Uvod

Ni jednom ranijem stilu ne može se tako precizno odrediti početak kao gotičkom. Nastao je izmedu 1137. i 1144. godine kad je opat Siže preziđivao opatijsku crkvu Sen Deni u blizini Pariza.

Termin ''gotička'' iskovan je u toku italijanske renesanse za stil u arhitekturi koji je u to vreme smatran tako varvarskim da je moga biti pripisan samo Gotima. U ranom periodu gotičke umetnosti glavni umetnički poduhvati bile su velike opatijske crkve i njihovo ukrašavanje. U prvih trideset godina svog postojanja gotička arhitektura se razvija isključivo u Francuskoj. Tek u drugoj polovini XII veka počela je da se širi, a oko 1250. godine zamenila je lokalne stilove u većini područja zapadne Evrope.

Na početku, oko 1140. godine, područje na kojem je gotička umetnost i novi arhitrktonski pravac bilo je zaista malo. Obuhvatalo je samo provinciju poznatu kao Il de Frans, to jest Pariz s okolinom, teritoriju koja je bila pod vlašću francuskih kraljeva. Stotinu godina kasnije već je gotovo čitava Evropa postala gotička. Preko krstaša novi stil proširio se i na Bliski istok. Oko 1450. godine gotičko područje počelo je opet da se smanjuje, a do 1550. ono je gotovo potpuno nestalo. Gotička Evropa je, dakle, imala vrlo složene oblike, jer je njen sloj vremenski varirao od 400 do 150 godina (zavisno od mesta), a ni taj oblik nije bio podjednako jasno izražen u pojedinim granama likovnih umetnosti.

Izraz gotički skovan je za arhitekturu, gde su obeležja stila najprepoznatljivija. Sagledavši sve aspekte gotičke umetnosti, postoji neizvesnost u odredivanju tačnih granica i na tim područjima. Menjanje našeg shvatanja gotčke umetnosti upućuje na način kako se novi stil zapravo razvijao. Počeo je arhitekturom , tokom jednog veka,u doba građenja velikih katedrala, kojaje ostala dominantno stvaralačko područje gotike.

Razvoj na umetničkom planu uglavnom prati razvoj na političkoj sceni Evrope. U trinaestom veku kraljevi Francuske i Engleske, naizmenično podržavani od papa, postaju vodeće sile na uštrb Nemačke. Bilo je to vreme relativnog; mira i procvata.

1

1. Opšti razvoj gotičke arhitekture i njena obeležja

Kao gotsku arhitekturu označavamo evropsku arhitekturu vrhunca i poznog doba umetnosti srednjeg veka koja je izgrađena u gotskom stilu.

Gotika je obeležena sistemom arhitektonske izgradnje koji se suprotstavljao sa arhitekturom antike i klasike. U izgradnji katedrala je upotrebljavala kao već i u romanskoj arhitekturi latinski krst i podužnu osnovu.

Krstati rebrasti svodovi su se prvi put primenjivali u gotici. U romanskoj arhitekturi su se primenjivali poluobličasti svodovi na kvadratnoj osnovi sa četiri luka. U gotici se primenjuju dva dijagonalno postavljena luka koji mogu da se postave iznad svake vrste pa i poligonalne osnove i tako zasvode prostor na ovaj novi način.

Veliki prozori i visoki zidovi su karakteristični za gotsku arhitekturu za razliku od dotadašnjih u romanici, nosećih teških zidova sa malim prozorskim otvorima. Krstati rebrasti svodovi, skeletna konstrukcija i prelomljeni luk su u gotici omogućili velike otvore koji su doneli svetlo i prozračnost u unutrašnji prostor katedrala. Tipičan elemenat je bila rozeta koja je postavljana iznad portala na reprezentativnoj fasadu objekta. Praktično svaki elemanat u gotskoj arhitekturi je noseći. Arhitekti gotike nisu upotrebljavali proračun i primenjivali su eksperimenat i zabludu i postizali velike rezultate u konstrukciji.

Naglašavanje vertikala je tipično za gotsku arhitekturu. Svodovi u katedralama su dostizali visinu do 48 metara. Pojedini gradovi su se utrkivali u težnji za što višim i velelepnijim katedralama. Nastojalo se za postavljanjem proporcije između visine i širine građevine.

Vitki i visoki stubovi na poligonalnim osnovama takođe su karakteristični za ovu arhitekturu.

Ornamenti su bili složeni iz geometrijskih oblika i primenjeni su motivi iz biljnog i životinjskog sveta.

Gotska arhitekturu možemo podeliti na sledeća razdoblja:

Ranogotska arhitektura- oko 1140. u Nemačkoj 1220.-1520. Arhitektura visoke gotike- 1200. u Francuskoj, 1250. u Nemačkoj, 1350. u Engleskoj

Pozno-gotička arhitektura- od 1350. - 1550.

