GEFAD GAZi ÜNiVERSiTESi GAZi EGiTiM FAKÜLTESi DERGiSi GAZI UNIVERSITY jOURNAL OF GAZI EDUCATIONAL FACULTY (GU)GEF)

TEMMUZ/JULY, 2009 • CiLT/VOLUME: 29 • ÖZEL SAYI/SPEC/AL EO/TION

YOZGAT VE ÇEVRESİNDE TEKKELER VE

ZAVİYELER

Prof. Dr. Hamza KELEŞ*

Özet

Bu makalede yazar, · Osmanlı İmparatorluğu döneminde Anadolu'ya Türk

göçleri süresince gelen Yozgat ilindeki tekke ve zaviyeleri belgelendirmektedir. Yazar,

tekke ve· zaviyelerin toplumdaki dönüşüme olan etkilerini analiz etmektedir. Aynı

zamanda vakıflar ve külliyeler gıbi etkili kurumları da sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı vakıf sistemi, .Yozgat vakıflan, tekke ve

zaviyeler

TEKKES AND ZA, VIYES IN YOZGAT AND AROUND

Abstract

In this article author documents the dervisb lodges a~d oooks in the yozgat

province throughout the arrival of the Turkish nomads to Anatoıia to Ottoman Empire

period. T):ıe author analyses the impacts of dervish lodges and nooks on the

transformatian of the society. Article alsa presents the influeotial figures of these

institutions such as founders and donors

Keywords: Foundation system of Ottoman, Foundations of Yozgat, Dervisb

lodge and comers

Arapçada "köşe" .manasına gelen zaviye, terim olarak; şehir, kasaba, köy veya

yollar üzerinde kurulmuş olan, içinde belli bir tarikata mensup şeyh ve dervişterin

yaşadığı, · gelip-geçen yolculana misafir edildiği, bedava yedirilip-içirildiği bir

müesseseyi ifade etmektedir1• Anadolu' nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında mübim bir

rol oynayan bu müessese, zaman içetjsinde taribin seyrine göre "ribat'', "haokab.",

' Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim'Fakültesi, Tarih Öğretmenliği ABD Öğretim Üyesi. 1 A.Yaşar Ocak, "Zaviyeler'?, VD. C.Xll, Ankara, 1978, s. 248.

788

buk'a", "düveyre", "derg3.h", "tekk:e", "asitane", "Mevlevibane" ve "dfuii'r-r3.ha" gibi

isimler de almıştı?.

Zaviyelerin pek çoğu, boş toprak bulmak ve kendilerine yer yurt edinmek için

gelip, Anadolu'da yerleşen göçmen Türkler tarafından kurulmuş, mühim bir propaganda

ve kültür müesseseleri haline gelerek, Türk göçlerinin yerleşme ve teşkilatlaruna

merkezleri olmuşlarW. Mahalli idare imkan ve vasıtalarının yeterli olmadığı o günün

şartlan içerisinde gelen Türk göçmenleri, bu müesseseler sayesinde, muktedir

mürşidlerin rehberliğinde disiplin altına alınmış ve Anadolu'da ilk yerleşme merkezleri

tekke ve zaviyeler civarında meydana gelerek gelişip büyümüşlerdir4.

Türkiye Selçuklu devleti'nin dağılması üzerine bağımsızlıklarını elde etmek

için harekete geçen mahalli beylikler, otoritelerini sağlamak amacıyla kendi

topraklannda yaşayan zaviye şeyhlerinin maddi ve manevi nüfüzl~dan faydalanmak

yoluna gitmişler, zengin vakıflaradayalı yeni zaviyeler ve tekkeler açmışlllfdır. Osmanlı

Beyliğinde de bu kesim yakın ilgi görmüştür. Osmanlılar, zaviyelerle ilgili bti siyaseti

şu iki temel noktada toplamışlardır: İlk iş olarak yeni fetbedilen topraklarda yerleşen

