EditörDr. Öğr. Üyesi H. Gamze HASTÜRK

Yaza

rlar

ÇEVRE EĞİTİMİ

Prof. Dr. Alev DOĞAN Doç. Dr. Ece Ümmü DEVECİ Doç. Dr. Aslı GÖRGÜLÜ ARI Doç. Dr. Meryem Nur AYDEDE Doç. Dr. Ayşe SERT ÇIBIK Doç. Dr. Serkan BULDUR Dr. Öğr. Üyesi Aycan BULDUR Dr. Öğr. Üyesi Güliz KARAARSLAN SEMİZ Dr. Öğr. Üyesi Çağdaş GÖNEN Dr. Öğr. Üyesi H. Gamze HASTÜRK Dr. Öğr. Üyesi Çiğdem ÇINGIL BARIŞ Dr. Öğr. Üyesi Pınar FETTAHLIOĞLU Dr. Elvan İNCE AKA Dr. Buket BALLIEL ÜNAL

Ankara

2019

ii / Çevre Eğitimi

ÇEVRE EĞİTİMİ Editör: Dr. Öğr. Üyesi H. Gamze HASTÜRK ©Tüm Hakları Saklıdır. 2019. Bu kitabın Türkiye’deki basım, yayın, satış hakları Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti.‘ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri herhangi bir bilgi depolama ve erişim sistemiyle, mekânik, elektronik, fotokopi, manyetik veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, aktarılamaz, dağıtılamaz. Yayıncı Sertifika No : 16003 Matbaa Sertifika No : 13268 ISBN : 978-605-170-284-1 Kapak Tasarımı : Göksel ÇAKIR Mizanpaj : Göksel ÇAKIR Dil Kontrol : Göksel ÇAKIR Baskı : Sözkesen Matbaacılık Adres : İvedik OSB 1518. Sokak Mat-Sit İş Mrk. No: 2/40 Yenimahalle-ANKARA Tel : 0 312 395 21 10 KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI HASTÜRK, H. Gamze ÇEVRE EĞİTİMİ Anı Yayıncılık, Ankara/ Türkiye 2019, 1. Baskı, xx+412 sf., 16x24 cm ISBN: 978-605-170-284-1 Eğitim, Çevre, Çevre Eğitimi Canlı, Hücre, Beslenme, Metabolizma, Ekolojik, Popülasyon, Ekosistem, Çevre Sorunları, Ozon Tabakası, Sera Gazları, Küresel Isınma, Hava Kirliliği, Geri Dönüşüm, Atık, Biyoçeşitlilik, Endemik, Çevre Okuryazar-lığı, Sürdürülebilirlik, Fen, Bilim, Teknoloji, Botanik, Hayvanat Bahçesi, Otantik Anı Yayıncılık Kızılırmak Sokak 10/A Bakanlıklar/Ankara Tel: 0 312 425 81 50 pbx e-posta: aniyayincilik@aniyayincilik.com.tr http://www.aniyayincilik.com.tr A harfinin evrimi

ÖN SÖZ

Yaşadığımız Dünya bizlere miras değil gelecek nesillere bırakacağımız bir emanettir. Bu emanete en iyi şekilde sahip çıkmak ve sürdürülebilir hale getir-mek sağlıklı ve huzurlu bir dünyada yaşamamız için oldukça önemlidir. Bu ne-denle nesilleri çevre konusunda bilgili, bilinçli ve davranış boyutunda da etkili bir şekilde yetiştirmek için eğitim sistemimize önemli görevler düşmektedir. Eğitim sistemimizde en önemli rolü üstlenen öğretmenlerimiz de çevre eğitimi konusunda donanımlı olurlarsa yetiştirecekleri öğrenciler de bilinçli ve duyarlı olurlar.

“Çevre Eğitimi” kitabı içerisinde; canlıların ortak özellikleri, temel ekolojik kavramlar, ekosistem ekolojisi, çevre sorunları, enerji kaynakları, geri dönü-şüm, biyolojik çeşitlilik, sürdürülebilirlik, öğretim programlarında çevre eği-timi, çevre eğitiminde kullanılan yöntem-teknikler, çevre eğitiminde okul dışı öğrenme ortamları ve otantik öğrenme konularıyla birlikte derslerde kullanı-labilecek örnekler yer almaktadır.

Bu kitap, okul öncesi, sınıf öğretmenliği ve fen alanlarındaki öğretmen aday-ları, öğretmenler ve akademisyenlerin yararlanmaları amacıyla hazırlanmıştır. Kitabımızda emeği geçen tüm yazarlara ve kitabın ortaya çıkmasında bizlere destek veren ANI Yayıncılık ailesine de teşekkürlerimizi sunarız.

Kitabımıza ilişkin önerilerinizi hanifegamze.yalvac@gop.edu.tr adresine bildi-rebilirsiniz.

Editör Dr. Öğr. Üyesi Hanife Gamze HASTÜRK

2019

YAZARLAR HAKKINDA

Dr. Öğr. Üyesi H. Gamze HASTÜRK

1984 yılında Edirne’de doğmuştur. İlk, orta ve lise eğitimini sırasıyla, Nuri Örs İl-kokulu, Rami Ortaokulu ve İstanbul Pertevniyal Anadolu Lisesinde tamamlamış-tır. 2002-2006 yılları arasında Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Fen Bilgisi Öğretmenliği ABD’ndan mezun olduktan sonra özel ve MEB’e bağlı devlet okul-larında 2 yıl süre ile öğretmenlik yapmıştır. 2008 yılında Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Fen Bilgisi Eğitimi Programı’nda yüksek li-sansını tamamlayan yazar, aynı yıl Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Fa-kültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği ABD’nda öğretim görevlisi olarak çalışmaya başlamıştır. 2013 yılında Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Fen Bilgisi Eğitimi BD’nda doktora eğitimini tamamlamıştır. Halen Gaziosmanpaşa Üniver-sitesi Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği ABD’nda görevine devam etmektedir. Yazarın başlıca araştırma alanı çevre eğitimi ve otantik öğrenme olup yüksek li-sans ve doktora tez çalışmalarını bu alanda gerçekleştirmiştir. Diğer araştırma alanları ise; alternatif (performansa dayalı) ölçme ve değerlendirme yaklaşım-ları, okul dışı öğrenme ortamları, işbirlikli öğrenme, bilimin doğası gibi konular yer almaktadır. ‘Teoriden Pratiğe Fen Bilimleri Öğretimi’ ve ‘Teorik Bilgiler Işı-ğında Laboratuvar Uygulamaları’ kitaplarının bölüm yazarlığını ve editörlüğünü yapmıştır.

