GOTIKA

Traje od XII - XV veka. Gotiku mozemo tumaiti kao proizvod novog tumaenja sveta, koje se ogleda u nebeskoj i zemaljskoj hijerarhiji sveta. Nestaje strogi dualizam koji je do tad postojao. Materijalni svet je proizvod dobrote stvaranja Boga, a Bog vise ne kaznjava nego prasta.

Gotika umetnost poinje u Francuskoj, tanije u Ile-de-Franceu i siri se u celoj Evropi, poznata pod imenom Opus Modernum ili Francigenum (moderan ili francuski rad). Tek u renesansi dobija ime gotika, kao pogrdno ime za stil koji predstavlja poslednje razdoblje srednjevekovnog stvaranja, kao stil manje vredan, varvarski (gotski). Izraz gotiki je prvenstveno skovan za stil u arhitekturi, a u arhitekturi se karakteristike ovog stila najlakse raspoznaju i dostizu svoju najvisu manifestaciju. Gotika poinje u arhitekturi. Gotika umetnost, kao ni jedan stil do tada, ima tano odreeno mesto i vreme postanka. Javlja se od 1137 - 1144 godine kada je opat Suger preziivao (prosirio i prepravio) opatijsku crkvu u Saint-Denisu, kada je kao savetnik Luja XVI iskovao savez monarhije i crkve i u slavu toga podigao ovu opatiju. Suger je zeleo da ova opatija bude duhovno srediste Francuske, najprestiznjia hodoasnika crkva, te ziza verskih i rodoljubivih oseanja.

Podela Gotike:

1. RANA GOTIKA, period od kraja XII do poetka XIII veka

2. RAZVIJENA GOTIKA, XIII i XIV vek

3. POZNA (CVETNA) GOTIKA, XV i XVI vek

Gradovi postaju centri umetnosti, ali se umetnost i dalje smatra vidom zanata. Osobine: slobodnija kompozicija, proporcionalnost oblika, javlja se lina nota, osim verskih i profane teme (kalendari, zodijaki znaci, profane linosti), sadrzaji su humaniji (roenje Hrista, Poklonjenje mudraca, krunisanje Bogorodice), simboliku zamenjuje naturalizam i realizam.

Gotika umetnost poinje kao lokalna forma, siri se po celoj Evropi, u XIII veku gubi svoju uvoznu ar, a regionalne varijante preovlauju, sredinom XIV veka ove varijante imaju jak meusobni uticaj, pa oko 1400. godine gotika predstavlja homogen, internacionalan stil. Ubrzo posle toga ovo jedinstvo se raspada. Italija sa Firencom stvara ranu renesansu, a Flandrija poznu gotiku.

VAJARSTVO

FRANCUSKA

Gotiko vajarstvo traje od 1150 - 1420. godine. Razvija se iz romanikog vajarstva. Dostiglo vrhunac 1220 - 1420. godine. Do 1200. godine skulptura je bila strogo vezana za arhitekturu, a u poznoj gotici dolazi do odvajanja skulpture od arhitekture. Vajarstvo ostaje u sastavu arhitekture, ali gubi dekorativni karakter i arhaine stilizovane forme. Zagovara se trodimenzionalnost.

Stil XIII veka je idealistiki, odlikuje se vedrinom, plemenitosu i duhovnosu, od XIV veka idealizam zamenjuje zivopisni realizam. Skulptura je bila polihromna, al boje su nestale

Gotski vajani dekor: u okviru portala, prozora, na kapitelima, konzolama i drugo.

Posto je gotiko vajarstvo poelo u Francuskoj, a bilo je veinom vezano za crkveni dekor, njegov razvoj mozemo pratiti razvojem skulpture na portalima katedrala u Francuskoj.

Uporeenje gotskog sa romanikim portalom:

novo oseanje za red, figure kao da stoje mirno

naglasava se simetrija i jasnoa, naspram zbijenosti

figure stoje kao samostalni entiteti, te nisu meusobno povezane

figure na dovratnicima su u sustini statue sa sopstvenom osnovom, to je prvi korak ka osvajanju monumjentalne skulpture. Kruti obliasti oblik stuba pozajmljen za ljudksu figuru uzrokovao je da ove skulpture budu apstraktnije nego romanske prethodnice, no one nee dugo odrzati tu nepominosti i neprirodnu srazmeru

glave figure na dovratnicima odisu plemenitosu i ovenosu, naglasavajui realizam gotikog vajarstva

figure na timpanonima meusobno opste pogledom ili gestom

Rana faza zrele gotike skulpture poinje 1195. godine kad su izgraeni novi portali katedrale u Chartresu posle pozara.

