Fonética e fonoloxía románicas - usc.es · unidade, y reunirémonos en grupos de TITORÍAS tres...
Transcript of Fonética e fonoloxía románicas - usc.es · unidade, y reunirémonos en grupos de TITORÍAS tres...
Fonética e fonoloxía románicas
Manuel González González
GUÍA DOCENTE E MATERIAL DIDÁCTICO
2018/2019
FACULTADE DE FILOLOXÍA
DEPARTAMENTO DE FILOLOXÍA GALEGA
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 2
FACULTADE DE FILOLOXÍA. DEPARTAMENTO DE FILOLOXÍA GALEGA
AUTOR: Manuel González González Edición electrónica. 2018
ADVERTENCIA LEGAL: Reservados todos os dereitos. Queda prohibida a duplicación total ou parcial desta obra, en calquera forma ou por calquera medio (electrónico, mecánico, gravación, fotocopia ou outros) sen consentimento expreso por escrito dos autores.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 3
1. Datos descritivos da materia:
Materia: Fonética e fonoloxía románicas
Código: G5081445
Tipo de Materia, Ciclo e Curso en que se imparte: Materia Obrigatoria de primeiro
ciclo, 4º curso do Grao en linguas e literaturas modernas
Nº Créditos: 6 créditos ECTS
Semestral (1º Semestre)
Prerrequisitos:
Recomendados: Coñecemento elemental de latín e dalgunha lingua románica.
TITORÍAS:
Prof. Manuel González González
Lugar: Despacho 205 (2ª planta da Facultade de Filoloxía)
881811827
Mércores: 10-12, 13-14 horas
Lugar: ILG (2ª planta)
881812811
Luns: 16-19 horas
Debes distinguir entre as titorías persoais opcionais no
despacho do profesor, no horario que encontrarás na páxina
web, e as titorías programadas obrigatorias, que terán lugar
no espazo e hora sinalados polo Decanato da Facultade de
Filoloxía.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 4
2. Sentido da materia no perfil:
I. Despois de que o alumno posúe xa un coñecemento básico xeral das características
das distintas linguas románicas, adquirido na materia de primeiro curso As linguas da
Romania, e despois de que entrou en contacto coas primeiras manifestacións escritas
destas linguas, está en disposición de afrontar o estudo do proceso de diferenciación do
latín nas distintas zonas do imperio que levou á constitución das diferentes linguas
románicas. Esta diferenciación prodúcese no plano fonético e fonolóxico, no plano
morfosintáctico e no plano léxico-semántico.
II. A materia Fonética e fonoloxía románicas, de 4º curso, trata de dar conta
precisamente de qué hai de común e qué hai de diferencial na fonética e na fonoloxía
das linguas románicas, tendo en conta na diferenciación románica tanto os factores de
substrato e superestrato como a tendencia natural á evolución diverxente co paso do
tempo en espazos xeográficos distintos.
III. Para dar conta do exposto en II, analizaranse en primeiro lugar os cambios
producidos no plano suprasegmental, incidindo principalmente nas consecuencias que
tivo a perda da cantidade latina e a fonoloxízación do acento nas linguas románicas.
III. No plano segmental, polo que se refire ao vocalismo, á parte de examinar os
principais cambios fonéticos que o afectan (ditongación, nasalización...), tratarase de
ofrecer unha visión da formación dos distintos subsistemas protorromances a partir do
subsistema do latín clásico e de como o vocalismo actual das linguas románicas é
herdeiro destes subsistemas protorromances.
IV. No consonantismo, á parte dos fenómenos evolutivos máis chamativos das distintas
zonas da Romania, examinaranse con especial detemento aqueles fenómenos que
diferencian os grupos lingüísticos románicos, así como a aparición das consoantes
palatais que non existían no latín.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 5
3. Obxectivos da Materia:
Que o alumno coñeza os principais cambios fonéticos producidos no paso do latín ás
linguas románicas, tanto no plano segmental coma no suprasegmental.
Que o alumno se decate de que os cambios fonéticos teñen lugar seguindo
determinadas regularidades.
Que o alumno teña coñecemento dos cambios fonéticos que diferencian con claridade a
Romania oriental da Romania occidental.
Que o alumno, a partir da análise dos cambios fonéticos producidos saiba situar un
texto medieval no territorio románico ao que pertence.
Que o alumno comprenda que por debaixo das regularidades dos cambios hai moitas
veces loitas de tendencias distintas.
Competencias
1. O alumno deberá ser quen de explicar as diferenzas fundamentais existentes entre o
latín e o conxunto das linguas románicas no plano suprasegmental.
2. O alumno deberá ser capaz de distinguir os cambios fonéticos que son continuación
de tendencias xa vixentes no latín vulgar dos que se produciron en época máis tardía no
interior de cada unha das linguas románicas.
3. Sobre un texto románico concreto o alumno será capaz de localizar os fenómenos
fonéticos que permiten adscribilo á Romania oriental ou á Romania occidental.
4. Coñecido o étimo e o seu resultado regular nunha lingua románica, o alumno estará
en condicións de explicar os cambios fonéticos producidos na súa evolución e situalos
cronoloxicamente.
5. Coñecido o étimo e un resultado románico, o alumno será capaz de discriminar se
este resultado é un cultismo ou é patrimonial.
6. O alumno será capaz de localizar espacialmente a vixencia dos resultados de cada un
dos subsistemas vocálicos do latín vulgar.
7. O Alumno terá capacidade para explicar as prinicpais innovacións que se produciron
no subsistema consonántico das linguas románicas con respecto ao do latín.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 6
4. Contidos da Materia:
4.1. Temario:
Tema 1.- Do latín ás linguas románicas. Os trazos suprasegmentais: o acento.
Tema 2.- Do latín ás linguas románicas. As vogais tónicas (1): constitución dos
distintos sistemas vocálicos protorromances.
Tema 3.- Do latín ás linguas románicas. As vogais tónicas (2): a ditongación nas
linguas románicas.
Tema 4. A influencia das consoantes veciñas sobre o vocalismo. A nasalización.
Tema 5.- Do latín ás linguas románicas. As vogais átonas.
Tema 6.- Do latín ás linguas románicas. Os ditongos latinos.
Tema 7.- O sistema consonántico do latín clásico
Tema 8.- Do latín ás linguas románicas. As consoantes simples en principio de
dición: os fonemas bilabiais. O fonema labiodental /f/. Os fonemas velares. Os
grupos consonánticos en principio de dición.
Tema 9.- Do latín ás linguas románicas. O sistema consonántico: as consoantes
simples en medio de dición. . Evolución das consoantes xeminadas interiores. As
consoantes xeminadas /nn/ e /ll/. Grupos consonánticos en medio de dición.
Tema 10.- Do latín ás linguas románicas. As consoantes en final de dición:
consoantes primarias (-m,-n, -s, -t, -l, -d, -r, -c); consoantes finais secundarias e
terciarias.
Dedicaremos clases EXPOSITIVAS e sesións INTERACTIVAS a cada
unidade, y reunirémonos en grupos de TITORÍAS tres veces durante o
semestre:
-Nas clases EXPOSITIVAS os profesores achegaranche información para
que poidas comprender o contido fundamental de cada unidade.
