Gastrointestinal Sistem

Hastalıklarında Tanı Yöntemleri

Akdeniz Üniversitesi Hastanesi Gastroenteroloji Servis HemşiresiPınar Kalkışım tarafından hazırlanmıştır.

Konu Başlıkları: Feçes İncelemeleri Solunum Testleri Karın Ultrasonografisi DNA Testi Radyografi Bilgisayarlı Tomografi Manyetik Rezonans Sintigrafi Üst Gastro İntestinal Sistem

Endeskopisi ERCP (Endoskopik Retrograd

Colanjio Pankreotografi)o Sfinkterotomio Taş çıkarmao Stent Yerleştirme

İnce Bağırsak Enteroskopisi Alt Gastro İntestinal Sistem

Endeskopisio Rektoskopio Sigmoidoskopio Kolonoskopi Laparoskopi (Peritonoskopi)

Başlangıçta ;

Tam kan sayımı Serum Elektrolitleri Serum Albumini Karaciğer Fonksiyon Testleri Pankreas Enzimleri Karsinoembriyojenik Antijen

(CEA) Serum Kolesterol ve

Trigliseritlergibi kan testleri istenir.

Bu test bulguları metabolik durumdaki değişiklikleri ve hastalığın şiddetini gösterir.

Karaciğer Fonksiyon Testleri:

ALT <45AST <35GGT <55

Alkalen Fosfataz: 40-129Total Bilirubin: 0.1-1

Direkt Bilirubin: <0.25Pankreas Enzimleri:

Amilaz: 28-100Lipaz: <60

Serum elektrolitleri:

Potasyum (K+): 3.5-5.2Magnezyum (Mg ++): 1.30 -

2.50

Sodyum (Na+): 135-145 Bikarbonat(HCO3): 22-26

Klor (Cl-): 96-106Serum Albumini:

3.40-5.40

CEA: <5

Feçes İncelemeleri:Alınan örnek katıysa bir

bezelye büyüklüğünde, sıvı ise 1 ml alınması yeterlidir. Feçeste kan, fekal ürobilinojen, yağ, sindirilmemiş besin, nitrojen, lökosit, mikroorganizma ve parazit varlığı araştırılır. Hastalıkların tanısında gaitanın rengi, kokusu, şekli, kıvamı ve defekasyon sıklığı önemlidir.

Solunum Testleri:Solunum testi sıklıkla iki şekilde yapılır:Hidrojen Solunum Testi: Karbonhidratların emilimini değerlendirmek , kısa bağırsak sendromunu ve ince bağırsaktaki bakterileri belirlemek amacıyla yapılır. Bu test kalın bağırsakta üretildikten ve kana geçtikten sonra solunum yoluyla dışarı atılan hidrojen miktarını belirler. Üreaz Solunum Testi: Mide mukozasındaki üreazın kalitatif olarak saptanması ve Helicobacter Pylori varlığını belirlemek için yapılır. Bu bakteri mide mukozasında yaşayabilir ve peptik ülsere neden olur. Bu test karbonla işaretlenmiş üre tabletinin oral alımından 30 veya 60 dakika sonra ekspiryum havasında işaretlenmiş karbonların tespiti esasına dayanır.

Karın Ultrasonografisi:Tehlikeli olmayan ve

ses dalgaları prensibi üzerine kurulu olan bir cihazdır. Vücudun yumuşak dokuları veya içinde boşluklar olan dokularını incelemek için kullanılır.

Mesane Karaciğer ve safra kesesi Böbrekler Uterus Gebelik

Farklı dansitedeki doku ve organların görüntüleri oskiloskopta izlenir. Bu yöntem özellikle kolelitiyazis, kolesistit, apandisit ve kalın bağırsak divertiküllerini belirlemede kullanılır.

DNA Testi:Genetik riskleri değerlendirmek, laktaz eksikliği, gastrik kanser, enflamatuvar bağırsak hastalığı ve kolon kanseri gibi bazı sindirim sistemi hastalıkları riski taşıyan kişileri belirlemek için ,prenatal tanı olarak da yapılabilinen incelemelerdir.

