EKSTERNI SEKTOR 07

99

Eksterni sektor

U 2019. godini, prema preliminarnim podacima, deficit tekućeg računa iznosio je 743,6 miliona eura i bio je manji za 6,2% u odnosu na 2018. godinu, što je rezultat povećanja suficita na računu usluga i računu sekundarnog dohotka. U posmatranom periodu zabilježen je i suficit na računu primarnog dohotka od 17 miliona eura, ali je bio manji za 69,1% u odnosu na prethodnu godinu, dok se spoljnotr-govinski deficit nije značajno uvećao. U odnosu na 2018. godinu, na finansijskom računu je povećan neto priliv po osnovu stranih direktnih, portfolio i ostalih investicija.

U 2019. godini došlo je do neznatnog povećanja neravnoteže u međunarodnoj robnoj razmjeni sa ino-stranstvom, usljed rasta uvoza robe. Prema preliminarnim podacima, deficit na računu roba iznosio je 2,1 milijardu eura ili 0,8% više nego u 2018. godini. Ukupan izvoz roba iznosio je 465,5 miliona eura, što predstavlja povećanje od 6,7% čemu je najviše doprinio rast izvoza raznih gotovih proizvoda, elek-trične energije, plute i drveta, drumskih vozila, kao i mesa i prerade mesa. Ukupan uvoz roba iznosio je 2,5 milijardi eura i bio je za 1,8% veći nego prethodne godine, uglavnom zbog rasta uvoza električ-ne energije, medicinskih i farmaceutskih proizvoda, namještaja i djelova, kao i specijalnih mašina za neke industrijske grane.

U posmatranom periodu na računu usluga ostvaren je suficit u iznosu od 1 milijarde eura, što je za 8,9% više nego prethodne godine. Tome je značajno doprinijelo povećanje prihoda od ostalih usluga (22,5%), transporta (za 11,3%) i putovanja-turizma (9,7%), što je rezultiralo rastom ukupnih prihoda od usluga za 8,6% u odnosu na 2018. godinu. Obim razmjene usluga u 2019. godini iznosio je 2,4 mili-jarde eura i za 8,5% je viši nego prethodne godine. Na računima primarnih i sekundarnih dohodaka ostvaren je suficit od 301,3 miliona eura, što je za 5,8% manje nego u 2018. godini usljed većeg odliva po osnovu kompenzacija zaposlenih i ličnih transfera, kao i otplate kamata.

Na računu primarnog dohotka ostvaren je suficit u iznosu od 17 miliona eura i manji je za 69,1% u odnosu na prethodnu godinu, što je posljedica većih rashoda po osnovu isplaćenih kompenzacija zaposlenih i otplate kamata. Na računu sekundarnog dohotka zabilježen je suficit u iznosu od 284,3 miliona eura, što je za 7,3% više nego u 2018. godini.

Na finansijskom računu u 2019. godini, neto priliv stranih direktnih investicija je iznosio 344,7 mi-liona eura ili 6,9% više nego prethodne godine. Ovakvo kretanje rezultat je manjeg odliva po osnovu povlačenja vlasničkih ulaganja i otplate interkompanijskog duga u poređenju sa 2018. godinom. Po osnovu portfolio investicija u posmatranom periodu zabilježen je neto priliv od 297,1 milion eura, dok je na računu ostalih investicija ostvaren neto priliv u iznosu od 555,8 miliona eura. Kretanja na ovom računu karakteriše manje zaduživanje po osnovu uzetih kredita u poređenju sa 2018. godinom.

