ANKARA NVERSTES,

SOSYAL BLMLER ENSTTS,

FELSEFE (FELSEFE TARH) ANA BLM DALI.

GIAMBATTISTA VICO'NUN ' YEN BLM' ADLI ESERNN

FELSEFE TARHNDEK YER.

DOKTORA TEZ

Hazrlayan

SEMA NAL AKKA

Tez Danman

DO. DR. LKER KTEM

ANKARA, 2003

ANKARA NVERSTES,

SOSYAL BLMLER ENSTTS MDRL,

FELSEFE (FELSEFE TARH) ANA BLM DALI.

Tezin Ad: GIAMBATTISTA VCO'NUN 'YEN BLM' ADLI

ESERNN FELSEFE TARHNDEK YER.

DOKTORA TEZ

Hazrlayan

SEMA NAL AKKA

Tez Danman..................DO. DR. LKER KTEM

Tez jri yeleri:

Ad Soyad. mza.

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

2003, ANKARA

1

NDEKLER

NSZ

GR.................................................................................................................

Vico'nun Yaam ve Yaptlar.............................................................................

Dnsel Arka Plan............................................................................................

Etkileri.................................................................................................................

Beslendii Kaynaklar ..........................................................................................

I.TAHLL BLM I

ESERE GENEL BR BAKI.........................................................................

Resim...................................................................................................................

Resmin Aklanmas............................................................................................

Birinci Kitap.........................................................................................................

kinci Kitap...........................................................................................................

nc Kitap........................................................................................................

Drdnc Kitap.....................................................................................................

Beinci Kitap.........................................................................................................

BLM II

TOPLUMSAL VARLIK OLARAK NSAN.................................................

nsan Anlay

Din ve Tarih

Ortak duyu

2

Ibn Haldun ve Vico

Yeni Bilimin lkeleri

BLM III

VCO'NUN BLG KURAMI VE YNTEM HAKKINDAK

DNCELER..............................................................................................

Genel Olarak Bilim Nedir?

Vico'nun Bilim Anlay

Bacon ve Vico

Descartes veVico

Vico'nun Yntemi

BLM IV

YEN BLM'N YAPI TALARI DL, MTOS, HOMER........................

Neden Homer

Tarih ve iir

Dil Sorunu

Kltr Anlay

BLM V

DEAL SONSUZ TARH FKR...................................................................

Tarihte nayetin (Providence) Rol

Tarih'teki deal Sonsuz Dng

Ulus Anlay

Vico ve Hegel

Vico'nun Dier Tarih Felsefeleri indeki Yeri

BLM VI

DN, KANUN VE DEVLET ANLAYII......................................................

Din, Devlet, Tarih likisi

3

Vico ve Hegel'de Efendi-Kle

nsan Tabiat ve Toplum Arasndaki Benzerlik

lk Kanun Olan iirsel Kanun

Doal Hukuk

Doal Kanun Fikrinin Etkileri

SONU VE DEERLENDRME.............................................................

KAYNAKA

II. YEN BLM (NUOVA SCENZA) 'N TERCMES BRNC KTAP (YEN BLMN LKELER)

KNC KTAP (RSEL HKMET)

NC KTAP (GEREK HOMER'N KEF)

DRDNC KTAP (ULUSLARIN AKII)

BENC KTAP (ULUSLARIN YENDEN AKII)

III. NGLZCE METN The New Science of Giambattista Vico.

Book I. Establishment of Principles.

Book II. Poetic Wisdom.

Book III. Discovery of True Homer.

Book IV. The Course The Nations Run.

Book V. The Recourse of Human Insttutons Whch The Nations

Take When Rise Again.

4

NSZ

Tarih ve kltr dnyasnn, tabiat dnyasndan farkl yntemlerle

incelenmesi gerektii dncesi, insanoluna, kltrn ve tarihini anlamay

grev edinmi olan disiplinlerin yolunu amtr. Biz de, bu almaya konu

olarak, Tanr'nn yaratt tabiat alann bilinemez ve insann yaratt tarih

alann bilinebilir olarak belirleyen; tarih ve tabiat dnyasnn farkl

yntemlerle incelenmesi gerekliliini vurgulayan; ve, insann kendi retimi

olan dnyann nasl incelenmesi gerektii zerinde dnen, zellikle, sosyal

bilimler alanndaki dnsel geliimi etkileyen; talyan filozof, hukuku ve

tarihi Vico (1668-1744)'nun Yeni Bilim adl eserini semi bulunuyoruz.

Bu tezi hazrlamaktaki amacmz, Vico'nun, Yeni Bilim1 adl eserinin

nemini, deerini, orijinal ve orijinal olmayan taraflarn belirterek, Vico'nun,

bu eserle yapmak istedii eyi ortaya koymak; ve, kendinden ncekilerden

ald etkilerle birlikte, kendinden sonrakileri, hangi fikirler bakmndan

etkilediini gstermektir. Bylece, bu eserin, felsefe tarihindeki yerini de

belirlemektir. Vico'yu anlamak iin, zaman zaman Tevrat'a ve ncil'e de

1 Biz, Yeni Bilim adl eserin orijinal nshasnn (Prncpj D Scenza Nuova D'

intorno Alla Comune Natura Delle Nazon D Gambattsta Vco") yani, talyancasnn, A.. Hukuk Fakltesi kitaplnda bulunduunu tespit ettik. Ancak, eseri grm olmakla

birlikte, talyancamzn yeterli dzeyde olmamas nedeniyle, birinci el kaynaktan ne yazk ki

inceleyemedik. Eseri, 1744 te yaplan edisyonundan, Yale Universitesi, Roma dili profesr

olan Thomas Gaddard Bergin ve linous niversitesi, felsefe profesr, Max Harold Fsch 'in

ngilizce'ye evirmi olduu metninden inceledik ve eseri Trke'ye evirdik. Ancak, nasl ki,

Fsch, bir Roma dili profesrne ihtiya duymusa ayn ekilde biz de Trke'ye evirdiimiz

bu eseri bir Roma dilbilimcisi ve hukukusuna gstermek ihtiyacn hissettik ama bunu henz

gerekletiremedik. Geri, bu durum, almann gidiatn etkileyecek derecede nem

arzetmemitir. Daha nce de belirttiimiz ve bu eseri baka dillerden okuyan birok yazarn

eserlerinde de grdmz gibi temel kavramlar bakmndan metnin talyanca'sna bavurarak

mmkn olduu kadar doru anlamaya ve anlalmaya nem verdik.

5

bavurarak onun esas kavramlarn belirlememiz ve onlar tanmlamamz

gerekmitir. Bu temel kavramlar, konunun akna gre, yer yer dipnotlarda,

yer yer de konunun iinde verilmitir. Bunun yansra, tez, u sorular

dorultusunda gerekletirilmitir. Tarihte bir model var mdr? nsan tabiat

her yerde ve her ada ayn mdr? Ayn deilse hangi ynlerden farkllar?

nsan tabiat ve buna bal olarak sosyal deime nasl ve niin ortaya kar?

Vico, neden sosyal bilimlerin kurucusu olarak tantlmaktadr?

Bu sorular erevesinde deerlendirdiimiz Vico, insanln tabiatn ve

tarihini incelemek iin genel bir yntem bulmak zere yola kar. Bunun iin,

kendine, Bacon'un Novum Organum'unu rnek alr. Bilindii gibi, Bacon,

Aristoteles'e dayal skolastik yntemi ykmak iin at savata, Aristoteles'in

terim ve kavramlarnn hatta ynteminin etkisinden kurtulamamtr. O, tecrbe

ve endksiyon yntemini nermitir, ancak, bu yntem ile Aristoteles'in

yntemini tamamen ykamad gibi, sadece, niteliksel aklamalarda

bulunmutur. Demek ki, gnmzden geriye bakldnda, Bacon, Novum

Organum adl eseriyle, tabiat incelemek iin farkl bir yntem nerememitir.

O, yalnzca, tabiattaki mterek noktalardan evrensel bir yasaya ulamaya

almtr. Vico'nun, Bacon'u kendine yakn bulmasnn nedeni, onun da, tpk

Bacon gibi, insan tabiatta, yasa haline gelebilecek mterek noktalar

aramasndandr. Vico, kendi zamanndaki bilimin etkisinde de kalarak, bu

yasann genel geer ve zorunlu, yani, a priori olmasn da istemitir, fakat,

tabiat alannda bu zorunlu yasaya Galileo'nun yntemi ile ulald

bilinmektedir. Vico da, tarihte ve kltrde, evrensel zannettii yasalar bulduu

iddiasndadr. Onun iin, tarihin ve kltrn evrensel yasalarnn olmas

koulu, insann mterek tabiatdr. Ancak, kanmzca, bu mterek tabiat,

genel geer, zorunlu, a priori yasalar biimlendirmekte yeterli deildir. Bu,

yalnzca Vico'nun ngrsdr.

6

Tezimizde, genel erevede, tabiat ve insan bilim alanlarndaki

yntemsel farklla dikkat ekmekteyiz. Vico'nun, insan bilimler alanna olan

katklarndan bahsederken, onun tarih felsefesini oluturan temel kavramlarna

deinmekte ve insan tabiatn incelenmesinde, Vico'nun hakl ve hakl olmayan

taraflarn gstermekteyiz. Onun tarih anlaynda, din ve devlet ilikisi, kltr

gesi olarak dil ve mitolojinin insanlk tarihindeki nemi v.s gibi konulara da

tezimizde yer verdik. Vico'nun insan bilimleri asndan nemi, tarih felsefesi

dnrleri bakmndan yeri, onun toplumda grdkleri ve dikkat ektii

noktalar, insana bir ideal verip vermedii, iinde bulunduu 18. yzyl ve bir

nceki yzyln tartmalar erevesinde ne srd grleri, yntem

hakkndaki dnceleri, etkilendii filozof, hukuku ve tarihiler v.s gibi

konulara da deindik.

Ancak, eserin mulak ve dank yaps, problemlerin ve konularn bir

araya toplanmasnda glkler karmtr. Ayrca, Vico'nun kelimelerinin

tarihsel kkenleri hakknda verdii rnekler, Latince, Greke ve talyanca

dilinden karlatrmal olarak yaplmtr. Bu durum, kendi dilimiz olan

Trke'mize uyarlamak bakmndan glkler yaratmtr. Bunun yansra,

konularn btnln salayabilmek iin baz tekrarlarda bulunmak zorunlu

olmutur.

Bu tezi gerekletirirken izlediimiz alma yntemi, Felsefe Tarihinde

uygulanan yntem olmutur. 'Felsefe tarihinde, iki basamakl bir yntem

kullanlabilir. Bunlardan birisi, dilsel-tarihsel yntem olup, ncelikle,

konunun hazr edilmesine dayanr. Bu yntem, ou yazmalardan oluan

mevcut kaynaklar mmkn olduu kadar aslna yaklatrarak anlamaya

dayanr. Eser, hangi tarzda yazlm olursa olsun metni, mellifin anlad

ekilde anlamaya almak ve onuna sylememi olduu veya sylemek

istemedii eyleri ona yklemekten saknmak da metnin dilsel-tarihsel ynden

incelenmesine girer. Bunun iin kelimelerin hangi anlamlarda kullanld veya

7

yeniden terim tekil edilip edilmediini kontrol etmek gerekir. O halde, metnin

anlalmas da dilsel-tarihsel yntem erevesine girer.

Yntemin ikinci basama, hazr edilmi konunun ilenmesi demek olan

problem yntemidir. Felsefede, konu genellikle karmza bir problem olarak

kar. Bilgi problemi, bilginin olana ve snr problemi v.s. gibi. Bu yntemin

gerektirdii eylerden biri, bir meselenin meydana ktn gstermek,

problemler arasndaki ball ortaya koymaktr.

Problem ynteminin temel yardmclar, kltr tarihi yntemi ile

psikolojik yntemdir. Birincisi, problemin iine domu olduu artlar

inceler, bu artlarn problemin douu zerindeki etkilerini aratrr. Dieri de,

problemi zen kiinin problemin ortaya konmasnda ve zmnde bireysel

farknn ve ahsiyetinin bir etkisi olup olmadnn aratrr. Bu etkinin

derecesini lmeye gayret eder' 2.

Vico'nun, Yeni Bilim3 adl eserini incelerken de biz, dilsel-tarihsel

yntemi kullandk. Metnin doru anlalmasna dikkat ederek ve yazarn

sylemedii eyleri ona yklemekten saknarak kelimelerin ve terimlerin tam

manalarn vermeye altk. Daha sonra, ele alnan eserdeki asl problemi

ilemek ve problemin kltr tarihi iindeki yerini gstermek amacyla, yazarn

kendinden nceki alardan alm olduu etkilerle, kendi an ve kendinden

sonraki alar ne ekilde etkilemi olduunu gstemek iin problem yntemini

2 Orhan Saadettin, Felsefe Tarihinde Usul, s.23, stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi Neriyat, stanbul, 1930 Devlet Basmevi. 3 Vico, Giambattista The New Science 1725 translated by Thomas Goddard Bergin and Max Harold Fischer, Cornell University Press, Ithaca and London.