U ranim 1130im ništa nije ukazivalo na to da će Pariz uskoro postati mesto u kom će nastati nova vrsta arhitekture. Ni jedna, od inače malog broja crkava sagrađenih u gradu počevši od 1100, nije bila ni monumentalna ni impresivna, a oblast koja ukružuje grad, Il -d- Frans, bila je među malobronim oblastima severne Francuske gde se crkveno graditeljstvo nije razvijalo tokom prethodnih 1000 godina.

2

Daleko od tekućih arhitektonskih inovacija, nedostatak romaničke tradicije u Il-d-Fransu se pokazao kao prednost u trenutku kada je oživljena kraljevska moć u poznom periodu vladavine Luja VI. Crkve koje su počele da popunjavaju ovaj vakum, u poznim 1130im i ranim 1140im, pozajmljivale su svoje forme iz visoko razvijene romaničke tradicije koja je postojala u susednim oblastima, naročito u Normandiji i Burgundiji. Ni jedan novi arhitektonski tip nije izmišljen, jer su monumentalne crkve XII veka iz Il-d-Fransa ispunjavale iste funkcije kao i one sagrađene tokom prethodnog perioda na drugim mestima u severnoj Francuskoj.

U poslednjih 150 godina postalo je običaj da se istorije gotičke arhitekture započinju sa horom dodatim 1140 na opatijsku crkvu Sen Deni, nedaleko od Pariza. To je prikladno ne samo zbog inovacija koje su neposredno posle hora prihvaćene kao osnova za novi stil arhitekture, već i zbog upotrebe druga dva, međusobno spojena, aspekta građevine: njene veličanstvenosti i rojalizma. Za razliku od bilo koje ranije pariske crkve, projekat obnove crkve Sen Deni je bio dovoljno ambiciozno zamišljen da je mogao posluži kao šema za monumentalnu crkvenu arhitekturu; i posebne veze sa monarhijom su značile da je novo delo povećalo rastući prestiž francuskih kraljeva.

Sen Deni je bio najvažnija od nekoliko starih kraljevskih grobnih crkava koje su okruživale prestonicu. U okviru svojih ograničenih sredstava, Luj VI je bio izrazito velikodušan prema većem broju manastira u i oko Pariza, ali su sa Sen Denijem njegove veze bile najtešnje. Godine 1120, Luj VI je uveo običaj davanja krune i drugih kraljevskih insignija na čuvanje u blizini relikvija Sen Denija, koji je počeo da zamenjuje Sv Martina iz Tura kao zaštitnik monarhije. Ta uloga je isprobana 1124 kada su se, pod zaštitom Sen Denija, kraljevi vazali okupili da se bore protiv nadiruće germanske vojske. U znak zahvalnosti za ovu severnofrancusku solidarnost u odziv, Luj VI je garantovao manastiru Sen Denija upravu nad važnom i profitabilnom tržnicom, Lenditom. Siže, opat od 1122 i kraljev najbliži savetnik od 1127, preuzeo je ulogu kraljevskog propagatora

Skoro usamljen među velikim pokroviteljima umetnosti iz svih perioda, Siže je ostavio nekoliko tekstova kojima je pokušao da objasni svoje namere. Za Sižea, novi hor je predstavljao Sion, a njegovih 12 unutrašnjih stubova (tj. 10 stubova i 2 zapadna pilastra) su bili kameni temeljci Otkrivenja Sv Jovana sa značenjem 12 apostola.

Crkva koju je Siže nasledio je bila bazilika urađena u rimskom stilu, u skladu sa Sen Denijem kao apostolom Galije (Galske) i sa arhitektonskim počastima koje se mogu uporediti sa onim koje je uživao Sv Petar. Ovaj rimski karakter je trebalo da izvrši uticaj na novi hor, ali Sižeovo delo je bilo na suprotnom kraju crkve. Novi zapadni deo je bio osvećen, još ne završen, zajedno sa kulama 1140, tako da je izgleda bio započet oko 1135. On je prototip dugog razvoja francuskih gotičkih fasada koje sadrže dve kule, tri velika portala sa skulpturnom dekoracijom i rozetom visoko iznad. Opat Siže je svojim radom na renoviranju Sen Denija označio je

3

tradicionalno pravljenje više prostora za hodočasnike koji su dolazili na poklonjenje relikvijama smeštenim u horu kao.