Simbioza statue i stuba se razlaze, sirina figure i njihova detaljno obraena postolja zasenjuju stub. Osa tela je slobodna, blago kriva u obliku slova S. Detalji su tano odraeni. Figura je ziva, ali ne samo zbog realizma, ve zbog vedre i uravnotezene slike oveka koji taj realizam izrazava.

Vrhunac gotikog klasicizma 1225 - 1245. g., (na dovratnicima katedrale u Reimsu). Stubovi su totalno potisnuti, izrazenija je krivina ose tela. Dominira profil, ali se radi i anfas. Draperija je bogato naglasena.

Poetkom XIV veka nestaje i poslednji trag klasicizma iz gotike skulpture. Figura postaje supljikava i apstraktna. Izboine su svedene na minimum, pa izgledaju kao linije, a ne kao zapremine. Statua je bestelesna, izvijena, nema vise nikakve veze sa klasinim kontrapostom. Gotiki realizam je realizam osobitog, usresreen na pojedinosti, a ne na celinu figure - sladunjava elegancija. Najznaajnija dela ovog stila su skulpture manjih dimenzija. Statua je sauvala emocionalnu draz - srz gotike umetnosti. Dela:

Zapadni portal, katedrala u Chartresu, 1145 - 1170 g.

Portal juznog transepta, katedrala u Chartresu, 1215 - 1220 g.

Smrt Bogorodice, timpanon na portalu juznog transepta, Katedrala u Strasbourgu, 1220g.

Blagovesti i Poseta, zapadni portal katedrale u Reimsu, 1225 - 1245 g.

Melhisadek i Avram, unutrasnji zapadni zid katedrale u Reimsu

Pariska Bogorodica, poetak XIV veka, Notre-Dame, Pariz

Sirenje gotikog vajarstva izvan Francuske posle 1200. godine:

ENGLESKA

Najbogatiji materijal nam pruzaju grobnice, koje nisu unistili borci protivnika katolicizma, koje pokazuju pokojnika u snaznoj akciji palog junaka. Delo:

Grob viteza, 1230 - 1250. godine

NEMAKA

Nemako vajarstvo je manje bilo vezano za arhitektonski okvir. Najlepsa dela su stvarana za unutrasnjost crkve. To prouzrokuje individualnost i izrazajnu slobodu veu nego kod Francuza. Unosi se sto vea emocionalna snaga u skulpturu.

Pred kraj XIII veka dolazi do nove vrste religioznih kipova namenjene za privatne potrebe vernika - Andachtsbild. Najkarakteristiniji tip je Pieta (Bogorodica oplakuje Hrista u traginom realizmu), odraz mrsavosti i splasnulosti. Dela:

Raspee, na horskoj pregradi, katedrala u Naumburgu, 1250 - 1260 g., herojski i dramski patos

Judin poljubac, na horskoj pregradi, katedrala u Naumburgu, 1250 - 1260 g.

Ekkeheard i Uta, katedrala u Naumburgu, 1250 - 1260 g.

Pieta, poetak XIV veka, statua u drvetu, Pokrajinski muzej, Bon

Tek posle 1350. godine javlja se ponovno oseanje za masivnost i zapreminu. Vrhunac je 1400. godine u doba Meunarodnog stila. Figure postaju toliko velike da guse arhitektonski okvir. Najpoznatiji nosilac ovog stila je Claus Sluter, nizozemac, koji je radio u sluzbi burgundijskog vojvode. Dela:

Portal kartuzijanskog manastira, 1385 - 1393 g., u Champmolu, kod Dijona, Claus Sluter

Mojsijev kladenac, 1395 - 1406 g., Kartuzijanski manastir u Champmolu, kod Dijona, Claus Sluter, remek-delo kasnogotikog naturalizma, figure su toliko velike da skoro guse arhitektonski okvir

ITALIJA

Gotika skulptura kao i arhitektura u Italiji stoji po strani od itave Evrope. Skulptura ima oigledan, jako izrazen klasini stil. Statue u nisama, kao i reljefi manjih dimenzija, istiu ljudsko saoseanje, po emu ovo i jeste gotika skulptura. U italijanskom gotikom vajarstvu nalazimo i veoma razvijen crkveni mobilijar (predikaonice, horske pregrade, skrinje, nadgrobne spomenike). Najpoznatiji predstavnici su: Nicola Pisano (delovao 1258 - 1278. godine), Giovanni Pisano (sin), Arnolfo di Cambio.

