Elżbieta Halina Grygorczuk-Petersons Izabela Anna...

Elżbieta Halina Grygorczuk-PetersonsIzabela Anna Tałałaj

Kształtowanie gospodarki odpadami w gminie

Podlaska Agencja Zarządzania EnergiąBiałystok 2007

Recenzent Prof. dr hab. inż. Lech Dzienis

RedaktorJanina Demianowicz

Redaktor technicznyBartosz Kulikowski

KorektorZespół

ISBN: 83-89984-07-5

Copyright by: Podlaska Fundacja Rozwoju Regionalnego

Białystok 2007

Niniejszy dokument został opublikowany dzięki pomocy finansowej Unii Europej-skiej. Za treść tego dokumentu odpowiada Podlaska Fundacja Rozwoju Regional-nego, poglądy w nim wyrażone nie odzwierciedlają w żadnym razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej.

Wydawca Podlaska Fundacja Rozwoju Regionalnegoul. Starobojarska 1515-073 BiałystokTel. +48 85 740 86 83, fax +48 85 740 86 85www.pfrr.pl

Skład i DrukDrukarnia PRO100ul. Ciołkowskiego 88F15-545 Białystok

Spis treściSpis treści . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

1. Formalnoprawne podstawy gospodarki odpadami . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

1.1. Podstawy prawne gospodarki odpadami w Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . 71.2. Podstawy prawne gospodarki odpadami w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101.3. Podstawy prawne gospodarki odpadami w gminie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

2. Cele i zasady gospodarki odpadami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

3. Źródła odpadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

4. Ilościowa i jakościowa charakterystyka odpadów. . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

4.1. Ilościowe badania odpadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284.1.1. Organizacja badań ilościowych w terenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294.1.2. Obliczanie wskaźnika nagromadzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

4.2. Ilościowa charakterystyka odpadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304.3. Jakościowe badania odpadów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

4.3.1. Charakterystyka poszczególnych badań jakościowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334.3.2. Zasady pobierania prób do badań jakościowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

4.4. Jakościowa charakterystyka odpadów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374.4.1. Właściwości odpadów komunalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374.4.2. Właściwości ciekłych odpadów komunalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

5. Gromadzenie i wywóz odpadów komunalnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

5.1. Rodzaje stosowanych pojemników. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435.2. Zasady lokalizacji pojemników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475.4. Częstotliwość i sposób wywozu odpadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495.5. Ekonomiczne wskaźniki gromadzenia i wywozu odpadów. . . . . . . . . . . . . . . 535.6. Stacje przeładunkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

6. Systemy selektywnego gromadzenia odpadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

6.1. Metody selektywnej zbiórki odpadów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596.1.1. Selektywna zbiórka „u źródła” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596.1.2. Kontenery „ustawiane w sąsiedztwie”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 606.1.3. Zbiorcze punkty gromadzenia odpadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

6.2. Selektywna zbiórka odpadów biodegradowalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 616.3. Selektywna zbiórka odpadów wielkogabarytowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 626.4. Selektywna zbiórka odpadów budowlanych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 636.5. Selektywna zbiórka odpadów niebezpiecznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

6.5.1. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 646.5.2. Baterie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 656.5.3. Lekarstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66

6.5.4. Lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające rtęć . . . . . . . . . . . . . . . . . . 666.5.5. Urządzenia zawierające freony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

7. Segregacja, sortowanie i waloryzacja odpadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

7.1. Stacje segregacji odpadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 697.2. Możliwości wykorzystania wybranych surowców odpadowych. . . . . . . . . . . . 73

8. Unieszkodliwianie odpadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

8.1. Składowanie odpadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 788.2. Kompostowanie odpadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

8.2.1. Sposoby kompostowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 848.2.2. Kompost . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

8.3 Metanizacja (fermentacja beztlenowa) odpadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 908.4. Termiczne metody unieszkodliwiania odpadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

9. Zarządzanie gospodarowaniem odpadami. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101

9.1. Zezwolenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1029.2. Nadzór i kontrola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1039.3. Prawodawstwo lokalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1059.4. Związki gmin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1069.5. Gminne plany gospodarki odpadami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1079.6. Programy usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest . . . . . . . . . . . .1109.7. Edukacja ekologiczna w gospodarce odpadami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113

9.7.1. Formy i koszty przekazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

9.7.2. Edukacja poszczególnych grup społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

9.7.3. Partnerzy w działaniach edukacyjnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

10. Możliwości finansowania inwestycji w gospodarce odpadami . . . . . . .119

10.1. Fundusze Ochrony Środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11910.1.1. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej . . . . . . . . . . . . . . 120

10.1.2. Wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej . . . . . . . . . . . . 121

10.1.3. Powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej . . . . . . . . . . . . . . 121

10.1.4. Gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej . . . . . . . . . . . . . . . . 122

10.2. Fundacja EkoFundusz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12210.3. Banki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12310.4. Fundusze unijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123

10.4.1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

10.4.2. Regionalne programy operacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

10.4.3. Program LIFE+ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

10.5. Inne programy i instytucje dysponujące środkami zagranicznymi . . . . . . . . .126

Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .128

Wykaz aktów prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .130

Dokumenty elektroniczne. Tryb dostępu:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133

Spis rysunków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .135

Spis Tabel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137

WstępGospodarka odpadami stanowi istotne zagadnienie w działalności jedno-stek samorządu terytorialnego. Jest dziedziną, która wymaga znacznych nakładów finansowych oraz zaangażowania mieszkańców w realizację jej priorytetów. Właściwie zaplanowana i wdrożona jest ważnym ogni-wem w ochronie środowiska, wpływając jednocześnie na komfort życia mieszkańców.

Niniejsza praca wskazuje, jak należy kształtować gospodarkę odpa-dami w gminie. Zawiera wskazówki dotyczące jej projektowania i zarzą-dzania oraz metody ekologicznego składowania i unieszkodliwiania od-padów. Informacje w niej zawarte mogą być stosowane w każdej gminie planującej wdrożenie gospodarki odpadami z uwzględnieniem efektyw-ności ekonomicznej oraz wymogów ochrony środowiska. Należy jednak zawsze wziąć pod uwagę charakter danej gminy i na tej podstawie pla-nować gospodarowanie odpadami, ponieważ inne są jej determinan-ty w gminie, w której przeważa działalność turystyczna, a inne w gminie, w której przeważa przemysł. Jak pokazuje doświadczenie, skutecznym sposobem wdrożenia gospodarki odpadami jest współpraca kilku jedno-stek samorządu terytorialnego, które wspólnie ponoszą koszty wdrożenia i funkcjonowania systemu.

Mam nadzieję, że publikacja ta stanie się przydatnym źródłem infor-macji dla gmin planujących inwestycje związane z gospodarką odpada-mi, a wiedza w nim zawarta pozwoli na efektywne ekonomicznie prowa-dzenie gospodarki odpadami.

Bartosz KulikowskiPodlaska Agencja Zarządzania Energią

Podlaska Fundacja Rozwoju Regionalnego

1. Formalnoprawne podstawy gospodarki odpadamiObowiązki państw członkowskich w zakresie unieszkodliwiania i odzysku odpa-dów, w szczególności powoływania odpowiednich instytucji, nadzorowania wy-specjalizowanych przedsiębiorstw oraz składania Komisji okresowych sprawo-zdań reguluje kompleksowo dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Unii nr 2006/12/WE z 5 kwietnia 2006 r. Określa ona również terminy odpowiedniego dostosowania prawa krajowego (Dz. U. UE nr L 114 z 27 kwietnia 2006 r., s. 9).

W niniejszym rozdziale zawarto podstawy formalnoprawne w zakresie go-spodarki odpadami obowiązujące na dzień 31 marca 2007 roku [http://isip.sejm.gov.pl].

1.1. Podstawy prawne gospodarki odpadami w Unii Europejskiej

Wdrażanie prawidłowej gospodarki odpadami jest priorytetem zarówno działań proekologicznych Unii Europejskiej, jak i polskiej polityki ekologicznej. Wspól-nota Europejska pierwsze przepisy w tym zakresie stworzyła w latach siedem-dziesiątych, w ciągu ostatnich piętnastu lat regulacje te uległy znacznemu za-ostrzeniu, określono cele ilościowe, wydano także szereg norm technicznych i proceduralnych. Wszystkie będą wdrożone w Polsce.

Aktualną strategię działań Unii w sprawie postępowania z odpadami wytycza rezolucja Rady Unii z 24 lutego 1997 r. w sprawie strategii Wspólnoty w gospoda-rowaniu odpadami. W systemie aktów normatywnych podstawowe znaczenie ma tzw. dyrektywa ramowa (nr 75/442), konstruująca podstawowe wymagania, roz-wijane następnie w różnych aktach szczegółowych – dotyczących zasad określo-nego postępowania z odpadami czy postępowania z konkretnie wskazanymi od-padami. System ten obejmuje następujące akty [Staszczyk 2006]:

A. W zakresie wymagań ogólnych:dyrektywa Rady 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów – da-lej dyrektywa ramowa – znowelizowana i rozszerzona przez dyrektywę Rady 91/156/HEWG, dyrektywę Rady 91/692/WE, decyzję Komisji 94/3/WE (tzw. Eu-ropejski Katalog Odpadów) oraz decyzję Komisji 96/350/WE;

•

�

dyrektywa Rady 91/689/WE z dnia 12 grudnia 1991 r. w sprawie odpadów nie-bezpiecznych, znowelizowana przez: dyrektywę Rady 94/31/EWG oraz roz-szerzona decyzją Rady 94/904 ustanawiająca listę odpadów niebezpiecznych zgodnie z art.1 ust. 4 dyrektywy 91/689/EWG;decyzja Komisji 76/431/EWG z dnia 21 kwietnia 1976 r. ustanawiająca Komitet Gospodarki Odpadami;decyzja Komisji 94/3/WE z dnia 20 grudnia 1993 r. ustanawiająca listę odpa-dów zgodnie z art.1 pkt – a dyrektywy Rady 75/442/EWG w sprawie odpa-dów;decyzja Rady 94/904/WE z dnia 22 grudnia 1994 r. ustanawiająca listę od-padów niebezpiecznych zgodnie z art.1 ut. 4 dyrektywy Rady 91/689/EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych;

B. W zakresie spalarni odpadówdyrektywa Rady 89/369/EWG z dnia 8 czerwca 1989 r. w sprawie zapobiega-nia zanieczyszczeniu powietrza przez nowe zakłady spalania odpadów komu-nalnych;dyrektywa Rady 89/429/EWG z dnia 21 czerwca 1989 r. w sprawie zmniejsza-nia zanieczyszczenia powietrza przez istniejące zakłady spalania odpadów ko-munalnych;dyrektywa Rady 94/67/WE z dnia 16 grudnia 1994 r. w sprawie spalania odpa-dów niebezpiecznych;dyrektywa Parlamentu i Rady 2000/76/WE z dnia 4 grudnia 2000 r. w sprawie spalania odpadów;

C. W zakresie składowania odpadówdyrektywa Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowisk odpadów;

D. W zakresie wymagań szczegółowychdyrektywa Rady 75/439/EWG z dnia 16 czerwca 1975 r. w sprawie usuwania olejów odpadowych znowelizowana dyrektywą Rady 87/101/EWG oraz dyrek-tywą Rady 91/692/EWG,dyrektywa Rady 86/278/EWG z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony śro-dowiska, a szczególnie gleb, przy stosowaniu osadów ściekowych w rolnictwie znowelizowana dyrektywą Rady 91/692/EWG;dyrektywa Rady 91/157/EWG z dnia 18 marca 1991 r. w sprawie baterii i aku-mulatorów zawierających szkodliwe substancje znowelizowana dyrektywą Komisji 98/101/WE oraz dyrektywa Komisji 93/86/EWG;dyrektywa Rady i Parlamentu Europejskiego 94/62/WE z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, Decyzja Komisji 1999/177/WE ustanawiającą warunki naruszenia dla plastykowych klatek i pa-let w odniesieniu do poziomów stężenia metali ciężkich ustanowionych dy-rektywą Parlamentu i Rady Europejskiego 94/62/WE oraz inne;dyrektywa Rady 96/59/WE z dnia 16 września 1996 r. w sprawie usuwania poli-chlorowanych bifenyli (PCB) i polichlorowanych trifenyli (PCT);

•

••

•

•

•

••

•

•

•

•

•

•

1. Formalnoprawne podstawy gospodarki odpadami

�

dyrektywa Rady i Parlamentu nr 2000/53/WE z dnia 18 września 2000 r. w spra-wie wraków samochodowych;dyrektywa Rady i Parlamentu nr 2002/96/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. w spra-wie nadzoru nad postępowaniem z odpadami zużytego sprzętu elektryczne-go i elektronicznego, w szczególności nad jego odzyskiem;

E. W zakresie międzynarodowego obrotu odpadamiKonwencja Bazylejska o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwa-nia odpadów niebezpiecznych; sporządzona w Bazylei dnia 22 marca 1989 r., (Dz. U. z dnia 27 lutego 1995 r.);decyzja Rady 97/640/WE z dnia 22 września 1997 r. o uznaniu w imieniu Wspólnoty, poprawki do konwencji o kontroli transgranicznego przemiesz-czania i usuwania odpadów niebezpiecznych, jak postanowiono w decyzji III/1 Konferencji Państw – Stron Konwencji;rozporządzenie Rady 259/93/EWG z dnia 1 lutego 1993 r. w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów znowelizowane: decyzją Komisji 94/721/WE, decyzją Komisji 96/660/WE, rozporządzeniem Rady 97/120/WE, decyzją Komi-sji 98/368/WE oraz rozporządzeniem Komisji 98/2408/WE;decyzja Rady 94/575/WE z dnia 20 lipca 1994 r. określająca procedurę kontrol-ną według rozporządzenia Rady nr 259/93/EWG dla transportu odpadów do niektórych krajów niebędących członkami ODCE;rozporządzenie Rady 1420/1999/WE z dnia 29 kwietnia 1999 r. ustanawiające wspólne zasady i procedury stosowane do przesyłania niektórych rodzajów odpadów do niektórych krajów nie będących członkami OECD;rozporządzenie Komisji 1547/1999/WE z dnia 12 lipca 1999 r. określające pro-cedury kontrolne według rozporządzenia Rady 259/93/EWG stosowane do przesyłania niektórych rodzajów odpadów do niektórych krajów, do których nie ma zastosowania decyzja C (92) 39/Final Rady ODCE.

Od momentu podpisania traktatu o stowarzyszeniach, a w szczególności po 1 maja 2004 r. analizując regulacje prawa wewnętrznego związane z ochroną śro-dowiska nie można pominąć wymagań prawa wspólnotowego. W dziedzinie go-spodarki odpadami ten wpływ jest wręcz decydujący.

Z punktu widzenia acquis communautaire, czyli dorobku prawnego Wspólno-ty Europejskiej, obejmującego wszystkie uchwalone w jej ramach akty, wypraco-wane zasady prawa, jak również orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości, gmi-ny są traktowane jako część administracji publicznej państwa członkowskiego UE [Funkcjonowanie…2006]. Bardzo ważnym aspektem oddziaływania prawa Unii Europejskiej na funkcjonowanie gmin jest ochrona środowiska, a w tym gospo-darka odpadami. Z samej zasady subsydiarności wynika, iż gminy – jako podmio-ty najbliższe obywatelowi i mające dobre rozeznanie w warunkach jego otoczenia – są najbardziej zdatne do zapewniania prawu Wspólnoty Europejskiej dotyczące-mu tego obszaru efektywności.

W UE ważnymi obszarami działania gmin w tym zakresie jest:techniczne wprowadzanie w życie, niekiedy przy współdziałaniu z wieloma in-nymi gminami lub wyższymi poziomami administracji publicznej, bezwzględ-

••

•

•

•

•

•

•

•

10

nie obowiązujących aktów prawa Unii Europejskiej – i tych stosowanych bez-pośrednio, i tych będących krajowymi wdrożeniami unijnych dyrektyw;w ramach implementacji powyższych aktów prowadzenie odpowiedniej poli-tyki informacyjnej skierowanej do obywateli, dotyczącej stanu gospodarki od-padami oraz decyzji, które na ten stan wpływają;prowadzenie odpowiedniego doradztwa w ramach niektórych nie obowią-zujących bezwzględnie środków Unii Europejskiej, które wszakże mogą mieć istotny wpływ na stan ochrony środowiska w gminie (np. doradztwa w zakre-sie prowadzenia ekologicznych gospodarstw rolnych i korzystania w tym za-kresie ze specjalnego wsparcia w postaci funduszy tzw. LIFE), [Funkcjonowa-nie… 2006].W konkretnej sytuacji polskich gmin, wiele dyrektyw oraz rozporządzeń pra-

wa Wspólnoty Europejskiej będzie dotyczyć gospodarki odpadami. Znaczna część wspomnianych dyrektyw już została wdrożona, więc pracownicy w gminie odpo-wiedzialni za ochronę środowiska, w tym gospodarkę odpadami, będą stosować w takich przypadkach te akty prawa krajowego, które stanowią ich tzw. wdroże-nie. Dla naprawdę prawidłowego stosowania tego rodzaju aktów prawnych, któ-re co prawda zostały uchwalone jako polskie ustawy oraz rozporządzenia, ale któ-rych funkcją jest wdrożenie dyrektyw UE niezbędna jest również wiedza o unijnej ich proweniencji oraz pewna znajomość treści tych dyrektyw [Rabska 2001].

1.2. Podstawy prawne gospodarki odpadami w Polsce

Obowiązujące w Polsce prawo wprowadza zasady, które powinny być przestrze-gane w gospodarce odpadami. Do podstawowych, obowiązujących w gospodar-ce odpadami aktów prawnych należy zaliczyć:

ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. 2005. 228.1947 z późn. zm.);ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gmi-nach (Dz. U. 1996.132. 622 z późn. zm.);ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 62. 628 z późn. zm.);ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001. 62. 627 z późn. zm.);ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. 2001. 63. 638 z późn. zm.);ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie go-spodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie de-pozytowej (Dz. U. 2001. 63. 639 z późn. zm.);ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksplo-atacji (Dz. U. 2005. 25. 202 z późn. zm);ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicz-nym (Dz. U. 2005. 180. 1495);uchwała Rady Ministrów nr 219 z dnia 29 października 2002 r. w sprawie krajo-wego planu gospodarki odpadami (M.P. 2003. 11.159);rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie kata-logu odpadów (Dz. U. 2001.112.1206);

•

•

••••••

••••


11

rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 7 grudnia 2001 r. w sprawie wzo-ru sprawozdania o wielkościach wprowadzonych na rynek krajowy opako-wań i produktów, osiągniętych wielkościach odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych oraz wpływach z opłat produktowych (Dz.U.2002.2.26);rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie zakre-su informacji oraz wzorów formularzy służących do sporządzania i przekazy-wania zbiorczych zestawień danych (Dz. U. 2001.152.1737);rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w spra-wie rodzajów odpadów, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów, oraz kategorii małych i średnich przedsiębiorstw, które mogą pro-wadzić uproszczoną ewidencję odpadów (Dz. U. 2001.152.1735);rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 29 stycznia 2002 r. w sprawie ro-dzajów odpadów innych niż niebezpieczne oraz rodzajów instalacji i urządzeń, w których dopuszcza się ich termiczne przekształcanie (Dz. U. 2002.18.176);rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 marca 2002 r. w sprawie wyma-gań dotyczących prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpa-dów (Dz. U. 2002.37.339);rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie spo-rządzania planów gospodarki odpadami (Dz. U. 2003. 66.620 z późn. zm.);rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2003 r. w sprawie rocz-nych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytko-wych (Dz. U. 2003.104.982);rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 maja 2005 r. w sprawie rocz-nych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytko-wych, (Dz. U. 2005.103.872);rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2005 r. w sprawie pod-ziemnych składowisk odpadów (Dz. U. 2005.110.935);rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 czerwca 2005 r. w sprawie wzo-rów druków informacji dotyczących bezzbiornikowego magazynowania sub-stancji oraz składowania odpadów (Dz. U. 2005.116.980);rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie wzo-rów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. 2006.30.213);rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 marca 2006 r. w sprawie odzy-sku lub unieszkodliwiania odpadów poza instalacjami i urządzeniami (Dz. U. 2006. 49.356);rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie listy rodzajów odpadów, które posiadacz odpadów może przekazywać osobom fi-zycznym lub jednostkom organizacyjnym niebędącym przedsiębiorcami, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku (Dz. U. 2006.75.527);rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 12 lipca 2006 r. w sprawie rodza-jów odpadów, których zbieranie lub transport nie wymagają zezwolenia na prowadzenie działalności (Dz. U. 2006. 136. 965);rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie sta-wek opłat produktowych (Dz. U. 2006. 225.1645);

•

•

•

•

•

••

•

••

•

•

•

•

•

12

rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 grudnia 2006 r. w sprawie doku-mentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie recykling (Dz. U.2006. 247.1816);rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 listopada 2007 r. w sprawie sta-wek opłat produktowych (Dz. U. 2007. 225.1645).

W ustawie – Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. wprowa-dzono następujące zasady ogólne:

zasadę zintegrowanego podejścia do ochrony środowiska jako całości (ochro-na jednego lub kilku elementów przyrodniczych powinna być realizowana z uwzględnieniem ochrony pozostałych elementów);zasadę zapobiegania (ten, kto podejmuje działalność mogącą negatywnie od-działywać na środowisko, jest obowiązany do zapobiegania temu oddziaływa-niu);zasadę przezorności (ten, kto podejmuje działalność, której negatywne od-działywanie na środowisko nie jest jeszcze w pełni rozpoznane, jest obowią-zany, kierując się przezornością, podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegaw-cze);zasadę zanieczyszczający płaci (ten, kto powoduje szkodę w środowisku, w szczególności przez jego zanieczyszczenie, ponosi koszty usunięcia skut-ków tego zanieczyszczenia oraz ten, kto może spowodować szkodę w środo-wisku, w szczególności przez jego zanieczyszczenie, ponosi koszty zapobiega-nia temu zanieczyszczeniu);zasadę dostępu obywateli do informacji o środowisku i jego ochronie na wa-runkach określonych w ustawie – Prawo ochrony środowiska;zasadę uwzględniania wymagań ochrony środowiska i zrównoważonego roz-woju przy opracowywaniu polityk, strategii, planów i programów;prawo obywateli do uczestniczenia w postępowaniu w sprawie wydania decy-zji z zakresu ochrony środowiska lub przyjęcia projektu polityki, strategii, pla-nu lub programu, w tym dotyczących gospodarki odpadami, w przypadkach określonych w ustawie – Prawo ochrony środowiska;zasadę, że decyzja wydana z naruszeniem przepisów dotyczących ochrony środowiska jest nieważna;zasadę, że podmioty korzystające ze środowiska oraz organy ochrony śro-dowiska są zobowiązane do stosowania metodyk referencyjnych, jeżeli me-todyki takie zostały określone na podstawie ustaw, przy czym jeżeli na pod-stawie ustaw wprowadzono obowiązek korzystania z metodyki referencyjnej, dopuszczalne jest stosowanie innej metodyki pod warunkiem udowodnienia pełnej równoważności uzyskiwanych wyników.

W drugim rozdziale ustawy o odpadach sformułowano następujące zasady:zasadę przestrzegania właściwej hierarchii postępowania z odpadami (naj-bardziej preferowanym działaniem jest zapobieganie powstawaniu odpadów, następnie ograniczanie ilości i uciążliwości (szkodliwości) odpadów, odzysk (wykorzystanie odpadów), unieszkodliwianie odpadów, z wyłączeniem skład-howania, a najmniej preferowanym składowanie odpadów);

•

•

•

•

•

•

•••

••

•


13

zasadę bliskości (odpady powinny być w pierwszej kolejności poddawane od-zyskowi lub unieszkodliwiane w miejscu ich powstawania; jeżeli nie jest to możliwe, to uwzględniając najlepszą dostępną technikę lub technologię, po-winny być przekazywane do najbliżej położonych miejsc, w których mogą zo-stać poddane odzyskowi lub unieszkodliwione);zasadę rozszerzonej odpowiedzialności producenta (producent jest nie tylko odpowiedzialny za powstające w procesie produkcyjnym odpady, ale również za odpady powstające w trakcie użytkowania, jak i po zużyciu wytworzonych przez niego produktów);odpowiednie projektowanie produktów.

W prawodawstwie zostały sformułowane szczegółowe zasady postępowania z niektórymi rodzajami odpadów (rozdział 5 ustawy o odpadach, ustawa o opa-kowaniach i odpadach opakowaniowych, ustawa o opłacie produktowej, ustawa o postępowaniu z substancjami zubożającymi warstwę ozonową, ustawa o zaka-zie stosowania wyrobów zawierających azbest), czyli z:

polichlorowanymi bifenylami (PCB);olejami odpadowymi;odpadami z procesów wytwarzania dwutlenku tytanu oraz z przetwarzania tych odpadów;bateriami i akumulatorami;odpadami medycznymi i weterynaryjnymi;komunalnymi osadami ściekowymi;odpadami opakowaniowymi;urządzeniami zawierającymi substancje zubożające warstwę ozonową;azbestem;lampami wyładowczymi;oponami.

Szczegółowe wymagania zostały określone w odniesieniu do budowy i eks-ploatacji instalacji do termicznego przekształcania odpadów oraz składowania odpadów (rozdział 6 i 7 ustawy o odpadach – w powiązaniu z ustawą o zagospo-darowaniu przestrzennym i ustawą – Prawo budowlane). W ustawie o odpadach zawarto wymaganie, aby stworzyć i utrzymać w kraju zintegrowaną i wystarcza-jącą sieć instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów, spełniają-cych wymagania określone w przepisach o ochronie Środowiska. Zasady obowią-zujące w zakresie międzynarodowego obrotu odpadami są określone w rozdziale 8 ustawy o odpadach – w szczególności w zakresie zezwoleń. W prawodawstwie określono system wymaganych decyzji administracyjnych w zakresie gospodarki odpadami. W zakresie wytwarzania odpadów (art. 17 ustawy o odpadach) wyma-gane jest posiadanie przez wytwórcę odpadów jednej z następujących decyzji ad-ministracyjnych:

pozwolenia zintegrowanego;pozwolenia na wytwarzanie odpadów;decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi (zwanej dalej „decyzją zatwierdzającą program”) lub złożenie informacji o wytwarzanych od-

•

•

•

•••••••••••

•••

14

padach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami (zwanej dalej „informacją”), przy czym pozwolenia (art. 180 ustawy – Prawo ochrony środowiska) są wydawane wyłącznie w związku z eksploatacją instalacji.

Zgodnie z art. 25 ustawy o odpadach wytwórca odpadów może zlecić wyko-nanie obowiązku gospodarowania odpadami innemu posiadaczowi odpadów. Posiadacz odpadów może je przekazywać wyłącznie podmiotom, które uzyskały zezwolenia właściwego organu na prowadzenie działalności w zakresie gospodar-ki odpadami, chyba że działalność taka nie wymaga uzyskania zezwolenia. Jeżeli posiadacz odpadów, w tym wytwórca odpadów, przekazuje odpady następnemu posiadaczowi odpadów, który ma zezwolenie właściwego organu na prowadze-nie działalności w zakresie gospodarowania tymi odpadami, odpowiedzialność za działania objęte tym zezwoleniem przenosi się na tego następnego posiadacza odpadów.

Podstawowymi decyzjami w zakresie gospodarowania odpadami (poza odpa-dami komunalnymi) są:

pozwolenie zintegrowane, jeśli odzysk lub unieszkodliwianie odpadów oby-wają się w instalacji, na której prowadzenie jest wymagane to pozwolenie;zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodli-wiania odpadów;zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów.

W ustawie o odpadach wprowadzono generalną zasadę, że wydawana jest jedna decyzja obejmująca wszystkie rodzaje działalności w zakresie gospodarki odpadami. W przypadku więc, gdy wytwórca odpadów prowadzi jednocześnie działalność w zakresie gospodarowania odpadami, jest on zwolniony z obowiąz-ku uzyskiwania odrębnego zezwolenia na prowadzenie tej działalności, jeśli po-siada pozwolenie na wytwarzanie odpadów lub decyzję zatwierdzającą program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, z tym że we wniosku o wydanie tych decyzji, jak i w samych decyzjach muszą być uwzględnione wymagania stawia-ne zezwoleniom na prowadzenie działalności w zakresie gospodarowania odpa-dami (art. 31). Natomiast posiadacz odpadów, który łącznie prowadzi działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów oraz zbierania lub transpor-tu odpadów, jest zwolniony z obowiązku uzyskania odrębnego zezwolenia na prowadzenia działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów. W tym przypadku jednak zarówno wniosek, jak i zezwolenie na prowadzenie działalno-ści w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, musi uwzględniać wyma-gania stawiane zezwoleniu na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów (art. 32). Posiadacze odpadów, w przypadkach określonych w ustawie o odpadach, zostali zobowiązani do prowadzenia ewidencji odpadów i przekazywania zbiorczych zestawień danych marszałkowi województwa. Wyma-gania w zakresie sprawozdawczości zawiera również ustawa o opakowaniach i od-padach opakowaniowych – w odniesieniu do producentów opakowań, importe-rów i eksporterów opakowań oraz „ustawa o opłacie produktowej” – w odniesieniu do pakujących produkty w opakowania oraz producentów i importerów niektó-

•••


15

rych wybranych produktów. Prawodawstwo wprowadza następujące instrumen-ty finansowo-ekonomiczne:

opłatę za korzystanie ze środowiska („zwykła” i podwyższona);administracyjną karę pieniężną;zróżnicowane stawki podatków i innych danin publicznych służące celom ochrony środowiska;opłatę produktową;opłatę depozytową;kaucję.

1.3. Podstawy prawne gospodarki odpadami w gminie

Urbanizacja i rozwój cywilizacji związane z rozwojem przestrzennym, demogra-ficznym i gospodarczym, spowodowały zagrożenia środowiska i zdrowia ludzi, które odczuwamy już w ich wstępnych objawach jako „uciążliwości ekologicz-ne”. Celem rozwiązania tych problemów państwo przekazało swoje uprawnienia gminom, czyniąc je odpowiedzialnymi za organizację zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty mieszkańców.

Ustawa o samorządzie gminnym wprowadziła samorządowy system zarządza-nia gminami, w tym w zakresie higieny komunalnej w gminach (art.7). Zaspokaja-nie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy, wśród któ-rych wymienione są między innymi:

ład przestrzenny, gospodarka nieruchomościami, ochrona środowiska i przy-rody oraz gospodarka wodna;wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizacja, usuwanie i oczyszczanie ście-ków komunalnych, utrzymanie w czystości i porządku oraz urządzeń sanitar-nych, wysypisk i unieszkodliwianie odpadów komunalnych;zieleni gminnej i zadrzewień.W świetle nowego brzmienia ustawy o odpadach oraz o utrzymaniu czystości

i porządku w gminach, samorząd gminny staje się regulatorem problemu śmieci na swoim terenie.

Ustawa o odpadach określa podstawowe zadania samorządu terytorialnego w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, a mianowicie:

zapewnianie objęcia wszystkich mieszkańców gminy zorganizowanym syste-mem odbierania wszystkich rodzajów odpadów komunalnych:– zapewnianie warunków funkcjonowania systemu selektywnego zbierania

i odbierania odpadów komunalnych, aby było możliwe: ograniczenie składo-wania odpadów komunalnych ulegających biodegradacji,

– wydzielanie odpadów niebezpiecznych z odpadów komunalnych,– osiągnięcie poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych,zapewnianie warunków ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegają-cych biodegradacji kierowanych do składowania:– do dnia 31 grudnia 2010 r. – do nie więcej niż 75% wagowo całkowitej masy

odpadów komunalnych ulegających biodegradacji,– do dnia 31 grudnia 2013 r. – do nie więcej niż 50% wagowo całkowitej masy

odpadów komunalnych ulegających biodegradacji,

••••••

••

•

•

•


16

– do dnia 31 grudnia 2020 r. – do nie więcej niż 35% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r.

Wymagania dotyczące postępowania i obowiązków związanych z pozostały-mi odpadami (w tym niebezpiecznymi) obciążają głównie wytwórców i odbior-ców odpadów.

Zgodnie z ustawą o odpadach kto podejmuje działania powodujące lub mo-gące powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić, tak aby:

zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich nega-tywne oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użytkowania;zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się zapobiec powstawaniu odpadów;zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpa-dów, których powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się pod-dać odzyskowi.

Zgodnie z art. 16b. ustawy o odpadach do obowiązkowych zadań własnych województwa w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi należy zapewnia-nie budowy, utrzymania i eksploatacji instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkod-liwiania odpadów niebezpiecznych wydzielonych z odpadów komunalnych.

Należy podkreślić, że obowiązek ten, wprowadzony został nowelizacją z lipca 2005 roku i jest pierwszym obowiązkiem związanym z gospodarowaniem odpa-dami komunalnymi skierowanym do jednostki samorządowej innej niż gmina.

Ustawa o utrzymaniu w czystości i porządku w gminach z dnia 13 czerw-ca 1996 r. z późniejszymi zmianami koncentruje się na odpadach komunalnych, określając zadania gminy oraz obowiązki właścicieli nieruchomości, dotyczących utrzymania czystości i porządku, a także warunki udzielania zezwoleń podmiotom gospodarczym świadczącym usługi w zakresie objętym regulacją prawną [Bend-kowski, Wengierek 2004].

Gminy – między innymi – zostały zobowiązane do:tworzenia warunków do wykonywania prac związanych z utrzymaniem czy-stości i porządku na terenie gminy lub zapewniają wykonanie tych prac przez tworzenie odpowiednich jednostek organizacyjnych;zapewnienia budowy, utrzymania i eksploatacji własnych lub wspólnych z in-nymi gminami: stacji zlewnych, w przypadku gdy podłączenie wszystkich nie-ruchomości do sieci kanalizacyjnej jest niemożliwe lub powoduje nadmierne koszty, instalacji i urządzeń do zbierania, transportu i unieszkodliwiania zwłok zwierzęcych lub ich części;udostępniania mieszkańcom na stronie internetowej oraz w sposób zwyczajo-wo przyjęty informacji o znajdujących się na terenie gminy zbierających zuży-ty sprzęt elektryczny i elektroniczny pochodzący z gospodarstw domowych, o których mowa w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elek-trycznym i elektronicznym;

•

••

•

•

•


17

uchwalania regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy;prowadzenia ewidencji: zbiorników bezodpływowych, przydomowych oczysz-czalni ścieków, umów zawartych na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości;udzielania zezwoleń na prowadzenie przez przedsiębiorców działalności w za-kresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości oraz opróżniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości ciekłych.

Analiza przepisów omawianej ustawy pozwala stwierdzić, że z punktu widze-nia samorządu gminnego zawiera ona przede wszystkim przepisy o charakterze organizatorsko-kompetencyjnym. Ustawa ustala bowiem, jakie zadania obciąża-ją gminę, jaka jest ich treść, jakie gminie przysługują kompetencje, umożliwiają-ce zrealizowanie nałożonych zadań. Rozporządzeniami wykonawczymi do ustaw o czystości i porządku uregulowano wymagania, jakim powinny odpowiadać sta-cje zlewne (Dz. U. 02.188.1576) oraz pojazdy asenizacyjne, służące do przewozu nieczystości ciekłych (Dz. U. 02.193.1617).

Ustawa o odpadach i ustawa o utrzymaniu czystości i porządku wymieniają szereg zadań gmin w zakresie utrzymania porządku i czystości. Przepisy te nie za-wierają bliższych wskazówek co do tego, jak taki system powinien być zorganizo-wany, gminy mają tu więc pewną swobodę, mogą uwzględniać własne możliwo-ści, istniejące tradycje i doświadczenia [Staszczyk 2006].

Minister budownictwa 22 stycznia 2007 roku ogłosił nowy ostateczny kształt projektu ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.

••

•


2. Cele i zasady gospodarki odpadami Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006, z uwzględnieniem perspekty-wy na lata 2007-2010 została przyjęta przez Sejm 8 maja 2003 roku. Aktualizuje ona i uszczegóławia długookresową II Politykę ekologiczną państwa w nawiąza-niu do priorytetowych kierunków działania – określonych w Szóstym Programie działań Wspólnoty w dziedzinie środowiska.

Ostatnio Ministerstwo Środowiska przedstawiło na swojej stronie internetowej projekt Polityki ekologicznej państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspek-tywy na lata 2011-2014 [Erechemla 2006]. Jest to projekt aktualizujący politykę ekolo-giczną – w tym gospodarkę odpadami, w związku z przynależnością Polski do UE.

Cele dalekosiężne i szczegółowe gospodarki odpadami w Polsce zostały za-warte w Krajowym planie gospodarki odpadami 2010 (KPGO) uchwalonym przez Radę Ministrów 29 grudnia 2006 roku (M. P. 2006. 90. 946).