Siže je želeo da svoju opatiju učini duhovnim središtem Francuske, hodočasničkom crkvom koja bi nadmašila sjaj svih drugih crkava, ishodištem verskih i rodoljubivih osećanja. Ali da bi ona postala jasno otelovljenje tog cilja, trebalo je staru građevinu ponovo izgraditi i povećati. Veliki opat opisao je tu akciju do najsitnijih detalja. Nažalost, zapadno pročelje i skulpture na njemu danas su izmenjeni, a hor na istočnoj strani, koji je Siže smatrao najvažnijim delom crkve, zadržao je prvobitni izgled samo u deambolatorijumu.

Deambulatorijum i kapele koje se zrakasto šire okružujući apsidu s lukovima poznati su iz romaničkog hodočasničkog hora, ali su ovde spojene na nov način. Umesto da ostanu zasebni elementi, kapele se stapaju i tako prave drugi deambulatorijum, a svuda se koristi krstasto-rebrasti svod koji je zasnovan na prelomljenom luku.

Zbog toga je čitava konstrukcija zaokružena po novim geometrijskim principom. Sastoji se od sedam gotovo jednakih klinastih elemenata koji se lepezasto šire iz središta apside. Središnja kapela, posvećena Bogorodici, i po jedna sa svake strane nešto su veće, po svoj prilici zbog svoje važnosti. Dvostruki deambulatorijum u Sen Deniju netreba doživljavati kao niz zasebnih odeljaka, već kao kontinuirani prostor čiji oblik ocrtava mreža vitkih lukova, rebara i stubova koji podupiru svodove.

Ono što razlikuje ovu unutrašnjost od romaničkih prethodnica jesu lakoća i svetlost. U poredenju s masivnom čvrstinom romanike arhitektonski oblici su elegantni, gotovo bez težine, a prozori su do te mere povećani da više i nisu otvori u zidu već zauzimaju čitavu površinu postajući i sami prozirni zidovi.

Bočnom potisku svodova suprorstavljaju se teški potporni stubovi (kontrafori) koji štrče izmedu kapela.Tu je usresređena glavna težina građevinske konstrukcije koja se vidi samo spolja Još snažniji utisak ostavljao je Sižeov hor , jer je gornji deo apside (koji se izdiže iznad dvostrukog deambulatorijuma) imao vrlo velike i visoke prozore.

Opisavši Sižeov hor, opisana su i bitna obeležja gotičke arhitekture. Ali nijedan element njegovog projekta nije zapravo nov. Osnova hodočasničkog hora, prelomljeni lukovi i krstasto-rebrasti svod mogu se naći u raznim provincijskim školama francuske i anglonormanske romanike, ali ih nigde pre Sen Denija nismo našli udružene u istoj građevini. U Il de Fransu nije se razvila sopstvena romanička tradicija, pa je Siže morao da oko ovog projekta okupi majstore iz raznih krajeva.

Iz ovoga ne treba zaključiti da je gotička arhitektura nastala samo kao sinteza romaničkih obeležja. Da je samo to, bilo bi teško objasniti novi duh u Sen De-niju naglasak na strogo geometrijskoj strukturi i težnja ka osvetljenosti

Uspešnost rešenja hora u Sen Deniju dokazuje ne samo njegove bitne osobine nego i izvanredno snažan utisak koji osravlja. Kako se čini, mnogi su tada bili zadivljeni tim

4

dostignućem, pa se zato novi stil za samo nekoliko decenij I prošino daleko izvan II de Fransa. Iako je prva gotička crkva Sen Deni ,bila opatija , budućnost gotičke arhitekture ležala je u gradovima, a ne u manastirskim zajednicama.

Istorijski gledano, od početka jedanaestog veka dolazi do snažnog procvata gradskog života. Ta težnja nastavila se ubrzanim tempom, pa se sve veći značaj gradova ogleda ne samo na privrednom i političkom planu već i u mnogim drugim pogledima. Biskupi i sveštensrvo postaju sve važniji. Škole i univerziteti uz katedrale preuzimaju od manastira ulogu središta prosvećivanja, a umetnička stremljenja tog doba dostižu vrhunac u gradnji velikih katedrala međukojima su tri najvažnije u francuskoj.

katedrala Notr- Dam

Petobrodna katedrala Notr- Dam (1163. - 1245.) u Parisu je izvanredna građevina već svojom veličinom, jer je 130 metara duga a visina svoda doseže 35 metara. Zapažanja vredna je, jedinstvena svodna krstata rebrasta konstrukcija sastavljena od 6 elemanata kojom je pokriven glavni brod i transept (poprečni brod), - kao i zapadno pročelje sa skulpturama francuskih kraljeva.

5

Katedrala u Šartru je najpoznatija bogorodična crkva u Francuskoj. Bila je izgrađena posle požara 1194. godine. Zbog toga jer je svaka nova crkva trebala biti velelepnija i lepša od prethodne ona je viša od crkve Notr- Dam u Parisu. Deluje ipak malo teško jer upotrebljava prediomenzionisane elemante gradnje i deluje kao večita građevina što je očito bio glavni cilj gradnje.