Tokom druge polovine XIV veka severna Italija prihvata uticaje severno od Alpa, tzv Meunarodnog stila, gde smo zapazili novo smelo naglasavanje prostornog okvira, mnogo prirodnije oseanje dubine i prvi put posle klasine antike dozivljavamo pozadinu ploe, ne kao radnu povrsinu, ve kao prostor iz kojeg izranjaju vajani oblici. Dela:

Mermerna predikaonica, 1259- -1260 g., krstionica Piza, Nicola Pisano

Roenje Hristovo, 1265 - 1268 g., propovedaonica u katedrali u Sieni, Nicola Pisano

Grobnica kardinala de Brayea, 1282 g., San Domenico, Orivieto, Arnolfo di Cambio

Roenje Hristovo, 1302 - 1310 g., na mermernoj predikaonici, katedrala Piza, Giovanni Pisano

Madona, 1315 g., mermerna statua, katedrala Prato,

Konjanika statua Cana Grande della Scala, 1330 g., nadgrobni spomenik, Muzej Verona

SLIKARSTVO (1200 - 1420 g.)

Za razliku od arhitekture i skulpture gotiko zidno slikarstvo se sporije razvijalo. Do zapostavljanja dolazi iz konstruktivnih razloga arhitekture katedrala - skeletni konstruktivni sistem gotikih katedrala nije ostavljao mnogo povrsina za zidne slike.

Nasprot zidnom slikarstvu, tehnika vitraza (bojeno staklo) kao sastavnog dela gotike arhitekture (skeletni sistem je stvorio ogromne prozore) dozivljava puni razvoj, koji potie iz romanike. U drugoj polovini XII veka vitraz postaje vodea grana slikarstva zamenjujui iluminirane rukopise.

Vitraz: je tehnika bojenog stakla raena ubacivanjem velikog broja komada bojenog stakla izmeu olovnih traka. Dakle, nije se slikalo na staklu ve pomou stakla. Jedino fini detalji su naknadno slikani. Umetnik je sastavljao nacrt, slino nacrtu za slaganje ploica mozaika. Prozor uva dvodimenzionalnost, nema pokusaja stvaranja dubine prostora. Kompozicija je apstraktna i monumentalna.

Od 1200 - 1250 g. je zlatno doba bojenog stakla. Boje: rubin crvena, nijanse plave, jarko zelena i oker. Kompozicija je velika, kolorit sveden, nema nijansi, ni senke, olovne trake ine crtez.

Krajem XIV veka slabi kvalitet vitraza, rade se velike jednobojne sive povrsine stakla, sa malim minijaturama u obojenom staklu. Vise je figura, manje su kompozicije, doslikavaju se elementi, puno je nijansi, ak i do 300.

U XV veku propada vitraz, trazi se trodimenzionalna predstava.

Ve od 1250g. u slikarstvu primat opet preuzimaju iluminirani rukopisi, ali sad ve potpuno pod uticajem vitraza i vajarstva. Figure pokazuju karakteristike elegantnog stila (uticaj skulpture), utananog i prefinjenog ukusa, zbog kojeg dvorska umetnost Pariza postaje uzor celoj Evropi. Do XIII veka iluminacija rukopisa je usresreena na pisarnice po manastirima. Figure su vee, reljefnije, okvir ne gospodari kompozicijom.

Slikarstvo na drvetu, mozaik i zidno slikarsto su tehnike koje nikad nisu uhvatile maha severno od Alpa, za razliku od Italije.

ITALIJA

Krajem XIII veka u Italiji dolazi do eksplozije stvaralake energije u slikarstvu. Romanike elemente, koji su se zadrzali u italijanskom slikarstvu, preplavljuje novi talas vizantijskog stila. Ovaj novovizantijski stil, kojeg su Italijani zvali grki manir, se javlja ubrzo posle etvrtog krstaskog rata (1202 - 1204 g.) i preovlauje do 1300 godine. Veoma je temeljna apsorpcija vizantijske tradicije.

1300 g. gotiki uticaj se prosiruje i na slikarstvo i iz uzajamnog delovanja ovih elemenata javlja se novi revolucionarni stil. Predstavnici:

CENNI DI PEPPI - CIMABUE (delovao 1272 - 1302 g.)

Vodio je firentinsku slikarsku skolu. Ponekad koristi grki manir. Bio je Giottov uitelj. Cimabue je slikar za koga je Giorgio Vasari rekao da je prvi slikar koji je raskinuo sa vizantijskom tradicijom. Poseduje snazan stil, bez kasnovizantijske linearnosti, te jak oseaj za plastinost i patetinost. Dela:

Madona na prestolu, 1280 - 1290 g., velika slika na drvetu, gore je zavrsena na zabat

Raspee Hristovo, pre 1284 g.

GIOTTO DI BONDONE (1267 - 1337 g.)

Bio je Cimabueov uenik u Firenci. Od poetka je bio veoma blizak grkom maniru. Za njega ja 1440 g. Cennino Cennini (firentinac) rekao da je slikarsku umetnost sa grkog preveo na latinski. On je zaetnik ere slikarstva. Dela mu izgledaju zivotno.

