Figurat Stilistike

FIGURAT STILISTIKE1. Figurat e kuptimit :krahasimi, personifikimi, antiteza, kontrasti, hiperbola, litoda, grotesku, simboli, paralelizmi figurativ.

2. Figurat e shqiptimit poetik (figurat tingullore dhe te intonacionit) :pyetja retorike, pasthirrma, apastrofa, reticenca (heshtja), pretericioni(tejkalimi), perseritja, epanastrofeja, epanalepsa, epifora, anafora, aliteracioni, paronomazia, onomatopeja, asonanca (zanoresia), kansonanca (bashketingelloresia), pauza (nderprerja).

3. Figurat e fjaleve dhe te shprehjeve :metafora, katakreza, metonimia, sinekdoka, ironia, sarkazmi, asteimi, paradoksi, oksimoroni, perifraza, epiteti, alegoria, eufemizmi, antonomazia.

4. Figurat e fjalorit poetik (te leksikut) :sinonimet, antonimet, homonimet, arkaizmat, neologjizmat, dialektizmat (krahinorizmat), barbarizmat (huazimet)FIGURAT E KUPTIMITKrahasimi

Krahasimi eshte venia balle per balle e dy dukurive,dy sendeve a dy frymoreve te ngjashem nga ana e jashtme,perte ndricuar me mire njerin prej tyre,per a bere me te gjalle e me te pasur mendimin.

Krahasimi eshte perqasje ose perafrim midis dy imazheve qe arrihet duke bashkuar fjalet perkatese me ndihmen e lidhezave.Eshte nje nga figurat me te thjeshta,sepse mjafton te vihen perballe fjalet qe shenojne dukuri,sende a frymore qe kane ngjashmeri dhe te lidhen me lidhezat :si,ashtu si,porsietj. per ta patur krahasimin.

Ne kete figure stilistike vihen perballe vecorite e dyta,ato qe bien ne sy dhe sherbejne per te vene ne pah ane te ngjashme,per ta ndricuar me mire njeren prej tyre,per ta shprehur me me shume gjalleri e pasuri mendimin.

Kur te dy krahet e krahasimit nuk jane dy fjale,por dy fjali,atehere krahasimi quhetsimilitudeosekrahasim i zgjatur.

Similitudevjen nga latinishtja similitude = ngjashmeri.

Personifikimivjen nga latinishtja persona = person.

Personifikomi eshte figure stilistike,me anen e te ciles sendit (ose kafshes) i vishen tiparet e njeriut,gjerat pa shpirt e pa vetedije paraqiten sikur mendojne,veprojne e flasin si njerez.

Shembull :

Valet me brigjebajne kuvendime.

(Llazar Siliqi - Mesuesi)

Ne kete rast perdoret personifikimi,sepse elementet materiale,valetdhebrigjet, paraqiten si qenie te gjalla e me vetedije dhe qe mund te shkembejne mendime.

Pervec personifikimit te mirefillte kemi edhe nje lloj tjeter qe quhetprozopope.

Prozopopejaben qe te flasin vetat qe mungojne, evokon te vdekurit , u jep atyre jete, levizje dhe te folur.

Shembull :

U ngrit fati i ShqiperiseSi i vdekuri nga varri,Mori udhen e Azise,Duke ikur si i marri.

(Naim Frasheri - Historia e Skenderbeut )

Ne kete pjese te poemes se mesiperme, Gjon Kastriotit te vdekur i jepen vecori te njerezve te gjalle,si te ecurit , te menduarit, te folurit.

Antitezavjen nga greqishtje antithesis = kundervenie, anti = kunder,thesis = vendosje,venie.

Antiteze perftohet duke vene balle per balle dy ane,dy gjendje,dy pamje,dy dukuri te kunderta,qe te dale me shprehes e me ne pah mendimi i autorit. Eshte perafrim i dy antonimeve.

Ajo qe del nga nje antiteze e bukur eshte e shpejte dhe e fuqishme si shkreptima qe shperthen nga takimi i dy ngarkesave te kunderta.Ashtu sic ka gjera qe ngjajne te krahasimi,po ashtu ka dhe gjera te kunderta te antiteza.

Ndryshe nga shkallezimi qe na jep kalim gradual ne rritje ose ne zbritje,te antiteza kemi nje kalim te shpejte dhe te menjehershem nga nje e kundert te tjetra.

Shembull :

Atje larg ne grykat madheshtoreMaleve,luginave atjeRrojne prate shqipet arberore ...Ti ne gjak te tyrevarrinkeOi pavarrosuriSkenderbe.

(Ismail Kadare - Varrimi i Skenderbeut)

Fjalet e nenvizuara perbejne antitezen.

Kontrastivjen nga frengjishtja contraste = ndryshim i madh, kundershti.

Kontrasti ndertohet duke vene perballe ne menyre te theksuar dy karaktere njerezore,dy sende a dukuri,por duke kundervene figura a tablo te tera,jo ane ane te vecanta,si te antiteza.

Kontrasti tregon nje kundershti te fuqishme,nje skajshmeri te dyfishte.Ajo qe i jep fuqi me te madhe kontrastit eshte se figuratvihen afer njera-tjetres.Midis antitezes dhe kontrastit nuk ka kufij te prere.

Per shembull :

Ne romanin ne vargje te Aleksander Pushkinit - Eugjen Onjegin, heroit kryesor Onjeginit,qe eshte i matur e gjakftohte, i vihet perballe nje shok gjaknxehte e shume i rrembyer sic eshte Lenski.

Ja nje shembull kontrasti nga letersia shqipetare :

Kur nenat tona halleshumtambeshtetnin kokat siper trungut,ajo porosiste ne vende te huajakolltuke te modes me te fundit.

