Giới thiệu về hệ điều hành

68
Hệ điều hành Operating System 1

description

Sơ lược về lịch sử máy tính

Transcript of Giới thiệu về hệ điều hành

  • H iu hnh Operating System

    1

  • 2

    Thong tin can biet

    Tai lieu tham khao

    [1] Remzi H. Arpaci-Dusseau and Andrea C. Arpaci-Dusseau, Operating Systems: Three Easy Pieces, 0.8v, 2014.

    [2] Silberschatz et al, Operating System Principles, 9th Ed., 2012.

    [3] A. Tanenbaum, Modern Operating Systems, Prentice Hall, 4nd Ed., 2014.

    iem mon hoc

    Thi cuoi ky 50%, 90 phut

    Bai tap ln 30%

    Thc hanh 10%

    Bai tap 10%

    Lien lac

    Phone: 8.647.256(5840)

    ltvan@ hcmut.edu.vn

    (Tap slide nay co s dung slide t cac nguon khac.)

  • 3

    Noi dung

    Tong quan

    Khai niem ve qua trnh

    ong bo va giai quyet tranh chap

    Deadlock va phng cach giai quyet

    nh thi bieu cho qua trnh

    Quan ly bo nh

    Thay the trang

    Quan ly nhap xuat

    He thong file Three pieces Concurrency

    Virtualization

    Persistence

  • 4

    Chng 1: Tong Quan

    Gii thieu

    Cau truc luan ly cua he thong may tnh

    nh ngha he ieu hanh

    Cac chc nang chnh cua he ieu hanh

    Qua trnh phat trien

    May tnh ln (mainframe system)

    May e ban (desktop system)

    a x ly (multiprocessor system)

    Phan bo (distributed system)

    Thi gian thc (real-time system)

    Cam tay (handheld system)

  • What is an operating system?

    5

  • 6

    nh ngha

    He ieu hanh la g?

    Phan mem trung gian gia

    phan cng may tnh va ngi

    s dung, co chc nang ieu

    khien phan cng va cung cap

    cac dch vu c ban cho cac ng

    dung

    Muc tieu

    Giup ngi dung de dang s

    dung he thong

    Quan ly va cap phat tai nguyen

    he thong mot cach hieu qua

    [yeu to kinh te]

    Phan cng

    He ieu Hanh

    Cac ng dung

    Ngi dung

  • 7 1.1 Fig 1.1

    Cac thanh phan cua he thong may tnh

    CPU, b nh, cc thit b nhp

    xut cung cp ti nguyn tnh ton

    cho h thng

    kim sot v phn phi cc ti nguyn

    cho cc ng dng khc nhau cho

    nhng ngi dng khc nhau

    x l vn bn, bng tnh, cc tin ch

    gii tr ,

  • 8

    Cac chc nang chnh cua OS

    Phan chia thi gian x ly tren CPU (nh thi)

    Phoi hp va ong bo hoat ong gia cac qua trnh

    Quan ly tai nguyen he thong hieu qua

    Kiem soat qua trnh truy cap, bao ve he thong

    Duy tr s nhat quan cua he thong, kiem soat loi va phuc

    hoi he thong khi co loi xay ra

    Cung cap giao dien lam viec thuan tien cho ngi dung

  • 9

    Lch s phat trien

    May tnh ln (mainframe)

    X ly bo (batch, 1960)

    a chng (multiprogrammed, 1970)

    a nhiem (time-sharing, multitasking; 1970)

  • 10

    Lch s phat trien

    (Mainframe) Batch system,

    1960

    I/O: card uc lo, bang t (tape),

    line printer

    Can co ngi van hanh

    (operator)

    Giam setup time bang cach

    ghep nhom (batching) cong

    viec (job)

    Vd: ghep cac cong viec

    cung s dung trnh bien

    dch Fortran

    T ong nap lan lt cac cong

    viec t card reader

  • 11

    Lch s phat trien (tt)

    (Mainframe) Batch system n

    gian

    Uniprogramming

    Khi mot job thc thi xong,

    quyen ieu khien tr ve he

    ieu hanh (resident monitor)

