αδυνμίες της ΟΝΕ είναι επιδιορθώσιμα (De Grauwe (2010), Lane (2012), Botta (2012 ))

Ετερόδοξες Ερμηνείες• 4 εκδοχές:1) Ανισότητες, υποβόσκουσα Υποκατανάλωση,

Χρηματιστικοποίηση (Tsakalotos & Laskos (2013), Varoufakis (2012))

2) Αποπληθωρισμός & Χρηματιστικοποίηση a-la-Minsky (Argitis (2013))

3) Ταξ. Πάλη & Χρηματιστικοποίηση (Milios & Sotiropoulos (2013))

4) Χρηματοοικονομική Υπεξαίρεση (Lapavitsas (2012))

Μαρξιστικές Ερμηνείες• 3 εκδοχές:1) ΠΤΠΚ (Maniatis & Passas (2013))2) ΠΤΠΚ & ιμπεριαλιστική εκμετάλλευση

(Mavroudeas & Paitaridis (2013))3) ΠΤΠΚ & Υποκατανάλωση (Androulakis, Economakis

& Markaki (2013))

Ορθόδοξες Ερμηνείες«Ελλην. Ασθένεια»• Εκφρασμένη από: ΕΕ, ΕΚΤ, think-tanks του ευρω-κέντρου,

ελλην. Πολι.-οικον. κατεστημένο.• 1η εκδοχή (1ο ΠΟΠ): έμφαση σε ΔΕ (σταδιακή εφαρμογή

ΠΟΠ).• 2η εκδοχή (αναθεωρήσεις 1ου ΠΟΠ): επιπρόσθετη

επικέντρωση σε φθίνουσα ανταγωνιστικότητα και λιτότητα σε ιδιωτ. τομέα.

• 2 βασικές ελλην. αδυναμίες: (a) μεγάλα & μ-χ ΔΕ χρηματοδοτούμενα μέσω δανεισμού (προκαλώντας μεγάλα εξωτ. χρέη και ΕΙΤΣ) & (b) φθίνουσα ανταγωνιστικότητα (προκαλώντας ΕΙΤΣ).

• Αίτια των 2 αδυναμιών ειδ. εθν. σφάλματα πολιτικής που οδήγησαν σε δομ. αδυναμίες (χώρα επιρρεπής σε δημοσιον. σπατάλη, διαφθορά & υψηλές μισθ. αυξήσεις.

• 1η εκδοχή:Ελλην. οικονομία: χαμηλή παραγωγικότητα, υψηλοί σχετ. μισθοί, μεγάλος δημ. τομέας.

Μεγάλος δημ. τομέας (λόγω πελατειακών σχέσεων)+

Υψηλοί σχετ. μισθοί (λόγω πελατειακού χαρακτήρα του μεγάλου δημ. τομέα & χαμηλής παραγωγικότητας του)

+Μειωμένη φοροσυλλεκτική ικανότητα (λόγω πελατειακών σχέσεων)

↓Συσσώρευση ΔΕ

↓Χρηματοδότηση με εξωτ. δανεισμό (διευκόλυνση από χαμηλά επιτόκια ευρώ)

↓Αυξανόμενο ΕΙΤΣ

Επιπλέον: παραχάραξη στατιστ. Στοιχείων (Greek statistics) & παραβίαση κανόνων ΟΝΕ.Παγκ. κρίση 2007-8: οι διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές εστιάζουν σε ΔΕ και ΕΙΤΣ → ανακάλυψη της μη-βιωσιμότητας του ελλην. Χρέους → ξέσπασμα ελλην. κρίσης.

• 2η εκδοχή: καθώς το 1ο ΠΟΠ άρχισε να αποτυγχάνει συστηματικά στις προβλέψεις και τους στόχους του → επέκταση λιτότητας σε ιδιωτ. τομέα. Για δικαιολόγηση της ανάδυση του πρβλ. της ανταγωνιστικότητας: και ο ιδιωτ. Τομέας πάσχει από χαμηλή παραγωγικότητα, άκαμπτη αγορά εργασίας και υψηλούς σχετικούς μισθούς → φθίνουσα ανταγωνιστικότητα.

Συνεπώς:Δημ. δανεισμός

+ ↑ ΕΙΤΣΜειούμενες εξαγωγές & αυξανόμενες εισαγωγές(οι υψηλοί σχετ. μισθοί τροφοδοτούν κατανάλωση εισαγ. Προϊόντων (καθώς τα εγχώρια είναι μη-ανταγωνιστικά)).

Επομένως, οι εργαζόμενοι (δημ. & ιδιωτ. τομέα) πληρώνονται υπερβολικά καλά και εργάζονται αντι-παραγωγικά.

• Η «Ελλην. Ασθένεια» έχασε την αξιοπιστία της όταν επεκτάθηκε η κρίση της ΕΕ και άλλες χώρες της ΟΝΕ μπήκαν σε ΠΟΠ. Η αρχική αντίδραση ήταν να αποδοθεί η επέκταση σε «επιμόλυνση» (contagion) από την Ελλάδα: αδύναμο επιχείρημα (π.χ. πως η Ελλάδα επιμόλυνε την Ιρλανδία;).

• Επέκταση του επιχειρήματος της ασθένειας: μία ασθένεια της ευρω-περιφέρειας («Νότια ασθένεια») που είναι συλλογικά επιρρεπής σε δημοσιον. & χρηματοπιστωτική αμετροέπεια.

• Σε αναλυτικούς όρους η ερμηνεία της «Ελλην. Ασθένειας» βασίζεται στην ΥΔΕ.

Η ΟΝΕ δεν είναι ΒΝΠ & δεν μπορεί να γίνει• Εκφράσθηκε κυρίως από Αγγλο-Σάξωνες σχολιαστές

(τόσο Ν-Κλ όσο και Ν-Κ).• Βασικό επιχείρημα: η ΟΝΕ είναι μία μη-ΒΝΠ επιρρεπής

σε ασυμμετρικές διαταραχές που επιδεινώνουν εθνικές «ασθένειες».

• Η ερμηνεία αυτή εστιάζει μόνο in passim στην ελλην. περίπτωση per se. Εκκινεί από αυτήν (όπως και των άλλων PIGS) για να υποστηρίξει ότι η ΟΝΕ είναι εγγενώς εσφαλμένη.

• Δεν απαλλάσσει την Ελλάδα από ευθύνες (και στις Ν-Κλ και στις Ν-Κ εκδοχές της). Όμως η αιχμή της είναι εναντίον της ΟΝΕ: «Δεν μπορεί να συμβεί, είναι κακή ιδέα, και δεν θα κρατήσει» (R.Dornbusch).

• Αυτή η αντι-ΟΝΕ στάση έχει διπλή εξήγηση:(a) γεωπολιτική: «οδηγεί σε αυξανόμενες συγκρούσεις

τόσο εντός της Ευρώπης όσο και μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ»(b) ακαδημαϊκή: η Θ. των ΒΝΠ (το πλησιέστερο, αλλά

πάλι ανεπαρκές, εργαλείο που διαθέτουν τα Ορθόδοξα οικονομικά έναντι της Μαρξιστικής θέσης της ανισομέρειας ή άνισης ανάπτυξης).

• Αυτή η κυρίως Αγγλο-Σαξωνική ερμηνεία της ελλην. Κρίσης ενώ δέχεται το επιχείρημα της δημοσιον. & μισθολογικής αμετροέπειας της 1ης ερμηνείας, αναγνωρίζει ένα «αδύναμο» δομικό παράγοντα (την ΟΝΕ) που όμως αφορά βασικά την σφαίρα της κυκλοφορίας και όχι αυτή της παραγωγής.