Poslednja od trojke katedrala je katedrala u Remsu. Bila je građena posle požara 1210. godine. Ona se karakteriše prvenstveno upotrebom velikog broje skulptura kojima je na zapadnom pročelju praktički preplavljena.

6

7

2. Gotička skulptura

Skulptura ima neodeljivi zadatak na ukrašavanju katedrala i upotrebljava se kao dopuna arhitekturi i ukrašavanje arhitektonskih elemenata, kapitela stupova, pilastera i konzola. Baldahinska plastika je bila osnovni elemenat razvoje skulpture kao samostalnog dela u umetnosti. U 12. i 13.-tom veku to je pre svega katedralska plastika, a motivi su iz života Hrista i device Marije kao i iz života svetaca. Preko reljefa koji je bio u pre u upotrebi skulptura dolazi do izražavanju volumenoznosti i do tipa prostorne skulpture. Glavni značaj dobija prezentacija ljudskog tela koje se sve više konfrontira sa proporcijom i prirodnim oblicima a momenat realizma označili su i oblici koji su od prvobitnog shematitma dobijali na individualnostiKiparstvo gotike je još uvijek pretežito vezano za arhitekturu, ali postoje brojne razlike od romaničkog kiparstva. Prije svega volumeni skulptura su sve manje pločastog izgleda, a sve više se kipovi zaobljuju dok se naposletku ne osamostale od zida (što nije postojalo od razdoblja antike) pa stoje na isturenim konzolama, ili su postavljeni među stubovima . Kako se crkve povećavaju, tako raste i broj skulptura oko portala, čak što više prekrivaju cijelo glavno, pa i bočna pročelja i portale, i apsidijalne dijelove crkve.

Fasada ketedrale Notr Dam-Pariz

Ti brojni kipovi, nisu rađeni zbog ukrasa ili kao izraz izobilja, nego služe prikazu svekolikog znanja i verovanja toga doba. Naglašeni humanizam gotike izražen je i time što se velik deo sadržaja u likovima i prizorima odnosio na čoveka, a ne na svece i božanske likove. Ti humani prikazi javljaju se u tri tematska kruga:

8

Stvarni , svakidašnji život čoveka koji se prikazivao u prizorima četiri godišnja doba i 12 meseci;

Moralni život koji je uprizoren borbom vrlina (lijepih mladih djevojaka) koje se bore protiv mana (ružne nakaze);

Misaoni život kroz personifikaciju tzv. sedam slobodnih umetnosti (gramatike, retorike, dijalektike, geometrije, aritmetike i astronomije i muzike).

U verskim prikazima romanički motiv Hristove slave zamijenjen je motivom Hrista mučenika. Umetnost gotičke skulpture krajem 13. Veka uvodi novu vrstu religioznih kipova namienjenih za privatne potrebe vernika. Najčešća tema je Pietà (oplakivanje Hrista) koja prikazuje Hrista u krilu Bogorodice. Najčešće su takvi kipovi rađeni u bojenom drvetu i skromnih su dimenzija.

2.1 Ranogotička skulptura

U ranoj gotici likovi su veoma izduženi, ali se još uklapaju u širinu stupovlja. Vremenom će ukočeno držanje i strogo frontalni stav likova, postupno smijeniti kipovi s nagibom tijela na jednu, a glave na drugu stranu, pa će se izvijati u krivulji, poput slova S. Takav način oblikovanja skulptura naziva se gotičkom S–linijom (kontrapost). To se ponajbolje vidi u skulpturama katedrale u Chartresu koje su rađene u ranoj i kasnoj Gotici.

Statue koje su ukrašavale tri portala zapadne fasade Šartra, tzv. kraljevskog portala, obično se posmatraju kao suma rano gotičke skulpture. Originalno je postojalo 24 statue, ali je sačuvano samo 19. Portal je nastao izmedju 1145 i 1155 posle pozara u naselju 1134 koji je unistio delove katedrale. Stoga ova fasada nije najstariji primer gotičke skulpture - već je to Sen Deni, i danas je datovan u vreme pre 1140. Pa ipak, skulptura Šartra je ta koja se smatra jasnom granicom izmedju romanicke i ranogotičke skulpture.