Kur nenat tona stomak boshepunonin njezet ore ne dite,ajo urdheronte nje sherbetoreta krihte me kreher te florinjte.

(Ndoc Gjetja - Kontrast)

Per te dyja strofat,dy vargjet e para jane ne kontrast me vargun e trete e te katert.

Hiperbolavjen nga greqishtjahyperbol= hedhje pertej,zmadhim i tepruar.

Hiperbola eshte figure stilistike, qe ndertohet mbi bazen e zmadhimit jashte mase deri ne tepri te qenieve,sendeve a tipareve te tyre,per te bere pershtypje ose per te theksuar mendimin.

Te vepra "Historia e Skenderbeut" , kur flet per kthimin e Skenderbeut ne Kruje, Fan Noli shkruan :

" Ne mur,persiper vatres,varej nje shpate e koherave te vjetra qes'e ngre dot njeriu i sotem as me dy duar.Qe palla e Kastrioteve,e mbajtur brez pas brezi prej trimash qe nxori ajo dere e shkelqyer.Turqit shkelen dhe plackiten keshtjellen,por pallen s'e ngane,se asnje s'qe i zoti ta perdorte..."Ndersa per Skenderbeun thuhet ne menyre hiperbolike se e rrembeu shpatensikur te qe e lehte si pende, e ngjeshi ne brez dhe shkoi kaluar ne fortese.

Pjeset e nenvijezuara perbejne hiperbolen.

Litotavjen nga greqishtjalitots- zvogelim, thjeshtesi.

Litota eshte e kunderta e hiperboles dhe autori thote me pak,duke lene te kuptohet me shume.Litota perdoret per modesti, per druajtje dhe rrallehere edhe per ironi.

Shembull nga letersia artistike :Kur Skenderbeu kthehet ne Kruje,ai i drejtohet keshtu komandantit te keshtjelles :

E dini si kam luftuarper Sulltan' e per Turqinedhe qysh ai me ka shuarvellezerit e shtepine ?!

S'jane punera te lehtaketo qe jane punuar,dhe nuk rrine te fshehtaas jane per te harruar.

(Naim Frasheri - Historia e Skenderbeut )

Ne vargun "S'jane punera te lehta" kemi nje litote,sepse me fjalen (te lehta) nenkuptohet e kunderta :te renda.Gjithashtu edhe ne vargun: "As jane per te harruar", kemi nje litote dhe nenkuptohet : duhen kujtuar.

Pjeseza zdutese "as" sherben per t'i dhene kuptim me te plote litotes.

Groteskuvjen nga italishtjagrottesca- qe i ngjet shpelles;nga disa zbukurime te epokes se Rilindjes qe ishin te nderlikuara me kafshe e bime dhe qe imitonin modelet e piktutave te zbuluara ne rrenojat e Romes, me figura te vogla te nderthurura ne menyre te cuditshme.

Grotesku eshte nje menyre shprehjeje ose menyre paraqitjeje ne te cilen bashkohen ane te stermadhuara te vena ne kontrast te forte e te papritur,ose format me te perziera,te parregullta e te largeta te realitetit duke i shformuar deri ne perqeshje.

Ne grotesk del bashkeekzistenca shperthyese midis te qeshures dhe te qares,midis komikes dhe tragjikes,te ultes dhe madherishmes,te bukures dhe te shemtuares etj, duke u kundervene figurave me permasa ose me shtrirje teper shperpjestimore.

Grotesku si tip i vecante i shprehjes artistike gjendet me se pari brenda poetikes se mitologjise se lashte.Nga keto burime u ushqye letersia e shkruar me grotesk duke filluar nga poema "Iliada" dhe "Odisea" te Homerit etj.

Don Kishoti eshte nje figure groteske me karakter te nderlikuar e te dyzuar,misherim i marrezise njerezore,por edhe i heroizmit e vetemohimit per drejtesi.

Shembull:

Magjistari - thote Sojliu (nenkuptohet Don Kishoti),e beterizon te bukuren dhe e zbukuron te beterten.

(Migel Servantes - Don Kishoti i Mances)

Fjalet e nenvizuara perbejnegrotesk.

Simbolivjen nga greqishtjasumbolon- shenje konvencionale njohese,nje send i ndare me dysh,dy gjysmat e te cilit sherbejne si shenja njohjeje.

Simboli eshte nje figure me kuptim te dyfishte,e vila paraqet nje send,nje frymor a nje dukuri nepermjet nje sendi,nje frymori a nje dukurie tjeter,qe behet perfaqesues dhe ngjall lidhje te peraferta.Zakonisht ideja eshte abstrakte dhe simboli qe e perfaqeson ate eshte konkret,si p.sh paqen e simbolizon pellumbi.

Simbolquhet figura artistike qe personifikon ne te vertete me forcen me te madhe tiparet me karakteristike te nje dukurie,idene e saj vendimtare.

Shembull:

Harpagoni (personazhi kryesor i komedise "Kopraci" te Molierit ) eshte simboli i kopracise,Tartufi(personazhi kryesor i komedise "Tartufi" te Molierit) eshte simbol i hipokrizise.

Simboli ka dale nda paralelizmi figurativ,sepse eshte nje lloj paralelizmi,por gjysmak.Te simboli ana njerezore nuk shprehet,por lihet te nenkuptohet dhe shprehet vetem ana natyrore.Koncepti i simbolit eshte i afert me ate te alegorise dhe ne disa aspekte edhe me ate te metafores.Kur simboli humbet kuptimin e tij te pavarur,ai kthehet ne alegori.

