PRATİK BİLGİLER

SINAVLARA EN YAKIN ÖZGÜN SORULAR VEAÇIKLAMALARI

COĞRAFYA

KPSS 2019 120 soruda

SORU

VİDEO DESTEKLİ

KONU ANLATIMLI

GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR

86

Önder Cengiz

KPSS Coğrafya Konu Anlatımlı

ISBN 978-605-241-274-9

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ’ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: 2018, Ankara

Proje-Yayın Yönetmeni: Mehmet Ali TutluDizgi-Grafik Tasarım: Dilara Çetiner

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

ÖN SÖZ

Uygulama İndirme

Aktivasyon

QR Kod Okutma

Uygulamanızı

Üye girişi yaptıktan sonraaçılan pencerede sağ altta bulunan aktivasyon menüsünden kitabınızın aktivasyon işlemini yapabilirsiniz.

QR kodları uygulamamızda bulunan kamera simgesini kullanarak kolaylıkla okutabilirsiniz. Set kapağında bulunan QR kodu okutarak setin içeriğindeki kitaplara, kitap kapağında bulunan QR kodu okutarak kitap içeriğindeki ünitelere, ünite başlarında bulunan QR kodları okutarak ünite ile ilgili videolara ulaşabilirsiniz.

mağazalarından “Pegem Kampüs”yazarak indirebilirsiniz.

ÜyelikÜyelik ekranını eksiksiz

doldurduktan sonra uygulamayı kullanmaya başlayabilirsiniz.

AktifKitaplar

Aktivasyonunu yapmış olduğunuz kitap veya kitaplarınızı

Aktif Kitaplar sekmesinden görüntüleyebilir ve videolarınızı

izlemeye başlayabilirsiniz.

Değerli Adaylar;

Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testinde önemli bir yer tutan “Coğrafya” kapsamındaki 18 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır.

Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS’de ve meslek hayatınızda başarılar.

Pegem Akademi

v

İÇİNDEKİLER

1. Bölüm Türkiye’nin Coǧrafi Konumu

Mutlak (Matematik) Konum ..........................................1

Özel (Göreceli) Konum ...................................................7

Türkiye’nin Komşuları ....................................................8

Hızlı Tekrar .................................................................11

Çözümlü Test .............................................................13

Cevaplı Test ................................................................19

2. Bölüm Türkiye’nin Yer Şekilleri

Türkiye’nin Yer Şekilleri ................................................22

Türkiye’de Yer Şekillerinin Oluşumunda Etkili Olan Kuvvetler .................................................................25

Türkiye’de Topraklar ....................................................43

Toprak Oluşumu .....................................................43

Toprak Çeşitleri ............................................................44

Doğal Afetler ve Çevre Sorunları .................................46

Hızlı Tekrar .................................................................52

Çözümlü Test .............................................................55

Cevaplı Test ................................................................61

3. Bölüm Türkiye’nin İklimi ve Bitki Örtüsü

Türkiye’nin İklimi ve Bitki Örtüsü .................................64

Türkiye’nin İklimini Etkileyen Faktörler ....................64

Türkiye’deki Başlıca İklim Tipleri .................................76

Orman Formasyonu .....................................................82

Ülkemizdeki Ormanlarda Yer Alan Başlıca Ağaç Türleri ......................................................................83

Ormanların Faydaları ..................................................83

Hızlı Tekrar .................................................................85

Çözümlü Test .............................................................87

Cevaplı Test ................................................................94

4. Bölüm Türkiye’de Nüfus ve Yerleşme

Türkiye’de Nüfus Ve Yerleşme .....................................97

Türkiye’de Nüfus ....................................................97

Göçler ........................................................................104

Türkiye’de Yerleşme .................................................106

Hızlı Tekrar ...............................................................110

Çözümlü Test ...........................................................112

Cevaplı Test ..............................................................119

5. Bölüm Türkiye’de Tarım, Hayvancılık ve

Ormancılık

Türkiye’de Tarım ........................................................122

Türkiye’de Hayvancılık ...............................................137

Türkiye’de Ormancılık ................................................143

Hızlı Tekrar ...............................................................144

Çözümlü Test ...........................................................146

Cevaplı Test ..............................................................152

6. Bölüm Türkiye’de Madenler, Enerji

Kaynakları ve Sanayi

Türkiye’de Madenler ..................................................155

Türkiye’de Enerji Kaynakları ......................................159

Türkiye’de Sanayi ......................................................165

Hızlı Tekrar ...............................................................170

Çözümlü Test ...........................................................173

Cevaplı Test ..............................................................179

vi

İÇİNDEKİLER

7. Bölüm Türkiye’de Ulaşım, Ticaret ve Turizm

Ulaşım ........................................................................182