Zgodnie z tą uchwałą celem dalekosiężnym gospodarki odpadami jest doj-ście do systemu gospodarki zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju, w któ-rym w pełni realizowane są następujące zasady gospodarki odpadami:

zapobiegania i minimalizacji ilości wytwarzanych odpadów oraz ograniczenia ich własności niebezpiecznych;wykorzystywania własności materiałowych i energetycznych odpadów, a w przypadku gdy odpadów nie można poddać procesom odzysku ich unie-szkodliwienie, przy czym składowanie generalnie powinno być traktowane jako najmniej pożądany sposób postępowania z odpadami.

Na najbliższe lata, zgodnie z polityką ekologiczną państwa, przyjęto następu-jące cele główne:

utrzymanie tendencji oddzielenia wzrostu ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju wyrażonego w PKB;zwiększenie udziału odzysku, w tym w szczególności odzysku energii z odpa-dów, zgodnego z wymaganiami ochrony środowiska;zmniejszenie ilości wszystkich odpadów kierowanych na składowiska odpadów,zamknięcie do końca 2009 r., wszystkich krajowych składowisk niespełniają-cych przepisów prawa;

••

••••

20

wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów;stworzenie kompleksowej bazy danych o wprowadzonych na rynek produk-tach i gospodarce odpadami w Polsce; przy czym wprowadzenie zmian prawa będzie ograniczone do minimum, wynikającego z konieczności transpozycji prawa unijnego oraz potrzeby wprowadzenia zmian wskazujących w Krajo-wym planie gospodarki odpadami 2010.Celem Polski jest też ratyfikowanie Konwencji Sztokholmskiej w sprawie trwa-

łych zanieczyszczeń organicznych, najpóźniej do końca 2007 roku.Dla poszczególnych grup odpadów KPGO określił następujące cele szczegó-

łowe:w gospodarce odpadami komunalnymi:– konieczność objęcia zorganizowanym systemem odbierania odpadów 100%

mieszkańców, najpóźniej do końca 2007 roku;– zapewnienie objęcia wszystkich mieszkańców systemem selektywnego

zbierania odpadów, najpóźniej do końca 2007 roku;– zmniejszenie ilości odpadów ulegających biodegradacji kierowanych na

składowiska odpadów do poziomów zgodnych z ustawą o odpadach;– zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do maksimum

85% wytwarzanych odpadów do końca 2014 roku;– zredukowanie liczby składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obo-

jętne, na których są składowane odpady komunalne, do ilości maksimum 200 do końca 2014 roku;

w gospodarce odpadami niebezpiecznymi:– całkowite zniszczenie i wyeliminowanie do 2010 roku PCB ze środowiska po-

przez kontrolowane unieszkodliwianie oraz dekontaminację lub unieszkod-liwianie urządzeń zawierających PCB;

– utrzymanie poziomu odzysku na poziomie co najmniej 50%, a recyklingu na co najmniej 35% w latach 2007 – 2018;

– rozbudowę systemu odzysku i recyklingu, osiągnięcie w latach od 2007 do 2009 poziomów odzysku i recyklingu na poziomach zawartych w ustawie z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospo-darowania niektórymi odpadami oraz opłacie produktowej i depozytowej, a okresie od 2010 r. do 2018 r. osiągniecie poziomów zdefiniowanych w dy-rektywie 2006/66/WE oraz ustanowienie od 2008 roku zakazu wprowadza-nia do obrotu: wszelkich baterii lub akumulatorów, które zawierają powyżej 0,0005% wagowo rtęci z wyłączeniem ogniw guzikowych z zawartości rtęci nie wyższą niż 2% wagowo oraz baterii i akumulatorów przenośnych, które zawierają powyżej 0, 002% wagowo kadmu, z wyłączeniem tych do użytku w systemach awaryjnych i alarmowych, sprzęcie medycznym, elektronarzę-dziach bezprzewodowych, a także zakazu stosowania akumulatorów niklo-wo-kadmowych od 2012 roku;

– podniesienie efektywności selektywnego zbierania w latach od 2007 roku do 2018 roku;

– zapewnienie pełnej skuteczności działania systemu zbierania i demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz recyklingu odpadów powstają-cych z pojazdów; minimalne poziomy odzysku podane są w KPGO;

••

•

•

2. Cele i zasady gospodarki odpadami

21

– rozbudowanie systemu odzysku i unieszkodliwiania ukierunkowane na cał-kowite wyeliminowanie ich składowania raz osiągnięcie od 1 stycznia 2008 r. poziomu selektywnego zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elek-tronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych w wysokości 4 kg/mieszkańca/rok, poziomy odzysków zamieszczone są w KPGO;

– w okresie od 2007 roku do 2018 roku zakłada się sukcesywne osiągnięcie ce-lów zawartych w Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających az-best stosowanych na terytorium Polski przewidzianym do 2032 roku, który zostanie w 2007 roku poddany aktualizacji;

– likwidację – do 2010 roku, mogilników i magazynów zawierających przeter-minowane środki ochrony roślin oraz rozpoczęcie likwidacji zagrożeń powo-dowanych przez składowiska poprodukcyjnych odpadów pestycydowych, niespełniające wymogów ochrony środowiska, a od 2011 roku planuje się likwidację pestycydowych skażeń terenu spowodowanych przez mogilni-ki oraz do 2018 roku zakończenie likwidacji zagrożeń powodowanych przez składowiska poprodukcyjnych odpadów pestycydowych;

– rozbudowę systemu zagospodarowania odpadów wybuchowych w latach 2007-2024;

odpady pozostałe:– rozbudowę systemu zagospodarowania zużytych opon w latach 2007 – 2014

– w tym osiągniecie poziomów odzysków zamieszczonych w KPGO;– rozbudowa – w latach 2007-2018, systemu selektywnego zbierania odpa-

dów z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infra-struktury drogowej do poziomu 50% w 2010 roku oraz 80% w 2018 roku;

– ograniczenie do 2018 roku składowania osadów komunalnych, zwiększenia ilości osadów przetwarzanych przed wprowadzaniem do środowiska oraz przekształcanie termiczne, maksymalizację stopnia wykorzystania substan-cji biogennych zawartych w osadach;

– rozbudowa systemu odpadów opakowaniowych zgodnie z celami zawarty-mi w KPGO;

– zwiększenie udziału odzysku odpadów oraz unieszkodliwiania do pozio-mów podanych w KPGO odpadów z wybranych gałęzi gospodarki, których zagospodarowanie stwarza problemy.

Dla osiągnięcia założonych celów dalekosiężnych i szczegółowych zawartych w KPGO każda gmina powinna podjąć odpowiednie kierunki działań uwzględnia-jąc swoje potrzeby.

Zasady gospodarowania odpadami zawarte są w ustawie o odpadach. Zgod-nie z tą ustawą każdy kto podejmuje działania powodujące lub mogące powo-dować powstawanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić, tak aby:

zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich nega-tywne oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użytkowania;zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się zapobiec powstawaniu odpadów;

•

•

•

22

zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpa-dów, których powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się pod-dać odzyskowi.

Każdy wytwórca odpadów jest obowiązany do stosowania takich sposobów produkcji lub form usług oraz surowców i materiałów, które zapobiegają powsta-waniu odpadów lub pozwalają utrzymać na możliwie najniższym poziomie ich ilość, a także ograniczają negatywne oddziaływanie na środowisko lub zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, natomiast posiadacz odpadów jest obowiązany – między innymi – do postępowania z odpadami w sposób zgodny z zasadami gospoda-rowania odpadami, wymaganiami ochrony środowiska oraz planami gospodar-ki odpadami.

Ustawa o odpadach określa także kolejność postępowania z odpadami komu-nalnymi:

Odpady powinny być poddawane odzyskowi lub unieszkodliwiane w miejscu ich powstawania.Odpady, które nie mogą być poddane odzyskowi lub unieszkodliwiane w miej-scu ich powstawania, powinny być, uwzględniając najlepszą dostępną techni-kę lub technologię, przekazywane do najbliżej położonych miejsc, w których mogą być poddane odzyskowi lub unieszkodliwione.Niesegregowane odpady komunalne, pozostałości z sortowania odpadów ko-munalnych oraz komunalne osady ściekowe powinny być poddane odzyskowi lub unieszkodliwianiu na obszarze tego województwa, na którym zostały wy-tworzone, w instalacjach spełniających wymagania najlepszej dostępnej tech-niki lub technologii lub w miejscach najbliżej położonych miejsca ich wytwo-rzenia.Niesegregowane odpady komunalne, pozostałości z sortowania odpadów komunalnych oraz komunalne osady ściekowe mogą być poddane odzysko-wi lub unieszkodliwianiu na obszarze województwa innego niż wymienione w pkt. III, jeżeli odległość od miejsca wytwarzania odpadów do instalacji prze-znaczonej do odzysku lub unieszkodliwiania, spełniającej wymagania najlep-szej dostępnej techniki lub technologii, o której mowa w art. 143 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, lub miejsca przeznaczonego do tego samego odzysku jest mniejsza niż odległość do instalacji lub miejsca położonego na obszarze tego samego województwa.

•

••

•

•

2. Cele i zasady gospodarki odpadami

3. Źródła odpadówZgodnie z ustawą o odpadach: Odpady oznaczają każdą substancję lub przedmiot należący do jednej z kategorii, określonych w załączniku nr 1 do ustawy, których po-siadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do ich pozbycia się jest obowiązany.

Ściśle określone miejsce, z którego pochodzą odpady nazywa się źródłem od-padów.

W powszechnym stosowaniu przyjmuje się następujący podział odpadów ze względu na źródło ich powstawania:

odpady komunalne, czyli odpady pochodzące z indywidualnych gospo-darstw domowych, odpady pochodzące z infrastruktury miejskiej i wiejskiej, z ulic, placów i jednostek osiedlowych, a także odpady ciekłe powstające w wymienionych źródłach (rysunek 3.1);odpady przemysłowe, czyli odpady pochodzące z działalności gospodarczej wszystkich gałęzi przemysłu prywatnego i państwowego, w tym odpady po-chodzące z rzemiosła, stosującego różnorodne techniki i procesy technolo-giczne, odpady przetwórcze i wydobywcze z produktów i surowców gospo-darczo wykorzystywanych;odpady niebezpieczne, czyli odpady, które w wyniku bezpośredniego lub pośredniego oddziaływania na organizmy żywe mogą wywołać, natychmiast lub po pewnym czasie, negatywne skutki spowodowane przez substancje agresywne w nich zawarte. Pochodzą one z sektora:– medycznego (np.: strzykawki, igły, tkanki pooperacyjne, odpady amalgama-

tu dentystycznego),– weterynaryjnego (np.: zwierzęta padłe i ubite z konieczności oraz odpadowa

tkanka zwierzęca, wykazujące właściwości niebezpieczne),– sektora rolniczego (np.: odpady agrochemikaliów zawierające substancje

niebezpieczne, w tym środki ochrony roślin I i II klasy toksyczności, przeter-minowane środki ochrony roślin),

– sektora przemysłowego (np.: nieorganiczne środki do konserwacji i impre-gnacji drewna gleba skażona substancjami ropopochodnymi, nasycone lub zużyte żywice jonowymienne, odpady zawierające azbest),

•

•

•

24

– sektora transportowego (np.: mineralne oleje silnikowe, przekładniowe i smaro-we zawierające związki chlorowcoorganiczne, syntetyczne oleje silnikowe, prze-kładniowe i smarowe, zużyte lub nienadające się do użytkowania pojazdy),

– sektora energetycznego (np.: popioły lotne i pyły z kotłów z paliw płynnych),– sektora remontowo-budowlanego (np.: odpady zawierające azbest), [Pio-

trowska, Wojciechowski i in. 1993; Lipińska 2003].

Rysunek 3.1. Źródła i rodzaje odpadów komunalnych

Źródło: [Przywarska Kotowski 2006]

Ustawa o odpadach podaje podział odpadów, który oparty jest na pochodze-niu i możliwości oddziaływania. Według tego podziału wyróżnia się:

odpady komunalne – odpady powstające w gospodarstwach domowych, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od in-nych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych;komunalne osady ściekowe – osady pochodzące z komór fermentacyjnych oczyszczalni ścieków oraz innych instalacji służących do oczyszczania ścieków komunalnych oraz innych ścieków o składzie zbliżonym do składu ścieków ko-munalnych;

•

•

3. Źródła odpadów

25

odpady medyczne – odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakre-sie medycyny;odpady weterynaryjne – odpady powstające w związku z badaniem, lecze-niem zwierząt lub świadczeniem usług weterynaryjnych, a także w związku z prowadzeniem badań naukowych i doświadczeń na zwierzętach;odpady z wypadków – odpady powstające podczas prowadzenia akcji ra-towniczej lub gaśniczej, z wyłączeniem odpadów powstałych w wyniku po-ważnej awarii lub poważnej awarii przemysłowej;odpady obojętne – odpady, które nie ulegają istotnym przemianom fizycz-nym, chemicznym lub biologicznym; są nierozpuszczalne, nie wchodzą w re-akcje fizyczne ani chemiczne, nie powodują zanieczyszczenia środowiska lub zagrożenia dla zdrowia ludzi, nie ulegają biodegradacji i nie wpływają nieko-rzystnie na materię, z którą się kontaktują; ogólna zawartość zanieczyszczeń w tych odpadach oraz zdolność do ich wymywania, a także negatywne od-działywanie na środowisko odcieku muszą być nieznaczne, a w szczególno-ści nie powinny stanowić zagrożenia dla jakości wód powierzchniowych, wód podziemnych, gleby i ziemi.

Również według obowiązującego rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów źródło odpadów stanowi jedną z podstaw podziału odpadów na 20 grup (tabela 3.1). Określenie źródła odpadów wskazuje jednocześnie na jego wytwórcę.

Na terenie gminy można wyodrębnić następujące, główne źródła odpadów:budownictwo mieszkaniowe, które jest źródłem odpadów komunalnych cie-kłych i stałych;obiekty usługowe (infrastruktury społecznej): handlowe, gastronomiczne, oświatowe, kulturalne, które wytwarzają odpady podobne do odpadów po-wstających w zabudowie mieszkaniowej, jednakże charakteryzują się innym składem morfologicznym (więcej odpadów opakowaniowych – papieru, tek-tury, tworzyw sztucznych); poszczególni wytwórcy wytwarzają większe ilości odpadów;zakłady opieki zdrowotnej i ośrodki zdrowia (szpitale, kliniki, domy opieki), które są źródłem dwóch podstawowych strumieni odpadów: komunalnych i niebezpiecznych medycznych (igły do strzykawek, części ciała i organy ludz-kie, odpadki zakaźne, leki, zużyte substancje chemiczne);lecznice weterynaryjne, w których powstają odpady niebezpieczne;tereny otwarte: ulice, place, tereny rekreacyjne itp., których skład jest podob-ny do odpadów z gospodarstw domowych, ale inna organizacja ich zbierania;oczyszczalnie ścieków i wody, w których powstają głównie takie odpady jak przykładowo: piasek, skratki i osady ściekowe, szlamy, zużyty węgiel aktywny;zakłady przemysłowe, które są źródłem odpadów komunalnych oraz odpa-dów z przemysłowych procesów produkcyjnych, tzw. odpady technologiczne, na które składa się wiele substancji i składników o różnych właściwościach;rzemiosło, będące źródłem odpadów o podobnym składzie co pochodzących z niektórych gałęzi przemysłu;

•

•

•

•

••

•

••••

•

26

rolnictwo i leśnictwo źródło między innymi odpadowej masy roślinnej, od-chodów zwierzęcych, zwierząt padłych i ubitych z konieczności;transport, który oprócz takich odpadów jak opony, metale, tworzywa sztucz-ne jest źródłem wraków samochodowych zawierających wiele elementów i substancji, z których niektóre są niebezpieczne, jak np. oleje, płyn hamulco-wy, akumulatory kwasowo-ołowiowe;sektor remontowo-budowlany, który jest źródłem głównie odpadów obojęt-nych z rozbiórek obiektów przykładowo: gruz ceglany, materiały ceramiczne, be-ton, panele i inne materiały gipsowe; są też źródłem innych rodzajów odpadów, jak drewno, stal, odpady opakowaniowe, odpady niebezpieczne (w tym odpady elektryczne i elektroniczne, eternit) oraz odpady z obróbki powierzchni;wypadki i awarie;import odpadów – z tego źródła będą pochodzić odpady przywożone na te-ren gminy w celu odzysku lub unieszkodliwiania.

Tabela 3.1. Grupy odpadówNumer grupy Grupa odpadów

01Odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin

02Odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywności

03 Odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury

04 Odpady z przemysłu skórzanego, futrzarskiego i tekstylnego

05 Odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki węgla

06 Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii nieorganicznej

07 Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii organicznej

08Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania powłok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych), kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich

09 Odpady z przemysłu fotograficznego i usług fotograficznych

10 Odpady z procesów termicznych

11Odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych materiałów i z procesów hydrometalurgii metali nieżelaznych

12 Odpady z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych

13 Oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wyłączeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 19)

14 Odpady z rozpuszczalników organicznych, chłodziw i propelentów (z wyłączeniem grup 07 i 08)

15Odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nie ujęte w innych grupach

16 Odpady nie ujęte w innych grupach

17Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych)

18 Odpady medyczne i weterynaryjne

19Odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych

20 Odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie

Źródło: [Rozporządzenie z dnia 27 września 2001 r.]

••

•

••

3. Źródła odpadów

4. Ilościowa i jakościowa charakterystyka odpadówSystematyczne śledzenie ilościowych i jakościowych zmian wskaźników charak-teryzujących odpady jest elementem monitoringu odpadów, który powinien sta-nowić podstawę zarządzania gospodarką odpadami na wszystkich szczeblach. Celem prowadzonego monitoringu jest uzyskiwanie bieżących informacji o od-padach oraz śledzenie trendu ich zmian dla opracowywania prognoz pozwalają-cych na korygowanie gospodarowania odpadami [Skalmowski 2005]. Poznanie charakteru odpadów stanowi również podstawę wyboru metod ich gromadze-nia, wywozu i unieszkodliwiania.

W celu uzyskania wiarygodnych oraz miarodajnych wyników, badania ilości i jakości odpadów należy prowadzić zgodnie z określonymi zasadami. Zakres i czę-stotliwość badań powinien umożliwiać:

określenie ilości odpadów powstających na danym terenie;określenie właściwości tych odpadów;ocenę możliwości zapobiegania ich powstawaniu, selektywnego gromadze-nia, sortowania i zagospodarowania surowców wtórnych;ocenę przydatności odpadów do ich unieszkodliwiania;projektowanie obiektów służących zagospodarowaniu odpadów [d’Obyrn & Szalińska 2005].

Monitorowanie powinno być prowadzone systematycznie, w ściśle określo-nych jednostkach czasu i z odpowiednią częstotliwością. Ze względu na wysoką, w ostatnich latach, dynamikę zmian zarówno ilości, jak i jakości odpadów w celu uzyskania miarodajnych wyników badania muszą być prowadzone w cyklach rocznych z częstotliwością minimum raz na 5 lat [Skalmowski 2005].

Badania odpadów w danej jednostce osadniczej (przykładowo gminie) powin-ny być prowadzone odrębnie dla każdego rejonu zabudowy charakteryzującego się zróżnicowanymi właściwościami technologicznymi odpadów. W większości miast Polski występują najczęściej trzy strefy zabudowy (środowiska) o zróżni-cowanej charakterystyce odpadów [Skalmowski 2005; Skalmowski, Wolska i in. 2004]:

•••••

2�

środowisko I – wysoka zabudowa blokowa mieszkalna z pełnym wyposaże-niem budynków w urządzenia techniczno-sanitarne z podstawowymi obiek-tami użyteczności publicznej i obsługi ludności;środowisko II – zabudowa zwarta centralnych dzielnic miast ze znacznym na-syceniem obiektami typu administracyjnego, handlowego oraz innymi stano-wiącymi obiekty użyteczności publicznej i obsługi ludności;środowisko III – budownictwo rozproszone lub osiedlowe jednorodzinne lub wielorodzinne z ogródkami, o zróżnicowanym standardzie w zakresie ogrze-wania, towarzyszącymi obiektami użyteczności publicznej i obsługi ludności.Ponadto można wyodrębnić jeszcze inne charakterystyczne środowiska:środowisko IV – zabudowa typu mieszkalno-przemysłowego, o zróżnicowa-nym charakterze i wyposażeniu budynków oraz towarzyszącymi obiektami użyteczności publicznej i obsługi ludności;środowisko V – zabudowa niska rozproszona, gdzie mieszczą się warsztaty usługowe, magazyny, drobna wytwórczość w połączeniu z budownictwem mieszkaniowym;środowisko VI – zabudowa zagrodowa (na terenach gmin wiejskich).

Coraz częściej jednak dane ilościowo-jakościowe odpadów podaje się z uprosz-czonym podziałem na tereny miejskie, tereny wiejskie oraz obiekty infrastruktury. Taką klasyfikację zastosowano również w Krajowym planie gospodarki odpadami oraz w kolejnych planach niższego szczebla.

Badania odpadów należą do czasochłonnych i kosztownych. Dlatego też w wielu pracach o charakterze programowym wykorzystuje się i interpoluje wy-niki badań, przystosowując je do warunków lokalnych danego rejonu, wykorzy-stując materiały będące w posiadaniu poszczególnych urzędów gmin i zakładów gospodarki komunalnej. Interpolowanie wyników badań jest możliwe tylko dla obszarów o zbliżonym charakterze, tzn.: wielkości miejscowości, rodzaju i wyposa-żenia zabudowy, poziomu życia mieszkańców, podobnej ilości obiektów usługo-wych – komercyjnych i publicznych, poziomem rozwoju gospodarczego [d’Obyrn & Szalińska 2005].

4.1. Ilościowe badania odpadów

Badania ilościowe pozwalają obliczyć liczbę niezbędnych środków transportu, założyć częstotliwość wywozu, niezbędną kubaturę i powierzchnię składowa-nia odpadów na składowiskach, wielkość i przepustowość innych obiektów unie-szkodliwiania, tj. kompostownie, spalarnie. Wielkościami charakteryzującymi iloś-ciowo usuwane odpady są:

jednostkowy masowy wskaźnik nagromadzenia odpadów wyrażany najczęś-ciej w [kg/M • a];jednostkowy objętościowy wskaźnik nagromadzenia odpadów wyrażany naj-częściej w [m3/M • a], [Żygadło 2001].Dzieląc wskaźnik masowy przez objętościowy można otrzymać gęstość nasy-

pową odpadów wyrażaną w [kg/m3].

•

•

•

••

•

•

••

4. Ilościowa i jakościowa charakterystyka odpadów

2�

4.1.1.Organizacja badań ilościowych w terenie

W wytypowanych do przeprowadzenia badań środowiskach wybiera się stałe trasy pomiarowe oraz przeprowadza ich inwentaryzację, która powinna zawierać podstawowe informacje, w tym między innymi:

liczbę mieszkańców zamieszkujących poszczególne posesje;rodzaj obiektów użyteczności publicznej i obsługi ludności;rodzaj i liczbę pojemników lub kontenerów do składowania odpadów;informacje, czy na terenie objętym badaniami jest stosowana selektywna zbiórka odpadów [Skalmowski 2005].W badaniach ilościowych odpadów zakłada się, że podstawową wielkością

jest tygodniowe nagromadzenie odpadów w danej jednostce osadniczej [Kem-pa 1983]. Nagromadzenie dobowe nie jest miarodajne ze względu na dużą zmien-ność pomiędzy poszczególnymi dniami tygodnia.

Pomiary ilościowe przeprowadza się dzieląc obszar wybranej jednostki osad-niczej na mniejsze rejony, uwzględniając liczbę mieszkańców, system zabudo-wy, wyposażenie techniczne budynków (rodzaj ogrzewania, kanalizacja), sposób gromadzenia odpadów, obecność innych źródeł powstawania odpadów komu-nalnych poza gospodarstwami domowymi (obiekty usługowo-handlowe i inne). Masę odpadów w tych badaniach określa się z różnicy wagi samochodów trans-portowych wypełnionych odpadami i po ich opróżnieniu. Pomiar objętości od-padów przeprowadza się na podstawie liczby opróżnionych pojemników i ich objętości [Kempa 1983; d’Obyrn & Szalińska 2005]. Pomiar objętości należy prze-prowadzić z dokładnością 25% dla pojemników o pojemności 0,11 m3 i 10% dla pojemników o pojemności 1,1 m3.

W celu ograniczenia do minimum trudności oraz wszelkich pomyłek w pra-cach terenowych celowe jest wcześniejsze przygotowanie formularzy do zapi-sywania wyników pomiarów. Rysunek 4.1 zawiera przykładowy formularz, który można w miarę potrzeb rozbudowywać [Skalmowski 2005; Skalmowski, Wolska i in. 2004].

Rysunek 4.1. Przykładowy formularz do prowadzenia pomiarów w terenie

Data pomiaru: Miasto:

Trasa pomiarowa nr: Rodzaj środowiska:

Numer i marka samochodu wywożącego odpady:

Waga samochodu pustego:

Waga samochodu z zebranymi na trasie pomiarowej odpadami:

Lp Ulica nr posesji Liczba pojemnikówStopień napełnienia pojemników [%] /Pojemność pojemników [m3]

1 Wiejska 9 3 90 /1,1 75 /0,11 80 /1,1 - -

2 Wiejska 11 2

Nazwisko prowadzącego pomiary:

Źródło: [Skalmowski 2005]

••••

4.1. Ilościowe badania odpadów

30

4.1.2. Obliczanie wskaźnika nagromadzenia

Do wstępnych analiz przyjmuje się tygodniowe nagromadzenie odpadów jako reprezentatywne dla danego miesiąca, zgodnie z obowiązującą w Polsce normą (BN – 87/9103 – 04). Zakładając, że średnia liczba tygodni w miesiącu wynosi 4, 33 (52 tygodnie: 12 miesięcy) oszacowanie rocznej ilości odpadów (Qa) wymaga przeprowadzenia 12 pomiarów tygodniowych (Qtyg). Ilość odpadów w skali roku określa się wzorem [Kempa 1983; Żygadło 2001; d’Obyrn & Szalińska 2005]:

W celu dokładniejszych obliczeń wymagane jest prowadzenie pomiarów co 2 ty-godnie. Otrzymując 26 wyników (52 tygodnie: 2), roczną ilość odpadów można obli-czyć ze wzoru:

Jeśli sporządzimy wykres z wykorzystaniem rzeczywistych punktów pomiarowych Qp badań tygodniowych wykonywanych w odstępach co 2 tygodnie, pomiędzy punkta-mi pomiarowymi w regularnych odstępach tygodniowych można odczytać wartości Qt. Wówczas roczna ilość odpadów może być wyrażona wzorem [Kempa 1983; Żygad-ło 2001]:

4.2. Ilościowa charakterystyka odpadów

Wśród czynników wpływających na ilość odpadów najczęściej wymienia się:wielkość obsługiwanej gminy (liczba mieszkańców, powierzchnia);udział odpadów z handlu i rzemiosła zbieranych razem z odpadami komunalnymi;stopień rozwoju gospodarczego i dochód narodowy brutto na mieszkańca;struktura zagospodarowania terenu i gęstość infrastruktury;oferowany system zbiórki i wielkość pojemników;wysokość opłat za wywóz odpadów z gospodarstw domowych;poziom świadomości ekologicznej ludności;intensywność działań motywacyjnych wspieranych przez media [d’Obyrn & Szalińska 2005].

Zgodnie z danymi GUS-u w roku 2004 w Polsce wytworzono około 9 759 tys. Mg odpadów, w tym około 85% pochodziło z obszarów miejskich i 15% z obszarów wiejskich [Ochrona… 2004; Główny… 2005]. Porównanie ilości wytworzonych od-padów komunalnych w roku 2004 na terenie poszczególnych województw przed-stawiono w tabeli 4.1.

••••••••

4 Ilościowa i jakościowa charakterystyka odpadów

31

Tabela 4.1. Ilość zebranych odpadów komunalnych w poszczególnych województwach w 2004 r.

WojewództwoIlość odpadów

[tys. Mg] [kg/M]

Dolnośląskie 926 320

Kujawsko-pomorskie 447 216

Lubelskie 313 143

Lubuskie 284 281

Łódzkie 661 256

Małopolskie 611 188

Mazowieckie 1610 313

Opolskie 271 257

Podkarpackie 379 181

Podlaskie 293 244

Pomorskie 612 279

Śląskie 1304 277

Świętokrzyskie 179 139

Warmińsko-mazurskie 339 237

Wielkopolskie 1003 298

Zachodniopomorskie 528 312

Polska 9 759 256

Źródło: [Ochrona… 2004; Główny… 2005]

Z danych statystycznych wynika, że około 2/3 odpadów komunalnych generu-ją gospodarstwa domowe, zaś 1/3 tych odpadów powstaje w obiektach infrastruk-tury. Od roku 2000 do 2004 zaobserwowano sukcesywny spadek ilości zbieranych odpadów. Przyczynami tego stanu są między innymi:

niezgodna ze stanem faktycznym rejestracja ilości odpadów trafiających do obiektów odzysku i unieszkodliwiania, jednym z powodów jest brak waże-nia odpadów przyjmowanych na składowiska (w 2004 r. tylko 325 składowisk w Polsce było wyposażonych w wagę);niezawieranie umów przez właścicieli nieruchomości z podmiotami prowa-dzącymi działalność w zakresie odbierania odpadów i pozbywania się odpa-dów poprzez umieszczanie ich na „dzikich” wysypiskach odpadów lub ich wy-korzystywanie we własnych gospodarstwach domowych;brak pełnej kontroli ze strony gmin spełniania wymogów zezwoleń w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości;zmniejszający się ciężar objętościowy odpadów (wzrasta ich objętość, maleje ciężar), [Krajowy… 2006].

Utworzony w gminach system ewidencji zawartych umów między wytwórca-mi odpadów a podmiotami odbierającymi odpady umożliwia wskazanie miesz-kańców gminy, którzy uchylają się od obowiązku zawarcia takich umów i pod-jęcie w stosunku do nich odpowiednich działań. Równocześnie realizacja przez

•

•

••

4.2. Ilościowa charakterystyka odpadów

32

odbierających odpady ustawowego obowiązku składania sprawozdań dotyczą-cych sposobów odzysku i unieszkodliwiania odpadów, pozwala na kontrolowa-nie przez gminy działań przedsiębiorców – w oparciu o kryterium ich zgodności z uchwalonymi planami gospodarki odpadami.

Podstawowymi parametrami wyjściowymi i obliczeniowymi do dalszych rozwa-żań nad gromadzeniem, unieszkodliwianiem czy wykorzystaniem odpadów są ich wskaźniki nagromadzenia. Wartości wskaźników nagromadzenia są bardzo rozbieżne i w dużym stopniu zależą od wielkości danej jednostki osadniczej [Kempa 1983]. Naj-niższe są na terenach wiejskich, co związane jest ze znacznym stopniem wykorzysta-nia oraz przetworzenia odpadów w gospodarstwach domowych. Jednocześnie ciężar właściwy odpadów powstających na tych terenach jest największy, co z kolei się wiąże z zawartością w nich znacznych ilości popiołów, pochodzących z palenisk domowych. Objętościowy wskaźnik nagromadzenia (m3/M rok) rośnie wraz ze wzrostem wielko-ści jednostki osadniczej, z których to odpady zawierają największe ilości opakowań. Wagowy wskaźnik nagromadzenia (kg/M rok) jest największy w miastach o średniej wielkości, gdzie standard życia mieszkańców jest wyższy niż na terenach wiejskich, ale równocześnie dominuje w nich zabudowa jednorodzinna z ogrzewaniem za pomocą indywidualnych urządzeń grzewczych [d’Obyrn & Szalińska 2005].

Przykładowe wartości wskaźnika nagromadzenia w zależności od wielkości jednostki przedstawiono w tabeli 4.2.

Podane wskaźniki nagromadzenia są wartościami średnimi dla całego roku. Tygodniowy i sezonowy rozkład tych wskaźników wykazuje jednak znaczne wa-hania. Szczególnie duże wahania sezonowe obserwuje się w małych aglomera-cjach miejskich, gdzie w sezonie zimowym duży udział w masie odpadów stanowi żużel i popiół z gospodarstw wyposażonych w paleniska indywidualne [Żygadło 2001]. Na obszarach o charakterze turystyczno-wypoczynkowym można zauwa-żyć – szczególnie w okresie letnim – wzrost wskaźnika nierównomierności nagro-madzenia, który jest wynikiem powstawania w tym czasie zwiększonych ilości od-padów.

Tabela 4.2. Wartości wskaźnika nagromadzenia w zależności od wielkości jednostki osadniczej

Jednostka osadnicza Wskaźnik nagromadzenia Ciężar właściwy

[kg/M rok] [/M rok] [kg/m3]

Tereny wiejskie 90 – 110 0, 3 – 0, 5 220-280

Małe i średnie miasta(10-50 tys. mieszkańców)

180 – 330 1, 5 – 1, 9 160-240

Duże miasta (powyżej 100 tys. Mieszkańców)

220 – 400 1, 8 – 2, 5 110-180

Źródło: [d’Obyrn,, Szalińska 2005]

Ilościowe zmiany odpadów widoczne są również na przestrzeni tygodnia. Zmien-ność tę obrazuje współczynnik nierównomierności nagromadzenia odpadów, któ-rego wartość zależy m.in. od częstotliwości wywozu odpadów, co zaprezentowa-no w tabeli 4.3.


33

Tabela 4.3. Wartości współczynnika dobowej nierównomierności nagromadzenia odpadów

Dni wywozuCzęstotliwość wywozu

6 3 2 1

Poniedziałek 1, 48 1, 09 1, 04 1, 00

Wtorek 1, 03 1, 21 1, 07 1, 00

Środa 0, 90 0, 96 1, 11 1, 00

Czwartek 0, 96 0, 93 0, 96 1, 00

Piątek 0, 94 0, 95 0, 93 1, 00

Sobota 0, 78 0, 86 0, 89 1, 00

Źródło: [Sibiga, Skalmowski 1977]

Zgodnie z Krajowym planem gospodarki odpadami 2010 wzrost jednostkowe-go wskaźnika wytwarzania odpadów będzie na poziomie 5% w okresach 5-letnich i wynosić będzie średnio:

2010 r. 289 kg/M rok;2014 r. 301 kg/M rok;2018 r. 313 kg/M rok.

4.3. Jakościowe badania odpadów

Równolegle z analizą ilościową powinna być określona pełna charakterystyka składu odpadów, która obejmuje:

analizę sitową (frakcyjną);analizę morfologiczna;analizę fizyczno-chemiczną.

4.3.1. Charakterystyka poszczególnych badań jakościowych

Analizę sitową przeprowadza się na sicie bębnowym obrotowym lub na sitach wstrząsowych. Uzyskuje się w ten sposób podział odpadów na cztery frakcje zgodnie z wielkością sit:

– frakcja drobna < 10 mm;– frakcja średnia 10-40 mm;– frakcja gruba 40-100 mm;– odsiew >100 mm.

Skład frakcyjny odpadów dostarcza nam informacji istotnych z punktu widze-nia konieczności zastosowania metod obróbki wstępnej odpadów (sortowanie, rozdrabnianie), możliwości wykorzystania niektórych składników oraz ilości sub-stancji balastowych (popiół, gruz, kamienie). Wydzielenie zawartości drobnej frak-cji, zawierającej popiół i inne składniki mineralne, może w znacznym stopniu po-prawić właściwości nawozowe, a także i paliwowe odpadów [d’Obyrn & Szalińska 2005].

•••

•••


34

Celem analizy morfologicznej jest wyodrębnienie i oznaczenie jak największej liczby składników występujących w odpadach. Badanie to, dla próbki o uśrednio-nym składzie i znanej masie, wykonuje się ręcznie na stole sortowniczym. Wyzna-czony skład morfologiczny stanowi istotne źródło informacji o odpadach, a prze-de wszystkim o możliwości wyselekcjonowania, wtórnego użycia i zawracania do produkcji niektórych składników odpadów. Pełnej analizie morfologicznej pod-daje się najczęściej frakcję grubą oraz odsiew, czyli części większe niż 40 mm. Wy-różniane składniki morfologiczne odpadów przedstawiono na rysunku 4.2 [Ży-gadło 2001, d’Obyrn & Szalińska 2005].

Rysunek 4.2. Schemat analizy sitowej i morfologicznej odpadów

Źródło: [Żygadło 2001]


35

Analiza fizyczno-chemiczna ukierunkowana jest na ogół na konkretną me-todę unieszkodliwiania. Prowadzona jest ona głównie w aspekcie podatności od-padów na procesy przekształceń biochemicznych i termicznych. Na podstawie jej wyników można określić właściwości nawozowe i paliwowe odpadów. Właściwo-ści nawozowe odpadów określone są przez:

zawartość substancji organicznej (% sm);zawartość węgla organicznego (% sm);zawartość azotu organicznego (% N sm);zawartość fosforu organicznego (% P2O5 sm);zawartość potasu organicznego (% K2O sm), [Żygadło 2001; d’Obyrn & Szaliń-ska 2005].

