Geleneksel Maliye ve Yeni Maliye

GELENEKSEL MALİYE

ve YENİ MALİYE

PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN

• Geleneksel maliye: Keynezyen iktisat okulunun ve fonksiyonel maliye yaklaşımının mali alandaki görüş ve önerileridir.

• Yeni maliye: Yeni iktisat okullarının maliye teorisi ve maliye politikasına ilişkin görüş ve önerileridir.

GELENEKSEL MALİYE Geleneksel kamu maliyesi 1929 Buhranı sonrasında

John M. Keynes’in Genel Teori çerçevesinde

oluşturulmuş fikirler bütünüdür.

Genel Teori çerçevesinde oluşturulan Keynezyen

maliye ve fonksiyonel maliye anlayışları, devlete

ekonomik hayatı yönlendirme açısından önemli

fonksiyonlar yüklemiştir.

Devletin asli fonksiyonları:

Ekonomik büyüme ve kalkınmanın sağlanması

Ekonomide istikrarın temini

Adil gelir dağılımının sağlanması vs.

FONKSİYONEL MALİYE

• Keynezyen iktisadın mali alandaki görüş ve önerileri daha sonra ‘fonksiyonel maliye’ olarak adlandırılan bir ekol içerisinde gelişme göstermiştir.

• Abba Lerner ve Alvin Hansen fonksiyonel maliye teorisini geliştiren iktisatçıların başında gelmektedir.

Lerner’e göre; • İç borçlanmanın önemsiz olduğu kabul edilmelidir

• Ancak dış borçlar özel borçlara benzerler ve milleti fakirleştirmeleri

bahis konusu olabilir

• Vergilemenin amacı devlete para sağlamak değil halkın elinde daha az para bırakmak ve özel tüketimi kısmaktır

• Devlet borçlanmasının amacı da devlete para temin etmek değil,

halkın elinde daha fazla bono, tahvil, daha az para bulunmasını

sağlamaktır

• Borçlanma ve vergi alma ters yönde de kullanılabilir

• Fonksiyonel maliyenin amacı ve araçları:

o Satma-satın alma

o Vergi alma-vergi indirimi (ve harcama)

o Borçlanma-borç verme (ve borç ödeme)

Devri Bütçe Teorisi’ne göre; • Bütçe yıllık olarak açık verebilir.

• Önemli olan konjonktüre paralel bir bütçe politikası izlemektedir.

• Konjonktürün depresyon dönemlerinde açık bütçe uygulaması sakıncalı değil, aksine ekonomik denge için yararlıdır.

• Depresyondan ekonomik dengeye ulaşıldığında bütçe denkliği sağlanmalı ve eğer bütçe fazlası oluşursa bu fazlalıklar bazı fonlar oluşturularak kriz ya

da savaş,doğal afet gibi dönemlerde kullanılmalıdır.

GELENEKSEL MALİYE’NİN

ELEŞTİRİSİ

• Keynezyenler ve fonksiyonalistler paranın ekonomideki rolü ve önemini ihmal etmişlerdir.

• Keynezyenler ve fonksiyonalistler maliye politikası araçlarını ekonomide temel belirleyici olarak görmüşlerdir.

• Keynezyenler ve fonksiyonalistler stagflasyon olgusunu öngörmemişlerdir.

• Keynezyenler ve fonksiyonalistler açık finansmana süreklilik kazandırmışlardır.

• Keynezyen iktisatçılar ve fonksiyonel maliyeciler mali denge’nin önemini ihmal ederek sadece ekonomik denge kavramına önem vermişlerdir.

• Keynezyen iktisatçılar ve fonksiyonel maliyeciler açık bütçenin meydana getireceği sorunları yeterince dikkate almamışlardır.

• Keynezyen iktisatçılar ve fonksiyonel maliyeciler, tam istihdam’ı devletin temel görevi ve fonksiyonu olarak ele almışlardır.

• Keynezyen iktisatçılar ve fonksiyonel maliyeciler mali aldanma adı verilen psikolojik etkiyi dikkate almamışlardır.

• Keynezyen iktisatçılar ve fonksiyonel maliyeciler mali asimetri adı verilen olguyu dikkate almamışlardır.

• Keynezyenler ve fonksiyonalistler kamu borçlanmasının sınırlarının tespit edilmesi halinde bunun ekonomi için oldukça tahripkar sonuçlar ortaya çıkaracağını öngörmemişlerdir.

• Keynezyenler, iktisat literatüründe Olivera-Tanzi Etkisi

olarak adlandırılan etkiyi dikkate almamışlardır.