şeyhlere vakıflar tahsis edilerek zaviye açılmış, vakfı olanların ise vakıflan

genişletilmiştir. Sonra Selçuklular ile beyliklerden intikal eden zaviyelerin, vakıfl.anyla

imtiyazlan olduğu gibi bırakılıp, gerektiğinde yeni {takıflar tahsis edilmişti5. XVI. ve

XVII. yüzyıllarda zaviyelerde bir takım bozukluklar meydapa çıkmış ve bunlar hakiki . .

fonksiyonlarını kaybederı:_k, sadece bir ··takım tarikatiara bağlı müesseseler şeklini

almaya başlamışiardır. Böylece XVII. yüzyıldan sonra . köylerde ve şehirlerde

zaviyelerin yerine, tekkeler onların fonksiyonlarını devam ettirmişlerdir6.

Tekke, terim olarak; tarikat mensuplarının oturup kalkmalanna, ayin icra

etmelerine mahsus yer manasında olup, Farsça dayanma, day~acak yer anlamındaki

2 Mustafa Kara., "Tasavvuf', Doğuştan Günümüze Büyük İsHim Tarihi, C. x:m. s. 394, İstanbul,1989. . 3 Ö. Lütfi Barkan, "Osmanlı lmparartorluğu'nda Bir isklin ve Kolanizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Tem/ikler, İstila Devirlerinin Kolonizatör Tijrk Dervişleri Ve Zôviyeleri", VD.C.ll. 1942, 5.295-297. 4 Mustafa Kara, Tekke1er ve Zaviyeler, s.150-151. 5 Ocak, 1978, s. 257-258. 6 Ocak, 1978, s. 278. 7 Pakalın,Osmanlı Tarihi Deyimleri ve T erimleri Sözlüğü, C. m. İstanbul, 1993, s.445.

789

"tek:ye" kelimesinden bozmadır7• İlk zamanlarda zaviyenin küçüğü olarak bilinen tekke,

:xvn. yüzyıldan itibaren gelişerek İslam aleminde zaviyelerin yerini alıruştır. Tasavvufi

hayat ve düşüncenin, tarikatların müessesesi olarak görülen tekke, bazı yerlerde

"Kalenderhane", "Mevlevihane", kadirihane" gibi ait olduğu tarikatın adıyla da

anılmışlardır. Mevlevilikte büyük ve merkezi tekkeler "asitane" diğerleri ise "zaviye"

olarak isimlendirilmişlerdir.

Bazı yerlerde mescid görevini de üstlenen ve şey bin· ailesi ile beraber oturduğu

kısma bitişik olan tekkelerin, zaman içinde mimari yapılannda da gelişme olmuştur.

Mesela tam teşekkül etmiş bir Mevlevi tekkesinde şu bölümler mevcuttu. Semahane,

türbe, çilehane, hücreler, derviş odalan, selamlık, h!!fem, kiler-mutfak, kahvehane

ocağı, kafes ve matrah. Devamlı olarak tekkede kalan dervişler aynı zamanda buranın iç

hizmetlerini de yürütürlerdi. Tekkenin masrafları vakıflar yoluyla karşılanır, dervişler

de kazançlannın bir kısmını bağlı bulunduklan dergaha bağışlarlardı. Bazı tekkelerin

zikir meclislerinde besteli ilahiler okunduğu için Osmanlı medeniyetinin şiir ve musiki

dünyası da tarikadarla yakından ilişkilidir. Bir başka ifade ile tekkeler, dini ve içtimai

fonksiyonlannın yanında güzel sanatlannda korunması ve gelişmesinde rol

oynamışlardır8. XIX. yüzyıldan itibaren bir takım bozulmalara maruz kalan bu

müesseseler Cumhuriyetten sonra kaldırılmışlardır.

