ETM_genel_ekonomi_ileri_25A yeni 2011 eylül

8/3/2019 ETM_genel_ekonomi_ileri_25A yeni 2011 eyll

1/116

GENEL EKONOM VE MAL SSTEM

TSPAKBTSPAKBTSPAKBTSPAKB


Sermaye Piyasas Faaliyetleri leri Dzey,Trev Aralar,

Kredi Derecelendirme veKurumsal Ynetim Derecelendirme Uzmanl

Lisans Eitimi

EYLL 2011


2/116



Bu notlar, Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurulular Birlii (TSPAKB) tarafndan SPKLisanslama Snavlarna referans kaynak oluturmak amacyla hazrlanmtr. Bu notlarda yeralan her trl bilgi, deerlendirme, yorum ve istatistik deerler hazrland tarih itibariyle,Prof. Dr. Kerem ALKN tarafndan temin edilerek derlenmi, Yrd. Do. Dr. ErturulKIZILKAYA ve Yrd. Do. Dr. Akif KE tarafndan gncellenerek gelitirilmitir.

Bilgilerin hata ve eksikliinden doabilecek zararlardan TSPAKB hibir ekilde sorumlulukkabul etmemektedir. Bu notlarda yer alan bilgiler kaynak gsterilmek artyla izinsizyaynlanabilir, ancak ticari amala oaltlamaz ve satlamaz.


3/116



GR

Bu klavuzda yer alan bilgiler, Sermaye Piyasas Faaliyetleri leri Dzey lisanslamasnavnn konularndan Genel Ekonomi ve Mali Sistemi iermektedir.

Klavuz, Temel Kavramlar, Arz ve Talep Analizi, Piyasa Trleri (Reel Kesim - FinansalKesim Ayrm), Piyasalarn leyi Mekanizmas ve Etkileimleri, Para ve MaliyePolitikalar, Kamu Dengesi ve Bte Aklarnn Finansman, Mali Sistemin Unsurlar,Makro Ekonomik Gstergeler ve Yorumu olmak zere yedi blmden olumaktadr.

Snavlarda Genel Ekonomi ve Mali Sistem ile ilgili kacak soru says 25tir.

Katlmclara baarlar dileriz.

TSPAKB


4/116



1

1 TEMEL KAVRAMLAR --------------------------------------------------------- 31.1 Dnya Ekonomisinin Tarihsel Geliimi -------------------------------------------- 41.2 Tketici Dengesi Analizi ----------------------------------------------------------32

1.3 retici Analizi ve Optimum Faktr Bileim Orannn Belirlenmesi -----------391.4 Genel Denge Analizi --------------------------------------------------------------421.5 Piyasa Baarszlklar-------------------------------------------------------------441.5.1 Kamusal Mallar -------------------------------------------------------------------451.5.2 Dsallklar ------------------------------------------------------------------------451.5.3 Tam Rekabet Koullarnn Gereklememesi -----------------------------------461.5.4 Erdemli Mallar --------------------------------------------------------------------461.5.5 Asimetrik Bilgi --------------------------------------------------------------------471.5.6 Eksik Piyasalar -------------------------------------------------------------------491.5.7 Ekonomik stikrarszlklar --------------------------------------------------------49

2 ARZ VE TALEP ANALZ --------------------------------------------------- 53

2.1 Talebi ve Arz Etkileyen Bamsz Deikenler -------------------------------- 532.2 Arz-Talep Dengesi --------------------------------------------------------------- 552.3 Grnmeyen El Mekanizmas --------------------------------------------------- 562.4 retici-Tketici Rant ------------------------------------------------------------ 572.5 Toplam Arz-Toplam Talep Eitlii ----------------------------------------------- 582.6 Pigou Etkisi ---------------------------------------------------------------------- 592.7 Arz-Talep Kaymalar ------------------------------------------------------------- 592.8 Esneklik (Elastikiyet) Kavram -------------------------------------------------- 632.9 Arz ve Talep Analizinde Uygulamadan rnekler ------------------------------- 68

2.10 Piyasa Fiyatlarnn Oluumunda Devlet Mdahalesi ----------------------------69

3 PYASA TRLER, REEL KESM - FNANSAL KESM AYIRIMI, PYASALARINLEY MEKANZMASI VE ETKLEMLER ---------------------------- 72

3.1 Alm-Satm Yaplan rnler Asndan Piyasa Trleri-------------------------- 723.1.1 Reel Kesim-Finans Kesim (Mali Sistem) likileri ------------------------------ 733.2 Rekabet Asndan Piyasa Trleri ----------------------------------------------- 743.3 Tam Rekabet ve Monopol Piyasasnda Firma Dengesi ------------------------- 753.3.1. Tam Rekabet Piyasasnda Ksa Dnem Firma Dengesi---------------------------763.3.2. Tam Rekabet Piyasasnda Uzun Dnem Firma Dengesi--------------------------803.3.3. Monopol Piyasasnda Ksa ve Uzun Dnem Firma Dengesi ----------------------81

3.3.4. Monopolc Rekabet Piyasasnda Firma Dengesi----------------------------------833.3.5. Oligopol Piyasasnda Firma Dengesi-----------------------------------------------84

4 PARA VE MALYE POLTKALARI ------------------------------------------884.1 Ekonomi Politikalar ------------------------------------------------------------- 88

4.2 Maliye Politikas ----------------------------------------------------------------- 924.3 Para Politikas -------------------------------------------------------------------- 944.4 Enflasyon Hedeflemesi ---------------------------------------------------------- 984.5 Daraltc ve Geniletici Ekonomi Politikalar ----------------------------------- 1044.6 Para Politikas Aralar ile Makro Byklkler Arasndaki likiler ------------ 1054.7 Ekonomi Politikalarnn Belirlenme Mekanizmas ------------------------------ 1074.8 Enflasyonist Ortamda Para ve Maliye Politikalarnn Belirlenmesi ------------ 108

5 KAMU DENGES VE BTE AIKLARININ FNANSMANI --------------1115.1 Kamu Kesimi Genel Dengesi --------------------------------------------------- 1115.2 Kamu Kesimi ------------------------------------------------------------------- 1125.3 Merkezi Ynetim Btesi ------------------------------------------------------- 112


5/116



2

5.4 Bte A ---------------------------------------------------------------------- 1135.5 Bte A'nn Finansman ve Bte Nakit A ------------------------------ 113

6 MAL SSTEMN UNSURLARI -------------------------------------------- 119

7 MAKROEKONOMK GSTERGELER VE YORUMU ----------------------- 1247.1 Makro Ekonomik Gstergelerin Analizi------------------------------------------1257.1.1 Ekonomik Byme le lgili Makro Ekonomik Gstergeler -------------------- 1267.1.2 Fiyat Hareketleriyle lgili Makro Ekonomik Gstergeler ---------------------- 1487.1.2.1 2005 Ylnda Yeni Fiyat Endeksleri -------------------------------------------- 1507.1.2.2 Enflasyon Hedeflemesi ve Fiyat Hareketlerinde Son Durum------------------1537.1.3 demeler Dengesi le lgili Makro Ekonomik Gstergeler -------------------- 1547.1.4 2011 Ylna Ynelik Makroekonomik Hedefler ve Beklentiler-------------------158


6/116



3

1) TEMEL KAVRAMLAR

EKONOM BLM: Ekonomi bir bilim dal olarak, kaynaklarn snrl, buna karlkinsanolunun ihtiyalarnn sonsuz olmas nedeniyle, eitli sorulara yant arayan bir bilim

dal olarak ortaya km ve gelime gstermitir. Ekonomi Bilimi, bu ynyle kstl

kaynaklar ile hangi maln, kimin iin, ne miktarda retilecei ve kimler tarafndan

tketilecei sorularna ve fiyatn oluum mekanizmasn alglamaya alan bir bilim daldr.

Baka bir ifade ile ekonomi, alternatif kullanm alanlar olan kt kaynaklarn insanihtiyalarn karlamak zere nasl kullanldklar problemi ile ilgilenen sosyal birbilimdir.

nsanlarn ihtiyalarnn, bu ihtiyalarn karlamakta kullandklar kaynaklardan daha fazlaolmas ktlk sorununu dourmaktadr. te ihtiyalar ile kaynaklar arasndaki dengesizlik

Ktlk Kanunu olarak adlandrlmaktadr.

Ekonomi Bilimi eitli sorulara ynelik cevaplar Mikro ve Makro ktisat (Ekonomi)balklar altnda aramaktadr.

Mikro Ekonomi: Ekonominin mikro niteleri olarak tketicilerin ve firmalarn ekonomikdavranlarn, ihtiya, fayda, deer ve fiyat kavramlarnn tanmlarn gerekletiren MikroEkonomi, piyasa trlerini, piyasalarn ileyi mekanizmasn ve farkl piyasa koullarndafirma dengesinin nasl olutuunu da aratrmaktadr. Mikro iktisat, tek mal ya da faktreynelik piyasa ileyiini ve bireysel karar birimlerinin ekonomik davranlarn

incelemektedir. Tketicinin fayda maksimizasyonu, firmalarn krmaksimizasyonu, bir mal, hizmet veya retim faktrnn arz talep erileri vepiyasa dengesi, nispi fiyatlarn belirlenmesi gibi konular mikro ekonominin alannagirmektedir.

Makro Ekonomi: Ekonominin lke ekonomisi ve dnya ekonomisini ilgilendiren konubalklarn inceleyen bir ana alt daldr. stihdam, byme, enflasyon, kamu dengesi, d

ticaret, demeler dengesi para arz, para talebi gibi konu balklar makro ekonominin ilgi

alanna girer.

EKONOM BLM

MKRO EKONOM (Fiyat Teorisi) MAKRO EKONOM

Ekonominin Mikro nitelerini Ele Alr. Ekonominin Makro niteleriyle,

1. Tketiciler: Gerek ve Tzel Kiiler yani lke ve Dnya Ekonomisiyle 2. Tedarikiler: retici ve thalat Firmalar lgilenir.

3. Piyasa: retici ve Tketicilerin Bir Araya 1. Ekonomik Byme veGeldii Ortam Kalknma


7/116



4

2. Ekonomi Politikalar3. Para Teorisi4. Uluslararas Ekonomik

likiler

Mikroekonominin alt dalnn amac, tketiciler ile retici ve ithalat firmalarn, yani

tedarikilerin doru ekonomik davranlarn anlamaya almaktr. Yani, tketicilerin

ekonomik davranlarn veya kararlarn etkileyen deikenler nelerdir? Keza, tedarikilerin

ekonomik kararlarn neye gre belirledikleri, retimle ve ithalatla ilgili kararlarn nasl

aldklar, firmalarn ka adet mal retmesi gerektii, ne kadarn piyasaya srmeleri

gerektii de nemlidir. Ayrca, gerek tketicilerin, gerekse de tedarikilerin maln piyasa

fiyatnn belirlenmesindeki rolleri de incelenen dier bir balktr. Son olarak, tketicilerin ve

firmalarn farkl piyasa koullarnda nasl farkl davranlar gsterdikleri, tketicilerin ve

tedarikilerin farkl davranlarnn maln piyasa fiyatn nasl deitirdii mikro ekonomininalanna girer. Bu boyutuyla bakldnda, mikroekonominin nemi, maln piyasa fiyatnn

nasl belirlendiini aratran bir alt dal olmasdr. Szn z, piyasa farkllatka, maln

piyasa fiyat da deimektedir.

Makroekonomi alan ise, ekonominin makro niteleriyle ilgilenir. 1929 Ekonomik Buhranna

kadar ekonomi biliminde bilim adamlar, mikroekonomi alanna ynelik balklara arlk

vermilerdir. Fakat 1929 Ekonomik Buhran dnya ekonomisinde isizlik, deflasyon ve

ekonomik daralmaya yol anca, mikro ekonomi alanna ynelik konular greceli olarak

nemini kaybetmi ve isizlik, gelir dalm, ekonomik byme gibi konular ne kmtr.

kinci Dnya Sava sonras dnemde, pek ok eski smrge lkesinin siyasi

bamszlklarn kazanmas ve ekonomik bamszlk mcadelesinin balamas, 1970liyllardaki petrol krizleri, gelir dalm sorunlar, kresel yoksulluk benzeri konu balklar,

makroekonomi alanndaki almalarn daha younluk kazanmasna neden oluturmulardr.

1.1 Dnya Ekonomisinin Tarihsel Geliimi

Ekonomi bilimi, 16. Yzyldan itibaren Merkantilizm, Fizyokrasi felsefesinin etkisi ve 18.