    Resident monitor oc job

    ke tiep t card reader vao

    bo nh

    Thc thi job cho en khi

    xong

    resident

    monitor

    user job

    Layout bo nh

  • 12

  • 13

    Mainframe computer

    in 1967

  • 14 1.2.2

    (Mainframe) Multiprogrammed system

    Nhieu job c gi ong thi trong bo nh

    CPU thc thi luan phien gia cac job trong

    bo nh

    Tan dung c thi gian ranh, tang hieu

    suat s dung CPU

    Yeu cau oi vi he ieu hanh

    nh thi job

    nh thi CPU

    Quan ly bo nh (memory management)

    Cap phat tai nguyen (a, may in,)

    Bao ve

    Lch s phat trien he ieu hanh (tt)

  • 15

    Lch s phat trien he ieu hanh (tt)

  • 16 1.2.3

    Lch s phat trien he ieu hanh (tt)

    (Mainframe) Time-sharing

    system

    Multiprogrammed system

    khong cung cap kha nang

    tng tac hieu qua vi user

    CPU thc thi luan phien gia

    cac cong viec

    Moi cong viec c chia

    mot phan nho thi gian

    CPU (time slice, quantum

    time)

    Cung cap tng tac gia

    user va he thong vi thi

    gian ap ng (response

    time) nho (1 s)

    Computer terminal, 1982

  • 17

    Lch s phat trien he ieu hanh (tt)

    Yeu cau oi vi OS trong he thong time-sharing

    Quan ly bo nh

    Virtual memory

    Quan ly cac qua trnh

    nh thi CPU

    ong bo cac qua trnh (synchronization)

    Giao tiep gia cac qua trnh (process communication)

    Van e deadlock

    Quan ly he thong file, he thong lu tr (memory system)

    Cap phat hp ly cac tai nguyen

    Bao ve

  • 18

    Lch s phat trien he ieu hanh (tt)

    May e ban (desktop system,

    personal computer)

    Nhieu thiet b I/O: ban phm,

    chuot, man hnh, may in,

    Phuc vu ngi dung n le

    Muc tieu chnh cua OS

    Thuan tien cho user va kha

    nang tng tac cao

    Khong can toi u hieu suat

    s dung CPU va thiet b

    ngoai vi

    Nhieu he ieu hanh khac nhau

    MS Windows, Mac OS, Unix, Linux,

    1981: IBM 5150

  • 19 1.4

    Lch s phat trien he ieu hanh (tt)

    He thong song song (parallel, multiprocessor, hay

    tightly-coupled system)

    Nhieu CPU

    Chia se computer bus, clock

    u iem

    System throughput: cang nhieu processor th cang nhanh

    xong cong viec ( d oan thi tiet)

    Multiprocessor system t ton kem hn multiple single-

    processor system: v co the dung chung tai nguyen (a,)

    o tin cay: khi mot processor hong th cong viec cua no

    c chia se gia cac processor con lai

  • 20 1.4

    Lch s phat trien he ieu hanh (tt)

    Phan loai he thong song song

    a x ly oi xng (symmetric multiprocessor SMP)

    Moi processor van hanh mot identical copy cua he ieu

    hanh

    Cac copy giao tiep vi nhau khi can

    a x ly bat oi xng (asymmetric multiprocessor)

    Moi processor thc thi mot cong viec khac nhau

    Master processor nh thi va phan cong viec cho cac

    slave processor

  • 21 1.5

    Lch s phat trien he ieu hanh (tt)

    He thong phan bo (distributed system, loosely-coupled

    system)

    Mi processor co bo nh rieng, cac processor giao tiep qua

    cac kenh noi nh mang, bus toc o cao, leased line

    Ngi dung ch thay mot he thong n nhat

    u iem

    Chia se tai nguyen (resource sharing)

    Chia se sc manh tnh toan (computational sharing)

    o tin cay cao (high reliability)

    o san sang cao (high availability): cac dch vu cua he

    thong c cung cap lien tuc cho du mot thanh phan

    hardware tr nen hong

  • 22

  • 23 1.5.1, 1.5.2

    Lch s phat trien he ieu hanh (tt)

    He thong phan bo (tt)

    Cac mo hnh he thong phan bo

    Client-server

    Server: cung cap dch vu

    Client: co the s dung dch vu cua server

  • 24

    Lch s phat trien he ieu hanh (tt)

    He thong phan bo

    Cac mo hnh he thong phan bo (tt)

    Peer-to-peer (P2P,1990s)