-As sesións INTERACTIVAS estarán dedicadas ao comentario dalgún
estudo crítico sobre o tema, ou a reflexionar máis profundamente sobre
algun aspecto de especial relevancia, ou ben a adquirir o dominio
dalgunhas técnicas de análise ou de represenación de resultados.
-Nas TITORÍAS PROGRAMADAS avaliaremos o seguimento da
materia: aclararemos as túas dúbidas e reforzaremos sobre todo o visto
nas sesións interactivas.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 7
4.2. Desenvolvemento das unidades
1.- Do latín ás linguas románicas. Os trazos suprasegmentais: o acento.
.
CLASES EXPOSITIVAS ( 2 horas)
1. Os trazos suprasegmentais fronte ós trazos inherentes.
2. O acento.
2.1. Concepto de acento.
2.2. Factores que interveñen no acento.
2.3. Función do acento.
2.4. O acento no latín arcaico.
2.5. O acento no latín clásico.
2,5.1. Tipo de acento.
2.5.2. Situación do acento.
2.4.3. ¿Acento fixo?
2.6. O acento no latín vulgar.
2.6.1. Alteración no estatuto fonolóxico do acento coa perda do valor fonolóxico
da cantidade.
2.6.2. Dislocacións acentuais no latín vulgar.
2.6.2.1. Grupos de “muta cum liquida” seguindo á penúltima sílaba.
2.6.2.2. Proparoxítonos nos que o centro silábico tónico era e breve ou i breve
en hiato.
2.6.2.3. Derivados por prefixación e algúns compostos.
3. Modificacións no esquema rítmico e silábico do sintagma.
3.1. Consecuencias da síncopa e da perda do valor silábico de i, e, u en hiato na
penúltima sílaba.
3.1.1. Aumento dos finais graves ou paroxítonos.
3.1.2. Aumento das sílabas cerradas ou trabadas no interior da palabra.
3.1.3. Aumento de grupos consonánticos, algúns deles insólitos, que son
asimilados a outros máis frecuentes.
3.1.4. Aumento de secuencias fonemáticas dos tipos “consoante + iode + vogal”
e “consoante + wau+ vogal”. Repercusións no consonantismo.
3.2. Aumento das sílabas abertas finais como consecuencia da perda do -m do
acusativo e das desinencias verbais.
SESIÓNS INTERACTIVAS (2 hora):
Nestas dúas horas, dedicarase unha primeira parte a ver practicamente as
distintas funcións que pode exercer o acento nas linguas, mediante o contraste de
textos do castelán e do francés. Na segunda parte examinaranse, con axuda dun
programa de análise do son, os distintos parámetros que inflúen no acento das
linguas románicas.
Lecturas recomendadas:
ALLEN, W. S. (1973), Accent and rhythm. Prosodic features of Latin and Greek: A
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 8
study in theory and reconstruction, Cambridge University Press.
BALLESTER, X., (1996): “La tipología y el acento prehistórico latino”, Emerita 64, 1,
págs. 59-64
BOLINGER, Dwight (1958). ‘‘A theory of pitch accent in English’’, Word 4, 109-149.
BOLINGER, Dwight (1978). ‘‘Intonation across languages’’, in: Joseph Greenberg
(ed.), 471-524.
BOLINGER, Dwight (1982). ‘‘Intonation and its parts’’, Language 58, 505-532.
CARANDE, R. & ARIZA, M.: "Sobre algunos cambios acentuales del
latín vulgar", Verba 18 (1991) 189-200.
FERNÁNDEZ PLANAS, ANA MA. (2005): “Aspectos generales acerca del proyecto
internacional AMPER en España”, Revista de Fonética Experimental XIV, pp. 13-27,
2005.
GARDE, Paul (1968). L’Accent. Paris: Presses universitaires de France.
GREENBERG, Joseph (ed.) (1978). Universals of Human Language, vol. 2:
Phonology. Stanford: Stanford University Press.
GREENBERG, Joseph & D. KASCHUBE (1978). ‘‘Word prosodic systems: a
preliminary report’’, Working Papers on Language Universals 20, 1-18.
HARAGUCHI, Shoshuke (1991). A Theory of Stress and Accent. Dordrecht: Foris
Publications
HAYES, Bruce (1995). A Metrical Theory of Stress: Principles and Case Studies.
Chicago,Illinois: University of Chicago Press.
HEUVEN, Vincent van (1994). ‘‘Introducing prosodic phonetics’’, in: Cecilia Odé &
Vincent van Heuven (eds.), 1-26.
LAUSBERG, H., Lingüística Románica, Vol. I, Madrid, Gredos, 1965.
MALMBERG, Bertil (1974): Manuel de phonétique générale. Paris: éditions Picard.
MARTINET, A. (1974): Economía de los cambios fonéticos. Tratado de fonología
diacrónica. Madrid: Gredos. Tradución da 2ª ed. francesa de 1964.
NAPOLI, Donna Jo (ed.) (1978). Elements of tone, stress and intonation. Washington
D.C.:Georgetown University Press.
PRIETO, Pilar (coord) (2003): Teorías de la entonación, Barcelona, Ariel
QUILIS, ANTONIO (1993): Tratado de Fonología y Fonética españolas. Madrid:
Editorial Gredos.
ROCA, Iggy (1988). ‘‘Theoretical Implications of Spanish Word Stress’’, Linguistic
Inquiry19, 393-423.
RODRÍGUEZ PANTOJA, M., “Acento latino clásico y acento ‘vulgar’:el tipo
tenebrae”, Revista Española de Lingüística, 17/2 (1987), págs. 371-381.
TEKAVCIC, P. (1972): Grammatica storica dell'italiano. Bologna: Il Mulino, vol. 1.
Reed. en 1980.
Actividade para os alumnos:
Escribir un comentario sobre os “dobletes” nas linguas románicas que mostran un
desprazamento do acento con respecto ao latín clásico.
iografía específica ao comezo da unidade.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 9
2. Do latín ás linguas románicas. As vogais tónicas (1): constitución dos distintos
sistemas vocálicos protorromances
CLASES EXPOSITIVAS (3 horas):
1. O sistema vocálico do latín clásico.
1.1. Elementos constitutivos.
1.2. Trazos distintivos e trazos redundantes.
2. O chamado “sistema orixinario”: cantidade + calidade.
3. O vocalismo no latín vulgar.
3.1. Perda do valor fonolóxico da cantidade.
3.1.1. Noticias sobre a perda da cantidade.
3.1.2. Principios sobre os que se perde a cantidade como trazo distintivo.
3.1.3. Desfonoloxización da cantidade e fonoloxización do timbre.
3.2. Formación dos distintos sistemas vocálicos cualitativos.
3.2.1. O sistema itálico ou protorrománico común.
3.2.1.1. Descrición.
3.2.1.2. Proceso de formación.
3.2.1.3. Extensión xeográfica.
3.2.2. O sistema sardo ou arcaico.
3.2.2.1. Descrición.
3.2.2.2. Proceso de formación.
3.2.2.3. Extensión xeográfica.
3.2.3. O sistema romanés ou “de compromiso”.
3.2.3.1. Descrición.
3.2.3.2. Proceso de formación.
3.2.3.3. Extensión xeográfica.
3.2.4. O sistema siciliano-calabrés-salentino.
3.2.4.1. Descrición.
3.2.4.2. Proceso de formación.
3.2.4.3. Extensión xeográfica.
3.3. Crítica das distintas hipóteses da constitución do subsistema itálico.
3.3.1. H. Lüdtke.
3.3.2. M. Bonioli e o substrato osco-umbro.
3.3.3. H. Weinrich.
3.3.4. N.C.W. Spence.
SESIÓNS INTERACTIVAS:(2 horas)
Nas sesións interactivas, examinarase a partir de textos en distintas linguas románicas
a pervivencia nestas dos distintos subsistemas vocálicos protorrománicos.