Duża zawartość substancji organicznych ulegających procesom biochemicz-nym, odpowiednio dużo składników biogennych oraz stosunkowo mała ilość me-tali ciężkich sprawiają, że odpady komunalne charakteryzują się dobrymi właści-wościami nawozowymi.

W celu wyznaczenia właściwości paliwowych odpadów wykonywane są na-stępujące oznaczenia:

zawartość wilgoci (%);zawartość części palnych (%);zawartość części niepalnych (%);wartość opałowa (kJ/kg);ciepło spalania (kJ/kg);skład elementarny części palnych: C, H, S, N, Cl, O;składniki agresywne między innymi: SO2, HCl, NOx [Żygadło 2001; d’Obyrn & Szalińska 2005].

Duża wilgotność odpadów oraz znaczna zawartość części niepalnych obniża-ją właściwości paliwowe odpadów komunalnych. Zalecaną wartością opałową jest 7000 kJ/kg. Jest to wartość minimalna przy której nie jest wymagane użycie do-datkowego paliwa stabilizującego proces spalania [d’Obyrn & Szalińska 2005].

W przypadku kierowania odpadów na składowisko celowe jest przeprowadze-nie próby na wymywalność składników oraz oznaczenie ich podatności na pro-cesy rozkładu. Otrzymanie wysokich wartości podczas prób wymywalności wska-zuje na duże prawdopodobieństwo wymywania poszczególnych składników, przedostawania się ich do odcieków oraz możliwość zagrożenia przez nie środo-wiska gruntowo-wodnego.

4.3.2. Zasady pobierania prób do badań jakościowych

Przygotowanie prób do analiz jakościowych wymaga ściśle określonego toku po-stępowania, który przedstawiono na rysunku 4.3:

•••••

•••••••


36

Rysunek 4.3. Schemat przygotowania odpadów do pełnej analizy jakościowej


W pierwszym etapie z badanej partii odpadów o objętości około 30 m3 wydziela-ne są losowo próby pierwotne o objętości około 5-10 dm3. Poprzez połączenie i wy-mieszanie próbek pierwotnych otrzymuje się próbkę średnią ogólną (o objętości mini-mum 250 dm3). W kolejnym etapie metodą „ćwiartowania” zmniejsza się masę średniej próbki ogólnej, tak by otrzymać próbkę średnią laboratoryjną. Do badań laboratoryj-nych potrzebna jest próbka o masie około 10 kg (tj. około 50 dm3). Ćwiartowanie po-lega na usypaniu z materiału próbki średniej ogólnej pryzmy w formie ostrosłupa ścię-tego o podstawie kwadratu i wysokości nie przekraczającej 0, 3 m i podzieleniu jej przekątnymi na 4 części (rysunek 4.4). Z utworzonych w ten sposób części, dwie na-przeciwległe oddziela się, a pozostałe dwie poddaje dokładnemu mieszaniu.


37

Rysunek 4.4. Schemat „ćwiartowania” pryzmy odpadów w celu poboru jednorodnej próbki do analizy


Po wymieszaniu odpadów ponownie usypuje się pryzmę, poddaje ćwiartowa-niu, oddzieleniu dwóch części i wymieszaniu dwóch pozostałych. Czynności te po-wtarza się do uzyskania masy wymaganej do przeprowadzenia badań. Pozostałą po wydzieleniu próbki średniej laboratoryjnej część próbki średniej ogólnej wyko-rzystuje się na miejscu do określenia składu frakcyjnego odpadów.

4.4. Jakościowa charakterystyka odpadów

4.4.1. Właściwości odpadów komunalnych

Podobnie jak w przypadku ilości odpadów, także ich jakość uzależniona jest od rodzaju jednostki osadniczej. Na zawartość poszczególnych grup odpadów ma wpływ przede wszystkim sposób ogrzewania budynków. Na terenach wiejskich i w małych miejscowościach, w których dominuje zabudowa jednorodzinna z in-dywidualnymi paleniskami domowymi dominować będzie frakcja drobna < 10 mm z dużym udziałem popiołu. W budownictwie wielorodzinnym, w dużych miastach dominować będą odpady organiczne i papierowe. Większy jest tu rów-nież udział tworzyw sztucznych, co jest wynikiem większej konsumpcji produk-tów w opakowaniach jednorazowych.

Średni skład morfologiczny odpadów komunalnych, w oparciu o wyniki ba-dań prowadzonych na terenie kraju w okresie 2000-2005 przedstawiono na ry-sunku 4.5.


3�

Rysunek 4.5. Średni skład morfologiczny odpadów komunalnych w Polsce

Źródło: [Krajowy… 2006]

Skład morfologiczny odpadów z województwa podlaskiego nie odbiega od średniego składu grupowego na terenie kraju. Niewielkie różnice w poszczegól-nych grupach odpadów mogą być wynikiem wysokiego udziału terenów wiejskich w województwie, różnic w rozwoju społeczno-gospodarczym poszczególnych re-gionów oraz zróżnicowanego poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców. Szacunkowy skład grupowy odpadów komunalnych województwa podlaskiego w zależności od rodzaju jednostki osadniczej przedstawiono w tabeli 4.4.


3�

Tabela 4.4. Szacunkowy skład grupowy odpadów powstałych w województwie podlaskim na terenach miejskich oraz wiejskich w 2001 r.

Rodzaj odpadówSkład grupowy odpadów [w% masy]

Tereny miejskie Tereny wiejskie

Odpady kuchenne ulegające biodegradacji 21, 0 9, 7

Odpady zielone 2, 3 1, 8

Papier i tektura 16, 8 11, 6

Opakowania wielomateriałowe 1, 1 0, 8

Tworzywa sztuczne 15, 0 12, 3

Szkło 7, 2 9, 0

Metal 4, 3 2, 9

Odzież i tekstylia 2, 8 2, 1

Odpady mineralne 3, 3 5, 8

Frakcja drobna <10 mm 10, 4 17, 2

Odpady niebezpieczne 0, 7 0, 9

Inne (wielkogabarytowe, budowlane) 15, 1 25, 9

Razem 100 100

Źródło: [opracowanie własne na podstawie: Plan… 2002]

Przewiduje się, że dalsze zmiany składu grupowego odpadów będą polega-ły na]:

zwiększaniu zawartości tworzyw sztucznych, a tym samym obniżaniu gęsto-ści odpadów;zwiększanie udziału papieru i tektury wskutek wzrostu udziału opakowań;zwiększanie udziału opakowań wielomateriałowych (opakowania po napo-jach typu TetraPak),spadku ilości popiołów z powodu stopniowego zastępowania paliw stałych paliwami gazowymi i olejowymi w instalacjach grzewczych.Do stopniowej zmiany składu grupowego odpadów przyczynia się również re-

cykling surowców wtórnych. We wszystkich krajach, gdzie skuteczność recyklin-gu jest bardzo wysoka proces jego wprowadzania był długotrwały. Można przyjąć, że jego skuteczność w skali kraju, wspomagany szeroką kampanią informacyjno-edukacyjną, będzie stopniowo wzrastać [d’Obyrn, Szalńska2005]. Wprowadzenie recyklingu wpłynie na wzrost udziału odzyskiwanych surowców wtórnych, a tym samym na zmniejszenie strumienia odpadów kierowanych do unieszkodliwiania oraz zmianę jego składu grupowego. Prognozę wytwarzania odpadów komunal-nych z podziałem na niesegregowane oraz zbierane selektywnie przedstawia ry-sunek 4.6.

••••


40

Rysunek 4.6. Prognoza wytwarzania odpadów komunalnych w Polsce do 2018 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie [Krajowy… 2006]

W przypadku rozważania możliwości kompostowania odpadów niezbędne jest określenie ich właściwości nawozowych. Wyniki badań właściwości nawo-zowych odpadów dostarczają informacji co do celowości poddawania odpadów przeróbce biochemicznej. Ze względu na fakt, że w województwie podlaskim nie prowadzono jak dotąd systemowych badań właściwości odpadów komunalnych dla różnych środowisk przyjęto, ze powstające odpady charakteryzują się właści-wościami podanymi w tabeli 4.5.

Tabela 4.5. Właściwości nawozowe odpadów

Wskaźnik Jednostka

Miasta

Tereny wiejskieduże(powyżej 100 tys.

mieszkańców)

małe i średnie(10-50 tys.

mieszkańców)Substancja organiczna [% s.m.] 33, 1 – 56, 9 11, 5 – 35, 0 6, 0 – 28, 0

Węgiel organiczny [% s.m.] 15, 5 – 22, 9 6, 0 – 18, 0 4, 5 – 16, 0

Azot organiczny [% s.m.] 0, 18 – 1, 5 0, 1 – 0, 7 0, 1 – 0, 5

Fosfor ogólny (P2O5) [% s.m.] 0, 6 – 1, 36 0, 2 – 0, 8 0, 1 – 0, 7

Potas ogólny (K2O) [% s.m.] 0, 1 – 0, 7 do 0, 3 do 0, 2

Źródło: [Maksymowicz 2000]

Wartości zawarte w tabeli 4.5 wskazują, że najlepsze właściwości nawozowe mają odpady pochodzące z dużych miast. Oprócz wysokiej zawartości substan-cji organicznych i węgla organicznego cechuje je również wysoki udział pozosta-łych pierwiastków biogennych. Budowa kompostowni odpadów ma zatem uza-sadnienie w terenach miejskich i podmiejskich zarówno ze względu na ilość tych odpadów, jak i techniczne możliwości zorganizowania zbiórki [d’Obyrn & Szaliń-ska 2005].

Odpady o wysokiej wartości opałowej są podatne na procesy przeróbki ter-micznej. Jednak w przypadku zmieszanych odpadów komunalnych ich wartość opałowa nie jest na ogół wystarczająca, by mogły być one bezpośrednio wykorzy-


41

stywane jako paliwo. Wartość opałową zmniejsza również wysoki udział odpadów organicznych mających wysoką wilgotność.

Podobnie jak w przypadku właściwości nawozowych nie prowadzono syste-matycznych pomiarów mających na celu ustalenie właściwości paliwowych odpa-dów z województwa podlaskiego. Dlatego też, założono, że ich właściwości pali-wowe kształtują się tak jak w tabeli 4.6.

Tabela 4.6. Właściwości paliwowe odpadów

Wskaźnik Jednostka

Miasta

Tereny wiejskieduże(powyżej 100 tys.

mieszkańców)

małe i średnie(10-50 tys.

mieszkańców)

Wilgotność [%] 26, 5 – 55, 5 28, 0 – 48, 0 25, 0 – 39,

Części palne [%] 18, 5 – 42, 7 10, 0 – 20, 0 8, 0 – 20, 0h

Części niepalne [%] 21, 4 – 39, 4 30, 0 – 65, 0 40, 0 – 70, 0

Ciepło spalania [kJ/kg] 7 437 – 12 850 2 010 – 4 000 1 200 – 2 700

Źródło: [Maksymowicz 2000]

Wyniki przedstawione w tabeli 4.6 wskazują, że jedynie odpady z dużych miast posiadają właściwości paliwowe, umożliwiające ich wykorzystanie w instalacjach do termicznej przeróbki. Wpływa na to większy udział w tych odpadach składni-ków o wysokiej wartości opałowej, takich jak: tworzywa sztuczne, papier i tektura oraz niższe ilości części niepalnych (odpady mineralne z drobną frakcją <10 mm).

4.4.2. Właściwości ciekłych odpadów komunalnych

Ciekłe odpady komunalne są to odpady płynne powstające w wyniku działalno-ści człowieka i gromadzone w szczelnych, bezodpływowych zbiornikach. We-dług rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowania zbiorniki na nieczystości ciekłe mogą być stosowane tylko na działkach budowla-nych niemających możliwości przyłączenia do sieci kanalizacyjnej, przy czym nie dopuszcza się ich stosowania na obszarach podlegających szczególnej ochronie środowiska i narażonych na powodzie oraz zalewanie wodami opadowymi.

Ilość odpadów ciekłych wymagająca wywozu jest uzależniona od stopnia wy-posażenia budynku w instalacje sanitarne oraz od rodzaju stosowanego zbiornika do gromadzenia tych odpadów. Przyjmuje się, że w zbiornikach do gromadzenia odpadów ciekłych zostaje zatrzymane (w formie osadu) od 50% do 60% zawiesin zawartych w odpadach płynnych. Określono, że ilość odpadu wynosi 0, 71 dm3/M dobę, przy wilgotności około 95% [Skalmowski 2005]. Ilość nieczystości ciekłych według województw wywiezionych w 2004 r. podano w tabeli 4.7.


42

Tabela 4.7. Objętość nieczystości płynnych wywiezionych w poszczególnych województwach w 2004 r.

Odpady ciekłe gromadzone w zbiornikach kanalizacji lokalnej za-wierają przede wszystkim substan-cje o charakterze organicznym. Poza tym mogą tu również występować za-nieczyszczenia pochodzenia mineral-nego, takie jak piasek, żwir. Część za-nieczyszczeń ulega rozpuszczeniu w wodzie, część tworzy układy roz-proszone, a część opada na dno lub unosi się w formie zawiesiny. Dane dotyczące zakresu stężeń zanieczysz-czeń odpadów ciekłych wywożonych ze zbiorników kanalizacji lokalnej po-dano w tabeli 4.8.

Odpady ciekłe podczas groma-dzenia w zbiorniku ulegają różnym przemianom. Ich zakres i intensyw-ność zależy od rodzaju zbiornika i czasu gromadzenia. W wyniku samo-rzutnie się rozwijających procesów biologicznych następuje rozkład za-

wartych w odpadach łatwo rozkładalnych substancji organicznych, co prowadzi do ich stabilizacji. Zanieczyszczenia stałe zawarte w tych odpadach ulegają nato-miast częściowemu osadzeniu na dnie zbiornika. Efektem tych procesów jest częś-ciowe unieszkodliwienie zgromadzonych odpadów ciekłych.

Tabela 4.8. Charakterystyka nieczystości płynnych

Wskaźnik JednostkaStężenie zanieczyszczeń

zakres wartości wartość średniaBZT5 [mg O2/dm3] 100-20 000 4 000

ChZT [mg O2/dm3] 200-37 000 5 000

Zawiesiny ogółem [mg O2/dm3] 100-30 000 3 000

Azot amonowy [mg N-NH4/dm3] 40-200 80

Azot organiczny [mg Nogr/dm3] 30-150 60

Azot ogólny [mg N/dm3] 100-250 140

Fosfor ogólny [mg P/dm3] 20-80 40

Źródło: [Poradnik... 1995]


WojewództwoObjętość nieczystości

płynnych [dam3]

Dolnośląskie 1040,0

Kujawsko-pomorskie 879,9

Lubelskie 857,0

Lubuskie 982,3

Łódzkie 1133,1

Małopolskie 736,0

Mazowieckie 3126,3

Opolskie 517,7

Podkarpackie 264,4

Podlaskie 325,4

Pomorskie 810,4

Śląskie 1128,0

Świętokrzyskie 544,1

Warmińsko-mazurskie 1018,1

Wielkopolskie 2696,1

Zachodniopomorskie 793,6

Polska 16852,4

Źródło: [Ochrona…2004, 2005]

5. Gromadzenie i wywóz odpadów komunalnychGromadzenie odpadów stanowi pierwsze ogniwo w procesie ich usuwania i jest jedną z funkcji utrzymania porządku i czystości w gminach. Polega ono na krót-kotrwałym składowaniu odpadów usuwanych bezpośrednio z miejsc bytowania lub działalności gospodarczej do odpowiednich urządzeń lub pojemników.

5.1. Rodzaje stosowanych pojemników

Zorganizowane gromadzenie i wywóz odpadów komunalnych wymaga posia-dania przez użytkowników odpowiednich pojemników do ich gromadzenia oraz posiadania przez specjalistyczne przedsiębiorstwo odpowiednich środków trans-portowych. Zarówno rodzaj i typ pojemników, jaki i rodzaj środków transporto-wych muszą sobie nawzajem odpowiadać.

Zbiorniki na odpady można podzielić wg kilku kryteriów:możliwości transportu – wyróżniamy tu pojemniki przenośne i stałe;sposobu transportu – wyróżniamy tu zbiorniki przenośne (pojemniki) i prze-woźne (kontenery);wielokrotności użytkowania – wyróżniamy wielorazowe: pojemniki i kontene-ry oraz jednorazowe: worki papierowe i z tworzyw sztucznych;materiału, z którego są wykonane: metalowe, z tworzyw sztucznych i papiero-we, [d’Obyrn & Szalińska 2005].

W Polsce najczęściej są stosowane trzy rodzaje pojemników na odpady.Pierwszym z nich są pojemniki o pojemności od 110 do 240 litrów, daw-

niej przeważnie stalowe, a obecnie coraz częściej zastępowane przez wyro-by z tworzywa sztucznego. Pojemniki z tworzywa sztucznego wytwarzane są w różnych wielkościach; często też wyposażone są w dwa koła. Wypieranie pojemnika metalowego przez pojemnik plastikowy związane jest z mniejszą masą tego drugiego i łatwością transportowania pojemnika na kołach. Pojem-niki z tworzyw sztucznych wytwarzają też mniejszy hałas niż stalowe. Wadą po-jemników stalowych jest też przymarzanie pokryw zimą.

••••

44

Pojemniki tego typu służą do gromadzenia odpadów stałych. Przeznaczo-ne są tylko do transportu niewymiennego. Ustawia się je najczęściej w osło-nach śmietnikowych.

Rysunek 5.1. Pojemniki z tworzywa sztucznego o pojemności 110 l

Źródło: [www.promag.com.pl]

Drugim typem są pojemniki metalowe o pojemności 1, 1 m3, obecnie wypierane przez te z tworzyw sztucznych. Pojemniki tego typu dostępne są również w wersjach o innej pojemności, ale wynoszącej co najmniej 500 dm3. Ustawia się je najczęściej w komorach zsypowych oraz w osłonach śmietnikowych. Często spotyka się pojem-niki tego typu jako wolno stojące, w pobliżu biur i urzędów. Służą do gromadzenia odpadów stałych. Przeznaczone do transportu niewymiennego i opróżniane są przez śmieciarki ze specjalnie przystosowanym wsypem.

Rysunek 5.2. Pojemnik 1 100 litrowy, stalowy ocynkowany

Źródł: [www.ekopromet.com]

5. Gromadzenie i wywóz odpadów komunalnych

45

Trzeci rodzaj stanowią stalowe kontenery opróżniane w systemie na wymia-nę, o różnych pojemnościach (w granicach od 5, 5 do 12 m3, w zależności od pro-ducentów). Przeważnie pojemność kontenerów wynosi 6 lub 7 m3. Kształt i uchwy-ty kontenera są dostosowane do samochodu transportowego.

Rysunek 5.3. Kontener o pojemności 7 m3 (KP-7)

Źródło: [www.pojemniki.stg.pl]

Kontenery stosowane są głównie w dużych osiedlach mieszkaniowych, w cen-trach handlowo-usługowych, zakładach przemysłowych oraz w gminach wiej-skich. Odpady ładowane są przez górne otwory wsypowe zaopatrzone w klapy zamykające. Po napełnieniu kontener jest zabierany i przewożony do miejsca roz-ładowania, a na jego miejsce podstawiany jest pusty. Stosowane są głównie do gromadzenia odpadów wymieszanych, wielkogabarytowych oraz rzadziej do se-lektywnej zbiórki odpadów [Skalmowski 2005].

W Polsce pojemniki do selektywnego gromadzenia odpadów najczęściej mają pojemność 1100 litrów, rzadziej 110 litrów. Są barwne i opisane. Obecnie coraz częściej ustawia się też specjalne pojemniki, tzw. trojaki, które służą do se-lektywnego gromadzenia szkła, papieru i tworzyw sztucznych. Pojemniki do se-gregacji odpadów powinny być zaprojektowane z uwzględnieniem specyficznych cech odpadów (np. odpowiedni wlot dla butelek).

Rysunek 5.4. Pojemnik 1100 litrowy, lakierowany do selektywnej zbiórki odpadów

Źródł: [www.ekopromet.com]

5.1. Rodzaje stosowanych pojemników

46

Do zbiórki odpadów w miejscowościach o dużym przepływie ludności (miejsco-wości turystyczne) stosuje się coraz częściej worki z tworzyw sztucznych. Służą one zarówno do zbiórki surowców wtórnych, jak i komunalnych odpadów miesza-nych. Muszą spełniać one odpowiednie wymagania jakościowe dotyczące m.in.: grubości, prawidłowo wykonanego spawu, wytrzymałości. Są wykonywane z za-gęszczonego polietylenu, który w procesie rozkładu biologicznego lub termicz-nego uwalnia jedynie CO2 i H2O. Pojemność worków jest różna i waha się od 30 do 240 dm3 (najczęściej 50, 70 i 110 dm3), [d’Obyrn & Szalińska 2005]. W przypad-ku prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów w zabudowie jednorodzinnej od-pady mogą być gromadzone w workach kolorowych, które w określonych dniach wystawiane są przed posesje. Worki powinny być opatrzone napisem informacyj-nym, na jakie rodzaje odpadów są przeznaczone [Skalmowski 2005].

Rysunek 5.5. Kolorowe worki do segregacji odpadów.

Źródło: [d’Obyrn 2005]

Podczas imprez masowych oraz w rejonach o sezonowym wzroście ilości od-padów (obszary atrakcyjne do wypoczynku i rekreacji) mogą być stosowane worki z tworzyw sztucznych umieszczane na odpowiednich stelażach.

Rysunek 5.6. Stelaż na worki do odpadów

Źródło: [www.otto.com.pl]


47

5.2. Zasady lokalizacji pojemników

Zasady lokalizacji pojemników do gromadzenia odpadów określone są w przepi-sach prawa budowlanego (Dz. U. 2002. 75. 690). Zgodnie z nimi pojemniki na od-pady mogą być ustawiane w:

zadaszonych osłonach lub pomieszczeniach ze ścianami pełnymi bądź ażurowymi;wyodrębnionych pomieszczeniach w budynku, mających posadzkę powyżej poziomu nawierzchni dojazdu środka transportowego odbierającego odpa-dy, lecz nie wyżej niż 0, 15 m;dolnych komorach zsypu z bezpośrednim wyjściem na zewnątrz, zaopatrzo-nych w daszek o wysięgu co najmniej 1 m i przedłużony na boki po co naj-mniej 0, 8 m, mających ściany i podłogi zmywalne, punkt czerpalny wody, krat-kę ściekową, wentylację grawitacyjną oraz sztuczne oświetlenie;utwardzonych placach do ustawiania kontenerów z zamykanymi otworami wrzutowymi.Podczas gromadzenia odpadów należy przewidzieć możliwość ich segregacji.Osłonę śmietnikową ze ścianami pełnymi przedstawiono na rysunku 5.7.

Rysunek 5.7. Przykładowa osłona śmietnikowa

Źródło: [www.ekopromet.com]

Do miejsc gromadzenia odpadów powinien prowadzić utwardzony dojazd umożliwiający przemieszczanie pojemników. W przypadku zbiorników wielkoga-barytowych (kontenerów) należy dodatkowo przewidzieć plac manewrowy umoż-liwiający swobodne ustawienie pustego pojemnika na miejsce wypełnionego.

Ze względu na warunki higieniczne oraz wygodę mieszkańców odległość miejsc gromadzenia odpadów od okien i drzwi budynku mieszkalnego powinna wynosić co najmniej 10 m oraz co najmniej 3 m od granicy z sąsiednią działką. Za-chowanie odległości od granicy działki nie jest wymagane, jeżeli osłony lub po-mieszczenia stykają się z podobnymi urządzeniami na działce sąsiedniej. Na tere-nach zabudowy jednorodzinnej, zagrodowej i rekreacji indywidualnej dopuszcza się zmniejszenie odległości od okien i drzwi do 3 m, od granicy działki do 2 m, a także usytuowanie zadaszonych osłon lub pomieszczeń na granicy działek, je-żeli stykają się one z podobnymi urządzeniami na działce sąsiedniej bądź też przy linii rozgraniczającej od strony ulicy. Odległość miejsc na pojemniki i kontenery umieszczonych w zadaszonych osłonach lub pomieszczeniach oraz na utwardzo-nych placach nie powinna być większa niż 80 m, licząc od najdalszego wejścia do

••

•

•

5.2. Zasady lokalizacji pojemników

4�

obsługiwanego budynku mieszkalnego lub użyteczności publicznej. Wymaganie to nie dotyczy budynków na terenach zamkniętych.

Miejsca do gromadzenia odpadów przy budynkach wielorodzinnych powin-ny być dostępne dla osób niepełnosprawnych. Tereny wokół osłony śmietnikowej powinny być w jak najlepszym stopniu odizolowane. Nieodzowne jest zasadze-nie wokół osłon i stoisk zieleni niskiej wiecznie zielonej oraz drzew w celu wytwo-rzenia odpowiedniej bariery widokowej, a także minimalizowania uciążliwości za-pachowej. Bardzo ważne jest zaopatrzenie osłon w sprawne odwodnienie, które uniemożliwi zastój zanieczyszczonych wód.

Z uwagi na różnorodny charakter odpadów powstających na poszczególnych obszarach funkcjonalnych należy dążyć do przystosowania pojemnika (najczęś-ciej ze względu na jego rodzaj i objętość) do dynamiki wytwarzania ilości oraz ja-kości odpadów. Przykładowe rozwiązania logistyczne związane z gromadzeniem odpadów podano w tabeli 5.1.

Dla określonego regionu funkcjonalnego przewiduje się w niektórych przy-padkach więcej niż jeden sposób gromadzenia odpadów. Pozwala to na elastycz-ne zastosowanie różnych rozwiązań logistycznych, które w zależności od możli-wości organizacyjnych i ekonomicznych mogą przyjmować różne formy [Fechner, Przybycin 2003].

Tabela 5.1. Systemy gromadzenia odpadów w poszczególnych obszarach funkcjonalnych

Wyszczególnie

Pojemniki do gromadzenia odpadów Pojemniki do selektywnej zbiórki

Pojemniki110-220 dm

3Pojemniki1100 dm

3Kontener

5-10 m3

Pojemniki na każdy rodzaj

odpadów1, 1-2, 5 m3

Kontenery z podziałem na kilka rodzajów

odpadów

Tereny miejskie o zwartej zabudo-wie wielorodzinnej – wysokiej

dopuszczalne zalecane dopuszczalne dopuszczalne zalecane

Tereny miejskie o zwartej zabudowie wielorodzinnej – niskiej

niezalecane zalecane zalecane dopuszczalne zalecane

Tereny miejskie o rozproszonej zabudowie wielorodzinnej niskiej i zabudowie jednorodzinnej zwartej

zalecane dopuszczalne niezalecane zalecane dopuszczalne

Tereny miejskie o rozproszonej za-budowie jednorodzinnej

zalecane niezalecane niezalecane zalecane dopuszczalne

Tereny wiejskie o zabudowie zagrodowej

niezalecane niezalecane zalecane dopuszczalne zalecane

Tereny rekreacyjno- -wypoczynkowe

zalecane dopuszczalne dopuszczalne dopuszczalne zalecane

Tereny przemysłowe niezalecane dopuszczalne zalecane dopuszczalne zalecane

Źródło: [Dindorf 1997]


4�

5.3. Obliczanie wymaganej liczby pojemników

Osza cowanie wymaganej liczby pojemników pozwala na optymalne wykorzy-stanie ich pojemności oraz na obniżenie kosztów związanych z ich zakupem lub dzierżawieniem. W celu obliczenia liczby pojemników w pierwszej kolejności na-leży określić dobową ilość odpadów zgodnie z zależnością:

gdzie:qd – dobowa ilość odpadów;qa – średnie jednostkowe, roczne nagromadzenie odpadów [m3/M rok];ka – współczynnik nierównomierności nagromadzenia

(najczęściej w granicach 0, 8÷1, 3);M – liczba obsługiwanych mieszkańców;f – liczba dni pracy w roku taboru wywożącego odpady;

Otrzymaną dobową ilość odpadów podstawiamy do wzoru określającego licz-bę pojemników, które muszą znajdować się na stałe na terenie obsługiwanej jed-nostki:

gdzie:kw – współczynnik częstotliwości wywozu równy liczbie dni między

kolejnymi wywozami;p – pojemność jednego zbiornika [m3];kp – współczynnik wypełnienia zbiornika, z zakresu 0, 9 ÷0, 95;kz – współczynnik wykorzystania zbiornika (dla systemu wymiennego: 0, 9÷0, 95, dla systemu niewy-

miennego: 0, 95÷0, 96), [Kempa 1983].

Otrzymana ilość zbiorników (N) uwzględnia konieczność przeprowadzania na-praw, wymiany czy dezynfekcji pojemników.

5.4. Częstotliwość i sposób wywozu odpadów

Odpady gromadzone na danym terenie stanowią zagrożenie sanitarne dla oto-czenia. Składniki zawarte w odpadach komunalnych, głównie organiczne, ulega-ją przemianom biochemicznym i oddziałują na środowisko poprzez produkty roz-kładu: dwutlenek węgla, amoniak, siarkowodór, metan, azotany, azotyny, siarczany i inne. Spośród wymienionych substancji wiele cechuje się nieprzyjemnym zapa-chem, uciążliwym zwłaszcza latem. Odpady komunalne stwarzają zagrożenie dla środowiska także ze względu na możliwość skażenia powietrza, wód gruntowych i powierzchniowych mikroorganizmami chorobotwórczymi, dla których stanowią pożywkę. Sprzyjają też rozwojowi much i żerowaniu gryzoni i ptaków, które mogą przenosić na inne tereny zarazki chorób (duru brzusznego, tężca, czerwonki). Czę-

5.3. Obliczanie wymaganej liczby pojemników

50

stotliwość wywozu odpadów z miejsca gromadzenia powinna więc zapewnić nie-powstawanie wymienionych zagrożeń.

Wywóz odpadów może odbywać się:w ściśle określonym czasie (regularnie);na żądanie – ten sposób stosowany jest w przypadku odpadów wielkogabary-towych oraz odpadów niebezpiecznych i niekiedy surowców wtórnych; system ten może być stosowany również w przypadku jednorodzinnych gospodarstw domowych.Częstotliwość wywozu zależy:podatności odpadów na rozkład biochemiczny;pojemności pojemników i kontenerów do gromadzenia odpadów;zagęszczenia aglomeracji miejskiej, stopnia rozwoju zakładów usługowych;długości okresu, po którym nastąpią zmiany zmniejszające wartość odzyska-nego surowca w przypadku surowców wtórnych od [d’Obyrn 2005, Żygadło 2001].

Mieszane odpady komunalne, zawierające substancje organiczne, powinny być wywożone z częstotliwością 2 razy w tygodniu, a latem, ze względu na obfity rozwój owadów i mikroorganizmów oraz szybszy rozkład związków organicznych powodujący wydzielanie odorów, nawet codziennie. W centrach handlowych częstotliwość wywozu ustala się w zależności od ilości gromadzonych odpadów. Pojemniki mogą być opróżniane regularnie lub na żądanie osoby nadzorującej punkt. Częstość wywozu w miastach europejskich waha się od codziennego (np.: centra usługowo-handlowe, często odwiedzane tereny zabytkowe) do jednokrot-nego w ciągu tygodnia, w dzielnicach peryferyjnych.

Sposób transportu samochodowego odpadów może być realizowany syste-mem:

niewymiennym; pojemniki opróżniane są do samochodów wywożących odpady, śmieci ładowane są do samochodów śmieciarek, pojemniki zostają w miejscu gromadzenia;wymiennym; pojemniki na odpady (pojemniki typu kontenerowego) zabiera się po napełnieniu, a na ich miejsce podstawiane są puste.

Wybór systemu wymiennego lub niewymiennego uzależniony jest przede wszystkim od dostępnego taboru do wywozu odpadów.

System niewymienny polega na załadowaniu odpadów z pojemnika do sa-mochodu. Zagęszczanie odpadów w samochodzie przeznaczonym do ich usu-wania przyczynia się do lepszego wykorzystania ładowności samochodu, a więc zmniejsza koszty transportu. Przeciętne urządzenia zmniejszające objętość odpa-dów umożliwiają ugniecenie 1,8-5 – krotne. W odniesieniu do tego systemu sta-wiane są następujące wymagania:

powinno być zapewnione bezpylne przesypywanie odpadów z pojem-ników do wnętrza nadwozia;nadwozie samochodu powinno być szczelne, aby uniemożliwić rozprze-strzenianie się zanieczyszczeń w trakcie transportu;

••

••••

•

•

••


51

samochody powinny być zaopatrzone w urządzenia do zagęszczania odpadów;samochody powinny być zaopatrzone w urządzenia zapewniające zme-chanizowany wyładunek;urządzenia przeładunkowe powinny być tak skonstruowane, aby mak-symalnie ograniczyć hałas spowodowany przesypywaniem odpadów.

Najczęstsze wady systemu niewymiennego to:przeładowywanie odpadów na terenach zurbanizowanych (mimo starań nie wyeliminowano w pełni uciążliwości spowodowanej hałasem, zanieczyszcze-niami pyłowymi i innymi);duży nakład pracy ręcznej.

Samochód śmieciarkę z urządzeniami do mycia i odkażania pojemników prze-znaczony do załadunku pojemników 80 –1 100 dm3 przedstawia rysunek 5.8.

Rysunek 5.8. Samochód do załadunku pojemników 80 – 1 100 dm3 w systemie

niewymiennym

Źródło: [www.consul.pl/stacje]

System wymienny jest starszy od wymiennego. Okazał się jednak nieeko-nomiczny z uwagi na nie w pełni wykorzystaną ładowność pojemników i wyma-gał dużego nakładu pracy. Obecnie jednak obserwuje się powrót do systemu wy-miennego.

Zalety systemu wymiennego to:wysokie walory sanitarne (wyładunek poza terenem miasta);mniejsza uciążliwość hałasu;możliwość utrzymania w czystości pojemników i kontenerów na odpady;ograniczona liczba pracowników.

Stosowanie tego systemu ma sens wówczas, gdy odpady wywożone są do znaj-dującej się w mieście lub w pobliżu miasta stacji przeładunkowej lub zakładu unie-szkodliwiania.

Samochody na podwoziu Jelcz przeznaczone do załadunku, przewożenia i wyła-dunku kontenerów, w których gromadzone są odpady stałe przedstawiono na rysun-ku 5.9.

•••

•

•

••••


52

Rysunek 5.9. Przykłady samochodów do przewożenia i wyładunku kontenerów w systemie wymiennym


Samochód skrzyniowy samozaładowczy przeznaczony do przewozu surowców wtór-nych z żurawiem zakabinowym przedstawiono na rysunku 5.10, zaś samochód hakowy przeznaczony do przewozu kontenerów do transportu i zbiórki surowców wtórnych, od-padów komunalnych oraz innych ciężkich o mocy załadunkowej 20 Mg na rysunku 5.11.

Rysunek 5.10. Samochód do przewozu surowców wtórnych


Rysunek 5.11. Samochód do przewozu surowców wtórnych, odpadów komunal-nych i innych ciężkich


Szczególnym zagadnieniem jest wywóz ciekłych odpadów komunal-nych. Zgodnie z ustawą z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porząd-ku w gminach obowiązek pozbywania się nieczystości płynnych gromadzonych


53

w zbiornikach bezodpływowych spoczywa na właścicielu nieruchomości. Może on korzystać w tym zakresie z usług wykonywanych przez zakład będący gmin-ną jednostką organizacyjną lub przedsiębiorcę posiadającego zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie opróżniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości ciekłych. Właściciel nieruchomości obowiązany jest do udokumentowania korzystania z tych usług przez okazanie umowy i dowodów płatniczych za takie usługi.

Ciekłe odpady komunalne w nieruchomościach wyposażonych w urządze-nia kanalizacji lokalnej gromadzone są w zbiornikach, a następnie usuwane z nich i wywożone taborem asenizacyjnym (rysunek 5.12).

Rysunek 5.12. Przykłady samochodów do wywozu nieczystości płynnych

Źródło: [www.mwm-brzesko.com.pl]

Bilans kosztów gospodarowania odpadami pokazuje, że najbardziej kosztow-ną częścią systemu jest zbieranie i transport do miejsca unieszkodliwienia. Koszt fazy zbierania i transportu stanowi 70-90% całkowitych nakładów.

5.5. Ekonomiczne wskaźniki gromadzenia i wywozu odpadów

Podstawowe wskaźniki ekonomiczne systemu gromadzenia odpadów to koszty zbierania odpadów oraz koszty ich transportu. Jednostkowe koszty zbierania odpadów dla dwóch podstawowych źródeł odpadów związanych z zabudową mieszkaniową w wybranych systemach zbiórki przedstawiono na rysunku 5.12.