Simboli u drejtohet me teper ndienjave,anes emocionale,ndersa alegoria i drejtohet mendjes se lexuesit,arsyes.Tek simboli theksohet cilesia mbizoteruese dhe nuk merren parasysh cilesite e tjera.

Shembull :

Te poezia "Himni i flamurit" e Fan Nolit,me fjalen "Flamur" nenkuptohet kombi shqiptar.

Paralelizmi figurativ

Paralelizemvjen nga greqishtjaparalletos- qe ecen krahas,prane njeri-tjetrit.

Paralelizmi figurativ este venia e nje dukurie te natyres perballe me nje gjendje shpirterore ose me nje veprim njerezor,zakonisht me ane ndertimesh sintaksore te ngjashme.

Edhe paralelizmi figurativ,ne trajten pohuese ose mohuese,eshte ashtu si personifikimi,nje figure e vjeter stilistike.Te dyja keto figura e kane origjinen tek marredheniet e njeriut te lashte me natyren,por duhet theksuar se personifikimi ngrihet mbi bazen e shkrirjes se natyres brenda njeriut,mbi bazen e njejtesimit te natyres me njeriun,mbi praktiken shpirtezuese te natyres.Ne personifikim eshte bota njerezore qe ndihmon te shprehen vecorite e botes materiale,vecori te natyres pa fund.Ndersa tek paralelizmi figurativ ndodh e kunderta: bota natyrore ndihmon per te shprehur ne menyre figurative e emocionale vecori te kufizuara te jetes njerezore.

Shembull paralelizmi figurativ pohues :

Perkulet qiparisi nga maja ne rreze,Po qan vasha mbi varrin e trimit.(Populli)

Ne kete rast eshte perdorur nje paralelizem figurativ,sepse kemi venie perballe me qellim figurativ emocional te vajzes me zemer te thyer nga dhimbja per humbjen e te dashurit,me perkuljen e qiparisit nga maja ne rreze prej stuhise se pameshirshme.

Figurat e shqiptimit poetik

Pyetja retorike

Mbiemri 'retorik' vjen nga greqishtjarhetoricos- i oratorit,qe ka te beje me gojetarine.

Pyetja retorike ndertohet duke pyetur,pa kerkuar pergjigje,per t'i dhene shprehjes ngarkese emocionale,per ta terhequr vemendjen e degjuesit a lexuesit.Ajo eshte shprehje e terthorte qe tregon habi,pakenaqesi,padurim,qortim,keqardhje etj. Kur bejme pyetje retorike "pse me hengre ne bese?" , ne nuk kerkojme pergjigje,por shprehim qendrimin tone ndaj veprimit te nje tjetri.

Kur autori per qellime te caktuara stilistike i pergjigjet vete pyetjes retorike,atehere nje pyetje e tille quhetsubjekcion.

Shembull :

Dhe armiqte e eger e kafshonin kufinjte,kafshonin supet e zhveshura,te zbehta t'Atdheut,Atdheut nga ethet e uria i erreshin sytedhe ngrihej,duke u lekundur,harronte urine,shkonte te maste kufinjte neper nate.Me meter?Me jard ?Jo,Me pushken e gjate.

(Ismail Kadare - Perse mendohen keto male)

Pasthirrmaose thirrja eshte nje shperthim poetik i ndjenjave,qe sherben per t'i bere me prekese fjalet.

Shembull :

Ah,moj Shqiperi e mjere !(Naim Frasheri - Historia e Skernderbeut)

Ne ato raste kur me ane te nje pasthirrme shprehet nje deshire e thelle,nje urrejtje e fuqishme,nje pasion i zjarrte,nje lakmi e forte, figura quhetopatacion.Opatacione te bukura ka perdorur Migjeni.

O, si nuk kam nje grusht te forteT'i bie mu ne zemer malit qe s'be zan,Ta dije dhe ai se c'domethane i dobetN'agoni te perdihet si vigan i vrame.

(Migjeni - Recital' i malsorit)

Apostrofavjen nga greqishtjaapostrophe- ndryshim drejtimi,shmangie,nga apo - larg, strophe - kthese.

Apostrofa eshte figure stilistike,me te cilen u drejtohemi ose therresim sikur t'i kishim prane njerez te gjalle ose te vdekur, a gjera te aferta ose te largeta

Shembull :

Lamtumire, o mori Shkoder !Lamtumire, o ti Cukal !Zhduket Buna nen nje koder,zhduket Drini nen nje mal.

(Ndre Mjeda - Lamtumire)

Retienca(heshtja)

Retiencevjen nga latinishtjareticentia- heshtje.

Retienca perftohet duke e keputur menjeher mendimin,zakonisht para nje fjale ose shprehjeje me peshe, me qellim qe te nenkuptohet vazhdimi i tij.

Fjalia e nderprere lexohet me intonacion te lene pezull dhe perjetimi ose ironia merr fuqi me te madhe.

Shenohet zakonisht me tri pika ( ... )

Shembull :

Dikush trokiti ne dere ...- Kush a ?- A po na fal ndoj send zoje?- Zoti te dhashte !- Na fal ndaj send , te dhashte zoti shendet ...- Hajt ! Zoti te dhashte.

(Migjeni - Zoti te dhashte)

Pretericioni( tejkalimi )

Pretericionvjen nga latinishtjapraeteritoi- kalim pertej, kapercim pa e permendur.

Pretericioni le ne heshtje per t'u nenkuptuar dicka,por pastaj e permendme hollesi ate qe nuk u tha para heshtjes.Eshte formule,permes se ciles thuhet se nuk do sshprehet ajo,qe do te dale me tej ne fjali me me fuqi.