Ελλην. «Ασθένεια» & διορθώσιμες αδυναμίες της ΟΝΕ

• Εκφράσθηκε κυρίως από Ευρωπαίους αναλυτές που υποστηρίζουν την ευρωπαϊκή ενοποίηση αλλά έχου ιδεολογικές ή πρακτικές επιφυλάξεις ως προς την πορεία της (π.χ. Ν-φ). Κατά βάση Ν-Κ ή ήπιες Μ-Κ προσεγγίσεις.

• Βασικό επιχείρημα: η ελλην. Κρίση είναι συνδυασμός εθν. σφαλμάτων πολιτικής (υψηλά ΔΕ & ΕΙΤΣ) με αδυναμίες της ΟΝΕ (ατελής ενοποίηση (δεν υπάρχει δημοσιονομικό σκέλος)). Το βάθεμα της οικονομικής και πολιτικής ενοποίησης της ΕΕ (δημοσιον. Και τραπεζική ένωση, πολιτική ένωση) θα διορθώσει τα πρβλ. αυτά.

• Έμφαση σε ανισορροπίες ΟΝΕ και ιδιαίτερα σε αυτές του Ισοζ. Πληρωμών (επομένως στο ΙΤΣ). Επισημαίνει τον νεο-μερκαντιλιστικό χαρακτήρα της ΟΝΕ (εμπορικά πλεονάσματα Βορρά έναντι εμπορικών ελλειμμάτων Νότου).

• Συγγενής με τις πιο ριζοσπαστικές Μ-Κ θ. χρηματ.• Αφετέρου, το επιχείρημα των ανισορροπιών του ΙΤΣ έχει

υιοθετηθεί πλέον και από πιο συντηρητικές προβληματικές που δεν εμπλέκονται στην θ. χρηματ. αλλά στοχεύουν σε μία πιο ενοποιημένη ΕΕ.

• Δίνει μία «αδύναμη» δομική ερμηνεία: τα δομ. πρβλ. προκύπτουν στη σφαίρα της κυκλοφορίας. Συμφωνεί με την 2η Ορθόδοξη ερμηνεία σχετικά με την ΒΝΠ αλλά θεωρεί ότι διορθώνεται.

• Βασική αδυναμία: ανέφικτος πολ. βολονταρισμός σχετικά με δυνατότητα ενοποίησης ΕΕ.

Ορθόδοξες ερμηνείες: Μία κριτική• Οι Ορθόδοξες ερμηνείες είναι «πολιτικές» ερμηνείες

(επιδιώκουν να δικαιολογήσουν πολιτικές). Εξελίχθηκαν από μονιστικές σε εκλεκτικιστικές (με κορμό πάντα κάποια από τις 3 προαναφερθείσες εκδοχές).

• Διακρίνουν συνήθως 2 κατηγορίες αιτίων:

(α) εσωτ. αίτια: υπερβολικές δημ. δαπάνες, αδύναμο φοροσυλλεκτικό μηχανισμό, διαφθορά και πελατ. Σχέσεις (ακόμη και «διαπλοκή»), άκαμπτες αγορέ εργασίας και προϊόντων, μη-φιλικό προ της επιχειρηματικότητα περιβάλλον, φθίνουσα ανταγωνιστικότητα κλπ.(β) εξωτ. αίτια: αδυναμίες ΟΝΕ, επιπτώσεις της παγκ. κρίσης 2007-8 κλπ.

Η αναλυτική ραχοκοκκαλιά των Ορθόδοξων ερμηνειών είναι η ΥΔΕ: ΔΕ → ΕΙΤΣ

Θεωρούν την ελλην. κρίση απλά ως κρίση χρέους (βάση η ΥΔΕ (ΔΕ & ΕΙΤΣ))

υπερβολικές μισθολογικές αυξήσεις (ΜΚΕ)

↑ΔΕ → ↑ ΕΙΤΣ ↑ ΕΙΤΣ(δημ. τομέας) (ιδιωτ. Τομέας)

Κεϋνσιανό επιχείρημα (σε αντίθεση με Ν-Κλ Ρικαρδιανή Ισοδυναμία). Οι Ορθόδοξοι το ξεπερνούν με κάποιες περιθωριακές γκρίνιες.

Η ΥΔΕ δεν εξετάζει καθόλου την παραγωγ. δομή. Συνήθως αυτό υποκαθίσταται εσφαλμένα από «τυποποιημένα γεγονότα». Επιφανειακή προσέγγιση που δεν βλέπει βαθύτερα δομικά πρβλ.

Εμπειρικές μελέτες της ΥΔΕ για την Ελλάδα οδηγούν σε αμφίβολα αποτελέσματα:

Vamvoukas (1997): επιβεβαιώνειKatrakilidis & Trachanas (2011), Nikiforos et al. (2013): επιβεβαιώνουν για προ-ΟΝΕ περίοδο (1960-80), απορρίπτουν για μετά-ΟΝΕ περίοδο (1981-2007), όπου η αιτιότητα αναστρέφεται: ΕΙΤΣ →ΔΕ.

• Οι μισθολογικές αυξήσεις υποτίθεται ότι είναι ο παράγων που πυροδοτούν τόσο το ΔΕ όσο και το ΕΙΤΣ. Το τυπικό Ορθόδοξο επιχείρημα: ελλην. ΜΚΕ ↑ ταχύτερα από αυτά των άλλων χωρών της ΕΕ → ↑ΔΕ & ↑ΕΙΤΣ. (Η ↑ΔΕ θα μπορούσε εύλογα να αποδοθεί στη «διαπλοκή» αλλά αυτό για προφανείς λόγους αποφεύγεται από τις Ορθόδοξες ερμηνείες).

• Το επιχείρημα των μισθολ. αυξήσεων είναι σαθρό:(1) Τα (ονομαστικά) ΜΚΕ βλέπουν μόνο τον ανταγωνισμό κόστους, ούτε καν ολόκληρο τον ανταγωνισμό τιμής (περιλαμβάνει περιθώρια κέρδους) και καθόλου τον δομικό ανταγωνισμό (δομικούς και ποιοτικούς παράγοντες): συνεπώς είναι ένα ανεπαρκές μέτρο της ανταγωνιστικότητας.(2) Το Παράδοξο Kaldor δείχνει ότι οι πιο ανταγωνιστικές οικονομίες έχουν υψηλά ΜΚΕ.

(3) Οι ελλην. μισθολογικές αυξήσεις δεν ήταν υπερβολικές καθώς υστερούσαν μονίμως έναντι των αυξήσεων της παραγωγικότητας (που αύξανε ταχύτερα από αυτή ανταγωνιστικών οικονομιών). Συνεπώς τα πραγματικά ΜΚΕ (δηλ. το μερίδιο των μισθών στο προϊόν) μειώνονται συνεχώς.

(4) Η συνταγή μείωσης των μισθών για να αναταχθεί η ανταγωνιστικότητα παραγνωρίζει το πρβλ. της «κούρσας προς τα κάτω» (race to the bottom): όλες οι ανταγωνιζόμενες οικονομίες να μειώνουν τους μισθούς και συνεπώς δεν προκύπτει βελτίωση της ανταγωνιστικότητας.