Zaviyeler

Yozgat ve çevresinde oldukça. fazla zaviyenin olduğu bilinmektedir. Bu

müesseselerin hemen tamamı XV. ye XVI. Yüzyıllarda Bozok Sancağı'm da idare eden

Dulkadıroğlu beyleri tarafından kurulmuşlardır. Bunlardan alauddevle Bey'in; Akdağ

da Şah Verdi Fakilı zaviyesi; Aliki yöresinde Erbağ zaviyesi; Batı yöresinde Yusuf

Abdal zaviyesi; Gedük yöresinde Seyyid Selahaddin zaviyesi; Akdağ yöresinde Kılınç

Abdal zaviyesi; yine aynı yörede Toraman Köyü'nde Ali Derviş zaviyesi;

Boğazlayan'da Yol Kulu zaviyesi; Kara Dere de adı zikredilmeyen bir zaviye; Yukarı

Kanak'da bir zaviye; Aşağı Konak'da Yunus Halife zaviyesi ve Yola Geldi zaviyesini,

8 Kara, 1989, s. 394.

790

oğliı Şahruh Bey'in ise, Çandır Şahsultan Hatun zaviyesi ile Boğazlayan'ın Terli

Köyii\ndeki Sırçalu zaviyesini yaptırdığı bilinmektedir. Mezkur zaviyelerden hepsinin

vakfiyesini tesbit etmek mümkün olmamışt:ı?. Kaynaklarda yalnız 4 tanesinin valdiye

.sureti .bulunmaktadır.

EMİRCİ SULTAN VE zAVİYESİ (Osmanpaşa Tekkesi) ·

·a- E mirci Sultan'ın Hayatı ve Zaviyesi:

Yozgat'ın güneyinde Atatürk yolu olarak bilinen Yozgat-Kayseri karayolu

üzerinde ve Yozgat'a 30 kilometre uzaklıkta Osman Paşa kasabasında bulunan zaviye,

·.halk arasında Osman Paşa tekkesi olarak bil.inir. Zaviye, kurucusu Emirci Sultan-ı

Veli'nin adını taşır.

' · Arşiv belgelerinde Emirci veya Emirce Sultan, meşhur menkabesinde Emir-i

<Çin Osinan olarak bil.inen ve Anadolu'da Yeseviliğin tarihi bakımından büyük bir önem

taşıyan . bu şahsiyetten Gelibolu Mustafa Ali ve Evli ya Çelebi eserlerinde

·bahsetm.iş lerdir. Evliya Çelebi ve Ali, şifahi geleneğe uyarak Emir-i Çin Osman adıyla

· andık.ları Emirci Sultanı, Ahmet Yesevi geleneğine bağlarlar. Evliya Çelebi'deki

bilginin çok kısa oln~asına karşılık Ali, Bozok Sancağındaki görevi sırasında ziyaret \

ettiği zaviyede şeyh hakkında dinlediği uzun bir menkabeyi aktarmaktadır. Bu menkabe

Emirci Sultan'ı bir yandan Veysel Karani soyuna bağladığı gibi, öte yandan Ahmet

Yesevi tarafından Çin' de _ortaya çıkan l:iir ejderhayı öldürmekle görevlendirildiğini

kaydetmek suretiyle, .ona Emir-i Çin lakabının veriliş nedenini izah eder. Emirci Sultan

hakkında bütün bilgiler yakın zamana kadar adı geçen bu iki kaynaktaki rivayetlerden

~ibaret iken, 1972 yılında halen zaviyesinin menkabesinin bulunduğu Osmanpaşa

·xasabası'nda, zaviyeye ait zengin bir arşivin bulunduğunun aniaşılmasıyla kendisinin

·ve zaviyesinin tarihi kimliği önemli ölçüde aydınlığa çıkarılmıştır10•

Bu zaviye arşivinde bulunan· ve H. Zilhicce 637/M. Temmuz 1240 tarihli

·mezar kitabesine gö~e, şeybin asıl adı, Şerefüddin İ~mail Bin Muhammed olup Emirci

.. : · ... 9 Silmer, 1974, s. 320; Yınanç, 1989, s. 131-132. 10 Burhanettin Kapusuzoğlu, "Bozok Ilmiye Tarihinde Medrese/er, Zaviyeler ve Tekkeler", Osmanlı Devleti ve Bozok Sancağı, Yozgat,2000, s.406407.

