Greece. The impossibility of “stepping back”

!!made in athens:Layout 1 8/9/12 8:15 PM Page 1

13η ∆ΙΕΘΝΗΣ EΚΘΕΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ - LA BIENNALE DI VENEZIACOMMON GROUND∆ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: DAVID CHIPPERFIELD

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗMADE IN ATHENS

ΕΘΝΙΚΟΙ ΕΠΙΤΡΟΠΟΙ - ΕΠΙΜΕΛΗΤΕΣ: ΠΑΝΟΣ ∆ΡΑΓΩΝΑΣ - ΑΝΝΑ ΣΚΙΑ∆Α

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ

13th INTERNATIONAL ARCHITECTURE EXHIBITION - LA BIENNALE DI VENEZIACOMMON GROUNDDIRECTOR: DAVID CHIPPERFIELD

GREEK PARTICIPATIONMADE IN ATHENS

COMMISSIONERS - CURATORS: PANOS DRAGONAS - ANNA SKIADA

HELLENIC MINISTRY OF ENVIRONMENT, ENERGY AND CLIMATIC CHANGE


13th International Exhibition of Architecture - la Biennale di VeneziaGreek participation

Commissioners - Curators: Panos Dragonas, Anna Skiada.Organized by the Hellenic Ministry of Environment, Energy and Climatic Change with the collaboration of theConsulate of Greece in Venice.

EXHIBITIONInstallation Design: Panos Dragonas, Anna Skiada.Collaborators: Varvara Christopoulou, Maria Bourdi, Maria Chassioti, Ioannis Selimiotis.

Exhibitors:Andreas Angelidakis, ANTONAS Office (Aristide Antonas, Katerina Koutsogianni), Aesopos Architecture, AREA Ar-chitecture Research Athens (Styliani Daouti, Giorgos Mitroulias, Michaeljohn Raftopoulos), buerger katsota ar-chitects (Stephan Buerger, Demetra Katsota), decaARCHITECTURE (Alexandros Vaitsos, Carlos Loperena, EleniZabeli), draftworks* (Christiana Ioannou, Christos Papastergiou), Point Supreme Architects (Konstantinos Pantazis,Marianna Rentzou).D. & S. Antonakakis, T. Argyropoulos & C. Decavallas, Atelier Bow - Wow, I. Bertaki / C. Loukopoulou / C. Paniyiris,BIG, Boyd Cody Architects, Divercity (N. Travasaros, D. Karampelia, D. Travasaros, C. Achtypi, C. Dimitroukas), do-xiadis+ (T. Doxiadis, I. Vonderthann), P. Dragonas & V. Christopoulou, D. Fatouros, FORA (Joao Fagulha, RaquelOliveira and Joao Ruivo), C. Gkikas & E. Filtsou, ISV Architects (B. Ioannou, T. Sotiropoulos, A. van Gilder), KlabArchitecture - Konstantinos Lambrinopoulos, K. Krokos, ksestudio (S. Krimizi, K. Kyriakou), N. Ktenas, Μ. Nikolout-sou & M. Filippidis, E. Scroumbelos, Solid Objectives - Idenburg Liu (Florian Idenburg, Ioannis Kandyliaris, Ilias Pa-pageorgiou), D. Sotovikis / A. Sotovikis / C. Batziou, tense architecture network (T. Andrianopoulos, C. Mavros, T.Bampanelos), N. Valsamakis, I. Vikelas, Τ. Ch. Zenetos.Kerameikos Metaxourgeio (KM) Properties. Presentation designed by: Lamb and Lamp design group. Video docu-mentation by: Yiannis Gaitanidis. Coordination: Evridiki IoannidiPhotographs: Charalambos Louizidis & Aikaterini - Niki Glinou, Yiorgis Yerolymbos, architects/photographers. Di-mitris Michalakis, photographer.Video installation: Angelos Frantzis.Sound installation: Angelos Frantzis, Nikos Triantafyllou.Entrance graffiti: b.Production: LTH advertising.Design of printed material: Ioanna Kostika.Installation construction: Gavriil Michalis.

CATALOGUEEditors | Coordinators: Panos Dragonas, Anna Skiada.Production: LTH advertising.Design: Ioanna Kostika.Proof reading: Dora Sella.Translations: Susan Apostolakis.Cover photographs: Yorgis Yerolymbos.Image sources: Architecture in Greece Archive: pp.242-243. Kyriakos Krokos Archive: pp.262-263. Elias ScroumbelosArchive: pp.240-241. Unless otherwise stated all other images and drawings were provided by the authors and ex-hibitors.

The exhibition and catalogue are jointly funded by Greece and the European Union.