Οι Ορθόδοξες ερμηνείες:(α) αδυνατούν να αναγνωρίσουν τα βαθειά δομικά αίτια της ελλην. κρίσης καθώς βλέπουν μόνο σφάλματα πολιτικής και όχι δομικά και συστημικά αίτια & παραγνωρίζουν την παραγωγ. δομή(β) θεωρούν επιπόλαια την ελλην. κρίση ως άσχετη με την παγκ. κρίση 2007-8 (που είναι απλά χρηματοπιστωτική κρίση)/ η ελλην. κρίση συνδέεται με την παγκ. κρίση μόνο εξωγενώς (επιδείνωση διεθνούς οικον. περιβάλλοντος).

Σιωπηρά, και μετά από τις αποτυχίες του 1ου ΠΟΠ, οι ορθόδοξες προσεγγίσεις

εγκαταλείπουν την ερμηνεία της κρίσης χρέους και εστιάζουν στις δομικές

μεταρρυθμίσεις και στο προβληματικό παραγωγικό πρότυπο

↓

έμμεση αναγνώριση του δομικού χαρακτήρα της κρίσης

Ετερόδοξες Ερμηνείες Κρίση χρέους που προέρχεται είτε από ΔΕ είτε από ΕΙΤΣ Υιοθέτηση της εσφαλμένης θ. «χρηματιστικοποίησης» (το ΠΚ και η παραγωγ. δομή δεν παίζει κανένα ρόλο) που δεν ευσταθεί ούτε αναλυτικά αλλά ούτε εμπειρικά (τόσο διεθνώς όσο και ιδιαίτερα στην Ελλάδα) Αποδοχή είτε της Ορθόδοξης θ. ΜΚΕ (Λαπαβίτσας) είτε της Ορθόδοξης θ. «καλών ανισορροπιών (ΕΙΤΣ)» και της «ισχυρής Ελλάδας» (Μηλιός). Εγκλωβίζονται εσφαλμένα στα πλαίσια της ΥΔΕ (υιοθετώντας τον ένα ή τον άλλο πόλο της) Δεν βλέπουν σχέσεις ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης (Μηλιός) ή βλέπουν τέτοιες μερκαντιλιστικές (ΟΝΕ) και όχι καπιταλιστικές (ευρεία άνιση ανταλλαγή λόγω διαφορετικών ΟΣΚ). Συμπλέουν με την Ορθοδοξία ότι η παγκ. κρίση είναι απλά χρηματοπιστωτική

Εστιάζουν στα χρηματοοικονομικά ζητήματα και στην ΟΝΕ και παραγνωρίζουν την σφαίρα της παραγωγής Επικεντρώνουν στην ΟΝΕ (υποστηρίζοντας είτε την έξοδο από αυτή είτε την προοδευτική αναμόρφωση της) και αγνοούν τον συνολικό χαρακτήρα και ρόλο της ΕΕ (π.χ. η βασική επιδείνωση των Όρων Εμπορίου έγινε με την Κοινή Αγορά ενώ η ΟΝΕ είχε μικρή μόνο επίπτωση/ αγνοούν την αποδιάρθρωση της παραγωγ. δομής τη ελληνικής οικονομίας κλπ.). Δίνουν «αδύναμες» δομικές ερμηνείες της ελληνικής κρίσης καθώς αγνοούν την σφαίρα της παραγωγής (και το ΠΚ) και δεν αναγνωρίζουν (ουσιαστικά) συστημικά δομικά αίτια/ αντιθέτως εστιάζουν κυρίως στις χρηματοοικονομικές σχέσεις (σφαίρα της κυκλοφορίας) και μόνο εκεί μπορεί να διακρίνουν «μεσοπρόθεσμα» δομικά αίτια (π.χ. ΟΝΕ ή/και νεοφιλελευθερισμός). Περιορίζονται στην αναζήτηση λύσεων στα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος.

H θεωρία της «χρηματιστικοποίησης» »: ένα θεωρητικό αδιέξοδο

Η θεωρία της «χρηματιστικοποίησης» υποστηρίζει ότι ο σύγχρονος καπιταλισμός έχει μεταλλαχθεί δραστικά καθώς το χρηματικό κεφάλαιο κυριαρχεί επί των άλλων καπιταλιστικών δραστηριοτήτων (παραγωγικού και εμπορικού κεφαλαίου). Η κυριαρχία αυτή βασίζεται σε μακροπρόθεσμες δομικές αλλαγές.

Δύο βασικοί άξονες (ο πρώτος υπάρχει σε όλες τις θεωρίες, ο δεύτερος μόνο στις μαρξίζουσες):

(1) Μόνιμος διαφορισμός από τις άλλες μερίδες του κεφαλαίου και άντληση υπέρτερου κέρδους σε βάρος τους (αναδιανομή υπεραξίας)

(2) Μόνιμος αυτοτελής μηχανισμός εκμετάλλευσης της εργασίας μέσω του τοκογλυφικού δανεισμού (για προσωπική κατανάλωση)

Καταγωγή από «χρηματιστικό κεφάλαιο» (Hilferding 1910 (1981)): σύμφυση τραπεζικού και παραγωγικού κεφαλαίου υπό την ηγεμονία του πρώτου/ Όμως το τραπεζικό κεφάλαιο ηγεμονεύει αλλά δεν αυτονομείται: του αναδιανέμεται περισσότερη υπεραξία από αυτή που υπεξαιρεί από την εργασία το παραγωγικό κεφάλαιο αλλά δεν διασπάται από το δεύτερο ούτε αποκτά δικό του μηχανισμό εκμετάλλευσης.

Θ. «χρηματιστικού κεφαλαίου: δημοφιλείς (από εχθρούς και φίλους) αλλά εμπειρικά μη-γενικεύσιμη (π.χ. Δύση και Αγγλο-Σαξωνικός κόσμος)/ επαναδιατυπώθηκε από την Σχολή της Μηνιαίας Επιθεώρησης (MR) στα πλαίσια της θ. της Εξάρτησης και του Μονοπωλιακού Καπιταλισμού.

Αλλαγή της συζήτησης: από την δεκαετία του 1990 ραγδαία ανάπτυξη των διαδικασιών πλασματικού κεφαλαίου (fictitious capital) σαν προσπάθεια αντιρρόπησης της φθίνουσας κερδοφορίας του κεφαλαίου (κρίση 1973) και της ημιτελούς ανάταξης της από τα κύματα καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων που ακολούθησαν.

Sweezy (1997): χρηματιστικοποίηση της διαδικασίας συσσώρευσης

Όρος «χρηματιστικοποίηση»: Epstein (2005) (Krippner): Μαρξο-Κεϋνσιανές προσεγγίσεις επηρεασμένες και συνδεόμενες με την MR/ στη συνέχεια παραμέληση

Παραπλήσιες προσεγγίσεις από Regulation Approach και Social Structures of Accumulation: finance-led RoA

Υιοθέτηση της «χρηματιστικοποίησης» από μετα-Κεϋνσιανισμό (πχ. Stockhammer (2004) – Regulation, Treeck (2008)) και αποθέωση του όρου: finance-dominated capitalism/ Κεϋνσιανή θ. ραντιέρηδων.

Χρήση του όρου από πιο παραδοσιακές Μαρξιστικές αναλύσεις: είτε περιγραφικές (π.χ. Fine (2009): ειδική φάση νεοφιλελευθερισμού) είτε πιο φιλόδοξες (π.χ. Bryan (2009), Lapavitsas (2008): δομική μετάλλαξη).

Η κρίση του 2007-8 «απογειώνει» τον όρο «χρηματιστικοποίηση»: για τις Ορθόδοξες αναλύσεις είναι χρηματο-πιστωτική ενώ οι Ετερόδοξες συμφωνούν προσθέτοντας ότι αφορά την «χρηματιστικοποίηση»/ σε καμία περίπτωση δεν είναι κρίση α-λα-Μαρξ (φθίνουσας κερδοφορίας και συνεπώς υπερσυσσώρευσης του κεφαλαίου).