100

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2019

Tabela 7.155

Platni bilans Crne Gore, u 000 eura55

Naziv stavke 2018. godina 2019. godina Promjena u %

TEKUĆI RAČUN -792.800 -743.620 -6,2

SALDO ROBA I USLUGA -1.112.590 -1.044.894 -6,1

Robe -2.049.173 -2.065.109 0,8

Izvoz, f.o.b. 436.060 465.486 6,7

Uvoz, f.o.b. 2.485.232 2.530.595 1,8

Usluge 936.583 1.020.214 8,9

Prihodi 1.563.258 1.697.774 8,6

Rashodi 626.675 677.560 8,1

Primarni dohodak 54.942 16.977 -69,1

Prihodi 303.712 307.825 1,4

Rashodi 248.770 290.848 16,9

Sekundarni dohodak 264.849 284.297 7,3

Prihodi 342.437 369.000 7,8

Rashodi 77.588 84.702 9,2

KAPITALNI RAČUN 0 105

Prihodi 0 606

Rashodi 0 501

SALDO TEKUĆEG I KAPITALNOG RAČUNA -792.800 -743.515 -6,2

FINANSIJSKI RAČUN, neto -698.119 -881.856 26,3

Neto povećanje finansijske aktive 514.406 148.699 -71,1

Neto povećanje obaveza 1.212.524 1.030.555 -15,0

Direktne investicije, neto -322.484 -344.742 6,9

Neto povećanje finansijske aktive 92.276 59.773 -35,2

Neto povećanje obaveza 414.760 404.515 -2,5

Portfolio investicije, neto -134.994 -297.111 120,1

Neto povećanje finansijske aktive 5.764 30.609 431,0

Neto povećanje obaveza 140.758 327.719 132,8

Finansijski derivati, neto 0 -234

Neto povećanje finansijske aktive 0 -164

Neto povećanje obaveza 0 70

Ostale investicije, neto -442.448 -555.814 25,6

Neto povećanje finansijske aktive 214.558 -257.565

Neto povećanje obaveza 657.006 298.250 -54,6

Rezerve CBCG (promjene) 201.808 316.046 56,6

NETO GREŠKE I OMAŠKE (3-2-1) 94.681 -138.341

Izvor: CBCG

55 Podaci platnog bilansa Crne Gore objavljeni u skladu sa novom metodologijom MMF-a (Priručnik za platni bilans i me-đunarodnu investicionu poziciju, šesto izdanje-BPM6).

101

Eksterni sektor

7.1. Platni bilans

7.1.1. Tekući i kapitalni račun platnog bilansa

Deficit tekućeg računa platnog bilansa posljedica je deficita na računu roba. Ostvareni spoljnotr-govinski deficit od 2,1 milijardu eura ublažen je povećanjem suficita na računu usluga, što je za rezultat imalo smanjenje deficita u razmjeni robe i usluga za 6,1%. Stepen pokrivenosti uvoza izvo-zom roba i usluga u posmatranom periodu izno-sio je 67,4%, što je za 3,2 procentna poena više nego u 2018. godini.

Na računu usluga tokom 2019. godine zabilježena su pozitivna kretanja. U odnosu na 2018. godinu, ostvareni suficit je veći za 8,9%, i to u najvećoj mjeri zahvaljujući povećanju prihoda po osno-vu ostalih poslovnih usluga, usluga transporta i usluga putovanja/turizma. Takođe, ublažavanju deficita tekućeg računa u 2019. godini doprinio je ostvareni suficit na računima primarnog i sekun-darnog dohotka od 301,3 miliona eura.

7.1.1.1. Robna razmjena56

Robna razmjena sa inostranstvom nastav-lja sa trendom rasta, ostvarenom zahvaljujući obostranom rastu izvoza i uvoza roba. U toku 2019. godine, prema preliminarnim podacima MONSTAT-a, robna razmjena Crne Gore sa ino-stranstvom iznosila je 3 milijarde eura, što uka-zuje na porast od 2,1%.

Ukupan izvoz roba prema preliminarnim poda-cima MONSTAT-a, iznosio je 415,5 miliona eura, ostvarivši rast od 15,4 miliona eura, odnosno 3,8%. Ukupna vrijednost uvezenih roba iznosi-la je 2,6 milijardi eura, što ukazuje na porast od 1,8%. Pokrivenost uvoza izvozom roba iznosila je 16%, što predstavlja blagi rast od 0,3 procentna poena u odnosu na prethodnu godinu. Spoljnotr-govinski deficit je bio na nivou od 2,2 milijarde eura, i povećan je za 1,5%.

56 Metodološke napomene: Podaci o spoljnoj trgovini u platnom bilansu Crne Gore prikazani su po specijalnom sistemu trgovine. CBCG vrši prilagođavanje podataka dobijenih od MONSTAT-a za potrebe platnog bilansa u skladu sa metodolo-gijom MMF-a (Balance of Payments Manual, sixth edition, IMF, 2009). Podaci o uvozu i izvozu roba prikazani su po f.o.b-u.

Struktura tekućeg računa, u 000 eura

Grafik 7.1

Izvor: CBCG

Pokrivenost uvoza izvozom u 2019. godini

Grafik 7.2

Izvor: MONSTAT

102

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2019

U izvozu roba dominiraju obojeni metali i električna energija. Posmatrano po kategorijama SMTK57, na rast izvoza najviše je uticao izvoz kategorije mineralna goriva i maziva, čiji je izvoz iznosio 90,3 miliona eura, i veći je za 8,3 miliona u odnosu na 2018. godinu.