Od Cimabua je nasledio smisao za monumentalnost razmera, bio je prvenstveno zidni slikar. Tradicionalnu semu u pogledu prostora i narativih detalj oto je podvrgao korenitom uprosavanju. Predio, arhitektura su svedeni na minimum. Fresco tehnika, sa ogranienom skalom i intenzitetom boja naglasavaju otvu jednostavnost.

Njegovo delo je snazno i on ini da smo mi uesnici, a ne posmatrai u delu. Oblicima daje snaznu trodimenzionalnost. Zelja mu je da celinu obuhvatimo jednim pogledom. Originalan je i jedan od retkih ljudi u istoriji umetnosti koji je bio radikalni inovator. Kompozicija mu je savrseno usklaena sa emocionalnom sadrzinom slike. 1334 godina je prekretnica, oto je postavljen na elo radionice pri katedrali u Firenci. Dela:

Oplakivanje Hrista, 1305 - 1306 g., freska, kapela Arena, Padova

Madona na prestolu, 1309 g., slika na drvetu, galerija Uffizi, Firenca

DUCCIO DI BUONINSEGNA (1260 - 1318 g.)

On je osniva i najslavniji predstavnik Sienske skole. On je siensko slikarstvo preveo sa vizantijske na gotiku tradiciju. Duovo slikarstvo poseduje sjajnu senzitivnost, uz velianstvenu upotrebu boje, elegantno oblikovanje i zivahno pripovedanje. U Ducciovim rukama grki manir nije vise tako ukoen, krute uglaste draperije su talasaste i meke, senenje zlatnim crtama svedeno je ne minimum, a figure su nezno zaobljene. Zadrzao je gotiki element - meusobno opstenje figura pogledom. Inovator je, jer je upotrebio novu vrstu slikarskog prostora. Prvi put u istoriji slikarstva uspeo je da dve figure postavi u arhitektonski okvir, tj. da on ne bude iza njih ve da ih sadrzi. Dela:

Madona na prestolu, 1309 g., srednja ploa oltara Maesta, muzej katedrale; Siena

Hristov ualzak u Jerusalim, sa poleine oltara Maesta

Aneo najavljuje Bogorodici Smrt, sa oltara Maesta

SIMONE MARTINI

Duov naslednik. Dela:

Prestolje mudrosti, 1315 g., Siena, freska

Put do Golgote, 1340 g., slika na drvetu,

PIETRO i AMBROGIO LORENZETTI

Pietro je ostvario da povrsina slike dobije odliku providnog prozora kao u stvarnosti. To je uspio kombinujui Duov arhitektonski slikarski prostor i otov vajarski slikarski prostror. Dela:

Roenje Bogorodice, 1342 g., triptih, Pietro L:

Dobra i zla uprava, 1338 - 1340 g., freska, Siena, Ambrogio L.

FRANCESCO TRAINI

Dela:

Trijumf smrti, 1325 - 1350 g., freska, Piza, Camposanto

Trijumf smrti, 1325 - 1350 g., sinopija, Piza, Camposanto

GOVANNI DA MILANO

Dela:

Pieta, slika na drvetu, 1365 g.

Prve etiri decenije Firenzu i Sienu pogaaju niz katastrofa, pa se javljaju nove tema u slikarstvu - trijumf smrti. Sinopije su skice crvenom bojom na malteru preko kojih su se slikale freske.

SEVERNO OD ALPA (FLAMANSKO SLIKARSTVO)

U drugoj polovini XIV veka gotiko slikarstvo je bilo odreeno uticajem velikih Italijana. Karakteristini su fantastini crtezi - drolories (lakrdije) na marginama iluminiranih rukopisa. Sadrze niz motiva: fantazija, basna, groteska, sala. 1400 g. vlada meunaraodni stil. Minijature su glavni vid slikarstva severno od Alpa.

JEAN PUCELLE

Dela:

Blagovesti, 1325 - 1328 g., raeno u Parizu, delo sa lakrdijama

MELCHIOR BROEDERLAM

Dela:

Sretenje i bekstvo u Egipat, 1394 - 1399 g., slika na drvetu, naivan arhitektonski prostor, lii na kuu za lutke, utananost modelovanja

BRAA IZ LIMBOURGA

Delo:

Minijature iz kalendarskog molitvenika, Les tres riches heures du Duc de Berry, 1413 - 1416 godine,

Minijatura Januar, jedini gruoni prizor u enterijeru

Minijatrura Februar, najstariji oredeo sa snegom u istoriji umetnosti

Minijatura Oktobar, tema je sejanje ozimog zita, prikaz gotikog Louvrea, prvi put senke na tlu posle klasine antike

GENTILE DA FABRIANO

On je najvei slikar meunarodnog stila. Dela:

Roenje Hristovo, slika na drvetu, svetlost gospodari celom slikom, ona je nezavisan inoic, jako senenje

Poklonjenje mudraca, slika na drvetu