Bryan et al. (2009): νέο στάδιο/ δύο δίαυλοι: (1) μόχλευση και χρηματοοικονομικά παράγωγα (η καπιταλιστική λειτουργία, (2) εκμετάλλευση της εργασίας (με υπεξαίρεση υπεραξίας) μέσω του τοκογλυφικού δανεισμού της. Ανάγκη τροποποίησης τόσο (α) της κατανόησης της καπιταλιστικής λειτουργίας (σχέση μισθωτής εργασίας) και της συσχέτισης της με το χρήμα (δεν ξεχωρίζουν πλέον καθόλου/ αντίθετα η τελευταία αφομοιώνει και αποθεώνει την πρώτη) όσο και (β) της ταξικής δομής (η εργασία γίνεται μορφή κεφαλαίου).

Lapavitsas: ακολουθεί την μετα-Κεϋνσιανή θ. (ενδογένεια χρήματος κλπ.) προσθέτοντας τον δεύτερο δίαυλο (αρχικά τον ονομάζει χρηματοοικονομική εκμετάλλευση (financial exploitation) και ακολούθως (μετά από κριτικές) τον μετονομάζει σε χρηματοοικονομική υπεξαίρεση (financial eχpropriation).

«χρηματιστικοποίηση»: μία προβληματική θεωρία• Συγχέει τις λειτουργίες και τις μερίδες του κεφαλαίου

(παραγωγικό, χρηματικό και εμπορικό). Αυτονομεί εντελώς το χρηματικό κεφάλαιο (χαρακτηριστικά το αναφέρει όλο και περισσότερο απλά ως finance) που αποκτά χαρακτηριστικά ξεχωριστής τάξης που εκμεταλλεύεται τόσο (α) τις άλλες μερίδες κεφαλαίου όσο και (β) την εργασία

• Θεωρεί εσφαλμένα ότι το καπιταλιστικό χρηματοπιστωτικό σύστημα επιστρέφει στην προ-καπιταλιστική εποχή (που κυοφορούσε τον καπιταλισμό μέσα από την άνιση ανταλλαγή του φεουδαλισμού) της τοκογλυφίας.

Λόγω των δύο διαύλων αυτοτελούς εκμετάλλευσης το χρηματικό κεφάλαιο ξεχωρίζει από τις άλλες μερίδες καθώς έχει δομικά ανώτερα ποσοστά κερδοφορίας. Συνεπώς δεν υπόκειται στο μακροχρόνιο σχηματισμό του γεν. μέσου ποσοστού κέρδους (που συνιστά και παράγοντα συνοχής της αστικής τάξης).

Αυτό, ουσιαστικά, συνεπάγεται ότι αποτελεί διαφορετική κοινωνική τάξη. Υπεκφυγή 1: «χρηματιστικοποιείται» το σύνολο του

κεφαλαίου (και η παραγωγή) – αδόκιμο αναλυτικά και εμπειρικά

Υπεκφυγή 2: δεν συνιστά διαφορετικό στάδιο (Lapavitsas: social orders)

Μεθοδολογία: γοητεύεται από βραχύβια φαινόμενα και ακολουθεί τον ολισθηρό δρόμο των θ. «μεσαίου βεληνεκούς» (π.χ. Regulation, SSA).

Αδικαιολόγητα θεωρεί την μετά το 1990 ανάπτυξη διαδικασιών πλασματικού κεφαλαίου ως καινοφανές στοιχείο. Αυτό είναι γνωστή διαδικασία ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης. Για να το δικαιολογήσει προσφεύγει εντέλει στα παράγωγα. Επίσης αποθεώνει μία μεσοπρόθεσμη διαδικασία.

Έτεινε εσφαλμένα να θεωρεί ότι η χρηματιστηριακή λειτουργία καταργεί και αφομοιώνει πλήρως την τραπεζική λειτουργία.

Παραγνωρίζει εντελώς την σφαίρα της παραγωγής και καταλήγει να είναι μία ριζοσπαστική παραλλαγή των οικονομικών της ανταλλαγής (δηλ. των Ορθόδοξων οικονομικών).

Θεωρεί αναπόδεικτα ότι η κρίση του 2007-8 δεν είναι κρίση κερδοφορίας.

Ερμηνείες της ελληνικής κρίσης με βάση την «χρηματιστικοποίηση»

1. Χρηματοοικονομική Υπεξαίρεση & Βορράς-Νότος (Lapavitsas)

Η ελληνική είναι κρίση χρέους Σύμπτωμα ευρύτερου κακού:(α) χρηματιστικοποιημένος καπιταλισμός (προκάλεσε την κρίση του 2007-8)(β) νεο-μερκαντιλιστική ΟΝΕ (εμπορικές ανισορροπίες εντός της: μισθολογική συγκράτηση Βορρά vs μισθολογικές αυξήσεις Νότου προκαλούν πλεονάσματα πρώτο έναντι ελλειμμάτων δεύτερου) Ο πρώτος πυροδοτεί τις αντιφάσεις της δεύτερης. Μόνη λύση για το Νότο η έξοδος από την ΟΝΕ (αναστροφή

εμπορικού ισοζυγίου) και η στάση πληρωμών. Παραμονή μέσα στην Κοινή Αγορά.

Δεν μπορεί να δει την παραγωγική δομή και αναπόδεικτα μιλά για υψηλή κερδοφορία και συνεπώς καταλήγει στο εσφαλμένο συμπέρασμα περί κρίσης χρέους (που υποβαθμίζει το βαθύ δομικό περιεχόμενο της).

Περιστρέφεται γύρω από το παραπλανητικό δίπολο (δημοσιονομικό έλλειμμα – έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών)

Αποδέχεται την κυρίαρχη θεωρία περί ανταγωνιστικότητας του Μοναδιαίου Κόστους Εργασίας.

Η πρόταση περί εξόδου μόνο από την ΟΝΕ είναι ανεπαρκής και περιορισμένη: μπορεί να γίνει και σε συντηρητική εκδοχή (π.χ. διπλό νόμισμα κλπ.), δεν βλέπει το πρόβλημα της παραγωγικής δομής, αγνοεί ότι η επιδείνωση της ελληνικής ανταγωνιστικότητας οφείλεται κυρίως στην Κοινή Αγορά.

Lapavitsas: αδόκιμη και εισαγόμενη χρηματιστικοποίηση

2. Milios & Sotiropoulos: ταξική πάλη & χρηματιστικοποίηση Δεν ευθύνεται ούτε η φθίνουσα ανταγωνιστικότητα ούτε η

ΟΝΕ για την ελληνική υπερχρέωση Ισχυρή Ελλάδα και θετικές ανισορροπίες στο ισοζύγιο

τρεχουσών συναλλαγών (εισροή κεφαλαίων λόγω υψηλότερης κερδοφορίας και ρυθμών συσσώρευσης)

Η ΟΝΕ προβληματική (μη βέλτιστη νομισματική περιοχή και νεοφιλελεύθερη)

Δεν υφίσταται εκμετάλλευση του Νότου από το Βορρά Κρίση του «χρηματιστικοποιημένου καπιταλισμού» το 2007-8

προκαλεί στήριξη της καπιταλιστικής κερδοφορίας με δημοσιονομικά ελλείμματα. Συνεπώς το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών εκτροχιάζεται από αυτά.