Prof. Dr. Alev DOĞAN

Lisans, yüksek lisans ve doktora öğrenimini Gazi Üniversitesinde tamamladı. Milli Eğitim Bakanlığında iki yıl kimya ve fen bilgisi öğretmeni olarak görev yap-tıktan sonra Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Matematik ve Fen Bilimleri Eğitimi Bölümü Kimya Eğitimi Anabilim Dalı’nda araştırma görevlisi olarak ça-lışmaya başladı. Aynı fakültede Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalı’nda halen görev yapmakta olan Prof. Dr. Alev Doğan’ın, kimya ve fen eğitimi alanlarında yurtiçi ve yurtdışında yayınlanmış makale, araştırma, proje ve kitapları bulunmaktadır. Alev Doğan Japonya da Kumamoto Üniversitesinde, ABD de Wayne State, Ten-nessee ve Rosalind Franklind Üniversitelerinde araştırmacı olarak da görev yap-mıştır. Çeşitli konferans, seminer ve hizmet içi eğitimler veren Alev Doğan; fen öğretmenlerinin pedagojik alan bilgileri, STEM etkinliklerinin derslere entegre edilmesi, dijital oyunlarla öğrenme ve bilim merkezlerinde öğrenme konuları üzerine çalışmalar yürütmektedir.

vi / Çevre Eğitimi

Doç. Dr. Aslı GÖRGÜLÜ ARI

1982 yılında Kayseri’de doğmuştur. İlk, orta ve lise eğitimini sırasıyla, Eskişehir Milli Zafer İlkokulu, Isparta Yedişehitler Ortaokulu ve Eskişehir Hoca Ahmet Ye-sevi Lisesinde tamamlamıştır. 2002 yılında Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Bi-yoloji Bölümü’nden mezun olduktan sonra 2002 yılında Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Ortaöğretim Biyoloji Öğretmenliği Bölümü’ne araştırma görevlisi olarak göreve başlamıştır. Yüksek lisans ve doktora eğitimle-rini, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümü Bi-yokimya Anabilim Dalı’nda tamamlamış, doktora tez çalışmalarını ODTÜ Kimya Bölümü’nde yürütmüştür. 2009 yılında Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalı’nda yardımcı do-çent olarak görevine devam etmiştir. 2010 yılında Yıldız Teknik Üniversitesi Eği-tim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalı’na atanmış, 2016 yılında doçentlik unvanını almıştır. Halen aynı üniversite ve bölümde göre-vine devam etmektedir. Yazarın başlıca araştırma alanı çevre biyoteknolojisi ve çevre eğitimi olup doktora sonrası çalışmalarını bu alanda gerçekleştirmiştir. Di-ğer araştırma alanları arasında ise; fen eğitimi, biyoloji eğitimi, STEM, öğrenme güçlüğü olan öğrenciler ile fen eğitimi gibi konular yer almaktadır.

Doç. Dr. Ayşe SERT ÇIBIK

1980 yılında Adana’da doğmuştur. İlk, orta ve lise eğitimini Adana'da yapmıştır. Lisans eğitimini 2002 yılında Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakül-tesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Öğretmenliği Anabilim Dalı’nda tamamlamış-tır. Yüksek lisans eğitimini 2006 yılında Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlköğretim Anabilim Dalı’nda, doktora eğitimini ise 2011 yılında Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İlköğretim Anabilim Dalı Fen Bilgisi Eği-timi Bilim Dalında tamamlamıştır. Doktora sonrası Almanya/Berlin'de fen eği-timi alanında araştırmalarda bulunmuştur. Yazar akademik hayatına 2005 yı-lında Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Eği-timi Anabilim Dalı’nda araştırma görevlisi olarak başlamış olup aynı Anabilim Dalı’nda öğretim üyesi olarak görevine devam etmektedir. Yazarın başlıca araş-tırma alanı proje tabanlı öğrenme ve fen eğitiminde uygulamalarıdır. Diğer araş-tırma alanları ise; kavram öğretimi ve kavram yanılgısı, bilişsel-duyuşsal öğ-renme yaşantıları, bilim tarihi ve bilimin doğası, Fen Bilimleri Dersi öğretim müf-redatı ve içeriğidir. İyi derecede İngilizce bilen yazar, evli olup 2 kız çocuk anne-sidir.

Yazarlar Hakkında / vii

Doç. Dr. Ece Ümmü DEVECİ

Lisans eğitimini 1998 yılında Mersin Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği’nde, yüksek lisans eğitimini 2002 yılında Mersin Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Çevre Mühendisliği ABD’nda ve doktora eğitimini 2008 yı-lında Mersin Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Çevre Mühendisliği Prog-ramı’nda tamamlamıştır. Yüksek lisans ve doktora eğitiminde ve organik atık-lardan kıymetli ürünlerin elde edilmesi konusunda uzmanlaşmıştır. 2010 sene-sinden bu yana Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesinde Çevre Mühendisliği Bö-lümü Çevre Teknolojileri ABD’nda öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının “İklim Değişikliği Konusunda Kapasite Artırımı” proje çağrısında İklim değişikliğinde farkındalık ve bilgi seviyesi artırımı konunda AB projesinde görev almıştır. Ayrıca TÜBİTAK ve BAP tarafından desteklenen farklı birçok projede araştırmacı ve yürütücü olarak yer almıştır.

