Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler
description
Transcript of Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler
![Page 1: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/1.jpg)
Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler
![Page 2: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/2.jpg)
FİNANSAL RİSK
Risk temel olarak yatırılan paranın
kaybedilme tehlikesidir.
Temel olarak ileride olacak olayların
belirsizliğinden kaynaklanmaktadır.
Risk vs. Belirsizlik
![Page 3: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/3.jpg)
FİNANSAL RİSK
Bir finansal aracın riski Bütün mali araçları etkileyen faktörlerden
kaynaklanan risk
Bir mali aracın kendisine has özelliklerden
kaynaklanan riskler
Ana paranın geri ödenmeme riski, faiz riski,
döviz riski v.b
![Page 4: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/4.jpg)
FİNANSAL RİSK
Risk - Getiri
Bir yatırımın riski ne kadar yüksekse, o
yatırım için vaadedilen getiri de o
kadar yüksek olacaktır.
![Page 5: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/5.jpg)
İŞLER KÖTÜYE GİTTİĞİNDE (!)
Piyasa düzelecek, BİLİYORUM olacak
Piyasa düzelecek, SANIRIM yakında
Piyasa düzelecek, UMUT EDERİM ki
Piyasa düzelmeli, ALLAHIM YARDIM ET
![Page 6: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/6.jpg)
RİSK YÖNETİMİ
Finansal risklerin gerçekleşmesini kontrol
etmek güç (Örneğin USD/TL kuru)
Kontrol edilemeyen bu risklerin gerçekleşmesi
durumunda, bunun olumsuz etkileri
sınırlanabilir ve hatta sıfıra indirilebilir
![Page 7: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/7.jpg)
RİSK YÖNETİMİ
Sahip olunan riski azaltmak için herhangi finansal ürün satın almak (Sigorta gibi)
Risklerin tamamen ortadan kaldırılması tercih edilmeyebilir, bu durumda ne kadar risk almak gerektiği belirlenir
Belirlenen ihtiyaca göre riske maruz değer üzerinden maliyetler de dikkate alınarak riskten korunmaya (hedge) çalışılır
![Page 8: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/8.jpg)
TÜREV ARAÇLAR
Yeni Sermaye Piyasası Kanunu
Türev araçlar:
1) Menkul kıymetleri satın alma veya
satma veya birbirleri ile değiştirme
hakkı veren türev araçları,
![Page 9: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/9.jpg)
TÜREV ARAÇLAR 2) Değeri, bir menkul kıymet fiyatına veya getirisine;
bir döviz fiyatına veya fiyat değişikliğine;
faiz oranına veya orandaki değişikliğe;
kıymetli maden fiyatına veya fiyat değişikliğine;
bir mal fiyatına veya fiyat değişikliğine;
istatistiklere veya bunlardaki değişikliğe;
bağlı olan araçlar
![Page 10: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/10.jpg)
TÜREV ARAÇLAR
2) Değeri, kredi riski transferi sağlayan, enerji fiyatları ve iklim
değişkenleri gibi ölçüm değerleri olan ve bu sayılanlardan
oluşturulan bir endeks seviyesine veya seviyedeki değişikliğe
bağlı olan türev araçlar,
Bu araçların türevlerini ve sayılan dayanak varlıkları
birbirleri ile değiştirme hakkı veren türevler,
![Page 11: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/11.jpg)
TÜREV ARAÇLAR
3) Döviz ve kıymetli madenler ile Kurulca
belirlenecek diğer varlıklar üzerine yapılacak
kaldıraçlı işlemleri,
![Page 12: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/12.jpg)
BELLİ BAŞLI TÜREV ARAÇLAR
Forward
Futures
Options
Swaps
![Page 13: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/13.jpg)
FORWARD & FUTURES
Tanım olarak forward ve futures işlemleri birbirlerine
çok yakın
“Belirli bir vadede, önceden belirlenen fiyat, miktar
ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeyi,
sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli madeni ve
dövizi alma veya satma yükümlülüğü veren
sözleşme”
![Page 14: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/14.jpg)
FORWARD & FUTURES
İddia – Bahis
3 ay sonra, 10.000 varil, brent ham petrol, 65
USD
İşlemin başlangıcında ödeme yoktur
Fiyat değişimlerinden olumsuz etkilenen
bahisçilerin caymalarını engellemek amacıyla,
bahse girildiği an bir teminat alınır (Margining).