Radyografi:Radyopak maddeler verildikten sonra sindirim sisteminin izlenmesi ve x-ray ile görüntülenmesidir. Ülser, varis, rejional enterit, malabsorbsiyon sendromu ve tümör gibi hastalıkların tanısında kullanılır. Ayrıca düedonum, ince bağırsak ve kolonun değerlendirilmesinde de kullanılır. Perforasyonu veya bağırsak tıkanıklığı olan hastalarda bu tanı yöntemi tercih edilmez. Özefagus, mide ve ince bağırsak çekilecekse radyopak madde oral yol ile; kolon grafisi çekilecek ise rektal yol ile verilir.

Bilgisayarlı Tomografi:Bilgisayarlı tomografi; x-

ışını kullanılarak vücudun incelenen bölgesinin kesitsel görüntüsünü oluşturmaya yönelik

radyolojik teşhis yöntemidir. 

BT karaciğer, dalak, pankreas, böbrek ve diğer pelvik organların hastalıklarının tanısında kullanılır. BT ülseratif kolit, divertikülit, rejional enterit gibi kolonun enflamatuvar hastalıklarının tanısında da yaygın olarak kullanılmaktadır.

Manyetik Rezonans:

Manyetik Rezonans Görüntüleme büyük mıknatıslarla oluşturulan güçlü manyetik alan içinde radyo dalgaları kullanılarak belirli anatomik yapıları, diğer yapılardan net olarak ayırt etmek, sağlıklı ve hastalıklı dokular arasındaki farklılıkları saptamak ve tanımlamak için kullanılan bir tıbbi tekniktir. 

Sindirim sisteminde US ve BT ye ilave olarak kullanılır. Karın içindeki kan damarları, apseler, fistüller, neoplastik ve kanama alanlarının yanı sıra yumuşak doku da değerlendirilir.

Sintigrafi:Radyoaktif maddelerle işaretlenmiş proteinlerin vücuda verilmesi

ve belirli dokularda tutulması sonucu bu tutulma miktarlarının hassas cihazlarla ölçülmesi ve görüntülenmesi esasına dayanır. Kullanılan radyoizotoplar ve taşıyıcı maddeler, kullanılan tekniğe ve muayenesi yapılacak organa göre değişir.

Sintigrafi ile organların büyüklüğündeki değişiklikler, anatomik yerleşim bozuklukları, kistik ya da apse gibi odaksal lezyonlar veya neoplazmın varlığı değerlendirilir.

Üst Gastro İntestinal Sistem Endoskopisi:

Özefagus, mide ve duedonumun direkt olarak gözlenmesini, bazı hastalıkların teşhis edilmesini, biyopsi yapılmasını, poliplerin alınmasını ve kanamaların durdurulmasını sağlar.

Normal Özefagus Özefagus Varisi

Band ligasyon

Mide Polipi BulantıAnemi

Mide KanamasıAğrı

Tokluk HissiKanser

Polipektomi video : (kolon)

Endoskopi Komplikasyonları

Sedasyona bağlı anormal reaksiyonlar

Biyopsiye bağlı kanama

Üst Gastrointestinal Sistemde delinme

Şiddetli karın ağrısı

Her beslenme sonrasında şiddetli kusma

Yutma zorluğu Kanlı veya çok

koyu dışkı (melena)

Hipertermi

Hemşirenin Dikkat Etmesi

Gereken Durumlar:

Endoskopi Öncesi: En az 6-8 saatlik açlık

(oral tabletleri verilmez) İşlem öncesi protez dişler

çıkarılmalı Hasta yanında refakatçisi

olmalı Hasta alerji öyküsü

alınmalı Antikoagülanları atlanmalı Damar yolu açıklığı

sağlanır. Hastaya sol lateral pozisyon verildiğinden sağ tarafından damar yolu açılır.

Endoskopi Sonrası: Sık yaşam bulgusu takibi Hasta yatak istirahatine alınır ve

semi -fowler pozisyonu verilir. (aspirasyon riski sebebi ile)

Özefagus delinmesi açısından hasta şikayetleri dikkate alınır.

Girişim sonrası hafif ağrı normal bulgudur.

Kanama yönünden hasta takibi yapılır.