8

ve onun alt dal olan kltr tarihi yntemini kullandk. Ayrca, filozofun

bireysel farkll ve ahsiyeti de problemi ele al tarz bakmndan deiik bir

a oluturmaktadr. Bu nedenle, zaman zaman problem ynteminin dier bir

alt dal olan psikolojik ynteme de incelememizde yer verdik.

Vico'nun, iddiasna gre, getirdii yntemle kltr ve tarih bilimleri

yeni batan ina edilecek ve daha da ilerleyecektir. Tezimizin temel noktas ite

burasdr. Acaba, Vico, gerekten yeni bir yntem getirmi midir? Bu yntem,

insanlk ve kltr tarihini anlamada ne lde etkili olabilmitir? Bu sorulara

cevap verebildiimizi ve eserin felsefe tarihindeki yerini gsterebildiimizi

dnyoruz.

Vico'nun kendisine rnek aldn syledii Francis Bacon'un "Novum

Organum" adl eseri de Yksek Lisans almamz olmas dolaysyla,

Vico'nun eseri zerinde alrken kavramlarn anlalmas bakmndan olduka

yol gsterici olmutur.

Tezle ilgili bibliyografya incelememizi, ngiliz dilinden takip ettik.

Vico hakknda, eitli dillerde yazlm ok geni bir bibiliyografya mevcuttur.

Hatt, sadece, bibliyografyadan oluan Vico: A Bibliyography of Works in

English from 1884 to 1994 adl bir kitap vardr. 1994 den gnmze kadar da

daha bir ok eserlerin yazldn nternet araclyla grebiliyoruz. Elbette ki,

bu kadar ok eseri incelemek bir insann mrne bile smaz. Bu durumda,

btn yazarlarn kulland temel kitaplar tespit etmek ve mmkn olduunca

onlara ulamaya almak, yaplmas gereken en uygun i olarak dnlm

ve bu yol izlenmitir.

Felsefe, soyoloji ve tarihle ilgili Trke'de yaynlanm bir ok

kitaplarda, Vico'nun adnn getii sayfalara rastlamak mmkndr. Ancak,

ok ayrntl denebilecek tarzda herhangi bir esere rastlamam bulunmaktayz.

9

Bu eserler, genellikle, onun insanlk tarihi hakknda verdii aa deinip

gemekle yetinmilerdir ve ounlukla, asl kaynaktan deil de, dolayl

kaynaklardan yararlanmlardr.

Bu tezin gereklemesinde, ncelikle deerli katklaryla bana byk

destek olan, danmanm, sayn Prof. Dr. Mbahat Trker Kyele

teekkrlerimi bir bor bilirim. Kendisinin ya haddinden emekli olmas

nedeniyle, resm danmanlm stlenen ve emekli retim yesi Prof. Dr.

Mbahat Trker Kyel ile almalarm srdrmemi salayan, tez izleme

komitesindeki deerli fikirleriyle, teze yeni bir boyut kazandran sayn Do.

Dr. lker kteme ve tez izleme komitelerinde nemli katklaryla bana yol

gsteren, ok deerli hocalarm, sayn Prof. Dr. ahin Yeniehirliolu'na, Prof.

Dr. Ahmet nam'a, Prof. Dr. Sabri Bykdvenci'ye, Yrd. Do. Dr. Erturul

Rufayi Turan'a teekkrlerimi sunarm.

10

GR

Vico'nun Yaam ve Yaptlar:

Giambattista Vico (1668-1744), bir talyan hukuku, filololog ve

filozoftur. Napoli'de domu ve orada lmtr. O, fakir bir kitap satcsnn

oludur ve byk lde kendi kendisini yetitirmitir. 1699'dan 1741'e kadar

Napoli niversitesi'nde, Latin dili retorii krssnde grev yapmtr. Hukuk

bilimi ile ilgilenmi ve bu konuda bir ok eserler yazmtr. 1723'de, sivil

kanun krss iin alan bir snav kaybedince, tarih incelemelerine

dnmtr. Bylece, onu, mrnn sonuna kadar megul edecek olan Yeni

Bilim adl eser belirmeye balamtr. Onun temel eserleri unlardr:

The New Science., The Autobiography of Giambattista Vico., On the

Study of Our Time., Discovery of True Dante.,On the Heroc Mnd., Juno to

Apollo., On the Most Ancient Wisdom of the Italians, Unhearthed from the

Origins of the Latin Language.4

Giambattista Vico'nun, lmnden krk yl sonra, Napoli'de bir Vico

klt bymeye balam, eserleri bir ok dile evrilmi ve Vico incelemeleri

iin iki kurum ve bir dergi ona adanmtr.

Vico, Yeni Bilim adl eserini 1725 te yaynlamtr. Eserin ikinci

edisyonu, 1730 da ve nc edisyonu 1744 te yaplmtr. Eserin tam ad

4 Vico'nun yaptlar hakknda ayrntl bilgi, "Vico: A Bibliography of Works in English from 1884-1994. Molly Black Verene. Published by Phlosophy Documentation Center. Bowling Green State Universy." adl eserde bulunmaktadr.

11

yledir: 'Uluslarn Mterek Tabiat zerine Giambattista Vico'nun Yeni

Biliminin lkeleri (Principles of New Science of Giambattista Vico

Concerning The Common Nature of the Nations. nl tarihi, Jules Mchelet

(1798-1874), Yeni Bilim ve Otobiyografi'yi Franszca'ya evirmi ve Vico,

onun araclyla bir ok tarihiyi etkilemitir.

Vico'nun Yeni Bilim iin byk mitleri vardr. Bu eserinde, sivil

dnya veya uluslarn dnyasn veya toplumu incelemeyi dnmtr. Vico,

Principia Mathematica'y yazan byk bilim adam Newton (1642-1727)' a,

incelemesinin bir kopyasn, bir haham aracl ile gndermitir.5 Bu

kopyann ona ulap ulamad bilinmiyor.

Giambattista Vico, Yeni bir bilimin ilkelerini sunduu eserinde, yalnz

hkmdarlarn deil, uluslarn, mit ve efsanelerinin, siyasal, kltrel ve

kurumsal yaplarnn tarihini de kapsayacak ekilde, bir tarihin ilkelerini verir.

O, eserini, kendisinin de sk sk vurgulad gibi, u kaynaklar erevesinde

deerlendirir: Herodot, Homer, Varro, Livy.

Vico'nun Yeni Bilim adl eserinin felsefe tarihindeki yerini gsterirken

incelememizi, zellikle, onun 'uluslarn ideal sonsuz tarihi' fikri erevesinde

deerlendireceiz. nk, Vico'ya gre, her ulusun dou, byme, ykselme,

ini ve d itibariyle ebed bir dngsel kaderi vardr. te, Vico buna

'uluslarn ideal sonsuz tarihi der. Asl incelememiz, Yeni Bilim olmakla

birlikte, Vico'nun dier iki nemli eserinden de sk sk yararlandk. Bunlar,

onun "Autobiography" ve A study of on Our Time adl eserleridir.

Dnsel Arka Plan:

5 Burke, Peter; Vico, s.28. Oxford University Press, 1985.

12

ncelememizin konusu olan eseri, etraflca, dikkatle ve titizlikle ele

alrken, ncelikle, Vico'nun, bu eserine, neden Yeni Bilim baln verdiini

ve yeni bilimin ne olduunu, Vico'nun iinde bulunduu tarihsel dnce ve

kltr ortam iinde deerlendirmek gerektiini ve Vico'yu bu eseri yazmaya

ynlendiren o sreci amak ihtiyacn hissetmekteyiz.

Bilindii gibi, Vico, 17.yzyl gibi byk bilimsel devrimlerin

gerekletii ve byk yzyl olarak nitelendirilen yzyln etkilerinin gl bir

ekilde devam ettii 18.yzyln dnr, hukukusu, tarihisi ve

belagatsdr. Ayrca, Rnesans'n merkezi olan talya'da doan ve oradan

karak btn dnyay etkisi altna alan gl dnce ortamlarnn iinde

yetimitir.

talya, hem klasik dnem Grek dncesi hem de Ortaa dini

dncelerinin yaylp gelitii ve Latince dilinin bilim ve yazn dili olarak

kullanld, baz bilimlerin kklendii geni ve her yan kltrle yorulmu bir

corafyadr. O halde, bu corafyada eski, yeni, modern ve klasik dnceler bir

arada ve i iedir. Vico, tabiat bilimindeki son gelimelerden etkilenmi ve

"yeni" kavram onu da olduka etkilemitir.

imdi, Vico'nun bilimine, neden "yeni" dediini ve "eski"nin ne

olduunu inceleyelim:

15. ve 16. yzyllarda grlen Rnesans dncesinin amac, "eski"den

kopmak "yeni"yi aramak, bulmak ve kurmakt. Burada 'eski' szcnn

anlamn tam olarak belirlemek gerekir: "eski", geleneksel, a gemi,

snm, bozulmu, a d, gerici gibi yklemleri stlenir. Ancak,

Rnesans'taki "eski"den kurtulmak dncesi, zellikle, ortaa dncesinin

temelinde olan klasik ve skolastik eitim ve retimden kurtulmak ile e

gsterilebilir. Aksi takdirde, 'eski' sfat, Rnesans'n kendisinden ok

13

etkilendii eski Yunan dncelerini de kapsam iine alr. Halbuki, Rnesans

bilindii gibi, eski Yunan dncelerinin yeniden douu gibidir.

O halde, Rnesans'n kurtulmak istedii ve 17. ve 18. yzyl

dnceleri ile birlikte, Vico'yu etkiledii grlen bu klasik, skolastik ve

modern'in tanmna deinmek yerinde olacaktr.

Bildiimiz gibi klasik terimi, Latince ve Yunanca dersleri iin

kullanlmtr. Bu Yunanca ve Latince incelemelerine Hmaniteler

(Humanitus) ad verilmitir. Hmanitelerle uraanlara Hmanist denmitir.

Ancak, ulusal diller ve bilimsel gelimelerle birlikte 'klasik' eitime kar

klarak Yunancasz ve Latincesiz snflar almtr.

Humanitas, insan olan uralardr. nsann ortaya koyduu er trl

rn, kltr ve uygarl da ierir.

Skolastik, kiliseye bal okullarda ve Ortaada niversitelerde

okutulan, genel olarak Hristiyanlk dini ile akln doal nn verdiklerini

uzlatrmaya alan, Aristoteles felsefesine dayanarak Kilise babalarnn

ortaya koyduu bir akmdr.

Modern szc ise, VI. yy dan sonra Latince'de 'yenileyin, imdi olan

son zamanlarda' anlamn tayan bir szck olarak belirmitir. Modo, X.

yzyldan dan balayarak felsefe ve din tartmalarnda kullanlmtr. Ortaa

ve klasik kartdr. 17 yy. da 'Modern Felsefe, Bacon ve Descartes'in eliyle

kurulmu felsefe, 'Modern Bilim' Galile eliyle kurulmu bilime iaret etmitir.6

6 Oxford niversal Dictionary, prepared W.Little, H.F.Fowler, J. Coulson, Oxford niv. Press,1967.

14

Ortaaa baktmzda, byk filozoflarn hep din adamlar olduunu

grrz. Bu aa baktmzda, slam dnyas dnda, zellikle, felsefe, bilim

ve din alanndaki almalar birbirinden henz ayrlmamt. Rnesans

dneminin dnrleri ise, yazarlar, airler, bilginler vs. dir. Rnesans'la

birlikte, ulusculuk anlay da gelimitir. Ulusal dillerle birlikte, ulusal zellik

tayan felsefeler de grlmeye, birok dil, Ortaa'daki Latince ve

Yunanca'nn yerini alarak kltr dili olarak gelimeye balamt. Ayrca,

Rnesans'taki byk bulular, pusula, barut, matbaa dncenin gelimesi ve

iletilmesinde de etkili olmutur.

Rnesans felsefesi, insan nedir? sorusunu sorarak hmanist bir tutumla

insann bu dnyadaki yerini ve anlamn daha etraflca aratrmtr. Bunun

yantn da Antik Felsefe kaynaklarna dayanarak aklamaya almtr.

Rnesans dnrleri, genel olarak, lik, zgr bir insan kltrn

gerekletirmek amacyla hareket etmilerdir. Antik a tutumunun yeniden

domas demek olan Rnesans'ta, Yeni Platonculuu, talya'da, Floransa'da

kurulan 'Platon Akademisi' ileyip gelitirmitir. zellikle, Marsiglio Ficino

Platon'un yaptlarn byk bir baaryla evirecektir. Ayrca, Aritotelesilik,

Epikurosuluk gibi akmlar da ilenip gelitirilmitir. Martin Luther'le balayan

reformasyon akm Stoa dncesinden byk lde etkilenerek doal din

veya akl dini dncesini balatmtr. zellikle, Jean Bodin ve Herbet

Cherbury akl dinini, tarih boyunca olumu btn dinlerin kayna sayarlar.