![Page 15: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/15.jpg)
Mala Dayalı Vadeli İşlemler İlk olarak nerede başladığı belli değil. Önceleri forward işlemleri ile başlamış. Futures işlemleri ise tahıl depolayan tüccarların fiyat
riskini azaltmak amacıyla ABD’de Chicago Board of Trade’in (CBOT) kurulmasıyla (1848) yapılmaya başlanmıştır.
VADELİ İŞLEMLERİN BAŞLANGICI
![Page 16: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/16.jpg)
Neden tarımsal mallar ? Fiyat değişkenliği yüksek: hava koşulları üretim
planlaması olmaması Risk : fiyatlarda oynaklık çok yüksek, tarım
üreticileri yüksek risk ile karşı karşıya, önceden fiyatı bilmek ve riskini devretmek istiyor
Eğer bir kişi bu riski üstlenip şimdiden geleceğe yönelik olarak belli bir fiyattan belirli miktarda malı almayı kabul ederse risk transferi gerçekleşmiş olur
VADELİ İŞLEMLERİN BAŞLANGICI
![Page 17: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/17.jpg)
Finansal Araçlara Dayalı Vadeli İşlemler Mala dayalı işlemlere göre oldukça yeni (1970’ler)
Neden? Deregulasyon Globalizasyon Volatilitenin artması Kurumsallaşmanın başlaması sonucu risk transferi
ihtiyacının ortaya çıkması Teknolojinin ilerlemesi
VADELİ İŞLEMLERİN BAŞLANGICI
![Page 18: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/18.jpg)
Örnekler: 70’li yıllarda faiz oranlarındaki değişkenlik bonoda
futures kontratlarının çıkmasına yol açıyor. Döviz piyasalarında futures 1972’de sabit kur
sisteminin çökmesiyle başlamış
VADELİ İŞLEMLERİN BAŞLANGICI
![Page 19: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/19.jpg)
Riske Karşı KorunmaSpot piyasada ortaya çıkan risklerin hedge edilmesi, gelecekteki fiyat değişimlerine karşı bugünden alış veya satış yapılması sonucu tarafların fiyat dalgalanmalarına karşı korunmalarını sağlar
VADELİ İŞLEMLERİN SAĞLADIĞI AVANTAJLAR -1
![Page 20: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/20.jpg)
Gelecek hakkında beklentileri ortaya koyar
Vadeli piyasalar üreticilere, ithalatçılara, ihracatçılara, portföy yöneticilerine, bankacılara ve yatırımcılara ileri bir tarihteki fiyatların seyri hakkında fikir vererek stok ve risk yönetimi politikalarında yol gösterici olurlar.
Reel ve finansal kesim rasyonel planlar yapabilir.
VADELİ İŞLEMLERİN SAĞLADIĞI AVANTAJLAR -2
![Page 21: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/21.jpg)
Kaldıraç (Leverage Etkisi) Vadeli piyasalardaki yatırımcılar, spot piyasalara göre daha düşük miktarlarda sermaye ile işlem yapabilme şansına sahiptirler. Spot piyasalarda işlem tutarının tamamı tahsil edilirken, vadeli piyasalarda marjin denilen ve düşük olan teminat tutarı ile işlem yapılabilir.
Vadeli piyasada işlem yapan yatırımcı, spot piyasada işlem yapmak için kullanacağı sermayeyi alternatif piyasalarda değerlendirebilir.
VADELİ İŞLEMLERİN SAĞLADIĞI AVANTAJLAR -3
![Page 22: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/22.jpg)
Mallar (Tarımsal ürünler, enerji ürünleri, metaller)
Hisse senetleri Endeksler (Finansal endeksler, ekonomik
endeksler) Faiz oranları Döviz
VADELİ İŞLEMLERE KONU OLABİLECEK ARAÇLAR
![Page 23: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/23.jpg)
FORWARD & FUTURES FARKLARI - 1
Forward’ta işleme konu olan kıymetin türü ve miktarı taraflar arasında serbestçe belirlenir.
Futures için standart sözleşmeler var Futures kontratlarının alım satımında organize
piyasalarda belirlenmiş kurallar dahilinde teminatlar yatırılır. Forward işlemler karşılıklı güven esasına dayalı olarak yapılır.
Forward işlemlerde karşılıklı iki taraf vardır. Futures işlemlerinde arada borsa ve takas merkezi var.