Ndersa nereticencekemi te bejme me nje figure sugjestive te drejtperdrejte qe le ne heshtje per te folur me me fuqi,perkundrazi nepretericionkemi te bejme me nje figure te terthorte,sugjestive e ngacmuese qe mohon per te pohuar me force.

Shembull pretericioni :

Gjimon topi ... jo! Midja nga uria.

(Migjeni - Moll' e ndalueme)

Perseritjaeshte rimarrja,togfjalesha e fjalive te njejta,qe sherben per te forcuar shprehjen artistike , per te theksuar , per te vene ne pah, ose per te percjelle vecantine e nje gjendjeje emocionale a psikologjike.

Perseritja i jep edhe prozes ritem,kur sherben per ta organizuar tekstin.

Kur Migjeni thote: "Qeshu,Rini !Qeshu! Bota asht e jote" te poezia "Kanga e rinise",ai perdor perseritjen me fjalen "qeshu" .

Epanastrofejavjen nga greqishtjaepanastrof- rikthim, ngaepana- serish dhestrof- kthim, rrotullim.

Kur nje ose disa fjale e fundit te vargut a te nje fjalie perseriten ne fillim te vargut a fjalise qe pason, perseritja quhetepanastofe.

Shembull :

Sot u pame e sot u ndameDhe nuk thame dot nje fjale:Kur u ndame vame eqame,Qameme ca lot te vale.

( Lasgush Poradeci - Sot u pame.Kenge)

Fjalet e nenvizuara perbejneepanastrofene.

Kjo figure stilistike quhet ndrysheanadiloze( prej greqishtesanadiplosis- dyfishim)

Epanalepsavjen nga greqishtjaepanalepsis- perseritje, rimarrje.

Epanalepse kemi kur nje fjale a shprehje e fillimit te nje vargu perseritet ne fund te atij vargu.

Shembull :

Kurbeti,shoke,kurbeti,Kushvate e nuk mbeti?

(Andon Zako Cajupi - Kurbeti )

Fjala "kurbeti" qe perseritet ne fillim dhe ne fund te vargut quhetepanalepse.

Epiforavjen nga greqishtjaepiphora- shtese.

Epifora eshte perseritje e po atyre mjeteve ne fund te vargjeve a fjalive per t'u dhene ngarkese emocionale.

Epifore quhet edhe vargu i fundit qe sherben si mbyllje ose si refren pas cdo strofe.

Shembull :

Syte e mi kane pareRrezellimin e vesesDhe kane qare.

Kane pareDashurine e verteteDhe kane qare.

Kane pareVdekjen e ndershmeDhe kane qare.

Syte e mi,Kush i pa dhe qau ?

(Beatrice Ballici - Syte e mi )

Fjalet e nenvizuara janeepiforepasi perseritja e tyre ne fund te vargjeve sherben per t'i permbyllur se bashku mendimet e shprehura.

Anaforevjen nga greqishtjaanaphora- nxjerrje lart.

Anafora eshte perseritja e nje fjale a nje togu ne fillim te dy a me shume vargjeve ose frazave.

Shembull :

Ato te mirat,ato te bardhat,ato te dlirat,ato te dashurat,ato te emblat,ato te fortat,ato te drejtat,ato shqipe mali,ato thelleza fushe,ato shamizeza,ato shamikuqe,ato gjumelehta,ato flokethinjurat,ato prehernxehtat.

( Abdullah Thaci Peje - Nenat tona )

Perseritja e fjales "ato" ne fillim te vargjeve quhetanafore.

Ne ato raste kur kemi perseritje ne fillim dhe ne fund te vargut si dhe ne fillim te vargut te ri, figura stilistike quhetsimplote. ( vjen nga greqishtjasumplok- pleksje,gershetim,thurje )

Shembull :

Me humbi,shoke me humbi,Me humbi gushepellumbi,Humbi e s'duket gjekundiVate e vjen buze lumi.

(Thimi Mitko - Bleta shqiptare)

Ndersa ne keto raste kur perseritja eshte e perzier,pa vende te caktuara ne fjali apo ne vargje, quhetpolitononqe ne greqisht do te thotee shumellojte.

Shembull :

Nji alternative ... nje alternative me dy fytyra,sic jane te gjitha alternativat.Tue u krue mbas veshit,rri njeriu perpara alternatives.

( Migjeni - Sokrat i vuejtun apo derr i kenaqun)

Aliteracionivjen nga latinishtjaalliteratio- prane+shkronja.

Aliteracioni eshte perseritja e bashketingelloreve te njejta prane e prane ne te njejtin varg per shprehesi tingullore.Aliteracionet krijojne bukur tingellimin e brendshem ne trupin e vargut.

Shembull :

Vijnevashatvalle-valleGushe e gji stolisura.

(Lasgush Poradeci - Vallja e luleve)

Perseritja e bashketingellores "v" disa here ne vargun e pare quhetaliteracion.

Paronomaziavjen nga greqishtja paronomazia e perbere ngapar- afer,onomazo- quaj. (afer_quaj)

Eshte figure stilistike qe krijohet duke vene afer ne nje fjali ose ne nje varg dy fjale me perberje tingujsh te ngjashem, por me kuptim te ndryshem.

Paronomazia ndryshon nga aliteracioni,sepse te aliteracioni tingujt ose rrokjet perseriten ne fjale qe vijne njera pas tjetres.

Te paronimazia tingujt e ngjashem mund te jene te tipit zanor ose bashketingellor : misherim-mesherim, afroj-ofroj etj.

Onomatopejavjen nga greqishtjaonoma- emer,poieo- bej,krijoj.