The exhibition is under the patronage of the Municipality of Athens.With the kind support of the HellenicNational Centre for Maps & Cartographic Heritageand the Onassis Foundation.The exhibition and the catalogue are jointly funded by Greece and the European Union.

©2012 Ministry of Environment, Energy and Climatic Change©for the texts: the authors


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος, Σ. Αλεξιάδης,Γενικός Γραµµατέας Χωροταξίας και Αστικού ΠεριβάλλοντοςMade in Athens, Π. ∆ραγώνας, Α. Σκιαδά

Η κρίση του δηµόσιου χώρου και η ανάκτηση των κοινώνMade in Athens 1833-1933: Κοινό και µη κοινό έδαφος, Γ. ΠανέτσοςΜικρές Αθήνες. Ένα λιγότερο γνωστό πρόσωπο της ΕΑΧΑ ΑΕ, Ν. ΓαλάνηΗ Αθήνα πέρα από την κρίση, Π. Τουρνικιώτης Ανάπλαση του φαληρικού όρµου, Renzo Piano Building Workshop∆ιάχυτη Αθήνα: δίκτυα, καταναλωτισµός και κρίση, Γ. ΑίσωποςΕπανάχρηση: Μια νέα αστική συνείδηση, Η. ΚωνσταντόπουλοςΟι πολλές όψεις της αθηναϊκής ταυτότητας, Α. ΚαλαντίδηςStreet art, b.Ασάρωτη πόλις. Τέχνη και δηµόσιος χώρος στη σύγχρονη Αθήνα,Γ. Τζιρτζιλάκης «Κοινοποιήστε!» Ν. ΑναστασόπουλοςΧώροι ενσαρκωµένης δηµοκρατίας, Αθήνα 2012, Θ. ∆οξιάδηςΑυτοδιαχειριζόµενο Πάρκο Ναυαρίνου & Ζωοδόχου Πηγήςλόκαλ/athensΠροσωρινό πάρκο ∆ηµοσίου Σήµατος, Θ. ∆οξιάδηςΟ Βράχος, αρχιτέκτονες doxiadis+Αθήνα, κλίνουσα την όραση, σε τράνζιτ, Π. ΜπαµπασίκαςΗ Αθήνα κινηµατογραφηµένη σαν ριγκ, Μ. Κατσουνάκη

Η αθηναϊκή πολυκατοικία και η µοντέρνα παράδοσηΠολυκατοικίες, ∆. ΦιλιππίδηςΠολυκατοικία στην οδό Σεµιτέλου, αρχιτέκτων Ν. ΒαλσαµάκηςΠολυκατοικία στην οδό Πατησίων, αρχιτέκτων ∆. ΦατούροςΠολυκατοικία στην οδό Ηρώδου Αττικού, αρχιτέκτων Η. ΣκρουµπέλοςΠολυκατοικία στη Λεωφόρο Αµαλίας, αρχιτέκτονες Τ. Ζενέτος, Μ. ΑποστολίδηςΠολυκατοικία στην οδό Λουκιανού και ∆εινοκράτους, αρχιτέκτονες Θ. Αργυρόπουλος, Κ. ∆εκαβάλλαςΣυγκρότηµα πολυκατοικιών µε καταστήµατα και κινηµατογράφο στη Λεωφόρο Κηφισίας, αρχιτέκτων Ι. ΒικέλαςΠολυκατοικία στην οδό Εµµανουήλ Μπενάκη, αρχιτέκτονες ∆. & Σ. ΑντωνακάκηΗ µετέωρη αρχιτεκτονική και η συνεκτική αστικότητα, ∆. ΦατούροςΜοντερνισµός χωρίς ουτοπία, Α. ΓιακουµακάτοςΑνακατασκευή πολυκατοικίας. Ιδιωτικό µουσείο, αρχιτέκτων Κ. Κρόκος«∆ικατοικία» στη Λεωφόρο Κύπρου, Παπάγου, αρχιτέκτων Ν. ΚτενάςΠολυ/µονο-κατοικία, αρχιτέκτων Γ. ΑίσωποςΠολυκατοικία στο Παγκράτι, αρχιτέκτονες Π. ∆ραγώνας, Β. Χριστοπούλου«Βατήρας». Πολυκατοικία στη Βούλα, αρχιτέκτονες ∆. Σοτοβίκης, Α. Σοτοβίκης, Κ. ΜπάτζιουΠολυκατοικία στη Νέα Σµύρνη, αρχιτέκτονες ΜPLUSΜ Urban Lofts, Γκάζι, αρχιτέκτονες Χ. Γκίκας, Ε. ΦίλτσουUrban Cubes, Klab ArchitectureUptown Residences. Οικιστική ανάπτυξη στον Άγιο Θωµά Αµαρουσίου,αρχιτέκτονες Χ. Λουκοπούλου, Η. Μπερτάκη, Κ. ΠανηγύρηςOYSTER ISV Smart flats, ISV ArchitectsOne Athens. Μετασκευή κτιρίου Γραφείων ∆οξιάδη σε κτίριο κατοικιών, αρχιτέκτονες Divercity & ΤracΠάνω (στην Πολυκατοικία), tenςe architecture networktan