Od toga što su bile deo romaničkih reljefa figure su stepenovane ka napred, od stubova portala. Sa ovim napretkom - razlog zbog kojeg se još ne može precizno utvrditi - ove statue u Šartru signalizuju početak nove ere u skulpturi. Iako se još uvek ne mogu opisati kao slobodnostojece, statue, isklesane zajedno sa stubovima od celovitih blokova kamena, one su gotovo potpuno zaobljene (zaokružene kao skulpture). Iako su čvrsto integrisane zajedno sa aehitektonskim elementima portala, one odaju utisak nezavisnosti i imaju izrazit estetski izgled koji iznad svega proistice od njihovih izduženih formi, odevenih u bogate dvorske odezde ovog perioda. Oko njihovih tela izuzetna svilena materija pada u dugim vertikalnim naborima. Ove figure otkrivaju novi način vidjenja prirode, novi način posmatranja covecanstva.

Dok se posmatraju ove skulpture portala u Šartru odmah se postaje svesnim suprotnosti izmedju stubaste, uzdržane forme skulpture i skoro ceremonijalne stilizacije poza i sa druge strane cinjenice da svaka figura ima sopstveni, gotovo individualni, karakter. Primer ove individualnosti je npr. vitka kraljica sa mladalačkim dugim ukrasima sa leve strane centralnog

9

portala koji odgovaraju drugoj kraljici, onoj na desnoj strani portala, čiji okruglasti abdomen pokazuje da je žena u zrelim godinama. Iako su pravljeni razni pokusaji da se rastumače izrazi lica ovih skulptura na portalu, smatranje da su konkretni ljudi ovde portretisani je preterano iako je mogućnost da se razlikuju mladi od starih tako jasno uistinu nova pojača.

Pokazano je da su skulptori formirali ove skulpture na takav način da su postigli stilsko jedinstvo. Statue u Šartru su povezane sa starijom školom skulptora koja je posmatrana kao odlučujuća i uticajna na francusku skulpturu. Ova teorija je imala značajne posledice sve dok nisu stvorene osnove za sire rasprostranjeno stanoviste u vezi sa ranogotičkom skulpturom u Francuskoj

Mučenici s portala katedrale u Šartru

10

Kraljevi s portala u katedrale u Šartru

Vrhunac gotičke skulpture nalazi se u portalu katedrale u Reimsu; u dvije kompozicije Blagovijesti (Navještenja) i Vizitacije gdje su dva ženska lika okrenuta jedan prema drugom naglašenog volumena, draperije i tijela koje obrazuje S liniju. Umjesto dramatikom naturalizma raspela iz Naumburga ovdje se susrećemo s lirikom idealizma.

Dakle, kiparstvo gotike mijenjalo se od statičnosti i realizma figura sa zapadnog pročelja katedrale u Chartres-u, preko elegantnog stila započetog u Reimsu, sve do kasnijih rješenja koja, zbog naglašene igre svjetlosti, dobivaju slikarske značajke.

11

Fasada katedrale u Remsu

2.2 Kasnogotička skulptura

U kasnogotičkoj umetnosti pojavljuju se dvie usporedne struje koje su u prikazima i načinu oblikovanja potpuno suprotne. Jedna je gotički naturalizam, a druga gotički idealizam. Naturalizam je nastao kao rezultat posmatranja ljudi, prirode i predmeta, kad je slikar počeo ocrtavati svaku pojedinost na predmetu ili na licu. Zbog doslovnog i pomnog precrtavanja na temelju posmatranja prirode (lat. natura), takav je stil nazvan naturalizmom. Tim su se načinom redovno prikazivali različiti prizori muka (martirija) Hristovih i brojnih Hršćanskih mučenika, opisujući iscrpno svaku pojedinost koja bi mogla pobuditi sažaljenje gledalaca prema žrtvama ili pravedan gnev prema mučiteljima. Idealizam, naprotiv, nastoji naći što lepši oblik glave, smireniji izraz lica i postići što ugodniji dojam blagosti i vedrine. U Renesansnoj umetnosti, koja sliedi nakon gotike, umjetnici su uspeli povezati i spojiti gotički naturalizam i idealizam u renesansni realizam.

U Italiji postoji neposrednija i dugotrajnija povezanost s antikom. Ialijansko gotičko kiparstvo nema monumentalne plastike kakvu smo sretali na francuskim portalima, ali se ističe oblikovanjem propovedaonica, nadgrobnih spomenika, škrinja i horskih pregrada. Ovi reljefi imaju više antičkih nego gotičkih elemenata. Likovi nisu više tako zbijeni, a prostor dobija na važnosti

12

3. Gotčko slikarstvo

U doba gotike umetnost se podjednako razvijala i kao skulptura i kao slikarstvo. Tražio se "red i čistoća" u umetnosti. U doba gotike javljaju se geometrijske forme i na portalu se formiraju više razrađenih zona. Gotika je uništila velike zidne površine koje su bile pogodne za oslikavanje. Skeletna gotska konstrukcija je uništila zidne slike i nema više mogućnosti da se razvijaju ali su ovu funkciju prihvatili otvori i prozori koji se ovde nalaze i omogućavaju jednu novu tehniku slikanja na staklu- vitraž. Slikarstvo gotike ne ume da realizuje dubinu slike.