• Keynezyenler ve fonksiyonalistler ekonomide ince ayar

yapılarak, ekonominin her zaman politikacıların iradi

politikaları ile düzlüğe çıkılacağı inancını

yerleştirmişlerdir.

• Keynezyenlerin geliştirdikleri makro-ekonomik denge

modeli ve varsayımları eleştiriye açıktır.

YENİ MALİYE • Yeni iktisat okullarının maliye teorisi ve maliye

politikasına ilişkin görüşleri ve önerileri yeni maliye olarak adlandırılır.

• Yeni maliye anlayışına göre; o Para Politikasının Etkinligi

o Arz yönlü iktisat

o Kamu tercihi yaklaşımı

• Yeni maliye görüşlerinin yaygınlaşmasında etkili olan gelişmeler: o Globalleşme

o Piyasa ekonomisi ağırlıklı ekonomik sistemlerin hakimiyeti

o Piyasa ekonomisine uygun maliye politikalarının gündeme gelmesi

o Özelleştirme

GELENEKSEL MALİYE

Keynezyen İktisat Fonksiyonel Maliye

YENİ MALİYE

Yeni İktisat Okulları

Monetarizm

Arz Yönlü İktisat

Kamu Tercihi İktisadı vs.

II. GELENEKSEL MALİYE’NİN ELEŞTİRİSİ

1. Paranın ekonomideki rolü ve önemini ihmal etmişlerdir.

2. Maliye politikası araçlarını ekonomide temel belirleyici olarak görmüşlerdir.(İradi- Müdahaleci)

3. Stagflasyon olgusunu öngörmemişlerdir.

4. Açık finansmana süreklilik kazandırmışlardır.

5. Mali denge’yi ihmal ederek sadece ekonomik denge kavramına önem vermişlerdir.

6. “Açık Bütçe” sorunlarını yeterince dikkate almamışlardır.

7. “Tam istihdam” devletin temel görevi ve fonksiyonu!!

8. “Mali Aldanma” etkisini dikkate almamışlardır.(Buchanan)

9. “Mali asimetri” adı verilen olguyu dikkate almamışlardır.

10. Kamu borçlanmasının olumsuz etkilerini dikkate almamışlardır.

11. Olivera-Tanzi Etkisi dikkate alınmamıştır.

IV. GELENEKSEL MALİYE İLE YENİ MALİYENİN

KARŞILAŞTIRILMASI

o Kamu ekonomisinin rolü ve fonksiyonları

o Kamu harcamaları

oVergileme

o Bütçe

o Borçlanma

Tablo 1: Kamu Ekonomisinin Rolü ve Fonksiyonları

Geleneksel maliye Mali konular Yeni maliye

Müdahaleci Makro ekonomik amaçların

gerçekleşmesinde mali araçların

kullanılması

tarafsız

Üretici Devlet Devletin ekonomideki rolü Sınırlı Devlet

merkeziyetçi Devletin idari yapılanması Adem-i merkeziyetçi

yapı

Devletin aktif

müdahalesi

Piyasa başarısızlıkların giderilmesi piyasa

başarısızlıklarının

mümkün olduğu kadar

piyasa şartları

içerisinde çözülmesi

öngörülür

Geleneksel mali. mali konu Yeni maliye

Tam rekabeti

gerçekleştirmek devletin

esas görevlerindendir.

tam rekabetin sağlanması Devlet, rekabeti sağlayıcı yasal ve kurumsal

düzenlemeleri yapar.

Dışsallıklarla müdahalede

devlet aktif görev üstlenir.

Dışsallık sorununun çözümü Devlet dışsallıklarla müdahaleye yönelik yasal

düzenlemeleri yapar

Devlet özel tekelin söz

konusu olduğu üretim

alanlarındaki mal ve

hizmetlerin sunumunu

üstlenir

DOĞAL TEKEL

SORUNUNUN ÇÖZÜMÜ

Devlet, ölçek ekonomilerinin söz konusu

olduğu alanları rekabete açar ve özel tekellerin

oluşumunu engelleyici ve tüketicileri koruyucu

yasal önlemleri alır.

Devlet, tam kurumsal mal ve

hizmetlerin yanında yarı

kamusal, doğal tekel ve özel

mal ve hizmetleri de üretir.

Kamusal malların üretimi Devlet temel nitelikteki kamusal malların

dışındaki mal ve hizmetlerin üretimini mümkün

olduğunca özel sektöre ve üçüncü sektöre

bırakır.


Geleneksel maliye Mali konu Yeni maliye

Piyasa ekonomisinde eksik

enformasyon sorunu olduğu

alanlardaki mal ve hizmetlerin

üretimini devlet üstlenir.