6ΓΟΚ (γεγονότα οικοδοµικής κριτικής), αρχιτέκτονες ksestudioΑλλαγή παραδείγµατος: Κεραµεικός - Μεταξουργείο, Αθήνα, Ι. Τσάκωνας18 Steps, αρχιτέκτονες FORA, Fagulha, Oliveira, Ruivo Party wall, αρχιτέκτονες Solid Objectives - Idenburg Liu (SO – IL)Holy Road, αρχιτέκτονες BIG - Bjarke Ingels GroupΚτίριο κατοικιών στην οδό Κεραµεικού, Atelier Bow-Wow Συγκρότηµα κατοικιών στην οδό Ιάσονος, Μεταξουργείο, Boyd Cody ArchitectsΗ ανώνυµη παράδοση της πολυκατοικίας, R. WoditschΜόχθος, Πόλη, Αρχιτεκτονική: η Αθήνα ως Περίπτωση, P.-V. Aureli, M. Shéhérazade Giudici, Π. Ησαΐας

Got To Be Real 1 + 2, Α. ΦραντζήςA Strange Day, Α. Φραντζής, Ν. ΤριανταφύλλουΗ εγκατάσταση στο ελληνικό περίπτερο, Π. ∆ραγώνας, Α. Σκιαδά, Β. Χριστοπούλου, Μ. Μπούρδη, Μ. Χασιώτη

Βιογραφικά συντελεστών

Νέες αρχιτεκτονικές αφηγήσεις για την ΑθήναΗ ανανέωση του σχεδιαστικού ήθους, Π. ∆ραγώναςΠεριφερειακές κεντρικότητες, Γ. Αίσωπος Πληθυσµοί Αποσπασµάτων, ANTONAS OfficeAthens Charting, AREA Architecture Research AthensΠ.Χ.ΑΘΗΝΑ, buerger katsota architectsΕλλάδα. Γιατί είναι αδύνατον να κάνει «ένα βήµα πίσω»,E. Baraona PohlΤρολ Καζίνο, Α. ΑγγελιδάκηςΑθήνα, Βορειοδυτικό Πέρασµα, draftworks*Προτάσεις για την Αθήνα, Point Supreme ΑρχιτέκτονεςBedrooms, decaARCHITECTURE

88

1100

16182633404460687278

91100106112116120122129

218220237238240242244246248250253262264266268270272274275278

280282284286288296298300302304306313

322327328

330

138140148156164172180

184192200208


madeINathens 8 <

Socrates Alexiadis,

ArchitectGeneral Secretary for Regional Planning and Urban Development

The architecture is often an invaluable source about the lifestyle and the evolution of cities, as wellas a “library” regarding the history of the values, the culture and the development of every nation. Inother words, it is the means to understand how common things work and at the same time to createour personal shelter.

Since architecture is a form of art that serves man, it should be implemented and applied for his in-terest. In the times of crisis we are going through, architecture lands and changes from a means to im-plement desire, pleasure and lifestyle into a means of management as far as common problems, goods,ideas and values are concerned.

As part of a new vision regarding the role of architecture within the standards of the past decade’s pro-sperity, we have to lay emphasis on the idea of community, of public space, surpassing the impor-tance of the individual, to highlight and protect the common ground.

The Greek participation in this year's Biennale presents and composes the "mosaic" of the Athenianurban landscape, in the period of the economic crisis, through two themes, the private sector andpublic space. The first shows the development of the typology of the building with twenty-five stru-ctures by both known and unknown creators. The second highlights the positive aspect of the crisisand its impact on the public space through initiatives - interventions of creative teams of the city andthe architects’ design proposals.