![Page 24: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/24.jpg)
FORWARD & FUTURES FARKLARI - 2
Futures işlemleri borsa garantisi altında - Borsa alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı alıcı konumundadır- Taraflar birbirlerine karşı değil Borsaya karşı sorumlu olduklarından, birbirlerinin kredi riski önemsiz
Forward işlemlerinde sözleşmenin gereği yerine
getirilmezse zararı tazmin edecek bir mekanizma yoktur
- Genel hükümler yoluyla tazmin edilmeye çalışılır- Tarafların karşılıklı kredibilitesi önemli
![Page 25: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/25.jpg)
FORWARD & FUTURES FARKLARI - 3
Futures sözleşmelerinde Takas Merkezi ile pozisyon
sahibi taraflar arasında sözleşmenin vadesi dolmadan
para transferi gerçekleştirilebilir.
Forward işlemlerinde, işlemin yapıldığı tarihten, malın
el değiştireceği tarihe kadar taraflar arasında para
transferi olmaz.
![Page 26: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/26.jpg)
FORWARD & FUTURES FARKLARI - 4
Forward işlemler genellikle büyük kurumsal
yatırımcılar arasında yapılır. Borsa kanalı ile
bireysel yatırımcıların future işlemler yapmaları
mümkündür.
![Page 27: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/27.jpg)
FORWARD & FUTURES FARKLARI - 5
Futures işlemlerinde vadeden önce ters işlem
yapılarak pozisyonların kapatılması mümkün. %
0,3 fiziki teslim
Forward pozisyonların vadesinden önce
kapatılması zordur % 99 fiziki teslim
![Page 28: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/28.jpg)
FORWARD & FUTURES FARKLARI - 6
Fiyatlar forwardda pazarlıkla, future işlemlerinde
borsada oluşan arz ve talebe göre belirlenir.
Future işlemlerindeki standardizasyon esnekliği
azaltıyor ancak hızı ve likiditeyi artırıyor.
Ayrıca, işlem maliyetlerini düşürür.
![Page 29: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/29.jpg)
Future ve opsiyon sözleşmelerinin işlem gördüğü organize piyasalardır.
Borsada işlem görme için belirli bir standardizasyon şart.
VADELİ İŞLEM PİYASALARI
![Page 30: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/30.jpg)
İlgili spot piyasada fiyat kontrollerinin olmaması gerekir.
Vadeli işlemler – devlet müdahalesi Spot piyasalar rekabete dayalı olmalı
Fiyatı belirleme gücüne sahip olunmamalı Spot piyasaya talep olmalı, derinliği olmalı Volatilite makul düzeyde olmalı
VADELİ İŞLEM PİYASALARININ KURULMASI İÇİN GEREKLİ
ŞARTLAR
![Page 31: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/31.jpg)
Bir kontratın işlem görebilmesi bir uzun bir de kısa pozisyon olması gerekmektedir. Bir kişi bir future kontrat sattığında diğeri de bunu satın aldığında 1 kontratlık işlem hacmi ve 2 açık pozisyon oluşur.
- Uzun Pozisyon
- Kısa Pozisyon
VADELİ İŞLEM PİYASALARINDA POZİSYON ALMAK
![Page 32: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/32.jpg)
Uzun pozisyon sahibi → Vadeli işlem sözleşmesi satın alan taraf
Sözleşmenin vadesi geldiğinde; sözleşmeye konu teşkil eden varlığı, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktarda satın almakla yükümlüdür (ya da nakdi uzlaşmayı sağlamakla).
UZUN POZİSYON
![Page 33: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/33.jpg)
Kısa pozisyon sahibi → Vadeli işlem sözleşmesi satan taraf
Sözleşmenin vadesi geldiğinde; sözleşmeye konu teşkil eden varlığı, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktardan satmakla yükümlüdür (ya da nakdi uzlaşmayı sağlamakla).
KISA POZİSYON
![Page 34: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/34.jpg)
Uzun veya kısa pozisyon sahibi olan, taraflar pozisyonunu kapatmak isterse;
- Kısa pozisyon sahibi ise alış işlemi yaparak
- Uzun pozisyon sahibi ise sahibi ise satış işlemi yaparak
pozisyonunu kapatır.