Anestezi uygulanmışsa en az 2 saat oral kapalı

ERCP (Endoskopik retrograd colanjio pankreotografi ):

Karaciğer ve pankreas salgılarının döküldüğü kanalları incelemeye yarayan bir yöntemdir. Safra yolu ve pankreas kanalı, midenin yaklaşık sekiz santimetre aşağısında bulunan barsağın üst kısmına ulaşmadan önce birleşir. Bu iki kanalın birleşip salgıların döküleceği ağza papilla adı verilir. Papillanın etrafında yuvarlak bir kas olan Oddi sfinkteri bulunmaktadır.

ERCP esnasında doktor, hastanın ağzından içeri bir endoskop yardımıyla girer, özefagus ve mideye, sonrasında da onikiparmak bağırsağına doğru ilerler. Bu şekilde, pankreas kanallarının açıldığı ortak kanala ulaşır. Sonrasında kateter adı verilen dar, plastik bir tübü endoskopun içerisinden geçirerek kanallara iletir. Özel bir boya maddesi enjekte ederek,  bölgenin görüntülerini röntgende görebilir.

“Sfinkterotomi”: Pankreas ve safra yollarının birlikte açıldığı ağzı saran kasın kesilmesidir. Bu ağza papilla adı verilir. Kesinin nedeni, bu ağzın genişletilmesidir. Doktor ERCP endoskopuyla papillaya bakarak içeriden bu kesiyi yapar. Bu küçük kesi kanallarda çok çeşitli tedavilerin yapılmasına olanak sağlar. Genelde bu kesi, safra yoluna doğru yapılır. Bu tür bir kesiye, safra sfinkterotomisi adı verilir. İhtiyacınız olan tedaviye göre bazı durumlarda, kesi pankreas kanalına doğru yapılır. 

“Taş çıkarma”: ERCP yoluyla uygulanan en

yaygın tedavilerden biri safra yolundaki taşların çıkarılmasıdır. Taşlar, safra kesesinde oluşabilir ve safra yoluna doğru ilerleyebilir. Ya da safra yolunda oluşabilir. Safra kesesi alındıktan yıllar sonra da taş oluşumu gerçekleşebilir.

Taş çıkarmada, safra yolunun ağzını genişletmek için sfinkterotomi gerçekleştirilir. Böylece taşlar, yoldan bağırsağa çekilebilir.

“Stent Yerleştirme”: Stent bir kanal içerisine yerleştirilen bir cihazdır. Bu cihaz, kanalı açık tutmaya yardımcı olur. Stentler kanalın daralmış kısımlarının aşılabilmesi için safra yollarına veya pankreas kanallarına yerleştirilebilir. Bu daralmış kısımlara striktür adı verilir. Daralmanın nedeni skar dokusu veya tümörler olabilir. Nedeni ne olursa olsun, striktür olması halinde salgıların normal akışı engellenmektedir. Normal akışı sağlamak için genelde iki tür stent kullanılır. Birinci tür stent plastiktir ve küçük bir pipet görünümündedir. ERCP endoskopundan geçirilen plastik bir stent, tıkanmış olan kanala yerleştirilebilir. İkinci tür stent ise metal tellerden yapılmıştır. Bu stent, çapraz bir tel örgü görünümündedir. Metal stentler bükülebilir. Plastik stente oranla daha çok açılabilir. Doktorlar, her bir hastanın durumuna uygun olacak şekilde stent seçimini yaparlar. Plastik ve metal stentler, birkaç ay sonra tıkanabilir. Yeni bir stent takılması için yeniden ERCP gerekebilir.

ERCPKomplikasyonları

Perforasyon Kanama Akut Pankreatit Kolanjit Bakteriyemi Aspirasyon

Pnomonisi İşlem sırasında

kullanılan ilaçlara karşı alerji

Karın ağrısı ve abdominal distansiyon

Hemşirenin Dikkat Etmesi

Gereken Durumlar:

ERCP Öncesi: Hastadan veya yakınından yazılı

onam alınır. Protez dişler çıkartılır. Damar yolu açıklığı sağlanır.

Hastaya sol lateral pozisyon verildiğinden sağ tarafından damar yolu açılır.

En az 6-8 saatlik açlık sağlanır. Varsa antikoagülanları atlanmalı. Hasta yanında refakatçisi olmalı.