The expo participation aims to highlight the positive forces that are formed within the critical presentwhile also outlining a better future for the city and its architecture. The goal of YPEKA (Ministry of En-vironment, Energy & Climate Change) is not only the participation in this discussion of the 13th Bi-ennale of Architecture, and the distinct Greek presence, but above all, the emergence of modern Greekarchitectural work, and membership in international affairs.


madeINathens 180 <

ΕΛΛΑ∆Α:ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ Α∆ΥΝΑΤΟΝ ΝΑ ΚΑΝΕΙ «ΕΝΑ ΒΗΜΑ ΠΙΣΩ»GREECE: THE IMPOSSIBILITY OF ‘STEPPING BACK’ETHEL BARAONA POHL | DPR-BARCELONA

The current socio political and economic situation inGreece is going through the hardest moments since thecountry joined the euro, due both to the world finan-cial crisis and uncontrolled government spending. Thisepic fail of the global financial markets, which also rep-resents an ethic fail, has been felt in the architecturalscenario inasmuch as architecture is deeply related tothe economy. Representing the current situation in aglobal architecture event, such as the Venice Biennale,may be a difficult task, because we cannot deny thatarchitecture has been valued almost exclusively withrespect to economics in the past ten years, and thiscrash is affecting medium and small practices world-wide.

Manfredo Tafuri pointed in 1969, on his essay “Towarda Critique of Architectural Ideology”1 that “those whomay wish to link architecture with the destiny of thecity, can only conceive of the city itself as the specificsite of technological production and as a technologi-cal product in itself.” If we analyze the development ofarchitecture and urban planning in the past decades, itseems that we are still living in the same state-of-the-world that we lived in 1969. To understand this, justread the words of Keller Easterling on her essay “Zone:The Spatial Softwares of Extrastatecraft”2: “Todayurban space has become a mobile, monetized technol-ogy, and some of the most radical changes to the glob-alizing world are being written, not in the language oflaw and diplomacy, but rather in the spatial informa-tion of infrastructure, architecture and urbanism.” Ulti-mately, both Tafuri and Easterling are talking about therelationship between architecture and political powerand, of course, economics. According to this, the mainfact here can be the question about how to reinforce

Η τρέχουσα κοινωνικοπολιτική και οικονοµική κατά-σταση στην Ελλάδα βρίσκεται στο δυσκολότερο σηµείοτης από τότε που η χώρα υιοθέτησε το ευρώ λόγω τόσοτης παγκόσµιας οικονοµικής κρίσης όσο και των ανεξέ-λεγκτων δηµόσιων δαπανών. Αυτή η επική αποτυχία τωνπαγκόσµιων χρηµατοοικονοµικών αγορών, που αντι-προσωπεύει συγχρόνως και αποτυχία ηθικής, είχε αντί-κτυπο στο αρχιτεκτονικό σκηνικό στο βαθµό που η αρχι-τεκτονική έχει βαθύτατες διασυνδέσεις µε την οικονο-µία. Η αντιπροσώπευση της τρέχουσας κατάστασης σεένα διεθνές αρχιτεκτονικό γεγονός, όπως η Μπιενάλετης Βενετίας, µπορεί να είναι εγχείρηµα δύσκολο, διότιδεν µπορούµε να αµφισβητήσουµε το γεγονός ότι τα τε-λευταία δέκα χρόνια η αξία της αρχιτεκτονικής έχει εκτι-µηθεί σχεδόν αποκλειστικά µε βάση οικονοµική και τοκραχ αυτό έχει αντίκτυπο σε µικρού και µεσαίου µεγέ-θους αρχιτεκτονικά γραφεία ανά τον κόσµο.

Ο Manfredo Tafuri έθεσε το ζήτηµα το 1969, στο δο-κίµιό του «Προς µία Κριτική της Αρχιτεκτονικής Ιδεολο-γίας»1, ότι «όσοι θα ήθελαν να συσχετίσουν την αρχι-τεκτονική µε τη µοίρα της πόλεως, µπορούν µόνον νακατανοήσουν την ίδια την πόλη ως συγκεκριµένη τοπο-θεσία τεχνολογικής παραγωγής και αυτή καθεαυτή τηνπόλη ως τεχνολογικό προϊόν». Αν αναλύσουµε την ανά-πτυξη της αρχιτεκτονικής και της πολεοδοµίας κατά τηδιάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, φαίνεται σαφές ότιζούµε ακόµα στην ίδια κατάσταση του κόσµου που βιώ-ναµε το 1969. Για να κατανοήσουµε το γεγονός αυτό,αρκεί να διαβάσουµε τα λόγια τής Keller Easterling στοδοκίµιό της «Ζώνη: Τα Χωρικά Λογισµικά της ΕιδικήςΠολιτικής ∆εξιοτεχνίας»2: «Ο αστικός χώρος σήµεραέχει καταστεί κινητή χρηµατοποιηµένη τεχνολογία, καιµερικές από τις πιό ριζοσπαστικές αλλαγές σε µια παγκο-σµιοποιηµένη υφήλιο καταγράφονται, όχι µε τη γλώσσα