Lecturas recomendadas:
DURAND, M. (1946): Voyelles longues et voyelles brèves: essai sur la nature de la
quantité vocalique. París: Libraire C. Klincksieck.
LAUSBERG, H. (1965): Lingüística románica. Madrid: Gredos. Vol. 1.
LÜDTKE, H. (1956): Die strukturelle Entwicklung der romanischen Vokalismus.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 1
0
Bonn.
STRAKA, G. (1959): “Durée et timbre voalliques. Observation de phonétique
générale, appliquées à la phonétique historique des langues romanes”, Zeitschrift für
Phonetik und allegemeine Sprachwissenschaft, 12, 276-300.
TEKAVCIC, P. (1972): Grammatica storica dell'italiano. Bologna: Il Mulino, vol. 1.
Reed. en 1980
VÄÄNÄNEN, V. (2003).: Introducción al latín vulgar. Madrid: Gredos.
WEINRICH, H. (1958): Phonologische Studien zur romanischen Sprachen.
Munster:Aschendorff.
Actividade para os alumnos:
Elaboración dun mapa románico coa distribución xeográfica dos distintos
subsistemas vocálicos protorrománicos.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 1
1
3. Do latín ás linguas románicas. As vogais tónicas (2): a ditongación nas linguas
románicas.
CLASES EXPOSITIVAS (3 horas):
1. Introducción.
1.1. Leis que determinan a duración obxectiva dunha vogal.
1.2. ¿Cambia unha vogal de timbre, segundo a duración? As leis de Straka.
1.3. O comportamento das vogais abertas e cerradas baixo o efecto da duración.
2. A ditongación ascendente: evolución de E, O abertos do latín vulgar.
2.1. Os resultados nas linguas románicas:
2.1.1. Linguas con ditongación só en sílaba libre.
2.1.2. Linguas con ditongación en sílaba libre e trabada
2.1.3. O romanés, unha situación asimétrica.
2.1.4. Linguas que presentan unicamente ditongación condicionada por iode
2.1.5. Dous casos especiais de ditongación: o galego de Goián e o portugués
dialectal do norte.
2.1.6. Linguas que non presentan ditongación.
2.2. Observacións sobre estes resultados.
2.2.1. O acento no ditongo. Vacilación do segundo elemento do ditongo.
2.2.2. Distinto comportamento na ditongación condicionada por iode ou palatal
no español: o castelán fronte ó leonés e aragonés.
2.3. Explicacións.
2.3.1. A explicación tradicional: alongamento e bimatización. Ascoli, Menéndez
Pidal, Goidanich.
2.3.2. A explicación substratística.
2.3.3. A explicación por influencia do superestrato: Wartburg.
2.3.4. A explicación metafonética: Schürr.
2.3.5. Ditongación condicionada pola monotongación de AU: Luigi Romeo.
2.3.6. A postura ecléctica de Dámaso Alonso.
2.3.7. A explicación fisiolóxica de Straka: un caso de reforzamento articulatorio.
2.3.8. Situación da ditongación no paso dun sistema vocálico de tres graos de
abertura a outro de catro graos.
2.4. Casos de non ditongación.
2.4.1. Por factores de orde acentual.
2.4.2. Por factores de orde contextual.
2.4.3. Por razóns de analoxía.
2.4.4. Cultismos.
2.4.5. Préstamos doutras linguas.
2.5. Reduccións de ie >i e ue>e en español.
3. A ditongación descendente.
3.1. A ditongación de E longo, O longo, I breve e U breve.
3.1.1. Ambito xeográfico no que se produce: norte de Francia, Alpes, norte de
Italia, costa adriática italiana.
3.1.2. Explicación da ditongación descendente. O comportamento das vogais
cerradas ante o aumento da duración.
3.2. A ditongación de I longo no dálmata e nalgunhas áreas réticas.
3.3. A ditongación de A.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 1
2
3.3.1. Ámbito xeográfico.
3.3.2. Explicación da ditongación.
3.3.3. Resultados.
3.3.3.1. Ditongación e posterior monotongación.
3.3.3.2. Resultados precedidos por palatal ou por iode: a lei de Bartsch.
3.3.3.3. Resultados ante nasal.
SESIÓNS INTERACTIVAS (2 horas):
Nas sesións interactivas tratarase de reflexionar sobre a ditongación como un
proceso natural consecuencia do alongamento e reforzamento vocálico.
Os alumnos examinarán textos medievais onde poderán observar a vacilación nos
resultados da ditongación nos primeiros tempos.
Bibliografía recomendada:
ALARCOS LLORACH, E. (1958): “Quelques précisions sur la diphtongaison
espagole”, Omagiu lui I. Iordan. Bucarest, 1-4.
ALONSO, Dámaso (1972): “Diptongación castellana y diptongación románica”. Obras
completas. 1. Madrid: Gredos, 41-71.
BADIA MARGARIT, A. (1962): “Nuevas precisiones sobre la diptongación
española”. RLiR 26, 1-12.
CATALÁN, D. e GALMÉS, A. (1954): “La diptongación en leonés”, Archivum IV.
Oviedo. 87-147.
DURAND, M. (1946): Voyelles longues et voyelles brèves: essai sur la nature de la
quantité vocalique.
HAUDRICOURT, A. G. & JUILLAND, A. G. (1949): Essai pour une histoire
structurale du phonétisme français. Paris.
MALKIEL, Y. (1970): “Le nivellement morphologique comme point de départ d’une
loi phonétique: la monophtongaison occasionnelle de ie et ue en ancien espagnol”.
Mélanges de langue et de litterature offerts à Jean Frappier. Genève, 701-735.
MENÉNDEZ PIDAL, R. (1972): Orígenes del español. Madrid: Espasa-Calpe.
SCHÜRR, F. (1956): “La diphtongaison romane”. Revue de Linguistique Romane, 20,
107-144, 161-245.
SÁNCHEZ MIRET, F., La diptongación en las lenguas románicas,
München/Newcastle: Lincom Europa, 1998, 262 pgs.
SCHÜRR, F. (1970): La diphtongaison romane. Tübingen.
SÉGUY, M. (1954): “A propos de la diphtongaison de e et o ouverts”. Annales du
Midi, 66, 307-311.
SPENCE, N.C.W. (1965): “Quantity and Quality in the Vowel System of Vulgar
Latin”. Word 21, 1-18.
SPORE, P. (1972): La diphtongaison romane, Odense University Presses, 1972.