54

Rysunek 5.13 Jednostkowe koszty gromadzenia odpadów komunalnych i ich frakcji [zł/Mg]


Koszty gromadzenia odpadów obejmują koszty związane z postawieniem po-jemników (w tym ich nabyciem lub dzierżawą, a także ewentualną konserwacją) oraz ich regularnym opróżnianiem.

Koszt gromadzenia powiększony o koszt przewozu stanowi tzw. koszt trans-portu (rysunek 5.13).

Rysunek 5.14. Jednostkowe koszty transportu [zł/Mg, km]


Wybierając opcję selektywnej zbiórki odpadów należy liczyć się z wyższym kosztem jednostkowym zbiórki odpadów niż w przypadku zbiórki odpadów nie-segregowanych. Podobnie, transport frakcji suchej (wyselekcjonowane odpady opakowaniowe) będzie wyższy niż transport frakcji biodegradowalnej i odpadów niesegregowanych.

Uwzględniając zaprezentowane zagadnienia można stwierdzić, że właściwa logistyka gromadzenia odpadów ma istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjo-nowania systemu gromadzenia i wywozu odpadów, przy jednoczesnym genero-waniu kosztów w minimalnym wymiarze, adekwatnym do realizowanych zadań.


55

Zważywszy jednocześnie, że w całokształcie kosztów systemu zbierania i unie-szkodliwiania ponad 70% stanowią koszty zbiórki i transportu, a także fakt duże-go udziału w kosztach ogólnych składnika płac wieloosobowej brygady roboczej, coraz częściej w planach gospodarki odpadami rozważa się budowę stacji przeła-dunkowych.

5.6. Stacje przeładunkowe

Oprócz systemu jednostopniowego przy usuwaniu odpadów stosowany jest sy-stem złożony, zwany także transportem dwustopniowym. Polega na tym, że na drodze od jednostki osadniczej do zakładu unieszkodliwiania lokowana jest sta-cja pośrednia, w której następuje]:

rozładowanie odpadów z samochodów śmieciarek;selekcja odpadów podlegających recyklingowi (metale, szkło, papier);rozdrobnienie odpadów wielkogabarytowych;załadunek do transporterowców lub kontenerów o dużej pojemności (30 – 70 m3), połączony z zagęszczeniem odpadów;transport środkiem o dużej ładowności (naczepy siodłowe, tabor kolejowy, barki) do zakładu unieszkodliwiania [Żygadło 2001].

System taki pozwala na zwiększenie efektywności ekonomicznej wywozu od-padów, usprawnienie systemów załadowczych i wyładowczych, lepsze wykorzy-stanie pojazdów pierwszego stopnia, lepsze wykorzystanie pracy brygady wy-wozowej, umożliwienie wstępnej obróbki odpadów. Przykładowy schemat stacji przeładunkowej ilustruje rysunek 5.14.

Rysunek 5.15. Schemat stacji przeładunku odpadów komunalnych

Kran do kontenera

Pojazd z urządzeniem manewrowym

Tory kolejowePomieszczenie na kontener

Wagon

Spreader

Stanowisko sterownicze

Lej

Chwytak odpadów

Hala przeładunku odpadów

Biuro wagowego

Pojazd zbiorczy

Waga pojazdów

Prasa

Pomieszczenie na prasęPomieszczenie hydrauliczne Element przesuwny odpadów

Kontener

Suwak na kontener z urządzeniem wagowym

Źródło: [www.ekologia-info.pl]

•••••


56

Stacja przeładunkowa powinna być zlokalizowana w pobliżu rejonów obsłu-gi i przy trasie prowadzącej w kierunku zakładu unieszkodliwiania odpadów. Bar-dzo często stacje przeładunkowe powstają przy bazach transportowych zakładów oczyszczania miast lub na zlikwidowanych, w bliskiej odległości od miast, składo-wiskach.

W literaturze można spotkać różne opinie autorów co do kryteriów opłacalno-ści budowy stacji przeładunkowych. Na ogół wymienia się:

kryterium wielkości miasta (minimum 150 tys. mieszkańców);kryterium długości dróg wywozowych, tj. odległości stacji przeładunkowej od zakładu unieszkodliwiania np. minimum 10-15 km dla obszarów miejskich, 15-20 km dla rejonów wiejskich (odległość wysypisk od rejonów zbierania nie może przekraczać odległości granicznej opłacalności wywozu).

Zbieranie odpadów oraz ich transport do stacji przeładunkowej odbywa się taborem dotychczas stosowanym. Pojazdy regionalnych przedsiębiorstw wywo-zu odpadów transportują nagromadzone odpady do najbliższej stacji przeładun-kowej. Oprócz punktu selekcji odpadów stacja powinna być wyposażona w prasę hydrauliczną zagęszczającą odpady, która jest dobierana w zależności od przepu-stowości stacji (rysunek 5.15).

Rysunek 5.16. Przykładowy widok prasy zagęszczającej odpady


Do prasy dokowane są specjalne kontenery przeznaczone do transportu dro-gowego bądź też kolejowego, które są napełniane zagęszczonymi odpadami (ry-sunek 5.16). Po napełnieniu kontenery przesuwają się za pomocą hydraulicznie uruchomionego wagonu do punktu odbioru, skąd są odbierane i przewożone do miejsc docelowego składowania/unieszkodliwiania odpadów. W celu ułatwie-nia rozładowania odpadów z kontenerów, między kabiną kierowcy a kontene-rem może być wbudowany hydrauliczny, teleskopowy cylinder, który umożliwia wyrzucanie odpadów na składowisko bądź też do bunkra z odpadami (rysunek 5.17).

••


57

Rysunek 5.17. Napełnianie kontenera zagęszczonymi odpadami


Rysunek 5.18. System wyrzucania odpadów z kontenera


Podstawą wyboru dwustopniowego wariantu transportu odpadów powinien być rachunek ekonomiczny. Sposób obliczania okresu zwrotu kosztów inwestycji T (okresu, po którym roczne oszczędności na kosztach transportu dwustopniowe-go w stosunku do transportu bezpośredniego zrównoważą poniesione koszty in-westycyjne) wyznacza się z następującej zależności:

Odwrotność tego wskaźnika jest sumą rocznej stawki amortyzacyjnej i opro-centowania nakładów inwestycyjnych:


5�

Poszczególne składniki kosztów oblicza się następująco:

gdzie:J2 – nakłady inwestycyjne na budowę stacji przeładunkowej oraz 2 samochodów 1 i 2 stopnia [PLN];Jb – nakłady inwestycyjne na zakup samochodów przewozu bezpośredniego z rejonu składowiska

[PLN];KTb – roczne koszty transportu bezpośredniego [PLN];KT2 – roczne koszty transportu dwustopniowego [PLN];KE2 – roczne koszty eksploatacji stacji przeładunkowej pomniejszone o koszt amortyzacji środków trwa-

łych [PLN];S – stawka amortyzacji,d – stały koszt eksploatacji stacji przeładunkowej, obejmujący koszt płac z narzutami oraz koszty

ogólne [PLN/rok];P – oprocentowanie nakładów inwestycyjnych;C1 – jednostkowy koszt transportu w 1 stopniu [PLN/km m3];C2 – jednostkowy koszt transportu w 2 stopniu [PLN/km m3];b1 – jednostkowy koszt wyładunku odpadów w stacji przeładunkowej [PLN/m3];b2 – jednostkowy koszt wyładunku odpadów z transportowca na składowisku [PLN/m3];b3 – jednostkowy koszt wyładunku odpadów ze śmieciarki na składowisku [PLN/m3];c – zmienny jednostkowy koszt eksploatacji stacji przeładunkowej, obejmujący koszty energii, mate-

riałów i remontów [PLN/m3];Q – ilość odpadów [m3/rok];L1 – długość drogi transportu w 1 stopniu wywozu w jedna stronę [km];L2 – długość drogi transportu w 2 stopniu wywozu w jedna stronę [km];

Przekształcając powyższe równania można wyznaczyć graniczna ilość odpa-dów Qgr, przy której stosowanie stacji przeładunkowej będzie ekonomicznie uza-sadnione:

przy warunku Qgr ≤Mgdzie:M – roczna przepustowość stacji przeładunkowej [m3/rok], [Żygadło 2001, Szpadt 1978].

Z powyższej zależności wynika, że przy znanych parametrach techniczno-eko-nomicznych stacji przeładunkowej i pojazdów do transportu odpadów, o efektyw-ności jej stosowania decyduje długość trasy transportu w drugim stopniu układu (stacja-składowisko).


6. Systemy selektywnego gromadzenia odpadówW celu prawidłowej realizacji gospodarki odpadami nieodzowne jest przyjęcie przez gminę programu segregacji odpadów, który powinien stanowić element gminnego planu gospodarki odpadami i dotyczyć sposobu prowadzenia selek-tywnej zbiórki, rodzaju i wielkości pojemników, częstotliwości wywozu.

Zgodnie z wytycznymi Krajowego planu gospodarki odpadami 2006 wymaga-ne jest prowadzenie selektywnego gromadzenia następujących frakcji:

papier i tektura, odpady opakowaniowe ze szkła, tworzywa sztuczne;odpady zielone z ogrodów i parków (odpady biodegradowalne);odpady wielkogabarytowe;odpady budowlane;zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny;odpady niebezpieczne.

6.1. Metody selektywnej zbiórki odpadów

6.1.1. Selektywna zbiórka „u źródła”

Jest to najskuteczniejsza, a zarazem najtrudniejsza forma selektywnej zbiórki od-padów. Polega ona na indywidualnej zbiórce odpadów na każdej posesji. Zale-tą tej formy jest otrzymanie czystych, jednorodnych odpadów, natomiast wadą – duża liczba zbiorników lub worków foliowych i rozbudowany system transportu. Selekcja „u źródła” jest formą elastyczną, umożliwiającą stopniowe dochodzenie do coraz bardziej precyzyjnego selekcjonowania. W rozwiązaniu tym stosować można system dwupojemnikowy, trójpojemnikowy i wielopojemnikowy.

System dwupojemnikowy, popularny między innymi w Szwecji i Niemczech, polega na tym, że w jednym pojemniku gromadzi się wszystkie suche surowce wtórne, do których zalicza się odpady niezawierające części organicznych, fer-mentujących i dające się łatwo sortować oraz odpady niebezpieczne do specjali-stycznego unieszkodliwienia, a w drugim odpady organiczne i mineralne (w tym mokre i zabrudzone) przeznaczone do biologicznej utylizacji. Odpady suche, nie-

••••••

60

rozdzielone wcześniej gromadzone są w tradycyjnych pojemnikach i są kierowane do sortowania w centralnej sortowni. W sortowni odpady „suche” łatwo rozdziela-ne są na składniki użyteczne. Odpady mokre – organiczne, które stanowią główne resztki produktów spożywczych gromadzone są w pojemniku kompostowym BIO specjalnej konstrukcji o pojemności od 100 do 240 dm3. Odpady te, po wywiezie-niu do zakładu unieszkodliwiania, mogą być kompostowane łącznie z odpadami roślinnymi i osadami ściekowymi. W systemie trójpojemnikowym wydzielane są dodatkowo bioodpady.

W systemie wielopojemnikowym możliwa jest bardziej precyzyjna selek-cja. Wyselekcjonowane odpady gromadzone są w niewielkich pojemnikach lub workach foliowych, a następnie oddawane do zbiorczych punktów gromadze-nia i segregacji odpadów lub zbierane oddzielnie. Ten system zbiórki surowców wtórnych możliwy jest do wprowadzenie tylko w zabudowie jednorodzinnej, po-nieważ musi istnieć wolne miejsce (garaż, spiżarnia, piwnica, schowek) na zbie-ranie i przetrzymywanie surowców wtórnych do czasu wywozu lub dnia zbiórki. Pozostała masa zmieszanych odpadów gromadzone jest wspólnie w tradycyj-nych pojemnikach i kierowana na składowisko lub poddawana unieszkodliwianiu w specjalistycznych zakładach (kompostowniech, spalarniach).

6.1.2. Kontenery „ustawiane w sąsiedztwie”

System ten polega na ustawianiu w wybranych punktach miasta specjalnych, odpowiednio oznakowanych zbiorników do selektywnej zbiórki. Jest on szcze-gólnie przydatny w miastach do obsługi budownictwa wielorodzinnego, na par-kingach, stacjach benzynowych, przy dużych obiektach handlowych oraz na tere-nach wiejskich. Przyjmuje się, że każdy punkt tego systemu powinien obsługiwać 500 ÷ 1 000 mieszkańców i mieć zasięg nie większy niż 200 m. Wstępnie należy zainstalować zbiorniki na surowce, których udział w odpadach jest znaczący oraz występuje możliwość zbytu tych surowców.

Rysunek 6.1. Pojemniki do segregacji poszczególnych grup odpadów

Źródło: [www.pojemniki.stg.pl]

W osiedlach mieszkaniowych wielorodzinnych, szczególnie z zabudową wy-soką system powinien być traktowany jako pierwszy etap wdrożenia selektywnej zbiórki odpadów. W dalszej perspektywie powinno się go zastępować systemem zbiórki „u źródła”.

6. Systemy selektywnego gromadzenia odpadów

61

Na terenach wiejskich można urządzić Wiejskie Punkty Gromadzenia Od-padów (WPGO) zlokalizowanie w pobliżu centrum wsi lub innego ważnego dla mieszkańców punktu, z którego mogą zostać odebrane przez specjalistyczne sa-mochody. Punkty te wyposażone są w specjalny kontener do gromadzenia odpa-dów stałych. Należy uwzględnić maksymalny promień dowozu/donoszenia przez mieszkańców odpadów, nieprzekraczający 1000 m.

Biorąc pod uwaga minimalną zawartość w odpadach wiejskich części orga-nicznych, przyjmuje się częstotliwość wywozu stosownie do czasu zapełnienia kontenera. Zawartość kontenera powinna trafiać do zakładu sortowania w celu rozdzielenia poszczególnych frakcji.

6.1.3. Zbiorcze punkty gromadzenia odpadów

Są to miejsca ogrodzone, strzeżone, wyposażone w szereg kontenerów oraz po-jemników i obsługujące znaczny teren (do 10 000-25 000 gospodarstw domo-wych). Do punktów tych mieszkańcy mogą przynosić – dowozić, przeważnie bez-płatnie, różnego rodzaju odpady z gospodarstw domowych. Takie punkty są ważnymi centrami odzysku surowców wtórnych, umożliwiającymi odbiór znacz-nie większej gamy surowców niż system „kontener w sąsiedztwie”. Oprócz pod-stawowych odpadów użytkowych (makulatura, szkło, tworzywa, złom metalowy) odbierane są tu:

odpady niebezpieczne;odpady wielkogabarytowe;odpady budowlane;odpady z ogrodów i terenów zielonych.

Na terenach wiejskich, funkcję zbiorczych punktów gromadzenia odpadów mogą pełnić. Ich budowę w województwie przewiduje się w latach 2007-2010 [Kra-jowy… 2006].

6.2. Selektywna zbiórka odpadów biodegradowalnych

Celem selektywnej zbiórki odpadów biodegradowalnych już w gospodar-stwach domowych mieszkańcy powinni zbierać odpady organiczne w osob-nym pojemniku. Stosowane mogą być następujące metody zbiórki odpadów biodegradowlanych:

bezpośrednio z domostw (zbiórka przy „krawężniku”);z zastosowaniem pojemników ustawionych w sąsiedztwie gospodarstw do-mowych (centra zbiórki);poprzez bezpośrednią dostawę odpadów do obiektów odzysku (centra recy-klingu);zbiórka zmieszanych odpadów komunalnych systemem dwupojemnikowym, w którym odpady ulegające biodegradacji zbierane razem z odpadami mine-ralnymi w jednym pojemniku, w drugim zbierane są wszystkie suche surowce wtórne oraz odpady niebezpieczne do specjalistycznego unieszkodliwienia.

••••

••••

6.1. Metody selektywnej zbiórki odpadów

62

Rysunek 6.2. Kompostownik: a) widok wnętrza kompostownika, b) szczegóły konstrukcyjne

pokrywa osłaniającaprzed deszczem

otwory do wymiany gazóww ściankach bocznychpojemnika

otwory do uwalniania się gazów procesowych i wilgoci

wewnętrzne ożebrowanieścian

otwory ułatwiające wymianę gazową u dołu pojemnika

kratka ociekowa ze stali nierdzewnej

a) b)


Pierwsze trzy metody zbiórki gwarantują uzyskanie surowca o większej czy-stości, co ma szczególne znaczenie w przypadku stosowania kompostowania jako metody zagospodarowania odpadów biodegradowalnych. Pozyskany w ten spo-sób kompost może mieć szerokie zastosowanie, również do nawożenia upraw.

W systemie dwupojemnikowym surowiec jest częściowo zanieczyszczony. Może być on przerabiany m.in. w procesie fermentacji metanowej odpadów lub w pryzmach energetycznych. W przypadku skierowania pozyskanego tą metodą surowca do kompostowni uzyskuje się produkt gorszej jakości, mogący zawierać np. kawałki szkła, mający ograniczone zastosowanie, przykładowo do rekultywa-cji terenów zanieczyszczonych.

6.3. Selektywna zbiórka odpadów wielkogabarytowych

Do odpadów wielkogabarytowych zaliczane są praktycznie wszystkie odpady, które nie mieszczą się w standardowych pojemnikach na odpady komunalne lub pojemnikach do selektywnej zbiórki. Do zbiórki odpadów wielkogabarytowych stosować można następujące systemy:

okresowy odbiór bezpośrednio od właścicieli oraz stworzenie warunków do zamówienia takiej usługi indywidualnie jako „usługa na telefon”;dostarczanie odpadów przez właścicieli do GIGO lub na składowisko własnym transportem.

••


63

Przy odbiorze odpadów bezpośrednio od właścicieli należy poinformować mieszkańców o czasie i sposobie przeprowadzanej zbiórki. Zwykle mieszkańcy w określonym dniu wystawiają przed posesję odpady wielkogabarytowe, które są później odbierane przez brygady wywozowe. Zbiórka odpadów wielkogaba-rytowych może być także inicjowana przez straż pożarną ze względu na możli-wość zapalenia się starych mebli gromadzonych na strychach i w piwnicach do-mów [d’Obyrn 2005].

6.4. Selektywna zbiórka odpadów budowlanych

Odpady budowlane w gospodarstwach domowych pochodzą najczęściej z roz-biórki i demontażu obiektów, modernizacji i remontów mieszkań oraz instalacji. Zbiórką i transportem odpadów budowlanych z miejsc ich powstawania zajmo-wać się mogą:

wytwórcy tych odpadów, np. firmy budowlane, rozbiórkowe, osoby prywatne prowadzące prace remontowe;specjalistyczne firmy zajmujące się m.in. wywozem gruzu.

Zaleca się, aby powstające odpady budowlane składować w oddzielnych miej-scach (kontenerach). Pozwoli to na selektywne wywożenie ich do zakładu odzysku i unieszkodliwiania lub na składowisko.

6.5. Selektywna zbiórka odpadów niebezpiecznych

Postępowanie z odpadami niebezpiecznymi powstającymi w gospodarstwach do-mowych podlega przepisom ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminach, a odpady niebezpieczne pochodzące od innych wytwórców odpadów podobnych do komunalnych, czyli takich, które ze względu na swój charakter lub skład są po-dobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych, podlegają prze-pisom ustawy o odpadach.

Zgodnie z katalogiem odpadów do odpadów niebezpiecznych występujących w odpadach komunalnych zaliczono wybrane odpady z grupy 20 (tabela 6.1).

••


64

Tabela 6.1. Wykaz odpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu odpadów komunalnych

Grupy, podgrupy i rodzaje odpadów Kod

Odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie 20

Odpady komunalne segregowane i gromadzone selektywnie (z wyłączeniem 15 01) 20 01

Rozpuszczalniki 20 01 13

Kwasy 20 01 14

Alkalia 20 01 15

Odczynniki fotograficzne 20 01 17

Środki ochrony roślin 20 01 19

Lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające rtęć 20 01 21

Urządzenia zawierające freony 20 01 23

Oleje i tłuszcze inne niż wymienione w 20 01 25 (20 01 25 – oleje i tłuszcze jadalne) 20 01 26

Farby, tusze, farby drukarskie, kleje, lepiszcze i żywice zawierające substancje niebezpieczne 20 01 27

Źródło: opracowanie własne na podstawie: [rozporządzenie z dnia 27 września 2001 r.]

W Krajowym planie gospodarki odpadami 2006 przewiduje się docelowo ob-jęcie systemem selektywnej zbiórki odpadów niebezpiecznych 100% mieszkań-ców.

6.5.1. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny

Zgodnie z ustawą z dnia 29 lipca 2005 o zużytym sprzęcie elektrycznym i elek-tronicznym (Dz.U.2005.180.1495) wprowadzający sprzęt przeznaczony dla gospo-darstw domowych jest obowiązany do zapewnienia zbierania zużytego sprzę-tu pochodzącego z gospodarstw domowych. Ustawodawca ustalił katalog tego sprzętu:

wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego: chłodziarki, zamra-żarki, pralki, suszarki do ubrań, zmywarki, mikrofalówki, grzejniki elektryczne, wentylatory elektryczne, urządzenia klimatyzacyjne;małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego: odkurzacze, zamiata-cze dywanów, żelazka, tostery, frytkownice, noże elektryczne, wagi;sprzęt teleinformacyjny i telekomunikacyjny: komputery, laptopy (w tym pro-cesor, mysz, monitor i klawiatura), stacje robocze, notebooki, notepady, kalku-latory kieszonkowe i biurowe, elektryczne i elektroniczne maszyny do pisania, faksy, teleksy, telefony, telefony komórkowe, telefony bezprzewodowe;sprzęt audiowizualny: odbiorniki radiowe, odbiorniki telewizyjne, kamery wi-deo, sprzęt hi-fi, wzmacniacze dźwięku;sprzęt oświetleniowy: oprawy oświetleniowe do lamp fluorescencyjnych (z wyjątkiem opraw stosowanych w gospodarstwach domowych), liniowe lampy fluorescencyjne, kompaktowe lampy fluorescencyjne, niskoprężne lam-py sodowe;narzędzia elektryczne i elektroniczne: wiertarki, piły, maszyny do szycia;

•

••

••

•


65

zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy: kolejki elektryczne i tory wyścigowe, gry wideo, kieszonkowe konsole do gier wideo;przyrządy medyczne: sprzęt do radioterapii, sprzęt do badań kardiologicz-nych, sprzęt do wentylacji płuc, analizatory;przyrządy do nadzoru i kontroli: czujniki dymu, regulatory ciepła, termostaty;automaty do wydawania: napojów gorących, butelek lub puszek z zimnymi i gorącymi napojami, produktów stałych, bankomaty.

Zbiórka zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego może odbywać się przykładowo jako:

przekazywanie bezpłatnie zużytego sprzętu do PGO;przekazaniu przestarzałego sprzętu do miejsca jego zakupu lub „wymiana” na egzemplarz nowszej generacji.

Sprzedawcy detaliczni i hurtowi (sklepy detaliczne i hurtownie) sprzętu elek-trycznego i elektronicznego są zobowiązani od 1 lipca 2006 r., przy sprzedaży sprzętu przeznaczonego dla gospodarstw domowych, do nieodpłatnego przyję-cia zużytego sprzętu tego samego rodzaju co kupowany przez klienta, w ilości nie większej niż sprzedawany nowy sprzęt oraz do umieszczenia w punkcie sprzeda-ży informacji o wyspecjalizowanych punktach zbierania zużytego sprzętu. Sprze-dawcy mogą także informować dokonujących zakupu nowego sprzętu o wyso-kości kosztów zbiórki i unieszkodliwiania zużytego sprzętu, pokazując tę kwotę w cenie kupowanego towaru.

6.5.2. Baterie

Organizacja zbiórki najczęściej polega na ustawieniu specjalnych szczelnych pojemni-ków w punktach sprzedaży baterii lub w centrach handlowych. Dobre rezultaty osiąga się również ustawiając specjalne pojemniki w szkołach i włączając młodzież w selektyw-ne gromadzenie tej grupy odpadów. Efektywność zbiórki w szkołach można podnieść poprzez ustanowienie nagród dla szkół/klas, które osiągnęły najlepsze wyniki.

Baterie są chętnie przyjmowane przez zakłady przetwórcze metali ze względu na łatwość pozyskania cennego surowca.

Rysunek 6.3. Pojemnik na zużyte baterie

Żródło: [www.ekotechsj.pl]

••••

••


66

6.5.3. Lekarstwa

Z doświadczeń oraz prowadzonych akcji pilotażowych wynika, że najlepszym miejscem do gromadzenia leków są apteki i ustawione w nich specjalne szczelne pojemniki. Efektywność prowadzonej zbiórki lekarstw zależy od przeprowadzo-nych wcześniej kampanii edukacyjno-informacyjnej. Zebrane podczas zbiórki leki powinny być przekazane do jednostek zajmujących się unieszkodliwianiem odpadów medycznych i weterynaryjnych.

Rysunek 6.4. Przykład pojemnika na przeterminowane leki

Żródło: [www.ekotechsj.pl]

6.5.4. Lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające rtęć

Ze względu na niebezpieczeństwo stłuczenia zużytych lamp zawierających rtęć, system zbiórki i transportu tych odpadów musi uwzględniać rozwiązania organi-zacyjne, które będą minimalizować możliwość kontaktu rtęci ze środowiskiem. Do gromadzenia tego rodzaju odpadów należy wykorzystywać tylko specjali-styczne pojemniki ze szczelna pokrywą uniemożliwiająca wydobywanie się opa-rów rtęci. Zbiórkę odpadów można organizować poprzez:

bezpośrednią zbiórkę od ludności, połączoną np. ze zbiórką odpadów wielko-gabarytowych;zbiórkę w punktach sprzedaży materiałów zawierających rtęć.

Zbiórka odpadów powinna być poprzedzona kampanią informacyjno-eduka-cyjną. W chwili obecnej system zbiórki odpadów zawierających rtęć nie jest opła-calny i wymaga dodatkowych motywacji ekonomicznych dla firm zbierających i przetwarzających [d’Obyrn & Szalińska 2005].

6.5.5. Urządzenia zawierające freony

Najczęściej spotykane urządzenia zawierające freony to chłodziarki i zamrażarki. Ich szkodliwość wynika z zawartości w nich chlorofluorowęglowodorów wpływających na niszczenie warstwy ozonowej i pogłębianie się efektu cieplarnianego. Większość urzą-dzeń zawierających freony należy do sprzętu elektrycznego lub elektronicznego.

••


7. Segregacja, sortowanie i waloryzacja odpadówOdpady selektywnie zebrane to nie tylko surowce wtórne [Głuszyński 1996]. Z odpadów selektywnie zebranych tylko 6% całkowitej ilości zawracane mogło-by być do produkcji. Drugą grupę, ok. 20% całkowitej ilości, stanowią odpady wy-tworzone selektywnie o dużym stopniu jednorodności. Są to takie odpady, jak gruz budowlany, odpady z utrzymania zieleni miejskiej, odpady z utrzymania ulic i placów, odpady z supermarketów. Odpady te po prostych operacjach uzdatnia-nia mogą być surowcami ([Bendkowski, Wengierek 2004].).

Docelowe systemy gospodarki odpadami winne zawierać między innymi ta-kie elementy, jak:

doczyszczanie odpadów w sortowni, konfekcjonowanie, prasowanie, belowanie;przetwarzanie wydzielonego strumienia odpadów na surowce gospodarczo użyteczne;sprzedaż surowców wtórnych pozyskanych w wyniku segregacji oraz surow-ców gospodarczo użytecznych przetworzonych (kompost, paliwo).

W procesie wzbogacania, uzdatniania odpadu zawsze oddzielane są części zanie-czyszczające surowce wtórne, powodujące zwykle obniżkę jego ceny zbytu (rysunek 7.1).

Rysunek 7. 1. Droga od wyselekcjonowanego odpadu do surowca wtórnego

Źródło: [Skalmowski 2005]

•••

6�

W celu zwiększenia efektywności uszlachetniania odpadów w komplekso-wej gospodarce odpadami należałoby przewidzieć Rejonowe Zbiornice Odpa-dów (RZO), które obsługiwałyby określony obszar (gminę) i były punktami zbiórki oraz wstępnej obróbki zbieranych selektywnie odpadów (rysunek 7.2). Przyczyni-łyby się głównie do podwyższenia wartości handlowej surowca wtórnego, a więc szkło segregowane według kolorów, makulatura według norm uzdatniania odpa-du w jego funkcji surowca wtórnego.

Rysunek 9.2. Model przykładowego przetwarzania odpadów z rejonowymi zbiornicami odpadów i zakładami przetwarzania odpadów

Źródło: [Głuszyński i in. 1996]

7. Segregacja, sortowanie i waloryzacja odpadów

6�

Zwiększone możliwości zbytu surowców wtórnych oraz poprawę wyniku fi-nansowego (zysku) rejonowe zbiornice mogą uzyskać przez wprowadzenie do-datkowych procesów uzdatniających. Do najczęściej stosowanych procesów na-leżą [Jurasz 1998]:

sortowanie na odmiany;pranie i rozwłóknianie włókienniczych surowców wtórnych, w wyniku czego uzyskuje się gotowe włókna do przerobu na przędzę, włókniny, wykładziny;rozdrabnianie (granulowanie) tworzyw sztucznych, w które zaopatrują się naj-częściej drobne warsztaty, wykonujące różne przedmioty i części z tworzyw sztucznych;regeneracja olejów przepracowanych w małych instalacjach na oleje smaro-we lub opałowe;regeneracja akumulatorów ołowiowych;regeneracja części zamiennych;wytwarzanie różnych części i przedmiotów z metali, zwłaszcza kolorowych;wytwarzanie brykietów z trocin i innych odpadów drzewnych;regeneracja wyeksploatowanych opon samochodowych.

7.1. Stacje segregacji odpadów

Uszlachetnianie realizuje się w zakładach segregacji, sortowniach i miejscach wa-loryzacji odpadów.

Zakłady segregacji najczęściej wykorzystuje się do segregacji frakcji suchej, natomiast do rozdzielenia układu wieloskładnikowego linie sortownicze.

Obecnie w Polsce najczęściej stosowane są zakłady segregacji spełniające funkcje wspomagające dla selektywnego gromadzenia odpadów [Skalmowski i in. 2005]. Ich podstawowe cele to:

uszlachetnianie surowców odpadowych, które pozwoli na uzyskanie su-rowców jednorodnych, w rodzaju, klasie i czystości odpowiadających wymo-gom określonym przez bezpośredniego odbiorcę;konfekcjonowanie – przygotowanie do transportu (prasowanie, belowanie, rozdrabnianie);załadunek odzyskanych surowców – na środki transportu do odbiorcy.W przypadku niewielkiego rejonu obsługi zaleca się segregację ręczną realizo-waną na zapleczu składowiska odpadów lub na terenie Rejonowej Zbiornicy Odpadów i obejmującą]:plac lub wiatę zadaszoną – do wstępnej waloryzacji dostarczonych surow-ców wtórnych;boksy lub kontenery – do czasowego magazynowania wstępnie przygoto-wanych surowców wtórnych;boks lub pomieszczenie zamykane – do czasowego magazynowania od-padów niebezpiecznych wyselekcjonowanych z odpadów [Skalmowski i in. 2000].

W przypadku większych rejonów lub dużych jednostek stosuje się linie sor-townicze najczęściej ręczno – mechaniczne, rzadko tylko mechaniczne, gdyż jak

•••

••••••

•

•••

•••


70

pokazała praktyka nie jest to rozwiązanie dobre. Odpady dostarczane do zakładu sortowania podlegają:

waloryzacji – powtórnej selekcji odpowiadającej wymogom odbiorcy;prostym operacjom standaryzacji i przetwarzania,czasowemu magazynowaniu w celu zgromadzenia odpowiedniej ilości uza-sadniającej dystrybucję;wysyłce [Przywarska, Kotowski 2006].

Zakłady sortowania i waloryzacji odpadów mogą być mechaniczne lub mecha-niczno – ręczne i mogą mieć różny stopień wyposażenia technicznego w zależno-ści od przepustowości oraz przeznaczenia sortowanych odpadów, np.: przenośniki poziome, – pochyłe, przesiewacze bębnowe lub wibracyjne, separatory elekromag-netyczne, rozdrabniarki odpadów wielkogabarytowych, prasy do belowania karto-nów, tworzyw sztucznych, tekstyliów oraz kostkowania puszek metalowych.

Sortownia mechaniczna to najczęściej linia technologiczna wyposażona w przenośnik załadowczy, separator i przenośniki odbierające.

Sortownia mechaniczno-ręczna to najczęściej zabudowane w ciągu technolo-gicznym – za sortownią automatyczną, stosowane urządzenia (rysunek 7.3) zawierają:

kabiny sortownicze, wyposażone w taśmę sortownicza, leje zasypowe i prze-nośniki odbierające oraz instalacje klimatyzacji, dezodoryzacji, sterowania i sygnalizacji;gniazda sortownicze;stanowiska sortownicze.

Rysunek 7.3. Linia sortownicza

Źródło: [http://ezgdk.pl/pic/ekspl/PC081932.jpg]

Celem efektywnego wykorzystania odpadu przetworzonego na surowiec wtór-ny, należy zapewnić odpowiednią infrastrukturę techniczną (tabela 7.1) stanowiącą poziom pośredni pomiędzy producentem odpadu a zakładem produkcyjnym.

Prasowanie, belowanie, rozdrabnianie mają za zadanie przygotowanie od-padów do transportu.

Rozdrabnianie odpadów ma na celu przygotowanie ich do dalszych procesów prze-twórczych lub też uzyskania produktu o określonym wymiarze cząstek. Mechaniczne rozdrabnianie można dokonać różnymi następującymi metodami:

zgniatanie w odniesieniu do odpadowych materiałów ceramicznych;

••••

•

••

•


71

rozrywanie – do materiałów włóknistych;ścinanie, łamanie i ścieranie – do materiałów o średniej twardości (rysunek 7.4);uderzenie, rozłupianie – do kruchych materiałów o wytrzymałości zależnej od kierunku działania siły [Korzeń 2001].

Rysunek 7.4. Rozdrabniarka drewna z odciągiem

Źródło: [www.gross-zerkleinerer.de/polska/maszyny/rozdrabniarki-cztero-walowe-gz30-50.htm]

Tabela 7.1. Infrastruktura techniczna w recyklinguOdpad Surowiec wtórny Niezbędna infrastruktura techniczna w recyklingu

Gruz budowlany Kruszywo budowlane

Plac odstawczy odpaduKruszarkaPrzesiewacze sortującePlac kruszyw gotowychTransport do odbiorcy

•••••

Opakowani szklane

Do ponownego zastosowania

Plac magazynowy odpaduSortowniaMagazyn opakowań sortowanychTransport do odbiorcy

••••

Stłuczka szklana

Plac magazynowy odpaduSortowniaKruszarkaPrzesiewaczTransport do odbiorcy

•••••

Opakowania z tworzyw sztucznych

Granulat tworzyw sztucznych

Plac magazynowy zadaszony odpaduSortownia ręczna Instalacja do rozdrabniania i granulacji WorkownicaMagazyn produktu gotowegoTransport do odbiorcy

••••••

•••

Ciąg dalszy na s. 72


72

Odpad Surowiec wtórny Niezbędna infrastruktura techniczna w recyklingu

Opakowania tekturowe

Makulatura

Plac magazynowy zadaszony odpaduSortownia Magazyn asortymentów makulaturowychBelownicaMagazyn makulatury sortowanejTransport do odbiorcy

•••

•••

Papier (czasopisma i podobne)

PuszkiZłom żelazny lub aluminiowy

Plac magazynowy odpaduSortowniaPrasa zgniatającaMagazyn żelaza (aluminium)BelownicaTransport do odbiorcy

••••••

Odpady z pielęgnacji zieleni

Kompost

Plac magazynowy odpaduRozdrabniaczKompostowniaMagazyn kompostuTransport do odbiorcy

•••••

Odpady wielkogabarytowe

Odpad komunalnyZłom żelazny

Plac magazynowy odpaduRozdrabniacz z separatorem

magnetycznymTransport na składowisko

••

•

Źródło: [Powiatowy… 2000]

Prasy do odpadów pozwalają na łatwą likwidację zużytego papieru, plasti-ku, folii, tekstyliów, blach i innych niepotrzebnych materiałów poprzez ich efek-tywne prasowanie. Zastosowanie prasy umożliwia ponad 20-krotne zmniejszenie objętości materiałów odpadowych, a tym samym minimalizację miejsca ich skła-dowania. Pozwala to również na zbieranie odpadów w miejscach ich powstawa-nia (rysunek 7.5).