Ticaret ........................................................................188

Turizm ........................................................................191

Hızlı Tekrar ...............................................................198

Çözümlü Test ...........................................................200

Cevaplı Test ..............................................................206

8. Bölüm Türkiye’de Bölge Sınıflandırılması

Bölge Sınıflandırması .................................................209

A. Doğal Bölgeler .................................................209

B. Beşeri Özelliklerine Göre Bölgeler ...................209

C. Ekonomik Özelliklerine Göre Bölgeler .............210

Bölgesel Kalkınma Projeleri .......................................210

Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri .....................................211

Hızlı Tekrar ...............................................................232

Çözümlü Test ...........................................................241

Cevaplı Test ..............................................................247

Kaynakça ..................................................................250

1

Türkiye’nin Coğrafi Konumu 1.Bölüm

Türkiye’nin Coğrafi KonumuHerhangi bir noktanın dünya üzerindeki konumuna coğrafi konum denir. Coğrafi konum mutlak (matematik) ve göre-celi (özel) konum olarak iki başlıkta incelenir.

Türkiye’nin dünya üzerinde bulunduğu yeri varsayılanyatay ve dikey açı ve çizgilere göre tanımlama mutlak (matematik) konum tanımlaması iken

kendisi ve çevresi ile ilgili özelliklere göre tanımlamagöreceli (özel) konum tanımlamasıdır.

A. Mutlak (Matematik) Konum Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın enlem (paralel) ve boylam (meridyen) değerlerine göre belirlenen konumuna mutlak (matematik) konum denir.

Mutlak konum (özellikle enlem) nüfus, iklim, tarım ve hayvancılık gibi birçok beşerî ve ekonomik özellikler üzerinde etkilidir. Bu konunun iyi öğrenilmesi ilerideki konuların kavranılması açısından önemlidir.

Meridyenler (Boylamlar)

Para

lelle

r (En

lem

ler)

UYARIMutlak konum ile ilgili sorularda meridyen özellikleri ve boylam etkilerini, paralel özellikleri ve enlem etkilerini kavramak soru çözümü açısından önemlidir.Örneğin sınava hazırlanan öğrencilerin bu konuda en çok hata yaptığı noktalardan birisi meridyen aralıklarının kutup-lara doğru daraldığı için aynı meridyen yayı üzerindeki noktaların başlangıç meridyenine kuş uçuşu uzaklıklarının eşit olmaması özelliğidir.

2

Türkiye’nin Coğrafi Konumu

Paralel ve EnlemDünya üzerindeki herhangi bir noktanın ekvatora olan uzaklığının açısal değeri enlem olarak ifade edilir. Bu açısal değere göre birer derece aralıklarla çizilen çem-berlere ise paralel denir. Paralel ve enlem ifadeleri soru-larda birbirlerinin yerine kullanılabilmektedir.

Ekvator

Paralellerin Özellikleri

J Ekvator’un 90 adet kuzeyinde, 90 adet güneyinde olmak üzere, toplam 180 adet paralel bulunur.

J Başlangıç paraleli Ekvator’dur.

J En büyük paralel dairesi Ekvator’dur.

J Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe paralellerin boyları kısalır. Buna karşılık paralel numaraları büyür.

J 90° paralelleri nokta hâlindedir.

J Paraleller birbirleriyle kesişmezler, birleşmezler.

J Paraleller doğu - batı doğrultusunda uzanırlar.

J Ardışık iki paralel arası uzaklık yaklaşık olarak 111 km’dir. Bu uzaklıktan yararlanarak kuzey-güney doğrultusunda ve aynı meridyen üzerinde bulunan iki nokta arasındaki uzunluk hesaplanabilir.

J Enlem ise dünya üzerindeki bir noktanın ekvator düzlemi ile arasındaki açısal değerdir. Daha detaylı koordinat tanımlamaları için (derece, dakika, saniye) kullanılır. Ancak ÖSYM sorularında enlem ve paralel aynı olarak düşünülebilir.

J Ekvator ile dönenceler arasında kalan enlemlere al-çak enlemler, dönenceler ile kutup daireleri arasın-da kalan enlemlere orta enlemler, kutup daireleri ile kutup noktaları arasında kalan enlemlere de yüksek enlemler denir.