    Cac peer (may tnh trong he thong) eu ngang hang nhau

    Khong da tren c s d lieu tap trung

    Cac peer la t tr

    Vd: mang gnutella, mot mang trong Internet e chia se file

  • 25 1.7

    Lch s phat trien he ieu hanh (tt)

    He thong thi gian thc (real-time system)

    ieu khien trong xe hi, day chuyen cong nghiep,

    Rang buoc ve thi gian: ap ng cua he thong phai thoa thi

    han (deadline) e x ly bien co (event)

    Phan loai

    Hard real-time

    ieu khien may no, airbag trong xe hi, robotics,

    Do han che (hoac khong co) bo nh th cap, tat ca d lieu

    nam trong bo nh chnh (RAM hoac ROM)

    Yeu cau ve thi gian ap ng/x ly rat nghiem ngat

    Soft real-time

    Multimedia, virtual reality

    Yeu cau mem deo hn ve thi gian ap ng

  • 26

    Lch s phat trien he ieu hanh (tt)

    Thiet b cam tay (handheld system)

    http://www.phonearena.com/phones/compare/Apple-iPhone-

    6,Samsung%20Galaxy%20Note%204/phones/8346,8577

    Iphone 6 Samsung Galaxy Note 4

    Device

    type Smart phone Smart phone

    OS iOS (8.x) Android (4.4)

    Dimensi

    ons

    5.44 x 2.64 x 0.27

    inches (138.1 x 67 x 6.9

    mm)

    6.04 x 3.09 x 0.33 inches

    (153.5 x 78.6 x 8.5 mm)

    Weight 4.55 oz (129 g)

    6.21 oz (176 g)

    Body

    material Aluminium

  • History of Windows

    History of Windows

    https://www.youtube.com/watch?v=aqkkByP8RDM

    History of Android

    https://www.youtube.com/watch?v=DNAQtgH1ErI

    History of Linux

    http://www.youtube.com/watch?v=0kteK4-RSJ8

    27

  • Cau truc he thong may

    tnh

    28

  • 29

    Kien truc c ban cua he thong PC

    CPU

    Disk controller USB controller Graphics adapter

    MEMORY

    Disks

    Mouse

    Keyboard

    Printer

    Monitor

    em d lieu (local buffer)

  • C che van hanh cua he thong

  • 31

    Chu trnh hoat ong cua CPU

    Start Fetch Next

    Instruction

    Execute

    Instruction

    HALT

    Check for interrupt;

    Process interrupt Interrupts

    enabled

    Interrupts

    disabled

  • 32

    Ngat quang

    Phan loai: ngat quang do

    Program: tran so hoc, chia cho 0, truy cap bo nh bat hp phap

    Timer: cho phep CPU thc thi mot tac vu nao o theo nh ky

    I/O: ket thuc tac vu I/O, xay ra loi trong I/O

    Hardware failure: H hong nguon, loi memory parity,

    Trap (software interrupt): yeu cau dch vu he thong (goi system call),

    Lc o thi gian khi process co yeu cau cac tac vu I/O

  • 33

    Qua trnh x ly ngat quang

    X ly trap tng t x ly HW interrupt

    i

    i+1

    0

    M

    User

    Program

    Interrupt

    handler thc thi

    0

    21 00ffe23f

    N

    Interrupt

    vector table

    int. 0x21

    0

    00ffe23f interrupt

    0x21 routine

    ret

    ffffffff

    1

    2

    3

  • Cau truc he thong I/O

  • 35

    ieu khien thiet b I/O

    Tren device controller co

    Thanh ghi lenh (command / control register) e nhan yeu

    cau I/O t OS

    Thanh ghi trang thai (status register) e bao OS tnh

    trang san sang / ang ban / loi cua thiet b

    Thanh ghi d lieu (data register) OS oc d lieu t thiet b hay ghi d lieu ra thiet b qua thanh ghi nay

  • 36

    Cac ky thuat thc hien I/O (1/2)

    Ky thuat I/O dung polling

    I/O code ch thiet b san sang bang cach lien tuc (nh bang

    cach dung vong lap) kiem tra tnh trang cua thiet b

    Khi thiet b san sang, I/O code gi lenh, va oc/ghi d lieu thong

    qua cac thanh ghi cua thiet b

  • 37

    Cac ky thuat thc hien I/O (2/2)

    Ky thuat I/O dung ngat quang (interrupt-driven I/O)

