GEBELİKTE BESLENME

ARAŞ.GÖR.KEVSER ÖZDEMİR

Gebelik, beslenme gereksinimin arttığı özel süreçlerden biridir. Gebelikte beslenme konusu gebelikle birlikte başlamamalıdır. Çünkü bir kadının gebe kalabilmesi, bebeğini gebelik sonuna kadar taşıyabilmesi, doğumdan sonra emzirebilmesi için gebe kalmadan önce düzenli beslenmesi ve sağlıklı olması gerekir.

Gebelikte sağlıklı beslenme; termde gelişimini tamamlamış fetüsü, komplike olmamış bir gebelik süreci ve doğum ile başarılı bir laktasyon döneminin olasılığını arttırırken, postpartum obezite riskini azaltarak uzun dönemde anne sağlığını iyi yönde etkiler.

Gebe iyi beslenmez ise; bebek annenin vücudundaki besin depolarını tüketmeye başlar, anne ve bebeğin sağlığı tehlikeye girer. Normalin altındaki fetal büyüme ise fetal mortalite ve hatta neonatal ve yenidoğan morbiditesi ile yüksek derecede ilişkilidir.

Çocukların sağlıklı olarak doğması, annenin dengeli ve yeterli beslenmesi ve bu beslenme ile bebeğin doğum ağırlığı, beyin gelişimi, intrauterin ölüm, prematürelik ve preeklempsi arasındaki ilişkiler çeşitli araştırmalarla kanıtlanmıştır.

Sağlıklı beslenme;

anne sağlığını en iyi düzeye taşırken,

doğumsal anomalileri de azaltır.

Gebelikte Kalori Gereksinimi

Kalori terimi; 1 gr suyun ısısını 1°C yükseltmek için ihtiyaç olan

ısı miktarını açıklar. Kilokalori (kcal) 1000 kaloriye (cal) eşittir ve

yiyeceklerin enerji değerini açıklamada kullanılan bir birimdir.

Gebelikte enerji ihtiyacı için önerilen diyette ilk trimestirde

kalori artışı yoktur. İkinci ve üçüncü trimestirlerde günlük 300

kalorilik artış önerilir.

Gebelerin çoğunda 2. trimesterde yağ birikimi başlar ve yaklaşık 3.5 kg’lık bir yağ deposu oluşur. Oluşan bu yağ deposu laktasyon döneminde artan enerji gereksinmesini karşılamak ve metabolizmayı korumak içindir.

Günlük enerjinin;

%15’i proteinler, %30’u yağlar ve %65’i de karbonhidratlardan (CHO)

sağlanmalıdır.

Gebelikte kilo artışı dikkatle

izlenmeli, diyet kişisel kalori

ihtiyacına göre düzenlenmelidir.

Kadının gebelik öncesi kilosu, boyu,

yaşı, aktivitesi ve sağlık durumu

kalori ihtiyacını belirleyen faktörlerdir.

BKİ Kazanılan Kilo (kg)

Zayıf <19.9 12.5-18

Normal 20-24.9 11.5-16

Hafif Şişman 25-29.9 7-11.5

Gebelikte Karbonhidrat Gereksinimi

Karbonhidratlar, vücudun ihtiyacı olan toplam kalorinin

alınmasına önemli katkıda bulunurlar. Toplam kalori ihtiyacının

yarısından fazlası karbonhidratlardan sağlanır. Eğer toplam

kalori alımı yeterli değil ise vücut enerji için proteinleri kullanır.

Bu nedenle proteinler büyümenin temini olan esas

görevlerinde kullanılamazlar.

Karbonhidrat ve kalori ihtiyacı özellikle son iki trimestirde

artmıştır. Karbonhidrat alımı ağırlık artışını, fetusun, plasentanın

ve diğer anne dokularının gelişmesini sağlar. Günde minimum

150 g karbonhidrat alınması önerilmektedir. Fakat gebelik

sırasında kalori ihtiyacını karşılamak için daha fazla miktarda

karbonhidrat alımına ihtiyaç vardır.

Süt ürünlerinde, sebze, meyve ve tüm taneli tahıl ürünleri ve ekmek

karbonhidrat için besin kaynaklarıdır.