Doç. Dr. Meryem Nur AYDEDE

Lisans Eğitimini, 2004 yılında Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği Programı’nda, yüksek lisans eğitimini, 2006 yılında Çu-kurova Üniversitesi İlköğretim Bölümü’nde, doktora eğitimini Dokuz Eylül Üniver-sitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Fen Bilgisi Eğitimi Bilim Dalında “Aktif öğrenme uygulamalarının öğrencilerin kendi kendine öğrenme ve eleştirel düşünme bece-rileri ile öz yeterlilik inançlarına ve erişilerine etkisi” başlıklı tezi ile tamamlamıştır. Yazarın araştırma alanları, fen eğitimi, çevre eğitimi, aktif öğrenme, bilimsel dü-şünme becerileridir. 2010 yılından beri Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalı’nda görev yapmaktadır. Avrupa Birliği, TÜBİTAK, Merkezi Finans İhale Birimi ve BAP tarafından desteklenen farklı birçok projede araştırmacı ve yürütücü olarak yer almıştır. International Journal of Active Learning dergisinin Editörü, Etkin Öğrenme Derneğinin başkanıdır.

Doç. Dr. Serkan BULDUR

1985 yılında Sivas’ta doğdu. İlkokul, ortaokul ve lise öğrenimini Sivas’ta tamam-ladı. 2003 yılında Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bilgisi Eğitimi Bölümü’nde başla-dığı lisans eğitiminden 2007 yılında mezun oldu. Aynı yıl Cumhuriyet Üniversi-tesi Eğitim Fakültesinde araştırma görevlisi olarak çalışmaya başladı. Aynı üni-versitede 2009 yılında yüksek lisanstan mezun oldu. 2014 yılında Gazi Üniversi-tesinde Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalı’nda doktora eğitimini tamamladı. 2014 yılı Ağustos ayında Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Fakültesi Matematik ve Fen Bilimleri Eğitimi Bölümü Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalı’na öğretim üyesi ola-

viii / Çevre Eğitimi

rak atandı. 2018 yılında Doçent unvanı aldı ve halen aynı Anabilim Dalı’nda öğ-retim üyesi olarak çalışmaktadır. Yazarın çalışma alanları arasında; Biçimlendi-rici değerlendirme, alternatif (performansa dayalı) ölçme ve değerlendirme yak-laşımları, sınıf-içi değerlendirme ortamı ve türleri, fen öğretimine yönelik inanç-lar, öğretmenlik meslek tercih nedenleri, bilimsel süreç becerileri, laboratuvar yaklaşımları ve doğa eğitimleri gibi konular yer almaktadır.

Dr. Öğr. Üyesi Aycan BULDUR

1985 yılında Sivas’ta doğdu. İlkokul, ortaokul ve lise öğrenimini Ankara’da ta-mamladı. 2006 yılında Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bö-lümü’nde başladığı eğitimden 2010 yılında mezun oldu. Gazi Üniversitesinden 2014 yılında Eğitim Bilimleri Enstitüsü Okul Öncesi Eğitimi Anabilim Dalı’nda yüksek lisanstan mezun oldu. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Okul Öncesi Eğitimi Anabilim Dalı’ndan 2018 de doktoradan mezun oldu. 2012 yılın-dan itibaren Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Fakültesi Okul Öncesi Eğitimi Ana-bilim Dalı’nda öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Yazarın çalışma alanları arasında; okul öncesinde fen eğitimi, okul öncesinde çevre eğitimi ve bilimsel süreç becerileri gibi konular yer almaktadır.

Dr. Öğr. Üyesi Çağdaş GÖNEN

Lisans eğitimini 2003 yılında Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliğinde, yüksek lisans eğitimini 2005 yılında Dokuz Eylül Üniver-sitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Çevre Bilimleri ABD’nda ve doktora eğitimini 2012 yılında Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyomühenslik Programı’nda ta-mamlamıştır. Yüksek lisans eğitiminde atıksıların ileri arıtım teknolojileri ile arı-tımı konusunda uzmanlaşırken doktora eğitiminde “doğa dostu ürünlerin mik-robiyolojik yöntemlerle sürdürülebilir teknolojiler yardımıyla üretimi” üzerine uzmanlaşmıştır. 2014 senesinde 1 yıl boyunca Türk Alman Biyogaz Projesi’nde çalışmış ve yenilebilir enerji kaynakları ve iklim değişikliği üzerine tecrübeleri ol-muştur. 2015 senesinden beri Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesinde Çevre Mühendisliği Bölümü Çevre Bilimleri ABD’nda öğretim üyesi olarak görev al-maktadır. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının “İklim Değişikliği Konusunda Ka-pasite Artırımı” proje çağrısında İklim değişikliğinde farkındalık ve bilgi seviyesi artırımı konunda AB projesi koordinatörlüğü yapmıştır. Ayrıca birçok TÜBİTAK projesinde görev almış ve BAP destekli projelerde de yürütücülük yapmıştır.

Yazarlar Hakkında / ix

Dr. Öğr. Üyesi Çiğdem ÇINGIL BARIŞ

İlk, orta ve lise eğitimini sırasıyla Çapa İlkokulu, Fındıkzade Ortaokulu ve Şehre-mini Lisesinde tamamlamıştır. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bö-lümü Lisans Programı’ndan 2001 yılında, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Ens-titüsü Botanik Anabilim Dalı Yüksek Lisans Programı’ndan ise 2005 yılında me-zun olmuştur. 2012 yılında İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Botanik Anabilim Dalı Doktora Programı’nda doktora eğitimini tamamlayarak ‘doktor’ unvanını almıştır. 2002 yılında İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fa-kültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalı’na Araştırma Görev-lisi olarak, 2014 yılında ise Yardımcı Doçent olarak atanmıştır. Dr. Öğretim Üyesi Çiğdem Çıngıl Barış, Fen Bilgisi Eğitimi ve Biyoloji Eğitimi alanlarında çalışmalar yapmakta; 6 adet ulusal projesi, 8 adet uluslararası bilimsel makalesi ve 1 tane de ulusal bilimsel makalesi bulunmaktadır. Ayrıca “İşbirlikli Öğrenme Ortamla-rında Fen Öğretimi: Kuramdan Uygulamaya” ve “Daha Yakından Bak!” isimli 2 kitabın yazarıdır. Halen İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Matematik ve Fen Bilimleri Eğitimi Bölümü Fen Bilgisi Eğitimi Anabi-lim Dalı’nda Dr. Öğretim Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.