Eshte fjale tingullimituese ose pershkrim i dukurive a i sendeve,duke shfrytezuar imitimin e zhurmave e te zerave.Fjalet paf-puf, bam-bum etj. janeonomatopeike.Fjalet tingullimituese sherbejne per te pasuruar fjalorin e gjuhes.Fjalet jane formuar nga psthirrmat ose onomatopete jane : feshfeshe,feshferime,bubullime,belbezoj,ange,uu rit,derderllit,ferferllon,gurgullon,pupthi, etj.

Asonanca(zanoresia)

Asonancevjen nga latinishtjaadsonare- bashketingellon, i pergjigjet nje titulli.

Eshte rime jo e plote e dy a me shume vargjeve,qe kane te njejta vetem zanoret e theksuara dhe zanore te tjera te fjaleve fundore.Ndonese me rrale,asonanca mund te shfaqet edhe ne zanore te perseritura brenda vargut.Perdoret per te arritur pelqim tingullor ose tingellim te kendshem.

Shembull :

Sinan Malua cepeverdheVrit e prit n'ata levende.

(Populli)

Shkronjat e nenvizuara perbejneasonance,sepse zanoret jane te njejta,ndersa bashketingelloret ndryshojne.

Konsonanca(bashketingelloresia)

Konsonancevjen nga latinishtjaconsonantia- bashketingellim.

Konsonanca ose disonanca eshte rime jo e plote,kur fjalet e rimuara, duke filluar nga theksi i fundit ritmik,kane te njejta vetem bashketingelloret,ndersa zanoret i kane te ndryshme.

Shembull :

Mos e shit martinenMe shemtue krahunJam hala e reS'mund ta mbaj gjahun.

(Populli)

Ne dy vargjet e para kemikonsonance,sepse jane te njejta bashketingelloret,por jane te ndryshme zanoret.

Pauza(nderprerja)

Pauzevjen nga greqishtjapausis- nderprerje, ndalese.

Eshte ndalimi i zerit,nderprerja e ligjerimit per te ndare fjalet ose fjalite jo thjesht per nevoje frymemarrjeje, po per dallim ritmi a kuptimi.

Shembull :

Dikur ne ishim te dysi qielli me detin;Kur mvrenjtej njeri, nxihej tjetri;kur kthjellohej njeri, kalterohej tjetri.

( Fatos Arapi - Mos me urre )

Ne leximin e kesaj strofe,behen pushime te shkurtra ritmike qe perbejnepauzen.

FIGURAT E FJALEVE E TE SHPREHJEVE

Metafora

Metaforevjen nga greqishtjametaphore- tejbartje,transport.

Eshte quajtur nga greket e vjeter mbreteresha e tropeve.Ajo emerton nje send a nje dukuri me emrin e nje sendi a dukurie tjeter qe i ngjan.Pra, metafora eshte perdorimi i nje fjale ne nje kuptim te ngjashem,por te ndryshem nga kuptimi i saj i zakonshem duke e lidhur me je fjale tjeter, pa te cilen nuk do te perdorej ne menyre asnjanese.Shume teoriciene e percaktojne metaforen si krahasim te shkurtuar,ku shprehet vetem pjesa e dyte e tij.Studiues te tjere e quajne metaforen mbartje kuptimi,si zevendesim te kuptimit te nje fjale tjeter nga nje fushe e botes qe na rrethon,ne nje fushe tjeter.Meqenese dukurite dhe sendet e botes mund t'i ngjajne njera-tjetres nga ane te nfryshme,kemi edhe lloje te ndryshme metaforash te shprehura :-me folje(udhadredhon, detiqeshte,-me emra(telate zemres, ai eshtecakall)-me mbiemra(deti terbuar)- etj.

Metafora mbiemer quhetepitet metaforik.

Katakreza

Katakrezavjen nga greqishtjakatakresis- shperdorim (kata- kunder,kresis- perdorim )

Eshte nje lloj metafore,kur perdorim nje fjale a shprehje ne rastin kur nuk e ka gjuha nje fjale te zakonshme.Pra, ne ato raste kur metafora perdoret nga nevoja se mundon fjala emertuese per objek a dukuri.

Shembull :

gjuhete flakes,dorezae deres,qafae kepuces ,kurrizii malit ... etj.

Kjo lloj metafore quhetkatakreze.

Metonimia

Metonimivjen nga greqishtjametonymia- nderrim, zevendesim emri.

Eshte nje fjale e figurshme, qe perftohet duke zevendesuar nje emer te nje sendi, te nje frymori a dukurie me nje emer tjeter , qe ka lidhje me te nga prania e perbashket ne kohe, ne hapesire, si rrjedhim, si shkak.

Metafora tregon bartje kuptimi te nje fjale tek nje tjeter sipas disa ngjashmerive, te metonimia zhvendosja kuptimore bazohet ne raporte te caktuara vartesie midis termit te pare dhe termit te figurshem qe i perkasin se njejtes fushe kuptimore.

Te metonimia kuptimi i figurshem fshin kuptimin e pare.

Shembull :

Nese themi " i ka hyre lepuri ne bark" ne kete rast eshte perdorurlepurisi emer konkret ne vend te frikes si emer jokonkret (abstrakt).

Kjo eshte nje lloj metonimie kur perdoret emri konkret ne vend te emrit jokonkret.

Sinekdoka

Sinekdokevjen ga greqishtjasynekdokhe(syn- bashke dheekdekhomai- kuptoj, marr vesh )

Eshte te perdorurit e nje fjale per te shprehur nje ide me te gjere ose me te ngushte se kuptimi qe ka fjala e perdorur, eshte ndryshimi i kuptimit si marredhenie sasie.