Eksik enformasyon sorunu Devlet, piyasadaki eksik

enformasyon sorununu tüketiciyi

koruyucu yasal düzenlemelerde

bulunarak gidermeye çalışır.

Eğitim ve sağlık hizmetlerini

merkezi yönetim sunar.

Eğitim ve sağlık hizmetlerinin

sunumu

Temel eğitim (ilköğretim) ve temel

sağlık hizmetleri devlet tarafından

sunulur. Diğer eğitim ve sağlık

hizmetleri mümkün olduğunca özel

sektöre devredilir.

Tam istihdamın sağlanması

devletin temel görevlerinden

biridir.

Tam istihdam sorunu İş gücü piyasasında

Esneklik sağlanmalı

dır.

Devletin temel görevleri

arasındadır

Ekonomik büyüme ve

kalkınma amacı

Devlet özel sektörü teşvik ederek

piyasa mekanizması aracılığıyla

ekonomik büyüme ve kalkınmayı

sağlar.


Tablo 2 kamu harcamaları yönünden karşılaştırma:


Çarpan ve hızlandıran

etkisinin milli geliri artırıcı

özelliği vardır.

Kamu harcamalarının

beklenen etkileri

Çarpan ve hızlandıran mekanizmalarının milli

geliri artırıcı etkilerinin çok güçlü olduğu

görüşü benimsenmemektedir

Konjonktürle mücadelede

kamu harcamaları etkin bir

şekilde uygulanır.


sınırları

Kamu harcamalarına yönelik anayasal ve

yasal sınırlamalar konulması söz konusudur.


ekonomiyi yönlendirici

boyutlarda olması gerekir.


boyutları

Kamu harcamalarının hacimce küçük olması

gerekir.

Piyasanın

yönlendirilmesinde kamu

harcamaları etkin şekilde

kullanılmalıdır.


piyasayı yönlendirme gücü

Piyasanın yönlendirilmesinde kamu

harcamalarının kullanımı sınırlı tutulmalıdır.

Tablo 2 devamı:


Adalet, güvenlik ve savunma

gibi kamu hizmetleri yanında

kamu teşebbüsü kurulması,

sübvansiyon verilmesi, vs

gibi ekonomiyi yönlendirmek

için kamu harcamaları etkin

şekilde kullanılmalıdır.

Kamu harcamalarının hangi

kamu hizmetleri için

kullanılması gerektiği

Kamu harcamaları sadece adalet ve güvenlik

gibi temel devlet fonksiyonları için

kullanılmalıdır.

Önce giderlerin yapılması,

sonra bu giderleri

karşılayacak gelir

kaynaklarının bulunması

esastır

Gelir-gider önceliği sorunu Giderlerin eldeki gelir miktarına uygun olarak

gerçekleştirilmesi daha uygundur.

Sürdürülebilir kamu maliyesi ilkeleri

belirlenmelidir.

Tablo-3 Vergileme yönünden karşılaştırma:


Artan oranlı vergi tarifesi

savunulmaktadır.

Vergi tarifelerindeki değişim Düz oranlı vergi tarifesi savunulmaktadır

Adem-i Tahsis İlkesi ( Belirli

kamu gelirlerinin belirli kamu

hizmetlerine kullanılmaması)

Kamu gelirlerinin kamu

hizmetlerine yönelik

kullanılması

Tahsis İlkesi (Belirli kamu gelirlerinin

belirli kamu hizmetlerine kullanılması)

Tablo 3: vergileme devam


Sınırsız vergileme gücü Devletin vergileme gücü

kullanımı

Sınırlı vergileme gücü (anayasal ve yasal

kısıtlamalar)

Ödeme gücü yaklaşımı Vergilemede adaletin

sağlaması için kullanılan

yöntem

Ödeme gücü yaklaşımı+ fayda yaklaşımı.

Klasik vergileme ilkeleri yanı

sıra vergilemede esneklik ve

yeterlilik ilkeleri üzerinde

durulmaktadır.

Vergileme ilkesi Vergilemede istikrar ve öngörülebilirlik

ilkeleri üzerinde durulmaktadır

Esneklik ilkesi Vergilemede taktir sorunu Bağlayıcılık ilkesi


Vergilemede yasallık ilkesi

genel kabul görmektedir.

Vergilerin temel dayanakları Vergilerin yasal olması yetmez, meşruiyeti

de önem taşır.

Yasama organı, vergi ile ilgili

yasa çıkarma hakkına ve

yetkilerine sahiptir. Yasama

organı kararlarını basit

çoğunluk kuralına göre alır.

Vergileme ile ilgili kurallar Anayasal kurallara dayalı vergileme

esastır.