791

Sultan onun lakabıdır. Bu belgelerden ve menkabeden anlaşılacağına göre,, Emirci

Sultan I. İzzettin Keykavus, I. Alaeddin keykubat ve II. Gıyasettin Keyhüsre.v

devirlerinde, o zamanki adıyla Danişmendiye vilayeti içinde bulunan şimdiki Yozgat

bölgesinde yaşamış, Yesevi tarikatına mensup bir Türkmen şeyhidir. Osman adı

gerçekte kendisiyle değil, belgeler arasmda bulunan H. 794/M.1392 tarihli

icazetnameye göre amcasının oğlu Osman Paşa ile ilgilidir. Osman Paşa bir.·;sjij::e

zaviyesinin mütevelliğini yürütmüş ve bu sebeple zaviye halk ·arasında .Osman:P.aşa

tekkesi olarak onun adıyla anılmaya başlamışİ!f. Osman adı zaman içiride: Ero.i.t"ci

lakabıyla birleşmiş ve menkab e oluşurken En;ıir-i Çin . Osman şekline '· dötıüşmüş

olmalıdır. H. 794/M.1392 tarihli icazetnameden Emirci Sultan'ın büyük ·bir ,sufi

ailesinden geldiği anlaşılmaktadır. Lakabındak:i Emirci (Emirce) kelimesi onun bir

seyyid ailesine mensup olduğunu göstermektedir. Bazı belgeler Emirci Sultan zaviyesi

şeyhlerinin Osmanlı Devleti zamanından Cumhuriyete kadar, Bozok bölgesindeki bütün

Seyyidlerin kaim makamlığı görev;ini yürüttüklerini göstermektedir. ·

Gelibolulu Mustafa Ali, Emirci Sultan'ın H. 600/M. 1203-1204 yılında bölgeye

geldiğini, sonradan kendi adıyla anılacak ·olan o zaman gayri Müsliı,nlerin oturduğu

köye yerleşerek zaviyesini kurduğunu söyler. Menkabeye göre; Emirci SultaR bu köyü

Şeyhi Ahmet Yesevi'nin talimatı ÜZerine seçmiş ve gösterdiği kerametlerle köy halkını

Müslüman ederek kendisine mürit yapmıştır. Zaviye arşivinde bulunan vakfiyeler,

şeybin kurduğu zaviyeye 33 parça köyün vakfedidiğini göstermektedir.

Anadolu'da Yeseviliğin tarihi b~dan taşıdığı önemin yanı sıra, ·Babailer

isyam olayında da ismi geçmekt~dir. Emirci Sultan'ın Babailik isyanmda yer alan

birbirine çok yakın iki tarikat çevresi yani Yesevilik ve Vefailik ile ilişkili olduğu ortaya

çıkmaktadır.

Emirci Sultan zaviyesi, Anadolu'nun Türkleşmesine ve İslamlaşmasına katkıda

bulunmuş, bölgenin iskamnda önemli rol oynamıştır. Zaviye önemli ticaret·yollarmm

geçtiği bir yerde bulunduğıından dolayı buradan geçenler için bir konak yeri. olmuştur.

Emirci sultan zaviyesi, Bektaşiliğin ilga tarihi olan 1826 tarihinden sonra Nakşibendilik

tarikatımn hakimiyetine geçmiştir. Tanzimat döneminde bütün vakıflar, Evkaf-ı

Hümayun Nezaretine bağlanmasına rağmen bu değişiklikten ayrı tutulan vakıflar

792

arasmda yer alınış ve 1925 yılında tekke ve zaviyelerin ilgasma kadar varlığını devam

ettirmiş tir.