U slikarstvu osim tradicionalne slikarske tehnike koje je bilo knjižno slikarstvo, a zahvaljujući gubitku zidnih površina upotrebom skeletnog sistema konstrukcije objekata u gotici dolazi do pojave slikarstva na staklu, nove slikarske tehnike koje se razvija u gotičkoj umetnosti i pored skulpture postaje jedan od glavnih elemanata ukrašavanja i dekorisanja objekata. Katedrale kako su se utrkivale koja će od njih biti viša tako se utrkuju i koja će imati najbolje i najlepše vitraže. Nova tehnika je i pojava slikarstva na ploči odnosno slike koja je izrađena na specijalno zgotovljenoj drvenoj ploči od tvrdog drveta koja se lepi iz unakrsno poslaganih delova i koja je po nekim mitovima bila pokrivena i platnom i ako se zna da je slika na platnu nastala tek u doba renesanse. Novi elementi realizma oko 1400. godine dolaze iz Burgundije i flamanskih oblasti (braća van Ajk) i težište razvoja je preneseno u francusko- holandske oblasti (Avinjon, Burgundija i Holandija) odakle se gotika proširuje u druge oblasti Evrope.

U Italiji gotička arhitektura nije nikada dostigla vrhunce Francuske i Nemačke, ali je Italija bila pod utiecajem Vizantske umetnosti, a posebno njihova slika na drvetu. Tako da će se prvo gotičko slikarstvo razviti upravo u Italiji. Imućni pojedinci poručivali su slike na drvenoj podlozi za privatnu upotrebu, ponekad su se radili i poliptisi (povezane slike na više dasaka). Svaki poliptih završavao je prelomljenim lukom, a prizori na drvenoj dasci oivičavali su se stubovima. Pozadina je najčešće zlatna, likovi su idealizirani, božanski, ponekad se u scene uvode elementi pejzaža. Slikari su težili prikazati prostor, ali još nisu svladali perspektivu.

Simone Martini, Križni put, freska iz kapele Orsini, 1333., 25 × 16 cm, Louvre, Pariz.

13

Giotto di Bondone je najvažniji slikar Gotike; on je prvi uskladio prizor slike i povezao ga s prostorom gledaoca (tako što je sliku spustio na očigled posmatrača). Likovi na njegovim slikama čvrsto stoje na zemlji, uobličeni su i vladaju prostorom trodimenzionalni, a ne pljosnati. Prvi je u Evropskom slikarstvu krenuo u izražavanje osećaja u stvarnom životu putem svojih likova. Đoto je vratio slikarstvu prostorne iluzije- povratak realnoga slikarskoga prostora može da se prati od Đota. Kompoziciju svojih slika Đoto je zamislio u prostoru u koji unosi i skromne elemente pejzaža. Na Đotova iskustva nadovezaće se mnogi slikari rane renesanse.1

Jedna od najpoznatijih Đotovih slika-Oplakivanje Hrista

1 Lazar Trifunović, Galerija evropskih majstora, Beograd, 1965.

14

Slikarstvo u doba pozne gotike i rane renesanse razvijalo se glavnim centrima u Italiji; Đoto, Čimabue, Domeniko Girlandajo, Fra Anđeliko, Nizozemskoj; Jan van Ajk, Hijeronimus Boš, Rohir van der Vejden i njegov učenik Hans Memling kao i drugi poznati slikari iz doba gotike i rane renesanse.

Slikarstvo kasne gotike ili kako se još zove i internacionalna gotika ili, gotika "mekog stila" kao i "lepog stila" karakteriše se odlikama opšte važećeg stila, smislom za anegdotu, ljubavlju prema prirodi i studijama životinja i bilja, jevljaju se težnje za osetljivošću i prefinjanošću a pregibi na odorama postaju mekani, plastični tako da plastičnost prožima celu figuru koja se komponuje u blago povijenom „S“obliku dok su lica mekano modulisana a u figuri sveca dominira ljubazni izraz lica sa pogledom koji je zagledan u posmatrača ili u daljinu. Javljaju se sledeće karakteristike;

mekani prelazi na odorama, smireni pokreti i gestovi figura,

pojavljuje se ornamentalnost i

fantastičnost forme,

bogatstva formi i suptilnosti

interes za prirodu.

preciznost,

javlja se lirički naboj.