Dr. Öğr. Üyesi Güliz KARAARSLAN SEMİZ

Doktora eğitimini 2016 yılında Ortadoğu Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fen Bilimleri Eğitimi Bölümü’nde tamamlamıştır. Şuanda ÖYP programı kapsa-mında mecburi hizmet yeri olan Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesinde Matematik ve Fen Bilimleri Eğitimi Bölümü’nde Dr. Öğr. Üyesi olarak görevine devam et-mektedir. Güliz Karaarslan Semiz’in çalışma alanları arasında sürdürülebilirlik için eğitim, çevre eğitimi, sınıf dışında eğitim ve eğitimde sistem düşüncesi bu-lunmaktadır.

Dr. Öğr. Üyesi Pınar FETTAHLIOĞLU

1983 yılında Antakya’da doğmuştur. İlk, orta ve lise eğitimini Adana’da tamam-lamıştır. 2005 yılında Gazi Üniversitesi Kastamonu Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği ABD’ndan mezun olduktan sonra aynı yıl Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlköğretim Anabilim Dalı’nda yüksek lisans eğitimine başlamıştır. 2006 yılında Ç.Ü. Fen Bilgisi Anabilim Dalı’nda araştırma görevlisi olan yazar, 2008 yılında yüksek lisans eğitimini ve 2012 Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Fen Bilgisi Anabilim Dalı’nda doktora eğitimini tamamlamış-tır. 2014 yılında Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği

x / Çevre Eğitimi

ABD’nda öğretim üyesi olarak göreve başlayan yazar halen görevine devam et-mektedir. Yazarın başlıca araştırma alanları çevre eğitimi ve fen bilgisi eğitimi olup bu alanda kitap bölümleri ve çalışmaları bulunmaktadır.

Dr. Buket BALLIEL ÜNAL

1980 yılında Muğla’da doğmuştur. İlk, orta ve lise eğitimini Muğla’da tamamla-mıştır. 2002 yılında Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğret-menliği Bölümü’nden mezun olmuştur. 2002 yılında Muğla iline Fen Bilgisi öğ-retmeni olarak atanmıştır. 2005 yılında Muğla Üniversitesi Fen Bilimleri Ensti-tüsü Fen Bilgisi Öğretmenliği Bilim Dalında yüksek lisans eğitimini, 2014 yılında Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Fen Bilgisi Eğitimi Bilim Dalında doktora eğitimini tamamlamıştır. 2010-2012 yılları arsında Muğla İl Milli Eğitim Müdürlüğü ARGE Biriminde çalışmış, birçok uluslararası ve ulusal proje koordi-natörlüğü ve eğitici eğitmenliği görevlerinde bulunmuştur. 2018 yılında Milli Eği-tim Bakanlığı tarafından Yılın Öğretmeni seçilmiştir. Yazarın, işbirlikli öğrenme, Webquest destekli öğrenme yaklaşımı, uzaktan eğitim ve fen bilgisi eğitimi alanlarında akademik çalışmaları bulunmaktadır. Muğla İl Milli Eğitim Müdürlü-ğünde proje koordinatörlüğü yapan yazar evli ve bir çocuk annesidir.

Dr. Elvan İNCE AKA

1983 yılında Manisa’da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Manisa’da tamamladı. 2005 yılında Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi İlköğretim Fen Bilgisi Öğret-menliği lisans, 2007 yılında Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Fen Bil-gisi Öğretmenliği Anabilim Dalı’nda yüksek lisans ve 2012 yılında aynı Anabilim Dalı’nda doktora programını tamamladı. 2005 yılından itibaren Gazi Üniversitesi G.E.F. Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalı’nda araştırma görevlisi olarak görev yap-maktadır. İlgi alanları arasında “probleme dayalı öğrenme”, “portfolyo”, “öğret-men eğitimi” konuları yer almaktadır.

İÇİNDEKİLER

Bölüm 1 Canlıların Ortak Özellikleri ----------------------------------------- 1

Canlıların Ortak Özellikleri ------------------------------------------------------ 1

Hücresel Yapı --------------------------------------------------------------------- 1

o Prokaryot Hücre ------------------------------------------------------------------ 3

o Ökaryot Hücre --------------------------------------------------------------------4

Beslenme ------------------------------------------------------------------------ 15

o Ototrof Beslenme -------------------------------------------------------------- 15

o Heterotrof Beslenme ---------------------------------------------------------- 16

o Hem Ototrof Hem Heterotrof Beslenme ----------------------------------- 17

Solunum ------------------------------------------------------------------------- 18

o Oksijenli Solunum ------------------------------------------------------------- 18

o Oksijensiz Solunum ------------------------------------------------------------ 18

o Fermantasyon ------------------------------------------------------------------ 18

Büyüme ve Gelişme ------------------------------------------------------------ 19

Hareket ------------------------------------------------------------------------- 19

Metabolizma ------------------------------------------------------------------- 21

Boşaltım ------------------------------------------------------------------------ 21

Üreme --------------------------------------------------------------------------- 22

Tepki Verme ------------------------------------------------------------------- 22

Adaptasyon -------------------------------------------------------------------- 23

Homeostasi --------------------------------------------------------------------- 25

Organizasyon ------------------------------------------------------------------- 25

Protein Sentezi ----------------------------------------------------------------- 26

Bölüm Sonu Değerlendirme -------------------------------------------------- 27

Kaynakça ------------------------------------------------------------------------ 30

xii / Çevre Eğitimi

Bölüm 2 Canlıların Sınıflandırılması ---------------------------------------- 33

Sınıflandırmanın Tarihçesi ---------------------------------------------------- 34

o Yapay (Ampirik) Sınıflandırma ----------------------------------------------- 34

o Doğal (Filogenetik) Sınıflandırma ------------------------------------------- 36

Canlıların Adlandırılması (İkili-Binominal Adlandırma) ------------------- 38

Sınıflandırma Birimleri -------------------------------------------------------- 40

Canlılar Biliminin Alt Bilim Dalları ------------------------------------------- 42

Bölüm Sonu Değerlendirme -------------------------------------------------- 46

Kaynakça ------------------------------------------------------------------------ 50