Bu doal dine gre: Bir tanr vardr. Ona tapmaldr. Tanr'ya kar bu sayg

davran, erdemli olmay salar. Su ve gnahn cezas pimanlkla

ekilmelidir. lmsz olan ruh, bu dnyada yaptklarnn dln veya

cezasn br dnyada ekecektir'7.

7 Gkberk, Felsefenin Evrimi,. Remzi yay, 1950.

15

Rnesansla birlikte, bildiimiz gibi bamsz ulus devleti anlay

gelimitir. Makyavelli, Jean Bodin, Hugo Grotius, Selden, Pufendorf gibi

dnrler, Vico'nun kendisinin de belirttii gibi doal kanun ve devlet

modelleri bakmndan Vico'yu etkilemilerdir.8

Bir talyan olan Makyavelli (1469-1527)' ye burada ksaca deinmek

gereini duyduk. nk, Vico, Bodin'in, Grotius'un, Pufendorf'un

dncelerine Yeni Bilim adl eserinde deinmekle birlikte, Makyavelli'den hi

sz etmemektedir. Oysa, burada, ksaca gstereceimiz gibi Makyavelli'den

etkilenmitir. Makyavelli'ye gre, 'din, sadece, devletin gelimesine ve

korunmasna yarayan bir aracdr. Halbuki, Vico'ya gre, din, btn kurumlarn

temelinde yer almaktadr. Din, kutsallk ve ycelik duygusu, insan tabiatnda

vardr. Makyavelli, dinin kendisinde kutsallk ve ycelik olup olmadn

dnmez bile. Din ona gre, bir aratr. nsanolu ise, kt ruhlu ve ahmak bir

yaratktr. Bu yaradlndan dolay insan disiplin altna almak iin, bir kanuna

ve erke itaat ettirmek, iddet ve zulm yapmak gerekir. Bu dnceleriyle

Vico'dan farkllamakla birlikte, tarih felsefesi bakmndan Vico'yu etkiledii

grlmektedir. nsanln tarihi ile birlikte, uluslarn tarihi, yersel ve gksel

cisimler gibi dngsel bir yol izler. Onlar, sonsuz bir ini k ve gidi gelie

mahkumdurlar. yi bir toplumun gereklemesi iin gerek siyaset bilimi tarih

zerine temellenmelidir. Siyasi eyler, insan aklnn yaratm deildir. Doal

bir fenomendir. Siyasi dzen de, hayvanlar, bitkiler, insan varlklar gibi tabiat

kanunlarna maruzdur. Doar, byr, yalanr ve lrler. En iyi siyasi toplum

olan Roma dahi dten ve lmden kurtulamaz'9.

8 Vico, Giambattista; New Science, paragraf 318, 329,350,394-397. 9 The Encylopedia of Phlosophy. Editor, Paul Edwards, volume, fve. Macmillan Company and the Free Press, New York London, 1967.

16

Makyavelli'nin ksaca verdiimiz bu dncelerinin etkisi, zellikle

Vico'nun dngsel tarih anlay erevesinde, tezimizin ilerleyen

blmlerinde grlecektir. Makyavelli ile Vico arasnda yeri gelmiken

kurulan bu benzerlikten sonra yeniden tarihsel arka plan vermeyi srdrelim.

Yeni a ile birlikte, tabiat ve insan dnyasna farkl bir yaklam

belirmitir. Ortaada, din temelinde yaplan aklamalar, Rnesans ve

Humanism hareketiyle hem insana hem de tabiata dnmtr. Bu dn, nce

bir estetik akm halinde kendini gstermi ve sonra ahlak bir tavr olmutur.

Rnesans'ta Grek ve Latin klasiklerinin incelenmesiyle, dnce mitolojiden

balayarak felsefeye ynelmi, din, insan ve tabiat olaylar merak ve

aratrmann hr imkanlarna gre ekil almt. Vico, bu mitolojinin

aratrlmas gerektii dncesini Rnesans'yan alm ve kullanmtr.

16.yzyl'dan 19. yzyla kadar bilimin katettii grkemli gelimede,

fizik, kimya, biyoloji, teoloji gibi farkl konular erevesi aka belirlenmi

bamsz disiplinler haline gelmiti. Ayn zamanlarda, bilimsel yntemin

ierdii zellikler de ortaya konmaya balamt ve bylece de farkl disiplinler

kendi yntemlerini gelitirmilerdi.

18.yzyl'a gelindiinde Vico'nun iinde bulunduu kltr ortam ve

onu hazrlayan tarihsel sre ok gl dnce akmlarnn etkisi altndadr.

17.yzylda, Avrupa'da Descartes ile balayan modern felsefe, 18.yy'da

kendisine Kant (1724-1801) vastasyla u sorular sormutur. Neyi bilebiliriz?

nsan nedir? Nasl hareket etmeliyiz? Ne mid edebiliriz? Bu soruyu

Vico'nun da kendisine sorduunu gryoruz. nk, Vico da, Kant'tan ok

nce bilinebilir ve bilinemez eklinde iki farkl alan ayrmtr. Ona gre,

insan, kendi yaratt kltrel ve tarihsel alan bilebilir, Tanr'y ve Tanr'nn

17

yaratt tabiat ise bilemez10 Grlyor ki, Vico, tabiat, Kant'n numen alan

gibi, insann tam anlamyla bilemeyecei alan olarak belirlemitir. Bununla

balantl olarak, o, ayn zamanda, insan nedir sorusuna da cevap aram ve

gnmze kadar ulaan ve amzda, insan aratran akmlarn domasna

yol aan dnce izgisine katkda bulunmutur. 11

Vico, 17.yzyl'n bilimsel yapsnn, insan ve onun kendisinin yaratt

kltr ihmal ettii grndedir ve eserinde, gzmz tabiattan insana

dndrmemiz gerektiini, byk bilimsel devrimlerin insan yaratm olduunu

bize hatrlatmakta ve aslen, insann kendi rn olan kltrn incelenmesi

gerektiini vurgulamaktadr.

Etkileri:

Yukarda sz edilen ilerlemeler, insan bilimlerinin temeli zerinde

yeniden dnmeye yol amtr. nsann aratrlmas, tabiatn aratrlmas

kadar eskidir. Sofistler, Socrates, Platon gibi filozoflar insan deerleri

bakmndan ele alp incelemilerdi. Ortaalar ve Rnesans boyunca, insan ve

insanlk rnlerin aratrlmas bakmndan eitli ynlerden ilerleme

kaydedildi. Fakat, yaklak '1750-1850 arasnda bu insan bilimleri alannda

byk bir atlmn heyecan yaand. Tarih yazcl, ahlak dersi veren

eilimini reddederek, olaylarn kendilerine ulamak iin daha amansz bir azim

gsterdi ve bilimsel bir hle geldi. Ve alann toplumsal iktisadi tarihe kadar

10 Vico, New Science, paragraf 331. 11 Sosyoloji, sosyal antropoloji, dilbilim, halkbilim, felsef antroploji, varoluculuk, fenomenoloji, psikoloji gibi insan sosyo-kltrel bir varlk olarak ele alan ve dil, din, det, rf gibi kurumlar bakmndan insanlar aras ilikileri, kltrler aras ilikileri ve bizzat, insann tabiatn, mizacn, alkanlklarn, yaay tarzlarn, duygulanmlarn, hayallerini, inanlarn konu alan bilimlerde ve dnce sistemlerinde Vico'nun dncesinin izleri vardr. nk, Vico, insann yaratt ve insan ilgilendiren her eyi konu almaya almtr ve asl incelenmeye deer olann, insann yaratt bu kurumlar olduunu dnerek felsefesini bu temel zerine oturtmutur.

18

geniletti. Psikoloji, toplumbilim, iktisat ve toplumsal insanbilim (sosyal

antropoloji) bamsz disiplinler olarak ortaya kt.

19.yzyl'da iyice yerlemi bu disiplinler grubunu tabiat bilimlerinden

ayrmak iin Stuart Mill 'ahlaki bilimler (moral sciences) adn ortaya att.

Almanya'da bu deyim Gestes Wissenschaften (manevi bilimler) biiminde

Almancaya evrildi. Bu ayrdedici deyim insann aratrlmasn tabiatn

aratrlmasndan (Naturwissenschaften) farkl olduunu telkin etti ve

metodolojik tartmalara yol at. Toplumbilimler ve humanities daha yaygn

olduu halde "insan bilimleri" terimi giderek daha ok kullanlan bir terim

haline geldi. "nsan bilimleri", insan zihninin ileyii ve bu ileyi ne olursa

olsun rnlerini veya bu ileyiten etkilenen eyleri ele alan disiplinlerdi'12.

nsan bilimleri alannda, kendinden sonraki yzyllar etkileyen ve

temel dncesi bakmndan insan bilimlerine, tabiat bilimlerinden farkl bir

yntem ile ynelinmesi gerektiini dile getiren 18.yy'n ikinci yarsnda

yaam olan Vico, insann yaratt kltr dnyasn incelemek iin yeni bir

bilim ortaya koymaya alr. Vico, Yeni Bilim dedii bu eserinde, insanln

ilkelerini ve btn toplumlarn kendi tarihsel hayat srelerindeki gelimenin

mterek admlarn aklar. Ayrca, insan dnce eyleminin akl ile olduu

kadar hayal gc ve bellek ile nasl balants olduunu gsterir.

'Vico, genel olarak, Batda modern tarih felsefesinin kurucusu olarak

kabul edilir. Ayrca, kltr felsefesi ve mitoloji felsefesinin de kurucusu olarak

kabul edilir. Ernst Cassirer, Vico iin "mitin gerek kifi" der. Vico'nun eseri,

dil, iir, estetik, kanun, eitim, politika metafizik, toplum, kltr ile nemli

derecede ilgilidir. J Mchelet, Vico'nun Yeni Bilim ve Otobiyografi'sini

Franszca'ya evirmekten baka, B. Croce, Vico ve Hegel'in balants zerine

12 H.P.Rckman , Anlama ve nsan Bilimleri s.11-12. ev: Mehmet Da. Ankara niversitesi Yaynlar, 1992.

19

kendi idealist felsefesini kurmu ve Fausto Nicolini ile birlikte, Vico'nun

eserlerinin talyanca standart edisyonunu oluturmutur. Finnegan Wake'in

genel yapsn temellendiren James Joyce, Vico'ya eitli yerlerde atfta

bulunmutur. Goethe, Yeni Bilim'in bir kopyasn ele geirmitir. Herder ve

Hamann ise Vico'nun eserini okumutur. Coleridge, Vico'nun fikirlerini yayan

ilk ngilizdir. Marx, Vico'yu Das Kapital'de tartmtr. Yeats, Vico ile

ilgilenmi ve Giovanni Gentile'nin yorumundan etkilenmitir. Sorokin, Vico'yu

okudu. Trotsky, Rusya Devriminin Tarihi adl eserinin ilk sayfasnda Vico'yu

aktarmtr. Collingwood, Croce'nin Vico zerine olan kitabn evirmi ve

Vico'nun tarih kavramndan etkilenmitir.'13 Bu rnekler daha da oaltlabilir.

Genel olarak, Vico'nun eserlerine baktmzda, onun, zellikle, insan

tabiat zerinde durduunu ve felsefesini bu kavrama dayandrdn grrz.

Akln tarih iindeki geliimi, toplumun ve kltrn insanlk tarihindeki

geliimi ile ilgili dncelerini insan tabiat kavram zerine kurduunu ve bu

grlerini vurgulayan bir bilgi teorisi gelitirdiini gryoruz. Bununla ilgili

olarak, ilkin, kendinden nceki dnrlerce yanl anlalm veya ihmal

edilmi insan tabiat ve insanlk rnleri hakkndaki doru bilginin nasl elde

edileceini ve nereden balamak gerektiini aratrm, insann rettii ve

yaratt hibir eyi kmsemeden incelemek gerektiini vurgulam, bylece,

insanlk rnlerin aratrlmaya ncelikle deer olduunu gstermeye

almtr. Bunun iin halk kltrnden yola km, mitolojileri, destanlar,

halk dilindeki iirleri esas almtr. Toplumsal yaam ve kanun anlaynn nasl

balad sorusunu sormu, doal kanun ve hukuk ilmine sahip uluslar

hakknda aratrmalar yapmtr. Gerekte, 'Vico, sosyal antropoloji ve

filolojinin mukayeseli ve tarihsel incelemelerini, linguistik, etnoloji, hukuk

ilmi, edebiyat (literature) mitoloji, en geni anlamda medeniyet tarihini de iine

13 Vico zerine yazlan ve kaynakada gsterilen bir ok incelemeden derlenmitir.Bunlardan iki tanesi: Robert Caponigri. Tme and Idea niversity Of Notre Dame London, 1968 Leon Pompa. Vico: A Study of the New Science. Cambridge University Press. 1990

20

alan sosyal bilginin yeni bir sahasn icat etmitir. Son olarak, o, insanlk

tarihinin dngsel olduunu ileri srmtr ki onun bu gr Platon,

Aristoteles, Polybius ve talyan Rnesans'ndaki dier dnrlerin grnden

tamamen farkldr. Vico'nun, kendinden hemen sonraki dnrler zerinde

etkisi az olmutur. Ve bu konudaki fikirleri belki de onun baarlar arasnda en

iyi bilinen ve en az deerli olandr'14.