Gebelikte Protein Gereksinimi

Yeterli ve dengeli beslenme ile günlük protein gereksinmesi karşılanabilir. Gebelik süresince ortalama 950 gr protein depo edilmesi gerekmektedir. Gebeliğin 6. ayında fetus daha hızlı büyüdüğü için proteine olan gereksinmesi %30 artar. Bu nedenle de anneden günde 5 gr protein çekilmektedir. Gebe kadınlar için tavsiye edilen günlük protein miktarı ortalama 60 gr kadardır.

Gebelik döneminde yeterli enerji ve protein alınması bebeğin doğum çıktılarını (doğum ağırlığı, baş çevresi v.b) da olumlu etkilediği bilinmektedir.

Ancak enerji ve proteinin gereksinim duyulan miktarlardan fazla alınması, anne ve bebek açısından faydalı olmadığı gibi, annenin gebelik döneminde aşırı kilo alımına sebep olmaktadır. Bu da erken doğum, hipertansiyon gibi problemlere de neden olabilmektedir.

Enerjinin ve önemli yağ asitlerinin temini için diyette yağlara ihtiyaç vardır. Annenin yağ asitleri fetal sirkülasyona girerler. Yağ asitleri sinirleri myelinizasyonu ve uterustaki membranların sentezi için gereklidir. Bu nedenle yağlar fetusun gelişmesi için temel besinlerden biridir.

Gebelikte Yağ Gereksinimi

Gebelikte, serum lipidlerinin, lipoproteinlerin ve

kolesterolün artması ve barsaklardan yağların atılımının

azalması sonucu yağların tamamı absorbe edilir. Fetusta

yağ depoları gebeliğin ortasında yaklaşık % 2 iken

sonunda % 12’ye yükselir.

Bitkisel yağlar doymamış yağ asitlerini içerdiği için, doymuş yağ

asitlerini içeren hayvansal yağlardan daha çok önerilir. Tüm kalori

alımının % 30’u yağlardan sağlanmalıdır.

Gebe kadına yağsız et, balık ve derisi alınmış tavuk gibi protein

değeri yüksek, yağ oranı az yiyecekler önerilmelidir.

Gebelikte B vitaminleri gereksinmesi artmaktadır. Yeni vücut hücrelerinin yapımında proteine yardımcı olarak B6, B12 vitamini ve folik asit gereksinimi artmaktadır. Gebelik döneminde yeterli düzeyde folat tüketilmesi (600 mcg/gün) nöral tüp defektleri riskini azaltmaktadır.

Gebelikte Vitamin ve Minarel Gereksinimi

Gebelik döneminde mineral gereksinimi özellikle de demir ve kalsiyum gereksinimi artmaktadır. Artan demir ihtiyacının karşılanması için gebelik süresince 20 mg demir ek olarak alınmalıdır. Demir içeren yiyecekler taze meyve suları ve salata ile tüketilmelidir.

Kalsiyum bebeğin iskelet yapısının gelişmesine ve annenin kemik yoğunluğunun korunmasına yardımcı olur. Gebelikte kalsiyum ihtiyacı 1000-1300 mg’ dır.

BESLENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Beslenme ihtiyacının ve besin kaynaklarının bilgisinin

yanında sağlık personelinin beslenmeyi etkileyen faktörlerin de

farkında olması gerekir. Bireyin yeme alışkanlıkları, kültürü,

ekonomik durumu gibi birçok faktör beslenmeyi etkiler.

PİKA

Pika, bazı maddelere karşı aşırı

yeme isteği duymadır ve genellikle

gebeliğin ilk trimestrinde ortaya

çıkar. Bunlar yenebilir özelliği ya da

besin değeri olmayan toprak, kil,

nişasta, buz, yanmış kibrit, duvar

boyası gibi maddelerdir.

Pikayı, çocukluk gibi hayatın diğer dönemlerinde de

gözlendiği ya da bir sosyo-kültürel inanç olduğu şeklinde

açıklayan değişik teoriler vardır. Bu alışkanlığın daha çok kırsal

kesim kadınında görülmesi, temelinde yatan nedenin

beslenme, bozukluğu olabileceğini düşündürmektedir. Daha

çok demir eksikliği anemisinde bu alışkanılığın geliştiği

belirlenmiştir.

Pika ile ilgili komplikasyonlar;

toprağın fazla miktarda yenmesi ile ilişkili olarak aşırı

kontipasyon,

beslenme bozukluğuna bağlı hızlı kilo kaybı,

toprak kontaminasyonu ile ortaya çıkan parazitik enfeksiyonlar,

duvar boyası nedeni ile zehirlenmeler sayılabilir.