    I/O code gi lenh, va oc/ghi d lieu thong qua cac thanh ghi

    cua thiet b

    Khi thiet b hoan tat lenh I/O th se gay ngat en CPU

  • 38

    Truyen d lieu gia bo nh va thiet b

    Programmed I/O

    OS dung CPU cycle e di chuyen d lieu gia bo nh va thiet b

    Nhan xet: programmed I/O khong hu hieu (can nhieu CPU

    cycle) khi thc hien di chuyen khoi lng ln d lieu

    Ky thuat Direct Memory Access (DMA)

    DMA can co phan cng ho tr ac biet, o la DMA controller

    Ky thuat DMA thc hien truyen d lieu trc tiep gia thiet b I/O

    va bo nh ma khong can s can thiep cua CPU

  • 39 2.2.1 Fig 2.3

    Ky thuat thc hien I/O mc ng dung

    Blocking Nonblocking, asynchronous

    -- Thng bo I/O hon tt bng signal hay callback

    Blocking / nonblocking I/O

    - - - : bo qua oan ma

    kernel kernel

  • 40 2.2.1 Fig 2.4

    Quan ly cac truy cap thiet b I/O

    Cac hang i (wait queue) I/O

    Hang i cac yeu cau I/O, vd

  • Cau truc & phan cap

    he thong lu tr

  • 42 2.3

    He thong lu tr

    Lu tr (memory, storage) la mot trong nhng dang thc

    I/O quan trong

    Bo nh chnh (main memory, primary memory)

    Trc tiep th CPU ch co the truy cap c cac thanh ghi

    (register) va bo nh ROM, RAM

    Bo nh phu (secondary storage): He thong lu tr thong tin ben

    vng (nonvolatile storage)

    a t (magnetic disk): a mem, a cng, bang t

    a quang (optical disk): CD-ROM, DVD-ROM

    Flash ROM: USB disk

  • 43

    Metaphor (an du) cho phan cap he thong lu tr

    oc sach th vien

    Ke sach phong oc

    Phong / ham lu tr sach

    Ban oc memory

    a cng

    bang t

    Dung

    lng

    tang

  • 44 2.4 Fig 2.6

    Phan cap he thong lu tr

    Toc o nhanh

    Gia thanh moi byte re

    Dung lng ln

    vd: file-system data

  • 45 2.4 Fig 2.7

    Ky thuat caching

    Caching: nap trc d lieu vao thiet b lu tr co toc o

    truy cap cao hn

    Tai sao dung cache?

    Cai thien toc o truy cap d lieu

    A: d lieu

  • 46 2.4 Fig 2.7

    Ky thuat caching

    V sao caching works?

    Nguyen ly cuc bo (locality principle)

    Van e:

    D lieu ln, con kch thc cache nho phai quan ly cache:

    thay noi dung nao cua cache khi no ay?

    Mot d lieu co the c lu tr nhieu ni can bao am tnh

    nhat quan d lieu: cache coherency problem

  • Bao ve tai nguyen chia se

  • 48 2.5.1

    Dual mode (1/3)

    Muc tieu: bao ve he ieu hanh va chng trnh ng dung

    Giai phap

    Ky thuat dual mode: CPU thc thi di mot trong hai che

    o (mode)

    User mode ch thc thi c cac lenh nonprivileged

    Application chay trong user mode

    Kernel mode (con goi la supervisor mode, system mode, monitor

    mode) thc thi c tat ca cac lenh (privileged va nonprivileged) cua CPU

    Kernel chay trong kernel mode

  • 49

    Dual mode (2/3)

    Hnh cua Dror G. Feitelson

  • 50

    Dual mode (3/3)

    Phan cng co them mode bit e kiem soat mode hien hanh:

    mode bit = kernel (= 0) -- kernel mode

    mode bit = user (= 1) -- user mode

    Khi CPU b ngat (do thiet b ngoai vi, trap,), CPU se chuyen sang kernel mode va thc thi interrupt service routine tng ng.