Λύση όχι η έξοδος από την ΟΝΕ (εθνικισμοί κλπ.) αλλά ο προοδευτικός μετασχηματισμός της ΕΕ.

Δεν μπορεί να δει την παραγωγική δομή και αναπόδεικτα μιλά για υψηλή κερδοφορία και συνεπώς καταλήγει στο εσφαλμένο συμπέρασμα περί κρίσης χρέους (που υποβαθμίζει το βαθύ δομικό περιεχόμενο της).

Περιστρέφεται γύρω από το παραπλανητικό δίπολο (δημοσιονομικό έλλειμμα – έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών): εστιάζει στο δημοσιονομικό σκέλος

Οι εισροές κεφαλαίων από το εξωτερικό ελάχιστα πήγαν σε FDI. Κυρίως χρηματοδότησαν εισαγωγές και απόκτηση μεριδίων αγοράς.

Σιωπηρά αποδέχονται την ορθόδοξη θέση περί σύγκλισης.

Milios & Sotiropoulos: «ισχυρή Ελλάδα» και απροσδιοριστία της υπερεθνικής ταξικής πάλης

Αγνοούν εντελώς το ενδεχόμενο ύπαρξης σχέσεων ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης εντός της ΕΕ/ΟΝΕ.

Η πρόταση για πανευρωπαϊκό συντονισμό κινημάτων και κυβερνήσεων στην κατεύθυνση της προοδευτικής μετάλλαξης της ΕΕ/ΟΝΕ εντέλει αγνοεί την προτεραιότητα της ταξικής πάλης σε εθνικό επίπεδο.

Αδικαιολόγητη η αποδοχή της παραμονής στην ΟΝΕ.

3. Αργείτης: Μινσκιανή αστάθεια Ο ελληνικός καπιταλισμός: Παραδοσιακά τεχνολογικά αδύναμος Δομικά μη-ανταγωνιστικός με χρόνια ελλείμματα ισοζ. Τρεχουσών

συναλλάγων (λόγω εισαγωγών) Διαπλοκή κράτους και κεφαλαίου Το υπόδειγμα αυτό βασιζόταν στο «ισχυρό κράτος» και την

«ισχυρή κεντρική τράπεζα»: διαχείριση της διαδικασίας πληθωρισμού – αποπληθωρισμού προς όφελος του κεφαλαίου (το δημοσιονομικό έλλειμμα κυρίως αναδιανεμητικό παρά αντικυκλικό).

Η ΟΝΕ το αποσταθεροποιεί καθώς χάνεται η «ισχυρή κεντρική τράπεζα»

Η οικονομία «χρηματιστικοποιείται» έτσι ώστε η ιδιωτική μόχλευση να καλύψει το κενό.

Η παγκ. χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-8 ανατινάζει το σχήμα αυτό.

Όχι έξοδος από ΟΝΕ αλλά προοδευτικός μετασχηματισμός.

Βλέπει μόνο, παρά τις αναφορές στην παραγωγική δομή, την διαδικασία πληθωρισμού – αποπληθωρισμού.

Εμπειρικά προβληματική: το ιδιωτικό χρέος και η μόχλευση μικρά στην Ελλάδα. Δεν πυροδότησαν αυτά το πρόβλημα χρέους.

Εσφαλμένη αντίληψη ότι η ΟΝΕ σημαίνει την ολοκληρωτική απώλεια δυνατοτήτων διακριτικής νομισματικής πολιτικής από το κράτος και την ΤτΕ.

Παρά τις μάλλον «εξαρτησιακές» αναφορές στην καθυστέρηση του ελληνικού καπιταλισμού δεν δίνεται μία συγκροτημένη ανάλυση της παραγωγικής δομής του.

Το εύλογο συμπέρασμα της ανάλυσης θα ήταν η έξοδος από την ΟΝΕ.

Μινσκιανή φαινομενολογία

Δύο πεδία είναι βασικά για την εκτίμηση του βαθμού «χρηματιστικοποίησης»:

(1) ο βαθμός μόχλευσης της οικονομίας. Στο πεδίο αυτό γίνεται ίσως η περισσότερη έρευνα αλλά υπάρχουν και οι περισσότερες τεχνικές διχογνωμίες στη διεθνή συζήτηση.(2) ο βαθμός χρέωσης των ιδιωτικών νοικοκυριών. Αυτό το δεύτερο πεδίο είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την θεωρία της «χρηματοοικονομικής υπεξαίρεσης» του Lapavitsas. Αυτό γιατί μόνο μέσω αυτού του διαύλου μπορεί να υποστηριχθεί η δυνατότητα του χρηματιστικού κεφαλαίου να εκμεταλλεύεται αυτοτελώς τους εργαζόμενους μέσω του τοκογλυφικού δανεισμού.

Και στα δυο αυτά πεδία (τους δύο αυτούς διαύλους) οι εμπειρικές ενδείξεις είναι εξαιρετικά δυσμενείς για την υπόθεση της «χρηματιστικοποίησης».

Ερμηνείες της ελληνικής κρίσης με βάση την χρηματιστικοποίηση: Εμπειρικές αδυναμίες

1ο πρόβλημα: Το χαμηλό επίπεδο του χρέους των ελληνικών νοικοκυριώνΝέο φαινόμενο (από το 2004 και μετά)Χαμηλότερο από όλες σχεδόν τις άλλες οικονομίες.Ταχύτερος ρυθμός αύξησης αλλά παραμένει μικρότερο.Διακόπτεται από την κρίση (οι τράπεζες δεν δίνουν δάνεια και τα νοικοκυριά δεν μπορούν να τα εξυπηρετήσουν).

2ο πρόβλημα: χαμηλός βαθμός μόχλευσηςΗ μόχλευση του τραπεζικού τομέα συγκριτικά χαμηλήΤο χρέος του μη-χρηματοπιστωτικού εταιρικού τομέα σχετικά χαμηλό

Σε όλες τις ερμηνείες η «χρηματιστικοποίηση» εννοείται μόνο σαν τόνωση της επενδυτικής δραστηριότητας μέσω μόχλευσης κλπ.

Όμως δεν προκαλεί την κρίση. Η τελευταία έρχεται από το εξωτερικό (παγκ. κρίση

2007-8). Συνεπώς ή «χρηματιστικοποίηση» δεν αποτελεί

ακριβώς ερμηνεία της κρίσης όπως για την Δύση αλλά παρελκόμενο: εισάγεται σαν επίδραση εκ των έξω.

Μαρξιστικές Ερμηνείες Πολύ πιο εύστοχα από τις προηγούμενες, δίνουν μία ισχυρή

δομική ερμηνεία της Ελλ. κρίσης αναγνωρίζοντας συστημικά δομικά αίτια (φθίνουσα κερδοφορία και συνακόλουθη υπερσυσσώρευση του Κ) και εστιάζοντας ιδιαίτερα στη σφαίρα της παραγωγής.

2 δομικές συνιστώσες:(a) «εσωτερική»: η παγκ. κρίση του 2007-8 είναι κρίση a-la-Marx

(ΠΤΠΚ) στην οποία συμμετέχει και ο Ελλην. καπιταλισμός: φθίνουσα κερδοφορία του ελλην. Κ.,

(b) «εξωτερική»: ο ελλην. καπιταλισμός υπόκειται σε ιμπεριαλιστική εκμετάλλευση (που μειώνει την κερδοφορία του) από τους καπιταλισμούς του ευρω-κέντρου λόγω «ευρείας άνισης ανταλλαγής» (λόγω διαφορετικών ΟΣΚ). Από εδώ, μεταξύ άλλων, προκύπτει η φθίνουσα ανταγωνιστικότητα

Τα ΔΕ και ΕΙΤΣ είναι παράγωγα και όχι αίτια της κρίσης.