Yzyla damgasn vuran Klasik Okulun katklarna ramen, esas olarak Neo-Klasik Akm

veya Okul ile bugnk bilimsel erevesini kazanmtr. Merkantilizm, devleti bir felsefe

okulu iken, Fizyokrasi Okulu ve Klasik Okulun daha liberal grleri savunduklar ifade

edilebilir. Nitekim, sz konusu okullarn veya akmlarn oluturduu felfsefi alt yapy,Neoklasik Okul metamatik bilimi ile buluturmu ve varsaymlar cebirsel ve geometriksel bir

zellik kazanmtr. Bugnk modern ekonominin temellerinin 16. Yzyldan itibaren

atldn ifade etsek de, insanolunun uygarlk yaam ierisinde ekonomik konularla

tankl M.. 5000li yllara kadar uzanmaktadr. nsanolu, tarma dayal yerleik toplum

dzenine getiinden itibaren, ilkel kavim yaants ierisinde dahi, temel ihtiyalarn

karlamaya ynelik olarak eitli mallar temin etme mcadelesine girimi ve bir mbadele

sistemi oluturmutur. lkel kavim yaants ierisinde ihtiyalarn karlanmasna ynelik

olarak, trampa ekonomisi dediimiz maln malla takas edildii bir mbadele ekline balolarak, insanolu ihtiyac olan eitli mallar temin etmeye almtr.


8/116



5

M.. 3000li yllara geldiimizde ise, uygarlk yaamndaki ve insanolunun zekasndaki

gelimeye bal olarak, baz kavramlarn sorgulandn ve trampa ekonomisi denilen takasa

dayal mbadele sisteminin yeterli gelmedii grlmektedir. Bu nedenle, insanolunun

ekonomi ile balantl olarak M.. 3000li yllarda ilk tant kavramlar, ihtiya, fayda,

deer ve fiyat kavramlar olarak tarif edilebilir. Yani, insanolu artk fiyata dayal bir

mbadele sistemini oluturmann eiindedir. O halde, insanolunun bebin yla yakn bir

sredir fiyata dayal bir mbadele sistemi kulland ifade edilebilir. Bu nedenle, fiyata

dayal mbadele sisteminin ana kurgusunun, dngsnn ihtiya, ihtiyac karlayan mal

veya hizmet, ihtiyacn karlanmas lsnde elde edilen fayda, faydaya dayal mal ve

hizmet deeri ve deere bal bir fiyatlandrma olduu vurgulanabilir. Dolays ile, dnya

ekonomisinin geliimine k tutan kilometre talarn irdelemek ve ardndan sz konusu

kavramlarn anlamn tek tek ele almak yerinde olacaktr.

Dnya ekonomisin tarihsel gelimi asndan, Kresel Rekabet olarak ifade edilen

kavramn geliim srecine bakldnda, 15. yzyln ikinci yarsndan, 16. yzyln ilk

yarsna kadar uzanan bir dnemi balang noktas olarak ele almak yanl olmayacaktr.

Avrupa Devletleri arasndaki liderlik mcadelesi ve bu mcadelenin tetikledii ticaret

savalar, ayn mal daha ucuza retebilen ekonominin rekabette ne kmasna dayaldr.

Bu rekabet, hammadde ve igc maliyetlerini minimize etmek adna, smrgecilii ve

klelii kurumsallatran bir sreci de beraberinde getirmitir. Bu dneme damgasn vuran

Merkantilizm felsefesi, her devlete, elde ettii ticari avantajlar ve gerekletirdii ihracat

neticesinde elde ettii altnlarla zenginleen hazinesini korumak adna daha gl bir ordu

ve donanmay da nermektedir.

Sz konusu rekabet srecinde, bir devletin blgesel lider olabilmesinin temel kural,

Ekonomik G, Askeri G ve Siyasi G e zamanl ve e lde bir araya

getirebilmesiydi. Bu temel g unsurunu bir araya getirmeye alan Britanya, Fransa,

spanya ve Portekiz arasnda nemli bir rekabet mcadelesi gzlendi. Osmanl

mparatorluu, bu rekabet srecinde, okyanusa kys olmayan devlet olma dezavantaj ile,

yartan ekilmek durumunda kald. Zaman ierisinde, smrgelerinin corafik dalmn

eitlendiremeyen spanya ve Portekiz de bu mcadeleden ekilmek durumunda kaldlar ve

19. Yzyln bandan itibaren Blgesel Rekabet mcadelesi, Kresel Rekabet

mcadelesine dnrken, masann etrafndan oturan lkeler Britanya, Fransa, Almanya,

ABD ve Japonya olarak tanmlanmaktayd. Tam bir yzyl sonra, ABDnin masann banageecei ve dier lkelerin onun himayesinde kapitalizmin paylamnda masann

etrafnda yer alaca tahmin dahi edilemezdi. Bu noktada, Kresel Rekabetin ilk nemli

aktr olan Britanya mparatorluu, zerinde Gne Batmayan mparatorluk unvann

ancak 80 yl koruyabilmitir. kinci Dnya Savann Avrupa baca tamamlanrken,

Britanya Kapitalist Sistemin liderliini ABDye devretmitir.

1750lerden itibaren hz kazanan ve 19. Yzylda buhar gcnn devreye girmesi ile

birlikte, ktlesel retimle tanan sanayileme sreci, dnyann gelimi lkelerinde

bankaclk sektrnn geliimine de katk salad. Ayn dnemde, sanayileme srecinin


9/116



6

gerisinde kalan Osmanl Devleti, imparatorluk btesinin aklarn kapatmak amacyla d

borlanmaya hz vermitir. Gen Cumhuriyet ise, ekonomik bamszln kazanma adna,

bir yandan sanayilemesine hz vermitir; bir yandan da kendi Merkez Bankasn

oluturmay bilmitir. kinci Dnya Savann bitimiyle birlikte, sanayileme srecini nemli

lde stlenmi olan devlet, zel sektrn nn aacak hamlelere arlk vermitir.

Trkiyenin teden beri en temel zafiyeti olan sermaye yetersizliine ramen, zel sektr

sanayileme srecinde zerine den grevi yerine getirme becerisini gsterebilmitir.

Bu noktada, Trk ekonomisinin 1980li yllardan bu yana sregelen liberalleme dnemi

erevesinde, ithal ikamesi dnemin etkilerini geride brakarak, dnya ekonomisinde

rnleri ile sz sahibi olma mcadelesi verdii bir gerektir. 1980li yllarn banda yllk

bazda 3 milyar dolar dahi zor bulan bir ihracat hacminin, 2006 yl sonu itibariyle 82 milyar

dolara ulaacak olmas, Trk ekonomisinin bu sreci, kendisine sunulan imkanlar

lsnde iyi deerlendirdiini gstermektedir. Bu noktada, 2000 ylnda 27 milyar dolarseviyesindeki Trkiyenin ihracat hacminin, 2006 yl sonunda 3e katlanm olaca da

unutulmamaldr. Bu hacimsel genileme de, nitekim Trkiyenin 2000li yllarda dnya

ekonomisinde artan nemini tescil etmektedir. Ayn sre ierisinde, inin dnya

ekonomisindeki rol, Hindistann konumu dikkate alndnda, her iki lkenin 1995de

dnya mal ve hizmet retiminin sadece % 5ini gerekletiren iki ekonomi iken, sz konusu

paylarn 2005 yl sonunda ikiye katlam olduklar da unutulmamaldr. stelik, her iki

lkenin byme ve retim performansnn bugnk tempoyla devam etmesi halinde, 2020

ylna doru in ve Hindistann dnya mal ve hizmet retimindeki paylarnn % 20ye

kaca da ngrlmektedir.

Sonu olarak, 16. Yzyldan 20. Yzyln sonuna kadar hammadde boyutunda gzlenen

rekabet, 21. Yzylda igc ve teknolojik beceri rekabetine dnmektedir. Yani,

kalifiye ve ucuz igcn temin edebilen ve teknoloji retebilen ekonomiler, kresel

rekabette belirleyici lke olma zelliini kazanm olacaklardr. Bu nedenle, Trkiyenin de

teknoloji ve marka reten, dnya ekonomisinde trendleri belirleyen, yerel, blgesel ve

kresel talebin beklentilerini iyi okuyan ve sz konusu beklentilere en uygun mal retebilen

bir ekonomi olmas gerekmektedir. Trkiyenin byle bir srece hazrlanmas adna, doru

bir sanayileme, enerji, teknoloji, istihdam ve eitim stratejisi veya politikas oluturmas

gereklidir ve ABye tam yelik sreci bu ynyle iyi deerlendirilebilir ve Trkiyeyi kresel

ekonominin nemli bir aktr yapabilir.


10/116


M.. 5000li M. 3000li M.. 2000li 15.-16. yy. Merkayllar yllar yllar (1. KM. TAI) (2. KM. TAI) Fizyo

Yerleik Fiyata dayal Altn ve gm Keifler Dnemi; dzene gei mbadele sistemi para kullanm Ticaret Savalaryla Trampa Ekonomisi beraber, klelik ve

smrgecilik ortaya kt. (hammaddeninve igcnn kolaytemini)

(Kresellemenin Balangc)


11/116


18.yy 1750 19. yy. 20. yy. Neo-Klasik Okul J. Mayn(3. KM. TAI) 4. KM TAI Keynes

Klasik Dnce Okulu

1789Sanayi FranszDevrimi htilali Ekonomik

Liberal Ekonomik Model Buhran Kapita

Kapitalist Ekonomik Sistemin Balang Noktas

4. KM 5. KM 6. KM TAI TAI TAI

J. Maynard KeynesKEYNESYEN OKUL 1970

1990-Monetaristler

Merkez Bankasnn zerklemesi1978-Sonbahar N

2. Petrol Krizi 1980 1929 1973 Sonbahar Da Ak Ekonomik 1. Petrol Krizi BymeBuhran

ModeliKapitalist Devleti Model(zel Sektr-Kamu Sektr Beraberlii-Karma Ekonomik Model)


12/116



6

Dnya ekonomisinin tarihsel geliimini ksaca zetledikten sonra, ekonominin temel

kavramlarnn tanmlarn srayla ele almak yararl olacaktr.

KTSAD SSTEM: Toplumu oluturan bireylerin yetenekleri ve aldklar eitim lsndemal ve hizmet retiminde grev almalar sonucunda oluan sosyal organizasyona ktisadi

Sistem (Ekonomik Sistem) denilmektedir. Bugne kadar uygulanabilmi veya uygulamas

sren 2 ekonomik sistem, Kapitalist ve Kollektivist Ekonomik Sistemlerdir. lkinde makine

ve tehizatn mlkiyeti sermaye snfnda, ikincisinde mlkiyet ii snfndadr.

ktisadi sistem, ulusal ekonomide ihtiyalar ile retim arasnda dengeyi en etkin ekilde

salad savunulan bir mekanizmann btndr. ktisadi sistemleri kapal ekonomi

sistemlerive mbadele ekonomisi sistemleriolarak da iki grupta toplamak olanakldr.

Kapal Ekonomik Sistemler: Bu sistemde reticiler sadece kendi ihtiyalarn karlamakiin faaliyet gsterirler. htiyalarn basit olmas retimde uygulanan tekniin de ilkelseviyede kalmasna yol aar. Bir ihtiya ekonomisi nitelii sergiler ve ekonomik dengeyekapal bir grup ierisinde ulalmasn hedefler.

Mbadele Ekonomisi Sistemleri: Bu sistemde hedeflenen retim tketim dengesininbtn toplum iinde yaratlmas arzulanr. Baka bir ifadeyle, halk kendi gereksinmesindendaha fazla retimde bulunarak bu retim fazlasn darya satarak kendi retemediimallarla mbadele edebilir. Bunun sonucunda ise retimde uzmanlama ve iblmortaya kmaktadr.

Kapitalist Piyasa Ekonomisi (Kapitalizm): Kapitalist sistemde retim aralar zelmlkiyetin elinde olup ekonomik denge piyasa mekanizmas yoluyla gereklemektedir. Busistemde mal ve faktr, arz ve talep eden birimler kararlarnda tamamen serbesttir ve kendikarlar peinde koarlar. Burada yol gsterici temel unsur mal, hizmet ve faktrlerinfiyatdr.

Kumanda Ekonomisi Sistemi - Kollektivist Ekonomik Sistem (Merkezi PlanEkonomisi - Sosyalizm): Bu sistemde retim aralarnn mlkiyeti ii snfndadr.Ekonomik dengenin merkezi bir otorite eliyle ve bir plan araclyla gerekletirilmesiarzulanmaktadr.

Karma Ekonomik Sistem: retim aralar mlkiyetinin hem zel hem de kamu kesimindeolduu, baka bir ifadeyle zel sektrn ve devleti retimde bulunduu ekonomik sistemdir.

Devlet piyasa ekonomisi aksadnda, blmde ve kaynak dalmnda etkinlii salamak

iin mdahale eder. Burada, asli unsur piyasa ekonomisi olmakla birlikte, merkezi

planlamann da yaplmas sz konusudur. Bu plan kamu iin uyulmas zorunlu, zel kesim

iin yol gsterici nitelik tar. Karma ekonomik sitemde kamu ve zel kesim birbirinin rakibi

deil, birbirininin tamamlaycs, destekleyicisi olarak ilemektedir.