90° K

90° G

66° 33ı K

66° 33ı G

23° 27ı K

23° 27ı G

0°

Kutup Kuşağı

Kutup Kuşağı

Orta Kuşak

Orta Kuşak

Tropikal Kuşak

Enlemin EtkileriEnlem; iklimi, güneş ışınlarının düzleme geliş açısını, sı-caklık dağılışını, denizlerin tuzluluk oranlarını, gece ile gündüz arasındaki zaman farkını, kalıcı kar sınırı yüksel-tisini, yerleşme ve tarım faaliyetlerinin sınırını, bitki örtü-sü çeşitliliğini, toprak çeşidini, akarsu rejimlerini, tarım ürünlerini, yerleşme biçimini, hayvanların dağılışını vs. etkiler.

Meridyen ve BoylamBir kutuptan diğer kutba ulaşan, paralelleri dik açıyla ke-sen hayalî yarım çemberlere meridyen denir.

Meridyenlerin, Başlangıç meridyenine (Greenwich) olan uzaklığının açı cinsinden değerine ise boylam denir. Me-ridyen ve boylam birbirlerinin yerine kullanılabilmektedir.

Gre

enw

ich

Meridyenlerin Özellikleri

J Başlangıç meridyeninin 180 adet doğusunda, 180 adet batısında olmak üzere, toplam 360 adet me-ridyen yayı vardır.

J Başlangıç meridyeni İngiltere’nin başkentindeki Greenwich istasyonundan geçen meridyendir.

J Bütün meridyenlerin boyları birbirine eşittir. J Ekvator üzerinde iki meridyen arası uzaklık 111

km’dir. Kutuplara doğru gidildikçe bu uzaklık azalır. Türkiye üzerinde ise iki meridyen arası uzaklık, yak-laşık olarak 85 - 87 km’dir.

J Aynı meridyen üzerinde bulunan bütün noktaların (Güneş karşısından aynı anda geçtiklerinden) yerel saatleri aynıdır.

3

Türkiye’nin Coğrafi Konumu

J Meridyen dereceleri Greenwich’ten doğuya ve batı-ya gidildikçe büyür.

J Meridyenler kuzey - güney doğrultusunda uzanır.

J Bütün meridyenler kutuplarda birleşirler.

J Ardışık iki meridyen arasındaki yerel zaman farkı 4 dakikadır.

J Boylam ise, dünya üzerindeki bir noktanın başlan-gıç meridyeni ile arasındaki açısal değerdir. Daha

detaylı koordinat tanımlamaları için (derece, dakika, saniye) kullanılır. Ancak ÖSYM sorularında meridyen ve boylam aynı olarak düşünülebilir.

Boylamın Etkileri

Boylam; yerel saati etkiler. Yerel saat ise herhangi bir noktanın, güneşin konumuna göre belirlenen saatidir.

Saat dilimleri, yerel saatin ileri veya geri olması, güneşin erken veya geç doğup batması boylam ile ilgilidir.

Türkiye’nin Matematik (Mutlak) Konumunun Sonuçları:26° 45°

42°

36°

27° 28° 29° 30° 31° 32° 33° 34° 35° 36° 37° 38° 39° 40° 41° 42° 43° 44°

41°

40°

39°

38°

37°

Ankara

İzmir

Adana

Adıyaman

Afyon

Ağrı

Aksaray

Amasya

Antalya

ArdahanArtvin

Aydın

Balıkesir

Bartın

Batman

BayburtBilecik

Bingöl

Bitlis

Bolu

Burdur

BursaÇanakkale

ÇankırıÇorum

DenizliDiyarbakır

Düzce

Edirne

Elazığ

Erzincan

Erzurum

Eskişehir

Gaziantep

Giresun

Gümüşh

ane

Hakkari

Hatay

Iğdır

Isparta

K.Maraş

Karabük

Karaman

Kars

Kastamonu

Kayseri

Kırıkkale

Kırklareli

Kırşehir

Kilis

Kocaeli

Konya

Kütahya

Malatya

Manisa

Mardin

Mersin

Muğla

Muş

Nevşehir

Niğde

Ordu

Osmaniye

Rize

Sakarya

Samsun

Siirt

Sinop

Sivas

Şırnak

Tekirdağ

Tokat

Trabzon

Tunceli

Şanlıurfa

Uşak Van

Yalova

Yozgat

Zonguldakİstanbul

Türkiye’nin uç noktaları: J En kuzeyi 42°Kuzey; Sinop

J En güneyi 36°Kuzey; Hatay

J En doğusu 45°Doğu; Iğdır

J En batısı 26°Doğu; Çanakkale (Gökçeada)

Enlem Sonuçları – 36° Kuzey – 42° Kuzey1. Türkiye kuzey yarım kürede yer alır.