Ebe/Hemşire hastanın beslenme hikayesinde pikaya dikkat etmeli

ve pikanın anne ve çocuk üzerindeki etkilerinin farkında olmalıdır.

Pikanın değerlendirilmesinde bireyin beslenme hikayesi dikkate

alınmalıdır. Kadın eleştirileceği korkusu ile hikayede pika alışkanlığını

açıklamaktan kaçınabilir. Bu sorunun ortaya çıkarılmasında sağlık

personelinin sorgulayıcı ve yargılayıcı olmayan tutumu yardımcı

olabilir. Kadına pikanın potansiyel zararları ile ilgili danışmanlık

yapılmalıdır.

Pika alışkanlığı olan bir kadına, bu alışkanlığının yerine alternatif

davranışlar önerilebilir. Örnek: Pika isteği olduğunda besleyici birşeyler

atıştırmasını ya da yürüme gibi davranışlara yönelmesi önerilebilir.

Yeme Bozuklukları

Anoreksiya nevroza ve bulimia, kötü beslenmeye ve fetal

büyüme geriliğine yol açan elektrolit dengesizliği ve organ

hasarları gibi anne ve fetusun hayatını tehdit eden ciddi yeme

bozukluklarıdır.

Anoreksiya nevroza kişinin kilo almaktan aşırı korktuğu bir durumdur.

Bu bozuklukta kilo kaybetmek için aşırı diyet ve egzersiz yapmak, laksâtif

ve diuretik kullanmak ve kusmak gibi aşırı yöntemler uygulanır.

Anoreksiya nevrozada beden fonksiyonlarındaki denge tümüyle

bozulduğu için amenore ve infertilite de birlikte bulunur. Bununla birlikte

vücut yağ oranı en az % 22 olduğunda ya da yeniden kilo kazandığı bir

dönemde bu kişiler gebe kalabilirler.

Bulimia fazla abur-cubur yemeğe bağlı aşırı kilo almayı

takiben, aşırı diyet, oruç ve kusma gibi yöntemlerle aşırı kilo

verme ile ilgili bir yeme bozukluğudur.

Gebeliğin başında yeme bozukluğunun olup olmadığı iyi

araştırılmalıdır. Gebelik öncesi normal kilonun altında olan ya da

kilosunda büyük dalgalanmaların olduğunu ifade eden kadınlara

bu problem açısından dikkat edilmeli, eğer tespit edilirse

psikiyatristler ile işbirliği yapılmalıdır.

Şişmanlık

Gebelik öncesi beden kitle indeksi (BKİ) 29.0’dan büyük

olan kişiler şişman olarak, 26.0- 29.0 arasında olanlar fazla

kilolu olarak tanımlanır.

• Üriner sistem enfeksiyonu

• Gebelik sırasında yetersiz kilo

alma

• Yara enfeksiyonu

• Tromboembolizm

• Gebelik hipertansiyonu

• Fetal izlem güçlüğü

• Doğum eyleminin uzaması

• Fetal makrosomia

• Doğum travması

Şişmanlığın gebeliğe getireceği riskler şöyedir:

Şişman kişiler için gebelikte önerilen ağırlık artışı en fazla 7

kg, fazla kilolular için 7-11.5 kg’dır. Gebelik, kilo almamak ya

da kilo vermek için diyet yapılacak bir zaman değildir.

Vücudun ihtiyacından daha az kalori alınması zaman içinde

maternal ketosise neden olur. Bunun da fetusta nörolojik

hasarlara yolaçabileceğine ilişkin görüşler vardır.

Zayıflık

• Düşük doğum ağırlıklı bebek doğumu

• Prematüre eylem

• Düşük apgar skor

• Demir eksikliği anemisi

Gebelik öncesi beden kitle indeksi 19.9’dan küçük olan kişiler zayıf

olarak tanımlanır. Zayıflığın gebeliğe getireceği riskler şöyledir;

Zayıf kişiler için gebelikte önerilen kilo artışı 13-18 kg’dır. Bu

artış yenidoğanla ilgili komplikasyonları azaltır. İdeal olarak zayıf

kadınların gebe kalmadan önce normal kilolarına çıkmaları ve

besin depolarını doldurduktan sonra gebe kalmaları istenir.