Vico'nun Beslendii Kaynaklar:

Vico'nun, yukarda ad geen eserine baktmzda verdii tarihsel

bilgilerin ve dncelerinin ok zengin, ok kark olduunu ve gnmzde de

tartlmakta olan bir ok meseleyi ele alarak zmler nerdiini grrz.

Vico, eserinde doal kanun kuramclarna, yeni Stoallara, yeni

Epikrcilere, Kartezyenlere kar eletirilerde bulunur. Ona gre, Platon,

Varro, Scavelo, Lucretius, Tacitus, Ulpian gibi kendinden ncekiler, kendi

zamannn yazarlarndan daha gerekidir. F. Bacon'un dncelerine ar

derecede sayg gsterir.15 Descartes'e ise, zellikle, tarihi kmsedii iin

kardr. Vico, bu eseriyle byk bir keif yaptn ve dnyaya yeni bir kap

atn zaman zaman vurgulamtr.

Vico'nun eseri, ok eitli tartmalara yn verecek niteliktedir .Vico'yu

iinde bulunduu 18.yzyl erevesi iinde dnecek olursak, onun, 18.

yzyldaki Romantik ve Kartezyen akm izgilerinin, Romantik akm izgisi

tarafnda olduunu grrz. Bilindii gibi, Kartezyen akm Descartes,

Malebranche, Geulinex, Leibniz, Spinoza ve gnmzde, Analitik filozoflar

Viyana evresi yeni pozitivistler tarafndan temsil edilen akmdr. Romantik

akm ise, Alman romantikleri, zellikle, Schelling, tarih ekolleri, Yeni

Kantlar, zellikle, Baden okulu, Rickert, Windelband, Dilthey okulu vs.

14 Ad geen eserler (dip not 13) 15 Vico, New Science. 40, 88, 62, 47, 80, 163, 359. 342, 345, 387,

21

Herder, Humbolt, izgisidir. Vico, batda, tarih felsefesinin balatcs olarak

saylmakla bu izgide yer almaktadr.

Vico, bizzat kendisinin 'sivil16 dnya' dedii insan tabiat ve insann

tabiatnn rn olan kurumlar sistemli biimde ilk kez incelediini ve bir

"bilim formu"na sokmaya altn sylemektedir. Vico gibi sistemli ve

dorudan olmasa da kendinden nce bu konuda alan filozoflar olmutur.

rnein, Platon, devlet kurumlaryla, kanun, toplum ve hukukla uramtr.

Ayn ekilde, Aristoteles, Ibn Haldun, Makyavelli, Bacon, Hobbes, ve Hegel,

Marx vs. gibi kendinden sonrakiler ve daha bir ok dnr saylabilir. Ancak,

tarih ve kltr alann ilgilendiren konular bir bilim formuna sokma denemesi

bakmndan -Douda, 14.yzyl dnr Ibn Haldun da dikkate alnarak- Bat

dncesi erevesi iinde Vico hakl karlabilir.

Vico, kltr inceleyen bir filozof olarak bilginin ve bilimin kaynan

tarih sreci iinde ele alr. Daha ilerde, ayrntl ekilde greceimiz gibi, Vico,

kendi iinde bulunduu Hristiyan kltrnn etkisinde kalarak, tarihi, ilk insan

olan dem'in cennetten kovulmasndan balatarak, insanl, ikiye ayrmtr.

Gentiller ve braniler. branileri, gerek Tanr'nn seilmi ulusu olarak

deerlendirmi ve bunlar konu dnda brakmtr. Onun asl incelemek

istedii grup, gentillerdir. Daha ilerde ayrntl olarak deineceimiz iin

burada gentil terimini ksaca yle tanmlyoruz: Kitapl dinlerden habersiz,

kendi tanrlarn kendileri yaratan, putperest ve kendi yollarn kendileri

izen, kendi dorularn kendileri bulan ve kendi kurumlarn kendileri

oluturarak meden veya sivil hayata kadar ykselenler. Vico, bu eserinde,

insanln, cennetten kovulduktan sonra, yani, D ile, iinde bulunduu

vahi durumdan balayarak, meden ve insan duruma mcadele ederek nasl

16 Sivil (civil) bizim dilimizde gnlk dilde asker olann karl olarak kullanlmaktadr. Vico'nun burada kastettii ey, insann toplumsallama ve medenileme srecinde yaratt herey anlamndadr.

22

ulatnn tarihini, yani gentillerin tarihini, filolojik, tarihsel ve felsef

kantlamalar yaparak gstermeye alr.

Bu genel aklamalardan sonra, artk, Yeni Bilim adl eseri nasl ele alp

incelediimizi aada verelim.

Tezin Plan

Esere Genel Bir Bak adn tayan Birinci Blmde, Vico'nun Yeni

Bilim adl eserinin banda verdii resmin aklamas yaplacaktr. Bu resim

eserin ve tezimizin anlalmas bakmndan ok nemlidir. nk, bu resim

eserin ana fikri gibidir. nsanlk tarihinin btn kltrel geleri ile Vico'nun

'Tanrlar, Kahramanlar ve nsanlar a' olarak adlandrd alar, belli

simgelerle hiyeroglif tarzda bu resimde sunulmutur. Bu nedenle, tezimizin bu

blmnde her bir simgenin aklamas yaplacaktr.

Toplumsal Varlk Olarak nsan adl kinci Blmde, Vico'nun nsan

anlaynn dinsel, toplumsal ve tarihsel balantlar aratrlarak, zellikle,

'ortak duyu' kavramnn insann toplumsal varlk oluundaki nemi

vurgulanacaktr. Bu arada, 'ortak duyu' kavram erevesinde Dou'da ve

Bat'da tarih felsefesinin babalar saylan iki filozof olarak Ibn Haldun ve Vico

karlatrlacaktr. Son olarak, toplumsal varlk olarak insan inceleyen yeni bir

bilimin ilkelerinin hangi toplumsal kurumlardan elde edildii tespit edilecektir.

Vico'nun Bilgi Kuram ve Yntem Hakkndaki Dncelerinin

incelenecei nc Blmde, Vico'nun bilim anlay tespit edilerek, yntem

bakmndan kendisine rnek ald Bacon ile yine, yntem bakmndan

eletirdii Descartes'in grleri arasnda bir karlatrma yaplarak Vico'nun

ynteminin ne olduu 'doru ve olgunun dnm' tezi erevesinde

tartlacaktr.

23

Yeni Bilim'in Yap Talar, Dil, Mitos, Homer adl Drdnc

Blmde, Vico'nun neden insanlk tarihini incelerken Homer'den baladn,

neden tarihin anahtarn iir olarak belirlediini; ve, bununla balantl olarak,

dil ve kltr anlayn tarttktan sonra, Homer'in lyada ve Odysess'sndan

daha eski bir destan olan Kumarbi Destan'nn, bu iki destandaki anlatmlarla

benzerliini gstermeye allacaktr.

deal Sonsuz Tarih Fikri adn tayan Beinci Blmde, Vico'nun

dngsel tarih anlay, tarihte nayet'in rol, dngsel tarih anlaynn

temelinde yer alan ulus anlay tartlarak idealist tarih filozoflar arasndan

setiimiz Hegel'le karlatrma yaplacaktr.

Din, Kanun ve Devlet Anlay baln tayan Altnc Blmde,

din, devlet ve tarih anlaylar arasndaki bant gsterilerek, soylular ve

plepler aras mcadelenin, dinsel inanlarn, devlet ekillerini nasl

oluturduu ve tarihin seyrini nasl ynlendirdii Hegel'in efendi-kle anlay

ile benzerlii de gsterilerek vurgulanmaya allacaktr. Bu blmde, ayrca,

Vico'nun kanun hakkndaki dnceleri ve eletirileri de gsterilecektir.

24

BLM I

ESERE GENEL BR BAKI

Giambattista Viconun Yeni Bilim adl eseri, be kitaptan

olumaktadr. En bata, be kitabn tamamn zetleyen bir resim

bulunmaktadr. Bu resim, 'yerel bir sanat olan Domenico Vaccaro tarafndan

yazarn yardmyla izilmi'17 Bu resim, be kitapta veilmek istenen

dncelerin ya da ilenen konunun ana fikrini temsil eder. Viconun

deyimiyle, bu resim, Yeni Bilimin her bir gesini gsteren bir hiyerogliftir. Bu

resimdeki gksel yuvarlak, tabiat dnyasn, akaklarnda kanat bulunan bayan,

bu Bilimin metafiziini, iinde bakar durumda gz bulunan parlak gen,

Tanr'nn inayetini, resimdeki dier hiyerogliflerde, insanlarn dnyasn, sivil

dnya veya uluslarn dnyasn gstermektedir. Eserin Ana Fikri balkl

aklamalardan sonra bu be kitaba geilir. Birinci Kitap, lkelerin

Kurulmas. kinci Kitap, iirsel Hikmet. nc Kitap, Gerek

Homerin Kefi. Drdnc Kitap, Uluslarn Ak (corso). Beinci Kitap,

Uluslar Yeniden Ortaya ktnda nsan Kurumlarn Geri Dn

(rcorso). Eserin Sonucu. Ayrca bir de Ek ksm bulunmaktadr.

Resmin Aklamas:

Eserin Ana Fikri blmnde bulunan ve eserin btnndeki fikr

yapy ortaya koyan resim, eserin btnne k tutacak ve okuyucunun

belleinde canl kalacak ekilde, bu Bilim'in hiyeroglifi gibidir. Bu resme gre,

gksel yuvarlan veya tabiat dnyasnn zerinde duran ve akaklarnda

17 Peter Burke, Vico s.30, Oxford Universty, 1985.

25

kanatlar olan bayan, metafiziktir. stte parlayan genin iinden bakan gz,

inayetinin bir ynyle Tanr'dr. Ektaz halinde Tanr'ya bakan metafizik,

Tanr'y imdiye kadar filozoflarn temaa ettiklerinin iinden geerek, sivil

dnya veya uluslarn dnyas zerinde temaa eder. Yani, asl metafiziksel

dnya, sivil dnya veya uluslarn dnyas olan insan zihinlerinin dnyasdr.

Metafizik, ite bu dnyay Tanr'da temaa eder.

Yuvarlak, fiziksel dnya veya tabiat dnyas, yalnzca, bir tarafyla

sunaa dayanr. nk, ilh inyeti, yalnzca, tabiat dzeni iinde temaa eden

filozoflar, onu bir ynyle gstermilerdir. Tanr bize, tabiat iinde varoluu

vermitir. Fakat, filozoflar, Tanr'nn inyetinin insanlara en zg tarafn,

insan tabiatnn temel zelliini henz temaa etmemilerdir. Yani, sosyal olma

zelliini. Bu zellii salarken, Tanr, insan kurumlar yle takdir etmi ve

dzenlemitir ki, insanlar, ilk gnahla, ilhi adaletten dtkleri zaman, dil

insanlar gibi yaamak ve bylece, kendi sosyal tabiatlarn anlamak ve

toplumda kendilerini korumak iin farkl, hatta, zt yollara sapmlardr.18

Resimde, gksel yuvarla evreleyen Zodyak kemerinde, Leo ve

Virgo'nun iaretleri grnmektedir. Leo (Aslan), una iaret etmektedir: Her

eski gentil ulus, kendi kurucusunu ver. Vico, Grek mitolojisinden ald

Herkl ile her ulusun kendi kurucusunu temsil eder. Herkl, ilkin ate pskren

Aslan' ldrerek, Nemean Ormann yakm ve Aslann derisiyle sslenmitir.

Bylece, aalk blgeleri ekime hazrlamtr. Herkl, ayn zamanda asker

kahraman tipini nceleyen politik kahraman tipidir. Bu olay, Grekler arasnda

zamann balangcn temsil eder. Olimpiyatlar da, Herkl'n Aslan katlederek

kazand zaferi kutsayan oyunlarla balar. O halde, Grekler'in zaman saym

tarlalarn ekilmesi ile balar.19

18 Vico, New Science, paragraf 2. 19 Vico, New Science, paragraf 3.

26

kinci iaret, Virginin (baak) iaretidir. Virgin, Grek tarihinin altn

ala baladna iaret eder. airler, bu an dnyann ilk a olduunu

vurgulamlardr. Altndan kast, metalik altn deil, buday baaklardr.

Astronomlar, Virgini, airler tarafndan tahl veya buday baaklarnn

talanmas olarak tasvir edilmi bulmulardr. Yllar, nceleri, hasat

zamanlaryla saylrd. Dnyann ilk altn da tahl veya buday idi. airler, bu

ada, tanrlarla kahramanlarn arkadalk ettiine inandlar. Greklerin Altn

a, Latinlerin Satrn a ile ayndr. Sati, tarlalarn ekilmesi demektir.

Satrn'n Greke ismi, zaman manasna gelen Chronostur. Msrllar, Grekler,

Latinler ve daha bir ok ulus, birbirlerinden habersiz, fikirlerinin bir rneklii

ile tanrlar gezegenlere, kahramanlar da sabit yldzlara ykseltmilerdir.