STRAKA, G. (1959): “Durée et timbre voalliques. Observation de phonétique
générale, appliquées à la phonétique historique des langues romanes”, Zeitschrift für
Phonetik und allegemeine Sprachwissenschaft, 12, 276-300.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 1
3
STRAKA, G. (1964): “L’évolution phonétique du latin au français sous l’effet de
l’énergie et de la faiblesse articulatoires”. Travaux de Linguistique et de Littérature, 2,
1, 17-98.
WARTBURG, W. v. (1976): La fragmentacióbn lingüística de la Romania. Madrid:
Gredos.
WEINRICH, H. (1958): Phonologische Studien zur romanischen Sprachen. Munster:
Aschendorff.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 1
4
4. A influencia das consoantes veciñas sobre o vocalismo. A nasalización.
CLASES EXPOSITIVAS (2 horas).
1. Introdución.
1.1. ¿Que é a nasalización?
1.2. Causas da nasalización.
1.2.1. Unha visión teleolóxica dos fonólogos estructuralistas.
1.2.2. A explicación de Marguerite Durand. Crítica.
1.2.3. A explicación tradicional: a nasalización como resultado dunha
asimilación regresiva (Rousselot, Millardet, Grammont, etc.).
1.3. Vogais nasais e vogais nasalizadas.
1.4. Tendencia xeral das vogais nasais a se abriren.
1.5. Tendencia do segmento consonántico nasal a pechar a vogal anterior.
2. A influencia do n libre ou trabante en romanés.
3. A influencia da consoante nasal en sílaba trabada no galego, español, provenzal e
italiano.
4. O vocalismo portugués en contacto con nasal. As vogais nasais do portugués.
5. O vocalismo francés en contacto con nasal.
5.1. ¿En que momento se crearon as vogais nasais en francés e por que camiños
se desenvolveron?
5.2. ¿Por que non se nasalizaron todas as vogais á vez?
5.2.1. As experiencias de Czermak.
5.2.2. A maior duración vocálica maior tendencia á nasalización.
5.3. A desnasalización das vogais no séc. XVI.
5.3.1. Explicación.
5.3.2. Consecuencias.
5.4. Estado actual das vogais nasais en francés.
5.5. Principais diferencias entre a nasalización do francés antigo e a do francés
moderno.
SESIÓNS INTERACTIVAS (2horas)
Nas sesións interactivas reflexionarase sobre a importancia da achega
xermánica ao léxico galego, e da importancia deste superestrato na toponimia de
Galicia.
Actividade para os alumnos:
Os alumnos examinarán mediante procedementos experimentais o distinto grao de
afectación pola nasalidade existente entre as vogais nasalizadas por factores de orde
contextual e os fonemas vocálicos propiamente nasais.
Lecturas recomendadas:
BARBOSA, J. Morais (1961): "Les voyelles nasales portugaises.
Interpretation phonologique", en Congress of Phonetic Sciences
Helsinki . Helsinki.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 1
5
MARTINET, A. (1952): “Langues à sillabes ouvertes”, Zs.f.Phon., VI, 145-163..
DURAND, M. (1953): “De la formation des voyelles nasales”, Studia linguistique, VII.
Lund, pp. 33-53.
CHAUSSÉE, F. de la (1973): Initiation à la phonétique historique de l'ancien français.
París: Klincksieck.
HAJEK, J. (1993): "Old French nasalization and universals of sound change", Journal
of French Language Studies 3, 145-164.
HAUDRICOURT, A. (1979): "A propos de l'evolution des voyelles nasales", en
ACILFR XIV, 3, 155.
Proporcionarase bibliografía complementaria ao comezo da unidade.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 1
6
5. Do latín ás linguas románicas. As vogais átonas.
CLASES EXPOSITIVAS (2 horas)
1. Introducción.
1.1. Menor riqueza vocálica en posición átona que en posición tónica.
1.2. Paso no latín tardío de todas as vogais átonas a breves.
1.3. Importancia do grupo fónico na evolución do vocalismo átono.
2. Formación dos distintos sistemas vocálicos átonos da Romania.
2.1. O sistema itálico ou protorrománico común.
2.1.1. Descrición.
2.1.2. Proceso de formación.
2.1.3. Extensión xeográfica.
2.2. O sistema sardo ou arcaico.
2.2.1. Descrición.
2.2.2. Proceso de formación.
2.2.3. Extensión xeográfica.
2.3. O sistema romanés ou “de compromiso”.
2.3.1. Descrición.
2.3.2. Proceso de formación.
2.3.3. Extensión xeográfica.
2.4. O sistema siciliano-calabrés-salentino.
2.4.1. Descrición.
2.4.2. Proceso de formación.
2.4.3. Extensión xeográfica.
3. Vogais deuterotónicas.
3.1. Evolución espontánea.
3.2. Evolución condicionada.
3.3.1. Influxo de iode e de wau.
3.3.2. Asimilación e disimilación.
4. Vogais postónicas.
4.1. Postónica internas.
4.1.1. Desaparición en latín vulgar.
4.1.2. Cronoloxía relativa dos cambios fonéticos.
4.2. Postónica final.
4.2.1. Neutralizacións vocálicas.
4.2.2. Distinción -o / -u, -e / -i.
4.2.2.1. Distinción no ástur-leonés. Explicación e xénese.
4.2.2.2. A distinción no resto da Romania. Consideración fonolóxica.
4.2.3. Debilitamento das vogais finais.
4.2.3.1. A apócope extrema do catalán, provenzal, francés, romanés, rético e
dialectos galo-itálicos.
4.2.3.2. A apócope feble no resto da Romania. A situación no español
medieval.
5. Vogais intertónicas.
5.1. Sardo e italiano: conservación xeral.
5.2. Francés e provenzal: desaparición xeral.
5.3. Situación no resto da Romania..
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 1
7
SESIÓNS INTERACTIVAS (2 horas)
Nas clases interactivas reflexionarase sobre as diferenzas básicas da evolución das
vogais segundo vaian acentuadas ou non, sobre a importancia da situación da vogal
con respecto ao acento de palabra, e sobre a importancia dos elementos
consonánticos constitutivos da sílaba na evolución das vogais átonas.
Lecturas recomentadas:
TEKAVCIC, P. (1972): Grammatica storica dell'italiano. Bologna: Il Mulino, vol. 1.
Reed. en 1980
LAUSBERG, H. (1965): Lingüística románica. Madrid: Gredos. Vol. 1.
VÄÄNÄNEN, V.: Introducción al latín vulgar. Madrid: Gredos, 2003.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 1
8
6. Do latín ás linguas románicas. Os ditongos latinos..
CLASES EXPOSITIVAS (2 horas)
1. Os ditongos.
1.1. Concepto de ditongo.
1.2. Os elementos constitutivos do ditongo dentro da sílaba
1.2.1. O núcleo e a marxe silábica.
1.2.2. Semiconsoantes e semivogais: o iode e o wau.
1.3. Os ditongos existentes no latín clásico.
1.4. Evolución dos ditongos latinos:
1.4.1. A monotongación temperá de oe.
1.4.2. O ditongo ae.
1.4.2.1. A aparición dun fonema e longo aberto.
1.4.2.2. A equiparación a e longo latino nos casos de monotongación temperá.
1.4.2.3. A incorporación a e breve latino nos casos de monotongación máis
tardía.