Zaviyenio Valo.1lan

XIII. yüzyılın ilk yansmda ve özellikle I. Alaaddin Keykubat devrinde, Cengiz

istilasmdao kaçıp, Anadolu'ya sığınan şeyh ailelerine verilen evlatlık vakıf

imtiyazlarmdan biri de Emirci Sultao'a verilm.iştir. Bizzat Emirci Sultan tarafından

tertip edilen vak:fiyeye elde olmadığından dolayı şeyhio zaviyesine tahsisettiği vakıf

arazisi kesin olarak tespit edilmiş değildir. Elde bulunan belgelere göre XVI. Yiizyı.ldaki

isimleriyle Emirci Sultan Zaviyesi'oin vakıflanru oluşturan arazi şöyledir:

I. Emirci Sultan (Osman Paşa) köyü Kayakışlağı, Satılmışlu kışlağı,

Bulduközü mezrası, İkizağıl ve Karalarviranı,

2. Cengiz Han ve Başağı! mezralan,

3. Gülözü, Gügümayağı ve Yudaolu mezralan,

4. Avansarayı, Bucak ve Kodallu mezralan,

5. Beleoliviran, Yağmurözü mezralan ve Kargulu Kışlağı,

6. Alaüd~i kışlağı, Şehirviraoı, · Hacılar? Pman, Bor kışiağı ve Güdülbaş

mezrası,

7. Koyuolu Yusufözü mezrası ve Ceinaat-i Divan-ı Sakinan kışlağı,

8. Halil Ecelü Ka)!ak deresi ve Yapraköbeği mezralan,

9. Topçu Köyü ve arazisine dahil bulunan Köşgerli mezi-eası, Gökçepınan

Mezreası, Kamışlı, Çağılgan Musa Kethüda, İınadoğlu, Pirhacılu kıştaklan

ve Gökçe Bayır adlı mevkii,

1 O. Gökçe kışlak,

1 ı. Doğancılu kışlağı. Alagözviraoı ve Kırkpınar,

12. Ağcaköy(Tayfur Köyü),

13. Yalnız İn Köyü,

14. Şeyh Musa Köyü ve Başvirao mezreası,

15. Yortao Köyü,

793

Bütün bu araziler zaviye ilk kurulduğu zaman hep birden mi yoksa zamanla

ilaveler yapılmak suretiyle mi vakfedildiğine dair bir şey söylemek mümkün değildir11 •

Emirci Sultan zaviyesi XX. Yüzyıla kadar Sivas-Kayseri ve Yozgat-Kayseri arasındaki

yol üzerinde bir konaklama yeri olduğu için buraya gelen misafirleri ağırlamakta vakıf

gelirleri yetersiz kalmış bu nedenle zaman zaman. kanşı.klıklar yaşanmıştır.

1- Hamzalu Köyü, Hızır Halife ZaYiyesi

Vakıf tarihinde Karadere nahiyesine, günümüzde ise Çekerek merkez ilçesine

bağlı Hamzalı Köyü'nde12 b~lunan zaviye, Alauddevle Bey tarafından yaptınlmıştır13 •

Zaviyenin şeyhliğini, köye de ismini veren Hamzalu taifesinden Hızır Halife b.Mehmed

yapmaktaydı.

Zaviyenin Valaflan:

Ziiviyenin vakıflan, H.l5 Cemaziye'l-Evvel 868 (M.25 Ocak 1464) tarihinde

vak:fi.yedeki tabir ile Sultan b.Sultan el -Emir. MerhUm. Sultan Mehmed Han Ebfi'l-Feth

(Fatih) tarafından vakfedilen Uzunkavak köyüne bağlı Durdulağıl (?) mezraasının

"malikane" hissesinden meydana gelmekteydi14• Viikıfın şartlan gereği mezkfir

mezraanın gelirleri, her yıl bir hatm-i şerif okuyarak sevabını viik:ıfııı ruhuna hediye

. etmesi kaydıyle Şeyh Halife b.Mehmed ve onun eviadına meşruttu.

2-Kılınç Abdal ZaYiyesi

Akdağ yöresinde bulunan zaviye Alauddevle Bey tarafından yaptınlmıştı ıs

Zaviyeye H. lS Cemaziye'l-Evvel885 (M.23 Temmuz 1480) tarihinde Ebfi'l-Feth Sultan

Mehmed Han-ı Sam tarafından Akdağ'a bağlı Kuyuca Viran mezraasının "malikiine"

hissesi vakfedilmişti16• Mezraanın gelirleri, zaviyenin taamiyyesine meşruttu. Vak:fın

11 Kapusuzoğlu,2000, s. 410. 12 Köylerimiz, 1982, s. 272. ıl Sümer, 1974, s. 320. ı4VGMA. Anadolu Başlar 1228(580), s. 78; 1D.31, s. 40-a. ıs Sümer, 1974, s. 320. · ı6 VGMA. Mücedded Anadolu 13(599), s. 34; ID. 30, s.51-b.