Satrnden dolay kronoloji veya zaman teorisi iin yeni ilkeler elde

edilmitir20.

Resimde grlen sunak alttadr ve yuvarlaa dayanmaktadr. Gksel

lem, gn, yeryznde insanlar zerinde egemen olduunu ve insanla

byk nimetler sunduunu dnen airler tarafndan ykseltilmitir. Byyen

insan rknn ocuklar olan airler, gkyznn dalarn doruklarndan daha

yksek olmadna inanmlard. Tpk, imdiki ocuklarn, gklerin, evlerin

atlarndan daha yksek olmadna inanmalar gibi. Homer'in bahsettii

Olympus'ta tanrlar ikmet ederler. Sunak da gksel bir iarettir. Sunan

zerindeki ate, Aslann evi olan Nemean Ormann temsil eder. nk, bu

orman ekim alanlar amak iin Herkl tarfnda atee verilmitir.

Metafiziin gsn ssleyen ve ilh yanstan dbkey

mcevher, temiz ve saf kalbin simgesidir. Bu ruhun gururu ve bedensel

hazlarn bayal ile kirlenmemi metafiziin temiz ve saf kalbine iaret eder.

Anlaldna gre, Vico, bununla, insandaki tanrsal taraf kastetmektedir.

20 Vico, New Science, paragraf 4.

27

Bunu, Zenon, 'kader'e; Epikr, 'ans'a atfetmitir. Aklsal kurumlardan gelen

zel bir ktan dolay, Tanr bilgisi, yalnzca, ahlk kurumlar dzenleyen

metafizikte son bulmaz. yle olsayd dz bir mcevher olurdu. Halbuki, bu

mcevher konvekstir. O halde, metafizik, tanrnn inayetinin halkn ahlak

kurumlarnda ve sivil detlerinde olduunu gstermek iin yanstr ve

dar yayar. Bu halka ait (vulgar) kurumlar ve sivil detlerle, uluslar varla

gelir ve dnya zerinde varlklarn srdrrler.

Ayn k, metafiziin gsnden Homer'in heykeline de yansmtr.

nk, Vico'ya gre, Homer, ilk gentil yazardr. Metafiziin balangc,

buradadr. nk, salam duyu ve engin hayal gcne sahip gentil uluslarn

ham zihinlerini inme imkann vermitir. Homer, atlak bir temel zerinde

durur. Bu da gerek Homer'in kefine iaret eder. nk, Vico, Homer'in bir

ahsiyet olarak yaamadn, onun halkn dnce ve duygularn yanstan bir

simge olarak, halk tarafndan yaratldn dnmektedir.21

Resimde grlenlerin en nemlisi sunaktr. nk, sivil dnya, din ile

balamtr. Sunak zerinde, solda grdmz ey, sdr. Bu s, falclarn

kehanetlerine iaret eder. Gentiller arasnda, ilk kurumlar, kaynaklarn

kehanetlerden almtr. Sunan zerinde, snn yannda su ve ate

grlmektedir. nsan kurumlarn ilki, sunak zerinde atele tututurulmu

meale ile sembolize edilen evliliktir. nk, evlilik, btn devlet adamlarnn

hemfikir olduu gibi, ailenin; aile de ulusun tohumluudur. Meale, su ve ate

ile birlikte, sunak zerinde yer almtr. nk, hayat iin ok gerekli olan su

ve ate insann toplum iinde yaamasna nderlik etmilerdir.

kinci insan kurum, ller iin yaplan trenlerdir. Bu, ormann

iindeki l kl vazosu ile temsil edilir. Bu simge, ruhlarn bedenler ile

21 Vico, New Science, paragraf 5,6,7.

28

birlikte lmediine, ruhun lmsz olduuna iaret eder. Bu vazo, ilk arazi

taksimine de iaret eder. nk, ilk hkimiyet blgeleri (dominyonlar),

lenlerin oullar tarafndan sahiplenilmitir.22

Resimde, ilk gentillerin babalarnn, tarihin ilk gl insanlar olduuna

iaret eden bir pulluk (saban) durur. lk ulus kurucular, Herkl ile temsil edilir.

Vico'nun tespitine gre, Varro, tam krk tane Herkl saymtr.23 Bunlar, ilk

ekime hazrladklar topraklardan dolay, ilk babalar, kehanet kurumunu

ellerinde bulundurduklar iin, ilk din adamlar, soylular ve kanun koyucular,

ksaca, ilk otorite oldular. Bylece, btn deerler, kkenini, ilk olarak din ve

dindarlkta bulmutur. Oullar, babalarna, tanrnn yaayan imajlar olarak

sayg duydular. Bylece, ilk kanunlar da ortaya kmaya balamtr.24

Sunan sol tarafnda, deniz yoluyla halkn g etmesini temsil eden

gemi dmeni durur. Dmen, sunan ayana doru ban eer. Bu g

edenlerin ilhilii bilmeyen atalarn temsil eder. Onlar, vahiler gibi evlilii

bilmeyen ve kark cinsel hayat sren dinsiz insanlardr. Ayrca, sefil ve

mutsuzlard ve emniyete kavumak iin, dindar ve iyi insanlarn bulunduklar

blgelere g etmilerdir. Ekime alan yerlerdeki sunaklara snmlardr.

Bunlar, sunaklara snan dinsiz gebe ve zayf kiilerdir ve burada

famulileri25 oluturmulardr. lk ehirler de bylece, sunaklarda kurulmaya

balanmtr. Dmen, sunan nnde duran ve kendi bulunduu yerden onu

tehdit ederek dmene dmanca tavr sergileyen sabandan biraz farkldr.

nk, soylularn ellerinde bulunan topraklar paylamam olan famuli, daima

kendi efendilerine hizmet ediyor olmaktan bkmtr ve isyan etmitir. Birleen

22 Vico, New Science, paragrar 8-14. 23 Vico, New Science, paragraf 196. 24 Vico, New Science, paragraf 14. 25 Famuli: Vico, bu terimi anne, baba ve ocuklardan oluan aile anlamndaki famly teriminden farkllatrarak kullanr. nk, famuli, anne, baba ve ocuklar ile birlikte babaya snan ve hizmetini gren kiileri de kapsar. Hatta uluslarn gelime aamasnda bu famuli daha sonra babaya kar isyan etmitir.

29

babalarn gcne kar yenilen famuli, g etmek zorunda kalmtr ve

kendilerini denizin tehlikelerine atmlardr. Denizar koloniler kurarak

dnyann her yerine yaylmlardr.26

Sabann nndeki Latin alfabesiyle yazlm tablet, vulgar dillerin

kkenine iaret etmektedir. Diller, uluslarn kurulmasndan ok zaman sonra

meydana gelmitir. Yerli diller, ilkin, kendi topraklarnda biimlenmi daha

sonra gler yoluyla btn yeryz ormanna dalmtr.27

Resimde, en altta, baltal denek demetleri (fasces), buna dayal bir

kl, bir para kesesi, bir terazi ve Merkr'n ylanl ss grlmektedir. Baltal

denek demetleri, babalarn glerini birletirerek ilk sivil imparatorluklarn

ortaya kmasn temsil eder. Bunlar, tanrdan baka kimseye sorumlu olmayan

kimselerdir. Denekler, her bir babann kehanetleri ald slar temsil eder.

Bunlar, ilhliin denekleridir ve hkmdarlk slardr.

Baltal denek demetlerine yaslanan kl, kahramanlar zamannda

kanunun g kanunu olduunu temsil eder. Bu, Homer'de silahlar hakkn

yargc yapan Achilles'in kanunudur ve dellolarn kkeni de buraya dayanr,

yani, arpmay kazanan hakl saylmtr.28

Para kesesi, ticaretin para yoluyla yaplmasnn sivil imparatorluklarn

kurulmasndan sonra olduunu gsterir. Bu hiyeroglif, aile armalaryla ayn

olduu grlen madeni parann kkenine de iaret eder. Aile armalar da arazi

armalaryla balantldr. Askeri bayraklar ve ve halk bayraklarnn kkeni de

buraya dayanr. Vico, buradan numismatik iin yeni ilkeler

karlabileceinden szetmitir.

26 Vico, New Science, paragraf 15-21. 27 Vico, New Science, paragraf 21-24, 28 Vico, New Science, paragraf 24-28.

30

Para kesesinin yanndaki terazi, kahramansal ynetimler olan

aristokratik ynetimlerden sonra, insan hkmetlerin geldiini gsterir. Halk,

sonunda, gerek insan tabiat olan aklsal tabiatn btn insanlarda eit

olduunu anlamaya balamtr. Bylece, uluslar, derece derece sivil eitlie

doru yol almaya baladlar. Bu eitlik, teraziyle sembolize edilmitir. nk,

halk ynetimlerde, herey, hisse ile veya denge ile gider.29

Ylanl sa ve Merkr'n bal ise, doal gcn en yksek olduu

dnemlerde, insanlarn birbirlerini srekli dmanlar olarak grdklerine ve

yamaclk ve korsaln yaygn olduuna, halbuki, insan ynetimler ve

monarilerin gelmesi ile birlikte, savalarn, habercilerle yapldna ve bar

grmelerinin savalar sona erdirdiine, yani evrensel kanunlarn geldiine

iaret eder. Ylanlar, kanunlar temsil eder. sa, bildiimiz gibi, kraln

egemenliini, Merkr'n bal ise, kraliyet mlklerini temsil eder. 30

Bu eserin btn fikri yle zetlenebilir: Resmin arka planndaki

karanlk, belirsiz, ekilsiz, mulak olan Kronolojik Tablo'da ortaya konan bu

Bilim 'in metaryalidir. lh inyetin metafizii aydnlatt k, Bu Bilim'in

Elemanlar olarak ald Aksiyomlar, Tanmlar ve Postulalar temsil eder. Bu

Elemanlardan da lkeler karlr. Bu lkeler zerinde Yeni Bilim ve Yeni

Bilim'in Metodu temellenir. Btn bunlar, Birinci Kitap'n konusudur.

Metafiziin barndan Homer'in heykeline yansyan k, kinci Kitap'taki

iirsel Hikmete verilen en uygun ktr. Buradaki aklamalardan sonra Gerek

Homer'in Kefi nc Kitap'ta aklanr. Drdnc Kitap'ta tarihte,

Uluslarn Ak (corso) Beinci Kitapta ise, Homer'in heykelinin ayaklarna

varld iin Uluslarn ayn dzende Tekrar Ak (ricorso) incelenmitir.

29 Vico, New Science, paragraf 28-30. 30 Vico, New Science, paragraf 30.

31

Birinci Kitap, lkelerin Kurulmas, I. Ksm, Kronolojik Tablo ile

balar. Vico, insanlk tarihini evrensel tufan ile balatr. Burada dnyann

bilinen en eski uluslarn sayar. Kronolojik Tablo bu Bilimin materyalidir. Bu

Kitapta Vico, kendi zamanna kadar bilinen tarihi yeniden ele alr,

deerlendirir. Bu arada, tarihteki birtakm zel olaylardan rnekler verir.

Burada Vico, her ulusun kendini tarihin balangcna koymasn, kendini

uygarln balatcs olarak grmesini ve bunu ispat etmeye almasn

eletirir. Ona gre, uluslarn mterek tabiatndan dolay, uluslardaki

uygarlama veya insanleme sreci paraleldir. Her ulus, belli birtakm

aamalardan geer. Bu durum, insanlarn ortak tabiatlarnn, uluslarn doal

geliimlerinin, toplumsal ve ekonomik artlarnn bir sonucudur. Viconun

iddiasna gre, eer, bir ulus, baka bir ulusla tems etmeksizin kendi iine

kapal kalm olsayd bile, her biri ayn sreci izlerdi. Aratrldnda

grlecektir ki, btn insanlar arasnda tanrlar, kk farkllklar dnda, bir

rnektir ve kahramanlar, birbirinden habersiz, gentil insanlar arasndan

kmtr. Bilimlerin balangc, halk ihtiyalar ve faydalardr. lk bilim,

mitoloji ve fabllerin31 yorumu olmaldr. Dnyann ilk halk, Yahudilerdir.

dem ise, onlarn prensidir. Gentil uluslarn tarihlerinin balangc onlarn ilk

tarihleri olan fabllerdir. Bilimlerin kaynaklar da buradadr. nk, bilimler,

baka bir kaynaktan deil, uluslardan karlar.32

Vicoya gre, her ulus kendisinin en eski olduunu iddia etmitir.

Bunun iin vesikalar sunmutur. Halbuki, bu iddia yalnzca Yahudilerin

31 Vico, fablin ne olduunu kinci Kitabnn iirsel Mantk ksmnda inceler. Buna gre, Greke'de, fabl, mytos, myth, talyanca'da, favella, mantk (logos) teriminin ilk manasdr. Latince, mute, mutus (sessiz) buradan gelir. Konuma ilkin zihinsel ve iaret dili olarak sessiz zamanlarda domutur. Bundan dolay, logos, hem kelime hem de bir fikirdir. Fabller, Vico'da, yaratc snf kavramlardr. Mitolojiler de bu fabllere uygun allegorilerdir. rnein, Achilles, bir fabl, o ve dier tanrlar ve kahramanlara ilikin anlatmlar da mitoloji. O halde, fabli, efsane olarak da evirebiliriz. Ancak, fabl kelimesi, Trkemize, yanzca, hayvan masallar olarak yerlemitir. 32 Vico, New Science, paragraf, 43,44,47-51.