Od slikara koji su bili predstavnici internacionalnog stila u poznoj gotici treba pomenuti;

Braću Limburg i druge njima slične flandrijske minijaturiste Majstora oltara iz Oltenberga u Nemačkoj,

Malstora oltara iz Trebonja iz Češke

Đentile da Fabrijana i drugi slikari rane renesanse u Italiji

15

4. Gotički vitraž

Vitraž je jedna plemenita tehnika koja se razvijala u gotici, staklo se vezuje u većim i manjim delovima i gradi sliku. To su slikarske kompozicije u velikim dimenzijama. Struktura slike je dvodimenzionalnog znači pločastog karaktera. Dominiraju boje crvena i plava, kao i modre i žute boje. Konture se razvijaju i formiraju se olovom. Kasnije se javljaju i drugačiji pristupi u fazi dekadencije, kompozicije su manje, smanjuju se staklene površine, javlja se dodavanj.

Stvaranje monumentanih slika od bojenog stakla nije bio izum gotičkog perioda. Poreklo tehnike seže unazad do pozne antike. Jedinstveni efekat bojenog stakla je rezultat providnosti samog materijala, stakla, dok je boja stvarala mutnu atmosferu uz potpuno neprovidne crne konture.

Kao i svaki drugi umetnik, slikar na staklu je započinjao svoj rad pravljenjem skice, koju je radio u skladu sa žemljama klijenta i zatim ih je podnosio da bi ih ovaj odobrio. Ako bi kompozicija bila odobrena on bi zatim nastavljao sa bojenjem

Srednjevekovno mišljenje je smatralo svetlost kao manifestaciju božanskog, pa su tako vitraži koji su kombinovali svetlost i prikaze iz Biblije shvatani kao neprevaziđene i istinski upečatljive ilustracije reči Božije. Teolozi su dosledno tome pripisivali vitraže moći da se čovecanstvo prosvetli i sačuva od zli senki na vitroima i tehnika gde se samo sredina obrađuje u vitražu

Novi ahitektonski stil, kome je kumovao Siže, iznedrio je novu koncepciju umetničkog izražaja putem bojenog stakla.U Sižeovom izveštaju o obnovi crkve naglašava se, naravno, čudesni uti-sak koji ostavljaju prozori od bojenog stakla, vitraži koji preplavljuju unutrašnjost crkve „neprekidnom svetlošću“. 2

Vitraži su, dakle, već od samog početka sastavni deo celovitog utiska gotičke arhitekture. Tehnika izrade vitraža već je u romaničko doba bila usavršena, a nacrti (posebno figure) ponegde će ostati romanički još sledećih stotinu godina. Pa ipak, „mnogi majstori iz raznih provincija“ koje je Siže okupio da izrade horske prozore crkve Sen Deni, bili su suočeni s težim zadatkom i složenijim slikarskim programom nego ikad ranije.

U sledećih pola veka –kako se gotičke gradevine sve više svode na skeletnu konstrukciju, a prozori povećavaju na račun zida — vitraži će postati vodeća grana slikarstva i time oduzeti prioritet minijaturama. A kako je proizvodnja vitraža bila tesno povezana s velikim graditeljskim radionicama pri katedralama, na te umetnike sve više je uticala skulptura u sklopu arhitekture.

2 Janson Horst Woldemar,Istorija Umetnosti,Stanek, Varaždin 2005, str 359

16

Veličanstvenoj Notr Dam de la Bel Verijer (slika 494) na katedrali u Šartru, najlepšem ranom primerku tog postupka slike u staklu, nedostaju neke skulptorske vrline njenog pandana izradenog u reljefu koji krasi zapadni portal crkve (slika 466); ona još uvek odaje svoje vizantijsko poreklo. Međutim, u poređenju s njom čak i mozaik na istu temu koji nalazimo u crkvi Svete Sofije (slika 338) izgleda vrlo krut. Vitraž rastače grupu u bestežinsko stanje i ona bez napora lebdi u neođredenom prostoru.3

Prozor se sastoji od stotina sitnih komadića bojenog stakla povezanih olovom, poput kakve mreže ili olovne armature. Maksimalna veličina delova bila je strogo određena primitivnim metodama koje su vladale u srednjovekovnim fabrikama stakla, tako da se crtež nije mogao jednostavno „preslikati na staklo“. Bolje je reći da je prozor „oslikan staklom „, tj. Raspore-đivanjem (kao kod mozaika ili slagalice) komadića stakla nepravilnog oblika koji su tako rezani da pristaju uz obrise slike. Jedino su najsitniji detalji (kao što su oči, kosa ili nabori na odeći) dodati naknadno, najčešće nacrtani crnom ili sivom bojom na staklene površihe.

Taj postupak ide na ruku površinskom, dvodimenzionalno-apstraktnom, ornamentalnom stilu koji se opire svakom pokušaju trodimenzionalnosti. Samo je u rukama velikog majstora taj lavirint olovnih crta mogao da urodi figurama takve monumentalnosti.