    Dong thc thi va thay oi che o CPU khi goi system call

    kernel user

    mode bit = user

    mode bit = kernel

  • 51 2.5.2 Fig 2.8

    Bao ve I/O

    Ngan user s dung I/O khong hp le

    Giai phap: lenh I/O eu la privileged

    instruction

    User mode program khong thc thi c lenh I/O ( trap), phai thong qua li goi system call

    System call

    La phng thc duy nhat e process yeu cau cac dch vu cua he ieu hanh

    System call se gay ra ngat mem (trap), quyen ieu khien c chuyen en

    trnh phuc vu ngat tng ng, ong

    thi thiet lap mode = kernel

    He ieu hanh kiem tra tnh hp le, ung an cua cac oi so, thc hien

    yeu cau roi tra quyen ieu khien ve

    lenh ke tiep ngay sau li goi system

    call, mode = user

  • 52 2.5.3 Figs 2.9 + 2.10

    Bao ve bo nh (1/2)

    V du: bao ve vung nh cap

    phat cho cac process, ho tr

    bi phan cng

    Base register

    Limit register

  • 53 2.5.3 Figs 2.9 + 2.10

    Bao ve bo nh (2/2)

    Truy cap bo nh ngoai vung xac nh bi thanh ghi base va thanh

    ghi limit se sinh ra trap

    Lenh nap gia tr cho cac thanh ghi base va thanh ghi limit eu la

    privileged instruction

    memory

  • 54 2.5.4

    Bao ve CPU

    Bao ve CPU

    Bao am OS duy tr c quyen ieu khien CPU

    Lam g trng hp CPU thc thi trong vong lap vo han?

    C che thc hien la dung timer e kch khi cac ngat

    quang nh ky

    Bo em timer se giam dan sau moi xung clock

    Khi bo em timer bang 0 th ngat timer c kch hoat he ieu

    hanh se nam lai quyen ieu khien

    Lenh nap gia tr bo em timer la privileged instruction

  • 55 2.5.4

    Timer

    Co the s dung timer e thc hien time-sharing

    Thiet lap timer gay ngat nh ky N ms (N: time slice, quantum

    time) va nh thi CPU sau moi lan ngat

    Co the dung timer e tnh thi gian troi qua (elapse time)

  • 56 3.1.1

    Cac thanh phan cua he ieu hanh (1/7)

    Quan ly qua trnh

    Qua trnh vs chng trnh

    Mot qua trnh can cac tai nguyen cua he thong nh CPU, bo

    nh, file, thiet b I/O, e hoan thanh cong viec

    Cac nhiem vu

    Tao va huy qua trnh

    Tam ngng / tiep tuc thc thi (suspend / resume) qua trnh

    Cung cap cac c che

    ong bo hoat ong cac qua trnh

    giao tiep gia cac qua trnh

    x ly deadlock

  • 57 3.1.2

    Cac thanh phan cua he ieu hanh (2/7)

    Quan ly bo nh chnh

    Can thiet v nhieu qua trnh chay ong thi trong he thong phai

    chia se bo nh

    Tuy thuoc kien truc may tnh

    e co hieu suat cao, he ieu hanh can dung giai thuat quan ly

    bo nh thch hp

    Cac nhiem vu

    Theo doi, quan ly cac vung nh trong va a cap phat

    Quyet nh se nap chng trnh nao khi co vung nh trong

    Cap phat va thu hoi cac vung nh

  • 58 3.1.3

    Cac thanh phan cua he ieu hanh (3/7)

    Can thiet cho viec lu tr d lieu ben vng (persistent):

    Tien ch file va quan ly file

    He thong file (file system)

    File

    Th muc

    Cac dch vu ma thanh phan cung cap

    Tao va xoa file/th muc

    Cac tac vu x ly file/th muc (rename, copy, move, new,)

    Anh xa file/th muc vao thiet b lu tr th cap tng ng

    Sao lu va phuc hoi d lieu

  • 59 3.1.4

    Cac thanh phan cua he ieu hanh (4/7)

    Quan ly he thong I/O

    Che dau cac ac trng rieng biet cua tng

    thiet b I/O oi vi user

    Co chc nang

    Buffering, caching, spooling

    Buffer: vung nh e lu d lieu khi

    chung c truyen gia hai thiet b

    hay gia thiet b va ng dung

    Cung cap giao dien chung en cac trnh

    ieu khien thiet b (device-driver

    interface)

    Trnh ieu khien thiet b cho moi chung

    loai thiet b phan cng khac nhau

  • 60 3.1.5

    Cac thanh phan cua he ieu hanh (5/7)