3 εκδοχές:1) ΠΤΠΚ (Maniatis & Passas (2013)): κρίση 1973 (φθίνουσα

κερδοφορία) → μακρά περίοδος «σιωπηρής ύφεσης»/ η Χρηματ. την βελτίωσε τεχνητά/ επανεμφάνιση της υπερσυσσώρευσης το 2007-8 καθώς το ΠΚ άρχισε ξανά να φθίνει → κρίση/ διάκριση παραγωγ. – μη παραγωγ. Εργασίας/ μεθοδολογία Shaikh για Εθν. Λογαριασμούς/εκτός ο αγροτικός τομέας (μη καπιταλιστικός) και οι μη-παραγωγ. δραστηριότητες

2) ΠΤΠΚ & υποκατ. (Androulakis, Economakis & Markaki (2013)): η φθίνουσα κερδοφορία λόγω ↑ΟΣΚ και η Υποκατ. (που πάλι ↓ΠΚ) εναλάσσονται ως αίτια της κρίσης/ και στις 2 περιπτώσεις το καθοριστικό είναι το ΠΚ/ διάκριση παραγωγ. – μη παραγωγ. εργασίας/ σύνολο οικονομίας

3) ΠΤΠΚ & ιμπεριαλιστική εκμετάλλευση (Mavroudeas & Paitaridis (2013)): κρίση 1973 (φθίνουσα κερδοφορία) → μακρά περίοδος «σιωπηρής ύφεσης»/ μερική επιτυχία κυμάτων καπιταλ. αναδιάρθρωσης (μερική μόνο ανάκαμψη ΠΚ)/ η Χρηματ. (διαδικασίες πλασματικού κεφαλαίου) βελτίωσε τεχνητά την συσσώρευση Κ/ επανεμφάνιση της υπερσυσσώρευσης το 2007-8 καθώς το ΠΚ άρχισε ξανά να φθίνει → κρίση/ διάκριση παραγωγ. – μη παραγωγ. εργασίας/ μεθοδολογία Shaikh για Εθν. Λογαριασμούς/ συμπερίληψη αγροτικού τομέα (θεωρείται καπιταλιστικός)/ επιπλέον ιμπεριαλιστική εκμετάλλευση από χώρες ευρω-κέντρου («ευρεία» άνιση ανταλλαγή λόγω διαφορετικών ΟΣΚ).

Mavroudeas & Paitaridis:Μία διπλή κρίση Υπερσυσσώρευσης & Ιμπεριαλιστικής

Εκμετάλλευσης

• Μία ισχυρά δομική ερμηνεία της ελλην. κρίσης: τα θεμελιακά αίτια βρίσκονται στη σφαίρα της παραγωγής και αφορούν συστημικά πρβλ. (και όχι απλά συγκυριακά).

• 2 δομικές συνιστώσες:(a) «εσωτ»: ή κριση του 2007-8 είναι a-la-Marx (ΠΤΠΚ) που

διατάραξε τόσο την Ελληνική όσο και τις άλλες καπιταλιστικές οικονομίες.

(b) «εξωτ.»: ιμπεριαλιστική εκμετάλλευση (λόγω «ευρείας άνισης ανταλλαγής») της ευρω-περιφέρειας από το ευρω-κέντρο → περαιτέρω επιδείνωση κερδοφορίας.

Κρίση φθίνουσας κερδοφορίας 1973

Κύματα καπιταλ. Αναδιαρθρώσεων:[Αύξηση εκμετάλλευσης (ποσ. Υπεραξίας αλλά ανεπαρκής απαξίωση υπερσυσσωρευμένων κεφαλαίων) → ανεπαρκής ανάκαμψη του ΠΚ]

Φυγή προς τα εμπρος μέσω της σφαίρας της κυκλοφορίας:Εντατικοποίηση διαδικασιών πλασματικού Κ («χρηματιστικοποίηση») [σχετικά περιορισμένη στην Ελλάδα] & «τεχνητή μεγέθυνση» (πιστωτική επέκταση, ΟΑ 2004, ιμπεριαλιστικά κέρδη από Βαλκάνια)

Κρίση φθίνουσας κερδοφορίας & υπερσυσσώρευσης του 2007-8Συντονισμός εθν. οικον. κύκλων & κατάρρευση ιμπεριαλιστικών κερδών (λόγω υποχώρησης Βαλκανικών οικονομιών)

Στην παραπάνω κατά βάση «εσωτερική» διάσταση» προστίθεται η «εξωτερική» διάσταση:

Κρίση 2007-8

Όξυνση ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών

ΕΕ: λιγότερο επεκτατική νομισματική πολιτική & δημοσιονομική πολιτική (με πολύ γρήγορη περιστολή της β΄) vs ΗΠΑ & «νεο-

αναδυόμενες» οικονομίες+

«Κινεζοποίηση» ευρω-περιφέρειας

Σύγκρουση με άλλους διεθνείς ιμπεριαλιστικούς πόλους και κατ’ αρχήν ήττα της ΕΕ

Κρίση ευρωζώνης:Επίκεντρο οι χώρες της ευρω-περιφέρειας

Εναλλακτικές προτάσεις για την έξοδο από την κρίση

2+ 2 εναλλακτικά σενάρια για την έξοδο της ελληνικής οικονομίας από την κρίση

Κύριο κριτήριο διάκρισης τους: η στάση απέναντι στην ΕΕ/ΟΝΕ.

Λόγος επιλογής αυτού του κριτηρίου: το ζήτημα της σχέσης με την ευρωπαϊκή ενοποίηση καθορίζει αποφασιστικά την πορεία της Ελλάδας από τη δεκαετία του 1980 και μετά.

Η Ευρωπαϊκή «Μεγάλη Ιδέα» του ελλην. καπιταλισμού και η αποτυχία της

Βασικά εναλλακτικά σενάρια και παραλλαγές τους

Κρίση

Αναδιάρθρωση εντός της ΟΝΕ/ΕΕ

Μνημονιακή Στρατηγική

Αναδιαπραγμάτευση

Αναδιάρθρωση εκτός της ΟΝΕ/ΕΕ

Έξοδος από ΟΝΕ

Έξοδος από ΟΝΕ

& ΕΕ

1. Μνημονιακή στρατηγική:• προς όφελος του Κ• αποτυγχάνει συστηματικά όχι επειδή είναι

εσφαλμένη (από την σκοπιά της)αλλά

επειδή είναι υπερβολικά φιλόδοξη και παραβιάζει επικίνδυνα τα ιστορικά κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά όρια του ελλην. καπιταλισμού

• Ειδική τροποποίηση των Προγραμμάτων Δομικής Προσαρμογής του ΔΝΤ:– Μακρύτερο (4 χρόνια)– Προ-κυκλική & εμπροσθοβαρής– Λείπει (αρχικά) ένας μηχανισμός αναδιάρθρωσης του

χρέους– Λείπει ο μηχανισμός της υποτίμησης

• 2 στόχοι:– Βραχυχρόνιος: βιωσιμότητα του χρέους– Μακροχρόνιος: μετατροπή της Ελλάδας σε μία

ευρωπαϊκή «ειδ. οικον. ζώνη» (εξαγωγική βάση για πολυεθνικές της ΕΕ με επίκεντρο χαμηλής τεχνολογίας και προστιθέμενης αξίας προϊόντα [χαμηλό τμήμα πανευρωπαϊκών αλυσσίδων αξίας]): χαμηλοί μισθοί & αξία περιουσιακών στοιχείων