«Η κριτική πράξη θα αποτελείται από µία ανασύνθεση των θραυσµάτων, αφού έχουν ιστοριοποιηθεί: στο ″ξαναµο-ντάρισµά″ τους». Manfredo Tafuri, Η Σφαίρα και ο Λαβύρινθος

“The critical act will consist of a recomposition of the fragments once they are historicized: in their “remontage”.Manfredo Tafuri, The Sphere and the Labyrinth

1. Manfredo Tafuri, Toward a Critique of Architectural Ideology [1969], που εκδόθηκε στον τόµο Architecture theory since 1968. Edi-ted by K. Michael Hays, MIT Press, 1998.2. Keller Easterling,“Zone: The Spatial Softwares of Extrastatecraft”. http://places.designobserver.com/feature/zone-thespatial-softwares-of-extrastatecraft/34528/ [επίσκεψη στην ιστοσελίδα τον Ιούνιο 2011].3. Andrea Branzi, “No-Stop City, Residential Parking, Climatic Universal System” Domus 496 [Μάρτιος 1971].


> 181

the architectural discourse and transform the financialdownturn into the return of critical thinking.

If we are able to abandon the historical pessimism inwhich media have us immersed daily, the crisis of valuesof the past decade can be, in the current moment, thecatalyst of a new understanding of the organic natureof the city. Andrea Branzi wrote in 19713 “the city nolonger “represents” the system, but becomes the sys-tem itself.” In order to take an in-depth look at this phe-nomenon created by the relationship between the cityand the system and with the aim to understand howyoung Greek architects are reacting to this with a ra-dical utopian sight, far behind from an anachronisticnostalgia (remembering here Andrea Huyssen, “nostal-gia can be a utopia in reverse.”), there is a need to rec-ognize that after years of consecutive financial crises,they are actively working with a critical approach, look-ing for restructuring society and space, with the aim totransform that “system” which for Branzi is the city. Inthis context we cannot deny the importance of know-ing our local history and how it relates with the globalcontext. Nowadays, this knowledge is more neededthan ever, inasmuch as every local action is globallyconnected with new forms of communication and in-formation exchange.

To define contemporary Greek architecture, maybe themore accurate description lies behind a process of re-flection; A process that is passing through a transfor-mation from the ʻbuiltʼ into research, projects, andideas. We are witnessing a movement among youngGreek architects in search of responses. Against thefeeling of being “architects in the vacuum”, there is aneed for a redefinition of the practice insofar as the fi-nancial crisis has an effect of questioning our social andcultural approach. The demand for objectivity and therejection of the current situation constitute the start-ing point for a new achievement in the architecturalarena, which is that architects are conscious again oftheir political implications and how they can use archi-tecture to create a disruptive new reality, far away fromthe established in recent years. The subversion of mar-ket values and the renewed interest in the raison d'êtreof architecture can be easily recognized in the work ofarchitects such as Aristidi Antonas, draftworks*, An-dreas Angelidakis, and Point Supreme, among manyothers. We can use here Massimo Scolariʼs words, when

1. Manfredo Tafuri, Toward a Critique of Architectural Ideology [1969]. Published on Architecture theory since 1968. Edited by K. MichaelHays, MIT Press, 1998.2. Keller Easterling,“Zone: The Spatial Softwares of Extrastatecraft”. http://places.designobserver.com/feature/zone-thespatial-softwares-of-extrastatecraft/34528/ [visited in June 2012].3. Andrea Branzi, “No-Stop City, Residential Parking, Climatic Universal System” Domus 496 [March 1971].

του νόµου και της διπλωµατίας, αλλά µάλλον µέσα στηχωρική πληροφορία των υποδοµών, της αρχιτεκτονικήςκαι της αστικότητας». Σε τελική ανάλυση τόσο ο Tafuriόσο και η Easterling µιλούν για τη σχέση ανάµεσα στηναρχιτεκτονική και στην πολιτική ισχύ, που σαφώς σχετί-ζεται µε τα οικονοµικά της υπόθεσης. Σύµφωνα µε τηνάποψη αυτήν, το κυρίως θέµα εδώ µπορεί να είναι τοερώτηµα περί του πώς να ενισχύσουµε τον αρχιτεκτο-νικό λόγο και να µεταµορφώσουµε την οικονοµική κρί-ση σε επιστροφή της κριτικής σκέψης.