32

hakkdr. Sonra Kaldeliler gelir. nk, ilkin i uluslar, daha sonra deniz

ticareti ile uraan uluslar nfuslanmtr. Kaldeliler, ilk gentil bilgelerdir.

Kaldeli Zoratester (Zerdt), onlarn prensidir. Sonra, Asurlular gelir.

Kronolojik tabloda nc stun, lkada Msrllar bozguna uratan skitlere

aittir. IV. Stun Fenikelilerindir. nk, onlar, quadrantn kullanln ve

kutup yldznn ykseli bilgisini Kaldeden aldklar iin Msrllardan nce

onlara yer verilmitir. Msrllar ise btn uluslarn en eskisi deillerdir, onlar,

bu stnda ancak beinci yeri hak ederler. Altnc ulus Grek, yedincisi ise

Roma'dr.33

Vico,daha sonra kendi anlatmna gre, dnya tarihini, kronolojik

olarak izer. Nuh tufanndan sonra Nuh'un olu Ham, Sam, Yafes'in

rklarnn dnyann eitli blgelerine daldn belirtir. Sam'n rkn

braniler olarak belirlediinden, etimolojistlere gre, btn gentil uluslarn

Nuh'un dier iki olu Ham ve Yafes'ten ktn delil olarak gsterir34 daha

sonra devlerle balayan gentil insanl anlatr. Burada, zellikle, en eski yazl

belge olan Homer'deki anlatmlar amlar. Bylece, Tanrlar, Kahramanlar ve

nsanlar alarn belirler. Kronolojik olarak, dnyann tarihini ve nemli

olaylar aklayarak Roma ulusunu bu an ispat olarak verir.

II. Blm'de, Elementler bal yer alr. Burada, Vico, tartmay farkl

bir yere getirir. Elementlerin giriine nsz olarak nemli bir yorum yapar.

Viconun yapmak istedii ey, tarih olgular, kkenlerine kadar geri

gtrmektir. Kendisinin dier tarihilerden farkllatn syler. nk, ona

gre, bilimsel olan, uluslarn insanleme srelerinin ilkelerini aratrmaktr.

Eski uluslarn tarihleri ve kkenleri zerine esasl bir aratrma, bir ok

gl zecektir. Bunun iin insanln ilk anlatm tarz olan fabllere kadar

geri gitmeli ve onlarn gerek ve ilk anlamlar aratrlmaldr. Bu blmde

33 Vico, New Science, paragraf 53-58. 34 Vico, New Science, paragraf 63.

33

Yeni Bilim'in ilkesinden sz eder. Dinsel inan, evlilik, ruhun mszl.

nk, btn kurumlarn temelinde bu ilke vardr.35

Vico, insan rknn ortak duyusundan, toplumsal varlk oluundan, her

bir ulusun, ayr ayr i yapsnda ayn srelerden getiinden ve bunun

etimolojik temellerinden bahseder. Burada, insann toplumsal bir varlk oluu,

uluslarn meydana gelii, ak ve ideal sonsuz tarihin aksiyomlarn ileri srer.

nsann ortaya k, gereksinim ve faydadan dolay biraraya gelileri,

kurumlar ve uluslar oluturmalar ile ilgili aksiyomlar ve sonular verir.

Vico'nun bu bak as, Leon Pompaya gre, Viconun tarihsel

yorumlarla, tarihsel yorumlara dayal ilkelerin eitli trleri arasndaki ayrm

yakaladn gsterir.36

Vico, akla uygun ve yerinde postulalar vererek ve baz aklamalarda

bulunarak filolojik ve felsef deliller ileri srer ve tpk kann bedenimizde

akmas gibi bu Elementlerin de Bilimin iinde akacan ve onu uluslarn

mterek tabiat hakknda akl yrtmelerimizde canlandracan syler. 37

I.Kitap, ilkelerin kurulmasna ayrlm 114 maddeden oluur. Vico,

bunlara aksiyomlar baln vermitir. Bunlar, btn eserin temel

varsaymlarn ve sonularn zetler niteliktedir.

Elementler Blm, 144 Element ierir. Elementlerde, Vico, asl genel

varsaymlar kurar. Bunlar, kabaca snfa ayrlabilir. lki, insan eylemlerin

sosyal ve tarihsel tabiat hakkndaki bilgi teorisini kuran en nemli felsef

35 Vico, New Science, paragraf 130. 36 Pompa Leon, A study of New Science, s. 47 Cambridge Univ. Press. 1990. 37 Vico, New Science, paragraf 119.

34

ilkeler veya metafiziksel teoridir. kincisi, sosyolojik teorilerdir. ncs,

tarihsel metodun yeniden dzenlenmesi iin bir grup teoridir.

III. Blmde, Yeni Bilim'in ilkesini aklar. Bunlar, insanln

yapt sivil toplum dnyasnn ilkesidir. Bu ilkeler, evrensel ve sonsuz

ilkelerdir. nsanlk tarihinin deimez ilkesi, din, evlilik, ruhun lmszl

inancna dayal defin trenleri.

IV. Blmde, Yntem'den bahseder. Vico'ya gre, filolog ve filozoflar

fablleri incelemek iin ortak almaldr. ncelemeye tanr kavramndan

balanmaldr. Halkn dili ve metafizii incelenmeli ve sonra insanln dier

kurumlar incelenmelidir.38 Uluslarn balanglarna, ilhi ve insan

kurumlarn kkenlerine kadar inmelidir. Bunlar, halk hikmetinde aranmaldr.

Bu Bilimin ayredici zellii incelenecek eyin sonsuz ya da evrensel

zelliklerinin olmasdr. Ancak, bu kurumlar tekil zamanlarda yerlerde ve

biimlerde meydana gelmemi olsayd, bu sonsuz zellikler doamazd.39

kinci Kitap olan iirsel Hikmet blmnde, uluslarn mterek

tabiatnn temelinde iirsel veya nazm anlatm trnn esas olduunu

gstermeye alr. Btn uluslar, ilkalarnda bu tr anlatm tarzn

kullanmlardr. nk, insanlarn ilk anlatm - simge ve jestlerle anlatm

saymazsak - ilk ifde biimleri szseldir. Bu anlatm ise aklsal olmaktan daha

ok hayal gcne dayal ve kurgusaldr.

iirsel Hikmet, bu bilimin asl anahtar denilen eyle ilgili olarak

ocuklar, airler, ilkel insanlar arasndaki mukayeseye deinir. iirsel mantk,

politika, kronoloji, corafya, vs. ayrntlaryla bu kitapta betimlenmektedir.

38 Vico, New Science, paragraf 338-339. 39 Vico, New Science, paragraf 346.

35

Vico, bu kitapta akln zayf olduu, hayal gcnn gl olduu bir

toplumun aamalarn, zelliklerini, gelerini, dinamik ve duraan ynlerini,

deiimlerini rneklendirerek ve efsanelerle zenginletirerek gzel bir anlatm

yoluyla aklamaya alr. kinci Kitap, bu nedenle tarih, toplumsal,

etimolojik ynler ierir.

nc Kitap olan Gerek Homerin Kefi'nde Vico, u iddiada

bulunur: Homere atfedilen yazlar aslnda tek bir yazara ait deildir. Bu

yazlar, Yunanistann farkl blgelerinde farkl zamanlarda yaayan

rapsodlarn hikayeleridir. Homer de bir tek kii deildir. Halk arasnda

anlatlan btn hikayelerin kendisine atfedildii bir efsanedir, bir sembol, bir

kurgudur.

Drdnc Kitap olan Uluslarn Ak (corso) ok ematik olarak

insanlk tarihinde, uluslarn iinden getii a sra ile anlatyor. Her bir

an kanunu, dili, ynetim ekli ve hatta insan tabiat tipi var. Bu sra Vico'ya

gre tersine dnemez.

Ksaca, Vico, burada, 'ideal sonsuz tarih'in temel grnlerinin

aklamasn ierir. Yani, uluslarn douu, gelimeleri, ykselileri ve

dleri. zgr olarak gelimekte olan btn uluslar, bu srelerin iinden

geerler. Bu kitap, en soyut ekilde, Viconun tarihsel sosyolojik teorilerini

ierir. Vurgu, teorilerden ziyade olaylar zerinedir. 'Corso' yani uluslarn ak

yn bu eserde ortaya konur.

Beinci Kitapta, uluslar, yeniden ortaya kp gelimeye balad

zaman, bu uluslardaki insan kurumlarn da yeniden ortaya k ilenir. Bu

kitap, Batnn kendi iinde Karanlk a dedii dnem ile Avrupann erken

feodal zamanlarn "ideal sonsuz tarih" teorisinin nda yorumlamaktadr.

36

Vico, Avrupa, Ortaa rneini, Kahramanlar veya Barbarlk ann yeniden

ak olarak vermektedir.

Burada, nemli olan, tarihsel olaylarn, "ideal sonsuz tarih"40

teorisinin altnda incelendii zaman, aydnlanacann gsterilmesidir.

'Ricorso' denilen ve uluslarn aknn dngsel olduunu gsteren veya ispat

eden bu blmdr.

Buraya kadar, Yeni Bilim adl eserin yapsn ksaca zetledikten sonra

Viconun fikirlerini ak seik anlatabilmek ve, eserin mulak ve karanlk

yapsn aydnlatmak iin, anlatmlar baz balklar altnda toplamak gereini

duyuyoruz.

40 Bu ifade, Vico'nun uluslarda varolduunu tespit ettii tarihsel dngsy anlatr. Yani, uluslar, srekli olarak, Tanrlar, Kahramanlar ve nsanlar andan geecektir. Vico, Yeni Bilim adl eserinin Drdnc Kitabn tamamen bu dngnn anlatlmasna ayrmtr.

37

BLM II

TOPLUMSAL BR VARLIK OLARAK NSAN

Bu blmde, ncelikle, Vico'nun insan anlayn ele alacaz. nk,

insann tabiat gerei toplumsal olduu sav, onun felsefesinin temel

aksiyomudur41. Ayrca, Vico'nun insan anlayn, Kutsal Kitabn insan

anlay ile karlatrarak, Vico'nun din, toplum ve tarih arasnda nasl bir

bant kurduunu gstereceiz. nsann toplumsal bir varlk olmasnda "ortak

duyu"nun nemini vurgulayacaz. Fikirleri arasnda byk bir benzerlik

bulunan Ibn Haldun ile Vico'nun insann toplumsal ve tarihsel varlk oluu

konusundaki grlerini karlatracaz ve insan anlayna bal olarak Yeni

Bilim'in ilkelerini nasl belirlediini gstereceiz.

Her filozof, iinde yaad kltrn etkisini tar ve dncelerinde ve

yazlarnda, bu kltrnn etkisini gzler nne serer. te, bu nedenledir ki,

incelemekte olduumuz filozofu da kendi kltrnn bir rn olarak dnp

o kltr erevesi iinde deerlendirmek zorunluluunu hissetmekteyiz.

Hristiyan dininin etkisi altnda bir filozof olan Vico'nun kendi tarih felsefesini

olutururken, Kutsal Kitab'a dayal dnceler rettiini gryoruz. O,

insanln tarihini dem ile, gentillerin tarihini ise, Nuh tufanyla balatr.

Evrensel, laik, modern anlamda, yani, Ortaan dini dncelerinden arnm

bir tarih felsefesi oluturmak amacndadr. Buradan yola karak, kutsal

kitabn, insann yaradl hakndaki anlatmlarn esas alarak, gentil

insanln gelimini ise, sapma olarak deerlendirir.'Bu sapma, beden iine

dalm ve orada gml kalm, insan zihninin zayflnn bir sonucudur'

41 Vico, New Science, paragraf 134, 135.

38

42Vico, branileri, toplumu kuran yasalar, Tanr'nn kendilerine vahiy ile

ilettii ve prensleri dem olan gerek Tanr'nn insanlar olarak deerlendirir.

"Gentiller43"in tarihini ise D le balatr. Buradan yola karak,

"gentil"lerin dinsel ve insan kurumlar nasl oluturduklarn anlatr. Onun

tarih teorisinin konusu, ite, tarihleri dle balayan bu gentil insanlktr. Ona

gre, braniler de, "gentiller" arasnda uzun sre bilinmeden yaamlardr.

Vico, "gentiller"in tarihsel ve toplumsal yaplarn incelerken Kutsal Kitabn

verilerinden habersiz kabul ettii gentil insanla dayal, laik bir tarih modeli

ileri srmtr. Bu laik tarih modeli, onun temel kavram olan insan tabiat

kavramna dayaldr. Bu nedenle, ilkin, onun insan anlayna deinmek

yerinde olacaktr.

nsan Anlay:

Vico, neden insanl gentil insanlk ve braniler olarak ikiye

ayrmaktadr. Buna bal olarak onun insan anlay nedir? imdi bunlar

sorgulayalm:

Vicoya gre, insann en temel zellii, toplumsal varlk oluudur.