• Συστηματικές αποτυχίες: το 1ο ΠΟΠ απέτυχε (ορόσημα, ποσό δανεισμού, χρονοδιάγραμμα), το 2ο ΠΟΠ αποτυγχάνει (ο στόχο 120% χρέους/ΑΕΠ ανέφικτος και αυτοτελώς παράλογος)

• Αίτια των συστηματικών αποτυχιών:– Οι μισθοί πρέπει να μειωθούν σε Βαλκανικά επίπεδα– Το κόστος των περιουσιακών στοιχείων πρέπει να απομειωθεί

περαιτέρω– Ένα μεγάλο τμήμα της Ελληνικής οικονομίας πρέπει να

περάσει στα χέρια πολυεθνικών της ΕΕ (Ιδιαίτερα τραπεζικός τομέας, τουρισμός)

Οι στόχοι αυτοί απαιτούν:(a) Περαιτέρω πίεση στους εργαζόμενους(b) Προλεταριοποίηση των μαζικών μεσαίων στρωμάτων(c) Το ελληνικό κεφάλαιο θα υποβαθμισθεί περαιτέρω σε σχέση με

τα δυτικο-ευρωπαϊκάΟι στόχοι αυτοί είναι δύσκολοι και ο κίνδυνος κοινων. Έκρηξης ελλοχεύει.

2. Η στρατηγική της διαπραγμάτευσης εντός της ΟΝΕ με αναδιάρθρωση του χρέους

Βασικά σημεία:

(1) διατήρηση ενός σκέλους της Μνημονιακής στρατηγικής (δανειακές συμβάσεις)(2) αλλαγή του δεύτερου σκέλους (πολιτικών λιτότητας και μεγάλου τμήματος των

δομικών αλλαγών που υπαγορεύει η Μνημονιακή στρατηγική)

• σκέλος δανειακών συμβάσεων: προτείνεται μία περιορισμένη χρονικά ανάπαυλα στην εξυπηρέτηση του χρέους ενώ οι δόσεις των δανειακών συμβάσεων θα συνεχίσουν να εκταμιεύονται. Η ανάπαυλα αυτή θα διαρκέσει μέχρι να ανακάμψει η ελληνική οικονομία και να επιτύχει θετικούς ρυθμούς μεγέθυνσης (π.χ. «ρήτρα ανάπτυξης»). Συνήθως δεν διευκρινίζεται εάν η συσσώρευση τόκων (και άρα η διόγκωση του χρέους) θα συνεχίζεται στη διάρκεια των περιόδων ανάπαυλας. Στις πιο ρηξικέλευθες εκδοχές της: συναινετικό περαιτέρω «κούρεμα» του ελληνικού χρέους.

• εσωτ. οικον. πολιτική: αντικατάσταση προ-κυκλικών πολιτικών λιτότητας με Κεϋνσιανές αντι-κυκλικές πολιτικές (βελτίωση κάποιων κατώτερων μισθολογικών κλιμακίων (ελάχιστος μισθός κλπ.) και εργασιακών ρυθμίσεων (νομοθεσία για απολύσεις κλπ.)] και μία λελογισμένη αύξηση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ)).

• συζητά μία σειρά δομικές αλλαγές στην ελληνική οικονομία: Οι διάφορες εκδοχές αυτής της εναλλακτικής διαφέρουν αρκετά – ή είναι θολές – όσον αφορά τις δομικές αλλαγές αυτές οι οποίες μπορεί να κυμαίνονται από ήπιες παραλλαγές των προβλεπόμενων από τα ΠΟΠ δομικών αλλαγών μέχρι πιο ριζοσπαστικές προτάσεις.

• Τέλος, δημιουργία ενός ευρωπαϊκού πλαισίου βοηθείας για την ανασυγκρότηση της οικονομία (φιλόδοξες παραλλαγές: ευρωπαϊκό «σχέδιο Μάρσαλ», σεμνές παραλλαγές: ευρύτερη και με χαλαρότερους όρους χρήση των υπαρχόντων ευρωπαϊκών πλαισίων (π.χ. ΕΣΠΑ).

Ανέφικτος συμβιβασμός:• Η λογική της προ-κυκλικής αναδιάρθρωσης είναι εντελώς αντίθετη

με αυτή της αντι-κυκλικής αναδιάρθρωσης και δεν μπορούν να συμβιώσουν

• Η αντι-κυκλική αναδιάρθρωση απαιτεί πολύ περισσότερο χρόνο και έχει αμφίβολα αποτελέσματα. Η προ-κυκλική αναδιάρθρωση απηχεί την βαθύτερη λογική του καπιταλιστικού συστήματος. Η περίπτωση της αντι-κυκλικής και επεκτατικής αναδιάρθρωσης δοκιμάσθηκε και απέτυχε. Μία καπιταλιστική κρίση υπερσυσσώρευσης δεν αντιμετωπίζεται με επιπλέον ενίσχυση της συσσώρευσης κεφαλαίου ακόμη και αν αυτό συνοδευθεί με πολιτική λιτότητας έναντι της εργασίας. Μόνο όταν υπάρξει απαξίωση των υπερσυσσωρευμένων κεφαλαίων μπορεί να ξαναρχίσει βιώσιμα η συσσώρευση.

• Η μόνη περίπτωση να «μπολιασθούν» οι δύο αυτές αντίθετες λογικές είναι εάν η προ-κυκλική αναδιάρθρωση έχει εν πολλοίς επιτύχει οπότε θα έχει την πολυτέλεια να υιοθετήσει μέτρα και ιδέες μίας πιο επεκτατικής οικονομικής πολιτικής.

• Σοβαρά τεχνικά προβλήματα και ανακολουθίες αυτής της εναλλακτικής στρατηγικής. Ενδεικτικά, οι όροι του ΕΣΠΑ έχουν ήδη σιωπηρά χαλαρώσει εξαιρετικά (π.χ. ύψος και χρόνος καταβολής της εθνικής συμμετοχής, ελληνικό μερίδιο του ΕΣΠΑ) αλλά η απορροφητικότητα – δηλαδή η πρακτική χρήση του – είναι οικτρή. Το βασικό αίτιο γι’ αυτό είναι ότι σε συνθήκες βαθειάς ύφεσης τα ιδιωτικά κεφάλαια είναι εξαιρετικά διστακτικά να επενδύσουν ακόμη και με εξωφρενικά προνομιακούς όρους.

• Η πιο σημαντική αδυναμία αυτής της στρατηγικής όμως αφορά το βαθύ δομικό πρόβλημα της παραγωγικής δομής της ελληνικής οικονομίας. Η Μνημονιακή στρατηγική προτείνει μία αναδιάρθρωση της με βάση την λογική της «κινεζοποίησης». Η εναλλακτική στρατηγικής της επαναδιαπραγμάτευσης του Μνημονίου δεν έχει μία συγκροτημένη πρόταση επ’ αυτού.

• Παλιότερα, η στρατηγική αυτή πρότεινε επίσης τον μηχανισμό των «ευρω-ομολόγων». Δηλαδή τον κοινό δανεισμό όλων των χωρών της ΟΝΕ έτσι ώστε να επιτύχουν χαμηλότερα επιτόκια. Η ιδέα αυτή απορρίφθηκε από τις χώρες του ευρω-κέντρου καθώς θα επιβάρυνε τους όρους δανεισμού τους (πρακτικά έχουν αρνητικά επιτόκια). Επίσης, είναι εν μέρει αδιάφορος για τις χώρες που έχουν υπαχθεί σε Μνημόνια καθώς ακόμη και το επιτόκιο του «ευρω-ομολόγου» θα είναι υψηλότερο από αυτό των δανείων από την τρόικα.