Αν µπορούσαµε να βάλουµε στην άκρη την ιστορικήαπαισιοδοξία µέσα στην οποία µας βυθίζουν τα µέσαενηµέρωσης σε καθηµερινή βάση, η κρίση αξιών της τε-λευταίας δεκαετίας µπορεί να είναι κατά την τρέχουσαστιγµή ο καταλύτης για µια νέα κατανόηση της οργανι-κής φύσης της πόλης. Ο Andrea Branzi έγραψε το 19713

ότι «η πόλη παύει να «αντιπροσωπεύει» το σύστηµα,αλλά γίνεται η ίδια το σύστηµα». Για να παρατηρήσουµελεπτοµερώς το φαινόµενο αυτό που δηµιουργείται απότη σχέση ανάµεσα στην πόλη και το σύστηµα και µε απώ-τερο σκοπό να κατανοήσουµε πώς οι νέοι Έλληνες αρ-χιτέκτονες αντιδρούν σε αυτό µε ριζοσπαστική ουτοπικήαντίληψη, που απέχει µακράν της αναχρονιστικής νο-σταλγίας (ενθυµούµενοι εδώ τι είπε ο Andreas Huyssen:«η νοσταλγία µπορεί να είναι µια ουτοπία αντεστραµ-µένη»), υφίσταται η ανάγκη να αναγνωρίσουµε ότιύστερα από συνεχείς οικονοµικές κρίσεις εργάζονταιενεργά χρησιµοποιώντας προσέγγιση κριτική, καθώςαναζητούν την αναδόµηση της κοινωνίας και του χώρου,µε σκοπό να µεταµορφώσουν εκείνο το «σύστηµα», πουγια τον Branzi είναι η πόλη. Σε αυτό το πλαίσιο δεν µπο-ρούµε να αρνηθούµε τη σηµασία που έχει να γνωρί-ζουµε την τοπική µας ιστορία και πώς αυτή σχετίζεται µετο παγκόσµιο πλαίσιο –σήµερα η γνώση αυτή χρειάζεταιπερισσότερο από ποτέ άλλοτε– καθόσον κάθε τοπικήδράση συνδέεται παγκόσµια µε νέες µορφές επικοινω-νίας και ανταλλαγής πληροφοριών.

Για να προσδιορίσουµε τη σύγχρονη ελληνική αρχιτε-κτονική, ίσως η πιο ακριβής περιγραφή έγκειται σε µιαδιαδικασία συλλογισµού. Μια διαδικασία που διατρέχε-ται από τη µεταµόρφωση από τη «δόµηση» στην έρευνα,τα έργα και τις ιδέες: είµαστε µάρτυρες µιας κίνησης ανά-µεσα στους νέους έλληνες αρχιτέκτονες, που αναζητούναπαντήσεις. Έναντι στην αίσθηση ότι είναι «αρχιτέκτο-νες στο κενό», υφίσταται η ανάγκη για αναπροσδιορι-σµό της πρακτικής στο βαθµό που η οικονοµική κρίση


µάς έχει βάλει στη διαδικασία της εξέτασης της κοινωνι-κής και πολιτιστικής µας προσέγγισης. Η ανάγκη για αν-τικειµενικότητα και η απόρριψη της τρέχουσας κατά-στασης συνιστούν την απαρχή ενός νέου επιτεύγµατοςστο χώρο της αρχιτεκτονικής, το οποίο είναι ότι οι αρ-χιτέκτονες έχουν για ακόµα µία φορά αντίληψη των πο-λιτικών συνεπειών τους και του τρόπου µε τον οποίοµπορούν να χρησιµοποιήσουν την αρχιτεκτονική για ναδηµιουργήσουν µια ανατρεπτική νέα πραγµατικότητα,που απέχει παρασάγγας από το κατεστηµένο των τελευ-ταίων ετών. Η καταβύθιση της αξίας των αγορών και ηανανέωση του ενδιαφέροντος για το λόγο ύπαρξης τηςαρχιτεκτονικής µπορούν να αναγνωριστούν στο έργοαρχιτεκτόνων όπως, µεταξύ πολλών άλλων, του Αρι-στείδη Αντονά, των draftworks*, του Ανδρέα Αγγελι-δάκη και των Point Supreme. Εδώ µπορούµε να χρη-σιµοποιήσουµε τα λόγια τού Massimo Scolari, πουέγραψε4: «Αυτού του είδους η κριτική στάση, που µέσωτης ανάλυσής της δηµιουργεί τη νέα αρχιτεκτονική, επι-λέγει να µη µένει στην εφεύρεση ή τη µεγάλη ιδέα, αλλάνα κινηθεί µε υποµονή και ίσως µε µεγαλύτερη σιγουριάµέσω µιας διαδικασίας αποσαφήνισης». Με αυτήν τηνέννοια τα διάχυτα όρια ανάµεσα στην ουτοπία και τη δυ-στοπία εστιάζονται κριτικά στην αναζήτηση αιτιών καιαπαντήσεων. Οι αρχιτέκτονες έχουν αφήσει πίσω τουςτη µνηµειακότητα σε µια προσπάθεια να πλησιάσουν πε-ρισσότερο τις µικρές λεπτοµέρειες, τη θεωρία, και ναασπαστούν την ιδέα ότι ένας αρχιτέκτων µπορεί να κα-τασκευάσει, ανορθώσει ή εγκαθιδρύσει πολλά άλλαπράγµατα πέραν ενός οικοδοµήµατος. Η εφικτή κατα-νόηση όλων των δυνατοτήτων που κρύβονται πίσω απότη λέξη «αρχιτεκτονική», µπορεί να προκαλέσει νέες δρά-σεις και έργα.