Bölüm 3 Ekolojik Kavramlar ve Ekosistem Ekolojisi -------------------- 51 Ekolojinin Tanımı -------------------------------------------------------------- 51

Ekoloji ile İlgili Temel Kavramlar --------------------------------------------- 52

o Mekânsal Kavramlar ----------------------------------------------------------- 52

Çevre ----------------------------------------------------------------------------- 52

Habitat, Biyotop ve Ekolojik Niş Kavramı ---------------------------------- 53 o Canlı Toplulukları ile İlgili Kavramlar ---------------------------------------- 53

Tür, Populasyon ve Komünite Kavramı ------------------------------------- 53

o Biyom ve Biyosfer (Ekosfer) Kavramı --------------------------------------- 54

Ekolojinin Alt Dalları ----------------------------------------------------------- 55

o Birey Ekolojisi (Autekoloji) ---------------------------------------------------- 55

o Popülasyon Ekolojisi (Demekoloji) ------------------------------------------ 56

o Ekosistem Ekolojisi (Sinekoloji) ---------------------------------------------- 63

Dünyanın En Büyük Ekosistemleri ------------------------------------------- 69 o Ekosistem Tipleri --------------------------------------------------------------- 70

Bölüm Sonu Değerlendirme -------------------------------------------------- 81

Kaynakça ------------------------------------------------------------------------ 84

İçindekiler / xiii

Bölüm 4 Komünite Ekolojisi-Canlılar ve Enerji İlişkileri ----------------- 87

Ekolojik İlişkiler ---------------------------------------------------------------- 87

o Aksiyon -------------------------------------------------------------------------- 88

o Reaksiyon ----------------------------------------------------------------------- 88

o Koaksiyon ----------------------------------------------------------------------- 88

Tür İçi İlişkiler ------------------------------------------------------------------ 91

Türler Arası İlişkiler ------------------------------------------------------------ 92

Nötralizm ----------------------------------------------------------------------- 92

Pozitif Etkileşimler ------------------------------------------------------------ 92

Negatif Etkileşimler ----------------------------------------------------------- 94

Ekosistem ve Ekosistemin İşlevsel Özellikleri ------------------------------ 96

Operasyonel Fonksiyonlar ---------------------------------------------------- 96 o Enerji Akışı ---------------------------------------------------------------------- 97

o Ekosistemlerdeki Madde Döngüleri ---------------------------------------- 102

Hidrolojik Döngü -------------------------------------------------------------- 103

Karbon Döngüsü -------------------------------------------------------------- 104

Azot Döngüsü ----------------------------------------------------------------- 106

Fosfor Döngüsü --------------------------------------------------------------- 107

Kükürt Döngüsü -------------------------------------------------------------- 108

Destek Fonksiyonları --------------------------------------------------------- 109

Bölüm Sonu Değerlendirme ------------------------------------------------ 111

Kaynakça ---------------------------------------------------------------------- 114

Bölüm 5 Çevre Sorunları ---------------------------------------------------- 115

o Ozon Tabakasının İncelmesi ------------------------------------------------- 116

Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri ------------------------------------ 119

Dünya’da ve Türkiye'de Ozon Tabakasının Korunumu ------------------ 121

xiv / Çevre Eğitimi

o Sera Etkisi ---------------------------------------------------------------------- 122

Sera Gazları -------------------------------------------------------------------- 124

Sera Gazlarının Azaltılması -------------------------------------------------- 125

o Küresel Isınma ---------------------------------------------------------------- 126

Küresel Isınma ve Türkiye ---------------------------------------------------- 131

Dünya’da ve Türkiye’de Küresel Isınmaya Karşı Alınan Tedbirler ------ 132

o Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ---------------- 133

o Kyoto Protokolü --------------------------------------------------------------- 134

o Paris Anlaşması --------------------------------------------------------------- 135

Bölüm Sonu Değerlendirme ------------------------------------------------- 136

Kaynakça ----------------------------------------------------------------------- 138

Bölüm 6 Çevre Kirlilikleri ve Çözümleri ---------------------------------- 141

o Hava Kirliliği ------------------------------------------------------------------- 144

Hava Kirliliğinin Nedenleri --------------------------------------------------- 146

Hava Kirliliğinin Sonuçları ---------------------------------------------------- 150

Asit Yağmurları ---------------------------------------------------------------- 151

Küresel Isınma ----------------------------------------------------------------- 152

Hava Kirliliğinin Önlenmesi -------------------------------------------------- 153

o Su Kirliliği ---------------------------------------------------------------------- 153

Su Kirliliğinin Nedenleri ------------------------------------------------------ 155

Su Kirliliğinin Sonuçları ------------------------------------------------------- 157

Ötrofikasyon ------------------------------------------------------------------- 159

Su Kirliliğinin Önlenmesi ----------------------------------------------------- 160

o Toprak Kirliliği ----------------------------------------------------------------- 161

Toprak Kirliliğinin Nedenleri ------------------------------------------------- 161

Erozyon ------------------------------------------------------------------------- 164

Toprak Kirliliğinin Sonuçları ------------------------------------------------- 165

İçindekiler / xv

Toprak Kirliliğinin Önlenmesi ----------------------------------------------- 166

o Işık Kirliliği ---------------------------------------------------------------------- 167

Işık Kirliliğinin Nedenleri ----------------------------------------------------- 168

Işık Kirliliğinin Sonuçları ------------------------------------------------------ 169

Işık Kirliliğinin Önlenmesi ---------------------------------------------------- 171

o Gürültü Kirliliği ---------------------------------------------------------------- 172

Gürültü Kirliliğinin Nedenleri ------------------------------------------------ 173

Gürültü Kirliliğinin Sonuçları------------------------------------------------- 174

Gürültü Kirliliğinin Önlenmesi ----------------------------------------------- 175

o Radyoaktif Kirlilik ------------------------------------------------------------- 176

Radyoaktif Kirliliğin Nedenleri ---------------------------------------------- 177

Radyoaktif Kirliliğin Sonuçları ----------------------------------------------- 179

Radyoaktif Kirliliğin Önlenmesi --------------------------------------------- 180