    Quan ly he thong lu tr th cap

    Bo nh chnh: kch thc nho, la moi trng cha tin khong ben

    vng can he thong lu tr th cap e lu tr ben vng cac d

    lieu, chng trnh

    Phng tien lu tr thong dung la a t, a quang

    Nhiem vu

    Quan ly vung trong

    Cap phat khong gian lu tr (storage allocation)

    nh thi a (disk scheduling)

  • 61 3.1.7

    Cac thanh phan cua he ieu hanh (6/7)

    He thong bao ve (protection system) can thiet khi he

    thong cho phep nhieu user hay nhieu qua trnh

    Kiem soat qua trnh ngi dung ang nhap/xuat (login, logout)

    va s dung he thong

    Kiem soat viec truy cap cac tai nguyen trong he thong

    Bao am ch nhng ngi dung/qua trnh u quyen han mi

    c phep s dung cac tai nguyen tng ng

    Cac nhiem vu

    Cung cap c che kiem soat ang nhap/xuat

    Phan nh c s truy cap tai nguyen hp le va bat hp le

    (authorized / unauthorized)

    Phng tien thi hanh cac chnh sach (enforcement of policies)

    Chnh sach: can bao ve d lieu cua ai oi vi ai

  • 62 3.1.8

    Cac thanh phan cua he ieu hanh (7/7)

    Trnh thong dch lenh (command line interpreter)

    La giao dien chu yeu gia ngi dung va OS

    V du: shell, mouse-based window-and-menu

    Khi user login

    He thong khi tao command line interpreter (shell) cho user,

    va no ch nhan lenh t ngi dung, thc thi lenh va tra ket

    qua ve

    Lien he chat che vi cac thanh phan khac cua he ieu hanh e

    thc thi cac yeu cau cua ngi dung

  • 63 3.1.8

    Cac thanh phan cua he ieu hanh (7/7)

    Trnh thong dch lenh (tt)

    Cac nhom lenh trnh thong dch lenh e

    Tao, huy, xem thong tin qua trnh, he thong

    ieu khien truy cap I/O

    Quan ly, truy cap he thong lu tr th cap

    Quan ly, s dung bo nh

    Truy cap he thong file

  • 64 3.2

    Cac dch vu he ieu hanh cung cap (1/2)

    Mot so dch vu chu yeu ma ngi dung hay chng trnh

    can

    Thc thi chng trnh

    Thc hien cac tac vu I/O do yeu cau cua chng trnh

    Cac tac vu len file

    oc/ghi hay tao/xoa file

    Giao tiep, trao oi thong tin gia cac qua trnh

    Shared memory

    Message passing

    Phat hien loi

    Tren thiet b I/O: d lieu h, het giay,

    Chng trnh ng dung: chia cho 0, truy cap en a ch bo

    nh khong c phep

  • 65 3.2

    Cac dch vu he ieu hanh cung cap (2/2)

    Cac dch vu khac

    Cap phat tai nguyen

    Tai nguyen: tape drives,

    OS co cac routine tng ng

    Ke toan (accounting)

    V du e tnh ph

  • 66 3.3

    Giao dien gia qua trnh va he ieu

    hanh

    System call

    Phng phap hien thc giao dien gia qua trnh va he ieu hanh

    Vd: open, read, write file

    Thong thng dang th vien nh phan (binary library)

    Trong cac ngon ng lap trnh cap cao, mot so th vien lap trnh

    c xay dng da tren cac th vien he thong (v du Windows

    API, th vien GNU C/C++ nh glibc, glibc++,)

    Ba cach truyen tham so trong system call

    Truyen tham so qua thanh ghi

    Truyen tham so thong qua mot vung nh, a ch cua vung

    nh c gi en he ieu hanh qua thanh ghi

    Truyen tham so qua stack

  • V d v system call

    67

  • 68 3.4

    Cac chng trnh he thong

    Chng trnh he thong (phan biet vi application program)

    gom

    Quan ly file: nh create, delete, rename, list

    Thong tin trang thai he thong: nh time, dung lng bo nh trong

    Soan thao van ban: nh vi/vim tren Unix/Linux

    Ho tr ngon ng lap trnh: nh compiler, assembler, interpreter

    Nap, thc thi, giup tm loi chng trnh: nh loader, debugger

    Giao tiep: nh email, talk, web browser

    Ngi dung cuoi chu yeu lam viec thong qua cac system

    program (khong s dung trc tiep cac system call).