Στο βιβλίο του «Το Τέλος της Ιστορίας και ο ΤελευταίοςΆνθρωπος»5 ο Francis Fukuyama σηµειώνει την ανάγκηδιάκρισης ανάµεσα στο αναγκαίο και στο εξαρτώµενο ήτυχαίο και την ανάγκη για µια απόκριση διανοητική. Ολόγος που δηµιούργησαν οι έλληνες αρχιτέκτονες τα τε-λευταία χρόνια, δεν παραµένει ένα απλό εργαλείο επι-κοινωνίας, αλλά σκοπεύει να καταστεί η διανοητικήαπόκριση που αναζητά ο Fukuyama: ένας καταλύτηςπρος καινούργιους τρόπους σκέψης, µια διαφορετική κα-τανόηση του κόσµου εντός του οποίου ζούµε και έναςτρόπος που µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε τη στάσηαυτή για τη δηµιουργία µιας «νέας αρχιτεκτονικής». Σεκαιρό που αντιµετωπίζουµε το αδύνατο της ιδέας τού

4. Massimo Scolari et al., The New Architecture and the Avant-Garde. Από τη ∆ιεθνή συνάντηση περί αρχιτεκτονικής Architetturarazionale, XV Triennale, [Μιλάνο: Franco Angeli, 1973].5. Francis Fukuyama, “The End of History and the Last Man”. Simon and Schuster, 1992.6. Chantal Mouffe, “Le politique et ses enjeux. Pour une démocratie plurielle.” Paris, La Découverte/MAUSS, 1994.7. Ελληνικές Κοινοβουλευτικές Εκλογές 2012 http://www.guardian.co.uk/world/greek-election-blog-2012/2012/jun/17/greekelections-not-end-hardship [επίσκεψη στην ιστοσελίδα τη 17η Ιουνίου 2012].

he wrote4 “This sort of critical attitude, which in itsanalysis is creating the new architecture, opts not forinvention or the great idea, but rather moves patientlyand perhaps more surely through a process of clarifi-cation.” In this sense, the diffused limits between utopiaand dystopia become critically focused in the searchfor reasons and answers. Architects have left monu-mentality in an attempt of getting closer to small de-tails, to theory, and to embrace the idea that anarchitect can construct, erect or establish many otherthings than an edifice. A feasible understanding of allthe possibilities behind the word “architecture” can bea powerful instigator for new actions and projects.

Francis Fukuyama remarks in ʻThe End of History andthe Last Manʼ5, the need for distinguishing betweenwhat is essential and what is contingent or accidentalin world history and the need for an intellectual re-sponse. The discourse created by Greek architects in re-cent years goes beyond a simple tool of commu-nication. It has the intention of being the intellectualresponse requested by Fukuyama, a catalyst of newways of thinking, a different understanding of the worldwe live in and how we can use this attitude to create a“new architecture”. In times when we are facing the im-possibility of the concept of “stepping back”, this view-point is based in our current social contradictions.However, at the same time, we can be fascinated bythe possibilities of [re]constructing the system from thebasis. If we agree with Chantal Mouffeʼs idea that thereis no identity that is not formed from a difference6

madeINathens 182 <

Ανδρέας Αγγελιδάκης, Domesticated Mountain, 2012.Andreas Angelidakis, Domesticated Mountain, 2012.