794

tevliyecl, aziedilmemek kaydiyle, zaviyenin şeyhi olan Türkmen taifesinden Kılınç

Abdal b.Şeyh İbadullah ve onun eviadına şart kılınmıştı.

3-Çandır, Şahruh Bey Z aviyesi

Çandır Yozgat'ın Çayıralan ilçesine bağlı nahiye merkez iken günümüzde ilçe

haline gelmiştir17• Bu köyün zaYiyesinin vak:fiyesine göre H.987 (M.1492) yılında

Şahruh Bey eşi Şahsultan için yaptumıştır18.

Zaviyenin Valaflan:

Çandır köyü zaviyesinin vakıflan, hanisi Şahruh Bey tarafindan H. I Receb 897

(M.29 Nisan 1492) tarihinde vakfedilen Çandır ve Köhne adıyla bilinen Delilbaş

köylerinin yarısı ile Aşan Çay önü, Arslan, Kuyucak, Tozluhan, Göıübüyüklü

mezraalannın yan gelirleri ve kozan köyünde iki değirmen ile bir bahçed~n meydana

geliyordu19• Va.ıa.ti.n şartlan gereği, meykı1fköyler, mezraalar, değirmenler ve bah.çenin

gelirlerinden 2/3'si zaviyenin ihtiyaçlarına, kalan 1/3'i ise tevliyet ve meşihat vazifesi ile

viikıfın eviadına meşruttu20•

4-Sırçalu ZaYiyesi

Boğazlayan'ın Terli köyünde bulunan zaviye Şahruh Bey b.Alauddevle Bey

tarafindan yaptınlmıştı?1 • jnşa tarihi biliiımeyen zaviyenin elimizde bulunan vak:fiye

silretinin tarihi olan H.l Şaban 899'dan önce yaptınlmış olması gerekir.

Z aviyenin Valafltm:

Sırçalu zaYiyesinin vakıflan, H.l Şaban 899 (M.7 · Mayıs 149.4) tarihinde

Şahruh Bey b.Alauddevle Bey tarafından vakfedilen, Boğazlayan'a bağlı Tuğcu

(Çakaklu), Toprakpınar, Kozacık ve Devekuyusu, Kanak-ı Bala nahiyesi'ne bağlı

17 Türkiye Mülki,l977, s. 817. 18 Yinanç, 1989, s. 138. 19 VGMA, Mücedded Anadolu 8(594), s. 206; TD. 30, s. 47-a, 48-b, 61"-a-b, 189-a. 2Gı30A, V aldiyeler tasnifi ll, 15/7 ·.. . · 21 Yinanç, 1989, s. 139.

795

Taşpınar, Bozok'a bağlı Üçpınar (Terlipınar), Fakilipınan, Uğurlu, Seklib, Kayapınan

(Tenbel) ve Kayseri'ye bağlı Pınarbaşı köylerinin gelirlerinin yansı ile, Boğazlayan'a

bağlı Alacalar, Kızboğan, Çakalkışlası, Öküzini, Kanak-ı Bala nahiyesine bağlı

Y arukarslan, Salur, Y araşlu ve Bozok'a bağlı Höyük, Karabağıl ve Alınpınan

mezraalannm gelirlerinin yansından meydana geliyordu22• Vak.ıfın şartlan gereği

mevkuf köy ve mezraa gelirlerinin 2/3'si vakıfın evladma, kalan 1/3'i ise tevliyet

vazifesine meşruttu. Zaviyenin masraflan . ise vakfın IQ.ütevellileri ·tarafindan

karşılanacaktı23•

b) Tekkeler

Yozgat ve çevresine ait valcfiyesi tesbit edile-bilen iki tekke bulunmaktadır.