1.4.3. O ditongo au.
1.4.3.1. Resultados románicos.
1.4.3.2. Cronoloxía da monotongación.
1.4.3.2.1. Monotongación dialectal no propio latín.
1.4.2.2.2. Monotongación tardía nas linguas románicas que a presentan. Importancia da
cronoloxía relativa.
SESIÓNS INTERACTIVAS (2 horas)
As sesións interactivas dedicaranse á elaboración dun mapa románico coa distribución
territorial dos resultados do ditongo AU latino no espazo románico, e a reflexionar
sobre a importancia que ten a cronoloxía relativa na fixación temporal dos fenómenos,
e particularmente na referida ás evolucións dos ditongos latinos AE e AU.
Actividade para cada alumno:
Cada alumno examinará mediante o exame do espectro dos ditongos crecentes e
decrecentes o distinto sentido nas transicións entre as semivogais e as
semiconsoantes..
Lecturas recomendadas :
LAUSBERG, H. (1965): Lingüística románica. Madrid: Gredos. Vol. 1.
TEKAVCIC, P. (1972): Grammatica storica dell'italiano. Bologna: Il Mulino, vol. 1.
Reed. en 1980.
VÄÄNÄNEN, V.: Introducción al latín vulgar. Madrid: Gredos, 2003.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 1
9
7. O sistema consonántico do latín clásico
CLASES EXPOSITIVAS (2 horas)
1. O sistema consonántico do latín clásico.
1.1. Os trazos distintivos sobre os que se articula.
1.1.1. A sonoridade.
1.1.2. A localización.
1.1.3. O modo de articulación.
1.1.4. A nasalidade.
1.1.5. O problema da cantidade consonántica. As consoantes xeminadas, ¿un ou
dous fonemas?
1.2. Definición dos fonemas que constitúen o sistema consonántico do latín clásico.
1.3. Algúns problemas no sistema consonántico.
1.3.1. O estatus fonolóxico da nasal velar. O grupo GN.
1.3.2. As dúas realizacións do fonema /l/.
1.3.3. O estatus fonolóxico das labiovelares. ¿Unidades monofonemáticas ou
difonemáticas?
1.3.4. O estatus fonolóxico das semiconsoantes [j] e [w].
2. A adaptación de sons procedentes doutras linguas en contacto co latín.
2.1. A adaptación do w xermánico.
2.2. A adaptación do h xermánico.
2.3. A adaptación das oclusivas aspiradas gregas
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 2
0
SESIÓNS INTERACTIVAS (2 horas)
Partindo do cadro do subsistema consonántico do latín clásico, establecerase unha
comparación co subsistema consonántico de cada unha das linguas románicas, e
examinarase a perda ou adquisición de fonemas novos en cada variedade románica, así
como a aparición ou perda dalgún dos trazos distintivos con respecto aos que tiñan
vixencia no consonantismo do latín clásico.
Lecturas recomendadas:
BASSOLS DE CLIMENT, M. (1967): Fonética latina. Madrid: CSIC.
LAUSBERG, H.(1965): Lingüística Románica, Vol. I, Madrid, Gredos.
TEKAVCIC, P. (1972): Grammatica storica dell'italiano. Bologna: Il Mulino, vol. 1.
Reed. en 1980.
VÄÄNÄNEN, V.: Introducción al latín vulgar. Madrid: Gredos, 2003.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 2
1
8. Do latín ás linguas románicas. As consoantes simples en principio de dición: os
fonemas bilabiais. O fonema labiodental /f/. Os fonemas velares. Os grupos
consonánticos en principio de dición.
CLASES EXPOSITIVAS (5 horas)
1. Introdución.
1.1. Posición forte do inicio de dicción.
1.2. Certo paralelismo entre a posición forte inicial de dicción e a posición forte
(posconsonántica) interior de dicción.
1.3. Posibilidade da existencia do fenómeno da variación en posición inicial de
palabra.
2. As consoantes labiais.
2.1. O p- e o m- iniciais.
2.2. O b- e o wau iniciais.
2.2.1. O pechamento e consonantización do wau.
2.2.2. A apertura do /b/ en posición intervocálica inicial de palabra por fonética
sintáctica.
2.2.3. Aparición do fenómeno de variación fonética nas realizacións do fonema
/b/.
2.2.4. Confluencia xeral dos resultados de /b/ e wau en determinadas situacións.
2.2.5. Dúas reaccións distintas ante o fenómeno da variación de /b/ e a colisión
cos resultados de wau.
2.2.5.1. Linguas con diferenciación do resultado: /b/ vs. /v/.
2.2.5.1.1. Mantemento da oposición fonolóxica.
2.2.5.1.2. Os casos de betacismo como restos da etapa con existencia de
variación.
2.2.5.2. Linguas con confluencia de resultados. A situación no español e nas
linguas do norte da P. Ibérica.
2.2.5.2.1. A explicación de M. Pidal e Navarro Tomás: inexistencia de
labiodental.
2.2.5.2.2. Amado Alonso: o seguimento do problema nos gramáticos do
XV e XVI.
2.2.5.2.2.1. Existencia de /v/ e tendencia a confundirse con /b/.
2.2.5.2.2.2. Descrición fonética de /v/.
2.2.5.2.3. Dámaso Alonso: correccións a Amado Alonso.
2.2.5.2.3.1. Elementos de análise que cómpre ter en conta.
2.2.5.2.3.2. A confusión é xa un fenómeno antigo.
2.2.5.2.3.3. Necesidade de separar o norte do sur.
2.2.5.2.3.4. Hipótese intermedia entre a de M. Pidal e a de A.
Alonso.
2.2.5.2.3.5. Restos da labiodental en falas actuais.
2.2.5.2.3.6. A rapidez do proceso de confusión.
2.3. O wau xermánico. Adaptación.
2.3.1. Evolución a v.
2.3.2. Anteposición da velar g.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 2
2
3. O fonema labiodental /f/.
3. 1. Conservación na maior parte da Romania.
3. 2. A aspiración e evolución posterior.
3. 2.1. Xeografía do fenómeno: español, gascón, dialectos suritálicos e sardo.
3. 2.2. Explicacións.
3. 2.2.1. M. Pidal.
3. 2.2.2. W. F. Müller e o influxo do eusquera durante os séculos VIII e IX.
3. 2.2.3. Rodríguez Castellano e a coincidencia dos resultados coa fronteira entre
ástures e cántabros.
3. 2.2.4. Meyer-Lübke.
3. 2.2.5. As interrogantes de Diego Catalán.
3. 2.2.6. Martinet.
3. 2.2.7. Alarcos Llorach.
3. 2.2.8. Malmberg: "Le passage castillan f >h, perte d’un trait redondant?"
3. 2.2.9. W. von Wartburg: La fragmentación lingüística de la Romania.
3.2.2.10. Manuel Alvar: El dialecto aragonés. ¿Por qué non se manifesta no alto
aragonés, se é un fenómenos de substrato?
3. 2.2.11. Anthony Naro: "On ‘f > h’ in Castillian and Western Romance".