POZİSYON KAPATMAK
![Page 35: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/35.jpg)
Korunma amaçlı işlem yapanlar (Hedger) Spekülatörler Fark işlemleri yapanlar (Arbitrajör)
VADELİ İŞLEM PİYASALARINDA İŞLEM AMAÇLARI
![Page 36: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/36.jpg)
Genellikle gelecekte (ürünü, dövizi vb.) fiziki olarak almak veya satmak isteyen ya da spot piyasada pozisyonu olan ancak fiyat riskinden kendilerini korumayı isteyenler
Bu nedenle koruma amaçlı işlem yapan yatırımcılar, ürünün gelecekteki fiyatını sabitlemek amacıyla vadeli işlem piyasalarında pozisyon alırlar
KORUNMA AMAÇLI İŞLEMLER
![Page 37: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/37.jpg)
Fiyat hareketlerinden kazanç sağlamak amacıyla risk alan yatırımcılardır.
Spekülatörler korunma amacıyla vadeli işlem piyasalarında işlem yapanların kaçınmak istedikleri riski üstlenerek kazanç sağlamayı amaçlarlar.
Spekülatörler, genel olarak tüm piyasaların vazgeçilmez grubu olup, piyasaların likit olmasını sağlarlar.
SPEKÜLATÖRLER
![Page 38: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/38.jpg)
Bu tür yatırımcılar, aynı ya da benzer vadeli işlem sözleşmelerinin işlem gördüğü borsalar arasındaki fiyat farklarından veya ürünün spot piyasa ile vadeli piyasalardaki fiyat farklılıklarından faydalanarak kar etmeyi amaçlarlar.
Aynı anda bir piyasa alım, diğer piyasada da satım yaptıkları için arbitrajörler açık pozisyon taşımazlar ve bunun sonucu olarak herhangi bir riskleri de yoktur.
FARK İŞLEMLERİ (ARBİTRAJÖRLER)
![Page 39: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/39.jpg)
Güvenlik mekanizması Kontrat alımı ya da satımı yapılmadan önce
sözkonusu kişi veya kurum çalıştığı aracı kuruma bir teminat yatırır. Bu teminat vadeli işlem yapacak kişilerin yükümlülüklerini yerine getirmeleri için bir finansal önlemdir.
Başlangıç Teminatı (Initial Margin) Sürdürme Teminatı (Maintenance Margin)
MARJİNLER (TEMİNATLAR)
![Page 40: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/40.jpg)
Başlangıç teminatı, pozisyon açılırken, yatırılması zorunlu olan tutardır.
Genellikle kontrat için öngörülen azami günlük fiyat hareket limitine yakın olmaktadır. Pozisyonun kapatılması ve tüm yükümlülüklerin karşılanması koşuluyla bu teminat geri ödenmektedir. Genellikle birçok kontrat için başlangıç teminatı kontratın değerinin %5’i veya daha azı kadardır.
Teminat türleri değişebilir. (Nakit, devlet tahvili vb.)
BAŞLANGIÇ TEMİNATI
![Page 41: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/41.jpg)
Piyasadaki günlük fiyat hareketleri karşısında güncelleştirilen teminat tutarlarının koruması gereken alt düzeydir.
Genellikle başlangıç teminatının % 75’i kadardır.
SÜRDÜRME TEMİNATI
![Page 42: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/42.jpg)
Teminat hesapları, her gün uzlaşma fiyatına
göre güncelleştirilir.
Başlangıç teminatının sürdürme teminatına veya
daha altına düşmesi durumunda teminat
tamamlama çağrısı yapılarak teminatın başlangıç
teminatı seviyesine tamamlanması talep edilir.
TEMİNAT TAMAMLAMA ÇAĞRISI
(MARGIN CALL)
![Page 43: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/43.jpg)
TEMİNAT TAMAMLAMA ÇAĞRISI
(MARGIN CALL)
Başlangıç T.
Sürdürme T.
2000 $
1500 $
t
Teminat tamamlama çağrısı bölgesi
![Page 44: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/44.jpg)
Takas merkezi, alıcı karşısında satıcı, satıcı karşısında alıcı konuma geçerek piyasa katılımcılarının hak ve yükümlülüklerini teminat altına alır.
İşlem teminatları ve günlük kar zarar, takas üyeleri aracılığı ile ilgili hesaplara aktarılır.