Bunlardan biri Halvetiyye tarikatı'nın Şa'baniyye koluna mensub tekke, diğeri ise,

mevlevi dergarudır.

1- Yozgat, Şeyh Hacı Ahmed Efendi Tekkesi (Dergahı)

Yozgat'ın güney tarafındaki Çamlık yolu ÜZerinde Taşköprü Mahallesinde

bulunan tekke, Sultan Abdulmecid Han ve Hawmı Şevk- Efza Hanım'ın yardıml,anyle

Şeyh Hacı Ahmed -Efendi tarafından H. 1275 (M 1858-1859) yılında yaptınlmışru-24•

Tekkenin Vakıflan:

Şeyh Hacı Ahmed Efendi Tekkesi'nin elde iki · vakfiyesi bulunmaktadır.

Bunlardan ilki, Sultan Abdulmecid Han'm · hanımı Şevk-Efza Hanım tarafindan H.30

Receb 1277 (M.11 Şubat 1861). tarihinde düzenlenmiş ve Hanım Sultan Şeyh'in

yaptırdığı cami ile dergaha 150.000 guruş vakfetmiştir. Vaıcfiyenin şartlan gereği,

mevküfparanm yıllık %15 hesabı ile istirbaha verilmesi ile temin edilen gelirden cami

görevlilerinin.ücretleri ve diğer masraflar çıkanldıktan sonra, kalanı dergahta bulunan

22 VGMA, Mücedded Anadolu 8(594), s. 205; ID. 30, s. 26-a, 85-a, 100-a, 101-b, 102-a. 23 BOA, Vakfiyeler tasnifi ll, 1517. 24 Ergin, 1994, s. 60-61.

796

derviş ve müridierin yiyicek, içecek ve diğer masrafıanna meşruttu. Vak:fın tevliyeti,

sağlığinda şeybin kendisine, veratından sonra ise, "evUid-ı zükO.r"una şart kılınmıştı25

Şeyh Hacı Ahmed Efendi Tekkesi'ne ikinci vakıf ise hanisi tarafından

yapılmıştır. Şeyh, kendi yaptırdığı tekkesine, H.19 Zi'l-Kade 1278 (M.18 Mayıs 1861)

tarihinde, tekleenin yakınında bulunan yaklaşık dört dönümlük bahçesini vakfetmişti.

Vakıfın şartlarına göre, mevk:fif bahçenin meyvelerinden ve diğer mahsuHitından elde

edilen gelirlerden yılda 100 guruşu dergahın aydınlatma masrafıarına aynlıp, kalanı ise,

vakıfın erkek eviadının arasında taksim ediliyordu. Vakfın tevliyet vazifesi, sağlığında

vakıfın kendisine, veratında sonra ise, "evlad-ı zükfi.r''unun "ekber''ine meşruttu26•

2-Yozgat Mevlevi Dergahı

Mevlevi tarikatı dedegiinından Konyalı Şeyh el-Hac Salih Sabri Dede Efendi

b.Şeyh Hasan tarafından yaptınlan dergiih, Yozgat hükümet binasllllil_, karşısında

bulunuyordu. İnşa tarihi bilinmeyen dergiibın, elde bulunan vakfiye süreti tarihi, olan

H.21 Cemaziye'l-Evvel-1326 (M. 21 Temmuz 1908)dan önce yaptınlmış olması gerekir.