Vico, insan, dediinde toplumsal bir varl anlar. Toplumsal olu, insann

temel tabiatdr. nsann toplumsal varlk oluu, onun felsefesinin temelini

oluturan ilk metafiziksel ve ontolojik ilkedir. Bu, insan tabiatnn gereidir ve

Vico'nun bir aksiyom olarak ne srd 'eyler doal yaplarnn dnda

varolmazlar'44 savndan dolay, insan, toplumsal tabiatndan ayr dnmek

mmkn deildir. Bu durumda, insan doutan m toplumsaldr? sonradan m

toplumsal olmutur? tartmas anlamszdr45. nk, bu iki sav da ayn eyi

sylemektedir. Vico'ya gre, insan tabiat zgrdr, seme ansna sahiptir. 42 Vico, New Science, paragraf 331. 43 Gentil:Kitapl dinlerden habersiz, kendi tanrlarn kendileri yaratan, putperest, kendi yollaron kendileri izen kendi dorularn kendileri bulan ve kendi kurumlarn kendileri oluturarak medem ve sivil hayata ve uygarla ykselebilen anlamndadr. 44 Vico, New Science, paragraf 134.

39

Ancak, tutkular nedeniyle deerleri oluturmakta zayftr. Buna ramen ilahi

inayetin yardmyla, deerleri oluturabilmektedir. nsani seim, ihtiya ve

faydaya dayaldr. Bu ihtiya ve fayday isteme, nce insann bireysel yararn,

sonra ailesinin yararn, daha sonra da mensup olduu toplumun faydasn ve

yararn gzetmesini salamtr. Bylece, insanlar arasnda 'ortak duyu'

temellenmeye balamtr.46 Bu nedenlerle, Vico'nun metafizii,

epistemolojisinden nce sz konusu edilmelidir. nk, epistemolojisi

metafizik teorisini art koar. Demek ki, insan doutan sosyal bir varlktr.

Vico'nun Yeni Bilim adl eserinin incelenmesine yntem ile deil de

metafizik anlay ile balamamzn bir baka bir nedeni de udur: Vico, ilk

drt aksiyomunu metafizikle balatr. Sivil toplum dnyas, insanlar tarafndan

yaplmtr derken, insan ve yapma fiilini zel anlamda kullanmtr. Tarihi

yapan insan olarak deerlendirilmi, insan da bir tarihsel varlk olarak ele

alnmtr. nk, insanlk sreci deitikce, insann tabiat da deimektedir.

nyet kavram da insanlarn yaptklar ilerin ekillenmesinde ve insan

tabiatn deiiminde rol oynar, ancak, bu rol nasl oynadn, Vico, tam

anlamyla aklayamamtr.

Vico'nun insann toplumsal varlk olduu ilkesinden yola kmas, ona

gre, dnce tarihinde insan doutan m sosyal, yoksa, sonradan szleme

(convantion) ile mi sosyal olduu tartmasn bitirir demitik. yle ki, insan

tabiat iinde varolmakta ve kendi kendine yetemeyen tabiatndan dolay baka

insanlarla ibirliine ihtiya duymakta, gereksinim ve fayda insan toplumsal

bir varlk haline getirmekteydi. u halde, Vico, insan, nce toplumsal yapnn

temeline koyarken, bunu, insann tabiatnn yetersizliine ve ihtiyalarna

dayandrmaktadr. O halde, temelde ister brani, isterse gentil insanlk olsun

tabiatlar gerei toplumsaldr. Ancak, branilerde toplumsal deerleri Tanr,

45 Vico, New Science, paragraf 135. 46 Vico, New Science, paragraf 136,141.

40

dorudan doruya bildirmekte, gentiller ise bu toplumsal deerleri kendileri

zor artlar altnda arayp bulmaktadrlar. nk, Tanr, insanlar yaratrken

toplum iinde yaama ihtiyacn onlarn tabiatlarna yerletirmitir. rnein,

insanolu dier canllardaki gibi kendi kendine yetme becerisine sahip deildir.

nsann toplumsal bir varlk olarak ele aln bakmndan elbetteki Vico

ilk deildir. Aristoteles, asrlar nce bu konuyu Politika adl eserinde

tartmtr. Ona gre, insan toplumsal ve siyasal bir hayvandr. Bir 'zoon

politikon'dur. Toplum halinde yaamayan veya kendi kendine yettii iin bir

eye ihtiyac olmayan kimse, ya bir hayvan ya da bir tanr olabilir. O halde,

tabiat btn insanlar birlikte yaamaya srkler.47 Demek ki, hem Aristoteles

hem de Vico insann tabiat gerei sosyal olduunu dnmektedirler.

Vico'ya gre, insann sosyal bir varlk oluu, Tanrnn inayetinin

insanlara en zg tarafdr. nsanlar, ilk gnahla ilah adaletten dtklerinde

tpk vahiler gibi yalnz kendi zel faydalar iin yaadlar. te, bu nedenle de

insanlar, hem yollarn ayrdlar hem de kendi faydalar iin biraraya geldiler,

sonra, bir toplum iinde adalet iinde yaamaya doru yol aldlar ve bylece

kendi sosyal tabiatlarn yerine getirmeye altlar. Bu insan tabiatnn

kanunudur. Kanun, o halde, insan sivil tabiatta vardr. Adalet anlay da

toplum iinde, srete gelime gsteren bir kavramdr. Tpk, insan aklnn

sre iinde gelimesi gibi. nk, insanlarn gelenek, grenek det ve

dn tarzlarna gre toplumsal olgular ortaya kmakta ve toplumsal

dorular bunlar belirlemektedir. O halde, det, gelenek ve greneklerin

deimesi ile birlikte, olgulara gre belirlenmi dorular da deimektedir.

Olgu, doruyu, doru ise olguyu belirlemektedir.

47 Aristoteles, Politika, s.3-10 ev: Niyazi Berkes (Dnya Edebiyatndan Tercmeler Yunan Klasikleri. 64) M.E.B, Ankara, 1946.

41

O halde, insann sosyal bir varlk oluu, insan, toplum ve kanun

arasnda zorunlu bir balanty gerekli klar. Kanun, tabiatta vardr. nsan da

tabiat gerei sosyaldir. Toplum hayat, insan iin gereklidir. Daha nce de sz

edildii gibi bu metafiziksel ilk ilkedir. O halde, Grotius'un da dedii gibi

toplum, insann toplumsallamaya duyduu doal isteinden dolay varolur.48

Toplum, konvansiyon veya szleme deil, insann tabiat gerei bir yasadr.

nk, insanlar, eer yapabilselerdi, vahiler gibi yalnz yaarlard. Vico'ya

gre, insan, tabiatndaki bu yasaya kar gelememektedir.

nsann tabiat gerei sosyal olmasn Vico, Grotius'tan daha temel bir

zemine yerletirir. nk, 'Grotius iin toplum niha bir kavram olamaz. Ona

gre, toplum, insan akl tarafndan temellenmekteydi'49. Oysa, Vico iin,

insann tabiat gerei sosyal oluu temeldi, yani, toplum, akln sonucu deildi,

doal ve igdsel olarak meydana gelmekteydi. Hatta, Vico'nun iddiasna

gre, insan, tpk ocuklar gibi anlamadan insan olmutu. nk, insann

tabiat, hayal gc ve somut dnceden balayarak, akla ve soyut dnceye

doru ykselme gstermekteydi. stelik, anlama bir refleksiyon iiydi.

Anlama, filozoflarn ortaya kmaya balad nsanlar anda mmkn

olmutu.

Yeni Bilim'in insanlk tarihi zerine bir metafizik ve ayn zamanda bir

teoloji olduunu syleyen Vico'nun insanln ortaya k ile ilgili

dnceleri, semavi dinlerin anlatmn destekler niteliktedir. Vico, yazlarna

bir tarihi ya da bir bilim adam gibi olgudan ya da olaydan balamaz. Mark

Lilla'nn dedii gibi 'O, bir teolog veya bir metafiziki gibi Tanr ile

balar...Vico'nun btn yazlarnda ilhi ve insan eyler arasnda bir bant

vardr...Vico, insanlarn Dm (The Fall) olduuna inanr ve bu d

48 Vico Vico New Science paragraf 2 49 Leon Pompa. Vico. A study of the New Science, s 20. Cambridge University Press, 1990.

42

onlarn baz aktivitelerini snrlandrmtr. Vico, bu D le balantl olarak

insan ne hibir eydir ne de hereydir der'.50

imdi, Vico'nun din ve tarih hakndaki dncelerini ve Kutsal Kitap'n

sylediklerini, karlatrarak aklayalm:

Din ve Tarih

Vico'nun, balangta, insanl, ibraniler ve gentiller diye ayrdn

yukarda sylemitik. braniler, ona gre seilmi halktr. Onlar, dorudan

doruya, Tanr'dan gelen emirlere gre hareket ederek temiz kalmlardr.

Ancak, tufandan sonra, Nuhun olunun yeryzne daldn bunlarn bir

ksmnn, gerek Tanr'dan gelen hkmlerle hareket ettiklerini ve kendi

ilerine kapal olarak kaldklarn aklar. Geri kalanlar ise, dnyann eitli

blgelerine dalarak gentil insanl meydana getirmilerdiler. Gentil

dnyann tanrlarn, gentil insanlk kendi fikrine gre yaratmtr. Onlara gre,

bu tanrlar, bedensel bir tze sahiptirler. Yahudilerin tanrs ise, Gerek

Tanrdr. O, mutlak akldr ve her eyi bilir ve yaratr. Gerek Tanr'da bilgi ve

yaratma bir ve ayn eydir. Bu nedenle, Tanr'nn inyeti, bunun byle olmasn

yani, bir yandan gerek Tanr'y tanyan ve bilenler, dier yandan, ondan

habersiz olanlarn varolmasn istemi olmalyd. Bu, insanln d idi ve

bu Dten sonra Tanr inayeti ile insanlara yardm edecek ve giderek gerek

Tanr'ya daha ok yaklamalarn salayacakt. Ancak, gentil insanlk bu

gidiatta kendi yolunu bulurken ok nemli mcadelelerden geecek ve

dngsel bir tarzda ilerleyecektir. Bu dngsellik iinde corso ve ricorso sz

konusudur. Corso, insanln iinde getii a temsil eder. Bu a

udur. Tanrlar a, Kahramanlar veya Barbarlk a ve nsanlk a.

nsanlk yaratldndan beri bu dngsellik iinde bulunduundan, bu a

50 Mark Lilla. G.B.Vico the Making Anti- Modern,.s.8, Harvard University Press, 1993.

43

ayrmn daha nce Msrllar yapmlardr. Vico'da bunu doru kabul ederek

kullanmtr.

Grlyor ki, Vico'nun tarih teorisini, Tanr'dan ayr dnmek

mmkn grnmemektedir. Tarih, tanrnn inyetinin bir almdr. Tanr'dan

ayr bir varlk olamayan insan- nk, Vico'ya gre herey Tanrda'dr- tarih

iinde dnmektedir. Bu dnm, hem ilerleme, gelime, hem de bozulma ve

balangtaki vahi ve yabanl hale dnme eklinde olmaktadr.

Vicoya gre, btn uluslar arasnda, sivil dnya, din ile balamtr.

Genel olarak insanln tarihini dem'den balatt gibi, gentillerin tarihini de

byk tufanla balatr51. Tanr, Tevrat'ta yle konumaktadr: "ve Rab dedi

yarattm adam ve hayvanlar srnenleri ve gklerin kularn topran yz

zerinden sileceim; nk, onlar yaptma nadim oldum. Fakat, Nuh

RABBN gznde inayet buldu...Nuh Allah ile yrd ve Nuh oul babas

oldu: Sam, Ham ve Yafet" 52

Vico, bu balangtan sonra, tarih felsefesini gelitirmeye devam eder.

Tufandan sonra, Nuhun oullar, Ham ve Yafesin rklar byk yeryz

ormanna dalm birbirlerinden ayrlm ve konumay unutarak vahi hle

gelmilerdir. Hamn rk, Gney Asya, Msr ve Afrikaya, Samn rk orta

Asya iinden douya, Yafesin rk, Asya, skitya ve Avrupaya yaylmtr.

Vahi ve yabanl dnya ormanna dalm durumdaki ilk insanlar, tpk kk

ocuklarn yapt gibi nce evrelerini duyularyla alglamaya balamlardr

ve hayal gleriyle gelitirdikleri bir tr anlatm yolunu kullanmladr. Gk

grlemesi ve imein onlarda meydana getirdii korku sonucu tanrlar

yaratmlardr ve tabiatn kendine zg olan bu tr iaretlerini tanrlarn dili

51 Vico, New Science, paragraf 9. 52 Tekvin bab 6 ve bab 7 de Tufan anlatlmaktadr. (Kitab Mukaddes Eski ve Yeni Ahit, 1993, stanbul.