Bölüm Sonu Değerlendirme ------------------------------------------------- 181

Kaynakça ----------------------------------------------------------------------- 185

Bölüm 7 Enerji Kaynakları ve Geri Dönüşüm ---------------------------- 193

Enerjinin Tarihçesi ------------------------------------------------------------ 193

Yenilenebilir ve Yenilenemez Enerji Kaynakları -------------------------- 195

o Yenilenemez Enerji Kaynakları ---------------------------------------------- 196

Kömür -------------------------------------------------------------------------- 196

Petrol --------------------------------------------------------------------------- 197

Doğalgaz ----------------------------------------------------------------------- 198

Nükleer Enerji ----------------------------------------------------------------- 199

o Yenilenebilir Enerji Kaynakları ---------------------------------------------- 199

Hidro Enerji -------------------------------------------------------------------- 199

Rüzgâr Enerjisi---------------------------------------------------------------- 200

Güneş Enerjisi ---------------------------------------------------------------- 202

Jeotermal Enerji -------------------------------------------------------------- 204

xvi / Çevre Eğitimi

Biyokütle Enerjisi-------------------------------------------------------------- 205

Deniz Kaynaklı Yenilenebilir Enerji ---------------------------------------- 206

Enerji Tüketimi ve Çevreye Etkileri ---------------------------------------- 206

Atık Yönetimi ve Geri Dönüşüm ------------------------------------------- 208

o Atık Yönetimi ----------------------------------------------------------------- 208

o Azaltma, Yeniden Kullanma ve Geri Dönüşüm --------------------------- 210

o Sıfır Atık Yaklaşımı ------------------------------------------------------------ 213

Bölüm Sonu Değerlendirme ------------------------------------------------- 218

Kaynakça -----------------------------------------------------------------------222

Bölüm 8 Biyolojik Çeşitlilik ve Doğal Hayatı Koruma ------------------ 225 Biyolojik Çeşitlilik ------------------------------------------------------------- 225

o Biyolojik Çeşitliliğin Faydaları ---------------------------------------------- 226

o Biyolojik Çeşitlilik Neden Önemlidir? -------------------------------------- 227

o Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesinin Önemi ---------------------------------- 227

o Ülkemizin Biyolojik Zenginlikleri ------------------------------------------ 228

o Biyolojik Çeşitliliğin Korunması -------------------------------------------- 228

o Biyolojik Çeşitliliğin Kaybı -------------------------------------------------- 229

Türkiye’deki Endemik Bitki ve Hayvan Türleri --------------------------- 229

Nesli Tükenen ve Tükenme Tehlikesinde Olan Canlılar (IUCN) -------- 237

Ulusal ve Uluslararası Çevre Kuruluşları----------------------------------- 240

Bölüm Sonu Değerlendirme ------------------------------------------------- 245

Kaynakça ---------------------------------------------------------------------- 246

İçindekiler / xvii

Bölüm 9 Çevre Okuryazarlığı ve Sürdürülebilirlik ---------------------- 249

Çevre Okuryazarlığı ---------------------------------------------------------- 249

o Öğrencilerin Çevre Okuryazarı Bireyler Olarak Yetiştirilmesinin Önemi -------------------------------------------------------------------------- 252

o Çevre Okuryazarı Olmayı Zorlaştıran Etmenler -------------------------- 254

Sürdürülebilirlik --------------------------------------------------------------- 255

Sürdürülebilir Kalkınma ------------------------------------------------------ 256

Enerjinin Sürdürülebilirliği -------------------------------------------------- 258

Enerji ve Sürdürülebilir Kalkınma ------------------------------------------- 258

Enerji, Çevre ve Sürdürülebilir Gelişme Arasındaki İlişki ----------------- 259

Enerji Kullanımı, Çevre ve Sürdürülebilirlik Arasındaki İlişkinin Türkiye Açısından Değerlendirilmesi------------------------------------------------ 262

Ekolojik Ayak İzi --------------------------------------------------------------- 265

Karbon Ayak İzi ---------------------------------------------------------------- 270

Bölüm Sonu Değerlendirme ------------------------------------------------- 272

Kaynakça ----------------------------------------------------------------------- 275

Bölüm 10 Öğretim Programlarında Çevre Eğitimi ----------------------- 277

Çevre Nedir? Çevreye Neden Önem Vermeliyiz? ------------------------- 277

Çevre Eğitimi Nedir? -------------------------------------------------------- 280

Çevre Eğitiminin İnsan Yaşamındaki Önemi ----------------------------- 282

Çevre Eğitiminin Tarihsel Gelişimi ----------------------------------------- 285

o Ülkemizde Çevre Eğitiminin Gelişimi ------------------------------------- 288

o Ülkemizde Çevre Eğitimi ---------------------------------------------------- 292

o MEB Öğretim Programlarında Çevre Eğitiminin Organizasyon Yapısı --- 294

MEB Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Programlarında Çevre Eğitimi ---- 303

xviii / Çevre Eğitimi

o Okul Öncesi Eğitim Programı’nda Çevre Eğitimi İçerikli Etkinlikler Yoluyla

İlişkilendirilen Kazanımlar ve Göstergeleri -------------------------------- 304

o İlköğretim Programı’nda Çevre Eğitimi İçerikli Kazanımlar ------------- 309

Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı’nda Çevre Eğitimi İçerikli Kazanımlar ----------------------------------------------------------------------- 312

Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı’nda Çevre Eğitimi İçerikli Kazanımlar -------------------------------------------------------------------------- 316

Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı’nda Çevre Eğitimi İçerikli Kazanımlar ----------------------------------------------------------------------- 320

Bölüm Sonu Değerlendirme ------------------------------------------------- 339

Kaynakça ----------------------------------------------------------------------- 341

Bölüm 11 Çevre Eğitiminde Kullanılan Yöntem ve Teknikler ------------- 345

Çevre Eğitimi ------------------------------------------------------------------ 345

4 MAT Öğrenme Yöntemi --------------------------------------------------- 346

Altı Şapka Düşünme Tekniği ------------------------------------------------ 349

Kavram Karikatürü ------------------------------------------------------------ 351