HTYA: htiya, karlanmad zaman ac ve znt, karlandnda ise mutluluk (haz)veren bir duygudur. nsann hayatta kalabilmesi iin mutlaka karlanmas gereken

ihtiyalara (soluma, gda, giyinme, barnma, savunma vb.) hayati; biyolojik veya

zorunlu ihtiyalar, bu kapsama girmeyenlere ise kltrel ve sosyal ihtiyalar ad verilir. Bu

sre, htiyalar Hiyerarisi veya htiyalar Piramidi ile aklanmaya allmtr.


13/116



7

Piramidin tabannda, zorunlu, piramidin orta blmnde kltrel ve piramidin tepesinde

sosyal ihtiyalar yer almaktadr. htiyalarn temel zelliklerini aadaki gibi sralama

mmkndr:

htiyalar snrszdr.

htiyalar srekli artma eilimindedir.

htiyalarn nem derecesi farkldr, baka bir ifadeyle iddet asndan farkllkgsterir.

htiyalar alkanla dntke nem dereceleri artar.

htiyalar tatmin edildike onlara kar duyulan istekte azalma grlr.

htiyalar ve bunlar karlayacak aralar olan mal ve hizmetler birbirinin yerinegeebilir (kame Kanunu).

Ekonomistler ihtiyalarn ahlaki boyutunu dikkate almazlar.

FAYDA: Mal veya hizmetlerin herhengi bir ihtiyac giderebilme yetenei veya derecesidir.Tketici herhangi bir mal kullandnda bundan bir tatmin elde eder. Tketicinin elde ettii

bu tatmine fayda diyoruz. rnein, vcudumuzun temel ihtiyalarn karlama zelliine

sahip olan su faydaldr. Fayda bir baka adan, herhangi bir mal ve hizmetin, tad

zelliklere bal olarak, herhangi bir ihtiyac giderebilme yetenei ise, her tketicinin ayn

maldan elde ettii fayda farkllk gsterebilir.

DEER: Mal ve hizmetlere verilen nispi neme deer denir. Birey ve/veya toplum, bir malveya hizmetin deerini, o mal ve hizmetin salad fayda, o mal veya hizmetin yeryznde

bol veya kt olmas ve o mal ve hizmetin kalitesine bal olarak tayin eder. Eer, bir malndeeri salt salad fayda ile llebiliyor olsa idi, suyun elmasdan daha deerli olmas

gerekirdi. Ancak, insanolu bir maln deerini belirlerken, bir mal ve hizmete tketiciler ne

kadar snrl lde ulaabiliyor ise, o lde deer vermektedir. Yani, insanolunun bencil

olmas, snrl sayda mal veya hizmete daha yksek bir deer biilmesine neden

oluturmaktadr. Dolays ile, maln salad fayda, maln bol veya kt olmas ve maln

kalitesi, yani farkl unsurun birleimi maln deerinin belirlenmesini salamaktadr. Bir

kez mal ve hizmetlerin deerini belirledikten sonra, ortak deer ls ile mal veyahizmetin deerini fiyata dntrmek artk kolay bir adm olmaktadr. Nitekim, insanolutarmsal rnleri, nesneleri, sonrasnda altn ve gm paray, kinci Dnya Savandan bu

yana ise kat ve madeni paray ulusal ekonomilerde ortak deer ls olarak kullanarak,

onbinlerce mal ve hizmetin bireyler ve toplum tarafndan belirlenmi deerini fiyata

dntrebilmektedir. Onbinlerce mal ve hizmetin fiyatndan oluan genel toplulua ise

Fiyatlar Genel Seviyesi veya Fiyatlar Genel Dzeyi denmektedir. Adam Smith deerkavramn iki balkta ele almtr:

Kullanm Deeri: Bir maln kiiye salad faydann, bir baka maln o kiiye saladfayda ile karlatrlmas sonucunda mala verilen greceli nemi belirtir. Bir kiinin farkl

mallara verdii oransal nemi ifade eden, kiisel ve sbjektif bir deer yargsdr. rnein

bir kiinin elmaya pastadan daha fazla nem vermesi gibi.


14/116



8

Mbadele (Deiim) Deeri: Bir mal veya hizmet karlnda elde edilebilecek dier birmal veya hizmetin miktar ile llmesidir ve objektif ve sosyal bir deer ifadesidir. Bir

maln dier bir malla deitirilebilme orandr. rnein 1 litre su karlnda yarm kilo

buday alnmas durumunda bu suyun budayla belirlenen deerinin 0,5 olduu anlamna

gelir.

DEER PARADOKSU: nsanlarn hayatlarn idame etmeleri asndan pek de nemliolmamasna ramen, olduka yksek fiyatlardan alc bulan mallar bulunmas (elmas), dier

yandan insanlar iin hayati nem arz eden baz mallarn ancak ok dk fiyatlarla alc

bulabilmesinin (su) dourduu elikiyi ifade etmektedir.

Adam Smith, deer elikisini zebilmek iin su ve elmas rneinden hareketle, deeri

kullanm ve mbadele deeri olarak ikiye ayrmtr. Elmas fiyat ok yksek (mbadele

deeri yksek) hayat iin zorunlu ihtiya deil (kullanm deeri dk) iken, suyun fiyatdk (mbadele deeri dk), ancak hayat iin zorunlu ihtiyatr (kullanm deeri

yksek). Ne var ki, Smithde deer elikisini aklamakta ancak ksmen baarl olabilmitir.

Deer elikisinin aklanmas, Marjinal Fayda Yaklamnn ortaya atlmasyla mmkn

olabilmitir. Neo-Klasik ktisat Teorisine gre bir mal veya hizmetin deerini o maln toplam

faydas deil, o maln tketilen son biriminden elde edilen fayda (marjinal fayda)

belirleyecektir.

MAL ve HZMET: nsann ihtiyalar mallar ve hizmetlerle karlanr. htiyalar teminzelliine sahip hereye mal denir. nsanlarn ihtiyalarn dorudan ya da dolayl olarakkarlama zellii olan her ey, ekonomik anlamda mal ve hizmet kavram kapsamnda ele

alnr.Hizmet insanlarn ihtiyalarn karlayan ancak fiziki bir varlk zellii tamayan kt

eylerdir. Ekmek, ayakkab birer mal iken, berberin sa kesmesi veya doktorun hasta

muayene etmesi birer hizmettir.

SERBEST MALLAR: nsanlarn tm ihtiyalarn karlayabilecek kadar bol olan, eldeedilmeleri iin baz fedakarlklara katlanlmas gerekmeyen, bir aba harcanmakszn elde

edilmesi mmkn olan veya karlnda bir bedel denmesi gerekmeyen mallardr. Serbest

mallarn maliyeti sfrdr. Serbest mallar ekonomi biliminin analiz kapsamna girmezler.

Serbest mallara rnek olarak hava, deniz suyu, gne, lde kum, bir kaynaktan akan su

verilebilir.

EKONOMK MALLAR (KIT MALLAR): nsanlarn tm ihtiyalarn karlayabilecek kadarbol olmayan ve elde edilmesi iin bir aba sarfedilmesi ya da fedakarlk yaplmas gereken

ya da karlnda bir bedel denmesi gereken mallardr. Zamanla serbest mal niteliindeki

bir mal, kt mala dnebilir. rnein daha nce bir yol kenarnda akan ve herkesin

serbeste kullanabildii kaynak suyu, suyun akt toprak sahibince ielenip satlmaya

baanr ise iktisadi mal haline gelmi olur.

ZEL MALLAR: Tamamen piyasa sistemi ierisinde alnp satlabilen mallardr. zelmallarn en nemli zellii retilip tketici tarafndan kullanldnda dier tketicilerin o


15/116



9

maldan kullanabilecei miktarn azalmasdr. zel mallarn bu zelliine tketimde veyakullanmda rekabet ad verilmektedir. zel mallarn dier ayrc zellii ise kullanmdandlama veya mahrum brakabilme zelliidir. Bunun anlam zel mallardan o maln

bedelini deyenlerin yararlanabilmesi, bedelini demeyenlerin o maln kullanmnda mahrum

braklabilmesidir. zel maln sadece onu satn alan kii tarafndan kullanlmas sz konusu

olacaktr.

KAMUSAL MALLAR: Tamamen piyasa sistemi iinde retilip satlamayan mallardr.Kamusal mallarn temel zellikleri, kullanmda rekabetin olmamas (ortak tketim) vekullanmdan dlanamamasdr (mahrum braklamama). Kamu mallarnda ortak tketimolmas daha ok insann bu mallar tketmesi dierlerinin tketecei miktar azaltmayaca

anlamna gelmektedir. Bu mallarn piyasa mekanizmas yoluyla fiyatlanmas mmkn

deildir. Bu durumda zel kesim kamu mallarnn retimine kaynak tahsis etmeyecektir.

Dolaysyladevlet bu tr hizmetlerin retiminde aktif rol stlenir. En bilinen rnekleri olarakulusal gvenlik, deniz fenerleri ya da evre kirliliinin nlenmesi saylabilir.

Kamu mallarnn zelliklerini u ekilde zetleyebiliriz. Toplumsal nitelikteki ihtiyalar

karlarlar, blnmezlik ilkesi geerlidir yani mal veya maln faydalar bireyler arasnda

blnemez, ortak veya birlikte tketim vardr yani tketimde bireyler arasnda rekabet

yoktur, piyasaya konu olmadklar iin pazarlanamaz ve fiyatlandrlamazlar, kamusal

finansman gerektirirler, dsal ekonomiler yaratrlar ve siyasi srete kararlarla retim

karar alnr.

FYAT: Bir mal veya hizmetin deerinin parasal ifadesine fiyat denilmektedir. Herhangibir mal veya hizmetin deeri, o ekonomide geerli olan ortak deer ls ile

parasallatrlarak fiyata dntrlr. Bu ortak deer lsnn mutlaka bugnk anlamda

kat ve madeni para olmas art deildir. lkel kavim yaantsnda para niyetine kullanlm

tarmsal rnler, metal paralar, kolyeler ve altn ve gm para da ortak deer ls

olarak deerlendirilmelidir ve kullanlmlardr.

FYATLAR GENEL DZEY: Bir ulusal ekonomide, onbinlerce mal ve hizmetin deeri ortakdeer ls ile fiyata dntrldkten sonra, ortaya kan fiyat topluluuna fiyatlargenel seviyesi veya fiyatlar genel dzeyi denmektedir.Ekonomideki tm mal ve hizmetfiyatlarnn belirli bir dnemdeki tartl ortalamasn gsterir.

Fiyat istikrar, bir ulusal ekonomi iin vazgeilmez bir unsurdur. Merkez Bankas'nn asli

fonksiyonu fiyat istikrarn salamaktr. Gnmzde, sfra yakn oranlarda, yani yllk bazda

% 1'lik, % 2'lik enflasyona sahip gelimi ekonomiler, greceli olarak fiyat istikrarna sahip

lkeler olarak kabul grmektedir. Nitekim AB kriterine gre yllk enflasyon oran tavan, en

dk enflasyon oranna sahip 3 AB lkesinin ortalama enflasyon oranna 1,5 puann

eklenmesi ile bulunur ki, bu orann 2002 yl iin geerli olan deeri % 2,7dir.

Herhangi bir mal veya hizmetin piyasa fiyat, tketici dzeyinde maln salad fayda,

yeryznde bol veya kt olmas ve kalitesine bal olarak ekillenirken, retici veya ithalat


16/116



10

firma dzeyinde ayn piyasa fiyat maln retimi veya ithalat esnasnda katlanlan

maliyetler, firma kar ve dolayl vergilerin eklenmesi ile ekillenmektedir.

retici ve thalat Cephesi Tketici Cephesi

Maliyetler+Kr+Dolayl Vergiler = Maln Piyasa Fiyat = Maln Faydas+Bol veyaKt Olmas+ Kalitesi

Bu nedenle, gnmzn modern ekonomilerinde, firmalar reklm mecrasn kullanarak,

medya aracl ile rnn piyasa fiyatn tketiciye kabul ettirme, tketicinin sz konusu

fiyat ilgili rn iin demeyi kabul etmesine alrlarken, bir yanda da maln retim

maliyetini aaya ekebilmek iin, retimlerini in gibi ucuz retim maliyeti avantaj olan

lkelere kaydrmaktalar.

ENFLASYON VE DEFLASYON: Bir ulusal ekonomide, fiyatlar genel seviyesinin veyadzeyinin dzenli ve srekli olarak artmas veya ykselmesi srecine enflasyon denir.

Enflasyon, Latince Inflatio; yani ikinlik kelimesinden tretilerek oluturulmu bir

kavramdr. Mal ve hizmetlerin fiyatlarn temsil eden fiyatlar genel seviyesindeki dzenli ve

srekli azalma veya d ise deflasyon olarak adlandrlr. rnein, Japonya yaklak son

10 yldr deflasyon sorunu yaamaktadr. Bir ulusal ekonominin enflasyon veya deflasyon

tehdidinde olup olmad, oluturulan fiyat indeksleri ile hesap edilir. Trkiye'de bu

hesaplama, Tketici Fiyatlar ndeksi TFE ve retici Fiyatlar ndeksi (FE) kullanlarak

hesap edilmektedir.