Shembull :

Ti c'me thua e une c'them !SIkur kemi shume djem !Me Gjine mbeti kjodere!

( Andon Zako Cajupi - 14 vjec dhender )

Ne vargun e trete eshte perdorurderane vend te shtepise ( Me GJine mbeti kjo shtepi )duke u perdorur pjesa per te teren.

Figura stilistike e ndertuar eshtesinekdoka.

Ironia

Ironivjen nga greqishtjaeironeia- tallje e fshehur, shtirje.

Eshte tallje e holle dhe e fshehur me intonacion lavderues, qe nenkupton te kunderten.Eshte perdorimi i fjales me kuptimin e antonimit te saj.

Shembull :

Fale zotave,fatkeqesia ime ia kalon shpreses ...

(Euripidi - Andromaka)

Ne kete rast kemi perdorur ironine sepse Oresti falenderon zotat per faktin se fatkeqesia e tij eshte me e madhe se shpresa.

Ketu kuptimi i vertete eshte i kunderti.

Sarkazmi

Sarkazemvjen nga greqishtjasarkasmos(sarkazo- kafshoj , "shqyej mishin " )

Eshte ironia shume e hidhur, therese, demaskuese dhe e pameshirshme.

Shembull :

Mjerimi gjithashtu len edhe ne trashegim- jo vec neper banka dhe ne gja te patundshme,por eshtrat e shtrembta e ne gjoks ndoj dhimbe ...

( Migjeni - Poema e mjerimit )

Ne kete rast kemi te perdorur sarkazaem , sepse Migjeni, me nje tallje te hidhur e plot vrer, thekson se njerimi nuk le si trashegim pasuri te ndryshme, por vetem eshtra te shtrembra e dhimbje ne gjoks.

Asteizmi

Asteizemvjen nga greqishtjaasteismos- hoke, fjale therese.

Eshte figura stilistike, me anen e se ciles qortojme ose shajme, me qellim qe te lavderojme.Pra,eshte e kunderta e ironise.

Shembull :

Gjyshet tane, eh. pacin drite,njerez koketrashe, kurgja s'kane dijte ...Ata te mjeret s'kane dijte atehereas "buon giorno" as " kali spera"

(Filip Shiroka - Si po prishet gjuha shqipe )

Paradoksi

Paradoksvjen nga greqishtjaparadokson- i papritur, kunder mendimit te zakonshem.

Eshte gjykim origjinal i papritur, qe bie ne kundershtim te hapur me mendimin e pergjithshem, por ne thelb perputhet me te verteten.Nje pohim i tille ndertohet mbi bazen e njeoksimoroni.

Shembull :

Do t'te vrasim,Jesu, se te kemi baba,Do t'te varim,Mesi,se te kemi usta,Se s'ke dashur as jete,as martese,as para.Kryqezoje,Pilat,ne Kalvar, Golgotha !

( Fan Noli - Marshi i kryqezimit )

Ketu kemi te perdorur paradoksin, sepse nuk mund te vritet njeriu qe e ke baba, qe e ke usta, (udheheqes te ndershem) etj.

Oksimoroni

Oksimoronvjen nga greqishtjaoksymoron- i krisur, i luajtur mendsh.

Oksimoroni i ngjan paradoksit, eshte nje antiteze e llojit te vecante, ne te cilen bashkohen kuptime te kunderta dhe del nje kuptim i ri.Eshte vendosje marredheniesh sintaksore ( bashkerenditje, percaktim, etj) midis dy antonimesh.

Shembull :

qetesi shurdhuese, paqe e pergjakur, corganizim i organizuar, etj .

Perifraza

Perifrazevjen nga greqishtjaperiphrasis- te folur terthorazi (peri- terthorazi ,rrethFrasis- menyre te foluri )

Grup fjalesh ose fjali qe shpreh dicka, e cila mund te jepej me shkurt ose me nje fjali.Perdoret per ta thene dicka me te kuptueshme, per t'i rritur shprehesine duke vendosur lidhje te tjera, por edhe si eufemizem e bishtnim.

Shembull :

ne vend te themideveja- themianija e shkretetiresduke perdorurperifrazen.

Perifraza eshte nje lloj metonimie, sepse emerton nje send a frymor me nje tjeter, por ndersa te metonimia ose sinekdoka nje send,frymor a dukuri emertohet shkurt ose me nje fjali, tek perifraza ky emertim behet me dy ose me shume fjale.

Epiteti

Epitetvjen nga greqishtjaepitheton- shtojce, venie persiper.

Epiteti eshte nje fjale percakutuese, zakonisht mbiemer, qe i shtohet nje emri per t'i pasuruar kuptimin, duke i dhene bukuri artistike, duke shprehur nje vleresim, nje qendrim nga autori,ose duke i vene ne dukje nje ane.Ne pergjithesi epitetet jane metafora te shprehura me mbiemra,por epiteti mund te shprehet dhe meemra, ndajfolje, pjesore te foljeve, etj. Jo cdo mbiemer eshte epitet.

Kur themi "muri i bardhe" mbiemri "i bardhe" nuk eshte epitet,sepse shenon nje tipar te natyrshem qe tregon ngjyren,ndersa kur themi zemra " e bardhe", mbiemri " e bardhe" eshte epitet,sepse eshte perdorur ne menyre figurative,nuk tregon ngjyre ,por cilesi.

Perdoret edhe nje lloj epiteti me nje kuptim te caktuar qe del bashke me emrin sa here qe ky perdoret me nje kuptim te caktuar.Ky lloj quhet epitet i perhershem ose i ngulitur ( i ngulur)

Shembull :

Akilkembeshpejti,dhelpradinake, tokae zeze, etj.