Buna bağlı olarak;

J Güneyden kuzeye doğru gidildikçe çizgisel hız azalır.

J Güneyden kuzeye doğru gidildikçe alacakaranlık süresi (gündoğumu - günbatımı süresi = güneşin doğuş-batış süresi) artar.

J Güneyden kuzeye doğru gidildikçe yerçekimi ar-tar.

J Güneyden kuzeye doğru gidildikçe meridyen aralıkları daralır.

J Güneyden kuzeye doğru gidildikçe paralel dai-releri küçülür.

2. Türkiye Yengeç dönencesinin kuzeyinde (dönen-ce dışında) yer alır.

Buna bağlı olarak;

J Güneş ışınları hiçbir zaman düzlemlere dik (90⁰) açıyla gelmez.

J Gölge boyu hiçbir zaman sıfır olmaz. J Güneyden kuzeye doğru gidildikçe güneş ışınla-

rının geliş açısı yıl boyunca daralır. J Güneyden kuzeye doğru gidildikçe ışın tutulması

artar ve sıcaklık ortalamaları azalır. J Güneyden kuzeye doğru gidildikçe deniz suyu

sıcaklıkları ve tuzlulukları azalır. J Güneyden kuzeye gidildikçe kalıcı kar (toktoğan

kar) başlangıç (alt) sınırı alçalır.

NOT

Bir yerin enlem değerleri yukarı doğru büyüyorsa (kuzeye) bu yer kuzey yarımkürededir. Aşağı doğru büyüyorsa (gü-neye) bu yer güney yarımkürededir.

4

Türkiye’nin Coğrafi Konumu

J Güneyden kuzeye doğru gidildikçe tarım, orman ve yerleşme yükselti (üst) sınırı alçalır.

J Güneyden kuzeye doğru gidildikçe gölge boyu yıl boyunca uzar.

J Dağların güneye bakan yamaçları daha sıcak olur.

Bakı etkisi

• Güneş ışınlarını daha dik açı ile alır.

• Güneşlenme süresi fazladır.

• Sıcaklık daha fazladır.

• Aynı tür bitkilerin olgunlaşma süresi daha kısadır.

GüneyKuzey

Kalıcı kar sınırı

J Gölge yönü daima kuzeyi gösterir.

J Kuzeyden gelen rüzgârlar soğutucu güneyden gelen rüzgârlar ısıtıcı etki yapar.

Sıcaklığı düşürür.

Sıcaklığı yükseltir.

Poyraz

Gündoğusu

Karayel

Lodos

Günbatısı

Samyeli(Keşişleme)

Kıble

Yıldız

3. Türkiye orta kuşakta yer alır. (Dönence = 23°27ı ile Kutup Dairesi = 66°33ı arasında)

Buna bağlı olarak;

• Dört mevsim belirgin olarak yaşanır.

• Cephe (frontal) yağışların etkisi altındadır.

• Batı rüzgârlarının etkisi altındadır.

• Akdeniz iklim kuşağı içerisinde yer alır.

• Buzul şekilleri yaygın değildir ve fiyort, skyer gibi bu-zulların etkisi sonucu oluşan kıyı tipleri görülmez.

NOT

Türkiye’nin alçak kesimlerinde buzulların etkisi görülmeme-sine rağmen yüksek kesimlerde buzullar etkili olmuştur. Bu durum yükseltinin fazla olması yani özel (göreceli) konum ile ilgilidir.

B) Boylam Sonuçları – 26° Doğu – 45° Doğu1. Türkiye başlangıç meridyenin (Greenwich) doğusun-

da yer alır.

Buna bağlı olarak başlangıç meridyenine göre yerel ve ulusal saati ileridir.

2. Türkiye’nin en doğusu ile batısı arasında 19°lik boy-lam farkı bulunur.

Buna bağlı olarak en doğusu (45°D) ile en batısı (26°D) arasında 76 dakikalık zaman farkı bulunur.