DVZ KURU (kambiyo kuru, parite): iki milli para birimi arasndaki deiim oran yadabir yabanc parann milli para cinsinden fiyatdr. Bu sebeple kur, lkeler arasndaki fiyat

seviyelerini birbirlerine balayarak fiyat ve maliyet karlatrmalar yaplmasna imkan

salar. Dviz kuru olmasa, lkeler birbirlerinde retilen mal ve hizmetlerin fiyat ve

maliyetleri konusunda tamamen bilgisiz kalrlar. Dviz kuru, ite bu bilgisizlii ortadan

kaldrr. Dviz kuru (dviz fiyat), dviz piyasasnda (kambiyo borsas) oluur. Dviz

piyasas ise daha nce de deindiimiz gibi farkl milli paralarn birbirine evrilmesini

salayan bir organizasyondur. Kaydi forma dnmemi halde olan, ekonomik birimlerin

banknot ve bozukluk olarak ellerinde tuttuklar para ise efektifolarak tanmlanmaktadr.

Belirli bir sepetteki ticarete konu olan benzer mal ve hizmetlerin farkl lkelerdeki fiyatlarnbirbirine eitleyen dviz kuruna satn alma gc paritesi ad verilmektedir. ki dviz

arasnda var olan ve parite olarak da tanmlanan dviz deiim kurlarna apraz kur

denilmektedir.

DEVALASYON VE REVALASYON: Bir lkenin para biriminin ulusal snrlar ierisindeenflasyon nedeniyle deer yitirmesi sonucu, lkenin para biriminin deerinin yabanc

paralar karsnda deerinin ayarlanmas ve bu nedenle lkenin yerel para birimi cinsinden

dviz kurlarnn deer kazanmas srecine devalasyon, lkenin para birimi deer

kazandnda, yabanc paralarnn dviz kuru cinsinden deer yitirmesi srecine de


17/116


18/116



12

tarihlerde gemitir. Almanya 1870'de sisteme katlm. Rusya, Avusturya, Macaristan ve

Japonya ise 1895'de altn standardn uygulamaya balamlardr.

Sabit Dviz Kuru Sistemi (Fixed Exchange Rate System): Sistemin temel zellii dvizkurlarnn belirli bir dzeyde srdrlmesidir.

Esnek Dviz Kuru Sistemi Serbest Deiken Kur Sis. Dalgalanan Kur Sis. Yzen Kur Sistemi: Serbest kur sisteminde lke parasnn deeri, tamamen serbest birekilde ileyen arz ve talep mekanizmasna terkedilmitir. Dviz kuru, dviz piyasalarnda

rekabeti piyasa koullar altndaki bir mal gibi arz ve talep artlarna gre gnlk olarak

belirlenir ve dviz kurunun belirlenmesine kamunun mdahalesi yoktur. Esnek kur

sisteminde dalgalanma derecesine gre "serbest" ve "gzetimli dalgalanma" olarak iki temel

grup vardr:

Serbest dalgalanma (Free Floating): Dviz kuru hibir mdahale olmadan dviz arzve talebine gre belirlenir.

Gzetimli (Ynetimli) Dalgalanma (Managed Floating): Gzetim amac asndaniki trl dalgalanma vardr:

oTemiz dalgalanma: Dviz kurlarna mdahale ve gzetim, sadece ksa dnemlidzensiz, ar dalgalanmalarn ortadan kaldrlmasna ynelik olup kurlar ilke olarak

serbest dalgalanmaya braklmtr. Merkez Bankasnn denetimi altnda yrtlen arz

ve talebe gre deien kurlara, ar kabul edilen dalgalanmalarn olumas

durumunda Merkez Bankasnn piyasaya dviz al-satlaryla mdahale edilmesi sz

konusudur.

oKirli dalgalanma: Dviz kurlarna mdahale ve gzetim ekonomik adan lkeninrekabet gcn korumas yani ithalatn azaltlmas ihracatn arttrlmas iin

yaplmaktadr. Gzetimin kayna asndan dalgalanma, hkmetin veya kamu

otoritesinin karar, uluslararas anlama ve uluslararas otoritenin karar ile

dalgalanma olmak zere trldr.

Esneklik Kazandrlm Sabit Dviz Kuru Sistemleri: Esneklik kazandrlm sabit kursisteminde pariteler zaman iinde ayarlanabilir. Ayarlanabilir pariteler sistemi, bir "balant"

sistemi olup lke parasnn deeri, bir dier para birimine gre belirlenir ve zaman iinde

deitirilebilir. Ayarlama, "tekli" veya "sepet" balants eklinde iki temel esasa gre

yaplr. Tekli balantda lke paras en fazla ticaret yaplan lke parasna balanr. Sepet

balantsnda ise, lkelerin dnya ticaretindeki paylar arlk olarak alnp, para birimi bulkelerin paralarndan oluan sepete balanr. Gnmzde sepet balantsna verilecek en

gzel rnek, zel ekme Haklar'dr. IMF tarafndan yaratlan ve ye lkelerin kotalar

erevesinde ye lkelere rezerv salamak amacyla tahsis edilen rezerv ekline zel ekme

haklar (SDR) ad verilmektedir.

Ayarlanabilir pariteler sisteminde para ayarlamalar parite zerinde yaplan ayarlama veparite evresinde yaplan ayarlama olarak iki temel gruba ayrlr.


19/116



13

ORTAK PARA ALANLARI: Yakn bir ekonomik iliki ierisinde olan bir grup lkenin ulusalparalarn sabit kurlarla birbirine balayp teki paralara kar dalgalanmaya brakmalar ile

oluan blgedir. lke paralar ararsndaki kurlar sabittir.

SABT VE ESNEK KUR SSTEMLERNDE EKONOM POLTKASI:ktisat literatrnde sabit ve esnek kur sistemlerinde para ve maliye politkalarnn etkinlii

zerinde tartma sz konusudur. zellikle Mundell-Fleming modeline gre sermaye

hareketliliinin tam olduu varsaym altnda i denge (tam istihdam-fiyat istikrar) ile d

dengeyi (demeler bilanosunda denge) e anl olarak salayacak iktisat politikalar sabit

veya esnek kur sistemlerinde ok farkl sonular retebilmektedirler.

Sabit kur ve tam sermaye mobilitesi sz konusuysa, para politikas etkin deildir. Eksik

istihdamdan tam istihdama ulamak iin genilemeci para politikas uygulanrken

ekonomide d ak oluur. Buna kar daraltc para politikas uygulanmak zorundakalndndan eksik istihdama geri dnlr ve sadece dviz rezervleri azalm olur. Buna

karn, ayn varsaymlar altnda maliye politikas etkindir. Kamu harcamalar artrldnda

milli gelir tam istihdama ynelir ve ekonomide d fazla oluur. Sz konusu d fazlay

eritecek biimde geniletici para politikas uygulandnda milli gelir daha da artar.

Esnek kur ve tam sermaye mobilitesi sz konusuysa, para politikas etkindir. Geniletici

para politikas uygulandnda lke iinde faizler der ve milli gelir artar, ancak d ak

oluur. D ak dviz kurunu ykseltmeye balaynca retim d talep yoluyla canlanr ve

milli gelir artar. Ancak ayn varsaymlar geerliyken maliye politikas etkin deildir.

Geniletici maliye politikas d fazla yaratmakta ve bu durumda dviz kurlar da dmeye

balamaktadr. Bu durumda retim olumsuz etkilenecek ve mdahale ncesindekine benzer

bir eksik istihdamda denge kurulacaktr.

FYAT TEORS: Fiyat herhangi bir maln mbadele veya dei toku deeridir. Uygarlktarihi boyunca insanolu mallarn ve hizmetlerin deerlerinin kkenlerini ve deerlerinin

birbirlerinden farkl olularnn nedenlerini merak etmilerdir. Fiyat teorisi de, mal ve hizmet

fiyatlarnn nasl olutuunun analiz edilmesidir. Fiyat teorisi tketici dengesi, firma dengesi

ve piyasa dengesi ana balklarn kapsayan grlerin toplu ifadesi olarak karmza

kmaktadr.

PYASA DENGES: Piyasa dengesi, bir maln talep edilen miktar ile arz edilen miktarnnbirbirine eit olduu durumu eder. Geometrik olarak denge, piyasa talep ve arz erilerininkesitii noktada oluur. Dier bir deyile tketicilerin almak istedikleri mal miktarnn,reticilerin arz etmeye hazr olduu miktara eit olmas piyasa dengesinin olutuunugsterir.

FRMA DENGES: Firmann amac krn maksimize etmektir. Kr, genel olarak firmanntoplam gelirinin (sat haslat) toplam maliyeti aan ksm eklinde ifade edilebilir. Firmannkrn maksimize ettii durum ayn zamanda firma dengesinin olutuu durumu ifadeetmektedir. Firmann krn maksimize edebilmesi iin gerekli koul marjinal maliyetinmarjinal haslata eit olmasdr.


20/116



14

TKETC DENGES: Tketicinin mal ve hizmetleri kullanarak fayda saladn biliyoruz.Tketicinin amac ise, belli artlar altnda ulaabilecei en yksek faydaya ulamaktr. Bu

amaca ulatnda tketici dengededir. Bu durumda tketici dengesi; tketicinin belli

artlarda en yksek tatmini elde ettii durumdur. Tketici Dengesi asndan iki nemli

kavram, Kaytszlk Erileri ve Bte Dorusu kavramlardr.

PYASA DENGES: Piyasa dengesi, bir maln talep edilen miktarnn arz edilen miktarnaeit olmas durumudur. Piyasann dengede olmas iin satclarn satmak istedikleri veya

satmay planladklar, miktarn fiilen sattklar miktara ve alclarn satn almak istedikleri

veya satn almay planladklar miktarn, fiilen satn aldklar miktara eit olmas gerekir. E

Noktasndaki Piyasa Dengesine karlk gelen fiyata Piyasa Denge Fiyat, miktara ise Piyasa

Denge Miktar denir ki, Q0 noktasnda arz (S) ve talep (D) miktar birbirine eit olacaktr.

Maln piyasa fiyatna (P) dayal olarak piyasa dengisinin oluabilmesi iin, maln piyasa fiyat

(P) dnda kalan, arz ve talep fonksiyonunda yer alan; yani arz ve talep miktarn etkileyenbamsz deikenlerin sabit kabul edilmesi gerekir. Bu durum, Ceteris Paribus ilkesi ileaklanr.

PS(Arz)

EP0 Piyasa Dengesi

D(Talep)0 Q(Miktar)

Q0

E = Piyasa dengesi

P0 = Piyasa denge fiyat

Q0 = Piyasa denge miktar

PYASA EKONOMS: reticilerin ve tketicilerin, arz ve talep koullarna bal olarakaldklar ekonomik kararlara uygun kaynak dalmnn gerekletii ve Kamunun paynn

minimum olduu bir yapdr. Neoklasik ve Neoliberal Okulun hararetle savunduu bir

ekonomik yapdr.

KISA DNEM FRMA MALYETLER: Ksa Dnemde firmalar mal ve hizmet retimiesnasnda toplam sabit maliyetlere ve toplam deiken maliyetlere katlanrlar. Her ikisinin

toplam firmann Toplam Maliyetini verir.


21/116



15

Toplam Maliyet: Toplam maliyetler firmann belirli bir retim seviyesine ulaabilmesi iinkatlanmas zorunlu olan maliyetleri ifade etmektedir. Toplam maliyet, toplam sabit maliyetile toplam deiken maliyetlerin toplanmas ile elde edilir. Toplam maliyet erisi dikey

ekseni kesiyor ise, bu nokta toplam sabit maliyetleri verir. Belirli bir reim miktarndatoplam maliyet ile toplam deiken maliyet arasndaki dikey uzaklk, toplam sabitmaliyetlere eit olur.

Miktar

Toplam Sabit Maliyet

Toplam Maliyet

Toplam Deiken Maliyet

100

1000

300

Maliyet

rnein, yukardaki grafikte firmann 1000 birim mal retmesi durumunda, katland

toplam maliyet 300 TLdir. Bunun 100 TLsi toplam sabit maliyet olduuna gre, toplam

deiken maliyet 200 TL olacaktr.

Toplam Sabit Maliyet: retim olsun veya olmasn firmann katlanmak zorunda olduumaliyetlerdir. retim art ya da azal ile birlikte deimeyen, yani firmann retim

miktarndan bamsz olan maliyetlerin toplamn gstermektedir. Firma hi retimde

bulunmasa dahi sabit maliyetlere katlanmak zorundadr. Bu nedenle, dikey eksende bir

deer noktasndan balayarak, Q retim miktar yatay eksenine paralel olarak hareket eden

bir doruyla temsil edilir.