«βήµατος πίσω», αυτή η αντιµετώπιση βασίζεται στιςυπάρχουσες κοινωνικές αντιφάσεις, αλλά συγχρόνωςµπορούµε να παραµένουµε γοητευµένοι από τις δυνα-τότητες [ανα]-δόµησης του συστήµατος σε αυτήν τηβάση. Αν συµφωνούµε µε την ιδέα τής Chantal Mouffe,ότι δεν υπάρχει καµία ταυτότητα που να µη σχηµατίζεταιαπό µία διαφορά6, ίσως να είναι δυνατόν να ισχυρι-στούµε ότι από αυτήν τη σπασµωδική εποχή θα προκύ-ψει µια νέα ταυτότητα, πέραν από τις καπιταλιστικέςαντιλήψεις και τον καταναλωτισµό.

Πρέπει να είµαστε αισιόδοξοι. Ο κόσµος εν γένει, καιειδικά ο ∆υτικός κόσµος, χρωστά πολλά στην Ελλάδα,αν και οι χρηµαταγορές και τα µέσα µαζικής ενηµέρωσηςσυνεχίζουν να ισχυρίζονται το αντίθετο. Καθώς έγραφατο άρθρο αυτό, στην Ελλάδα ψήφιζαν στις Κοινοβου-λευτικές Εκλογές του 20127. Θέλω να πιστεύω ότι επι-λέγουν µια νέα µορφή αλληλεγγύης, µε το ιδανικό τηςδηµιουργίας ενός νέου οικονοµικού µοντέλου, που βα-σίζεται περισσότερο σε σχέσεις παρά σε αγορές. Κατάτον ίδιο τρόπο που η Ελλάδα µεταµόρφωσε την ιστο-ρία του κόσµου δηµιουργώντας την ιδέα της «δηµοκρα-τίας» κατά τον 6ο π.Χ. αιώνα, µήπως σήµερα είµαστεµάρτυρες µιας άλλης ιστορικής µεταµόρφωσης που προ-έρχεται από την Ελλάδα, στην οποία ο ρόλος µας ως αρ-χιτέκτονες πρέπει να επανεξεταστεί και να αναδοµηθείσύµφωνα µε αυτές τις νέες πολιτιστικές, κοινωνικοπολι-τικές και οικονοµικές αξιώσεις;

Οπότε σίγουρα θα ήταν σοφό να ρίξουµε µια κοντινό-τερη µατιά στην ελληνική αρχιτεκτονική σκηνή και να συ-νεχίσουµε να µαθαίνουµε από αυτούς.

Βαρκελώνη, 17 Ιουνίου 2012

4. Massimo Scolari et al., The New Architecture and the Avant-Garde. From Architettura razionale, XV Triennale, international sessionof architecture [Milan: Franco Angeli, 1973].5. Francis Fukuyama, ʻThe End of History and the Last Manʼ. Simon and Schuster, 1992.6. Chantal Mouffe, “Le politique et ses enjeux. Pour une démocratie plurielle.” Paris, La Découverte/MAUSS, 1994.7. Greek Legislative Elections 2012 http://www.guardian.co.uk/world/greek-election-blog-2012/2012/jun/17/greekelections-not-end-hardship [visited on June 17th, 2012].

> 183

Αριστείδης Αντονάς, Urban Hall, 2011.Aristidi Antonas, Urban Hall, 2011.

Η Ethel Baraona Pohl είναι αρχιτέκτων, συγγραφέας και blogger. Έχει δηµοσιεύσει άρθρα της σε έντυπα όπως ταDomus, Quaderns, The New City Reader (έκδοση Κωνσταντινούπολης) και MAS Context. Είναι συν-ιδρύτρια τουανεξάρτητου εκδοτικού οίκου dpr-barcelona.

Ethel Baraona Pohl is an architect, writer and blogger. She has written articles for Domus, Quaderns, The NewCity Reader [Istanbul edition] and MAS Context among others. Co-founder of the independent publishing housedpr-barcelona.

maybe it is possible to say that from this convulsetimes a new identity will emerge, far away from capi-talist thinking and consumerism.

We should be optimistic. The world in general and theWestern world in particular owes a lot to Greece, al-though the financial markets and mass media keep sug-gesting the opposite. While writing this article, peopleare voting in Greece on the Greek Legislative Elections20127. I would like to imagine they are choosing a newkind of solidarity, with the ideal of creating a new eco-nomic model, based more on relationships rather thanmarkets. In the same way that Greece transformed thehistory of the world by creating the concept of “demo-cracy” back in the 6th century B.C., what if today weare being witnesses of another historical transforma-tion coming from Greece, in which our role as archi-tects is to be re-visited and restructured, according tonew cultural, socio-political and economic require-ments?

Then definitely, it would be wise to look closer to theGreek architectural scenario and keep on learning fromit.

Barcelona June 17th, 2012


Greece. The impossibility of “stepping back”

Documents

Transcript of Greece. The impossibility of “stepping back”