(19° x 4′ = 76 dakika =1 saat 16 dakika)

3. Türkiye 2. ve 3. saat dilimleri içerisinde yer alır.

Buna bağlı olarak ileri saat uygulamasında 45° Doğu (Iğdır) boylamını, geri saat uygulamasında 30°Doğu (İzmit) boylamını kullanılmaktaydı. Bu uygulama gün ışığından daha fazla faydalanmak için (elektrik ener-jisinden tasarruf etmek için) yapılırdı.

Yaz mevsiminde (21 Mart’tan sonra) saatler bir saat ileri alınırdı. (45° Doğu Iğdır’ın yerel saati ulusal saat olarak kullanılmaktadır.)

Kış mevsiminde (23 Eylül’den sonra, Ekim ayında) saatler bir saat geri alınırdı. (30° Doğu İzmit’in yerel saati ulusal saat olarak kullanılırdı.)

NOT

Ülkemizdeki bu uygulamada saatlerin Ekim ayında bir saat geri alınması (Kış saati uygulaması) 2016’da kaldırılmıştır. Artık ülkemizde yıl boyunca 3. Saat diliminin ortasından ge-çen 45⁰ Iğdır boylamının yerel saati ulusal saat olarak kulla-nılmaktadır. (Yaz saati uygulaması)Bu uygulamaya Ekim 2018’den itibaren tekrar baş-lanacaktır.

4. Türkiye’nin doğu-batı genişliği fazla olmadığı için boylam farkı azdır.

Buna bağlı olarak bir tek ulusal (ortak) saat kullanılır. (Boylam farkı fazla olan ülkelerde “Rusya, Çin, Kana-da Amerika gibi” aynı anda birden fazla ulusal saat kullanılır)

5

Türkiye’nin Coğrafi Konumu

Ortak Saat (Ulusal Saat): Çalışma hayatında, yerel saatlerin hepsini kullanmak mümkün değildir. Ticari ve ekonomik ilişkilerin kolaylaştırılması, haberleşme ve ula-şım hizmetlerinin hızlı ve düzenli bir şekilde yapılabilmesi için, yerel saatten farklı olarak, ortak saat ya da ulusal saat uygulamasına ihtiyaç duyulmuştur. Bu nedenle her ülkenin, kendisine en uygun meridyenin yerel saatini bütün ülke sınırlarında geçerli hâle getirmesiyle oluşan saate ortak saat adı verilmektedir.

NOT

Ülkemizin doğu-batı yönlü genişliği fazla olmadığı için (içe-risinden geçen boylam sayısı az olduğu için) aynı anda bir tek ortak saat kullanılır.

Saat Dilimleri: Bilim ve tekniğin hızla gelişmesiyle ülke-ler arası ekonomik ve siyasi ilişkilerin artması, buna bağlı olarak iletişimin hızlı olması uluslararası saatin doğması-na yol açmıştır. Bu sebeple saat dilimleri oluşturulmuş-tur. Dünya üzerinde 24 saat dilimi vardır.

NOT

Türkiye boylam değerlerinden dolayı 2. ve 3. saat dilimle-rinde yer alır.

Tarih Değiştirme ÇizgisiDünya’nın doğu ve batı yarım kürelerinin uç noktala-rı arasında bir günlük zaman farkı vardır. Bu nedenle, başlangıç meridyeninin devamı olan antimeridyen 180° meridyeni, tarih değiştirme çizgisi olarak kabul edilmiştir.

J 180° boylamının batısına doğru gidildiğinde, Doğu Yarım Küre’ye geçildiği için, tarih 1 gün ileridir.

J 180° boylamının doğusuna doğru gidildiğinde, Batı Yarım Küre’ye geçildiği için, tarih 1 gün geridir.

Türkiye’de Güneşin Gün İçerisindeki KonumuÖğle12.00

Akşam: 18.00(Batış)

Sabah: 06.00

(Doğuş)

07:0017:00

08:0016:00

09:0015:00

10:0014:0011:0013:00

(Gündüz süresi 12 saat kabul edildiğinde)

12.00

30° D İzmit 45° D Iğdır

13.00

İzmit ile Iğdır arasında 15 boylam olduğu için 15° x 4` = 60` yani 1 saat yerel saat farkı bulunur. Iğdır doğuda yeraldı-ğı için yerel saati İzmit’e göre 1 saat ileridir.

NOT

Türkiye’nin en doğusu ile en batısı arasında 1 saat 16 daki-ka fark bulunur. Hangi iller verilirse verilsin yerel saat farkı ve güneşin konumu bu değerden fazla olamaz.