Osim specifičnih zahteva njihovog sredstva, majstori koji su vitražima ispunjavali prozore velikih gotičkih katedrala morali su se suočiti i s problemom velikih dimenzija svojih dela. Nijedan romanički slikar nije nikad dobio zadatak da prekrije slikama ni tako velike površine ni tako čvrsto ugrađene u arhitektonski okvir. Zadatak je zahtevao tako tačno planiranje kakvo ranije srednjovekovna tradicija nije poznavala.

Razdoblje izmedu 1200. I 1250. Godine moglo bi se nazvati zlatnim dobom vitraža. Posle toga graditeljska delatnost je opadala, pa je i potražnja za vitražima bivala sve manja, a na čelo slikarske umerenosti ponovo staju oslikani rukopisi. Ta umetnost sad je već potpuno pod uticajem vitraža i skulpture, dve umetnosti koje su prednjačile u prvoj polovini veka.

3 Janson Horst Woldemar,Istorija Umetnosti,Stanek, Varaždin 2005, str 359

17

Vitraž u crkvi Notre Dam-Pariz

5. Primenjena umetnost gotike

Bogatu granu gotičke umetnosti predstavljaju razni zanatski proizvodi toga doba, nastali usled razvoja novog arhitektonsko stila tog doba.Umetnički zanati bili su organizovani po srodstvu zanata i samostalno u cehove koji su imali zadatak da čuvaju kvalitet proizvoda. Tim načinom se proizvodnja jako usavršila i dobila visoki kvalitet umetničkog dela.

Klesarstvo je bilo razvijano uglavnom prilikom dekoracije hramova, gde je bogata dekoracija i figuralna ornamentika pokrivala zidove velikih katedrala (portali, prozorske okvire, zabate, galerije i tornjeve).

Umetničko rezbarstvo je bilo upotrebljavano kod izrade različitog crkvenog nameštaja- škrinje, propovedaonice, svećnjaci, klupe, stolice i oltara.

18

U gotičkoj plastici se uzdižu radovi od metala. To se najbolje vidi na zlatarskim radovima i zlatarima koji su stilski stvarali najrazličitije liturgijske predmete (krstove, pehare, tanjire i sl.), koji su bili ukrašavani svim vrstama dekoracija i formi koje je gotika poznavala i upotrebljavala.

Izrađivali su se crkvena zvona i nadgrobne ploče. Od cinka su se pravile crkvene krstionice. Dalje su se gotovili razni oklopi i viteška oružja, znakovi, grbovi, pečati i kovani novac sa znakom na obe strane

Osnovni oblik izrade nameštaja je bila škrinja koja je imala opštu upotrebu (orman, biblioteka, kasa i drugo). Njenu spoljašnju dekoraciju su sačinjavali arhitektonski ukrasi koji su preuzeti sa građevina. Počela je upotreba tehnike intarzije sa primenom različitog plemenitog drva. Škrinje su bile ukrašavane i umetničkim okovom od kovanog metala koje je obezbeđivalo i njihovu čvrstoću

19

Zaključak

Iako je ranogotička arhitektura bila prvenstveno u službi akcija zamene zastarelih crkava u- Il-d-Fransu nego što je bila umetnički pokret, cinjenica je sa nijedna velika crkva nije bila sagradjena u oblasti a da je bila nekog drugog stila. Glavni uticaj je ovde sigurno bio rastuce osećanje novog stila koji se ubrzo proširio Evropom. Glavni obrisi ovog stila pratili su rayoj arhitekture , da bi se iz nje izrodile i gotičke skulpture, vitraž, slikastvo i mnogi drugi vidovi umetnosti.

Umetnost gotike, gledana u celini, rezultat je nastojanja i napora golemog broja umetnika i radnika koji su u vremenskom rasponu od polovine XII pa do početka XVI veka stvorili mnoštvo umetničkih spomenika i predmeta, koji govore o njihovoj velikoj snazi i naročitim sposobnostima. Većina tih srednjevekovnih majstora — graditelja, skulptora, slikara i obrtnika svih struka (rezbara, zlatara, staklara) — ostala je anonimna. Pojedini arhitektonski objekti rezultat su kolektivnog rada generacija kamenoklesara i zidara, formiranih u udruženja uz gradilišta gotičkih katedrala.

20

Literatura:

Janson Horst Woldemar,Istorija Umetnosti,Stanek, Varaždin 2005,

Đina Piksel Opšta istorija umenosti ,Beogradsi grafički izdavački zavod,

Beograd1974

Lazar Trifunović, Galerija evropskih majstora, Beograd, 1965.

WWW.ArtCyclopedia.com

WWW.Wikipedia.com

WWW.Britanica.com

21