Alegoria

Alegorivjen nga greqishtjaallegoria,ngaallos- tjeter dheagereia- flas, them, d.m.th te folur per ta kuptuar ndryshe.

Alegoria eshte nje paraqitje e terthorte ose shprehje,prapa se ciles nenkuptohet nje domethenie tjeter; metafore e zgjeruar.Hartime letrare,qe ndertohen mbi bazen e alegorise,jane fabulat dhe parabolat.Alegoria ka lindur nga paralelizmi midis jetes se njeriut dhe natyres e jetes se kafsheve.Ne krijime alegorike dhelpra perfaqeson njeriun hileqar e dinak,ujku njeriun e keq, etj.NJe nga arsyet per krijimin e alegorise ka qene pamundesia per te folur hapur e per te thene te verteten.Krijime te bukura alegorike jane fabulat " Dy qete dhe ujku " te Naim Frasherit, " Ujku dhe qengji " te Cajupit, etj.

Alegoria ndertohet mbi bazen e simboleve. "Vaji i bilbilit" i Ndre Mjedes eshte nje krijim alegorik i ndertuar mbi bazen e simboleve (bilibilisimbolizon shqiptarin e roberuar,kafazipushtimin turk)

Disa fjale te urta(alegorike)

1. Vjen zogu i blere e ndjek zogun e lere.2. Molla e mire shitet edhe naten.3. Nata eshte e ujkut.4. Mos shkel ne derrase te kalbur.5. Muri ka veshe dhe gardhi ka sy.6. Thelleza ne mal, tigani ne zjarr.7. NJezet kali, dyzet samari.8. Nje here i bie trungjet lumi.9. Ne pemen me kokrra qellohet me gure.10. Shihi turine, pa vari kusine.11. Kush hedh kemben bosh, bie perposh.12. Mos u krekos me celesat e kashtes.13. Kush do qe te kepute trendafilin, nuk duhet t'u vere veshin gervishtjeve.14. Bletet kane mjalte ne goje por thumba ne bisht.15. Per te marre mjalte mos thyej kosheren e bleteve.16. Me mire nje harabel ne dore se sa nje pellumb mbi cati.17. Cilido qe mendon se te gjitha frutat piqen se bashku si luleshtrydhet, nuk di gje per vreshtin.18. Enet kur jane bosh bejne shume zhurme.19. Eshte e lehte te hedhesh nje pike uje ne oqean, por eshte e pamundur ta nxjerresh ashtu sic qe,te paperzier , te pashtuar dhe te pazvogeluar.20. Fryti i pjekur nuk ruhet lehte.21. Ai qe do te haje arren, duhet te thyeje me pare levozhgen.22. S'ke c'i ben gomarit, i bie samarit.23. Mikut dhe peshkut pas tri ditesh fillon t'u vije era.24. Pyka can drurin.25. Dardha e ka bishtin pas.

Eufemizmi

Eufemizemvjen nga greqishtjaeuphemismos- fjale ogurmire.

Eufemizma quhen zakonisht gjithe ato fjale e shprehje,qe zevendesojne fjale te vrazhda e te pahijshme me fjale e shprehje me te lehta e me te buta.Tek eufemizmi ndryshohet forma e shprehjes pa u ndryshuar asgje nga permbajtja e saj.Praktikimi i shprehjeve te lehta per dukuri te renda e te egra ka qene rrjedhoje e pafuqise se njeriut ndaj forcave shkaterruese te natyres,kur natyra sundonte pothuajse per cdo gje mbi njeriun.Njeriu me fjale i merrte me te mire fuqite e fshehta e te egra te natyres.

Shembull :

Eufemizmi eshte edhe emertimi i kepit qe ndodhet ne jug teAfrikes si Kepi i Shpreses se mire.

Antonomazia

Antonomazivjen nga greqishtjaantonomazo- nderroj emrin.

Eshte figure stilistike qe perftohet duke zevendesuar nje emer te pergjithshem me nje emer te pervecem, i cili eshte bere misherim i nje vetie nga historia, letersia, etj. ose nga anasjelltas,nje emer i percecem zevendesohet me nje titull, me nje togfjalesh,me nje epitet etj.

Shembull :

Emri i pergjithshemkopraczevendesohet me emrin e pervecem Harpagon (Harpagoni eshte personazhi kryesor i komedise "Kopraci" te Molierit,sic e kemi theksuar me lart)

FIGURAT E SINTAKSES POETIKE

Inversioni (anasjella)

Inversionvjen nga latinishtjainversione- te vendosurit gjetke,nga ana e kundert. Quhet edhehiperbate.Shqip perkthehet : anasjelle.

Anasjella eshte zevendosja artistike e fjaleve kundrejt rendit te tyre te zakonshem sipas sintakses, permbysja e renditjes se tyre ne fjali per qellime te caktuara poetike dhe shprehese.

Shembull :

E dashuramemedhe,Te dua dhe kshtu si je !Po kur te te shoh te lireDo te te dua me mire.

(Andon Zako Cajupi - Roberia)

Ne kete rast autori ka nxjerre mbiemrin para emrit per ta theksuar ate me me force, pra fjala e nenvizuar "e dashura" eshte anasjelle.

Konversioni (kthesa)

Konversion vjen nga latinishtjaconversio- nderrim,kthese.Quhet edherefren(qe vjen nga frengjishtjarfrain- perseritje ).

Eshte perseritje e nje ose disa vargjeve,kur pas disa fjaleve,zakonisht pyetese,jepet e njejta pergjigje e shkurter.

Shembull :

O moj Shqiperiz' e dashur,memedheTe shoh me buze te plasur,si mesheh.