44

olarak kabul etmilerdir. Tanrlar, onlara, bu iaretlerle bir eyler

anlatmaktadr. te, bunun sonucunda, kahinlik ve kehanet ile ilgili kurumlar

ortaya kmaya balamtr. Tanrlarn dilini anlad iddiasnda olan bu tr

kehanetsel kurumlar, gentil dnyann insanlarnn en eski kurumlardr53.

imdi Vico'nun 'gentil' terimini biraz daha aalm: Vahi ve yabanl

hayat, normal insan llerin zerinde devleri ortaya karmtr. Viconun

tespitine gre, Grekede ve Latinler arasnda, devlere soylular anlamna gelen

Yerin Oullar giant denirdi. Vico'ya gre, Gentil szcnn kkeni de

buraya dayanr. Yer, devlerin annesidir. Ayrca, Kutsal Tarih de Emim ve

Zomzomim denilen iri yapl insanlar anlatr.54 Yahudi ekolleri, bunlar devler

olarak ele alr. Vico'ya gre, demden ve Nuhun soyundan gelen Yahudiler,

temiz yetitirildikleri iin uygun bir boya sahiptiler ve onlar, devlerle ilgili

anlatmlardan (gigantizmden) nefret ederler ve onlarn temizlie ait kanunlar

vardr. O halde, Vicoya gre insanlk, uygun boya sahip olanlar ve devler

olarak ayrlmtr. Vico, Sam'n rkn ayr tutarak Ham ve Yafesin rklarnn

kendilerini yanl dinlere kaptrdklarn ileri srer. Gerek Tanr'dan haberi

olmayan gentil insanln kurulmasnn Mezopotamyada tufandan 1.yzyl

sonra gerekletiini ileri srer. Gentillerin, gkyzn byk canl bir beden

olarak betimlemeleri sonucu, ilk tanr, Jove55 ortaya kmtr.56 Her ulusun bir

Gk tanrs (Jove) nn olmas tufann evrenselliini ispat eder. Bunlar, eski

fiziksel tarihlerdir. Msrllarn, kendi Jove'lar, Ammonun en eski Jove

olduunu sanmalar da Vico'ya gre doru deildir.57 nk, btn gentil

uluslara bakldnda, tanrlar bir rnektir. Burada, Vico'yu destekler

dnceleri bakmndan Hume'un dncelerine yer verelim: "hangi a ya da 53 Vico, New Science, paragraf 72, 925, 381. 54 Ktab Mukaddes te Nefilim adnda deve benzer bir yaratktan bahsedilmektedir. Tekvin bab 6. 55 Vico, btn uluslarda varolduunu kabul ettii gk tanr iin Grek mitolojisinden Jove'u rnek olarak kullanmtr. 56 Vico, New Science, paragraf 377.

45

lkeden olurlarsa olsunlar, hemen btn putatapclar, bu genel ilke ve

anlaylarda birleirler hatta tanrlarna yaktrdklar belirli zellik ve gler

bile ok farkl deildir. Yunanl, Romal gezgin ve fatihler pek glk

ekmeden kendi tanrlarn her yerde bulmular ve yabanc tanrlara ne gibi

adlar taklm olursa olsun bu Merkr, u Vens bu Mars.. diyebilmilerdir." 58

Vico'ya gre de insanlar, grdkleri, yaptklar, hayal ettikleri hereyin

Jove olduuna inandlar. Halk arasnda yaygn olan her ey Jove ile doludur

deyimini, Platon, daha sonra, her eyi dolduran ve her eye nfuz eden eter

olarak anlamtr. Gentiller, yldrm ve gk grlemesinden sonra Jove'un

kular olduu savunulan kartallarn uuundan gelecei haber veren

kehanetlerde bulunmulardr. Tabiat, Joveun dili, Jove'un iaretleri olarak

kabul etmilerdir. Bu iaretler, gerek kelimelerdir. Bylece, tanrlarn dilinin

bilimi anlamna gelen teoloji kurulmutur. Jove, en gl tanr nvann

almtr. nk, o, imek aktrarak insanla nasihatta bulunmutur. Kurtarc

sfatyla (Jotr, Savior) insanlara faydal olmutur. Destekleyen (statofor)

lakabn almtr. nk, vahilerin dolamalarna son verdikten sonra kurucu

(estabilsher) nvann almtr. Bu unvan, Romallar Sabinlerle savamalarna

son vermek iin Romulus tarafndan uyandrlan Jovedan gelmektedir. Hayal

gcnde bir yaratc ve tanrsal bir karakter olan Jove, o halde iirden

domutr. iirsel hikmet, tem hlindeki bu iirsel metafizikle balamtr.

Onlar, teolojik ir veya tanrlarn dilini anlayan bilgeler olarak

adlandrlmtr. Ancak, doudan gelenler arasnda gezegenlerin hareketi ve

yldzlarn gzlenmesinden daha ince bir bilgelik domutur. Bu nedenle,

Zerdt, gentiller arasnda ilk bilge olarak ereflendirilir. O halde, ilk kahinler,

ilk bilgelerdir. Tpk, ilk hikmetin doudan gelenler arasnda domas gibi.

Vico'ya gre, bu kahinlerin kehanetleri daha sonra filozoflarn kehanetlerine

dntrlmtr.

57 Vico, New Science, paragraf 47, 62 58 Hume, Din stne, s.55 mge yay, 1995.

46

O halde, Vico'ya gre, insanda doutan gelen kutsallk deeri vardr.

Bu nedenle, insan, evresindeki eylerin ne olduunu bilemediinde, onlara

kutsallk atfeder. yle ki, ilk insanlarn zekalar henz gelimemi olduu iin

bilgi (scienza) ile kendilerini tatmin etmeleri sz konusu olamaz. Ama,

iradeleri yoluyla evrelerindeki eyler hakknda bilinlenebilirler (coscienza)59

Uygarlk tarihine baktmzda din ve kutsallk kavramlarnn n planda

olduunu grrz. nsan kmil duruma getirme, evren ve tanr ile uyum iinde

yaama istei btn uygarlk tarihinde hep varolmutur. Filozoflar, akl yoluyla

ideal bir toplum yaratmaya almlardr. nsann olgunlamas, akln

gelimesi ve sonra bilimlerin gelimesi sz konusu olmutur. Din, by, bilim

toplumu kuran ve gelitiren geler olarak hep varolmutur. Bu ge, zaman

zaman birbirleriyle kavga etmilerdir. nsanlk tarihinde zaman zaman by,

din, bilim n plana gemitir. Bilim bir yana din ve bynn cazibesini

devaml olarak korumasnn nedeni insann tm duygu ve dnceleri gz

nne alndnda onun irrasyonel bir varlk olduudur. Filozoflarn amac, bu

irrasyonel tarafn payn kltmek ve bu yolla insann bilinlenmesini,

zgrlemesini salamaktr. Vico'nun dedii gibi ilkin yalnzca hayal gcn

ileten insanln irrasyonel taraf mitolojik anlatmlarda grlmektedir.

Tevrat'ta, "Allah, dem'i yaratt gnde onu Allah benzeyiinde

yapt"60 Demekki, Tanr, bilgi ve yaratmas ile insann tabiatn bilir nk,

onu kendisi yaratmtr ve kendi benzeyiinde yaratmtr. O halde, Tanr'nn

ltfundan ve mkemmellik durumundan dm olan insanda, Descartes'in da

ifade ettii gibi mkemmellik gizli bilinci vardr. nsan, Tanr'nn inayeti ile bu

dmlk durumundan kurtulup mkemmellie doru giden bir evrim sreci

iine girecektir. Ancak, bu gidite geriye dnler de sz konusudur.

59 Vico, New Science, paragraf 137. 60 Ktab Mukaddes, tekvin: bab 5.

47

Kutsal Kitap, Tanr'nn dem'i yarattktan sonra, insann gnah

ilemeye eilimli tabiatndan dolay, D' insan tabiatndaki ktln

kayna olarak rnek vermekteydi. Kutsal Kitab'a dayanan inanca gre, evren,

alt gnde yaratlm, o zamandan beri imdi iinde bulunulan btn gksel

yaratklara, btn hayvanlarla bitkilere, Byk Tufann yok ettii daha baka

bir ok canlya yurtluk etmiti. D zamannda, evrene yasa olabilecek bir

gelime yle dursun, her trl ktln korkun bir kaynamas

grlyordu. nsanlk kaos iindeydi. Vico'nun dedii gibi insann tabiatndaki

ktlk vahet, ihtiras ve cimrilik ve kark cinsel iliki insann tabiatn

bozmutu. Tanr, dem ile Havva'ya belli bir aacn meyvesini yememelerini

syledi, ama, onlar, dinlemeyip yediler. Bunun zerine, Tanr, onlarn, kendi

soylarndan geleceklerin btnyle birlikte lml olmalarn, kk bir

aznlk bir yana, en uzak torunlarnn bile cehennemde sonsuz ceza ekmelerini

emretti; bu kk aznln da neye gre seilecei tartmalyd. dem, gnah

iler ilemez, hayvanlar birbirlerini avlamaa, dikenler germee balam,

birbirinden ayr mevsimler ortaya km, toprak da lanetlenmi, ar bir emek

karl olmadka insanoluna hibir ey vermemesi emredilmiti. nsanlar

ylesine azmlard ki, tanr, Nuh ile olu ve elerinden baka hepsini

Byk Tufanda bomutu. Bunlar, ya Kutsal kitapta yer alan ya da Kutsal

Kitap'takilerden karlan kesin gereklikler olarak benimseniyordu.

Vico da bunlar gereklikler olarak kabul etmitir. Burada u soru akla

gelebilir. Vico'nun tarih teorisinin hristiyanln tarih teorisinden fark nedir?

Fark udur: Vico, insanln tarihini Kutsal Kitab'a dayandrmasna ramen

onun asl tarih teorisi, gentillerin, yani, gerek Tanr'dan dorudan doruya

yardm almayan insanln tarihidir. Gentil insanlk, Dten sonra byk

yeryz ormanna dalm vahi hayatn iinde tanrnn insana verdii

tabiattan dolay ve tanr'dan dorudan yardm almakszn, kendi kurumlarn

kendisi kurmu, kendi yasalarn ve kurallarn belirlemitir. Tanr, Vico'nun

48

inancna gre, tarihe dorudan mdahale etmez. Ancak, Tanr, yaratt insann

tabiatn bilir. nsan da bir ynyle Tanr'ya benzemektedir, fakat, yine de

zgrdr ve belirlenmi deildir.

nsan toplumsal ve tarihsel olarak temellendiren Vico'nun tarih

felsefesini dier tarih felsefelerinden ayran en nemli zellik onun tarih

felsefesinin temelinde paralelci tarih anlaynn olmasdr. yle ki: nsanl

oluturan her ulus, douu, gelimesi, bymesi,d ve k asndan i

yaps bakmndan farkllasa da ortak zellikler bakmndan ayndr. Her

ulusun balangcnda efsaneler vardr. Kahinlik ve kehanet te her ulusun

balangcnda vaolmutur. Bu efsaneler, mitolojiler insanln ilk

yaratmlardr. Vico'ya gre, bu efsanelerin ve mitsel anlatmlarn gerek

anlamlarna inilmeli ve bu anlamlar aratrlmaldr. Bu, Vico'ya gre, ancak,

felsefe ve filolojinin ibirlii ile yaplabilir ki zaten Vico bunu bir yntem

olarak nermitir. Onu dier tarih felsefelerinden ayran en nemli nokta

burasdr. te, gerek hikmet, orada, yani, efsanelerde, mitolojilerde

destanlarda sakldr. Bu iirsel hikmet veya halk hikmetidir. Gentil insanln

bu efsanelerinde kurumsallamann izleri gizlidir. Bu kurumlar, uygarlamann

ilk basamaklardr. lk insanlar hakknda, bize, doru bilgiyi verecek olan

kaynak bunlardr. nsann tabiatnn bir aratrlmas yaplarak ie balanabilir.

Vico, bu dncelerini ortak duyu kavramyla temellendirir. imdi bu kavram

daha derinletirerek inceleyelim.

Ortak Duyu

Vico'ya gre, insanlarda ortak duyu (commonsense) mevcuttur. Bu

ortak duyu, gereksinim ve faydalar erevesinde belirlilik kazanr. Vico'nun

asl temas etmek istedii nokta burasdr. O, kendi an etkisi altna alm

49

olan Grotius, Pufendorf, Selden gibi doal kanun anlaynn prenslerini

eletirir; ve, gereksinim ve fayday, doal kanunun iki kayna olarak gsterir61

Ortak duyu nedir? ve Vico'nun tarih felsefesi bakmndan nasl bir

nemi vardr?

Vico'da ortak duyu, bir halk, bir ulus veya insan rk tarafndan

paylalan yeniden dnme (reflection) olmadan verilen hkmdr62. Bu ortak

duyu, ilhi inayetin uluslara verdii bir lttr. Bu ortak duyunun varl,

etimolojik ve felsef aratrma sonucu, ilk uluslarn fabllerine bakldnda

grlmektedir. Her ulusun bireylerinin ortak duyusu olduu gibi, btn

insanlarn sahip olduu ortak duyu da