Borsa bünyesinde ya da dışında kurulabilir
TAKAS MERKEZİ
![Page 45: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/45.jpg)
Takas üyeleri, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerine ilişkin işlemleri yerine getirmeyi, teyit etmeyi ve sona erdirmeyi taahhüt ederler
Normal borsa üyelerine göre daha ağır şartlar, mali açıdan daha güçlü, daha güvenilir kuruluşlar
Takas üyesi olmayan üyeler, işlemlerini bir takas üyesi üzerinden gerçekleştirmek zorundadırlar
TAKAS ÜYELERİ
![Page 46: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/46.jpg)
Sözleşmeye konu araç: Sözleşmeye dayanak teşkil eden ekonomik ve finansal gösterge, sermaye piyasası aracı, mal, kıymetli maden veya döviz,
Sözleşmenin türü: Alım satımı yapılabilecek vadeli işlem veya opsiyon sözleşmeleri,
Sözleşmenin büyüklüğü: Sözleşmeye konu olan aracın miktarı,
SÖZLEŞME SPESİFİKASYONLARI -1
![Page 47: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/47.jpg)
Fiyat adımı: Sözleşme fiyatında bir defada gerçekleşebilecek en küçük fiyat hareketi,
Sözleşmenin vadesi: Sözleşmeye konu aracın nakdi uzlaşmasının veya fiziksel teslimatının yapılacağı zaman,
Uzlaşma şekli: Sözleşme vadesinde fiziksel teslimat veya nakdi uzlaşma yoluyla mı yapılacağı,
SÖZLEŞME SPESİFİKASYONLARI -2
![Page 48: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/48.jpg)
Uzlaşma fiyatının belirlenme şekli: Teminatların güncelleştirilmesinde ve nakdi uzlaşmada kullanılacak fiyatın belirlenme şekli,
Son işlem günü: Teslim gününden önce işlem yapılabilen son işgünü,
Günlük fiyat hareket limitleri: Sözleşmeye konu teşkil eden aracın spot piyasasındaki alt ve üst fiyat limitleri dikkate alınarak uygulanacak alt ve üst fiyat hareket limitleri,
SÖZLEŞME SPESİFİKASYONLARI -3
![Page 49: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/49.jpg)
Future petrol sözleşmesi 1 sözleşme 10.000 varil petrol Kontrat vadeleri
şubat – mayıs – ağustos – kasım
Beklenti fiyatların artacağı → uzun pozisyon Beklenti fiyatların düşeceği → kısa pozisyon Fark (spread işlemleri)
ÖRNEKLER
![Page 50: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/50.jpg)
Vade sonu yaklaştıkça kontrat fiyatı ve spot piyasadaki fiyat birbirine yaklaşır, neden?
Bir nakliye firması gelecek yıl boyunca hizmet vereceği bir şirkete fiyat vermek üzere çalışmaktadır. Vereceği hizmet için yapacağı planlamada mazot fiyatlarının gelecek yıl ne olacağı belirsizdir.
Bu durumda nakliye firması fiyatlandırma yapabilmek için mazot fiyatlarını gelecek bir yıl için sabitlemeyi hedeflemektedir.
FUTURES SÖZLEŞMELERDE FİYATLAMA -1
![Page 51: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/51.jpg)
Gelecek bir yıl boyunca nakliye firmamızın 100.000 varil mazota ihtiyacı olduğunu varsayalım.
100.000 varillik petrol kontratı alabilir ya da spottan alıp depolar veya depolatır.
Parasını bugünden bağlayıp mazotu alırsa;- faiz gelirinden mahrum olur- depolama maliyeti ortaya çıkar
FUTURES SÖZLEŞMELERDE FİYATLAMA -2
![Page 52: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/52.jpg)
1 varil petrol o an için spotta 63 USD.Mazotu şimdiden alırsa 63 USD x 100.000 varil = $ 6.300.000 ödemesi gerekir.- Yıllık faizin % 6 olduğu varsayımı ile;
6.300.000 x 0,06 = 378.000 $ faiz geliri kaybı
Yani her bir varil petrol için 378.000$/100.000 = 3,78 $ faiz kaybı
FUTURES SÖZLEŞMELERDE FİYATLAMA -3
![Page 53: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/53.jpg)
1 varil petrol için depolama maliyetinin 50 cent olduğunu varsayalım;→ 1 varil petrolü şimdiden almakla kaybedilen
= faiz kaybı + depolama maliyeti 3,78 $ + 0,50 $
Bu maliyetin spot fiyatla toplamı future fiyatı oluşturuyor.