Maliyet

KToplam Sabit Maliyet Erisi

0 MiktarX

Toplam Deiken Maliyet: retim olduka ortaya kan bir maliyettir ve bu nedenle sfrorijininden balar. retim miktarnn deimesi ile birlikte deien retim maliyetlerinin

toplamn gsterir. Firmann ksa dnemde belirli bir miktarda retim yapabilmesi iin


22/116



16

kulland retim faktrlerine yapt demelerdir. Firma hi retim yapmaz ise sfr olur,

retimle birlikte orijinden balayarak artar.

Maliyet Toplam Deiken Maliyet Erisi

L

Miktar

Ortalama Sabit Maliyetlere (Birim sabit maliyet): Belli bir retim hacminde katlanlmakzorunda olunan toplam sabit maliyetin retilen birim saysna blnmesi yoluyla ulalr.Birim sabit maliyet retim arttka deien ve azalan bir eridir. Yani, retilen birimarttka, retilen mal bana birim sabit maliyet azalr.

Ortalama Deiken Maliyet (Birim deiken maliyet): belirli bir retim hacminde toplam

deiken maliyetin retilen birim saysna blnmesi yoluyla bulunur. Birim deiken

maliyet, retimin belirli bir aamasna kadar sabit bir deer olarak giden, belirli bir aama

geildikten sonra kk bir srama ile yine sabit bir deer olarak devam eden ve adeta

merdiven eklindeki ykselen bir doruyla temsil edilir.

Ortalama Toplam Maliyet (ortalama maliyet veya birim maliyet): Ortalama maliyete,belli bir retim hacminde katlanlmak zorunda olunan toplam maliyetin retilen birimsaysna blnmesi yoluyla ulalr. Para bana maliyet veya birim maliyet olarak daadlandrlr. nce azalan sonra artan bir eridir.

Miktar

Ortalama Maliyet

Ortalama Deiken Maliyet

Ortalama Sabit Maliyet

Marjinal MaliyetMaliyet

Marjinal Maliyet: retilen mal miktarnn bir birim arttrlmasnn toplam maliyette ortayakard ek art marjinal maliyet olarak tanmlanr. Toplam maliyet fonksiyonunun birinci


23/116



17

trevine eittir. Marjinal maliyet erisi, ortalama maliyet ve ortalama deiken maliyeterilerini her zaman minimum noktalarnda keser.

Tam Kapasite: Bu terim firmann ksa dnem ortalama maliyet erisinin minimumnoktasna denk den retim hacmini tanmlamak amacyla kullanlmakta ve kurulu birtesiste retilmesi mmkn olabilecek farkl miktarlar arasnda ortalama maliyeti en dkseviyeye getiren retim hacmini ifade etmektedir.

UZUN DNEM FRMA MALYETLER: Uzun dnem firmann btn retim faktrlerimiktarn gerei gibi deitirmesine olanak tanyacak bir dnemi ifade eder. Firma retimplanlamas yapmak iin gerekli zamana sahiptir. Uzun dnem firmann varolan tesislerininsaysn, leini arttrp azaltabilecei bir ksmn satabilecei dnemdir. Bu dnemde firmaiin tm maliyetler deiir niteliktedir, dolaysyla sabit maliyet diye bir ey ortadan kalkar.Uzun dnemde azalan verim yasas ilemez nk tm girdileri birden arttrmakmmkndr. Uzun dnemde girdilerin bileim oranlarnn deimedii bir retim fonksiyonusz konusudur. Firma iin, ancak lee gre getiri olgusu sz konusu olacaktr. Firma iinzlmesi gereken sorun, uzun dnemde gerekletirmeyi planlad retim miktarnkendisine salayacak retim tesis leini oluturmaktr. Bu dnemde, retim tesisi leiniarzulad gibi deitirebilen firma, her yeni tesis leinde, ksa dnem retim koullar ileyz yze kalr. Dolaysyla uzun dnem ksa dnemlerin yan yana gelmesiyle oluur.

Uzun Dnem Toplam Maliyet (SRTC): Ksa dnem toplam maliyet fonksiyonlarnn endk toplam maliyet noktalarnn geometrik yeridir. Uzun Dnem Toplam Maliyet Erisi

ksa dnem toplam maliyet erilerine zarf (onlar alttan saran) olan bir eridir. Uzun Dnem

Toplam Maliyet Erisini Ern analizinde firmann optimum faktr kullanmn belirlerken

ortaya kan genileme yolu araclyla elde etmek mmkndr. Bu eri, herhangi bir

retim dzeyinin mmkn olan en dk maliyetini gsterir.

Uzun Dnem Ortalama Maliyet (SRAC): Uzun dnem ortalama maliyet erisi, ksadnem ortalama maliyet erilerinin her birine teet olan bir zarf erisi biiminde ortaya

kar. Uzun dnem ortalama maliyetler, tesis apyla ilgili tm ayarlamalar yapldktan

sonra, her retim seviyesinin en dk ortalama maliyetini gsteren eridir. Faktr fiyatlar

ve teknolojinin sabit olduu kabul altnda, uzun dnem ortalama maliyetler tm retim

faktrlerinin deimesi neticesinde her retim dzeyi iin minimum ortalama maliyetlerden

olumaktadr. Firmann planlama erisi veya finansman erisidir. Firmalar gelecekle ilgili

kararlarnda tesis aplarndan her birini dikkate alabilir. Tesislerden biri seilince yeniden

ksa dnem analizine dnlm olur.Firmalar uzun dnemde planlar, ksa dnemde retim

yapar. Firmalar uzun dnemde lek kararlar alrken, ksa dnemde kapasite kullanmkararlar alrlar.

Uzun Dnem Marjinal Maliyet Erisi (SRMC):Firmann retim dzeyini bir birim dahaartrmas halinde toplam maliyetteki art gsterir. Uzun Dnem Toplam Maliyet Erisi

erisinin bir noktadaki eimidir. Tesis apyla ilgili karar verildikten sonra retim hacmini bir

birim arttrmann Uzun dnem toplam maliyetlerde neden olaca deimeyi gsterir.

Optimum apta Tesis: Firmalarn ksa vadede tesis leini deitirememelerine karn,uzun vadede kendilerine en yksek kar getirebilecek olan tesisin, hangi lekte olacana


24/116



18

karar vermeleri gerekecektir. Optimum apta tesis kavram, uzun dnem ortalama maliyet

erisinin minimum noktasnda ona teet olan ksa dnem ortalama maliyet erisinin temsil

ettii tesisi ifade etmek iin kullanlmaktadr:

lee Gre Getiri: Uzun dnemde firmalarn tm retim faktrlerini arttrlmas mmknolacaktr. lee gre getiri kavram, tm retim faktrlerinin (girdilerin) ayn oranda

arttrlmas veya sabit bir katsay ile arplmas yoluyla retim leinin deitirilmesinin

sonucunda rn (kt) miktarnda ortaya kan deiiklii ifade etmektedir. retime katlan

faktrlerin her birinin belli bir oranda arttrlmas durumunda; rn miktarndaki art oran

faktrlerde yaplan art oranna eit ise lee gre sabit getiri, rndeki art oran

faktrlerde yaplan art oranndan byk ise lee gre artan getiri, rndeki art oran

faktrlerde yaplan art oranndan dk ise lee gre azalan getiri sz konusuolmaktadr. Uzun dnem ortalama maliyet erisinin azald ksmda lee gre artan,

yatay olduu ksmda lee gre sabit ve artt ksmda lee gre azalan getiri

bulunmaktadr.

lek Ekonomileri (sel Ekonomiler): Firmann retim leinde ortaya kan artnedeniyle firmann maliyetlerinde salad tasarruflar ya da retim veriminde salanan


25/116



19

art pozitif lek ekonomileri ve genelde sadece lek ekonomileri olarak adlandrlr.Pozitif

lek ekonomileri, retim leindeki byme neticesinde firmann salad tasarruf ve

maliyet avantajlarn gsterir. Firma uzun vadede lek ekonomilerinden faydalanyor ise,

uzun dnem ortalama maliyet erisi devaml azalan bir seyir izler.Negatif lek ekonomileri

ise firmann retim tesisi lei belirli bir dzeyin zerine getiinde, daha nce lek

ekonomisi olarak ifade edilen faktrlerin bir ksmnn ters ynde ilemeye balamasdr. Bu

olumsuz faktrler uzun dnem ortalama maliyetlerin ykselmesine neden olmaktadr.

Dsal Ekonomiler: Firmann maliyetleri zerinde etkili olmakla birlikte firmann kendiierisindeki davranlarndan kaynaklanmayan, firmann faaliyetleri dnda, endstri

leine bal olarak iinde bulunduu piyasadan salad avantaj veya dezavantajlara

verilen addr.Pozitif dsal ekonomilerbir endstri bydke, endstrideki firma says ve

toplam retim hacmi arttka, o endstride faaliyette bulunan firmalarn maliyetlerinin

dmesine yol aan avantajlardr.Negatif dsal ekonomiler ise, bir endstrinin gelimesi vebymesi neticesinde, maliyetlerin artmasna yol aan, firmann dndan kaynaklanan ve

genellikle endstride says artan firmalarn birbirlerine verdikleri zararlardan kaynaklanan,

dezavantajlar ifade etmektedir.

FRMA DENGES: Kar, belli bir miktar rnn satndan elde edilen para veya sathslat ile o miktar rnn maliyeti arasndaki farktr. Karllk, iletme sermayesinin

erimemesi iin mutlaka ulalmas gereken bir deerdir. Firmann amac karn maksimize

edilmesidir. Kronik enflasyonun geerli olduu lkelerde ise yalnzca kar etmek yeterli

deildir, ayn zamanda enflasyonun zerinde bir kar gerekli ve zorunludur. Firmannkarnn maksimum olmasnn ilk art, Marjinal Maliyetin (MM) Marjinal Gelire(MG) eit olmasdr. Bu koul, zellii ne olursa olsun, tm piyasa trleri iin geerlidir.kinci art ise, bu eitliin saland yerde Marjinal Maliyet Erisinin ykselen bir eri

olmasdr. Bu koul da tm piyasa trleri iin geerlidir.

Firma maliyetleri, hammadde, igc, makine-tehizat, enerji ve finansman maliyetlerinin

birleiminden oluur. retim Faktrlerinin elde edildii piyasa koullar, firmann rnn

satarken katland reklam ve pazarlama maliyetleri, toplam ve dolays ile marjinal maliyet

deerini dorudan etkiler. Ancak, maln satld piyasann tr, yani piyasann rekabet veya

eksik rekabet piyasas olmas marjinal maliyet deerlerini dorudan etkilemez. Mal ve

hizmetin satld piyasa tr ise firma gelirlerini, yani hem toplam geliri, hem ortalama

geliri, hem de marjinal geliri etkiler. Tam Rekabet Piyasasnda satlan her mal veyahizmetin firmaya salad Marjinal Gelir ve Ortalama Gelir, Tam Rekabet Piyasasnn

zellikleri gerei hem birbirine eit; hem de maln piyasa denge fiyat olan Poa eittir. Bu

nedenle, marjinal gelir ve ortalama geliri temsil eden geometriksel ekil Po noktasndan

balayp, Q miktar yatay eksene paralel hareket eden bir dorudur. Toplam Gelir ise

Marjinal Gelire eit olan Po deerinin satlan miktar miktar ile (Q) arplmas ile bulunur.

Dolays ile, Toplam Gelir deerlerini temsil eden geometriksel gelir, 45 derecelik bir ayla

O orijininden balayp yukar doru trmanan bir doru ile temsil edilir.


26/116



20

Bir eksik rekabet piyasas tr olan Monopol Piyasasnda ise, marjinal maliyet ile ortalama

maliyet deerleri birbirinden ayrlr. Monopol piyasasnda Ortalama Haslat Erisi ile Talep

Dorusu birbirinin stne akktr. nk, Monopol Piyasasna hakim olan Monopol Firma,

piyasaya tek bana hakim olsa da, firmann elde edecei gelir asla o piyasadaki tketicilerin

toplam satn alma gcn geemez. Monopol Piyasasnda marjinal gelir ile marjinal

maliyetin kesitii noktada oluan firma dengesi, Tam Rekabet Piyasasnda oluan fiyatn

hayli stndedir. Bu durum, tketici iin rekabet artlarnn nemini teyit eder.

RETM: nsan ihtiyalarn gidermekte kullanlacak mal hizmetlerin yaratlmas, eldeedilmesi veya meydana getirilmesi srecidir. Mal veya hizmetlerin retimi retim faktrleri

kullanlarak gerekletirilir. Ekonomi bilimi, mal ve hizmetlerin retilmesinde kullanlan

retim faktrlerini doal kaynaklar, emek, sermaye ve giriim retim faktrleri ile

tanmlamtr. retilen mallarn bir ksm ileride kullanlmak zere bozulmadan saklanyorsa,

saklanan bu ksma "stok ad verilir.

RETM OLANAKLARI ERS: retim Olanaklar Erisi; retim faktrlerinin miktar veteknoloji sabitken, bir toplumun retebilecei ve retemeyecei mal demetlerini ayran bir

snr izgisidir. Erinin sandaki noktalar, retilemeyecek mal demetlerini gsterir. Erinin

solundaki noktalarda ise, kaynaklar ya tam kullanlamamakta, ya da kt kullanlmaktadr.