Rysunek 7.5. Prasy do styropianu EPS

Źródło: [www.stalco.com]

Tabela 7.1. Infrastruktura techniczna w recyklingu - dokończenie ze s. 71


73

Belownice pionowe stosowane do surowców wtórnych (karton, folia, PET, plastik, puszki, ścinki) wytwarzają bele o różnym ciężarze (rysunek 7.6).

Rysunek 7.6. Belownica

Źródło: [www.stalco.com]

Belownice kanałowe – zalecane do sortowni, zakładów utylizacji odpadów i centrów recyklingu, dla dużej ilości odpadów z możliwością wyboru programu prasowania i dostosowania do pracy 24 h/24 h.

Prasokontenery (Monoblok) – prasy o dużych gabarytach pracujące na ze-wnątrz, zalecany do wilgotnych odpadów komunalnych, pochodzenia kuchenne-go, ale także stosowane do redukcji objętości innych odpadów (w tym suchych). MONOBLOC zbudowany jest z części przedniej (blok zgniatający) i części tylnej (kontenera, w którym zgniatane są odpady). Całość konstrukcji jest osadzona na szynach DIN zapewniających urządzeniu całkowitą stabilność. Urządzenie wywo-żone jest w całości (kontener wraz z połączoną z nim prasą).

7.2. Możliwości wykorzystania wybranych surowców odpadowych

Wysegregowane odpady mogą być wykorzystane w następujący sposób:1. Odpady typu organicznego oraz odpady z pielęgnacji terenów zielonych

mogą być bezpośrednio przedmiotem recyklingu na drodze ich kompostowa-nia (recykling organiczny).

2. Niesegregowane odpady mogą być spalane z odzyskiem energii, po czym może nastąpić segregacja metali.

3. Wszelkiego rodzaju niesegregowane odpady komunalne mogą być prze-rabiane na zimno, przy użyciu specjalnej receptury chemicznej (technologia RECI) na produkt stosowany jako wypełniacz do betonów i asfaltów w produk-cji materiałów budowlanych, drogowych (rysunek 7.7).


74

Rysunek 7.7. Kostki betonowe z komunalnych odpadów niesegregowanych we-dług technologii RECI

Źródło: [ www.technologia-reci.com]

4. Osady ściekowe po stabilizacji oraz dezynfekcji dobrze regulują produkcję gazu w składowisku – przyspieszając starzenie się składowiska oraz skraca-jąc okres osiadania, umożliwiając tym jego szybsze wykorzystywanie po za-mknięciu, do nawożenia i rekultywacji gruntu.

5. Odpady budowlane powstające w procesach rewitalizacji lub wyburzania starej substancji mieszkaniowej i przemysłowej, remontów dróg, nawierzch-ni, mostów itp. Materiały te po mechanicznej przeróbce – mogą stanowić peł-nowartościowe kruszywo budowlane stosowane zarówno przy produkcji ma-teriałów i elementów budowlanych, budowie obiektów budowlanych oraz dróg (przygotowywanie placów budowy, niwelacja terenu, utwardzanie dróg technologicznych, formowanie warstwy inertnej na składowiskach odpadów). W gminach najczęściej odpady te są jednak składowane na wyznaczonym te-renie lub przyjmowane bezpłatnie na składowiska odpadów komunalnych.

6. Odpady wielkogabarytowe – w wyniku demontażu wydzielane są surowce wtórne, czyli złom żelazny, elementy elektroniczne, metale kolorowe, drew-na, tworzywa sztuczne) oraz składniki odpadowe.

7. Tworzywa sztuczne mogą być przetwarzane w recyklingu [Urbaniak 2000]:materiałowym, w którym uzyskuje się zmielone, umyte, zregranulowa-ne odpady, zwane regranulatami stosowane do wytwarzania nowych wyrobów, albo jako surowce uzupełniające do tworzywa wyjściowe-go; np. z mieszanin niesegregowanych tworzyw sztucznych uzyskuje tworzywo konstrukcyjne tzw. synal [Szostak 2006], z którego produ-kuje się ławki parkowe, ogrodowe i przystankowe, płoty i ogrodzenia, kwietniki, kompostowniki, palisady, murki oporowe, pomosty i porę-cze, krawężniki, place zabaw, śmietniki, stanowiska dla zwierząt, wy-posażenie, parkingów, pergole oraz wiele innych (rysunek 7.8).surowcowym czyli chemicznym, który umożliwia ponowne wykorzy-stanie ich do produkcji tworzyw sztucznych zamiast surowca petroche-micznego lub jako surowiec do wytwarzania innych produktów che-micznych; metoda tą będzie można prawdopodobnie objąć od 15 do 40% tworzyw sztucznych;energetycznym, w którym poprzez spalanie w odpowiednich urządze-niach tworzyw sztucznych uzyskuje się energię; spalanie możne być

•

•

•


75

bezpośrednie lub z wykorzystaniem technologii alternatywnych prze-twarzania tworzyw sztucznych w różne paliwa (stale – BRAM, RDF, PA-KOM; ciekłe – z procesów pirolizy, zgazowania); mimo wielu zastrzeżeń wydaje się, że w przyszłości będzie to podstawową forma wykorzystania zużytych tworzyw sztucznych [Jurasz 1998].

Rysunek 7.8. Kompostownik, skrzynka na kwiaty i ławka z odpadów tworzyw sztucznych

Źródło: [www.mpts.pl]

8. Materiały motoryzacyjne – w Polsce każdy wyrejestrowany pojazd powinien trafić do przedsiębiorstwa demontażu pojazdów. Wraki samochodowe stano-wią poważne źródło odpadów niebezpiecznych: przepracowane oleje, płyny hamulcowe i chłodnicze, kwas akumulatorowy, okładziny tarcz i hamulców za-wierające azbest, freony z klimatyzatorów oraz paliwo. W zakładach rozdrab-niania wraków uzyskuje się: metale szlachetne, metale żelazne i nieżelazne kierowane do przetopu oraz frakcję lekką (tworzywa, guma i inne) często kie-rowana na składowiska lub stanowiące paliwo zastępcze w piecach cemento-wych lub spalarniach odpadów [Jurasz 1998; Oprzędkiewicz, Stolarski 2003].

9. Opony mogą być powtórnie bieżnikowane, wykorzystywane do wzmocnie-nia skarp, do budowy gumowych nawierzchni asfaltowych, do podsypek im-pregnujących, do wytwarzania elementów w budownictwie ulic (np. krawęż-ników) i jako paliwo.

10. Odzysk aluminium jest najbardziej opłacalny, gdyż na przetopienie puszki od piwa potrzeba ok. 45 razy mniej energii niż na wyprodukowanie nowej; należy podkreślić, ze w Polsce nie ma wyspecjalizowanej linii do przetopu puszek alu-miniowych na nowe, a tylko wykorzystujące je do wytopu stopów o gorszej ja-kości.

11. Szkło można przetwarzać w nieskończoność, stłuczka szklana przetwarza-na jest w hutach szkła opakowaniowego, do wytwarzania materiałów termo- i dźwiękoizolacyjnych otrzymywanych na bazie szkła, zastosowanie do mas ceramicznych i ceramiki budowlanej, w budowie dróg, przy produkcji mate-riałów ściernych czy w formie przetworzonej np. jako budowlany grys elewa-cyjny.


76

12. Makulatura jest poszukiwana przez przemysł papierniczy; makulatura jest stosowana do produkcji wytworów papierniczych na nowe opakowania nie stykające się bezpośrednio z produktami spożywczymi i kosmetycznymi, pa-pier toaletowy, papiery gazetowe, ręczniki, wkładki amortyzujące, wytłoczki (rysunek 7.9).

Rysunek 7.9. Przykładowe produkty z makulatury

Źródło: [www.abis.pl, www.lewandowski.com.pl, www.poltom.com.pl]


8. Unieszkodliwianie odpadów Zgodnie z ustawą o odpadach unieszkodliwianie odpadów to poddanie odpa-dów procesom przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych okre-ślonym w załączniku nr 6 do ustawy w celu doprowadzenia ich do stanu, który nie stwarza zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub środowiska.

W cytowanym załączniku nr 6 do ustawy o odpadach, każdemu z 16 proce-sów unieszkodliwiania przyporządkowana jest litera z cyfrą od D1 do D16 (ta-bela 8.1). W odniesieniu do odpadów komunalnych – do najważniejszych grup unieszkodliwiania należy zaliczyć: składowanie, obróbkę biologiczną, termiczne przekształcanie, przetwarzanie odpadów, w wyniku którego są wytwarzane od-pady przeznaczone do unieszkodliwiania.

Tabela 8.1. Przykładowe procesy unieszkodliwiania odpadów

Oznaczenie metody zgod-nie z ustawą o odpadach

Proces unieszkodliwiania

D1 Składowanie na składowiskach odpadów obojętnych

D2 Obróbka w glebie i ziemi (np. biodegradacja odpadów płynnych lub szlamów w glebie i ziemi)

D4 Retencja powierzchniowa (np. umieszczanie odpadów na poletkach osadowych lub lagunach)

D5Składowanie na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub na składowiskachodpadów innych niż niebezpieczne

D8Obróbka biologiczna nie wymieniona w innym punkcie niniejszego załącznika, w wyniku któ-rej powstają odpady, unieszkodliwiane za pomocą któregokolwiekz procesów wymienionych w punktach od D1 do D12 (np. fermentacja)

D9

Obróbka fizyczno-chemiczna nie wymieniona w innym punkcie niniejszegozałącznika, w wyniku której powstają odpady, unieszkodliwiane za pomocąktóregokolwiek z procesów wymienionych w punktach od D1 do D12 (np.parowanie, suszenie, strącanie)

D10 Termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na lądzie

Ciąg dalszy na s. 78

7�

Oznaczenie metody zgod-nie z ustawą o odpadach

Proces unieszkodliwiania

D11 Termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na morzu

D12 Składowanie odpadów w pojemnikach w ziemi (np. w kopalni)

D13Sporządzanie mieszanki lub mieszanie przed poddaniem któremukolwiek z procesów wymienio-nych w punktach od D1 do D12

D14Przepakowywanie przed poddaniem któremukolwiek z procesów wymienionych w punktach od D1 do D13

D15Magazynowanie w czasie któregokolwiek z procesów wymienionych w punktach od D1 do D14 (z wyjątkiem tymczasowego magazynowania w czasie zbiórki w mie jscu, gdzie odpady są wytwarzane

D16Przetwarzanie odpadów, w wyniku którego są wytwarzane odpady przeznaczone do unieszkodliwiania

Źródło: [Ustawa o odpadach… 2001]

8.1. Składowanie odpadów

Składowisko odpadów jest specjalnie przygotowanym i odpowiednio technicznie urządzonym miejscem składania odpadów przemysłowych lub komunalnych (rysu-nek 8.1).

Rysunek 8.1. Przykładowe rozwiązanie nowoczesnego składowiska odpadów

studnia kontroli wody gruntowej

drenaż odprowa-dzający wodyprzesiąkowe

rów opaskowy

uszczelnienie podłożawykładziną izola-

cyjną i warstwami mineralnymi

warstwa piaskui żwiru

szyb zbierania wódin�ltracyjnych

ogrodzenie

wykładzinaizolacyjna

obwodnica

rurociąg zbiorczygazu z fermentacji

odpadów

opłotki wzmacnia-jące skarpę

rekultywacja

stacja wyko-rzystania gazu

wagasamochodowa

kontrolaprzyjmowania

odpadów

woda gruntowa

warstwa piasku

Źródło: [www.ellaz.pl/polska/ksia-odpady.htm, rys. autorstwa OBREM Łódź]

Tabela 8.1. Przykładowe procesy unieszkodliwiania odpadów - dokończenie ze s. 77

8. Unieszkodliwianie odpadów

7�

Zgodnie z ustawa o odpadach składowisko odpadów to obiekt budowlany przeznaczony do składowania odpadów, dlatego postępowanie poprzedzające rozpoczęcie robót budowlanych, budowa i oddanie do użytku, a także jego utrzy-manie podlega przepisom prawa budowlanego.

Należy podkreślić, ze składowanie odpadów występuje zawsze bez względu na przyjętą technologię unieszkodliwiania odpadów. Stanowi ono albo metodę uzupełniającą, albo jako końcowy etap procesu zagospodarowania. Przykładowo w kompostowaniu pozostaje około 40 – 50% (wagowo) odpadu technologiczne-go, a po procesie spalania ok. 40 – 60% odpadu wymagającego składowania [Skal-mowski i in. 2000-2005].

W Polsce 31 grudnia 2005 roku istniało 795 składowisk odpadów komunal-nych.

Dyrektywa Rady 99/31/WE dostosowuje prawo polskie do wspólnotowego w zakresie składowisk odpadów, określa m.in. warunki techniczne i organizacyjne, jakie powinny spełniać, nie podaje liczby takich obiektów.

Na składowiskach odpadów są gromadzone materiały i substancje nieprzy-datne, zużyte lub nawet niebezpieczne, w sposób zapewniający bezpieczeństwo ludzi i izolację środowiska. Warunki takie tworzy odpowiednia konstrukcja skła-dowiska odpadów, na którą składają się warstwy izolacyjne pod odpadami i nad nimi, membrany inżynierskie (rysunek 8.2), system drenażu i odprowadzania od-cieków, przewody odprowadzające gaz i system zbiorczy gazu, studnie kontrol-ne, stanowisko do dezynfekcji i inne. Każda porcja dzienna odpadów powinna być niezwłocznie przykryta powierzchniową warstwą izolacyjną i stucentymetrową warstwą gleby. Powierzchnia składowiska odpadów powinna być na bieżąco re-kultywowana i obsadzana roślinami (rysunek 8.3).

Rysunek 8.2. Folia uszczelniająca podłoże składowiska odpadów

Źródło: [www.swbiis.tu.koszalin]

Zgodnie z nowelizowaną wielokrotnie ustawą o odpadach z 27 kwietnia 2001 r. składowane powinny być tylko te odpady, których unieszkodliwienie w inny sposób było niemożliwe z przyczyn technologicznych lub nie uzasadniał tego żaden ekono-miczny ani ekologiczny interes.

Spośród wszystkich odpadów komunalnych, przemysłowych i niebezpiecz-nych na składowiskach nie są akceptowane między innymi odpady, które:

występują w postaci płynnej, bez obróbki na drodze stabilizacji, w tym zawie-rające wodę w ilości powyżej 95% całkowitej masy (oprócz szlamów;posiadające własności żrące, wybuchowe, łatwo palne, utleniające;

••


�0

należą do odpadów medycznych i weterynaryjnych;stanowią grupę opon i ich części, za wyjątkiem opon rowerowych [Lipińska 2003].

Rysunek 8.3. Przykładowy uproszczony przekrój obudowy korpusu odpadów z wielowarstwowym systemem przekryć ochronno-uszczelniających, odwadniania, odgazowania i rekultywacji – po zamknięciu składowiska.

zewnętrzna skarpa rekultywacji

wewnętrzna skarpa niecki podłożaskładowiska odpadów

rekultywacja biologiczna

humus lub ziemia z kompostem

warstwa filtracyjna żwirugeowłóknina ochronnageomembrana PEHDwarstwa i dren odgazowujacyodpady komunalne

przesypki eksploatacyjne: gruz budowlany,ziemia z wykopów lub żużel

odpady komunalnewarstwa żwiru odwadniająca podłożeskładowiska (dreny odcieków niewidoczne)geowłóknina ochronnageomembrana PEHD, uszczelniająca nieckępodłoża obudowy składowiskauszczelnienie mineralne: uplastyczniony, zwięzły ił lub glinagrunt rodzinny

0,000

Źródło: [ Stępniak 2004]

Wybór miejsca pod składowisko należy do najtrudniejszych zadań w całym pro-cesie projektowania składowiska. Wynika to z faktu, że jest to zadanie nie tylko ekolo-giczne, ale również społeczne, polityczne, techniczne i ekonomiczne [Lipińska 2003].

Wyróżnia się następujące typy składowisk odpadów]:składowisko odpadów niebezpiecznych,składowisko odpadów obojętnych,składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne [Ustawa o odpa-dach 2001]

Ze względu na warunki wysokość nad poziomem terenu składowiska dzieli się na:wysokie – 12 lub więcej metrów nad poziomem otaczającego terenu;średnie – od 4 do 12 metrów;niskie – od 2 do 4 metrów.

Do wymogów technicznych stawianych nowoczesnej generacji wysypisk na-leżą (rysunek 8.3):

system zabezpieczenia wód gruntowych i powierzchniowych przed wpływem odpadów;system ujmowania i oczyszczania odcieków;system ujmowania i zagospodarowania biogazu;sprzęt technologiczny do formowania i zagęszczania odpadów;

••

•••

•••

••••


�1

zaplecze techniczno-socjalne wysypiska;systemy stałej kontroli (monitoringu) wpływu wysypiska na środowisko;systemy zabiegów rekultywacyjnych.

Rozwój techniki składowania odpadów wymusza pewne zmiany prowadzą-ce w kierunku:

przyspieszania procesów rozkładu (skracania czasu oddziaływania wysypi-ska na otoczenie) poprzez wstępne rozdrabnianie odpadów i tworzenia luźno układanych tzw. wysypisk kompostowanych;zwiększenie chłonności wysypisk poprzez składowanie odpadów wstępnie prasowanych i dowożonych do wysypisk w formie pakietów umożliwiających bardziej ekonomiczne wykorzystanie transportu i terenu.

Właściwe wykorzystanie pojemności wysypiska i minimalizacji powierzchni roboczej powinny polegać na racjonalnym gospodarowaniu poprzez:

właściwe określenie masy odpadów (ceny składowania) z uwagi na zajmowa-ne potencjalnie przez nie przestrzeni;przygotowanie odpowiedniej struktury odpadów (rozdrobnienie);technologie układania, polegającą na stosowaniu warstw o niewielkiej miąż-szości i utrzymaniu łagodnego nachylenia skarp eksploatacyjnych;właściwą gospodarkę różnymi grupami odpadów na wysypisku (np. stosowa-nie odpadów mineralnych na międzywarstwy, zagęszczenie mechaniczne od-padów najczęściej za pomocą kompaktora.

Każde składowisko odpadów komunalnych stanowi poważne zagrożenie dla środowiska i emituje:

gazy (metan, dwutlenek węgla, małe ilości siarkowodoru, azotu, tlenku wę-gla, wodoru);bakterie, grzyby, wirusy;odory (głównie organiczne związki siarki, azotu oraz niektóre węglowodory).

Zagrożenie stanowią też wody odciekowe tam powstające.Gospodarka odciekami stanowi jeden z trudniejszych problemów eksploatacyj-

nych uszczelnionego składowiska odpadów. Związane jest to z faktem zaostrzenia się wymogów dotyczących jakości ścieków oczyszczonych wprowadzanych nie tyl-ko do wód powierzchniowych, ale i kanalizacji miejskiej. Z tego względu prawidło-wy projekt składowiska odpadów powinien przewidywać możliwości oczyszczania odcieków w zależności od warunków odbiornika. W każdym przypadku uszczelnie-nia stosuje się drenaż, ułożony na warstwie izolacyjnej, którego zadaniem jest uję-cie i odprowadzenie odcieków. Największe ilości odcieków są emitowane przez skła-dowisko w okresie eksploatacji, krótko zaś po jego właściwym zamknięciu powstaje ich coraz mniej. Jeśli jednak po zamknięciu składowiska studnie nadal pracują in-tensywnie, to znaczy to, że nastąpiło zerwanie uszczelnienia i na teren składowiska przedostają się wody gruntowe lub atmosferyczne. Zjawisko to może być przyczy-ną zanieczyszczeń wód gruntowych a nawet głębinowych oraz trudnego do przewi-dzenia w skutkach i zakresie zanieczyszczenia gleby.

•••

•

•

••••

•••


�2

Celem oczyszczenia powstających odcieków składowiskowych, najczęściej przyjmuje się następujące warianty rozwiązań:

spławianie bezpośrednio do kanalizacji ściekowej lub zbieranie w zbiorniku bezodpływowym i wywóz wozami asenizacyjnymi do miejskich oczyszczalni ścieków;budowa własnej oczyszczalni na terenie składowiska;recyrkulacja odcieków na złoże odpadów na składowisku.

W związku z dużym zagrożeniem jakie powodują składowiska odpadów nale-ży je monitorować zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 2 grud-nia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków gromadzenia, mo-nitoringu składowiska odpadów. Monitoring składowiska odpadów powinien obejmować:

fazę przedeksploatacyjną – okres do dnia uzyskania pozwolenia na użytko-wanie składowiska odpadów;fazę eksploatacji – okres od dnia uzyskania pozwolenia na użytkowanie skła-dowiska do dnia uzyskania zgody na zamknięcie składowiska;fazę poeksploatacyjną – okres 30 lat, licząc od dnia uzyskania decyzji o za-mknięciu składowiska.Określa również wskaźniki oraz częstość wykonywanych badań.

Wymagania dotyczące lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia poszcze-gólnych typów składowisk zostały określone rozporządzeniem Ministra Środowi-ska z dnia 24 marca 2003 r. (Dz.U. 2003.61.549).

Należy być świadomym, że w przypadku małych składowisk odpadów – o ile można uzyskać środki na ich budowę – to bardzo trudno jest wygospodarować takie środki na eksploatację składowiska odpadów zgodną z wymogami ustawy o odpadach i rozporządzeń wykonawczych do niej. Z tego względu województwa powinny dążyć do redukowania małych i nieefektywnych składowisk lokalnych, zapewniając jednocześnie funkcjonowanie składowisk ponadgminnych oraz bu-dowę składowisk, które będą integralnym elementem zakładów zagospodarowa-nia odpadów.

8.2. Kompostowanie odpadów

Większość terminów i pojęć związanych z biologicznym przetwarzanie odpadów zdefiniowano w drugim projekcie dyrektywy o bioodpadach [European Commis-sion 2001]. W dyrektywie zaproponowano między innymi następujące definicje: kompost, kompostowanie, kompostowanie w pryzmach, kompostowanie w re-aktorach, kompostowanie przydomowe, kompostowanie on-site, kompostowa-nie lokalne [Jędrczak, Haziak 2005]. W prawodawstwie polskim nie ma żadnych formalnych definicji kompostowania. Brak też jednoznacznej definicji kompostu.

Kompostowanie wg definicji Urzędu Patentowego (Dz.U. GUS 11/90 r. zarzą-dzenie 29) jest to przerabianie substancji organicznych pochodzenia biologiczne-go zawartych w odpadach na kompost tzn. nawóz zbliżony swoimi właściwościa-mi do próchnicy glebowej zawierającej do 50% substancji organicznej, składniki

•

•

•••


�3

pokarmowe dla roślin oraz mikroorganizmy, które wzbogacają mikroflorę i mikro-faunę w glebie.

Kompostowanie odpadów polega na niskotemperaturowym rozkładzie sub-stancji organicznych pochodzenia komunalnego, przemysłowego i rolniczego (biomasy) z udziałem mikroorganizmów [Rosik – Dulewska 2005; Przywarska, Ko-towski 2006]. W procesie kompostowania odpady są przetwarzane na materiał użytkowy, nieszkodliwy pod względem sanitarnym – kompost.

W obecnym czasie używa się na kompost następujących rodzajów odpadów:odpady organiczne: odpady ogrodnicze, z parków i podwórzy (tj. liście, tra-wa, korę, gałęzie) oraz rolno-spożywcze i odpadki domowe (tj. słoma, odcho-dy zwierząt hodowlanych w warunkach naturalnych, resztki jedzenia, ogryz-ki owoców, obierki po warzywach, fusy od kawy i herbaty, łupinki orzechów, skorupki jajek);niektóre osady ze ścieków (z oczyszczalni biologicznych);również włosy, pióra, niektóre materiały mineralne np. piasek.

Po wstępnej segregacji można dodać również odpady z rzeźni, obornik, wli-czając także odpady z masowej hodowli zwierząt.

Materiałów, których nie powinno używać się do kompostowania: nabiał, drób, mięso, ryby, żywność posiadającą dużą zawartość tłuszczu zwierzęcego, odcho-dy ludzkie i zwierząt domowych (psów, kotów, królików), odchodów zwierząt ho-dowlanych w warunkach przemysłowych, chwastów zawierających dojrzałe nasio-na, roślin chorych oraz o nie podejrzanych (np. dzikie róże). Wszystkie one mogą powodować choroby, przyciągać szkodniki, wydzielać przykrą woń.

W ograniczonej ilości mogą być stosowane: popiół drzewny (źródło wapnia), tro-ciny (wymagają dużo azotu), rośliny opryskiwane herbicydami i pestycydami (chemi-kalia wymagają czasu na biodegradację), czarno-białe gazety (rozkładają się powoli, dlatego nie powinno się ich znajdować w większych ilościach niż 5% całej wagi ma-teriału na kompost).

Metody kompostowania odpadów są ściśle powiązane z rozwojem rynku zbytu kompostu. W ostatnich latach zmienia się rola oraz system kompostowania w syste-mie gospodarki odpadami. Odstępuje się od tradycyjnych technologii kompostowa-nia całej masy odpadów komunalnych, które dają kompost nieodpowiedniej jakości i prowadzą do wytwarzania nowych odpadów, wymagających dalszego unieszkodli-wiania. Selektywne gromadzenie odpadów organicznych pozwala produkować kom-post wysokiej jakości. Dzięki selektywnej zbiórce bioodpadów wydłuża się czas eks-ploatacji wysypiska o 50% i zmniejszają się koszty składowania z tytułu redukcji ilości odpadów kierowanych na składowisko. Kompostowanie odpadów jest istotne z punk-tu widzenia ochrony środowiska, gdyż umożliwia:

eliminację zagrożeń sanitarnych związanych z usuwaniem odpadów;eliminację uciążliwych odorów wydzielanych przez łatwo rozkładające się sub-stancje organiczne;znaczne zmniejszanie masy i objętości odpadów (z Mg odpadów komunal-nych uzyskuje się od 0, 35 – 0, 50 Mg kompostu, odpady bezużyteczne sta-nowią ok. 0, 35 Mg, metale żelazne – 0, 05 Mg i straty procesu to ok. 0, 05 Mg);ograniczenie powierzchni składowisk;

•

••

•••

•


�4

poprawę struktury gleb, wzrost plonów, zmniejszenie zużycia nawozów mine-ralnych i organicznych oraz zmniejszenie ich wymywania z gleb.Dodatkową zaletą kompostowania jest przywrócenie środowisku składników

glebotwórczych. Prognozy z początków lat osiemdziesiątych przewidywały, że kompostowanie stanie się podstawową metodą utylizacji odpadów komunalnych w Polsce. Przykłady zastosowania tego procesu na większą skalę są jednak nadal nieliczne. Decyduje o tym wiele czynników, przede wszystkim wysokie koszty bu-dowy i eksploatacja kompostowni, przy małej użyteczności kompostu produko-wanego z odpadów zbiorczych (nie selekcjonowanych), [Rosik – Dulewska 2005].

W procesie kompostowania pozyskuje sie jako materiał do wykorzystania kompost, zaś pozostałość po procesie ok. 40% ogólnej masy odpadów – stano-wi odpad technologiczny wymagający zagospodarowania lub unieszkodliwiania [Skalmowski i inni 2000-2005]. Bardzo często odpady poddawane kompostowa-niu muszą być wstępnie rozdrabniane.

8.2.1. Sposoby kompostowania

Proces kompostowania realizowany jest dwoma sposobami. Są to:kompostowanie w warunkach naturalnych (pryzmy na otwartym powietrzu);kompostowanie w warunkach sztucznych (w komorach, na płytach fermen-tacyjnych, w brykietach) ze wstępną obróbką odpadów [Żygadło 2000; Skal-mowski i in. 2000; Rosik- Dulewska 2005; Przywarska, Kotkowski 2006]:

Kompostowanie możne być prowadzone w oparciu o wcześniejsze rozdrab-nianie lub bez rozdrabniania, na drodze:

technologii przydomowej, która prowadzona jest w warunkach tlenowych, w formie kształtowanych z odpadów pryzm, zatok, i kompostowników; przy-jęta forma może być otwarta lub zamknięta;technologii specjalistycznych, prowadzonych w warunkach tlenowych lub beztlenowych; technologie te oparte mogą być o proces:– jednostopniowego kompostowania; w pryzmach i zatokach – otwartych lub

zamkniętych,– dwustopniowego kompostowania (lub wielostopniowego) w bioreaktorach,

wieżach kompostowych, brykietach i innych formach [Lipińska 2003].

Kompostowanie w pryzmach jest najprostszą ze wszystkich metod, a prowa-dzić je można w pryzmach:

otwartych bez wstępnej obróbki odpadów;otwartych ze wstępną obróbką odpadów;otwartych lub osłoniętych ze wstępną obróbką odpadów;otwartych lub osłoniętych ze wstępnym sterowaniem procesu rozkładu;otwartych lub osłoniętych ze wstępną obróbką odpadów i ze wstępnym ste-rowaniem procesu rozkładu;osłonięte czasowo lub stale [Przywarska, Kotkowski 2006].Kompostowanie w pryzmach można prowadzić:

•

••

•

•

••••••


�5

jednoetapowo, gdy masa odpadów nie jest wcześniej kompostowana w urzą-dzeniach, a wtedy proces trwa od 3 do 7 miesięcy;dwuetapowo, gdy kompost otrzymamy po kompostowaniu wstępnym w dru-gim okresie dojrzewania w pryzmach w warunkach naturalnych; okres dojrze-wania można skrócić do 8 – 12 tygodni [Przywarska, Kotkowski 2006].

Kompostowanie wstępne może być realizowane:z zastosowaniem urządzeń otwartych;z zastosowaniem urządzeń okresowo osłniających pryzmy (np. system Biotank i Baden – Baden);w komorach zamkniętych- statycznych bioreaktorach i bioboksach/kontene-rach (np. system Blaubeuren, Pratt-Sofranie, MUT-Herhof);

Rysunek 8.4. Kompostownia kontenerowa

Źródło: [www.abrys.pl]

w komorach zamkniętych bębnowych obrotowych – biostabilizatorach (np. system MUT-Dano);

Rysunek 8.5. Biostabilizator MUT- Dano

Źródło: [www.wybicki.net]

w złożach wieżowych – reaktorach kolumnowych (np. system Humboldta, Tri-ga. Thomas-Fertila), [Skalmowski i inni 2000; Bilitewski, Hardtle, Marek 2003; Rosik-Dulewska 2005].

••

•••

•

•


�6

Kompostownie przydomowe są najtańszą i najefektywniejszą formą mini-malizowania strumienia odpadów komunalnych u źródła, czyli w indywidualnych gospodarstwach domowych. Kompostowanie prowadzi się w naturalnych warun-kach, w wydzielonych miejscach – formując:

pryzmy w kształcie równoramiennego trapezu (rysunek 8.6);

Rysunek 8.6. Pryzma kompostowa przydomowa

Źródło: [www.edukacja.pl]

zatoki, którą stanowią dwie równoległe ściany przykładowo z desek lub two-rzywa sztucznego, wypełnione odpadami (rysunek 8.7);

Rysunek 8.7. Zatoka na odpady

Źródło: [http://www.zgpd7.pl]

kompostowniki, będące w sprzedaży handlowej (rysunek 8.8);

•

•

•


�7

Rysunek 8.8. Ekokompostowniki Termo

Źródło: [http://www.kompostowniki.pl/kompostowniki.php]

Jednostopniowe procesy kompostowania należą do technologii specjalistycz-nych prowadzonych w specjalnie uformowanych pryzmach lub zatokach kompo-stowych [LIPIŃSKA 2003]:

otwartych (rysunek 8.9);

Rysunek 8.9. Pryzma otwarta

Źródło: [www.gwda.pl]

zamkniętych lokalizowanych w warunkach naturalnych, lecz izolowanych od niego szczelnym okryciem z torfu, gliny lub tworzywa sztucznego lub lokalizo-wanych w zamkniętych obiektach.

Pryzmy mogą być napowietrzane lub nienapowietrzane. Właściwie dobrana technologia kompostowania jednostopniowego, w procesie tlenowym, zbliżona jest do metody kompostowania przydomowego.

Dwustopniowe procesy kompostowania zaliczane są do technologii specja-listycznych. Składa się ono z kompostowania wstępnego w zautomatyzowanych bioreaktorach – w których możliwe jest zaszczepienie wsadu odpadowego kom-pozytami (rysunek 8.5), co skraca czas ich pracy do około 30 godzin oraz dojrzewa-nia kompostu w warunkach naturalnych.

•

•


��

Inne wybrane technologie kompostowania:kompostowanie w wieżach – prowadzone jest w wieżach wyposażonych w układ półek, na których odpady są nawilżane, napowietrzane ogrzanym po-wietrzem i mieszane; technologia prowadzona jest przez 1 – 8 dni w sposób kontrolowany po czym kompost kierowany jest na pole pryzmowe;kompostowanie z zastosowaniem Vermikultur – technologia oparta o hodow-lę dużej ilości bezkręgowców glebowych, czyli dżdżownic, które wprowadzo-ne są do kompostowej masy; dżdżownice intensyfikują proces humifikacji sub-stancji organicznej;kompostowanie w brykietach – metoda ta polega na wstępnym wyselekcjono-waniu i rozdrobnieniu substancji organicznej, następnie odpad poddawany jest prasowaniu w brykiety o kształcie regularnych kostek bruzdami, w celu lepsze-go dostępu tlenu. Brykiety układa się na paletach do komory dojrzewania na ok. 6 tygodni (rysunek 8.10); dojrzałe brykiety są rozdrabniane – frakcja drobna kie-rowana do sprzedaży a gruba zawracana do kompostowania lub kierowana do spalania lub składowania.

Rysunek 8.10. Kompostowanie w brykietach

Źródło: [http://www.rino-werke.de/old/seiten/spanisch/biopressen/seiten/bioframe_s.htm]

Analiza porównawcza systemów kompostowania pozwala stwierdzić, że system dwustopniowy pozwala na znaczne ograniczenie odorów, gdyż procesy rozkła-du zachodzą w bioreaktorze. Istnieje zatem możliwość zastosowania biofiltru, a tym samym zmniejszenie strefy uciążliwości do 500 m. Znaczne skrócenie cza-su kompostowania pozwala natomiast na ograniczeń zapotrzebowania na te-ren. System dwustopniowy jest jednak bardziej kapitałochłonny i energochłon-ny, więc znajduje zastosowanie w jednostkach osiedleńczych powyżej 100 tys. mieszkańców.

8.2.2. Kompost

Wyprodukowanie kompostu z odpadów o wysokich walorach nawozowych, możliwego do użycia pod uprawy, zależy od właściwego procesu kompostowa-nia, w tym:

zapewnienia odpowiedniego składu chemicznego odpadów;utrzymywania właściwej wilgotności masy kompostowej;

•

•

•

••


��

właściwej regulacji stosunków powietrznych;udziału odpowiednich mikroorganizmów w procesie;odpowiedniej temperatury przebiegu kompostowania.

Generalnie można stwierdzić, że rynek dla kompostów o złej jakości ciągle ma-leje. Produkcja kompostu ze zmieszanych odpadów jest procesem coraz rzadziej stosowanym w większości krajów UE (w Polsce jest to rozwiązanie, niestety, często praktykowane). Preferowana jest natomiast produkcja kompostu z selektywnie zbieranych bioodpadów oraz odpadów zielonych, gdyż kompost tak uzyskany za-wiera od 5 do 10 razy mniej metali ciężkich niż kompost ze zmieszanych odpadów komunalnych i osiąga on ten sam poziom jakości, jak ten produkowany w przydo-mowych ogrodach [Jędrczak 2001].

Komposty z odpadów komunalnych mają z reguły zbyt dużo fosforu i potasu w stosunku do ilości azotu. Fakt ten nie dyskwalifikuje jednak kompostu jako nawo-zu rolniczego:

w kompoście wytworzonym w biostabilizatorze z odpadów mieszanych nie selekcjonowanych, ilość i rodzaj zanieczyszczeń w kompoście może (ale nie musi) wyraźnie ograniczyć możliwość jego wykorzystania rolniczego, sadow-niczego itp. Związane jest to z dużym prawdopodobieństwem obecności w odpadach składników niebezpiecznych (np. świetlówek, baterii, lekarstw).

Najważniejszym czynnikiem wpływającym na możliwość sprzedaży kompo-stu jest niezmienna i przewidywalna jego jakość, potwierdzona przez niezależne instytucje kontrolne [Barth 2002]. Mimo, że kilka lat temu w Polsce przestały obo-wiązywać normy branżowe nadal – dość często, jakość kompostu określana jest na podstawie norm branżowych dzielących kompost na III klasy [BN-89/9103-09], a w klasach I i II dodatkowo kompost drobny i gruby.