4. As consoantes velares
4.1. As consoantes velares en latín.
4.1.1. Distintas grafías no lat. arcaico.
4.1.2. Dúas probables realizacións fonéticas no latín clásico.
4.1.3. Pertenza destas realizacións a un único fonema.
4.1.3.1. As transcricións gregas de palabras latinas.
4.1.3.2. Os préstamos ó vasco, ó bereber e ás linguas xermánicas.
4.1.3.3. As realizacións no sardo logudorés.
4.2. As palatalizacións de ke,i
e de ge,i
na Romania.
4.2.1. Primeiras documentacións nas grafías do proceso de palatalización.
4.2.2. Explicación da palatalización.
4.2.2.1. A explicación fonética: un caso de asimilación.
4.2.2.2. A interpretación fonolóxica.
4.2.2.2.1. A. Martinet: un caso típico de cadea de propulsión.
4.2.2.2.2. Limitacións da explicación de A. Martinet.
4.2.3. ¿A partir de que momento se poden considerar fonemas independentes estas
novas realizacións palatais?
4.2.4. Os resultados de Ke,i
.
4.2.4.1. A conservación velar no logudorés e outros dialectos centrais sardos.
4.2.4.2. Palatalización en vegliota ante i, ü e ie.
4.2.4.3. O resultado prepalatal: campidanés, romanés, centro e sur de Italia,
retorromano, picardo e mozárabe.
4.2.4.4. O resultado ts e as súas evolucións posteriores: Galorromania, norte de
Italia, Iberorromania.
4.2.5. Os resultados de Ge,i
.
4.2.5.1. Conservación velar no logudorés e dialectos sardos centrais. Paso
secundario a b no logudorés.
4.2.5.2. Palatalización en vegliota ante i e ie.
4.2.5.3. Diversos resultados palatais no resto da Romania.
4.2.5.4. A velarización da palatal no castelán.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 2
3
4.2.5.5. Casos de desaparición en español e en galego.
4.2.5.6. Falta de paralelismo entre os resultados de Ke,i
e de Ge,i
.
4.3. A palatalización de /k/, /g/ ante a.
4.3.1. Resultados.
4.3.2. Xeografía do fenómeno.
4.3.2.1. O territorio de oïl, o francoprovenzal e o rético. A regresión do fenómeno
nos Grisóns.
4.3.2.2. Ausencia de palatalización no picardo e no normando.
4.3.3. Explicación da palatalización.
4.3.3.1. A hipótese do substrato celta.
4.3.3.2. A hipótese estructuralista: Haudricourt-Juilland.
4.3.3.3. A non palatalización en picardo e normando e o superestrato. Explicación
de Wartburg.
4.3.4. A cronoloxía do cambio.
4.3.5. Problemas de cronoloxía relativa.
4.3.6. Casos de non palatalización.
5. Grupos consonánticos en principio de dicción.
5.0. Introducción.
5.1. Consoante + /r/.
5.1.1. Evolución espontánea.
5.1.2. Casos de sonorización, metátese, asimilacións, etc.: O tr- cacuminal suditálico
e palatal en dialectos españois.
5.2. Consoante + /l/.
5.2.1. Introducción: popularismos, semicultismos e cultismos.
5.2.2. Consoante xorda + /l/: PL-, CL-, FL-.
5.2.2.1. Distribución na Romania dos seus resultados: conclusións.
5.2.2.2. Explicacións.
5.2.2.2.1. Hipóteses substratísticas.
5.2.2.2.2. Hipóteses estructurais.
5.2.3. Consoante sonora + /l/: GL-, BL-. Resultados.
5.3. Consoante + semivogal.
5.3.1. Consoante + wau.
5.3.1.1. [kw] ante vogal palatal.
5.3.1.2. [kw] ante a vogal a.
5.3.1.2.1. Labialización en sardo e romanés.
5.3.1.2.2. Resto da Romania.
5.3.1.3. [kw] secundario do latín vulgar.
5.3.1.4. [gw] románico por adaptación de W- xermánico.
5.3.2. Consoante + iode: o grupo [dj].
5.4. S- + consoante.
5.4.1. Vogal protética: latín vulgar e romances.
5.4.2. Ausencia de vogal protética.
5.5. H- xermánico + consoante.
SESIÓNS INTERACTIVAS (3 horas)
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 2
4
As sesións interactivas estarán dedicadas fundamentalmente a reflexionar sobre dous
problemas: a) a importancia da variación na evolución do consonantismo en principio
de palabra, particularmente na dos fonemas labiais /b/ e /w/; b) o problema da
fonematización dunha variante fonética (cando unha variante fonética pode ser
considerada un novo fonema?), tomando como exemplo a evolución das consoantes
velares latinas seguidas de vogal palatal.
Lecturas recomentadas:
JUNGEMANN, F. H (1956): La teoría del sustrato y los dialectos hispano-romances y
gascones, Madrid: Gredos.
LAUSBERG, H., Lingüística Románica, Vol. I, Madrid, Gredos, 1965.
MARTINET (1974 ): Economía de los cambios fonéticos. Madrid: Gredos.
WARTBURG (1971), W., La fragmentación lingüística de la Romania, Madrid
TEKAVCIC, P. (1972): Grammatica storica dell'italiano. Bologna: Il Mulino, vol. 1.
Reed. en 1980.
VÄÄNÄNEN, V.: Introducción al latín vulgar. Madrid: Gredos, 2003.
WARTBURG, W. v. (1976): La fragmentacióbn lingüística de la Romania. Madrid:
Gredos.
WEINRICH, H. (1958): Phonologische Studien zur romanischen Sprachen. Munster:
Aschendorff.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 2
5
9. .- Do latín ás linguas románicas. O sistema consonántico: as consoantes
simples en medio de dición. . Evolución das consoantes xeminadas interiores. As
consoantes xeminadas /nn/ e /ll/.
CLASES EXPOSITIVAS (2 horas)
1. A sonorización das oclusivas xordas e a espirantización das sonoras.
1.1. O territorio.
1.1.1. Importancia do fenómeno: división da Romania oriental e occidental.
1.1.2. Non sonorización en Córsega e Sardeña.
1.1.3. Un illote nos Pireneos: Alto Aragón e gascón meridional.
1.2. Explicación dos cambios:
1.2.1. Explicación fonética: asimilación en canto á sonoridade e en canto ó
modo de articulación.
1.2.2. Explicación substratística. A relación coa lenición celta: A. Martinet e A.
Tovar.
1.2.3. Explicacións internas.
1.2.3.1. Martinet: a reacción en cadea.
1.2.3.2. Weinrich.
1.2.3.2.1. A sonorización como un aspecto da variación. A sonorización
só é posible na posición en que son posibles as consoantes longas.
1.2.3.2.2. Tendencia a substituír as oposicións cuantitativas pola
cualitativas: a sonorización.
1.2.3.2.3. Crise producida pola variación en posición intervocálica e
remodelación do sistema.
1.3. Cronoloxía: primeiros testemuños da sonorización.
1.4. A presencia da sonorización na Toscana
1.4.1. Fenómeno autóctono: C. Merlo, G. Bottiglioni, R. Urciolo.
1.4.2. Proveniencia setentrional das voces con sonorización: G. Rohlfs e H.
Weinrich.
1.5. A lenición centromeridional en Italia.
1.5.1. As realizacións semisonoras das formas con lenición.
1.5.2. Área xeográfica na que se produce o fenómeno.