Zihin Haritası ------------------------------------------------------------------ 353

Metafor ------------------------------------------------------------------------- 354

Analoji -------------------------------------------------------------------------- 355

Drama -------------------------------------------------------------------------- 356

Beyin Fırtınası ----------------------------------------------------------------- 359

Örnek Olay Yöntemi ---------------------------------------------------------- 360

Bölüm Sonu Değerlendirme ------------------------------------------------- 363

Kaynakça ----------------------------------------------------------------------- 365

İçindekiler / xix

Bölüm 12 Çevre Eğitiminde Okul Dışı Öğrenme Ortamları -------------- 369

Fen Eğitiminde Okul Dışı Öğrenme Ortamları --------------------------- 370

o Bilim ve Teknoloji Müzeleri -------------------------------------------------- 372

o Botanik Bahçeleri ------------------------------------------------------------- 373

o Hayvanat Bahçeleri ---------------------------------------------------------- 374

o Planetaryumlar ---------------------------------------------------------------- 375

o Milli Parklar -------------------------------------------------------------------- 377

Doğa Eğitimi Yoluyla Çevre Eğitimi ---------------------------------------- 378

o TÜBİTAK Destekli Doğa Eğitimi Projeleri --------------------------------- 379

o TÜBİTAK Destekli Bir Doğa Eğitimi Projesi Örneği: Üçü Bir Yerde Sağlık, Kültür ve Ekoloji Temelli Doğa Eğitimi ------------------------------------- 380

Bölüm Sonu Değerlendirme ------------------------------------------------- 387

Kaynakça ----------------------------------------------------------------------- 389

Bölüm 13 Çevre Eğitiminde Otantik Öğrenme ---------------------------- 393

Çevre Eğitimi ve Otantik Öğrenme ----------------------------------------- 393

o Çevre Eğitiminde Otantik Öğrenmenin Önemi --------------------------- 395

Otantik Değerlendirme ------------------------------------------------------ 398

Otantik Öğrenme Aktiviteleri ----------------------------------------------- 401

Kaynakça --------------------------------------------------------------------- 409

BÖLÜM 1 CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

Dr. H. Gamze HASTÜRK1

Bu bölümde canlıların ortak özelliklerine ilişkin bilgilere yer verilerek ‘Çevre Bi-limi’ne temel oluşturulmaya çalışılacaktır.

1. Canlıların Ortak Özellikleri

Canlıların ortak özellikleri; hücresel yapı, beslenme, solunum, büyüme ve ge-lişme, hareket, metabolizma, boşaltım, üreme, tepki verme, adaptasyon, ho-meostasi, organizasyon ve protein sentezi şeklinde ifade edilebilir. Bu özellik-ler aşağıda ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. 1.1. Hücresel Yapı

Canlıların, canlılık özelliği gösteren temel yapı birimine ‘hücre’ adı verilir. Elektron mikroskobunun keşfi ve gelişimi ile birlikte, bilim insanları hücre içi yapıları ince-leme fırsatı buldular. Canlılar hücre yapılarına göre gruplara ayrıldığında temel olarak 2 farklı yapı karşımıza çıkar (Reece, Urry, Cain, Wasserman, Minorsky ve Jackson, 2013; Simon, Dickey, Hogan ve Reece, 2017). Bunlar;

Prokaryot hücre ve

Ökaryot hücre şeklindedir.

Şekil 1.1.’de ökaryot ve prokaryot canlı sınıflamasına, Tablo 1.1.’de ise prokaryot ve ökaryot hücrelerin karşılaştırılmasına yer verilmiştir (Reece, vd. 2013; Simon, vd. 2017).

1 Dr. Öğr. Üyesi, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Fakültesi Temel Eğitim Bölümü Sınıf Öğretmenliği ABD, TOKAT.

2 / Çevre Eğitimi

Şekil 1.1. Ökaryot ve Prokayot Canlılar

Tablo 1.1. Prokaryot ve Ökaryot Hücrelerin Karşılaştırılması

Prokaryot Hücre Ökaryot Hücre

Basit yapılı hücrelerdir. Karmaşık yapılı (kompleks) hücrelerdir.

Çekirdeği bulunmaz. Hücre çekirdeğine sahiptir.

Ribozom dışında zarla çevrili organel bulunmaz.

Hücre içinde çeşitli görevleri gerçekleş-tirmek için özelleşmiş zarlı ve zarsız or-ganeller bulunur.

Kalıtsal materyal sitoplazmada dağınık halde bulunur.

Kalıtsal materyaller zarla çevrilirdir, çe-kirdek ve bazı organellerde kalıtsal ma-teryal bulunur.

Bakteriler ve arkebakteriler prokaryot hücreye örnektir.

Protist, bitki, hayvan ve mantar hücre-leri ökaryot hücreye örnektir.

Canlıların Ortak Özellikleri / 3

1.1.1. Prokaryot Hücre

Prokaryotlar ya da prokaryota; bakteriler ve arkebakterilerin dahil olduğu, zarla çevrili gerçek bir çekirdeği ve ribozom dışında belirli bir görevi gerçekleş-tirmek için özelleşmiş yapıları (organel) bulunmayan hücre tipine verilen isim-dir (Simon, 2015). 1.1.1.1. Bakteriler

Prokaryot canlıların en yaygın ve en çok bilinen grubu bakterilerdir. Tüm bak-teriler mikroskobik ve tek hücreli canlılardır. Deneysel olarak ilk defa 17. Yüz-yılda Antonie Philips Van Leeuwenhoek tarafından bakteriler gözlemlenmiş ve açıklanmaya çalışılmıştır.

DNA, RNA, canlı hücre zarı ve sitoplazma bütün bakterilerin temel yapısını oluşturur, bununla birlikte protein sentezinde görevli ribozom bütün bakteri-lerin temel organelidir. Bakterilerin, zarla çevrili çekirdek, mitokondri, klorop-last, endoplazmik retikulum gibi organelleri yoktur. Belirtilen yapılara ek ola-rak bütün bakteri hücreleri, cansız bir çeperle (peptidoglikan) sarılıdır (Reece, vd. 2013; Sadava, Hillis, Heller ve Berenbaum 2014; Simon, vd. 2017). Resim 1.1.’de prokaryot hücre yapısı yer almaktadır.