Obecnie, zgodnie z ustawą z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu (Dz U. 2000.89.991) wprowadzanie do obrotu nawozów organicznych (do których za-liczono nawozy wyprodukowane z substancji organicznej lub z mieszanin substancji organicznych, w tym komposty, także wyprodukowane przy udziale dżdżownic), wy-maga zezwolenia ministra właściwego do spraw rolnictwa. Na mocy tej ustawy mi-nister rolnictwa i rozwoju wsi wydał rozporządzenie z dnia 19 października 2004 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz. U. 2004.236.2369), w którym określono m.in.: szczegółowy zakres badań nawozów oraz wymagania dotyczące opinii, umożliwiających stwierdzenie spełnienia warunków niezbędnych do wydania zezwolenia na wprowadzenie nawozu do obrotu. Wyzna-czone zostały jednostki upoważnione do przeprowadzania badań i wydawania opi-nii oraz określono dopuszczalne rodzaje zanieczyszczeń nawozów i ich wartości, które nie stanowią zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz dla środowiska. W rozporzą-dzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r. w sprawie szczegó-łowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stoso-wania (Dz.U.2001.60.616) określono szczegółowe warunki stosowania nawozów oraz jednostki upoważnione do prowadzenia szkoleń z zakresu stosowania nawozów.

Kompost, dzięki zawartości substancji odżywczych i elementów śladowych oraz swojej gruzełkowatej strukturze i zdolności do wchłonięcia dużych ilości wody, tworzy

•••

•


�0

optymalne warunki dla wzrostu w glebie i innych rodzajach podłoża. Może być sto-sowany nie tylko jako element mieszanki w podłożach do hodowli kwiatów czy jako aktywny biologicznie filtr powierzchniowy dla zużytego powietrza (tabela 8.2), lecz również w rekultywacji powierzchni zdegradowanych (takich jak hałdy kopalniane czy tereny pobudowane, składowiska), [Müller 2005].

Tabela 8.2. Obszary stosowania kompostu z bioodpadów i odpadów zielonych w państwach UE

Sektor Kraj

Udział rynku [ %]

Kształtowaniekrajobrazu

Rekultywacja składowiska

Rolnictwo + specjalne

uprawyOgrodnictwo

Robotyziemne

Prywatneogrody

Eksport Inne

Austria (2000) 30 - 30B 10 5 20 - 5

BelgiaA (2000) 26 2 9 - 35 19 5 4

Dania (2000) 13 14 12 8 - 43 - 10

Francja (2000) 19 - 52 5 15 - - 9

Luksemburg (2000) 28 - 43 - - 18 - 11

Holandia (2001) 10 - 75 - - 10 5 -

Niemcy (1999) 25 - 43 5 10 14 - 3

Włochy ( 2001) 15 - 33 - 48 - - 4

AFlandria, Bw Austrii ok. 60% VFG i odpadów zielonych kompostowana jest na terenie gospodarstw rolnych

Źródło: [Barth…2002]

8.3. Metanizacja (fermentacja beztlenowa) odpadów

W procesie fermentacji beztlenowej uzyskiwany jest nawóz organiczny oraz bio-gaz, a masa odpadowa stanowi 25-40% masy odpadów. Substancje organicz-ne rozkładane są w warunkach beztlenowych przez bakterie na związki proste – głównie metan i dwutlenek węgla. W czasie procesu fermentacji beztlenowej do 60% substancji organicznej zawartej np.: w ściekach i odpadach komunalnych, odchodach zwierzęcych odpadach rolniczych, odpadach zielonych (tabela 8.3) jest zamieniane w biogaz.

Wydajność procesu fermentacji zależy od temperatury i składu substancji pod-danej fermentacji. Prawidłowa temperatura fermentacji wynosi 30-35ºC dla bakte-rii mezofilnych i 50-60ºC dla bakterii termofilnych. Utrzymanie takich temperatur w komorach fermentacyjnych zużywa się od 20-50% uzyskanego biogazu.


�1

Tabela 8.3. Pozyskiwanie biogazu z wybranych odpadów

OdpadProdukcja biogazu

[m3/kg s.m.o]Zawartość metanu

w gazie [%]

Słoma 0, 15 – 0, 35 78

Odpady roślinne 0, 2 – 0, 5 b.d.

Odpady owocowo- warzywne 0, 35 – 0, 5 60 – 75

Trawa 0, 55 ok. 80

Łodygi 0, 45 ok. 80

Łęty ziemniaka 0, 55 75

Kiszonka 0, 56 b.d.

Odchody krowie 0, 35 – 0, 6 60 – 80

Gnojowica świńska 0, 25 – 0, 5 70 – 80

Gnojowica bydlęca 0, 2 – 0, 3 55 – 75

Drewno 0, 25 – 0, 5 70 – 80

Wysłodki, drożdże piwne 0, 45 b.d.

Źródło: [opracowanie własne na podstawie: Jędrczak, Haziak 2005]

Biogaz nadający się do celów energetycznych (o dużej zawartości metanu po-wyżej 40%) może powstawać w procesie fermentacji beztlenowej:

odpadów zwierzęcych w biogazowniach rolniczych (rysunek 8.11);osadu ściekowego na oczyszczalniach ścieków;odpadów organicznych komunalnych na składowiskach odpadów.

Rysunek 8.11. Schemat ideowy biogazowni przydomowej

Źródło: [http://www.biogas.webpark.pl]

Uzyskany kompost z metalizacji odpadów można stosować do:nawożenia i wzbogacania gleb w rolnictwie, leśnictwie, ogrodnictwie, sadow-nictwie i na terenach zieleni miejskiej. Zależnie od potrzeb może być on wzbo-gacany w substancje próchniczne, substancje nawozowe lub składniki alkali-zujące;

•••

•

8.3 Metanizacja (fermentacja beztlenowa) odpadów

�2

wzbogacania paszy lub ściółki w hodowli drobiu i prosiąt;poprawy struktury gruntu, gdyż po wymieszaniu z drobnym żużlem, piaskiem i gliną tworzy łatwo przepuszczalny materiał stosowany na nawierzchniach obiektów sportowych i dróg parkowych.

Fermentację można przeprowadzać metodami: mokrą i suchą. Odpady pod-dawane fermentacji metodą mokrą, w której substrat ma konsystencję po-zwalającą na jego pompowanie, zawierają poniżej 15% s.m. Jest to technologia powszechnie stosowana przy stabilizacji osadów ściekowych i gnojowicy. Przy-gotowanie wsadu wymaga usunięcia zanieczyszczeń opadających oraz unoszą-cych się na powierzchni zawiesiny [Biogas and More…, 2001]. Fermentację mokrą reprezentują technologie: BTA, Bio-Stab, DBA-WABIO, Linde/KCA, WASSA, ITALBA, Snamprogetti i ENTEC [Jędrczak, Haziak 2005].

W technologiach suchej fermentacji unieszkodliwiane są odpady o zawarto-ści 20-40% s.m. Jedynym procesem przygotowania wsadu jest usuwanie odpa-dów o średnicy powyżej 40 mm [Biogas and More.., 2001]. Oferowane technolo-gie fermentacji suchej DRANCO, KOMPOGAS (rysunek 8.12.) i VALORGA różnią się sposobem mieszania odpadów w komorze [Jędrczak, Haziak 2005].

Rysunek 8.12. Przykładowa technologia fermentacji odpadów

Rozdrabniarka

Modułowe komory fermentacyjne

Kompost dojrzały

Kompost świeży Płynny nawóz

Urządzenieodwadniające

Agregatykogeneracyjne

Energiaelektryczna

Energiacieplna

Źródło: [http://www.kompogas.ch]

Do metod fermentacji beztlenowej odpadów zaliczane są:fermentacja w zamkniętych komorach, z których wsad przefermentowany poddany kilkutygodniowemu dojrzewaniu w pryzmach stanowi pełnowartoś-ciowy kompost, identyczny jak w przypadku kompostowania odpadów. Woda

••

•


�3

poprocesowa zawierająca ok. 2/3 składników odżywczych zawartych w odpa-dach może być wykorzystywana do nawożenia roślin;fermentacja w pryzmach energetycznych (rysunek 8.13); wykonuje się je na uszczelnionym podłożu, w wykopie o głębokości ok. 2 m najczęściej o wymia-rach 85 m długości i 55 m szerokości. Rozkład masy organicznej i dojrzewa-nie humusu trwa około 5 lat, przy czym faza stabilizacji składników gazu może trwać do 2 lat, następnie ilość produkowanego gazu maleje aż do zakończenia eksploatacji pryzmy. Wtedy pryzmę się odsłania, rozsortowuje, oddziela balast; kompost I klasy się wykorzystuje a pozostały kieruje się do nowej pryzmy albo spala. Rozwiązanie to jest stosunkowo proste, ale mało efektywne (duże zapo-trzebowanie powierzchni, niestabilna produkcja gazu), [Chmielewski 2000].

Rysunek 8.13. Schemat jednostopniowej „suchej” fermentacji mezofilowej odpa-dów komunalnych w tzw. „pryzmach energetycznych”

Źródło: [Jędrczak, Haziak 2005]

Coraz częściej wykorzystywana jest również wspólna fermentacja osadów ściekowych i bioodpadów – w tym odpadów rolniczych. Efekty tego rozwiązania to przede wszystkim:

zwiększona produkcja biogazu;wyższy stopień rozkładu substancji organicznej;niższe stężenie substancji szkodliwych oraz wyższe substancji nawozowych w osadzie przefermentowanym [Jędrczak 2001].

Korzyści wynikające ze stosowania technologii fermentacji metanowej do unieszkodliwiania odpadów rolniczych to przede wszystkim:

wyeliminowanie z nawozu substancji rolniczo szkodliwych (kwasy organicz-ne) powodujących porażanie roślin oraz przykry efekt zapachowy;

•

•••

•

8.3 Metanizacja (fermentacja beztlenowa) odpadów

�4

zwiększenie wartości nawozowych substancji i ich lepsza przyswajalność;zapobieganie skażeniu wody gruntowej bakteriami;zapobieganie spływowi nawozu do wód gruntowych i ich eutrofizacji;odzysk i wykorzystanie biogazu.

Składowisko odpadów komunalnych odpowiednio zagospodarowane może być również źródłem gazu składowiskowego wykorzystywanego do wytwa-rzania energii elektrycznej i cieplnej, zwiększającego zyskowność składowiska (ry-sunek 8.14). Gaz wydzielający się w sposób niekontrolowany unosi się nad tere-nem składowiska, powoduje rozprzestrzenianie się odorów oraz niekontrolowane samozapłony.

Rysunek 8.14. Zagospodarowanie gazu składowiskowego uzyskanego w wyniku metalizacji odpadów komunalnych

Studniazbierająca gaz

Filtr

Transformator

Zapotrzebowanie własne

Agregat prądotwórczy

na gaz wysypiskowy

Stacjakompresowa Si

ećel

ektr

yczn

aŹródło: [http://www.paze.pl]

W Polsce bardzo nieznaczna część składowisk komunalnych posiada instalacje do pozyskiwania gazu energetycznego. Z powodu częstego braku odpowiednich uszczelnień masy składowanych odpadów, zasoby gazu składowiskowego możli-we do pozyskania nie przekraczają 30-45% całkowitego potencjału powstającego na wysypisku gazu. Zasoby metanu możliwe do pozyskania mogłyby zostać na-wet podwojone w przypadku zastosowania odpowiednich środków wymaganych przez normy Unii Europejskiej przy prowadzeniu gospodarki odpadami na wysy-piskach, jak uszczelnienia geotechniczne złoża osadów hamujące migracje gazu, kontrola uwodnienia złoża, systemy drenaży, odpowiednia segregacja składowa-nych odpadów organicznych.

8.4. Termiczne metody unieszkodliwiania odpadów

Metody termiczne zaliczają się do najbardziej radykalnych metod unieszkodliwia-nia odpadów tak w zakresie znaczącej redukcji objętości (80 – 90%), jak i zapew-nienia pełnej higienizacji pozostałości po spaleniu. Wymagają jednak budowy

••••


�5

kosztownych instalacji do samego spalania, a także stosowania wysokospraw-nych metod oczyszczania gazów [Skalmowski i inni 2000-2006].

Do metod termicznych unieszkodliwiania odpadów zalicza się:spalanie w paleniskach na rusztach;spalanie w paleniskach bezresztowych;pirolizę;produkcję paliwa zastępczego.

Ważnym czynnikiem warunkującym efektywność stosowania metod termicz-nych są własności paliwowe odpadów, w tym własność opałowa. Niestety odpady komunalne w Polsce charakteryzują się słabymi własnościami paliwowymi.

Spalanie odpadów jest szczególnie przydatne, gdy:wymagany jest wysoki stopień redukcji objętości odpadów – brak terenów pod składowiska;wymagany jest wysoki stopień destrukcji i higienizacji odpadów;odpady posiadają wysoką wartość opałową, pozwalającą na obniżenie kosz-tów unieszkodliwienia poprzez odzysk energii.

Rysunek 8.15. Spalarnia C.P.50 z rekuperatorem do podgrzewania wody i kolum-ną filtrów (metoda sucha)

Źródło: [http://www.muratorplus.pl/]

W technice spalania stosuje się wiele rozwiązań (rysunek 8.16) przy czym naj-bardziej popularne to:

piece komorowe z rusztem ruchomym;piece obrotowe;piece komorowe z rusztem lub bez.

••••

•••

•••


�6

Rysunek 8.16. Przykładowy schemat spalarni z suchym oczyszczaniem spalin

1 2 34

5 6

7

8

9 10

11 12

Objaśnienia: 1- automatyczna ładowarka, 2 – urządzenie do chwytania pojemnika z odpadami, 3 – piec, 4 – komora dopalania, 5 – awaryjne odprowadzenie spalin, 6 – rekuperator, 7 – kolumna filtracyjna, 8 – podnośnik czerpakowy, 9 – ładowanie pod-nośnika czerpakowego, 10 – automatyczne odprowadzenie popiołu, 11 – luk załadowczy, 12 – wentylator wyciągowy Źródło: [http://www.muratorplus.pl/]

W warunkach polskich uważa się, że spalarnia odpadów jest uzasadniona dla aglomeracji miejskiej zamieszkującej powyżej 250 tys. mieszkańców. W przy-padku gmin nie jest to więc rozwiązanie ekonomiczne uzasadnione, chyba ze powstałaby inwestycja ponadgminna dla takiej właśnie liczby ludności.

Społeczne obawy przed spalaniem odpadów komunalnych w specjalnych spalarniach łączą się z reguły z brakiem znajomości ich budowy i technologii spa-lania w nich realizowanych. O tym, że spalanie odpadów zaczyna być jednak coraz powszechniejsze świadczy udział odpadów podlegających spalaniu w poszcze-gólnych krajach:

Szwajcaria – 80%;Dania – 65%;Szwecja – 44%;Holandia – 40%;Niemcy – 36%;Belgia – 35%;Austria 20% [Kwasik 2007].

Piroliza odpadów jest to cały szereg procesów chemicznych przebiegających w podwyższonych temperaturach, w tym odgazowania zgazowania bez obecno-ści powietrza lub przy jego niewielkim dostępie. Procesy pirolizy prowadzą do przekształcania odpadów w nośniki energii, które można składować, w ich efekcie otrzymuje się palny gaz, olej i smołę, stałą pozostałość oraz zanieczyszczone wody. Średnia wartość opałowa gazu pirolitycznego powstającego w procesie odgazo-

•••••••


�7

wania odpadów komunalnych o stosunkowo wysokiej wartości opałowej wynosi w granicach 12 000 – 16 000 kJ/m3.

Podział procesów pirolizy ze względu na stosowane temperatury jest nastę-pujący:

piroliza niskotemperaturowa (500 – 6000C);piroliza średniotemperaturowa, (1000 – 12000C);piroliza wysokotemperaturowa (1400 – 16500C).

Większość opracowanych technologii stosuje wstępną obróbkę odpadów przed wprowadzeniem do reaktora. Nie zaleca się tej metody do pirolizy silnie uwodnionych odpadów komunalnych, ale stosujecie ją do biomasy.

Paliwo alternatywne, czyli między innymi z przetworzonych odpadów, jest to stałe paliwo otrzymane w wyniku następujących po sobie procesów mechanicznej obróbki odpadów. Tego typu paliwa noszą nazwę: Eko-brykiety, EKOPAL, PAKOM, w Niemczech jako BRAM, INBRE, ORFA, w USA jako RDF [Wandrasz 1998, Wandrasz, Wandrasz 2006]. W odniesieniu do powszechnie stosowanych paliw energetycz-nych, paliwa z odpadów mogą charakteryzować się obniżoną zawartością popiołu, siarki, chloru, a w odniesieniu do odpadów z jakich zostały wytworzone, znacznym obniżeniem zawartości metali kolorowych (60–80%) [Wandrasz 2003].

Biopaliwo to biomasa, którą przy użyciu metod fizycznych, chemicznych bądź biochemicznych przygotowano do wykorzystania w celach energetycznych. Stałe, płynne i gazowe biopaliwa produkowane są z biomasy, która sama występu-je w rozmaitych stanach skupienia. Istnieją jednak różne rodzaje biopaliw w okre-ślonym stanie skupienia, podobnie jak różne są rodzaje surowców, wykorzystywa-nych do ich produkcji. Wśród biopaliw stałych wyróżnia się przykładowo:

brykiet, który może być wytwarzany z każdego rodzaju biomasy roślinnej, lecz naj-częściej produkowany jest z trocin, wiórów, zrębków drzewnych czy słomy (rysunek 8.17); przykładowo brykiet drzewny może być efektywnie spalany w kotłach małej mocy z zasypem ręcznym lub automatycznym podawaniem paliwa oraz w kotłow-niach kontenerowych średniej mocy z automatycznym systemem podawania pali-wa i komputerowo sterowanym procesem spalania; brykiet drzewny może być rów-nież wykorzystywany w kotłach zgazowujących; może również stanowić paliwo zastępcze w stosunku do węgla i miału lub być z nimi współspalany;

Rysunek 8.17. Brykiet drzewny

Źródło: [http://www.paliwadrzewne.pl]

•••

•


��

pelety, do produkcji których nadaje się kora, zrębki, rośliny energetyczne i sło-ma, lecz najczęściej wykorzystywane są trociny i wióry (rysunek 8.18); są spala-ne w pełni automatycznych kotłach c.o.; na rynku polskim jest już wielu produ-centów i dystrybutorów kotłów, przystosowanych do spalania pelet; istnieje również możliwość zastosowania przystawki do kotła starego typu; do posia-danego kotła grzewczego możemy wmontować odpowiednio przystosowany palnik do spalania granulatu; granulat jako paliwo nadaje się do wykorzysta-nia zarówno w instalacjach indywidualnych, jak i systemach ciepłowniczych.

Rysunek 8.18. Pelety

Źródło: [ http://www.pelety.segi.com.pl/]

Wartość energetyczna biopaliwa stałego rośnie wraz ze spadkiem wilgotności, im bardziej suche bowiem biopaliwo, tym mniej energii potrzeba do odparowania wody w procesie spalania i tym efektywniejszy jest proces energetyczny.

Rysunek 8.19. Kocioł oraz kominki przystosowane do spalania pelet drzewnych

Źródło: [http://www.biopal.com.pl/]

Wartości opałowe różnych paliw i biopaliw przedstawiono w tabelach 8.4 i 8.5.

•


��

Tabela 8.4. Wartości opałowe różnych paliw

Paliwo Wartość opałowa [GJ/t]

Gaz propan-butan 45

Lekki olej opałowy 42

Ciężki olej opałowy 40

Węgiel 27

Koks 25

Drewno opałowe suche 19

Źródło: [Rybak 2006; Wandrasz, Wandrasz 2006]

Tabela 8.5. Właściwości biopaliw stałych

Biopaliwo Wilgotność [%]Wartość

energetyczna [MJ/kg]

Gęstość [kg/m3]

Zawartość popiołu[% s. m.]

Zrębki 20-60 6-16 150-400 0, 6-1, 5

Pelety 7-12 16, 5-17, 5 650-700 0, 4-1

Słoma żółta 10-20 14, 3 90-165 4

Słoma szara 10-20 15, 2 90-165 3

Drewno kawałkowe 20-30 11-22 380-640 0, 6-1, 5

Kora 55-65 18, 5-20 250-350 1-3

Źródło: [Rybak 2006; Wandrasz, Wandrasz 2006]

Niestety – jak pokazuje praktyka – biopaliw jest brak, gdyż gospodarki leś-nej i przemysłu drzewnego już prawie nie ma, a biomasy z upraw energetycznych jeszcze prawie nie ma. Z uwagi na niższy koszt takiej energii – w porównaniu do węgla i gazu, paliwo formatowane można uzyskiwać głównie z zakładów przetwa-rzania odpadów komunalnych, często zarządzanych przez samorząd i funkcjonu-jących w ramach gminnej bądź międzygminnej gospodarki odpadami [Nikodem 2006]. Oznacza to jednak konieczność istotnej przebudowy zakładów selekcji od-padów na zakład odzysku i przygotowania substancji do recyklingu surowcowego oraz produkcji paliw formowanych na bazie frakcji biorozkładalnych i frakcji two-rzyw sztucznych niezakwalifikowanych do recyklingu surowcowego.


9. Zarządzanie gospodarowaniem odpadamiKażda gmina powinna posiadać własną strategię gospodarki odpadami dosto-sowaną do możliwości technicznych i technologicznych oraz ekonomicznych oraz spełniających wymagania wynikające z przyjętych konwencji międzynaro-dowych, a także prawa krajowego [Kozłowska, Zabawa 2001; Kozłowska 2006]. Powinna ona zapewnić odpowiedni poziom czystości, a stosowane technolo-gie unieszkodliwiania odpadów nie mogą stwarzać zagrożenia dla środowiska [Staszczyk 2006].

Tworzony system zapewniający kompleksowe zagospodarowanie odpadów na terenie gminy powinien być oparty przede wszystkim na minimalizacji powsta-wania odpadów oraz maksymalizacji ich wykorzystania.

Aby można było te cele osiągnąć, należy sięgnąć do modelu zarządzania (rysu-nek 9.1) przystosowanego do zarządzania gospodarką odpadami. Wówczas:

planowanie – to określanie celów zgodnie z obowiązującym prawem;organizacja to przygotowanie działań w zakresie:– gromadzenia odpadów w tym organizacji selektywnej zbiórki,– transportu odpadów,– organizacji segregacji i recyklingu,– wyboru technologii unieszkodliwiania odpadów;kierowanie to określenie działań organizacyjnych na poziomie zarządzania i eksploatacji systemu,kontrola – to określenie zasad monitoringu i systemu finansowania,uczestnicy procesu to – firmy transportowe biorące udział w budowie systemu lo-gistycznego oraz społeczeństwo zaangażowane aktywnie w realizację systemu [Ko-złowska 2006].

••

•••

102

Rysunek 9.1. Ogólny model zarządzania

Źródło: [Kozłowska 2006]

9.1. Zezwolenia

Podstawowym aktem prawnym regulującym uzyskiwanie pozwoleń na wytwa-rzanie odpadów oraz zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów jest ustawa o odpadach oraz ustawa o utrzyma-niu czystości i porządku w gminie.

Zgodnie z ustawą o odpadach, pozwolenie na wytwarzanie odpadów po-winno spełniać wymagania określone w przepisach o ochronie środowiska oraz dodatkowo określać:

ilość odpadów poszczególnych rodzajów dopuszczonych do wytworzenia w ciągu roku;sposób dalszego gospodarowania odpadami, z uwzględnieniem zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów;miejsce i sposób oraz rodzaj magazynowanych odpadów.Zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unie-

szkodliwiania odpadów wydaje marszałek województwa – po zasięgnięciu opi-nii wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, właściwego ze względu na miejsce prowadzenia działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów.

Zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania odpadów oraz prowadzenia działalności w zakresie transportu odpadów wydaje odpo-wiedni starosta.

Wymóg uzyskania zezwolenia, nie dotyczy natomiast posiadacza odpadów prowadzącego działalność w zakresie unieszkodliwiania odpadów przez ich skła-dowanie na składowiskach podziemnych, który uzyskał koncesję na prowadzenie takiej działalności na podstawie ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologicz-ne i górnicze.

Transport odpadów przez osoby fizyczne i jednostki organizacyjne niebędące przedsiębiorcami do miejsca wykorzystania tych odpadów nie wymaga zezwole-nia na prowadzenie działalności w zakresie transportu odpadów również prowa-dzenie działalności w zakresie wykorzystania odpadów na własne potrzeby przez

•••

9. Zarządzanie gospodarowaniem odpadami

103

osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne niebędące przedsiębiorcami nie wy-maga zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odzysku.

Właściwy organ odmówi wydania zezwolenia na prowadzenie działalności w za-kresie:

termicznego przekształcenia odpadów lub składowania odpadów, jeżeli kie-rownik spalarni odpadów lub innej instalacji, w której są termicznie przekształ-cane odpady niebezpieczne, albo kierownik składowiska odpadów nie posia-dają świadectwa stwierdzającego kwalifikacje w zakresie gospodarowania odpadami;odzysku, unieszkodliwiania, zbierania lub transportu odpadów, jeżeli zamie-rzony sposób gospodarki odpadami: jest niezgodny z wymaganiami przepi-sów o odpadach, mógłby powodować zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, jest niezgodny z planami gospodarki odpadami.Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminie z dnia 13 września 1996 r.

określa wymagania jakie należy spełnić przy uzyskaniu zezwolenia na prowadze-nie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicie-li nieruchomości oraz opróżniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości ciekłych przez przedsiębiorców. Zgodnie z art. 7 ustawy zezwolenia takie udziela, w drodze decyzji, wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwy ze względu na miejsce świadczenia usług na czas oznaczony, nie dłuższy niż 10 lat.

Obowiązek uzyskania zezwolenia – zgodnie z ustawą z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu – posiada również kompost, który wprowadzany jest do obrotu nawozów organicznych. Zezwolenie takie wydaje minister właściwy do spraw rolnictwa. Wniosek o wydanie zezwolenia powinien zawierać wyniki badań i opinię upoważnionej jednostki organizacyjnej oraz projekt instrukcji stosowania i przechowywania nawozu. Warunkiem uzyskania opinii jest przedstawienie ba-dań, na podstawie których można stwierdzić, że nawóz jest przydatny do nawoże-nia roślin lub gleb, lub rekultywacji gleb, nie wykazuje szkodliwego oddziaływa-nia na zdrowie ludzi i zwierząt oraz na środowisko, spełnia wymagania jakościowe i nie zawiera zanieczyszczeń powyżej wartości dopuszczalnych.

9.2. Nadzór i kontrola

Kontrolowanie gospodarki odpadami ma zadanie porównanie tego, co osiąg-nięto z tym, co było zamierzone do osiągnięcia. Na podstawie takiego porówny-wania dokonuje się regulacji odchyleń od planu, modyfikacji ustalonych celów, odnajduje ewentualne błędy i dokonuje poprawy. Kontrolowanie ma prowadzić do zwiększenia intensywności działań na rzecz osiągnięcia zamierzonych celów i poszukiwania nowych dróg do ich osiągnięcia [Lipińska 2003].

Ustawa o odpadach stanowi, że plan gospodarki odpadami powinien zawie-rać opis systemu monitoringu i oceny wdrażania zadań i celów. Jednocześnie de-finiuje nowy system monitoringu – baz danych o odpadach prowadzony przez urzędy marszałkowskie. Podstawowym celem systemów ewidencji i monitoringu jest określenie ilości odpadów na poszczególnych etapach systemu gospodaro-wania odpadów oraz kontrola wytwórców odpadów i posiadaczy odpadów pro-wadzących działalność w zakresie gromadzenia, zbierania i transportu odpadów.

•

•

9.2. Nadzór i kontrola

104

Należy także kontrolować i egzekwować przepisy dotyczące odzysku i unieszkod-liwiania odpadów. Takie działanie ma na celu, spowodowanie aby wszystkie jed-nostki zobligowane do posiadania określonych zezwoleń i pozwoleń – w zakresie gospodarki odpadami, je posiadały.

Główne zadania związane z monitoringiem, kontrolą i egzekwowaniem przepi-sów to:

monitoring i kontrola gospodarki odpadami;monitoring i kontrola przewoźników i pośredników zajmujących się gospo-darką odpadami;monitoring i kontrola instalacji nie wymagających zezwoleń;monitoring i kontrola przemieszczania pewnych rodzajów odpadów;monitoring i kontrola transgranicznego przemieszczania się odpadów;identyfikacja nielegalnych instalacji lub działań;egzekwowanie przepisów w związku z niedotrzymywaniem warunków lub złamania wymogów czy norm [Poradnik… 2002]W trakcie przeprowadzanej kontroli – osoby pełnowładne, winny przykłado-

wo sprawdzić zapisy ewidencyjne, pobrać próbkę odpadów, ocenić działalność w zakresie prowadzonej gospodarki odpadami.

Wprowadzenie i stosowanie formalnych systemów zarządzania środowisko-wego i systemów kontroli związanych z działalnością i systemów kontrolnych związanych z działalnością i instalacjami odpadowymi (EMAS – Eco – Manage-ment and Audit Scheme lub norm ISO 14 000) może ułatwić monitoring i egzekwo-wanie przepisów.

Zarządzanie systemem gospodarki odpadami wymaga dużej ilości danych, w których zbieraniu i ewidencjonowaniu powinny współuczestniczyć władze gmi-ny.

Zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z dnia 13 września 1996 r. wójt, burmistrz lub prezydent miasta może dokonać kontrolne-go sprawdzenia faktów podanych we wniosku o udzielenie zezwolenia w celu stwierdzenia, czy przedsiębiorca spełnia warunki wykonywania działalności ob-jętej zezwoleniem, a także jest uprawniony do kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy w zakresie zgodności wykonywanej działalności z udzielonym ze-zwoleniem.

Wójt, burmistrz lub prezydent miasta zgodnie z art. 6 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach mają obowiązek prowadzenia nadzoru nad reali-zacją obowiązków właścicieli nieruchomości w zakresie:

wyposażania nieruchomości w urządzenia służące do zbierania odpadów ko-munalnych oraz utrzymywanie tych urządzeń w odpowiednim stanie sanitar-nym, porządkowym i technicznym;przyłączenia nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacyjnej lub, w przypad-ku gdy budowa sieci kanalizacyjnej jest technicznie lub ekonomicznie nieuza-sadniona, wyposażenia nieruchomości w zbiornik bezodpływowy nieczystości ciekłych lub w przydomową oczyszczalnię ścieków bytowych;zbierania i pozbywania się powstałych na terenie nieruchomości odpadów ko-munalnych;

•••••••

•

•

•


105

gromadzenia i pozbywania się nieczystości ciekłych ze zbiorników bezodpływo-wych.

9.3. Prawodawstwo lokalne

Właściwe funkcjonowanie systemu gospodarki odpadami w gminie zależy od jego dobrego przygotowania i zorganizowania oraz przekonania społeczności o celowości podjęcia działań. Inicjatywa wprowadzenia tego systemu, jak rów-nież przygotowanie odpowiednich dokumentów – zgodnie z ustawą o utrzyma-niu czystości i porządku w gminach należą do organów miast i gmin.

Zgodnie z art. 4 ustawy rada gminy, po zasięgnięciu opinii państwowego po-wiatowego inspektora sanitarnego, powinna uchwalić regulamin utrzymania czy-stości i porządku na terenie gminy – zwany dalej “regulaminem”. Uchwalony regu-lamin – w zakresie gospodarki odpadami, powinien zawierać, między innymi:

wymagania dotyczące prowadzenia we wskazanym zakresie selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych, w tym powstających w gospo-darstwach domowych, odpadów niebezpiecznych, odpadów wielkogabaryto-wych i odpadów z remontów;rodzaj i minimalną pojemność, warunki rozmieszczania i utrzymania w odpo-wiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, urządzeń przezna-czonych do zbierania odpadów komunalnych na terenie nieruchomości oraz na drogach publicznych;częstotliwość i sposób pozbywania się odpadów komunalnych i nieczysto-ści ciekłych z terenu nieruchomości oraz z terenów przeznaczonych do użyt-ku publicznego;maksymalny poziom odpadów komunalnych ulegających biodegradacji do-puszczonych do składowania na składowiskach odpadów;inne wymagania wynikające z gminnego planu gospodarki odpadami.

Ponadto regulamin powinien zawierać informacje na temat:zakresu praw i obowiązków;zasad kontroli;nakładanych kar;opłat i sposobu ich egzekwowania a także warunków płatności;reklamacji.Regulamin jest aktem prawa miejscowego i stanowi podstawę do działań sa-

morządów lokalnych w zakresie między innymi gospodarki odpadami. Stanowi on podstawę prawną postępowania z odpadami komunalnymi osób prywatnych i przedsiębiorstw, a to z kolei stwarza możliwości wdrożenia planu gospodarki od-padami, eksploatacji systemów zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów, egzekwowania przepisów i ewentualnych sankcji za ich nieprzestrze-ganie.

Opracowanie i uchwalenie regulaminu jest czasochłonne, ale jest obo-wiązkiem ustawowym i nie powinno być częścią składową przygotowania planu gospodarki odpadami.

•

•

•

•

••

•••••

9.3. Prawodawstwo lokalne

106

Należy zaznaczyć, że gminne plany gospodarki odpadami nie dają gminom uprawnień do podejmowania decyzji, tak jak nie są obowiązującym prawem dla mieszkańców i przedsiębiorstw. Przykładowo, nie będzie można egzekwować opłat za użytkowanie systemu gospodarki odpadami na podstawie samego pla-nu gospodarki odpadami niepopartego odpowiednimi przepisami prawa lokal-nego. Z tych względów rada gminy dostosuje regulamin do gminnego planu go-spodarki odpadami w terminie nie dłuższym niż 3 miesiące od daty uchwalenia tego planu.

Szczegółowy program i harmonogram przygotowania takiego regulaminu po-winien się znaleźć w krótkoterminowym planie działania gmin. Jego nowelizacje należy wprowadzać w miarę potrzeb. Informacje o uchwaleniu regulaminu, a tak-że jego nowelizacje powinny być podane do publicznej wiadomości.

9.4. Związki gmin

Prawo pozwala na swobodne tworzenie związków gmin oraz na podejmowa-nie współpracy między gminami. Związki gmin są tworzone przez zainteresowa-ne gminy w celu (art. 64 ust. 1 ustawy gminnej) wspólnego wykonywania zadań publicznych. Oznacza to, że gminy przekazują utworzone przez siebie związki określone swoje zadania, które stają się tym samym zadaniami związku (rysunek 9.2)

Współpracę kilku gmin można zorganizować na szereg sposobów:związki międzygminne;porozumienie międzygminne – powierzenie jednej z gmin realizacji zadań publicznych;spółki kapitałowe przykładowo ze 100% – owym udziałem skarbu gmin.Sposób współpracy należy zawsze określić na podstawie dokładnej analizy sy-tuacji.

Związek nie jest jednostką samorządu terytorialnego. Podobnie jednak do jednostek samorządu, wykonuje zadania publiczne we własnym imieniu i na włas-ną odpowiedzialność oraz posiada osobowość prawną. Do gospodarki finansowej związku stosuje się odpowiednio przepisy o gospodarce finansowej gminy (art. 73a ustawy).

Podział obowiązków i kompetencji pomiędzy uczestników organizacji mię-dzygminnej oraz pomiędzy organizacją międzygminną i przedsiębiorcami prowa-dzącymi działalność w zakresie gospodarki odpadami należy ustalić po zakończe-niu negocjacji pomiędzy zaangażowanymi stronami.

Biorąc pod uwagę wielkość gmin, rozwiązanie takie jest wartościowym narzę-dziem racjonalizacji gospodarki odpadami komunalnymi, ponieważ nowoczes-na gospodarka odpadami komunalnymi często wymaga realizacji usług [Porad-nik…2002].

••••


107

Rysunek 9.2. Przykładowa struktura organizacyjna związku gmin

Źródło: [Poradnik… 2002]

Współpraca regionalna związków gmin może obejmować następujące zadania:planowanie i projektowanie wspólnych systemów zbierania odpadów;eksploatację systemów zbierania odpadów;eksploatację stacji przeładunkowych;eksploatację instalacji odzysku/recyklingu;eksploatację instalacji do unieszkodliwiania określonych odpadów.

Współpraca regionalna może polegać także na wykonywaniu zadań ogólnych na ich rzecz:

planowanie gospodarki odpadami na poziomie regionalnym lub międzyg-minnym;zbieranie i monitoring danych.Przykładowo regulamin o utrzymaniu w czystości i porządku może być opra-

cowany dla kilku gmin [Poradnik… 2002].

9.5. Gminne plany gospodarki odpadami

Planowanie jest podstawą całego systemu zarządzania gospodarką odpadami i jest prowadzone na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym, gminnym, przy uwzględnieniu planowania w indywidualnych gospodarstwach domowych

•••••

••

9.4. Związki gmin

10�

(rysunek 9.3). Ujmuje i wiąże w jednolitą całość wszystkie szczeble gospodar-ki odpadami. Umożliwia także poprawę zaistniałych błędów, czy niedociągnięć oraz wprowadzenie zmian i innowacji, jak również wymianę doświadczeń, jedno-cześnie na wszystkich szczeblach.