1.5.3. Un fenómeno de variación.
1.6. A sonorización corsa.
2. A gorgia toscana.
2.1. Descrición do fenómeno.
2.2. Un caso de asimilación das consoantes intervocálicas ás vogais veciñas.
2.3. A gorgia e a variación fonética.
2.4. Paralelismo coa sonorización intervocálica.
2.5. Área xeográfica da gorgia.
2.6. O problema da orixe.
2.6.1. A explicación substratística: C. Battisti, C. Merlo, G. Bonfante, H. Meier,
W. von Wartburg.
2.6.1.1. Argumentos a favor da atribución ó substrato etrusco.
2.6.1.2. Argumentos en contra da atribución ó substrato etrusco.
2.6.2. Explicacións non substratísticas: Meyer-Lübke, G. Rohlfs, H. Weinrich,
R. A. Hall.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 2
6
3. A gheada galega.
3.1. Descrición do fenómeno.
3.2. Territorio no que se produce.
3.3. A súa orixe.
3.3.1. Explicación substratística: Zamora Vicente e Fernández González.
3.3.2. Fenómeno de interferencia lingüística do castelán: Carré Aldao, Pensado
Tomé e Pensado Ruíz.
3.3.3. Fenómeno de evolución interna dentro do galego: Santamarina
Fernández, Schröten, D. Prieto.
4. A evolución do -F- .
4.1. Tratamento como f- inicial nas palabras nas que había conciencia da súa
composición.
4.2. Sonorización en -v- na Romania occidental nas palabras nas que se perdeu a
conciencia da súa composición.
4.3. O -f- nos osco-umbrismos e nos grecismos que penetraron no latín.
5. Evolución do -l- latino.
5.1. Dobre realización fonética do -l- en latín.
5.2. Realizacións velares fronte á apical na Romania.
5.3. Os resultado -l- > -r-.
5.4. A perda do -l- en galego e portugués.
6. O -s- latino.
6.1. Sonorización na Romania occidental.
6.2. Linguas nas que se produciu a desonorización.
6.3. A situación no sardo: sonorización excepto nos dialectos centrais.
6.4. A palatalización ante -i no romanés.
6.5. Palatalizacións ocasionais no galego, español e italiano.
7. As velares /k/ e /g/ ante vogal palatal /i/, /e/.
7.1. Resultados de -K-.
7.1.1. Conservación como xorda en sardo central.
7.1.2. Sonorización en logudorés.
7.1.3. A situación no vegliota: conservación ante e; palatalización ante i, ü.
7.1.4. Palatalización no resto da Romania.
7.1.4.1. Resultados particulares a partir dunha articulación .
7.1.4.2. Resultados particulares a partir dunha realización .
7.2. Resultados de -G-.
7.2.1. Conservación e espirantización en sardo central.
7.2.2. Desaparición en logudorés.
7.2.3. A situación no vegliota: conservación ante e.
7.2.4. Palatalización no resto da Romania.
7.2.4.1. Resultados a partir dunha articulación .
7.2.4.2. Confluencia cos resultados de -jj-.
8. Resultados das velares -K-, -G- ante /a/ no dominio palatalizador.
8.1. Área xeográfica na que se produce o fenómeno.
8.2. Resultados cando van precedidos de a, e, i.
8.3. Resultado cando van precedidos de o, u.
9. A perda ou transformación de -n- intervocálico en galego, portugués e gascón.
9.1. Extensión xeográfica do fenómeno.
9.2. Cronoloxía dos resultados de -n- intervocálico latino.
9.3. Explicacións do cambio.
9.3.1. Hipóteses substratísticas.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 2
7
9.3.2. Explicación estructural.
9.3.3. Valoración destas explicacións.
10. Evolución das consoantes xeminadas interiores. As consoantes xeminadas /nn/ e
/ll/..
10.1. Introducción.
10.2. As consoantes interiores xeminadas.
10.2.1. As xeminadas no sistema consonántico do latín.
10.2.2. Evolución en latín vulgar e nos romances:
10.2.2.1. Sardeña e italiano centro-meridional: mantemento.
10.2.2.2. Romanés: dexeminación.
10.2.2.3. Resto da Romania.
10.2.2.3.1. Dexeminación.
10.2.2.3.2. Palatalización de /nn/, /ll/.
10.2.3. Explicacións.
10.3. As xeminadas /nn/, /ll/. A súa evolución en relación coa de /l/ e /n/.
10.3.1. /n/ e /l/ en posición inicial.
10.3.1.1. Conservación.
10.3.1.2. Palatalización de /l-/: ástur-leonés e catalán. A situación en romanés.
10.3.1.3. Palatalización de /n-/ en ástur-leonés.
10.3.2. /-n-/ e /-l-/ intervocálicas.
10.3.2.1. Conservación xeral.
10.3.2.2. Desaparición no iberorrománico occidental. Explicacións:
substratística, estructural, etc.
10.3.2.3. A desaparición de /-n-/ noutras áreas.
10.3.2.4. Rotacismo de /-l-/ en romanés.
SESIÓNS INTERACTIVAS (3 horas)
As sesións interactivas dedicaranse a estudar máis polo miúdo o fenómeno da gheada
do galego, a reflexionar sobre as distintas hipóteses ao redor da súa orixe, e a
examinar as súas implicacións sociolóxicas na lingua galega de hoxe.
Lecturas recomentadas:
JUNGEMANN, F. H (1956): La teoría del sustrato y los dialectos hispano-romances
y gascones, Madrid: Gredos.
LAUSBERG, H., Lingüística Románica, Vol. I, Madrid, Gredos, 1965.
MARTINET (1974 ): Economía de los cambios fonéticos. Madrid: Gredos.
ROHLFS, G. (1970): Grammatica storica della lingua italiana e dei suoi dialetti.
Torino: Einaudi. Tradución do alemán de Salvatore Persichino.
SANTAMARINA, A.: “Novas consideracións ó redor das orixes da geada”, Verba 7
(1980), 243-249.
TEKAVCIC, P. (1972): Grammatica storica dell'italiano. Bologna: Il Mulino, vol. 1.
Reed. en 1980.
VÄÄNÄNEN, V.: Introducción al latín vulgar. Madrid: Gredos, 2003.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 2
8
WARTBURG, W. v. (1976): La fragmentacióbn lingüística de la Romania. Madrid:
Gredos.
WEINRICH, H. (1958): Phonologische Studien zur romanischen Sprachgeschichte.
Forschungen zur romanischen Philologie, Heft 6.). Münster Wesfalen: Aschendorff.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 2
9
10. Do latín ás linguas románicas. As consoantes en final de dición: consoantes
primarias (-m,-n, -s, -t, -l, -d, -r, -c); consoantes finais secundarias e terciarias.
CLASES EXPOSITIVAS (2 horas)
1. As consoantes finais primarias.
1.1. A situación en latín.
1.1.1. Número de fonemas consonánticos latinos en posición final.
1.1.2. Medios de que se vale o latín vulgar para evita-las consoantes en final de
dicción: paragoxe, metátese, desaparición.