Resim 1.1. Prokaryot Hücre Yapısı (Kaynak a)

Bakteriler ışık mikroskobu ile incelendiğinde, şekilleri, kamçı durumları, bes-lenmeleri ve boyanmaları gibi çeşitli özellikleri bakımından sınıflandırılabilir. Bakterilerle ilgili bir diğer özellik ise bazılarının ototrof bazılarının da heterot-rof olarak sınıflandırılmasıdır.

4 / Çevre Eğitimi

Bakterilerin Yararları ve Zararları

Tek hücreli canlılardan olan bakterilerin doğaya ve insanlara zararları olduğu gibi yararları da vardır.

Bakterilerin Zararları

Gastrit ve ülsere neden olan Helicobacter pylori; kirli sulardan ve hijyenik ol-mayan besinlerden bulaşan ve tifo hastalığına neden olan Salmonella typhi; tüberküloz (verem) hastalığına sebep olan Mycobacterium tuberculosis; gıda zehirlenmesine sebep olan Campylobacter; ishal, ateş ve kusmaya sebep olan besin zehirlenmelerinde ortaya çıkan Salmonelle gibi zararlı ve hastalık yapıcı bakteriler vardır.

Bakterilerin Yararları

İnsanda kan içerisinde bulunan bazı yararlı bakteriler, vücudun her bölgesine ulaşarak zararlı olan bakterilerle savaşmaktadır. Benzer şekilde insan kalın ba-ğırsağında yaşayan ve K ve B vitaminini üreten bakteriler yararlı bakteriler ola-rak nitelendirilmektedir. Ayrıca vücuttan toksik maddelerin atılmasına yar-dımcı olan, sütten yoğurt yapımında görev alan bakteriler de yararlı bakteriler olarak sınıflanabilir.

1.1.1.2. Arkeler

Arkelerin hücre yapısı, bakterilere benzer özellik göstermektedir. Temel fark-lılıkları arasında arkelerin hücre duvarında peptidoglikanın yerine proteinden oluşan sahte-peptidoglikan (pseudopeptidoglycan) bulunur. Bazı bakteriler fotosentezi klorofil taşıyarak yaparlarken, fotosentez yapan arkeler klorofil ta-şımazlar. Arkeler ekstrem ortamlarda yaşayabilirler. Örneğin -90 0C buzullar içinde ve +80 0C kaplıcalarda, aşırı tuzlu ve asitli ortamlarda yaşayabilen arke-bakteriler oldukça geniş yaşama alanlarına sahip canlılardır.

1.1.2. Ökaryot Hücre

Protistalar, fungiler, bitkiler ve hayvanlar aleminde yer alan canlıların hücreleri ökaryot hücre yapısındadır (Reece, vd. 2013; Sadava, vd. 2014; Simon, vd. 2017). Çekirdeği ve zarla çevrili organelleri bulunan bu hücre tipi ökaryot ola-rak isimlendirilir. Ökaryot hücrelerde belirli görevleri yapmak için özelleşmiş yapılar bulunmaktadır. Bu yapılara ‘organel’ ismi verilmektedir. Ribozom, mi-tokondri, endoplazmik retikulum, golgi, sentrozom, plastidler, koful, lizozom

Canlıların Ortak Özellikleri / 5

organellere örnek olarak verilebilir. Resim 1.2.’de ökaryot hücre yapısına sahip bitki ve hayvan hücresi yer almaktadır.

Resim 1.2. Bitki ve Hayvan Hücresi (Kaynak b)

1.1.2.1. Protistalar

Kamçılılar, kök ayaklılar, silliler, algler ve cıvık mantarlar gibi canlıların içinde bulunduğu protista aleminin genel özellikleri aşağıda sunulmaktadır (Reece, vd. 2013; Sadava, vd. 2014; Simon, vd. 2017):

Tek hücreli ve koloni şeklinde yaşayabilirler.

Ototrof (üretici) ve heterotrof (tüketici) olarak beslenebilirler.

Eşeyli ve eşeysiz üreme özeliklerine sahiptirler.

Beslenme ve hareket organellerine göre gruplara ayrılırlar.

Öglena, amip, paramesyum, plazmodyum, algler ve cıvık mantarlar gibi canlılar bu alemde yer almaktadır.

Aşağıdaki resimlerde protista aleminde yer alan canlılara ilişkin görseller yer almaktadır (Kaynak c).

Resim 1.3. Öglena Resim 1.4. Amip Resim 1.5. Paramesyum

Hücre Çeperi

6 / Çevre Eğitimi

1.1.2.2. Fungi Alemi

Mantarlar (fungi), klorofil ve kloroplast bulundurmadıklarından fotosentez ya-pamayan yani kendi besinini üretemeyen heterotrof özelliğe sahip, ökaryot hücre yapısındaki canlılardır. Kök, gövde ve yaprakları yoktur. Kitinden yapıl-mış hücre duvarları vardır. Glikozu glikojen şeklinde depo ederler (Reece, vd. 2013; Sadava, vd. 2014; Simon, vd. 2017). Resim 1.6.’da mantarlara ilişkin gör-seller yer almaktadır.

Resim 1.6. Mantarlar (Kaynak d)

Bilim insanları mantarları üreme çeşitleri ve yapılarına göre sınıflandırır. Aşa-ğıda mantarlara ilişkin genel sınıflama özelliklerine yer verilmiştir:

Şapkalı Mantarlar

Ağaç altlarında, nemli bölgelerde ve çayırlarda yetişen şapkalı mantar-ların zehirli ve zehirsiz türleri vardır. Protein, demir ve vitamin açısın-dan zengin olan zehirsiz türlerini (kültür mantarları) besin olarak tüke-tebiliriz.

Maya Mantarları

Birçok ortamda yaşayabilen bölünme veya tomurcuklanma ile yani eşeysiz olarak üreyebilen tek hücreli mantarlardır. Hamurun mayalan-ması, üzümden şarap eldesinde ve bira üretiminde maya mantarların-dan yararlanılır.