Przygotowania planu gospodarki odpadami jest procesem, w którym wła-dze lokalne/regionalne określają najważniejsze problemy związane z gospodaro-waniem odpadami na zarządzanym terenie i sposoby rozwiązywania tych prob-lemów [Poradnik…2002]. Zakres gminnego planu gospodarki odpadami (GPGO) w dużym stopniu wynika z zadań administracji samorządowej tego szczebla.

Gminny plan gospodarki odpadami jest instrumentem wykorzystywanym do zarządzania gospodarowaniem odpadami. Organ wykonawczy gmin (wójt, bur-mistrz lub prezydent miasta) przygotowuje projekt gminnego planu gospodarki odpadami jako element programu ochrony środowiska i co dwa lata dostarcza ra-dzie gminy sprawozdanie z jego realizacji.

Podstawowe etapy procesu planowania w zakresie gospodarki odpadami można podzielić na 12 etapów [Poradnik…2002]:1. Zaplanowanie procesu, ustalenie wymagań.2. Ustalenie podstawowych założeń, zebranie danych uzupełniających.3. Przeprowadzenie analizy (badania) ilości i jakości odpadów.4. Ustalenie przewidywanych zmian czynników związanych z odpadami i in-

nych.5. Ustalenie strategii, celów i zadań.6. Analiza scenariuszy.7. Ustalenie długoterminowego programu tragedii.8. Ustalenie krótkoterminowego planu działań.9. Wykonanie analizy wpływów.10. Opracowanie raportu, przeprowadzenie konsultacji, uchwalenie planu.11. Wdrożenie planu.12. Ocenienie planu działań, zweryfikowanie planu gospodarki odpadami.


10�

Rysunek 9.3. Sugerowana kolejność planowania w zakresie gospodarki odpadami

Źródło: [Poradnik…2002]

Prawo nie wymaga prowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji planów w stosunku do projektów gminnych i po-wiatowych planów gospodarki odpadami. Jednakże pewne jego elementy powin-ny być poddawane takiej procedurze. Należy jednak pamiętać, że wstępna analiza oddziaływania na środowisko ma sens tylko w przypadku porównywania dwóch lub więcej scenariuszy.

Zgodnie z ustawą o odpadach GPGO obejmuje odpady komunalne powstają-ce na obszarze danej gminy oraz przywożone na jej obszar z uwzględnieniem od-padów komunalnych ulegających biodegradacji oraz odpadów niebezpiecznych zawartych w odpadach komunalnych.

Władze gminne są odpowiedzialne za prawidłową gospodarkę wszelkimi odpadami wytwarzanymi na terenie, z wyłączeniem tych odpadów, gospodar-ka którymi jest określona w pozwoleniach na wprowadzanie do środowiska sub-stancji i energii i zezwoleniach na gospodarowanie odpadami [Poradnik…2002]. Dla związków międzygminnych przewidziano możliwość opracowania jednego wspólnego planu gospodarki odpadami obejmującego zadania gminnego planu.

9.5. Gminne plany gospodarki odpadami

110

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska zmieniającym rozporządze-nie w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami z dnia 13 marca 2006 r. gminny plan gospodarki odpadami, obejmujący odpady komunalne, w szczegól-ności ulegające biodegradacji, odpady opakowaniowe oraz odpady niebezpiecz-ne zawarte w odpadach komunalnych określa:

aktualny stan gospodarki odpadami;prognozowane zmiany w zakresie gospodarki odpadami, w tym również wy-nikające ze zmian demograficznych i gospodarczych;cele w zakresie gospodarki odpadami z podaniem terminów ich osiągnięcia;działania zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie gospodarki odpadami;rodzaj i harmonogram realizacji przedsięwzięć oraz instytucje odpowiedzial-ne za ich realizację;sposoby finansowania;systemu monitoringu i oceny realizacji zamierzonych celów.Długoterminowy program strategiczny należy opracować tak, aby był zgodny

z wojewódzkim (lub powiatowym) długoterminowym programem gospodarki od-padami i z innymi planami oraz programami np. z ochrony środowiska. Gminne pla-ny gospodarki odpadami podlegają zaopiniowaniu przez zarząd województwa i za-rząd powiatu. Zgodnie z ustawa o odpadach plan ten powinien być aktualizowany nie rzadziej niż co cztery lata [Jerzmański i in. 2005]. Organ wykonawczy gminy przy-gotowuje co dwa lata sprawozdanie z realizacji planów i przedkłada je radzie gminy. Jeżeli uchwalony plan wymaga modyfikacji, to należy przeprowadzić należne postę-powanie przed upływem ustawowych czterech lat w celu jego aktualizacji.

9.6. Programy usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest

Azbest ze względu na swoje właściwości należy do substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzkiego. Substancja ta powin-na podlegać sukcesywnej eliminacji. Obszar zastosowania azbestu oraz proces jego usuwania został szeroko uregulowany w krajowych przepisach prawnych. Zasady bezpiecznego postępowania z odpadami zawierającymi azbest regulu-ją między innymi:

ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. 1997. 101.628 z późn. zm.);ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. 997.98.602, z późn. zm.);ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001. 62.628 z późn. zm.);ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U.2001.62.627 z późn. zm.);rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leś-nictwa z dnia 28 kwietnia 1998 r. w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu (Dz. U. 1998.55. 355);rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie dopuszczenia wyrobów zawie-rających azbest do produkcji lub do wprowadzenia na polski obszar celny (Dz. U. 1998. 44. 268, z późn. zm.);

•••••••

•••••

•


111

rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 1998 r. w sprawie spo-sobów bezpiecznego użytkowania oraz warunków usuwania wyrobów zawie-rających azbest (Dz. U.1998.138.895);rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. – w sprawie ka-talogu odpadów (Dz. U. 2001.112. 1206);rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. – w sprawie spo-rządzania planów gospodarki odpadami (Dz. U.2003. 66.620);rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwa-niu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bez-piecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. 2005. 216.1824);Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na tery-torium Polski, który został zatwierdzony przez Radę Ministrów dnia 14 maja 2002 r, zgodnie z którym do 2032 r na terytorium kraju powinny być zlikwidowane wszystkie odpady zawierające azbest (wyroby azbestowe).

Zgodnie z katalogiem odpadów, odpady zawierających azbest klasyfikowane są jako odpady niebezpieczne, zgodnie z art. 160 Prawa ochrony środowiska, na-leży do substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska. Substan-cje te powinny podlegać sukcesywnej eliminacji zgodnie z art. 162 ustawy. Wy-stępowanie substancji zawierających i azbest powinno zostać udokumentowane, a informacje o rodzaju, ilości i miejsca występowania powinny przekazane do wo-jewody, wójta, burmistrza lub prezydenta miasta zgodnie z rozporządzeniami wy-konawczymi do prawa ochrony środowiska.

Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierają-cych azbest zakazuje wprowadzania na polski obszar celny wyrobów zawierają-cych azbest, azbestu, produkcji wyrobów zawierających azbest oraz obrotu azbe-stem i wyrobami zawierającymi ten surowiec. Zgodnie tą ustawą produkcja płyt została zakończona we wszystkich zakładach do 28 września 1998 r., a z dniem 28 marca 1999 r. nastąpił zakaz obrotu tymi płytami. Wyjątek stanowi tylko azbest i wyroby, które ze względów technicznych i technologicznych nie mogą jeszcze być zastąpione wyrobami bezazbestowymi. Wymieniona ustawa praktycznie za-mknęła okres stosowania wyrobów zawierających azbest w Polsce, pozostaje na-tomiast problem sukcesywnego usuwania zużytych wyrobów w sposób nie zagra-żający zdrowiu ludzi i zanieczyszczaniu środowiska.

Zgodnie z ustawą o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, minister gospodarki w porozumieniu z ministrem środowiska, określa corocznie, w drodze rozporządzenia, na wniosek producenta lub innego podmiotu wprowadzającego na polski obszar celny wyroby zawierające azbest, wykaz wyrobów dopuszczonych do produkcji lub wprowadzenia na polski obszar celny spośród wyrobów określo-nych w załączniku 1 do ustawy. W załączniku tym znajdują się: płyty uszczelniające azbestowo – kauczukowe, uszczelki z tych płyt, przędza specjalna, szczeliwa azbe-stowe, azbest włóknisty. Są to wyroby, których ze względów technicznych i tech-nologicznych nie można jeszcze w wielu przypadkach zastąpić wyrobami bezazbe-stowymi. Dotyczy to przede wszystkim wyrobów o specjalnym przeznaczeniu dla potrzeb m.in. przemysłu chemicznego, rafineryjnego i energetyki.

•

•••

•

9.6. Programy usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest

112

Rozporządzenie w sprawie sposobów bezpiecznego użytkowania oraz wa-runków usuwania wyrobów zawierających azbest nakłada na właścicieli lub za-rządców obiektów budowlanych obowiązek dokonania przeglądu techniczne-go wyrobów zawierających azbest oraz sporządzenia „Oceny stanu i możliwości użytkowania wyrobów zawierających azbest” zgodnie z załącznikiem 1 do rozpo-rządzenia. Jeden egzemplarz „oceny” należało złożyć do terenowego organu nad-zoru budowlanego w terminie do 31 marca 1999 r., co miało na celu dokonanie in-wentaryzacji wyrobów wymagających usunięcia w danym rejonie w określonym przedziale czasowym. Wszystkie wyroby posiadające gęstość objętościową mniej-szą niż 1000 kg/m3 oraz zużyte wyroby o gęstości większej niż 1000 kg/m3 (azbe-stowo-cementowe) powinny być usunięte na koszt właściciela. W rozporządzeniu określono także zasady usuwania tych wyrobów, sposób pakowania i oznakowa-nia powstałych odpadów zawierających azbest. Wykonawca prac zobowiązany jest do wykazania braku zanieczyszczenia azbestem miejsc wykonywania robót a w przypadku usuwania ponad 500 m2 wyrobów wykonawca zobowiązany jest do przedstawienia wyników pomiarów stężeń pyłów azbestu.

Rozporządzenie w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami okre-śla szczegółowy zakres oraz formę sporządzania wojewódzkiego, powiatowego i gminnego planu gospodarki odpadami. W wojewódzkim planie gospodarki od-padami należy zaplanować działania dotyczące unieszkodliwiania substancji stwa-rzających szczególne zagrożenie dla środowiska a w szczególności azbestu. Prawo o ruch drogowym określa warunki przewozu odpadów niebezpiecznych. Pojazdy powinny być zaopatrzone w świadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu ma-teriałów niebezpiecznych wydane przez upoważnioną stację kontroli pojazdów.

Głównym celem Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski jest:

spowodowanie oczyszczenia terytorium Polski z azbestu oraz usunięcie stoso-wanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest;wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców Polski spowodowanych azbestem oraz ustalenie koniecznych do tego uwarunkowań;spowodowanie sukcesywnej likwidacji oddziaływania azbestu na środowisko i doprowadzenie, w określonym horyzoncie czasowym, do spełnienia wymo-gów ochrony środowiska;stworzenie odpowiednich warunków do wdrożenia przepisów prawnych oraz norm postępowania z wyrobami zawierającymi azbest stosowanych w Unii Europejskiej.

Zadaniem programu jest określenie warunków sukcesywnego usuwania wy-robów zawierających azbest.

W programie podano:ilości wyrobów oraz ich rozmieszczenie terytorialne w Polsce;obliczenia ilości i wielkości niezbędnych składowisk odpadów wraz z kosztami inwestycji i ich eksploatacji;dochody i wydatki budżetu państwa z tytułu prac związanych z usuwa-niem wyrobów zawierających azbest;szacunki innych dochodów i wydatków oraz potrzeby kredytowe;

•••

•

••••


113

propozycje nowych uregulowań i nowelizacji przepisów odnoszących się do problematyki azbestu;propozycje założeń organizacyjnych i monitoringu programu w ukła-dzie centralnym i terytorialnym.

Jedyną metodą unieszkodliwiania odpadów azbestowych jest ich składowa-nie, dlatego przewiduje się wybudowanie 84 składowisk odpadów azbestowych. Zgodnie z krajowym programem usuwania materiałów zawierających azbest w re-alizację działań zawartych w programie winny angażować się władze gminne i po-wiatowe, poprzez:

podjęcie działań w kierunku sukcesywnego usuwania wyrobów zawierających azbest z obiektów budowlanych przy przestrzeganiu przepisów obowiązują-cych w tym zakresie;organizacja kampanii informacyjnej o szkodliwości wyrobów z azbestem i ko-nieczności bezpiecznego ich usuwania;monitoring usuwania oraz prawidłowego postępowania z wyrobami zawiera-jącymi azbest przez odpowiednie organy urzędu gminy.

Zarządy gmin zobligowane będą do:uwzględniania usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest w gmin-nych planach gospodarki odpadami;współpracy z lokalnymi mediami celem rozpowszechniania informacji doty-czących zagrożeń powodowanych przez azbest oraz wyroby z azbestem;przygotowywania wykazów obiektów zawierających azbest oraz rejonów wy-stępującego narażenia na ekspozycję azbestu;przygotowywania rocznych sprawozdań finansowych z realizacji zadań programu.Do kompetencji ich należeć będzie: nadzorowanie realizacji programu i wyko-

rzystania przyznanych środków finansowych, prowadzenie lokalnej polityki spo-łecznej w zakresie opłat za składowanie odpadów zawierających azbest, np. w sto-sunku do uboższych właścicieli obiektów – częściowe lub całkowite zwalnianie z opłat; inicjowanie i organizowanie innych form pomocy dla mieszkańców, przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest.

9.7. Edukacja ekologiczna w gospodarce odpadami

Prowadzenie edukacji ekologicznej stanowi zasadniczą część wdrażania strategii i planów gospodarki odpadami. Tym bardziej, że u podstaw każdego przedsięwzię-cia związanego z gospodarką odpadami stoją ludzie, których postawa i zaangażo-wanie może być źródłem sukcesu lub klęski. Świadomość ekologiczna, jaka funkcjo-nuje w naszej społeczności, ujawnia się najczęściej wobec zagrożeń ekologicznych. Według zgodnych wypowiedzi socjologów oznacza to niską wrażliwość społecz-ną na ten problem co pozwala prognozować osłabienie społecznego poparcia dla działań proekologicznych i ponoszenia związanych z tym kosztów.

Główne cele edukacji ekologicznej to:podnoszenie świadomości ekologicznej określonych grup ludzi w celu zmiany ich nastawienia i sposobu zachowania;

••

•

••

••••

•


114

uświadomienie społeczności lokalnej a w szczególności przedstawicielom or-ganów samorządowych gmin istotnego znaczenia wynikającego z edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży w zakresie zagrożeń powodowanych nadmier-nym zanieczyszczaniem środowiska oraz wprowadzania świadomych działań zmierzających do ograniczenia ilości odpadów;właściwe kształtowanie świadomości dzieci i młodzieży poprzez stosowanie różnych form edukacji ekologicznej wobec zagrożeń środowiska naturalnego wynikających z rosnącej ilości odpadów;zaszczepianie potrzeby postrzegania norm i zakazów ekologicznych,kształtowanie nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia moralnej i obywa-telskiej odpowiedzialności za ochronę dóbr przyrody;zachęcenie społeczności lokalnej, poprzez dzieci i ich rodziców, do włączenia się w realizację lokalnych programów gospodarki odpadami oraz ukształtowania umiejętności racjonalnego korzystania ze środowiska [www.master.tychy.pl].

Podejmowanie większości działań związanych z gospodarką odpadami wymaga wcześniejszego przygotowania społeczeństwa do mających nastąpić zmian. Wśród różnych kampanii podnoszenia świadomości ekologicznej można wyróżnić:

kampanie „fali nośnej” – dotyczy problemu środowiska jako całości, nie zaś jednego jego aspektu; jest przewidziana do popierania „przyjaznych środowi-sku” wartości i wymogów wśród społeczeństwa; można ją stosować do szero-kiej opinii publicznej;kampanie tematyczne – mogą przekazywać wiedzę i informacje dotyczącą wy-branych problemów środowowych bądź też zachęcać do bardziej świadomych zachowań;akcje podejmowane w ramach kampanii – kampania może być podstawą pro-wadzenia działań, akcji czyli np. zbiórka selektywna odpadów niebezpiecz-nych z gospodarstw domowych, zbiórka baterii w szkołach.

9.7.1. Formy i koszty przekazu

Różnorodność sposobów przekazu sprzyja dostosowaniu propagowanych treści do odpowiednich grup wiekowych i społecznych. Formą przekazu mogą być ma-teriały drukowane, audiowizualne oraz imprezy promocyjne i edukacyjne:

materiały drukowane niewymagające dużych nakładów:– krótkie materiały drukowane, takie jak ulotki (także typu „pytania i odpowie-

dzi”), zestawienia faktograficzne, wkładki i broszury, zwykłe obwieszczenia i powiadomienia służb komunalnych,

– publikacje w prasie i wydawnictwach periodycznych, takie jak: artykuły, ko-mentarze, stałe rubryki, wywiady, listy do redakcji,

– materiały dla prasy: komunikaty, powiadomienia i obwieszczenia służb ko-munalnych,

– plakaty,– obszerne, starannie wydrukowane broszury, biuletyny, opracowania, rapor-

ty i monografie,– opracowane graficznie obwieszczenia służb komunalnych,

•

•

•••

•

•

•

•


115

– materiały kształceniowe: programy nauczania, materia samokształceniowe, materiały dla nauczycieli,

– okolicznościowe pamiątki (znaczki, długopisy, teczki z nadrukami);materiały audiowizualne:– wywiady dla radia i telewizji,– pokazy przezroczy,– ogłoszenia służb komunalnych w radiu i telewizji,– filmy,– wystawy;imprezy promocyjne:– konferencje prasowe,– wizyty oficjalne,– zebrania mieszkańców,– imprezy specjalne (festiwale, akcje, festyny),– wycieczki;imprezy edukacyjne:– szkolenia,– seminaria,– konferencje,– warsztaty.

Wraz z rozwojem sieci internetowych rośnie znaczenie różnego rodzaju stron i witryn o tematyce związanej z ochrona środowiska i ekologią. Szeroki zakres in-formacji, który można zamieścić na stronach internetowych ułatwia propagowa-nie edukacji ekologicznej wśród internautów.

Wyniki badań socjologicznych potwierdzają, że podstawowym źródłem danych na temat działań ekologicznych podejmowanych przez instytucje i orga-nizacje są przede wszystkim różnorodne media. Na poziome krajowym jest to te-lewizja. Na poziomie lokalnym nie ma jednego skutecznego nośnika informacji, a opinie dotyczące skuteczności poszczególnych rodzajów mediów rozkładają się w równych częściach na poszczególne kanały przekazywania informacji. Ozna-cza to, że zastosowanie tylko jednego z nich wyraźnie ograniczy odbiór społeczny przekazywanych informacji. Gdyby uwarunkowania ekonomiczne na to pozwala-ły, należałoby stosować promocję we wszystkich lokalnych mediach równolegle [www.kzg.pl]. Często jednak, wybór formy przekazu jest wyborem pomiędzy jej przydatnością, a możliwościami finansowymi.

Przed wyborem formy przekazu należy wstępnie oszacować koszty.Na koszty osobowe składają się wynagrodzenia wypłacane własnym pra-

cownikom oraz osobom zatrudnionym na umowę zlecenie. Duże koszty osobo-we wynikają z faktu, że zaangażowanie pracowników do przygotowania progra-mu informacyjnego często wymaga od nich pracy po godzinach (szczególnie przy realizacji dużych imprez).

Na koszty usług składają się: kopiowanie materiałów, drukowanie, napisa-nie tekstów, formatowanie tekstu i przygotowanie do druku, projekt grafiki, usłu-gi pocztowe, usługi transportowe, usługi wideo, konsultacje w sprawach tech-nicznych, w sprawach informowania społecznego, usługi telekomunikacyjne,

•

•

•


116

sporządzenie listy adresowej (ewentualne korzystanie z bazy danych), usługi tu-rystyczne, nagłośnienie i oświetlenie imprezy, reklama w mediach komercyjnych, usługi gastronomiczne, usługi hotelarskie, wynajęcie obiektów, wynajęcie sprzętu (komputerów, rzutnika, tablic do prezentacji, rzutnika przezroczy).

Na koszty materiałowe składają się: papier, filmy, materiały potrzebne do de-koracji, drobne upominki dla uczestników, żywność i napoje.

9.7.2. Edukacja poszczególnych grup społecznych

W zależności od formy przekazu i rodzaju propagowanych treści kampanie edukacyj-ne powinny być kierowane do odpowiednich grup wiekowych i społecznych, tj.:

dzieci i młodzież;dorośli;– mieszkańcy,– nauczyciele i pracownicy placówek oświatowych,– osoby odpowiedzialne za decyzje dotyczące gospodarki odpadami.

Edukacja dzieci i młodzieżyKształtowanie poglądów u dzieci i młodzieży jest zwykle łatwiejsze niż zmiana

ukształtowanych poglądów i nawyków u ludzi dorosłych. Dlatego też, edukacja tej grupy społecznej jest bardzo istotna, tym bardziej, że za ich pośrednictwem moż-na wprowadzać zmiany w preferencjach dotyczących stylu życia dorosłych. Róż-norodność możliwych form edukacji tej grupy jest ogromna, np.: wycieczki, kon-kursy plastyczne, konkursy wiedzy ekologicznej, festiwale piosenki ekologicznej, akcje „Sprzątanie Świata”, „Dzień Ziemi” i inne. (rysunek 9.4).

Rysunek 9.4. Przykład działań ekologicznych: a) warsztaty ekologiczne, b) zielone szkoły

a) b)

Źródło: [www.zrodla.org.pl]

Ważnym elementem edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży jest ich aktywny udział w poznawaniu proponowanych zagadnień. Daje to możliwość świadomego zaangażowania uczniów w omawiane tematy lekcyjne. Wybór metody prowadzenia zajęć: praca zbiorowa, praca w grupach lub praca indywidualna – zależy od potrzeb

••


117

i możliwości. Interesującym i pouczającym uzupełnieniem przedstawionych tema-tów są wycieczki edukacyjne połączone np. ze zwiedzaniem nowoczesnych obiek-tów i instalacji do unieszkodliwiania, recyklingu lub odzysku odpadów.

Edukacja dorosłychPrawidłowe funkcjonowanie systemu gospodarki odpadami na terenie gmin jest

uzależnione przede wszystkim od świadomości i aktywności mieszkańców we wdraża-niu założeń i zasad systemu. Postawa mieszkańców wobec wdrażanych rozwiązań zale-ży od poziomu ich wiedzy na temat problematyki gospodarowania odpadami. Edukacja powinna uświadomić mieszkańcom, że są oni wytwórcami odpadów, a przez to decydu-ją o ilości, składzie i sposobie ich gromadzenia. Powinni oni wiedzieć, że odpady są źród-łem surowców i energii, które można wykorzystać, a deponowanie odpadów na skła-dowiskach nie jest jedyną metodą unieszkodliwiania i przerobu odpadów. Mieszkańcy powinni zdawać sobie sprawę, iż wybór określonych metod postępowania z odpadami pociąga za sobą konkretne skutki ekologiczne i ekonomiczne. Ciekawe historyjki eduka-cyjne w postaci krótkich filmów związane z gospodarowaniem odpadami w indywidu-alnych gospodarstwach domowych można znaleźć na stronie www.kzg.pl.

W zakresie edukacji ekologicznej mieszkańców szczególne znaczenie mają za-jęcia z zakresu gospodarki odpadami i ochrony środowiska dla nauczycieli oraz szkolenia dla kadr zajmujących się gospodarką odpadami.

Szczególna rola nauczycieli w procesie formowania postaw ekologicznych wynika z faktu, że przekazując informacje mogą oni kształtować poglądy i zachęcać do dzia-łania dzieci oraz ich rodziny [www.master.tychy.pl]. W edukacji ekologicznej bardzo ważne są metody pracy stosowane przez nauczyciela. Stosowanie tradycyjnych me-tod takich jak wykład czy pogadanka powoduje szybkie znudzenie uczniów tematem zajęć. Nauczyciel powinien stosować wszelkie metody aktywizujące, takie jak burza mózgów, metoda problemowa, doświadczenie lub eksperyment. Takie metody po-winny przynieść oczekiwane rezultaty.

Celem szkolenia kadr jest przekazanie praktycznych umiejętności i wiedzy fa-chowej, które są niezbędne do funkcjonowania systemu gospodarki odpadami na terenie gminy. Bardzo ważne jest przekazanie informacji na temat nowoczesnych sposobów zagospodarowania odpadów, zagadnień prawnych i instytucjonalnych związanych z prowadzeniem nowoczesnej gospodarki odpadami. Szkoleniami powinny być objęte następujące grupy pracowników instytucji i podmiotów go-spodarczych zajmujących gospodarką odpadami:

kadra kierownicza: dyrektorzy, prezesi, kierownicy;inspektorzy odpowiedzialni za sprawy techniczne, organizacyjne, prawne i ekonomiczne;personel pomocniczy zatrudniony w działach: technicznych, organizacyjnych, prawnych i ekonomicznych;wykwalifikowani i niewykwalifikowani pracownicy fizyczni zatrudnieni na obiektach lub instalacjach do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów.

Szkolenia powinny być organizowane przez specjalistyczne firmy zajmują-ce się gospodarką odpadami, posiadające wykwalifikowanych specjalistów i do-świadczenie. Szkolenia te powinny być poprzedzone rozpoznaniem (na drodze

••••


11�

ankietyzacji) aktualnego stanu wiedzy kadry specjalistycznej, ponieważ program szkolenia powinien gwarantować podniesienie zarówno wiedzy teoretycznej jak i praktycznej dotyczącej gospodarki odpadami.

9.7.3. Partnerzy w działaniach edukacyjnych

Współpraca ze szkołamiSzkoły są dobrymi partnerami w programach informacyjnych, ponieważ na-

stawione są na szerzenie oświaty, a poza tym skupiają społeczność lokalną. Dy-rektorzy szkół i nauczyciele często pełnią rolę liderów lokalnej społeczności i ich autorytet może być bardzo ważny. Szkoły są ponadto dobrymi partnerami w pro-gramach informacyjnych z uwagi na fakt, że:

mogą być miejscem rozpowszechniania materiałów informacyjnych;wyposażone są w sprzęt, który może być pomocny w przygotowaniu materia-łów informacyjnych (komputery, kserokopiarki);są miejscem funkcjonowania różnych kół zainteresowań, które mogą czynnie uczestniczyć w przygotowaniu materiałów informacyjnych;są źródłem ekspertów w dziedzinie edukacji;uczniowie mogą pomagać przy realizacji programów, ankiet.

Współpraca z organizacjami pozarządowymiWładze samorządowe powinny mieć dokładną listę instytucji pozarządowych

działających na terenie gminy. Gdy zamierzenia gminy będą zbieżne z interesami tych organizacji, mogą one aktywnie pomóc w kształtowaniu i realizacji programu informa-cyjnego. Poniżej podano możliwe formy współpracy z instytucjami pozarządowymi:

doradztwo w sprawach merytorycznych i w sprawach przekazu informacji – orga-nizacje pozarządowe współpracują ze znanymi ekspertami, dysponują bazami da-nych na temat specjalistów, mają doświadczenie w docieraniu do odbiorców;wsparcie finansowe lub współpraca w finansowaniu projektu – niektóre orga-nizacje posiadają fundusze przeznaczone na informowanie i mogą uczestni-czyć w kosztach projektu;ocena przekazu – w chwili gdy materiał został przygotowany może być przete-stowany na członkach organizacji pozarządowej;udostępnianie kanałów informacyjnych – dysponują listami adresowymi, są dystrybutorami różnego typu materiałów i biuletynów, mogą pomagać w roz-noszeniu materiałów informacyjnych;działania równoległe – niektóre informacje mogą być publikowane w biulety-nach organizacji pozarządowych.

Według Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej każda złotówka wydana umiejętnie na edukację ekologiczną, skutkuje zaoszczę-dzeniem w przyszłości 10 zł, które trzeba by było wydać np. na likwidacje dzikich składowisk lub skutków zanieczyszczeń w innej postaci [www.zwiazekgmin.pl]. Edukacja ekologiczna powinna uświadamiać, że troska o środowisko naturalne leży w interesie nas wszystkich, a otaczające nas środowisko powinniśmy przeka-zać następnym pokoleniom w stanie nie gorszym niż je zastaliśmy.

•••••

•

•

••

•


10. Możliwości finansowania inwestycji w gospodarce odpadami Jednostki organizacyjne, instytucje i podmioty realizujące zadania inwestycyj-ne w zakresie ochrony środowiska oraz zadania w zakresie edukacji ekologicznej mogą ubiegać się o pomoc finansową. Źródła finansowania inwestycji ekologicz-nych można podzielić na następujące grupy:

fundusze ochrony środowiska;fundacja EkoFundusz;banki;fundusze unijne oraz inne instytucje i programy pomocowe dysponujące środ-kami zagranicznymi;budżet centralny, budżety wojewódzkie, powiatowe i gminne oraz środ-ki własne podmiotów realizujących inwestycje w ochronie środowiska [Skal-mowski 2005, Źródła... 2005].

Ze względu na dynamiczną formę systemu finansowania, jego przekształce-nia wynikające ze zmiany przepisów prawnych, zmian gospodarczych oraz ad-ministracyjnych, w rozdziale przedstawione zostaną ogólne informacje dotyczą-ce możliwości finansowania z wybranych źródeł. Jednakże, w celu umożliwienia zainteresowanym podmiotom dostępu do bardziej szczegółowych danych oraz oceny aktualnych w danym momencie zasad, wymogów i możliwości finansowa-nia zostaną podane – przy poszczególnych grupach – odnośniki (adresy, strony in-ternetowe), gdzie możliwe będzie uzyskanie szerszych informacji na temat finan-sowania inwestycji.

10.1. Fundusze Ochrony Środowiska

Układ funduszy ochrony środowiska jest czterostopniowy:Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej;wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej,powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej,gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej [Skalmowski 2005].

•••••

••••

120

Zasady funkcjonowania narodowego, wojewódzkich, powiatowych i gmin-nych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej określa ustawa – Prawo ochrony środowiska.

Narodowy Fundusz i wojewódzkie fundusze posiadają osobowość prawną, powiatowe i gminne wchodzą w skład struktur odpowiedniej jednostki samorzą-dowej.

10.1.1. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (Narodowy Fun-dusz) jest największą instytucją finansującą inwestycje w ochronie środowiska. Główne kierunki jego działalności określa aktualna polityka ekologiczna pań-stwa, natomiast co roku aktualizowane są cele szczegółowe, w tym zwłaszcza za-sady udzielania pomocy finansowej oraz lista przedsięwzięć priorytetowych. Na-rodowy Fundusz administruje również środkami zagranicznymi przeznaczonymi na ochronę środowiska w Polsce, pochodzącymi z pomocy zagranicznej.

Stosowane są trzy formy dofinansowywania:finansowanie pożyczkowe (pożyczki udzielane przez Narodowy Fundusz, kre-dyty udzielane przez banki ze środków Narodowego Funduszu, konsorcja czy-li wspólne finansowanie Narodowego Funduszu z bankami, linie kredytowe ze środków Narodowego Funduszu obsługiwane przez banki);finansowanie dotacyjne (dotacje inwestycyjne, dotacje nieinwestycyjne, do-płaty do kredytów bankowych, umorzenia);finansowanie kapitałowe (obejmowanie akcji i udziałów w zakładanych bądź już istniejących spółkach w celu osiągnięcia efektu ekologicznego).Możliwe jest uzyskanie środków finansowych na działania związane z gospo-

darowaniem odpadami:kompleksowe systemy gospodarowania odpadami komunalnymi od projek-tu do realizacji, uwzględniające co najmniej: działania prewencyjne, selektyw-ne zbieranie, przygotowanie odpadów do odzysku lub unieszkodliwiania oraz, o ile wynika to z planów gospodarki odpadami, instalacje do odzysku, w tym recyklingu oraz unieszkodliwiania;budowa:– punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, w szczególności

odpadów niebezpiecznych oraz unieszkodliwianie,– instalacji umożliwiających przygotowanie odpadów do procesów odzysku,

w tym recyklingu,– instalacji do odzysku, w tym recyklingu poszczególnych rodzajów odpadów

komunalnych,– instalacji do termicznego przekształcania odpadów komunalnych z odzy-

skiem energii,– instalacji do unieszkodliwiania odpadów komunalnych w procesach innych

niż składowanie,kształtowanie postaw konsumentów w zakresie selekcji odpadów;modernizacja instalacji termicznego unieszkodliwiania odpadów (w kierunku obniżenia emisji zanieczyszczeń do powietrza);

•

••

•

••

10. Możliwości finansowania inwestycji w gospodarce odpadami

121

dostosowanie istniejących składowisk odpadów do obowiązujących przepi-sów;przygotowanie dokumentacji niezbędnej do wnioskowania i realizacji przed-sięwzięcia (w tym studium wykonalności, dokumentacja techniczna dla pro-jektów, dokumentacja przetargowa);racjonalizacja gospodarki zasobami i odpadami poprzez wsparcie dla wdro-żenia nowych technologii w zakresie ograniczania materiałochłonności i ilości wytwarzanych odpadów innych niż komunalne;wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpa-dów poużytkowych lub niebezpiecznych;zagospodarowanie odpadów opakowaniowych i poużytkowych;zbieranie i demontaż pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz gospodarowa-nie odpadami powstałymi w wyniku demontażu pojazdów wycofanych z eks-ploatacji.1

10.1.2. Wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej

Wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej spełniają funk-cję analogiczną jak Narodowy Fundusz. W obszarze działalności tych funduszy znajdują się przede wszystkim inwestycje podejmowane w skali województwa lub mniejszej. Pomoc finansowa przyznawana jest na zadania określone w usta-wie – Prawo ochrony środowiska w oparciu o politykę ekologiczną państwa oraz w oparciu o strategię rozwoju i program ochrony środowiska wraz z planem go-spodarki odpadami poszczególnych województw.

Każdy z funduszy wojewódzkich posiada własne uwarunkowania oraz zasady udzielania pożyczek i dotacji, z którymi można się zapoznać na stronach poszcze-gólnych funduszy.2

10.1.3. Powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej

Powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej są powołane do finansowania przedsięwzięć związanych z ochroną powierzchni ziemi i inne za-dania ustalone przez radę powiatu, służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikające z zasady zrównoważonego rozwoju, w tym programu ochro-ny środowiska.

Ze względu na szczupłość środków funduszy powiatowych trudno jest samo-dzielnie realizować zadania inwestycyjne dotyczące budowy kompleksowych sy-stemów zagospodarowywania odpadów, łącznie z segregacją odpadów, utyliza-cją, selektywnym systemem zbiórki odpadów w poszczególnych gospodarstwach. Jednostki samorządowe konsolidują więc działania w ramach porozumień mię-

1 Lista priorytetowych programów Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wod-nej planowanych do finansowania w bieżącym roku umieszczona jest na stronach Narodowego Fundu-szu: [www.nfosigw.gov.pl].

2 Adresy wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej na stronie [www.nfosigw.gov.pl[, zakładka „Kontakty”.

••

•

•••

10.1. Fundusze Ochrony Środowiska

10. Możliwości finansowania inwestycji w gospodarce odpadami 122

dzygminnych, z udziałem powiatu i wojewódzkiego funduszu ochrony środowi-ska i gospodarki wodnej. Realizowane są zadania inwestycyjne, takie jak: budo-wanie wspólnego lub międzygminnego składowiska odpadów lub regionalnego systemu selektywnej gospodarki odpadami.

Ustawa Prawo ochrony środowiska nie formułuje zasad i trybu przyznawania środków z funduszy powiatowych. Ustalają je indywidualnie dysponenci fundu-szy – zarządy powiatów [Źródła... 2005].

10.1.4. Gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej

System funduszy ekologicznych uzupełniają gminne fundusze ochrony środo-wiska i gospodarki wodnej działające na mocy ustawy Prawo ochrony środowi-ska. Dysponentem tych środków jest zarząd gminy. Celem działania tych fundu-szy jest udzielanie dotacji. Finansowane są inwestycje mające charakter lokalny i realizowane na terenie własnej gminy. Ustawa nie określa trybu i zasad przyzna-wania środków z gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Szczegóły przyznawania tych środków ustalane są indywidualnie przez zarząd gminy. Z analizy dostępnych danych wynika, że środki te w zdecydowanej więk-szości przeznaczane są na realizację zadań własnych. Zakres inwestycji finanso-wanych przez fundusze gminne określa art. 406 ustawy Prawo ochrony środowi-ska stwierdzający, że środki gminnych funduszy przeznacza się m.in. na:

edukację ekologiczną oraz propagowanie działań proekologicznych i zasady zrównoważonego rozwoju;realizowanie zadań modernizacyjnych i inwestycyjnych, służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, w tym realizację przedsięwzięć związanych z gospodarką odpadami oraz wspieranie działań przeciwdziałających zanie-czyszczeniom;inne zadania ustalone przez radę gminy, służące ochronie środowiska i gospo-darce wodnej, wynikające z zasady zrównoważonego rozwoju, w tym na pro-gramy ochrony środowiska [Źródła...2005].