Yani, Atl Kapasite durumu sz konusudur. Erinin sola kaymas, sava ve doal afet

nedeniyle retim olanaklarnn yok olmas anlamna gelir. Saa kaymas ise teknolojik

ilerleme anlamna gelir.

Buday

AC

D

E

B

0 Otomobil

retim olanaklar erisi, orijine ibkey bir geometriksel ekildir ve bir ulusal ekonominin

elindeki kstl retim olanaklar ile, bu grafikte setiimiz rnekler dorultusunda, buday

ve otomobilden ne kadar retileceini gsterir.

Yukardaki ekilde A noktas, bir ulusal ekonominin elindeki kstl retim olanaklarnn

tmnn sadece buday retmek iin kullanmas halinde budaydan maksimum ka birim

retileceini; B noktas, eldeki kstl retim olanaklarnn tmnn sadece otomobil

retmek iin kullanmas halinde otomobilden maksimum ka adet retileceini


27/116



21

gstermektedir. C noktas, retim olanaklar erisi zerinde herhangi bir noktadr. Eldeki

kstl retim olanaklarnn hem buday hem de otomobili retmek amacyla datldn

gsterir. D noktas, ekonominin bugnk retim olanaklaryla gerekletirilemeyecek bir

retim seviyesini temsil eder. E noktas, ekonominin potansiyel retim seviyesinin altndaki

bir retim dzeyini temsil eder. Sonuta, A ve B noktalar arasndaki retim olanaklar

erisi, bu ekonominin ne kadar mal ve hizmet rettiini gsterir. Frsat maliyeti, bir malretmek iin bir baka maln retiminden vazgeilen miktar olarak tanmlanabilir. rnein,

biraz daha otomobil retmek iin, buday retiminin bir ksmndan vazgemek gibi. Frsat

maliyeti, bu anlamda daha fazla otomobil retildiinde, retiminden vazgeilen budayn

salayaca avantajlardan vazgemenin bir bedelidir.

AZALAN VERM KANUNU VE MARJNAL RN: Ulusal ekonomilerde, ister firmabaznda, isterse de lke ekonomisi baznda Azalan Verim Yasas geerlidir. Her ne kadar,

Adam Smith Artan Verimlilik anlayn gndeme getirmi olsa da, gnmzde, tarmsalretimde ve sanayi retiminde artan nfusa bal olarak David Ricardo'nun dile getirdii ve

savunduu bir kavram olarak, Azalan Verim Yasas geerlidir.

Firma baznda, doal kaynaklar, emek ve sermaye retim faktrleri, yani hammade, igc

ve makine-techizat miktar arasnda oluturulan hassas dengeye Optimal Faktr BileimOran, diyoruz. Eer, retim faktr arasndaki hassas denge bozulup, bir veya ikiretim faktrnn miktar sabit tutulur iken, birinin miktar arttrlr ise, bu o firmada retim

esnasnda yakalanm olan verimlilik seviyesinin azalmasna neden tekil eder. Bu nedenle,

verimlilik azaldka retim maliyetlerinin de artt grlr. Marjinal Kaynak Maliyeti, buanlamda her bir ek faktr kullanlmas sonucu firmann maliyetinde meydana gelen artlar

olarak da tanmlanabilir. Makro erevede ise, bir lkedeki genel verimlilii tanmlamak iin

toplam faktr verimlilii kavram kullanlmaktadr. Baka bir ifadeyle, retim sonucundaulalan rnn sz konusu retim faaliyetlerinde kullanlan girdilere blnmesiyle

hesaplanmaktadr. Bu balamda, igcne nazaran sermaye stokunun daha hzl artmas

sermayenin derinlemesi olarak tanmlanmaktadr.

Firma mal ve hizmet retmeye, rettii rnlerden para kazanmaya devam ettike yeni

kararlar verir. Bu nedenle firmann retimi esnasnda katland maliyetler nemlidir.

Firmann mal ve hizmet retirken katland maliyetleri verimlilik nemli lde etkiler.

Firma ne kadar yksek bir verimlilikle alyorsa, dolaysyla retim faktrlerini ne kadar

etkin kullanyorsa, o kadar da karl alyor demektir. O halde, firmann kulland her birimretim faktrnn, firmann toplam retimine verimlilik anlamnda katksn lmek gerekir

(yksek verim-dk maliyet-yksek kar).

Marjinal rn (Marjinal Verim - M): Firmann her bir retim faktrnn, firmann toplamretimine verimlilik anlamnda yapt katkya Marjinal rn denir. Marjinal Fiziki rnretime katlan son birim deiken retim faktrnn toplam fiziki rnde yol atdeiikliktir. Marjinal rn toplam rndeki (toplam hasla) deimenin, faktr miktarndakideimeye oranlanmasyla bulunur. Marjinal rn orijinden balayan, ok hzl artan ve aynhzla azalan, bir noktada da yatay eksenle kesien geometriksel ekildir.


28/116



22

M, , T T= Max.(MP, AP, TP)

M= max. (Optimal Faktr Bileim Oran)

O

0 M= 0 (Gizli sizlik Blgesi)1 4 7 8 i Says

M

Yukardaki grafikte yer alan rnek firma, kk ve snrl sayda ii altran bir firmadr.Firmada, 4. igcne kadar verimlilik artmaktadr ve 4. igcnn firmaya verimlilik

anlamnda katks maksimumdur. 5. igcnden itibaren her katlan igcnn firmaya

verimlilik anlamnda katks azalmaktadr. Sonuta, 8. igcnn M katks, 0(sfr)dr.

Sz konusu deerleri gz nne alarak; 4. igcne kadar her istihdam edilen igcnn

M deerinin bir ncekine gre daha yksek olduunu dikkate aldmzda, Toplam rn

(T) Erisi, 4. igcne kadar artarak artan bir seyir izleyecektir. Fakat 4. igcnden

itibaren M deerleri azaldndan dolay T erisi azalarak ykseliini srdrecektir. Eer

firma, 8. igcnde M=0 olmasna ramen igc istihdam etmeye devam ederse, bu

noktadan sonra istihdam edilen her igcnn M deeri negatif (-) olduu iin, T eriside geecek ve belirli bir saydaki iinin istihdam sonras sonra 0a (sfr) ulaacaktr.

M=0dan sonra firma igc istihdam etmeye devam ederse, bu blge Gizli sizlik Blgesi

olarak adlandrlr. Bunun nedeni; M=0 noktasndan sonra istihdam edilen her igcnn,

cret almasna ramen firmann toplam retimine verimlilik anlamnda katksnn

olmamasdr. Yani, sz konusu igc alyor grnmesine ramen, gizli isizlie neden

olacaktr. Bu durumda firmalarn, ii maliyetleri artar.


29/116



23

Ortalama rn (O) Erisini oluturan deerler ise, T erisinin zerindeki deerlerin

igc saysna blnmesiyle bulunur.

O erisi, M ve T erisiyle beraber 1. igcnde ayn noktadan balayan; ama Me gredaha yava bir tempoda artan, maksimum olduu noktada M Erisi tarafndan kesilen ve o

noktadan sonra dn yava bir tempoda srdrerek, T erisiyle ayn noktada 0a

(sfr) ulaan bir geometriksel ekildir.

Dikkat edilmesi gereken dier bir husus da, Optimal Faktr Bileim Orandr. M Erisinin

maksimum olduu nokta, Optimal Faktr Bileim Orannn yakaland noktadr. Optimal

Faktr Bileim Oran, mal ve hizmet retiminde kullanlan 3 retim faktr olan; doal

kaynaklar, emek ve sermaye ya da dier bir deyile hammadde, igc ve makine ve

tehizat arasnda en yksek verimlilikle almay salayacak hassas bir dengenin

oluturulduu veya yakaland bir retim seviyesi anlamna gelir. Firma, Optimal FaktrBileim Oran noktasnda birim bana en yksek karllkla almaktadr. Ancak bu nokta,

firmann toplam krnn da maksimum olduu nokta anlamna gelmez. Bir firmann retimin

belirli bir noktasnda birim bana en yksek krllkla almas demek, firmann toplam

karnn maksimum olmas anlamna gelmez.

Optimal Faktr Bileim Orannda firmann toplam kar maksimum deildir. Maksimum

karllk iin M Erisinin yatay eksenle bulutuu, yani en son istihdam edilen ignn

salad M deerinin sfr olduu noktaya kadar firmann retimine devam etmesidir. M

Erisinin maksimum olduu noktada sadece bir birim maln kr maksimize olmutur.

nemli olan, firmann tm kapasitesi ile toplam karn maksimize etmesidir.

RETM FAKTRLER: Firmalarn mal ve hizmet retimi gerekletirmek iin kullanmakzorunda olduklar her unsur retken kaynaklar veya retim faktrleri olarak adlandrllr. u

faktrler, retimi gerekletirmek iin kullanlan Doal Kaynaklar (Hammadde ve Toprak),

Emek (gc), Sermaye (Milli Servet) ve Giriim (Teebbs) retim faktrleridir.

Doal kaynaklar retim faktor, hammadde ve topraktan oluur. Toprak tarm ve ta ve

topraa dayal sanayi benzeri alanlarda hammadde olma ve mal ve hizmet retimi iin

kurulacak bir tesisin inaas iin gerekli olan arazi anlamnda gayrimenkul olma zellii ile

ortaya kar.

Emek insann kafa ve vcut abasdr. Emek retim faktr bir ulusal ekonomide istihdam

edilen igcn temsil eder. En vasfsz i gcnden en tepe yneticiye kadar retimde

grev alan her birey emek faktr ierisinde yer alr. Bir bireyin emek retim faktr

ierisinde yer almas, aln teri karlnda cret almas ile mmkn olabilir.

Sermaye retim faktr, bir ulusul ekonomide mal ve hizmetlerin retilmesi, retildikten

sonra tketim merkezlerine tanmas ve tketilmesi iin kullanlan tm alt ve st yap

unsurlardr. Binalar, demirba, yollar, kprler, barajlar, fabrikalar, makinalar, tat

aralar, ime suyu veya doal gaz sistemleri, yani yer stnde ve altnda bulunan tm fiziki


30/116



24

unsurlar sermaye retim faktr kapsamna girer ve tm bu deerlerin toplam Milli Serveti

temsil eder.

Giriim retim faktr ise, dier retim faktrn piyasalarndan temin eden ve mal ve

hizmet retimini organize eden faktrdr. Mal ve hizmet retiminin gereklemesi iin

yatrm yapan ve birikimlerini kaybetme riskini gze alarak mal ve hizmet retiminde grev

alan retim faktrdr. Bir nevi orkestra efidir.

retim faktrleri GSMHnn yaratlmasna saladklar katk nedeniyle Milli Gelir'den bir pay

almaya hak kazanrlar. Milli Gelir'den doal kaynaklar retim faktrnn ald paya rant,emek retim faktrnn ald paya cret, sermaye retim faktrnn ald paya faiz vegiriim retim faktrnn ald paya ise ise kar geliri diyoruz. Milli Gelir lkenin ulusalsnrlar ierisinde mal ve hizmet retiminde grev alanlara dediimiz faktr gelirlerini

tanmlamaktadr. Eer, Trk vatanda olup, dnyann baka lkelerinde mal ve hizmetretiminde grev alan insanlarmz var ise, rnein yurt dndaki iilerimiz, onlarn yabanc

lkelerde kazandklar retim faktr gelirlerini Trkiye'ye gndermeleri halinde, yurtdndan

gelen rant, cret, faiz veya kar cinsinden faktr gelirlerine ise D Alem Faktr Gelirleridenilmektedir.

GSMH: Gayri Safi Milli Hsla, kabaca bir yl ierisinde bir ulusal ekonomide retilen mal vehizmetlerin toplam katma deerine, ithalattan elde edilen vergi gelirleri ve net d lem

faktr gelirlerinin eklenmesi ile bulunan bir deerdir. Bir ulusal ekonominin ulusal snrlar

iinde ve dnda yaratt bir yla mahsus en byk deerdir ve genellikle bir lkenin uluslar

aras alanda ekonomik performansn gstermektedir. Gayri Safi Milli Hslann

retilmesinde Milli Servet kullanlr. Trkiye'nin tahmini milli serveti 2,5 trilyon dolar

civarndadr ve Trkiye her yl milli servetinin % 7,5 ile 10'u aras bir GSMH yaratmaktadr.

Oysa ABD'de bu oran % 50 seviyelerindedir. Yani, Trkiye verimlilik asndan sorunlu bir

ekonomidir.