ERCP Sonrası: Yaşam bulguları sık takip edilir. Hasta yatak istirahatine alınır ve

semi-fowler pozisyonu verilir. Perforasyon ve kanama yönünden

takip edilir. 4 saat boyunca hasta aç kalır. Bu

sırada alınan kan serum düzeyindeki hemogram , lipaz, amilaz değerlerine göre orali açılır veya kapatılır.

İnce Bağırsak Enteroskopisiİnce bağırsak

enteroskopisi için küçük çaplı endeskop ağızdan ilerletilir, duedonom ve ince bağırsağa girilir. Bu işlemde, ince bağırsağın duvarları direkt olarak incelenir, malabsorbsiyon sendromu ve diğer ince bağırsak hastalıklarının tanısı için biyopsi alınır.

Çift balon endoskopisi kullanılır.

Alt Gastro İntestinal Sistem Endoskopisi

Rektal tuşe: Kalın bağırsak hastalıklarının muayenesinden önce rektal tuşe yapılır. Perianal inspeksiyon, sfinkter tonusunun kontrolü, hemoroid, fissür ve fistül gibi patalojilerin saptanması, rektum mukoza ve duvarının değerlendirilmesi, erkekte prostat, kadında uterus serviksinin palpasyonunu sağlar.

“Rektoskopi”:Kalın bağırsakların alt bölümünün rektal kanama, akut veya kronik diyare gibi durumların direkt olarak değerlendirilmesi veya ülserler, fissür, tümör, apse polip gibi diğer patalojik oluşumların belirlenmesi için uygulanır. Rektoskop kullanarak rektumun 20-25 cm lik kısmı için yapılan işlemdir.

“Sigmoidoskopi”:

Sigmoidoskopi ile rektum, sigmoid kolon ve inen kolon adı verilen kalın bağırsağın sol yarısında kalan bölümleri yaklaşık 60-70 cm lik kısmı incelenir.

Esnek olan sigmoidoskop: (Video)

“Kolonoskopi”:Esnek fiberoptik kolonoskop ile kalın bağırsaklar çekuma kadar direkt olarak görüntülenir. Hem tanı hem de tedavi amacıyla uygulanır. Tanı amacıyla: Kanser taraması, doku biyopsisi almak, nedeni bilinmeyen diyare, anemi ve gizli kanamaları değerlendirmek, enflamatuvar ve diğer bağırsak hastalıklarını belirlemekTedavi amacıyla: Poliplerin çıkarılmasında ve kanamaların tedavisinde kullanılır. Kanayan alanın tedavisi için bipolar veya unipolar koagülatörler, lazer, sklerozan ajanlar veya vazokonstrüktörler kullanılır.

Kolonoskopi Komplikasyonları

Kanama Abdominal ağrı Abdominal

distansiyon Bulantı-kusma Aspirasyon

Pnomonisi Perforasyon Kullanılan ilaca

bağlı alerji

Hemşirenin Dikkat Etmesi

Gereken Durumlar:

Kolonoskopi Öncesi: Kolon temizliğinin önemi hastaya

anlatılmalı 6-8 saatlik açlık sağlanmalı Laksatif solüsyonlar ve lawmanlar

işlem öncesi yapılmalı (3 BT enema lawman, 2 XM solüsyon veya tableti)

Hastanın kullanmakta olduğu antikoagülan ilaçlar işlemden önce doktor istemiyle atlanmalı

Kolonoskopi Sonrası: Hastanın yaşam bulguları sık takip

edilir. Perforasyon ve rektal kanama

yönünden hasta takip edilir. Girişim sonrası hafif ağrı normal

bulgudur. Hastada gaz ve şişkinlik sorunlarını

önlemek için yürümesi ve hareket etmesi önerilir.

LaparoskopiSindirim sistemi, pelvik

veya jinekolojik hastalıkların tanısı için kullanılan bir işlemdir. Özellikle peritoneal hastalıklar, kronik karın ağrısı, karında kitle, safra kesesi ve karaciğer hastalıklarının tanısı için tercih edilir.

Özel fiberoptik bir laparoskop ile karın içindeki doku ve organların direkt görüntüleri elde edilir. Gerekirse işlem sırasında biyopsi örneği alınır.