Τελευταία παραλλαγή

• Όχι κούρεμα του χρέους αλλά αμοιβαιοποίηση του (σχέδιο PADRE, Milios-Lapatsioras-Sotiropoulos)

• Δεν λύνει αλλά επιδεινώνει το πρόβλημα υπερσυσσώρευσης

• Κάνει την ΕΚΤ μία bad bank: απαράδεκτο για τα ηγεμονικά δυτικο-ευρωπαϊκά συμφέροντα και τεχνικά προβληματικό

3. Η στρατηγική της εξόδου από την ΟΝΕ με παραμονή εντός της ΕΕ και αναδιάρθρωση του χρέους

• Δύο παραλλαγές: (α) συγκρουσιακή έξοδο από την ΟΝΕ και (β) συναινετική έξοδο από την ΟΝΕ.

• Μονήρης λογική: Θεωρεί ότι η έξοδος από την ΟΝΕ θα ξαναδώσει τα εργαλεία της νομισματικής και συναλλαγματικής πολιτικής στη χώρα. Με τον τρόπο αυτό – και μέσω της ανταγωνιστικής υποτίμησης – θα βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα των διεθνώς εμπορεύσιμων ελληνικών προϊόντων και συνεπώς το εμπορικό ισοζύγιο και κατ’ επέκταση το ισοζύγιο εξωτερικών τρεχουσών συναλλαγών. Επίσης, η διαδικασία αυτή, λόγω αύξησης της τιμής των εισαγόμενων προϊόντων, θα οδηγήσει σε μία ορισμένη παραγωγική ανασυγκρότηση της ελληνικής οικονομίας καθώς θα υπάρξει υποκατάσταση εισαγωγών (δηλαδή θα αναπτυχθούν εγχώριες διαδικασίες παραγωγής των εισαγόμενων προϊόντων). Το πρώτο σκέλος της (η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας μέσω υποτίμησης) είναι από μόνο του εξαιρετικά ευάλωτο.

• Για να υπάρξει μία ουσιαστική και βιώσιμη αύξηση της ανταγωνιστικότητας δεν αρκεί η συναλλαγματική υποτίμηση που από μόνη της έχει μόνο βραχύβια αποτελέσματα

• Μία σοβαρή βελτίωση της ανταγωνιστικότητας απαιτεί βαθιές αλλαγές στην παραγωγική δομή της οικονομίας (π.χ. πετρελαιοειδή)

• Στο σημείο αυτό έρχεται να απαντήσει το δεύτερο σκέλος αυτής της στρατηγικής (δηλ. η υποκατάσταση εισαγωγών). Όμως αν η διαδικασία αυτή αφεθεί στην ιδιωτική πρωτοβουλία είναι εξαιρετικά αργή και αμφίβολη. Αν προωθηθεί μέσω του κρατικού παρεμβατισμού αυτό απαιτεί οικονομικό σχεδιασμό και ισχυρές διακριτές βιομηχανικές πολιτικές που απαγορεύονται στα πλαίσια της ευρωπαϊκής Κοινής Αγοράς.

• Βασική αδυναμία της στρατηγικής αυτής: παραγνωρίζει το βαθύ δομικό πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας και προσπαθεί να το αντιμετωπίσει εμμέσως μέσω του νομισματικού βραχίονα.

• Στην συναινετική εκδοχή της η αναγκαία αναδιάρθρωση προσκρούει στις θεσμικές απαγορεύσεις της ΕΕ

• Στην συγκρουσιακή παραλλαγή της οδηγεί αναγκαστικά στην συνολική έξοδο και από την ΟΝΕ και από την ΕΕ. Αυτό το συνεπακόλουθο η δεύτερη αυτή εκδοχή είτε το παραγνωρίζει είτε το υπεκφεύγει. Το αποτέλεσμα είναι το οικονομικό σχέδιο της να είναι ελλιπές και μη-ρεαλιστικό.

• Ένα ιδιαίτερο πρόβλημα:Η έξοδος από την ΟΝΕ κατ’ εντολή του ευρω-κέντρου (π.χ. σχέδιο Deutsche Bank, προτάσεις Πισσαρίδη):

Καταστροφικό για τα λαϊκά συμφέροντα (διπλή υποτίμηση: εσωτ. & εξωτ. σε βάρος τους)

Υπαγωγή της χώρας και τυπικά σε μία εξωτ. ζώνη αυξημένης εξάρτησης από το ευρω-κέντρο

4. Η στρατηγική της αποδέσμευσης από την ΕΕ

αναγνώριση των βαθιών δομικών προβλημάτων της παραγωγικής δομής της ελληνικής οικονομίας

στα πλαίσια της ευρωπαϊκής ιμπεριαλιστικής ενοποίησης δεν υπάρχουν θετικές προοπτικές για την Ελλάδα

υιοθέτηση ενός υποδείγματος αυτόκεντρης ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας προς όφελος των λαϊκών συμφερόντων και σε σοσιαλιστική κατεύθυνση

Μία εθνική οικονομία που να έχει εσωτερική συνοχή (και ιδιαίτερα ισχυρές διακλαδικές διασυνδέσεις προς τα εμπρός και προς τα πίσω), να λειτουργεί με κριτήριο τις δικές της ανάγκες και να ακολουθήσει μία αυτοτελή και διακριτική εξωτερική οικονομική πολιτική.

Αυτός ο στρατηγικός στόχος δεν χωρά μέσα στα πλαίσια της ΕΕ (και όχι απλά της ΟΝΕ).

Πρόγραμμα βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων αξόνων.

Βραχυπρόθεσμοι άξονες:(1) Έξοδος από την ΕΕ (και συνεπώς και από την ΟΝΕ) για να γίνει δυνατή η υλοποίηση του προγράμματος αυτού.(2) Άρνηση πληρωμών και μονομερής διαγραφή του εξωτερικού χρέους.(3) Επιβολή ελέγχων στην κίνηση των κεφαλαίων έτσι ώστε να αποτραπεί η φυγή κεφαλαίων στο εξωτερικό.(4) Εθνικοποίηση του τραπεζικού συστήματος. (5) Σύστημα προοδευτικής φορολογίας για να εξευρεθούν πόροι από την φορολόγηση του εισοδήματος και του πλούτου του κεφαλαίου) με την ταυτόχρονη πάταξη της φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής του κεφαλαίου και των ανώτερων εισοδηματικά στρωμάτων.(6) Ελεγχόμενη διολίσθηση της ισοτιμίας του νομίσματος μαζί με ένα σύστημα ελέγχου των τιμών (αποφυγή πληθωριστικών αυξήσεων). Αξιοποίηση άλλων εργαλείων (π.χ. σύστημα πολλαπλών συναλλαγματικών ισοτιμιών, εμπορικές συναλλαγές barter, currency swaps κλπ.).

• Ο καθοριστικός όμως μακροπρόθεσμος πυλώνας του είναι η σχεδιασμένη παραγωγική αναδιάρθρωση της οικονομίας που μπορεί να γίνει μόνο με κοινωνική ιδιοκτησία και έλεγχο των βασικών οικονομικών κλάδων.

• Αυτή η σχεδιασμένη παραγωγική αναδιάρθρωση προϋποθέτει αλλά και συνεπάγεται ανάλογη βιομηχανική πολιτική (δημιουργίας, προστασίας και στήριξης συγκεκριμένων κλάδων) και εμπορική πολιτική.