63 + 3,78 + 0,50 = 67,28 cent
FUTURES SÖZLEŞMELERDE FİYATLAMA -3
![Page 54: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/54.jpg)
Az önceki örnek “Cost of Carry” yaklaşımı
F = S + C – Y
F = Future fiyatıS = Spot fiyatıC = Taşıma maliyeti (faiz +stok) Y = Convenience yield
FUTURES SÖZLEŞMELERDE FİYATLAMA -4
![Page 55: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/55.jpg)
S = 63 USD Faiz haddi = % 6 F = 75 USD Y = 0Depolama maliyeti = 0,50 USD/varil
Para kazanma olanağı var mı?- 1 adet future sözleşme satılır. Bir yıl sonra 1 varil
petrol için 75 USD alınması garanti - Borçlanılıp spot piyasadan petrol alınır
63 $ x 0,06 = 3,78 $ faiz + 0,50 $ depolama maliyeti = 67,28 işlemin toplam maliyeti
FUTURES SÖZLEŞMELERDE FİYATLAMA -5
![Page 56: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/56.jpg)
Bu durumda 75 – 67,28 = 7,72 $ kar imkanı mevcuttur.
Piyasa toplu olarak bu kar imkanını değerlendirme yönünde hareket ettiği takdirde aradaki fark kapanır, future fiyatı düşer.Varsayımlar:
Piyasa mükemmel işliyor. İşlem maliyetleri yok.
FUTURES SÖZLEŞMELERDE FİYATLAMA -6
![Page 57: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/57.jpg)
Cost of Carry’ye alternatif bir model:
Expectations Model : Futures fiyatları piyasa katılımcılarının kontrat vadesi sonunda sözkonusu malın spot fiyatının ne olacağı hakkındaki beklentilerini gösterir.
FUTURES SÖZLEŞMELERDE FİYATLAMA -7
![Page 58: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/58.jpg)
Opsiyon belirli vadede ya da belirli bir vadeye kadar belirli bir malı belirli bir fiyattan alma veya satma hakkı (zorunluluğu değil) veren bir sözleşmedir.
OPSİYON SÖZLEŞMELERİ
![Page 59: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/59.jpg)
Alım Opsiyonu (Call Option):Alıcısına gelecekte belirli bir periyotta belirli bir miktarda malı önceden belirlenen bir fiyattan alma hakkı verir
Satım Opsiyonu (Put Option)Alıcısına gelecekte belirli bir periyotta belirli bir miktarda malı önceden belirlenen bir fiyattan satma hakkı verir.
OPSİYON SÖZLEŞMELERİ
![Page 60: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/60.jpg)
Opsiyonlar da finansal varlıklar, mallar, hisse senetleri, hisse senedi endeksleri ve faizler üzerine olabilmektedir.
Opsiyon alınabilmesi için opsiyonu satan bir kişinin (option writer) olması gerekmektedir
OPSİYON SÖZLEŞMELERİ
![Page 61: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/61.jpg)
Alım opsiyonunda uzun pozisyon sahibi, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktarda satın almak ya da nakdi uzlaşmada bulunmak hakkına sahiptir
Satım opsiyonunda uzun pozisyon sahibi, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktardan satmak ya da nakdi uzlaşmada bulunmak hakkına sahiptir
UZUN POZİSYON (Hak Sahibi)
![Page 62: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/62.jpg)
Alım opsiyonunda kısa pozisyon sahibi, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirlenen miktardan satmak ya da nakdi uzlaşmayı sağlamakla yükümlüdür
Satım opsiyonunda kısa pozisyon sahibi, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktardan satın almak ya da nakdi uzlaşmayı sağlamakla yükümlüdür
KISA POZİSYON (Yükümlü)
![Page 63: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/63.jpg)
- Avrupa tipi (belirli bir vadede)Bazı borsalardaki döviz opsiyonları
endeks ve faiz opsiyonlarının çoğunluğu
- Amerikan tipi (belirli bir vadeye kadar)Hisse senedi opsiyonların çoğunluğu
OPSİYON TİPLERİ
![Page 64: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/64.jpg)
Özetle opsiyon satın alan kişinin, isterse vadesi geldiğinde önceden belirlenen fiyattan söz konusu malı satın almama hakkı vardır
Opsiyon satın alan kişi bu özgürlüğün karşısında kendisine opsiyon satan kişiye belirli bir prim öder (option premium)
Kullanım Fiyatı (exercise price): Sözleşmeye konu olan varlığın alım veya satım hakkının kullanılabileceği fiyatı ifade eder
OPSİYON SÖZLEŞMELERİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ –1
![Page 65: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/65.jpg)
Opsiyon alan yatırımcı alım ya da satım hakkına
kazançlı ise kullanacak, kazançlı değil ise
kullanmayacaktır
Opsiyon satan taraf ise yükümlülük altındadır.