(Andon Zako Cajupi - Shqiptar)

Fjalet "memedhe" dhe "si me sheh" perbejnekonversionin,sepse pas nje vargu pak a shume te gjate jepet nje pergjigje e shkurter qe sherben si kthese , duke bere qe te marrim edhe fryme gjate leximit.

Enumeracioni (numerimi artistik)

Enumeracionvjen nga latinishtjaenumeratio- numerim.

Eshte renditja njera pas tjetres e fjaleve,qe kane lidhje nga kuptimi. Kur Naim Frasheri te poema "Bageti e bujqesi" shkruan :

" Kinishembinj,qerxhe,lisa,lumenjdhedeborene gji, persiperlulezegjethedhe brendaargjendeflori" ai perdor enumeracionin sepse permend (numeron) dhe rendit njera pas tjetres fjalet shkembinj,gerxhe,lisa,lumenj,debore,lulez,gjethe,a rgjend e flori.

Gradacioni (shkallezimi)

Gradacionvjen nga latinishtjagradatio- shkallezim.

Eshte renditje fjalesh a sinonimesh (se paku tri), qe e japin nje mendim, nje veprim ose nje peisazh shkalle - shkalle , duke e ngadalesuar ose duke e forcuar , ne zbritje apo ne ngjitje.

Shembull gradacioni zbrites :

Valimi i anijes se lehteQetohet,ndalohet,mbaron...

(Lasgush Poradeci - Gjeniu i anijes)

Ne kete shembull gradacioni (shkallezimi) jepet me ane te foljeve qetohet, ndalohet, mbaron duke filluar nga fjala me e forte drejt se butes.

Elipsa

Elipsevjen nga greqishtja e vjeterelleipsisdhe do te thote mungese.

Eshte figura stilistike qe krijohet, kur heqim nga teresia e tekstit ndonje fjale a pjese, e cila nenkuptohet, pa prishur kuptimin, me qellim qe t'i japim shprehjes me shume gjalleri, hijeshi a shpejtesi.Kjo figure perdoret me teper ne poezi dhe ne dramaturgji.

Shembull nga letersia artistike :

Laberia, -hakerrim e rrepte i maleveperqark,Shkembinj - shume, shume,Toke - fare pak.

(Fatos Arapi - Balade per Muco Matohitin)

Ne kete rast kemi perdorim teelipses,sepse jane hequr foljet, te cilat nenkuptohen nga konteksti.

Pleonazmi

Pleonazemvjen nga greqishtjapleonasmos- teprim.

Eshte figura stilistike qe perftohet nga perdorimi i fjaleve te teperta, me kuptim te njejte ose shume te afert,duke e forcuar mendimin ose duke e bere m bindes. Kur kemi " levizi qerpikete syve" eshtepleonazme,sepse mjafton te thuash " levizi qerpiket " per te kuptuar qe ai "levizi qerpiket",sepse vetem syte kane qerpike.

Gjithashtu kur themi " e prishafare" dhe "fiksfare", fjala "fare" eshte pleonazme,mbasi eshte e tepert.

Kur themi " e prisha " dhe " fiks " s'ka nevoje te perdoret fjala " fare ", megjithese sherben per perforcimin e mendimit.

Asidenti

Asidentvjen ngagreqishtjaasyndeton- i palidhur (a- mohuese,sydein- lidh, bashkoj )

Eshte figura stilistike,ne te cilen me qellim lihen menjane lidhezat per t'i dhene shprehjes gjalleri e intonacion te shpejte.

Shembull:

Nena,motra,nusja dalin,Ngrehin krahet qe ta ndalin ...

( Fan Noli - Rend or Maratonomak )

Ne keto vargje nuk jane perdorur lidhezat, por jane perdorur presjet duke perdorurasidentin.Ashti si Maratonomaku qe vrapon per te shpure sa me shpejt lajmin e gezuar te fitores,ashtu sic dalin me shpejtesi dhe nga njera pas tjetres nena, motra dhe nusja, po ashtu edhe vargu pa lidheza ecen me ritem te shpejte e te vrullshem.

Polisidenti

Polisidentvjen nga greqishtjapolisyndeton- shume lidheza.

Eshte figura stilistike qe perfitihet nga perdorimi i shume lidhezave, duke e ngaterruar ecjen e frazas per theksim.

Shembull :

Nje foshnje ndane rruges rrinte...Enjerezit shkonin mizeri...Efoshnja qante,ulerinteEs'i afrohej asnjeri...

Ekish uriekish ftohteE,ku ta dish se cfare kerkonteS'dilte askush ta mbante ngrohte,Nga thonjte e vdekjes ta shpetonte.

Papritur turmes mespermesDikush i raeprane iu qasEmori foshnjen me kujdesEi kendoi ne vesh me gas.

(Musa Vyshka - Dje)

Perdorimi i vazhdueshem i lidhezave qe jane nenvizuar perbejne figuren stilistike te polisidentit,sepse perseritja e lidhezave ben q fjalite te marrin nje ecje me te ngadalte. Nepermjet ngadalesimit te ritmit qendrohet per nje kohe me te gjate mbi fjalet, nenvizohen e theksohen me me shume force ato.

Kiazma

Kiazmevjen nga greqishtjahiazmos- kryqezim.

Eshte figure stilistike qe krijohet nga permbysja e gjymtyreve,nga vendosja e tyre ne forme te anasjellte, por duke ruajtur rendin sintaksor. Kjo figure eshte nje perftese me shume efekt si loje gjuhesore.

Shembull :

Lufta per burrat eshte e burrat per lufte jane.

(Bilat Xhaferri - Krastakraus)

PAGE 1