Dergabın Valaflan:

Dergiibın viikıfları, biinisi Şeyh Salih Sabri Ef~ndi tarafından H.21 Cemaziye'l­

Evvel 1326 (M.21 Temmuz 1908) tarihinde vakfe.dilen 500 guruştan meydana

geliyordu. Vakıfın şartların~ .göre mezkOi para, vakıf mütevellisi tarafından ihtiyacı

olanlara yıllık %15 hesabı ile istirbiib olunup, gelirinin 1/4'i dergiibda Postnişin-i lrşad

olan zata, yarısı mezkür dergiiba liyende ve revende için it'am-ı ta'am masrafıarına

veriliyor, kalan 1/4'i ise asıl paraya zam olunuyordu. Vakfın tevliyet vazifesi, sağlığında

kendi ÜZerinde olup, veratından sonra ise dergiib-ı şerifde Postn.işin olan zatlara

meşruttu27Yukarıda aniatılmaya çalışılan dört ziiviye ve iki tekkeye ait elde yedi tane

vakfiye sureti bulunmaktadır. Bu müessesat-ı hayriyyeye vakıf tahsisinde bulunan hayır

25 Y.Ş.S, 30, s.47-48. 26 Y.Ş.S, 30,s. 49. 27 VGMA, Mücedded Anadolu 13(599), s. 27.

797

sahiplerinin toplumda sahip olduklan yer ve sıfatları ise şöyledir. VMcı.flardan ikisi

Sultan, ikisi Bey, biri Hanım Sultan ve 2'si Şeyh ünvanını taşımaktadır. Böylece

vakıflarm tamamının "askeri sınıf' denilen guruba dahil olduklan görülmektedir.

Tekke ve zaviyelere tahsis edilen mevkulatın ise önemli ölçüde köy ve mezraa

gelirlerinden meydana geldiği anlaşılmaktadır. Toplam yedi vakfiyeden zaviyeler için

tahsis edilen ve XV. yüzyıla ait olan dört tanesinde tamamen köy ve mezraa gelirleri,

XIX ve XX. yüzyıla ait tekkelere tahsis edilen diğer üçünde ise para ile gayr-ı menkül

vakfedildiği görülmektedir.

KAYNAKÇA

Arşivler

BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞM (BOA),Vak:fiyeler Tasnifi II: Dosya nu:15 sıra

nu:7

MİLLİ KÜTÜPHANE ŞER'İYYE SiCİLLERİ KATALOGU 30 Numaralı Yozgat

Şer'iyye Sicili.

V AK.IFLAR GENEL MÜDÜRLÜ GÜ ARŞM, Anadolu Başlar Defterleri

nu: 1228(580)

V AK.IFLAR GENEL MÜDÜRLÜÖÜ ARŞM, Mücedded Anadolu 13 (599), 8(594)

Tetkik Eserler

BARKAN, Ö. Lütfi. (1942). Osmanlı. İmparartorluğu'nda Bir İskan ve

Kolonizasyon Metodu Olarak. Vakıflar ve Temlikler, İstila Devirlerinin

Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler", VD.C.IT. Ankara.

ERGİN, Osman. (1939). Türk Maarif Tarihi, C.1, İstanbul

KAPUSUZOÖLU, Burhanettin.(2000). "Bozok ilmiye Tarihinde Medreseler, Zaviyeler

ve Tekkeler'', Osmanlı Devleti ve Bozok Sancağı, Yozgat: Türk Ocaklan Şubesi

Yayınları. s.377-428.

KARA. Mustafa.(l980). Tekkeler ve Zaviyeler, İstanbul.

KARA. Mustafa. (1989). "Tasavvuf', Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C.

xn. İstanbul..

798

KOÇ, Yunus. (1989). XVI. Yüzyılda Bir Osmanlı Sancağının İskan ve Nüfus Yapısı.

Ankara.

KÖYLERİMiZ (1982). İçişleri Bakanlığı Yayını, Ankara

OCAK, A. Yaşar. (1978). "Zaviyeler", VD, C. XII, Ankara ..

PAK.ALIN, M. Zeki. (1993). Osmanlı Taribi Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I-ll­

m. istanbuL

SÜMER, Farulc. (1974). ' 'Bozok Tarihine Dair Araştırmalar" Cumhuriyetin 50.

Yildönümü Anma Kitaba. Ankara. s.309-383.

TÜRKİYE MÖLKİ İDARE BÖLÜMLERİ VE BELEDİYELER (1977). İçişleri

Bakanlığı Yayınları, Ankara.

YİNANÇ, Refet. (1989). Dulkadirli Beyliği. Ankara.