GSMH, iki ekilde hesap edilmektedir. Nominal GSMH ve Reel GSMH. Eer, GSMHhesaplamann yapld yl geerli olan mal ve hizmet fiyatlar; yani cari fiyatlar kullanlarak

hesap ediliyorsa, iinde enflasyon veya deflsyondan kaynaklanan deformasyonu da tayor

demektir. Bu nedenle, fiyat hareketlerinin aldatc etkisinden temizlemek iin ayrca Reel

GSMH hesaplanr. Reel GSMH; belirli bir baz yln mal ve hizmet fiyatlar dikkate alnarak,

yani Trkiye iin enflasyondan arndrlm olarak hesap edilen bir GSMH deeridir. Bir ylnnominal GSMH deeri, enflasyondan, daha doru bir deiiklikle fiyatlardaki

dalgalanmalardan arndrlarak, Reel GSMH deerine dntrlecek ise, bunun iin

Deflatr kullanlr. GSMH Deflatr, nominal serileri reel serilere dntrmek amacylakullanlan bir endekstir. 2002 yl iin hem nominal cinsinden, hem de reel cinsinden GSMH

hesaplamak mmkndr.


31/116



25

MLL GELRN DENGEYE ULAMASIKeynesci Modern Makro Ekonomide Ulusal Gelirin Dengesi Toplam Talep ile Toplam Arzn

birbirine eit olduu noktada kurulur. Toplam talep toplam arz eitlii denge koulu olarak

toplam harcamalarn toplam gelire eit olmas anlamna gelecektir.

Toplam Talep: zel ve kamu kesimi tarafndan yaplan tm tketim ve yatrmharcamalarn kapsayan bir fonksiyondur. Tketim harcamalar zorunlu ve ihtiyari olarak

ayrlabilir. Literatrde zorunlu tketim otonom tketim veya gelirden bamsz tketimolarak da tanmlanmaktadr. Yatrm harcamalar ise otonom veya dier bir deyile gelirden

bamsz niteliktedir. Dier yandan tketim harcamalarnn ve tasarruf harcamalarnn

toplam milli gelire eit olacaktr. Denge ulusal gelir dzeyinden daha dk gelir

dzeylerinde, denge ulusal gelirinin sanda, ekonomide toplam talep fazlas oluacaktr.Bu durumda toplum rettiinden ok harcama yapyor demektir. Baka bir ifadeyle, toplam

planlanan harcamalar toplam retimi amakta ve ekonomide bir harcama fazlasolumaktadr. Toplam talep fazlasnn olumas halinde, firmalarn ellerindeki mal stoklar

giderek eriyecek ve giriimciler retimlerini arttracaktr. Bu durumda istihdam da bir art

toplam talebi de ksmen artracak ve sonuta ekonomi balang denge ulusal gelir

dzeyinde dengeye ulaacaktr.

Toplam Arz: Giriimcilerin rettiklerinin satndan elde edecekleri haslatn bu mallarretirken katlandklar maliyetleri karlayaca, maliyetlerle gelirin eitlendii 45olik bir

doru biiminde gsterilir. Her noktada yaratlan gelir ile toplam harcamalar (efektif talep)

birbirine denktir. Toplam arz zerindeki her noktada, retilen mal ve hizmetlerin retim

maliyeti, bu mallarn sat sonucu elde edilmesi beklenen sat haslatna eittir. Dolaysyla

Toplam Arz Erisi, bir ekonomide umulan eitli sat haslatlarnda ne kadar mal ve hizmet

retilmek istendiini gsterir. Denge ulusal gelir dzeyinden daha byk gelir dzeylerinde,

toplam arzn toplam talebin zerinde olmas ile ekonomide toplam arz fazlas oluur.Bunun anlam bu gelir dzeyinde, toplam harcamalarn toplam retimi satn almaya

yetmemesidir. Toplam Arz fazlasnn olumas durumunda, ekonomideki firmalarn ellerinde

mal stoklarnn birikmesi nedeniyle, reticiler retimlerini daraltr, iten karmalar

nedeniyle istihdam daralr ve toplam talepte ksmen bir azalma yaanr. Sonuta ekonomi

yeniden balangtaki denge ulusal gelir dzeyinde dengeye oturur.

TA, TT

TA

TT=C+I+G+(X-M)

YdY* Y2Y1

Toplam Arz FazlasToplam TalepFazlas

Kararl Denge: Dengesadece Y* da oluur


32/116



26

Deflasyonist Ak: Denge Ulusal Gelirinin Tam stihdam Gelir Dzeyinin altnda olumasdurumunda ekonomide ortaya kan harcama ana deflasyonist ak denir. Deflasyonist

ak reel kt dzeyinin tam istihdam kt dzeyine kmas iin toplam harcamalarn

arttrlmas (TT ) gereken miktardr. Keynesyen ekonomistlere gre, bu durumdaki bir

ekonominin kendiliinden tekrar tam istihdam dengesine ulamas mmkn deildir.

Deflasyonist ak durumunda, Keynesci bir hkmetin yapmas gereken ey, toplam talebi

sa yukar doru kaydrmak yani toplam harcamalar arttrarak (otonom yatrmlarla

kamu harcamalaryla) ekonomiyi tam istihdam gelir dzeyinde dengeye getirmektir.

TA, TTTA

TT0

YdY* Yp

Deflasyonist Ak

DEFLASYONST AIK

T Snr

GSMH A

TT1

Enflasyonist Ak: Denge Ulusal Gelirin denge dzeyinin Tam stihdam Gelir Dzeyinin

tesinde (sanda) olumas durumunda ekonomide ortaya kan harcama fazlasnaenflasyonist ak denir. Reel ktnn tam istihdam dzeyine inmesi iin toplam harcamalarn

azaltlmas (TT ) gereken miktardr. Ekonomide denge ulusal gelirinin tam istihdam

snrnn tesinde dengeye gelmesi, sadece mal-hizmetlerin fiyatlarndaki arttan

kaynaklanmaktadr. Byle bir durumda Keynesci bir hkmetin toplam harcamalar ksp,

toplam talebi sol aaya doru kaydrmak suretiyle ekonomiyi tam istihdam dzeyinde,

dengeye getirmesi gerekmektedir.

TA, TTTA

TT0

YdY*Yp

Enflasyonist Ak

ENFLASYONST AIK

T Snr

TT1


33/116


34/116



28

enflasyonun aldatc etkisi tayacaktr. Bu nedenle, gerek ekonomik byme hzn, yani

Reel Ekonomik Byme Hzn, ya da ksaca byme hzn lmek iin Reel GSMH deerleri

karlatrlr ve bir nceki yln ayn eyreine (dnemine) gre veya bir nceki yla gre

Reel GSMH deeri artmsa, ekonomi bym kabul edilir. Bylece, geliri artan toplum da

daha fazla tketme olanana kavuur. Tekrarlamak gerekirse, Reel GSMHda bir nceki

dneme gre meydana gelen yzde art oranna ekonomik byme oran denmektedir.

Yani, 2006 ylnn Reel GSMH oran, 2005 ylnn Reel GSMH oranna blndnde veya

oranlandnda kan yzdesel deiim deeri, o ekonominin ekonomik byme hzdr.

Bununla birlikte, 8 Mart 2008 tarihinde TK tarafndan yaplan aklamadorultusunda, Trkiyede ekonomik byme hznn hesaplanma yntemideimi ve artk hesaplamann GSYH deerleri zerinden yaplacaduyurulmutur.

DURGUNLUK, RESESYON, DEPRESYON: Eer, bir ulusal ekonomide ekonomik bymeyavalyor ise bu durum durgunluk (stagnation) olarak tanmlanr. Kabul edilebilir lde

ksa bir zaman dilimi iin (6 ay ile 1 yl aras) ekonomik bymede bir gerileme yaanr ise,

rnein ulusal ekonomi iki eyrek (dnem) arka arkaya negatif byme gsterir ise, bu

durum resesyon olarak tanmlanmaktadr. 2007 ylnn ikinci yarsndan bu yana, ABD

ekonomisi iin bu sre tartlmaktadr. Eer ekonomik bymede gzlemlenen gerileme

iddetli ve derin ise ve uzun bir zaman dilimini kapsyor ise, bu tr bir gerileme ise

depresyon olarak tanmlanmaktadr. rnein, 1929 Dnya Ekonomik Buhran ve 2001de

Trkiyenin yaad kriz gibi.

KONJONKTR DALGALANMALARI: Ulusal ekonominin reel retim hacminde gzlemlenenini ve klar konjonktr veya konjonktr dalgalanmalar olarak adlandrlmaktadr.Konjonktr ekonomideki byme ve daralma dnemlerinin dnml olarak yaanmasn

ifade etmektedir. Konjonktr dnemi drt aamadan meydana gelir: tepe, daralma, dipve genileme. Keynesyenlere gre konjonktrel dalgalanmalarn temel nedeni toplamtalebin (harcamalarn) daralmas ya da genilemesidir. Ekonomiyi tam istihdam dengesine

yneltebilmek iin devletin ekonomiye mdahalesini ngrmektedirler. Monetaristler ise

ekonomideki konjonktrel dalgalanmalarn nemli lde para arzndaki deiikliklerden

doduunu dnmektedirler. Bu nedenle, istikrarl bir para arznn ekonomik istikrar

asndan daha uygun olacan dnrler. Para arz hibir zaman mal ve hizmet arzndan

(byme oranndan) daha byk hzla artmamaldr.


35/116



29

Reel konjonktr teorisi ise ekonomik dalgalanmalarn ardnda yatan temel faktrverimlilikte ortaya kan tesadfi dalgalanmalardr.Sz konusu bu sreci ise genel olarak

teknolojik deimelerin harekete geirdii kabul edilmektedir. Bu yaklam, temelde yeni-

klasik ekonomistlerin grlerini kabul etmekle birlikte, parasal deikenlerin ekonomik

ajanlarn eksik bilgiye sahip olmas durumunda bile reel ekonomik deikenleri

etkileyemeyecei noktasna yenilik getirmektedir. Konjonktr dalgalanmalarnn temel

kayna, reel ekonomik faktrlere balanmakta ve teknolojik deimeler n plana

karlmaktadr. Yine de para miktarndaki deimeler baz etkiler yaratabilmektedir.Ekonomideki para miktar artarsa toplam talep deiir ve bu nedenle retimde geici bir

art yaanr, ancak uzun vadede konjontrn yn ve aamalar zerinde belirleyici etkisi

yoktur.

PHLLPS ERS: A. William Phillips'in ortaya koyduu bir yaklam olmas nedeniyle,onun soyad ile anlan bu analiz, bir anlamda iinde enflasyonun ikinliini barndran

nominal cretler ile istihdam seviyesi arasndaki ters orantl ilikiyi tanmlamaktadr. Pek

ok ekonomist bu ilikiyi, bir lde enflasyon ile isizlik arasndaki ters orantl ilikiyi

tanmlayan bir analiz olarak ele almay tercih etmitir. Yani, her ulusal ekonomi bir miktar

isizlii azaltmak iin bir miktar enflasyona, bir miktar enflasyonu azaltmak iin bir miktar

isizlie katlanmak zorundadr.

STAGFLASYON: ngilizce durgunluk (stagnation) ve enflasyon (inflation) kelimelerininbirletirilmesinden retilmi olan stagflasyon, ekonominin durgunluun yaand bir

ortamda yksek bir enflasyon ve isizlii de beraber yaamas srecidir. Yani, ekonomik

sorun bir arada yaanmaktadr. Bu durum, Phillips Erisi yaklamnn da artk 1970'li

yllarn dnyasnda geerli olmadn gstermitir. zellikle, Vietnam Sava ile birlikte ABD

ekonomisinde grlen sorunlar ve Petrol Krizi ile birlikte dnyann nde gelen

ekonomilerinde 1970'li yllarda gzlemlenmi bir zel ekonomik dengesizlik srecidir.

MLL GELR: Ekonomi Bilimi'nin tanmlad drt retim faktr olan doal kaynaklar,emek, sermaye ve giriim retim faktrlerine datlan rant, cret, faiz ve kar gelirlerinin

toplam Milli Gelir'i verir. Milli Gelir, GSMH deerinden Amortismanlar ve Dolayl Vergiler

drldkten sonra bulunan bir deerdir. Milli Gelir, retim faktrleri arasnda, her bir

retim faktrnn mal ve hizmet retimine katt ve hakettii pay kadar datlabiliyorsa,

yani bir hakszlk sz konusu deilse, bu duruma Adaletli Gelir Dalm diyoruz. Eer, birveya birden fazla retim faktr milli gelirden hakettiinden daha fazla pay alyor ise, bu

duruma Gelir Dalm Adaletsizlii diyoruz.

TKETM: Milli Gelir'den kabaca direkt vergilerin drlmesi ile, Kullanlabilir veyaHarcanabilir Gelir'e ulalr. Kullanlabilir Gelir bireyler ve kurumlar tarafndan iki ekilde

kullanlr; Tketim Harcamalar ve Tasarruflar. Mal ve hizmetlerin insan ihtiyalarn

dorudan doruya giderecek ekilde kullanlmasna tketim denir. Bu kullanmn parasal

deeri tketim harcamalarn oluturur.