10.2. Fundacja EkoFundusz

EkoFundusz zarządza środkami finansowymi pochodzącymi z tzw. ekokonwersji, czyli zamiany części zagranicznego zadłużenia Polski na przedsięwzięcia z dzie-dziny ochrony środowiska. Dotychczas decyzję o ekokonwersji polskiego dłu-gu podjęły Stany Zjednoczone, Francja, Szwajcaria, Włochy, Szwecja i Norwegia. EkoFundusz zarządza środkami tych krajów. Zadaniem Fundacji jest dofinanso-wywanie projektów w dziedzinie ochrony środowiska, które mają nie tylko istot-ne znaczenie w skali regionu czy kraju, ale również w skali globalnej. Ta specyfi-ka EkoFunduszu, odróżniająca go od innych funduszy wspierających inwestycje proekologiczne w Polsce, wyklucza możliwość dofinansowania przedsięwzięć, których celem jest rozwiązywanie jedynie lokalnych problemów [Źródła...2005].

Wśród priorytetów, na które udzielane jest dofinansowanie znajduje się go-spodarka odpadami, w tym działania związane z:

••

•

123

organizacją kompleksowych systemów zbiórki, recyklingu i zagospodarowa-nia odpadów komunalnych obsługujących 50-250 tys. mieszkańców;unieszkodliwianiem odpadów niebezpiecznych;budową instalacji do recyklingu odpadów komunalnych i niebezpiecznych;modernizacją technologii przemysłowych prowadzące do eliminacji powsta-wania odpadów niebezpiecznych (tzw. czyste technologie).3

10.3. Banki

Przy finansowaniu działań związanych z gospodarką odpadami pomocne są ban-ki, wspierające inwestycje ekologiczne. Jednym z nich jest Bank Ochrony Środo-wiska, który ma statutowo nałożony obowiązek kredytowania inwestycji służą-cych ochronie środowiska. Może on udzielać kredytu między innymi na:

budowę (rozbudowę) składowisk odpadów i innych obiektów służących zago-spodarowaniu odpadów;zakup urządzeń związanych z usuwaniem, unieszkodliwianiem odpadów (np. kompaktory, prasy) oraz ich gospodarczym wykorzystaniem;budowa instalacji odzysku biogazu z istniejących bądź realizowanych składo-wisk;zakupy związane z organizowaniem systemów zbiórki i transportu odpadów.4

Inne banki, które mogą wspierać finansowanie działań związanych z gospo-darką odpadami to m.in.:

Europejski Bank Inwestycyjny [www.eib.eu.int];Europejki Bank Odbudowy i Rozwoju [www.ebrd.com];HypoVereinsbank Bank Hipoteczny SA [www.hypovereinsbank.com.pl].

10.4. Fundusze unijne

Okres budżetowy w Unii trwa 7 lat. Obecnie rozpoczęła się nowa perspektywa finansowa w latach 2007-2013. Źródłami finansowania nowej polityki spójności będą trzy fundusze:

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego;Fundusz Spójności;Europejski Fundusz Społeczny.5

10.4.1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko

Na realizację Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko zostanie prze-znaczonych w latach 2007-2013 ponad 36 mld euro. Ze środków Unii Europejskiej

3 Bardziej szczegółowe informacje na temat udzielania pomocy finansowej przez EkoFundusz do-stępne są na stronie [www.ekofundusz.org.pl].

4 Informacje dotyczące wysokości udzielanego kredytu, oprocentowania i okresu kredytowania do-stępne są na stronie [www.bosbank.pl].

5 Szczegółowe informacje na temat działalności funduszy m.in. na stronach [www.funduszwspolpra-cy.org.pl], [www.mos.gov.pl], [www.funduszestrukturalne.gov.pl], [www.ekoportal.pl],

••••

••••

•••

•••

10.3. Banki


będzie pochodziło blisko 28 mld euro (w tym ze środków Funduszu Spójności – 77% oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – 23%). Będzie to jed-no z najważniejszych źródeł finansowania przedsięwzięć w ochronie środowiska w Polsce w nowym okresie programowym.

W zakresie ochrony środowiska przewidziano dofinansowanie do dużych in-westycji komunalnych, inwestycji ekologicznych w przedsiębiorstwach, projek-tów ochrony przyrody i bezpieczeństwa ekologicznego, a także edukacji ekolo-gicznej. Wsparcie programu otrzymają zarówno samorządy i przedsiębiorcy, jak również m.in. organizacje pozarządowe, parki narodowe i Lasy Państwowe.

W ramach środowiskowych priorytetów związanych z gospodarką odpadami w projekcie Programu przewidziano:

oś priorytetową 2 – gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi (zmniejszanie udziału odpadów komunalnych składowanych i rekultywacja terenów zdegradowanych);oś priorytetową 5 – ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych (m.in. działania z zakresu edukacji ekologicznej).6

10.4.2. Regionalne programy operacyjne

Każde województwo ma swój regionalny program, który umożliwia finansowa-nie inwestycji w różnych dziedzinach, w tym także działań związanych ze środo-wiskiem naturalnym. Fragment Regionalnego Programu Operacyjny wojewódz-twa podlaskiego, dotyczący zagadnień związanych z gospodarką odpadami za-mieszczono w tabeli 10.1.7

6 Więcej informacji na stronach [www.ekoportal.pl], [www.mos.gov.pl].7 Więcej informacji na temat możliwości finansowania ochrony środowiska w regionach na stronie

Ministerstwa Rozwoju Regionalnego na stronie [www.mrr.gov.pl] zakładka Regiony.

•

•

125

Tabela 10.1. Regionalny program operacyjny województwa podlaskiego na lata 2007-2013

Priorytet Możliwe priorytety Benficjenci

Priorytet 5Rozwój infrastruktury

ochrony środowiska

Cel główny: zachowanie dziedzictwa środowiska naturalnego poprzez in-

westycje infrastrukturalne zmniejszające negatywne

skutki cywilizacji

minimalizujące ilość wytwarzanych odpadów oraz wprowadzające me-todę ich unieszkodliwiania, zarzą-dzania ochroną środowiska i kształ-towania edukacji ekologicznej oraz zmierzające do wzrostu wykorzy-stania niekonwencjonalnych źró-deł energii,projekty z zakresu gospodarowa-nia odpadami, przewidziane w Wo-jewódzkim Planie Gospodarowa-nia Odpadami – instalacje i systemy obsługujące maksymalnie 150 000 mieszkańców,projekty chroniące przed nadzwy-czajny zagrożenie środowiska (stały monitoring obiektów zagrażających środowisku oraz tras przewozu nie-bezpiecznych środków przez teren województwa, wyznaczenie miej-sca do przyjmowania tzw. odpa-dów poakcyjnych), a także o ochro-nie przeciwpożarowej.

•

•

•

jednostki samorządu terytorialnego (JST) i ich jednostki organiza-cyjne,związki, porozumienia i stowarzyszenia JST,jednostki zaliczane do sektora finansów pub-licznych posiadające osobowość prawną,organizacje rządowe,jednostki organiza-cyjne Lasów Państwo-wych,parki narodowe i krajo-brazowe,spółki wodne,przedsiębiorcy

•

••

••

•••

Źródło: [www.ekoportal.pl, www.mrr.gov.pl]

10.4.3. Program LIFE+

Program LIFE jest instrumentem finansowym wspierającym politykę ochrony śro-dowiska Wspólnoty. Głównym celem programu LIFE jest wspieranie działań mają-cych na celu wdrażanie prawa wspólnotowego oraz wzmocnienie polityki w zakre-sie ochrony środowiska, jak również wskazywanie nowych rozwiązań problemów związanych z wdrażaniem i realizacją polityki ochrony środowiska. Program LIFE składa się z trzech tematycznych komponentów:

LIFE – Przyroda;LIFE – Środowisko;LIFE – Kraje Trzecie.

•••

10.4. Fundusze unijne


Środki na gospodarowanie odpadami dostępne są w drugim komponencie i obejmują m.in. działania związane z zapobieganiem, recyklingiem i racjonalną gospodarką strumieniami odpadów.8

10.5. Inne programy i instytucje dysponujące środkami zagranicznymi

Konsekwencją członkostwa Polski w Unii było przystąpienie do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). Tworzy go 25 krajów Unii Europejskiej oraz Nor-wegia, Lichtenstein i Islandia. Polska stała się członkiem EOG na mocy podpisanej Umowy o rozszerzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Jednym z ele-mentów podpisanej umowy było przyznanie Polsce, podobnie jak i pozostałym ówcześnie kandydującym krajom do członkostwa w Unii Europejskiej, środków finansowych w postaci dwóch instrumentów:

Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego;Norweskiego Mechanizmu Finansowego.

Oba mechanizmy zostały objęte jednolitymi zasadami i procedurami oraz podlegają jednemu systemowi zarządzania i wdrażania w Polsce. Funkcję koordy-nującą pełni Ministerstwo Gospodarki i Pracy.

W ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarcze-go i Norweskiego Mechanizmu Finansowego wspierane mogą być działania w za-kresie ochrony środowiska, w tym np. organizacja selektywnej zbiórki odpadów, a następnie zagospodarowanie ich przez odzysk – większość projektów powin-na dotyczyć uzupełnienia systemów gospodarowania odpadami komunalnymi przez zbiórkę i recykling odpadów z urządzeń elektronicznych, sprzętu AGD, od-padów opakowaniowych oraz zagospodarowania odpadów z remontów obiek-tów budowlanych i z przebudowy infrastruktury drogowej. Możliwe jest zgłasza-nie przedsięwzięć dotyczących innych rodzajów odpadów stałych.9

8 Planowana jest kontynuacja Programu pod nazwą LIFE+. Więcej informacji na stronach [www.mos.gov.pl], [www.ekoportal.pl].

9 Dokładniejsze informacje na ten temat na stronach Ministerstwa Środowiska [www.mos.gov.pl] oraz [www.mgip.gov.pl], [www.eog.gov.pl].

••

12�

LITERATURA

Barth J. 2002 BioNet – Biological waste treatment in Europe – technical and market developments http:/www.bionet.net,

Bedkowski J., Wengierek M. 2004 Logistyka odpadów, Wyd. Politechniki Śląskiej, Gliwice

Bilitewski B., Hardtle B., Marek K. 2003 Podręcznik gospodarki odpadami – teoria i praktyka, Wyd. Seidel – Przywecki Sp. Z.O.O., Warszawa

Biogas and More. Systems and Market Overview of anaerobie Digestion, IEA Bioenergy 2001

Chmielewski R. 2000 Unieszkodliwianie odpadów w warunkach fermentacji beztlenowej z wykorzystaniem tzw. pryzm energetycznych na przykładzie Zakładu Unieszkodliwiania Odpadów w Zakurzewie, Zesz. Nauk. WSI. Zielona Góra, nr 122, Inżynieria Środowiska, nr 9,

Dindorf L. 1997 Gospodarka odpadami w małej gminie. Biuro Badań i Wdrożeń Ekologicznych Spółka z o.o. Białystok

Erechmela A. 2006 Projekt polityki ekologicznej państwa, „Środowisko” nr 18 (330)

Fechner I., Przybycin W. 2003 Logistyczne aspekty gromadzenia stałych odpadów komunalnych, Gospodarka komunalna, Systhem Serwis i Abrys, Poznań

Funkcjonowanie gmin w Unii Europejskiej – Kompendium dla gmin wiejskich, ZGW RP, Poznań 2006

Głuszczyński P. 1996 Proekologiczna gospodarka odpadami w gminie, Fundacja Partnerstwo dla Środowi-ska, Kraków

Górski M. 2005 Gospodarowanie odpadami w świetle wymagań prawa wspólnotowego i polskiego prawa wewnętrznego, PZIiTS, Poznań

Jędrczak A., Haziak K. 2001 Fermentacja odpadów komunalnych metodą mokrą, „Przegląd Komunalny” nr 5 (116)

Jędrczak A., Haziak K. 2001 Mechaniczno-biologiczne przetwarzanie odpadów, „Przegląd Komunalny” nr 5 (116)

Jędrczak A., Haziak K. maj 2005 Określenie wymagań dla kompostowania i innych metod biologicznego przetwarzania odpadów, Pracownie Badawczo-Projektowe. EKOSYSTEM. Sp. z o.o., Zielona Góra

Jerzmański J. i in. 2005, Prawo gospodarcze i ochrony środowiska, „Przegląd Komunalny” nr 12

Jurasz F. 1998 Kompleksowa gospodarka odpadami w gminie, Warszawa

Kaczmarzyk G. 1999 Koncepcja gospodarki odpadami w gminach powiatu mikołowskiego i subregionu środ-kowo-południowego, Doradztwo Inwestycyjne i Projektowe Biplan

Kempa E. 1983 Gospodarka odpadami miejskimi, Arkady, Warszawa

Korzeń Z. 2001 Ekologistyka, Biblioteka Logistyczna, Poznań

Krajowy plan gospodarki odpadami M.P. 2003 nr 11, poz. 159

Krajowy plan gospodarki odpadami M.P. 2006 nr 90, poz. 946

Kozłowska B., Zabawa S. 2003 Gminne plany gospodarki odpadami, Informator Gospodarka Odpadami – Wymagania prawne i organizacyjne. Interpretacja obowiązujących przepisów, PZIiTS, Poznań

Kozłowska B. i in. 2006 Wpływ prawa odpadowego na system gospodarki odpadami w: Zarządzanie gospo-darką odpadami. Gospodarowanie w świetle obowiązującego prawa, Poznań

Kuzio Sz. 2007 Odpady azbestowe [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu: www.recykling.pl

Kwasik P. 2007 Spalarnie śmieci jako odpowiedni sposób na utylizacje odpadów [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu: proekologia.pl

Leboda R., Oleszczuk P.2002, Odpady komunalne i ich zagospodarowanie: zagadnienia wybrane, Wyd. Uni-wersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin

Lipińska E. 2003 Gospodarka odpadami, Krosno

Maksymowicz B. 2000 Wybrane elementy procesu programowania gospodarki odpadami stałymi komunal-nymi, Kiekrz

Nikodem W. 2006 Spójność gospodarki energetycznej z gospodarką odpadami w gminie – paliwa formowa-ne, „Energetyka i Ekologia”

12�

Norma Branżowa BN – 89/9103 – 09, dotycząca kompostów otrzymywanych z odpadów miejskich

Norma Branżowa BN- 87/9103 – 04, Unieszkodliwianie odpadów miejskich. Metody oznaczania wskaźni-ków nagromadzenia

d’Obyrn K. & Szalińska E. 2005 Odpady komunalne. Zbiórka, recykling, unieszkodliwianie, Wyd. Politechni-ki Krakowskiej, Kraków

Ochrona Środowiska 2004, 2005 GUS, Warszawa

Oprzędkiewicz J., Stolarski B. 2003 Technologia i systemy recyklingu samochodów, Wyd. Naukowo- Tech-niczne, Warszawa

Plan gospodarki odpadami województwa podlaskieg, Białystok 27 czerwca 2003

Plan gospodarki odpadami województwa 2003 podlaskiego

Poradnik inwestora. Inwestycje komunalne w ochronie środowiska1995, cz.2 – Ochrona wód, Wyd. PROPE-KO Sp. z o.o. Warszawa

Poradnik powiatowe i gminne plany gospodarki odpadami 2002, Ministerstwo Środowiska, Warszawa

Powiatowy program Tychy 2000, Tychy

Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski 2002, Rada Ministrów, 14 maja

Przywarska R. 2001 Segregacja odpadów. Możliwości wykorzystania odpadów komunalnych, w: Strategia go-spodarki odpadami komunalnymi, red. M. Żygadło, PZIiTS, Poznań

Przywarska R., Kotowski W. 2006 Podstawy odzysku, recyklingu i unieszkodliwiania odpadów, Wyższa Szko-ła Ekonomii i Administracji w Bytomiu, Bytom

Rosik– Dulewska Cz. 2005 Podstawy gospodarki odpadami, Warszawa

Rybak W. 2006 Spalanie i współspalanie biopaliw stałych, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław

Sibiga J., Skalmowski K. 1977 Technologia oczyszczania miast, WSziP, Warszawa

Skalmowski K., i in. 2004 Badania właściwości technologicznych odpadów komunalnych, Oficyna Wydawni-cza Politechniki Warszawskiej, Warszawa

Skalmowski i in. 2000-2006, Poradnik gospodarowania odpadami. Podręcznik dla specjalistów i referentów ds. ochrony środowiska, Verlag Dashofer Sp. Z o.o. Warszawa

Staszczyk J. i in. 2006 Zarządzanie gospodarką odpadami. Gospodarowanie w świetle obowiązującego pra-wa, Poznań

Stępniak S. 2004 Systemy materiałowo-konstrukcyjne w projektach składowisk odpadów, „Budowlany Infor-mator Techniczny”, nr 4

Szostak M. 2006 Recykling mieszanin odpadów tworzyw sztucznych, „Recykling” nr 5

Szpadt R. 1978 Techniczno-ekonomiczne kryteria stosowania stacji przeładunkowych odpadów stałych. No-woczesne Systemy Badań i Kontroli Środowiska, Naczelna Organizacja Techniczna, Jelenia Góra

Rabska T. 2001 Analiza skutków prawnych regulacji wprowadzanych przez ustawodawstwo dostosowawcze dla samorządów gminy, powiatu i województwa, UKIE, Warszawa

Urbaniak W. 2000 Tworzywa sztuczne w odpadach – warunki i możliwości wtórnego wykorzystania, Poznań

Wandrasz J. W., Nadziakiewicz J. 1998 Paliwa z odpadów. Helion S.A., Gliwice

Wandrasz J. W. 2003 Podstawy procesów formowania paliw – paliwa formowane. Paliwa z odpadów, t. 4. He-lion S.A., Gliwice

Wandrasz J. W., Wandrasz A. J. 2006 Paliwa formowane. Biopaliwa i paliwa z odpadów w procesach termicz-nych, Wyd. Seidel Przywecki, Warszawa

Żygało M. 2001 Strategia gospodarki odpadami komunalnymi, PZTiIS, Poznań

Żygało M. 2002 Gospodarka odpadami komunalnymi, Wyd. Politechniki Świętokrzyskiej, Kielce

Źródła i zasady finansowania ochrony środowiska w Polsce. Informator 2005 red. A. Świderska, Wyd. Ekono-mia i Środowisko, Białystok

LITERATURA

130

WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH

cytowane akty prawne UE

European Commission. Directorate General Enviornment. Working Document. Biologicaltreatment of biowa-ste – 2nd draft. Brussels, 12 February 2001

Dyrektywa Rady 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów, znowelizowana i rozszerzona przez dyrektywę Rady 91/156/EWG, dyrektywę Rady 91/692/WE, decyzję Komisji 94/3/WE (tzw. Europej-ski Katalog Odpadów) oraz decyzję Komisji 96/350/WE

Dyrektywa Rady 75/439/EWG z dnia 16 czerwca 1975 r. w sprawie usuwania olejów odpadowych znowe-lizowana dyrektywą Rady 87/101/EWG oraz dyrektywą Rady 91/692/EWG

Dyrektywa Rady 86/278/EWG z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony środowiska, a szczególnie gleb, przy stosowaniu osadów ściekowych w rolnictwie znowelizowana dyrektywą Rady 91/692/EWG

Dyrektywa Rady 89/369/EWG z dnia 8 czerwca 1989 r. w sprawie zapobiegania zanieczyszczeniu powie-trza przez nowe zakłady spalania odpadów komunalnych

Dyrektywa Rady 89/429/EWG z dnia 21 czerwca 1989 r. w sprawie zmniejszania zanieczyszczenia powie-trza przez istniejące zakłady spalania odpadów komunalnych

Dyrektywa Rady 91/157/EWG z dnia 18 marca 1991 r. w sprawie baterii i akumulatorów zawierających szkodliwe substancje znowelizowana dyrektywą Komisji 98/101/WE oraz dyrektywa Komisji 93/86/EWG

Dyrektywa Rady 91/689/WE z dnia 12 grudnia 1991 r. w sprawie odpadów niebezpiecznych, znowelizo-wana przez: dyrektywę Rady 94/31/EWG oraz rozszerzona decyzją Rady 94/904 ustanawiająca listę odpa-dów niebezpiecznych zgodnie z art.1 ust. 4 dyrektywy 91/689/EWG

Dyrektywa Rady 94/67/WE z dnia 16 grudnia 1994 r. w sprawie spalania odpadów niebezpiecznych

Dyrektywa Rady i Parlamentu Europejskiego 94/62/WE z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych

Dyrektywa Rady 96/59/WE z dnia 16 września 1996 r. w sprawie usuwania polichlorowanych bifenyli (PCB) i polichlorowanych trifenyli (PCT);

Dyrektywa Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowisk odpadów

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/76/WE z dnia 4 grudnia 2000 r. w sprawie spalania od-padów

Dyrektywa Rady i Parlamentu Europejskiego 2000/53/WE z dnia 18 września 2000 r. w sprawie wraków samochodowych

Dyrektywa Rady i Parlamentu Europejskiego 2002/96/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie nadzoru nad postępowaniem z odpadami zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, w szczególności nad jego odzyskiem

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/66/WE z dnia 6 września 2006 r. w sprawie baterii i aku-mulatorów oraz zużytych baterii i akumulatorów oraz uchylająca dyrektywę 91/157/EWG

Decyzja Komisji 76/431/EWG z dnia 21 kwietnia 1976 r. ustanawiająca Komitet Gospodarki Odpadami

Decyzja Komisji 1999/177/WE ustanawiającą warunki naruszenia dla plastykowych klatek i palet w od-niesieniu do poziomów stężenia metali ciężkich ustanowionych dyrektywą Parlamentu i Rady Europej-skiego 94/62/WE

Decyzja Komisji 94/3/WE z dnia 20 grudnia 1993 r. ustanawiająca listę odpadów zgodnie z art.1 pkt – a dy-rektywy Rady 75/442/EWG w sprawie odpadów

Decyzja Rady 94/904/WE z dnia 22 grudnia 1994 r. ustanawiająca listę odpadów niebezpiecznych zgodnie z art.1 ut. 4 dyrektywy Rady 91/689/EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych

Decyzja Rady 94/575/WE z dnia 20 lipca 1994 r. określająca procedurę kontrolną według rozporządzenia Rady nr 259/93/EWG dla transportu odpadów do niektórych krajów nie będących członkami OECD

Decyzja Rady 97/640/WE z dnia 22 września 1997 r. o uznaniu w imieniu Wspólnoty, poprawki do kon-wencji o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych, jak postano-wiono w decyzji III/1 Konferencji Państw – Stron Konwencji

131

Rozporządzenie Rady 259/93/EWG z dnia 1 lutego 1993 r. w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania od-padów znowelizowane: decyzją Komisji 94/721/WE, decyzją Komisji 96/660/WE, rozporządzeniem Rady 97/120/WE, decyzją Komisji 98/368/WE oraz rozporządzeniem Komisji 98/2408/WE

Rozporządzenie Rady 1420/1999/WE z dnia 29 kwietnia 1999 r. ustanawiające wspólne zasady i procedu-ry stosowane do przesyłania niektórych rodzajów odpadów do niektórych krajów nie będących członka-mi OECD

Rozporządzenie Komisji 1547/1999/WE z dnia 12 lipca 1999 r. określające procedury kontrolne według rozporządzenia Rady 259/93/EWG stosowane do przesyłania niektórych rodzajów odpadów do niektó-rych krajów, do których nie ma zastosowania Decyzja OECD C (92) 39 final

Konwencja Bazylejska o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecz-nych; sporządzona w Bazylei dnia 22 marca 1989 r., (Dz. U.95.19. 88)

cytowane akty prawne polskie

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U.2005.228.1947 z późn. zm.)

Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. 1996.132. 622 z późn. zm.)

Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. 1997. 101.628 z późn. zm.)

Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. 1997. 98. 602, z późn. zm.)

Ustawa z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. 2000. 89. 991, z późn. zm.)

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001.62. 628 z późn zm.)

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. 2001. 62.627 z późn zm.)

Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. 2001. 63. 638 z późn zm.)

Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. 2001. 63. 639 z późn zm)

Ustawa z dnia 30 lipca 2004 r. o międzynarodowym obrocie odpadami (Dz.U. 2004. 191.1956)

Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U. 2005. 25. 202 z późn. zm)

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. 2005. 180. 1495)

Uchwała Rady Ministrów nr 219 z dnia 29 października 2002 r. w sprawie krajowego planu gospodarki od-padami (M. P. 2003. 11.159)

Uchwała Rady Ministrów nr 233 z dnia 29 grudnia 2006 r. w sprawie krajowego planu gospodarki odpa-dami 2010 (M. P. 2006. 90.946)

Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 28 kwietnia 1998 r. w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu (Dz. U. 1998.55. 355)

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 1998 r. w sprawie sposobów bezpiecznego użyt-kowania oraz warunków usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. 1998. 138. 895)

Rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie dopuszczenia wyrobów zawierających azbest do produk-cji lub do wprowadzenia na polski obszar celny (. Dz. U. 1998. 44. 268, z późn. zm.)

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowego spo-sobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania (Dz. U. 60. 616)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. 2001.112.1206)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 7 grudnia 2001 r. w sprawie wzoru sprawozdania o wielkoś-ciach wprowadzonych na rynek krajowy opakowań i produktów, osiągniętych wielkościach odzysku i re-cyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych oraz wpływach z opłat produktowych (Dz. U. 2002. 2.26)


132

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie zakresu informacji oraz wzo-rów formularzy służących do sporządzania i przekazywania zbiorczych zestawień danych (Dz. U. 2001. 152.1737)

Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie rodzajów odpadów, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów, oraz kategorii małych i średnich przedsię-biorstw, które mogą prowadzić uproszczoną ewidencję odpadów (Dz. U. 2001.152.1735)

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 29 stycznia 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów innych niż niebezpieczne oraz rodzajów instalacji i urządzeń, w których dopuszcza się ich termiczne przekształca-nie (Dz. U. 2002. 18. 176)

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 marca 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących prowadze-nia procesu termicznego przekształcania odpadów (Dz. U. 2002.37.339)

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznym ja-kim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U.2002.75.690)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie sporządzania planów gospodar-ki odpadami (Dz. U. 2003. 66.620 z późn. zm.)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2003 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklin-gu odpadów opakowaniowych i poużytkowych (Dz. U. 2003. 104. 982)

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 października 2004 r. w sprawie wykonania niektó-rych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz. U. 2004. 236. 2369)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 maja 2005 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklin-gu odpadów opakowaniowych i poużytkowych, (Dz. U. 2005.103. 872)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2005 r. w sprawie podziemnych składowisk odpadów (Dz. U. 2005.110.935)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 czerwca 2005 r. w sprawie wzorów druków informacji dotyczą-cych bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów (Dz. U. 2005.116.980)

Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w za-kresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. 2005. 216.1824)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U.2006.30.213)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 marca 2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz. U. 2006. 46. 333)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 marca 2006 r. w sprawie odzysku lub unieszkodliwiania odpa-dów poza instalacjami i urządzeniami (Dz. U. 2006. 49.356)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie listy rodzajów odpadów, które posia-dacz odpadów może przekazywać osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym niebędącym przedsię-biorcami, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku (Dz. U. 2006.75.527)

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 12 lipca 2006 r. w sprawie rodzajów odpadów, których zbieranie lub transport nie wymagają zezwolenia na prowadzenie działalności (Dz. U. 2006. 136. 965)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 grudnia 2006 r. w sprawie dokumentów potwierdzających od-rębnie odzysk i odrębnie recykling (Dz. U.2006. 247.1816)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 listopada 2007 r. w sprawie stawek opłat produktowych (Dz. U. 2007. 225.1645)


133

DOKUMENTY ELEKTRONICZNE. TRYB DOSTęPU:

www.paliwadrzewne.pl

www.biopal.com.pl

www.ozee.kape.gov.pl

www.kompogas.ch

www.paze.pl

www.abrys.pl

www.wybicki.net

www.edukacja.pl

www.zgpd7.pl/main.php? w=gsp&dzialid=4&art=8

www.rino-werke.de

www.kompostowniki.pl/kompostowniki.php

www.gwda.pl

www.gross-zerkleinerer.de/polska/maszyny/rozdrabniarki-cztero-walowe-gz.htm

www.stalco.com

www.stalco.com.pl

www.technologia-reci.com

www.mpts.pl

www.abis.pl, www.lewandowski.com.pl, www.poltom.com.pl

www.promag.com.pl

www.ekopromet.com

www.pojemniki.stg.pl

www.otto.com.pl]

www.ekotechsj.pl

www.nfosigw.gov.pl

www.ekofundusz.org.pl

www.bosbank.pl.

www.eib.eu.int

www.ebrd.com

www.hypovereinsbank.com.pl

www.funduszwspolpracy.org.pl

www.mos.gov.pl

www.funduszestrukturalne.gov.pl

www.ekoportal.pl

www.mrr.gov.pl/Regiony

www.mgip.gov.pl

www.eog.gov.pl

www.master.tychy.pl

www.kzg.pl

www.zwiazekgmin.pl

134

www.pgkslupsk.p

www.consul.pl/stacje

www.ekologia-info.pl

www.prsp.com.pl

www.mwm-brzesko.com.pl

www.zrodla.org.pl

www.ellaz.pl

www.wbiis.koszlin

www.muratorplus.pl

SPIS RYSUNKÓW

DOKUMENTY ELEKTRONICZNE. TRYB DOSTęPU:

135

SPIS RYSUNKÓW

Rysunek 3.1. Źródła i rodzaje odpadów komunalnych 24

Rysunek 4.1. Przykładowy formularz do prowadzenia pomiarów w terenie 29

Rysunek 4.3. Schemat przygotowania odpadów do pełnej analizy jakościowej 36

Rysunek 4.4. Schemat „ćwiartowania” pryzmy odpadów w celu poboru jednorodnej próbki do analizy 37

Rysunek 4.6. Prognoza wytwarzania odpadów komunalnych w Polsce do 2018 r. 40

Rysunek 5.1. Pojemniki z tworzywa sztucznego o pojemności 110 l 44

Rysunek 5.2. Pojemnik 1 100 litrowy, stalowy ocynkowany 44

Rysunek 5.3. Kontener o pojemności 7 m3 (KP-7) 45

Rysunek 5.4. Pojemnik 1100 litrowy, lakierowany do selektywnej zbiórki odpadów 45

Rysunek 5.5. Kolorowe worki do segregacji odpadów. 46

Rysunek 5.6. Stelaż na worki do odpadów 46

Rysunek 5.7. Przykładowa osłona śmietnikowa 47

Rysunek 5.8. Samochód do załadunku pojemników 80 – 1 100 dm3 w systemie niewymiennym 51

Rysunek 5.9. Przykłady samochodów do przewożenia i wyładunku kontenerów w systemie wymiennym 52

Rysunek 5.10. Samochód do przewozu surowców wtórnych 52

Rysunek 5.11. Samochód do przewozu surowców wtórnych, odpadów komunalnych i innych ciężkich 52

Rysunek 5.12. Przykłady samochodów do wywozu nieczystości płynnych 53

Rysunek 5.13 Jednostkowe koszty gromadzenia odpadów komunalnych i ich frakcji [zł/Mg] 54

Rysunek 5.14. Jednostkowe koszty transportu [zł/Mg, km] 54

Rysunek 5.15. Schemat stacji przeładunku odpadów komunalnych 55

Rysunek 5.16. Przykładowy widok prasy zagęszczającej odpady 56

Rysunek 5.17. Napełnianie kontenera zagęszczonymi odpadami 57

Rysunek 5.18. System wyrzucania odpadów z kontenera 57

Rysunek 6.1. Pojemniki do segregacji poszczególnych grup odpadów 60

Rysunek 6.2. Kompostownik: a) widok wnętrza kompostownika, b) szczegóły konstrukcyjne 62

Rysunek 6.3. Pojemnik na zużyte baterie 65

Rysunek 6.4. Przykład pojemnika na przeterminowane leki 66

Rysunek 7. 1. Droga od wyselekcjonowanego odpadu do surowca wtórnego 67

Rysunek 9.2. Model przykładowego przetwarzania odpadów z rejonowymi zbiornicami odpadów i zakła-dami przetwarzania odpadów 68

Rysunek 7.3. Linia sortownicza 70

Rysunek 7.4. Rozdrabniarka drewna z odciągiem 71

Rysunek 7.5. Prasy do styropianu EPS 72

Rysunek 7.6. Belownica 73

Rysunek 7.7. Kostki betonowe z komunalnych odpadów niesegregowanych według technologii RECI 74

Rysunek 7.8. Kompostownik, skrzynka na kwiaty i ławka z odpadów tworzyw sztucznych 75

Rysunek 7.9. Przykładowe produkty z makulatury 76

Rysunek 8.1. Przykładowe rozwiązanie nowoczesnego składowiska odpadów 78

Rysunek 8.2. Folia uszczelniająca podłoże składowiska odpadów 79

136

Rysunek 8.3. Przykładowy uproszczony przekrój obudowy korpusu odpadów z wielowarstwowym sy-stemem przekryć ochronno-uszczelniających, odwadniania, odgazowania i rekultywacji – po zamknię-ciu składowiska. 80

Rysunek 8.4. Kompostownia kontenerowa 85

Rysunek 8.5. Biostabilizator MUT- Dano 85

Rysunek 8.6. Pryzma kompostowa przydomowa 86

Rysunek 8.7. Zatoka na odpady 86

Rysunek 8.8. Ekokompostowniki Termo 87

Rysunek 8.9. Pryzma otwarta 87

Rysunek 8.10. Kompostowanie w brykietach 88

Rysunek 8.11. Schemat ideowy biogazowni przydomowej 91

Rysunek 8.12. Przykładowa technologia fermentacji odpadów 92

Rysunek 8.13. Schemat jednostopniowej „suchej” fermentacji mezofilowej odpadów komunalnych w tzw. „pryzmach energetycznych” 93

Rysunek 8.14. Zagospodarowanie gazu składowiskowego uzyskanego w wyniku metalizacji odpadów ko-munalnych 94

Rysunek 8.15. Spalarnia C.P.50 z rekuperatorem do podgrzewania wody i kolumną filtrów (metoda sucha) 95

Rysunek 8.16. Przykładowy schemat spalarni z suchym oczyszczaniem spalin 96

Rysunek 8.17. Brykiet drzewny 97

Rysunek 8.18. Pelety 98

Rysunek 8.19. Kocioł oraz kominki przystosowane do spalania pelet drzewnych 98

Rysunek 9.1. Ogólny model zarządzania 102

Rysunek 9.2. Przykładowa struktura organizacyjna związku gmin 107

Rysunek 9.3. Sugerowana kolejność planowania w zakresie gospodarki odpadami 109

Rysunek 9.4. Przykład działań ekologicznych: a) warsztaty ekologiczne,b) zielone szkoły 116

SPIS RYSUNKÓW

137

SPIS TABEL

Tabela 3.1. Grupy odpadów 26

Tabela 4.1. Ilość zebranych odpadów komunalnychw poszczególnych województwach w 2004 r 31

Tabela 4.2. Wartości wskaźnika nagromadzenia w zależności od wielkości jednostki osadniczej 32

Tabela 4.3. Wartości współczynnika dobowej nierównomiernościnagromadzenia odpadów 33

Tabela 4.4. Szacunkowy skład grupowy odpadów powstałych w województwiepodlaskim na terenach miejskich oraz wiejskich w 2001 r 39

Tabela 4.5. Właściwości nawozowe odpadów 40

Tabela 4.6. Właściwości paliwowe odpadów 41

Tabela 4.7. Objętość nieczystości płynnych wywiezionych w poszczególnychwojewództwach w 2004 r. 42

Tabela 4.8. Charakterystyka nieczystości płynnych42

Tabela 5.1. Systemy gromadzenia odpadów w poszczególnych obszarachfunkcjonalnych 48

Tabela 6.1. Wykaz odpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu odpadów komunalnych 64

Tabela 7.1. Infrastruktura techniczna w recyklingu 71, 72

Tabela 8.1. Przykładowe procesy unieszkodliwiania odpadów 77, 78

Tabela 8.2. Obszary stosowania kompostu z bioodpadów i odpadów zielonych w państwach UE 90

Tabela 8.3. Pozyskiwanie biogazu z wybranych odpadów 91

Tabela 8.4. Wartości opałowe różnych paliw 99

Tabela 8.5. Właściwości biopaliw stałych 99

Tabela 10.1. Regionalny program operacyjny województwa podlaskiego na lata 2007-2013 125

Elżbieta Halina Grygorczuk-Petersons Izabela Anna...

Documents

Transcript of Elżbieta Halina Grygorczuk-Petersons Izabela Anna...