Vergi ile ilgili genel kurallar anayasada yer

almalıdır.

Yasama organı kaliteli çoğunluk kuralına

dayalı olarak anayasal vergileme

kurallarında değişiklik yapabilmelidir.

Adalet ilkesine ağırlık vermesi Vergileme ilkeleri açısından Etkinlik ilkesinin öneminin artması



İstisna ve muafiyetlerin

yoğun şekilde kullanımı

(Vergilemede özellik ilkesi)

Vergilemede muafiyet ve

istisnaların kapsamı

İstisna ve muafiyetlerin sınırlı şekilde

kullanımı (Vergilemede genellik ilkesi)

Geniş kapsamlı vergiler Vergilerin kapsamı Dar kapsamlı vergiler

Teşvik edici vergi politikası Vergilerin ekonomiyi

yönlendirme fonksiyonu

Tarafsız vergi politikası

Ulusal vergilemenin önemli

olması

Vergilemenin ulusal- UA

boyutu

UA vergilemenin öneminin artması



Vergi oranlarındaki indirimin

vergi gelirlerini artıracağı

hipotezi (Laffer etkisi)

savunulmaktadır.

Vergi oranları-vergi gelirleri

ilişkisi

Vergi oranlarının artırılmasının vergi gelirlerini

artırcağı hipotezi (Laffer etkisi)

savunulmaktadır. Öte yandan, her vergi artışı

vergi gelirlerinin artması anlamına gelmez.

Vergi kurallarının istikrarı sağlanmadığı

sürece Laffer etkisi gerçekleşmeyebilir.

Gelir üzerinden alınan

vergilerin ağırlık kazanması

Vergi konusunun tercihi Gelir yanında tüketim üzerinden alınan

vergilerin de önem kazanması

Piyasanın etkinliğini bozucu

vergileme

Vergilerin piyasa üzerindeki

etkisi

Piyasada sapmalara yol açmayan vergileme


Bütçe Politikaları Yönünden Karşılaştırma:


Esnek bütçe politikası/Açık bütçe politikası/İhtiyari bütçe politikası

Bütçe politikasının nasıl kullanılması gerektiği

Kurala dayalı bütçe politikası/ Denk bütçe politikası

Telafi edici bütçe Ekonomik konjonktür

dönemlerine göre uygulanacak

bütçe

Denk bütçe veya sürdürülebilir

bütçe açığının anayasal ve veya

yasal kurallara bağlanması

Açık finansman politikasının

uygulanması

Bütçe anlayışındaki değişim Mali disiplinin önem kazanması

Vergi / vergi dışı finansman

(ağırlıklı olarak borçlanma)

Bütçenin finansmanı Vergi ağırlıklı finansman

Ekonomik denge Ekonomide istikrarın sağlanması Bütçe dengesi

Geleneksel bütçe politikası

sonucunda temel bütçe

ilkelerinden taviz verilmesi

Bütçeleme ilkeleri yönünden Mali disiplinin sağlanmasında

bütçe ilkelerine (bütçede şeffaflık

vb. ) daha fazla önem verilmesi.


Borçlanma ekonomik istikrarı

sağlamak için kullanılmalıdır.

Konjonktürle mücadelede

borçlanmanın kullanılması

Borçlanma mümkün olduğunca

kullanılmamalı veya sınırlı

ölçülerde kullanılmalıdır.

Borç yükü, bu gelirden faydalanan

nesil üzerinde kalmaktadır.

Borçlanmanın toplum üzerindeki

etkisi

Borç yükü, gelecek nesiller üzerine

kalmaktadır.

İhtiyari borçlanma yetkisi Hükümetin borçlana gücünü

kullanımı

Kurala dayalı ve sınırlı borçlanma

yetkisi

Borçlanma, ekonomik büyüme ve

kalkınmayı sağlamada etkilidir

Kamu borçlanmasının, ekonomik

büyüme ve kalkınmayı sağlama

yönünden etkisi

Borçlanma, ekonomik büyüme ve

kalkınmayı sağlamada etkin

değildir.

Borçlanma olağan gelir kaynağıdır. Borçlanmanın nasıl bir kamu geliri

olarak değerlendirildiği

Borçlanma olağanüstü gelir

kaynağıdır.

Borçlanma Politikaları Yönünden Karşılaştırma:

Prof.Dr.Coşkun Can Aktan

Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği

http://www.sobiad.org

Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF

http://www.canaktan.org

http://www.sobiad.org/

http://www.canaktan.org/

Geleneksel Maliye ve Yeni Maliye

Economy & Finance

Transcript of Geleneksel Maliye ve Yeni Maliye