36/116



30

TASARRUF: Kullanlabilir Gelir'den tketim harcamalarnn karlanmasndan sonra, bireylerve kurumlar tarafndan halen harcanmam bir artk deer kalr ise, bu deer tasarruf olarak

adlandrlr. Makro ekonomide Toplam Yurtii Tasarruflar ifadesi ile geer. Tasarruf

Paradoksu ise, halkn daha yksek oranda tasarruf etmesi ile tketim harcamalarnnazalmasnn, yatrm harcamalarnda da daralmaya neden olmas nedeniyle, ekonomik

bymenin yavalamas ve tasarruflarn azalmasdr. Yani, tasarruf eiliminin artmas uzun

vadede toplam tasarruflarn azalmasna yol amaktadr. Bu durum bir paradokstur.

Bir lkenin ulusal tasarruflar yatrmlarn finasmannda kullanlmaktadr. Ancak sz konusu

yatrmlar=tasarruflar denklemi devletin var olmad ve da kapal bir ekonomi

balamnda geerlidir. Eer devlet varsa ve da ak bir ekonomi sz konusu ise bu

dengede deime sz konusu olacaktr. rnek vermek gerekirse, kamu kesimi bte a

ve/veya d ticaret a varsa yatrmlar tasarruflar aabilecek ve d dnyann

tasarruflarnn kullanlmas sz konusu olacaktr. Eer kamu kesimi bte dengesi ve dticaret dengesi varsa yatrmlarla tasarruflar eitlenecektir.

KALKINMA: Ekonomik byme lkenin retim hacmindeki bir arttr. Dolaysyla ekonomikbyme sadece saysal bir kavram olarak ele alnmaktadr. Oysa ekonomik kalknma

ekonomideki niteliksel gelimelerdir. Ekonomik kalknma toplumun yaam standartlarnda,

retilen mallarn kalitesinde veya retim organizasyonunda iyilemeler yaanan bir ortam

ifade etmektedir.

STHDAM: Bir ulusal ekonomide, mal ve hizmet retiminde grev almak zerealtrlmaya hazr nfusa istihdam denmektedir. Neo-klasik iktisatlar ulusal ekonominin

her zaman Tam stihdam seviyesinde, yani tm retim faktrlerinin optimal llerderetimde kullanld varsaymn kabul etmilerdir. Oysa, 1929 Buhran sonras, Keynesyen

ktisatlar ekonominin eksik istihdam koullarnda da alabileceini ve dengede

olabileceini ne srmlerdir.

SZLK: alma ve gelir salama kararnda olan bireylerin, hizmetlerinden yararlanmakzere altrlmalarna istihdam denmektedir. alma isteine ve yeteine sahip olup,

cari cret haddi ile alma saatlerini kabul ettii halde i bulamayan kimseye isiz denir.

Toplam igc ierisinde isiz olanlarn yzdesine ise isizlik oran denmektedir. sizliin

eitli trlerinden bahsetmek mmkndr. sizlik trleri; ksmi ve yaygn, geici ve srekli

olmak zere tasnif edilebilir. Ksmi ve geici isizlik, yer ve meslek deitirme srasndabelirir. Bu trden isizliin en tipik olan konjonktrel isizliktir. Konjonktrel isizlik,

retim hacminde zaman zaman ortaya kan daralmalarn yaratt isizliktir. Ekonominin

btn sektrleri ile toplu ve devaml olarak durgun bir dzeyde kald dnemlerde ise

yapsal isizlik belirir. Uluslararas alma rgt ILO normlarna gre bir baka tanm

'Eksik stihdam'dr. Buna gre, eer istihdam istatistiklerinin hesapland dnem ierisinde

kii tmyle isiz kalm ise, bu durum isizlik kavram ile, ayn dnem ierisinde sadece 15

gn alm ise eksik istihdam olarak tanmlanmaktadr. Yani, isizlie gre eksik

istihdamn tek fark ksa bir sre iin alm olmas, ama geri kalan zamanda isiz


37/116



31

olmasdr. Bu nedenle, kimi zaman gerek isizlii hesap etmek iin isizlik oran ile eksik

istihdam orann toplamak uygulamas grlmektedir.

sizlik sorunu balamnda tartlan baka kavramlar da sz konusudur. rnein igc bir

ulusal ekonomide fiilen alanlarn says ile isiz olanlarn saysnn toplamndan

olumaktadr. Bir lkedeki isizlik orannn hesaplanmas iin her eyden nce o lkedeki

igcnn saysnn belirlenmesi gerekmektedir. gc 15-65 ya arasnda olan ve alma

arzusunda olanlarn toplam nfus ierisindeki pay ile gsterilmektedir. Ksaca, bir

ekonomide fiilen bir iyerinde alanlar ile isiz saysnn toplamndan oluur.

gcne dahil olmayan nfus, i aramayp iba yapmaya hazr olanlar ve i aramayp

iba yapmaya hazr olmayanlardan (mevsimlik alanlar, ev hanm, renci, emekli, irad

sahibi, alamaz halde olanlar) olumaktadr.

gcne Katlma oran: gc ierisinde yer alan kurumsal olmayan sivil igcorandr. gcnn kurumsal olmayan alma andaki nfusa orandr.

Bamllk oran ise alsan bir kiinin rettiinin ortalama olarak ka kii tarafndan

tketildiini ifade etmektedir. Baka bir ifadeyle, bir lkedeki baml nfusun (ocuk,

alma zelliinden yoksun hasta ve zrller ile emeklilerin toplam) alan nfusa

orandr. Bamllk orannn artmas, alanlarn yknn artmas anlamna gelmektedir.

Sz konusu durumda tasarruf eilimi azalmakta lkedeki ekonomik byme hz

yavalamaktadr.

Doal sizlik Oran: Doal isizlik oran ekonominin normal bir performans gsterdiidurumlarda ortaya kan isizlik oran eklinde tanmlanmaktadr. 1960l yllarda ortaya

atlan sz konusu kavram, konjonktrel isizlik dnda, yeni i arayan arzi isizler,

mevsimlik isizler, baka bir kente gitmedikleri iin isiz kalanlar gibi geni bir kitleyi

iermektedir.

Okun Yasas: Gayri safi yurtii hasladaki byme oran ile isizlik oran arasndaki ilikiyiifade etmektedir. Byme oran potansiyel ulusal haslann byme trendini atnda

isizlik orannn azalacan ifade eder. Buna gre, fiili byme oran potansiyel haslann

byme orann at her % 1 iin, isizlik oran % 0,5 orannda azalma gsterecektir.

Mutsuzluk Endeksi = (Enflasyon oran + sizlik oran); Bir ekonomideki enflasyon oran ile

isizlik orannn toplanmasyla oluturulan bir makro ekonomik performans endeksidir.

GELRDAILIMI: Milli gelirin lke nfsu balamnda nasl blldn ele alan kavramifade etmektedir. Bireysel gelir dalm, toplam nfusu oluturan yzdelik ksmlarn

GSMHden aldklar % oranlar baka bir ifadeyle milli gelirin bireyler arasnda nasl

daldn gsterir. Genelde Lorenz erisi aracl ile gsterilir.


38/116



32

Lorenz Erisi: Nfusun belirli bir yzdesinin gelirden ald yzdeyi kan aldn gsterennoktalarn birleimiyle elde edilen eridir.

Gini Katsays: E blm dorusu ile Lorenz Erisi arasndaki taral alann e blmdorusu altnda kalan genin alanna orandr. Gini Katsays = (Taral Alan) / S (ABC).

Baka bir tanmla bir ulusal ekonomide milli gelirin dalmnn adaletli olup olmadnn

lmnde kullanlan katsaydr.

%20 %40 %60 %80

%20

%40

%60

%80

E Blm Dorusu

Nfus

Birikimli %

Toplam Gelir

Birikimli %

LORENZ ERS

Lorenz Erisi

A

B

C

1.2Tketici Dengesi Analizi

Tketici fayda maksimizasyonu peinde komaktadr.Tketicinin snrl geliri ile kullandmal ve hizmetlerden elde ettii faydasn maksimize etmesi sonucunda ulat denge

durumunu ifade eder. Tketicinin fayda maksimizasyonu peinde komas Homo

Economicus varsaymna dayanmaktadr.

Homo Economicus (ktisadi nsan) Varsaym: Homo Economicus iktisadi aklc(rasyonel) insan anlamna gelir ve iktisattaki tketicinin, tam bilgiye sahip olmas, seiciolmas, ou aza tercih etmesi ve tercihler arasnda tutarl olmas zelliklerine sahip olduukabulnn yaplmasdr. Bu varsaym gerei, tm ekonomik birimler kiisel karlarnmaksimize etmek iin aba sarfedeceklerdir.

Tketici Dengesi asndan iki nemli kavram, Kaytszlk Erileri ve Bte Dorusukavramlardr. Bu kavramlara gemeden nce toplam fayda ve marjinal fayda kavramlarn

tanmlamakta ve aralarndaki ilikiyi belirlemekte yarar bulunmaktadr.

Toplam fayda (TU): bir maldan belirli bir miktarda tketildiinde tketilen btnbirimlerden salanan faydalarn toplam veya bir maln tketilen tm birimlerinin tketiciyesalad faydalarn toplamdr.

Marjinal fayda (MU): bir maln tketilen ek bir biriminin, daha nce tketilen birimlerdenelde edilen toplam fayda da yol at deiiklik olarak ifade edilir. Tketicinin tkettii sonbirim maln toplam faydasnda yol at deiikliktir. Marjinal Fayda toplam faydafonksiyonunun tketilen mal miktarna gre birinci trevidir.


39/116



33

Azalan Marjinal Fayda Yasas: Tketici bir maln kullanmn eit miktarlarda artrdnda,tketilen her ek birim maln salad fayda olan marjinal faydasnn, azalacan, yani her

ek birimin marjinal faydasnn bir nceki birimden daha az olacan ifade eder.

Toplam faydann maksimum olduu tketim miktarnda marjinal fayda sfra eit olur.Toplam faydann maksimum, marjinal faydannda sfra eit olduu tketim dzeyi DoyumNoktas olarak adlandrlr.

MU X Mal

TU, MU

TU

TU maksimum ise MU = 0;Doyum Noktas

KAYITSIZLIK ERS (FARKSIZLIK E FAYDA ERS) : Bir tketiciye ayn toplam faydadzeyini salayan fark mal bileimlerini ifade eden noktalarn birletirilmesiyoluyla elde edilen eridir. Tketici kaytszlk erisi zerindeki hibir noktay (malbileimini) ayn eri zerindeki baka bir noktaya (mal bileimine) tercih etmez, tamamenkaytszdr.

Kaytszlk Erilerinin temel zellikleri dikkate alndnda;1. Kaytszlk erileri orijine d bkey (konveks) erilerdir.2. Kaytszlk Erileri birbirlerini kesmeden sonsuza doru giderler.3. Ayn kaytszlk erisi zerinde (E1) olmamz kouluyla, farkl X ve Y mal tketimmiktarlarn temsil eden farkl kombinasyon noktalar (A,B,C), ayn toplam fayday salar.

Ayn kaytszlk erisinden yararlanan farkl tketicilerden birisi, ahsi tercihleriyle A

noktasndayken, 2. tketici B noktasn, 3. tketici ise C noktasn tercih edebilir. Her 3tketicinin de tercihleri farkl olsa da kendi tketici dengelerini ayn eri zerinde

aryorlarsa, her 3 tketici de ayn toplam fayday elde eder. Ayn kaytszlk erisi zerinde

bir noktadan dierine geildiinde toplam fayda dzeyi deimez.

4. Her kaytszlk erisi, bir soldaki kaytszlk erisine gre daha yksek bir toplam fayday,bir sadaki kaytszlk erisine gre ise daha dk bir toplam fayday temsil eder.

(TFE3 > TFE2 > TFE1)

5. Kaytszlk erileri negatif eimlidir. Kaytszlk erilerinin sol yukardan sa aayadoru inme nedeni, tketicinin ayn fayda dzeyinde kalmak iin bir maldan tkettii

miktar azaltrken dier maldan tkettii miktar artrmak zorunda olmasdr.


40/116



34

Kaytszlk Paftas: Bir tketicinin deiik tatmin seviyelerini gsteren ok saydakaytszlk erisinin bir araya getirilmesiyle oluan eriler topluluudur. ki farkl maln yer

ald kaytszlk dzleminde yer alan her noktadan muhakkak bir farkszlk erisi geer.

IoI1

I2

X mal

Y malKAYITSIZLIK ERLERKAYITSIZLIK PAFTASI

Hangi kaytszlk erisinin tketici iin doru eri olduunu ise, Bte Dorusu ile ilgili

kaytszlk erisinin teet olduu noktaya bakarak anlayabiliriz.

MARJNAL KAME ORANI (MRS): Kaytszlk erisinin bir noktadaki eimi eklindetanmlanabilir. kame bir maln bir dieri yerine kullanlmasdr. Tketicinin ayn toplamfayda dzeyinde yani ayn kay

ETM_genel_ekonomi_ileri_25A yeni 2011 eylül

Documents

Transcript of ETM_genel_ekonomi_ileri_25A yeni 2011 eylül