Opsiyon alanın hakkını kullanmak istemesi
halinde satan taraf yükümlülüğü yerine getirmek
zorundadır.
OPSİYON SÖZLEŞMELERİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ –2
![Page 66: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/66.jpg)
Opsiyon satın alanın riski ödediği primle
sınırlı iken, satan tarafın yükümlülüğü sınırsız.
Bu açıdan opsiyon satın almak futures işlem
yapmaktan daha az risklidir.
OPSİYON SÖZLEŞMELERİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ –3
![Page 67: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/67.jpg)
İçsel Değer (Intrinstic Value)
Zaman Değeri
Volatilite
Faiz Oranı Farklılıkları
OPSİYON PRİMİNİN BELİRLEYİCİSİ OLAN UNSURLAR
![Page 68: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/68.jpg)
Kullanım fiyatı ile spot fiyat arasındaki farktır.
Opsiyonun herhangi bir an kullanılması
halinde sağlayacağı değeri gösterir.
- In the money (paralı)
- At the money (parada)
- Out of the money (parasız)
İÇSEL DEĞER -1
![Page 69: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/69.jpg)
Alım Opsiyonları
- Spot fiyat kullanım fiyatından yüksekse;
“in the money”
- Spot fiyat kullanım fiyatından düşükse;
“out of the money”
- Spot fiyat ve kullanım fiyatı eşitse
“at the money”
İÇSEL DEĞER - 2
![Page 70: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/70.jpg)
Satım Opsiyonları
- Spot fiyat kullanım fiyatından yüksekse;
“out of the money”
- Spot fiyat kullanım fiyatından düşükse;
“in the money”
- Spot fiyat ve kullanım fiyatı eşitse
“at the money”
İÇSEL DEĞER - 3
![Page 71: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/71.jpg)
Opsiyonun içsel değeri sıfır olsa da opsiyonun
her zaman bir zaman değeri vardır. Vadeye
kadar olan süre ne kadar uzunsa opsiyon primi
de o kadar yüksek olur.
Çünkü opsiyonun zaman içerisinde “in the
money” olma şansı vardır. Vade yaklaştıkça
zaman değeri düşer.
ZAMAN DEĞERİ
![Page 72: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/72.jpg)
Opsiyona konu olan aracın fiyatlarındaki volatilite
çok yüksekte opsiyon primi de yüksek olur.
Tarihsel volatilite: Geçmiş zaman içindeki fiyat
hareketliliği
Zımni volalitile: Mevcut opsiyon primleri dikkate
alınarak piyasanın ilgili araca karşı yaklaşımının
tahmini
VOLATİLİTE
![Page 73: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/73.jpg)
Opsiyon primi peşin olarak ödendiğinden bu
paranın başka bir alanda kullanılması mümkün
olamaz.
Faiz oranları değiştiğinde opsiyon primleri
bundan etkilenir
FAİZ ORANLARI FARKLILIKLARI
![Page 74: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/74.jpg)
Alım Opsiyonu
Kazanç = Max [(P-E),0] – Opsiyon Primi
Satım Opsiyonu
Kazanç = Max [(E-P),0] – Opsiyon Primi
E = Kullanım fiyatı
P = Vade sonu spot fiyat
OPSİYON SÖZLEŞMELERİNDE
KAZANÇ HESABI
![Page 75: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/75.jpg)
Alım Opsiyonları
- Alıcı
- Yazıcı
Satım Opsiyonları
- Alıcı
- Yazıcı
KAR - ZARAR PROFİLLERİ
![Page 76: Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022061602/56813cad550346895da65908/html5/thumbnails/76.jpg)
Black - Scholes Opsiyon Fiyatlama Modeli
Call primi fonksiyonu
C (P, E, T, r, Q)
C = Call primi
P = Hisse senedi fiyatı
E = Kullanım fiyatı
T = Vade
r = risksiz faiz oranı
Q= Volatilite - Risk
OPSİYON FİYATLAMASI