1.2. A evolución do -M.
1.2.1. Rendemento morfosintáctico en latín.
1.2.2. Relaxación e variación.
1.2.3. Perda case xeneralizada e consecuencias morfosintácticas.
1.2.4. Algúns casos de conservación.
1.3. A evolución do -N.
1.3.1. Aparición en substantivos neutros e masculinos.
1.3.2. O sardo fronte ás demais linguas románicas no tratamento do -N nas
palabras polisílabas.
1.3.3. Evolución da partícula negativa NON nas linguas románicas.
1.3.4. O -N procedente de -NT.
1.4. A evolución do -S.
1.4.1. Rendemento morfosintáctico no latín.
1.4.2. Trazo que diferencia a Romania oriental da occidental: incidencia
morfolóxica.
1.4.2.1. A explicación substratística de Mohl e a superestratística de
Wartburg. Crítica das dúas explicacións.
1.4.2.2. ¿En que relación está a caída de -s do latín arcaico coa producida na
Romania oriental?
1.4.2.3. Explicación dos plurais, formas verbais e outras palabras en -i ou -j
en vez de -s.
1.4.2.4. O -s nos dialectos do norte de Italia.
1.4.2.5. O -s na zona entre Lucania e Calabria.
1.4.2.6. A perda posterior do -s en francés.
1.4.2.7. Transformacións e perda recente do -s en dialectos do sur de
España: repercusións morfolóxicas e fonolóxicas.
1.5. A evolución do -X: o numeral SEX.
1.6. A evolución do -T.
1.6.1. Despois de vogal.
1.6.1.1. Posición illada de CAPUT con perda do -T en todas as linguas.
1.6.1.2. A evolución nos verbos:
1.6.1.2.1. Casos de conservación: francés, sardo e dialectos de Lucania e
norte de Calabria.
1.6.1.2.2. Perda no resto da Romania desde o latín vulgar.
1.6.1.3. As partículas ET e AUT.
1.6.2. Despois de consoante.
1.6.2.1. A desinencia -NT: o francés e provenzal, o sardo e o resto da
Romania.
1.6.2.2. As formas SUNT e EST.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 3
0
1.7. A evolución do -D.
1.7.1. A preposición AD.
1.7.2. Os pronomes QUID, QUOD.
1.8. A evolución do -R e do -L.
1.9. A evolución do -C: desaparición ou paragoxe.
2. As consoantes finais simples secundarias. A relación coa apócope.
2.1. A situación na Galorromania e no catalán.
2.2. A situación no español medieval.
SESIÓNS INTERACTIVAS (2 horas)
As sesións interactivas dedicaranse a reflexionar sobre a importancia do
consonantismo final na morfoloxía do latín e das linguas románicas, e sobre a
influencia que a relevancia morfolóxica de certas consoantes nesta posición puido ter
sobre a súa evolución fonética..
Lecturas recomentadas:
LAUSBERG, H. (1965): Lingüística Románica, Vol. I, Madrid, Gredos,.
ROHLFS, G. (1970): Grammatica storica della lingua italiana e dei suoi dialetti.
Torino: Einaudi. Tradución do alemán de Salvatore Persichino.
TEKAVCIC, P. (1972): Grammatica storica dell'italiano. Bologna: Il Mulino, vol. 1.
Reed. en 1980.
VÄÄNÄNEN, V. (2003): Introducción al latín vulgar. Madrid: Gredos,.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 3
1
5. Indicacións metodolóxicas e atribución de carga ECTs:
Cada semana terás clases teóricas y clases prácticas e/ou seminarios. Nas
sesiones teóricas o teu profesor proporcionarache a información básica para que
comprendas as principais evolucións no plano da fonética e da fonoloxía desde o latín
ás distintas linguas románicas. As clases prácticas e os seminarios permitiranche entrar
en contacto directo, a partir de textos escritos e orais, con exemplos que che facilitarán o
recoñecemento destes cambios, e situar un texto románico non só nun ámbito espacial
determinado, senón tamén no estracto cronolóxico que lle corresponde. Valerémonos,
pois, de tres tipos de instrumentos fundamentais: a) os manuais e estudos sobre os
cambios fonéticos do latín ás linguas románicas; b) os dicionarios, especialmente os
etimolóxicos; e c) os textos románicos desde a época medieval ata a actualidade.
Materia de 6 créditos ECTs (6 x 25 = 150 horas de carga de traballo para o
alumno) A materia consta de 6 créditos ECTS, equivalentes a 150 horas de traballo do alumno.
Deste conxunto, 75 horas (50%) dedicaranse a traballo dirixido polo profesor e as outras
75 horas (50%) a traballo autónomo por parte dos alumnos para completar os
coñecementos e habilidades traballados na clase. As horas de traballo dirixido
distribuiranse en 54 de actividades formativas presenciais (o que supón o 36% do
traballo total) e 21 (14% do total) de actividades dirixidas non presenciais.
actividades horas
presenciais
horas non
presenciais
traballo
autónomo TOTAL
Clases expositivas 25 - 35 60
Clases interactivas 23 21 (TD) 40 84
Titorías 3 - - 3
Sesións de
avaliación 3 - - 3
TOTAL 54 21 75 150
O profesor aconséllache que procures dedicar unhas 6 horas semanais á
preparación desta materia.
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 3
2
6. Indicacións sobre a avaliación :
Calendario oficial de exames:
A data oficial, establecida pola Facultade de Filoloxía, para o exame final
correspondente á primeira convocatoria é a de 17 de decembro de 2018, ás 09:30
horas na aula D05.
A data oficial, establecida pola Facultade de Filoloxía, para o exame final
correspondente á convocatoria de segunda oportunidade desta materia é o 12 de
xuño de 2019, ás 09:30 horas na aula D05.
Aspectos que se terán en conta na avaliación e criterios que se empregarán:
Teranse en conta TODAS as túas achegas e o teu traballo ao longo do curso. Tomarase
nota na túa ficha de todas as actividades nas que participes, tanto individuais coma en
grupo, escritas como orais. No seguinte cadro ofrecémosche un cómputo do peso que
terá cada aspecto do teu traballo na cualificación final:
Aspecto Criterios Instrumento Peso
Asistencia e
Participación
-Participación nas
clases prácticas,
seminarios,
debates, titorías
programadas, etc.
Observación e
notas do profesor
(fichas)
30%
Actividades e
traballos escritos
obligatorias
-Entrega das
actividades
segundo as
condicións
establecidas e o
prazo previsto..
-En cada actividade
avaliarase a
madurez e o grao
de corrección en
todos os aspectos.
Actividades
entregadas ao
profesor.
30%
Dominio da
materia, tanto dos
contidos teóricos
coma dos
prácticos
-Dominio dos
conceptos da
materia.
-Visión global da
materia.
Exame final 40%
Guía Didáctica da materia Fonética e fonoloxía románicas. Manuel González 3
3
Recomendacións en caso de recuperación na convocatoria de segunda
oportunidade:
Se por algunha razón non puideches superar a materia na primeira convocatoria ou se
decidiches presentarte na convocatoria de xuño, teranse en conta igualmente os traballos
presentados ao longo do curso. Se estes foron avaliados insatisfactoriamente, debes
poñerte en contacto co profesor para redeseñar as actividades realizadas ou ben para
establecer outras novas que poidan cubrir o 30% da nota final.