U strukturi izvoza SMTK, najviše je izvezeno robe iz kategorije proizvodi svrstani po materijalu (97,2 miliona eura), koji čine 23,4% ukupnog izvoza, zatim slijedi kategorija mineralna goriva i maziva i kategorija sirove materije osim goriva, sa učešćem od 21,7% i 21,5% u ukupnom izvozu, respektivno. U okviru kategorije proizvoda svrstanih po materijalu najzastupljeniji su obojeni metali (aluminijum) u iznosu od 63,2 miliona eura, i gvožđe i čelik (18,5 miliona eura). Izvoz obojenih metala zajedno sa izvozom gvožđa i čelika čini 19,7% ukupnog izvoza. Najveći pad izvoza po kategorijama je zabilježen upravo kod kategorije proizvodi svrstani po materijalu (pad od 9,3%), što je posljedica pada izvoza obojenih metala od 14,6%.

Izvoz kategorije mineralna goriva i maziva je povećan za 10,1%, a najveći udio u ovoj kategoriji pripada električnoj energiji (58,4 miliona eura) i nafti i naftnim derivatima (26,7 miliona eura). Izvoz električ-ne energije bilježi rast od 13,7% u odnosu na 2018. godinu, dok izvoz nafte i naftnih derivata bilježi blagi rast od 2%.

Tabela 7.2

Struktura izvoza roba u 2019. godini, u milionima eura

2018. godina

2019. godina

2018. godina

2019. godina

2019. godina 2018. godina

Hrana i žive životinje 23,7 25,4 5,9% 6,1% 7,2%

Piće i duvan 21,7 23,2 5,4% 5,6% 7,0%

Sirove materije, osim goriva 81,3 89,5 20,3% 21,5% 10,0%

Mineralna goriva i maziva 82,0 90,3 20,5% 21,7% 10,1%

Životinjska i biljna ulja i masti 0,6 0,7 0,1% 0,2% 20,8%

Hemijski proizvodi 29,6 28,9 7,4% 7,0% -2,1%

Proizvodi svrstani po materijalu 107,2 97,2 26,8% 23,4% -9,3%

Mašine i transportni uređaji 35,1 40,5 8,8% 9,7% 15,2%

Razni gotovi proizvodi 12,9 19,9 3,2% 4,8% 54,2%

Proizvodi i transakcije, nigdje nepomenuti 6,1 0,0 1,5% 0,0%

UKUPNO: 400,1 415,5 100% 100% 3,8%

Izvor: MONSTAT

U uvozu roba dominiraju nafta i naftni derivati, kao i drumska vozila. Prema strukturi SMTK najviše je uvezeno roba iz kategorija: mašine i transportnih uređaja (22,2%), hrana i žive životinje (18,2%) i proizvodi svrstani prema materijalu (18,1%). U okviru kategorije mašine i transportni uređaji najviše je uvezeno drumskih vozila u iznosu od 185,2 miliona eura, kao i električnih mašina, aparata i uređaja u iznosu od 108 miliona eura. Uvoz hrane i živih životinja iznosio je 474,3 miliona eura, što predstavlja rast od 7%. U okviru ove kategorije najzastupljeniji su: meso i prerade od mesa u iznosu od 111,7 mili-ona eura i povrće i voće u vrijednosti od 76,3 miliona eura.

57 Standardna međunarodna trgovinska klasifikacija.

103

Eksterni sektor

Povećanju uvoza u 2019. godini najviše je doprinio rast uvoza električne energije za 24,7 miliona eura, kao i medicinskih i farmaceutskih proizvoda za 20,8 miliona eura. Uvoz pogonskih mašina i uređaja iznosio je 16,3 miliona eura (pad od 67,5%), dok je uvoz ostalih transportnih sredstava i opreme izno-sio 8,3 miliona eura, što predstavlja pad od 73,8% u odnosu na 2018. godinu.

Tabela 7.3

Struktura uvoza roba u 2019. godini, u milionima eura

2018. godina

2019. godina

2018. godina

2019. godina

2019. godina 2018. godina

Hrana i žive životinje 443,3 474,3 17,4% 18,2% 7,0%

Piće i duvan 75,0 81,8 2,9% 3,1% 9,1%

Sirove materije, osim goriva 50,2 52,4 2,0% 2,0% 4,4%

Mineralna goriva i maziva 273,4 284,1 10,7% 10,9% 3,9%

Životinjska i biljna ulja i masti 14,0 12,0 0,5% 0,5% -14,7%

Hemijski proizvodi 251,1 274,8 9,8% 10,6% 9,4%

Proizvodi svrstani po materijalu 462,1 471,1 18,1% 18,1% 2,0%

Mašine i transportni uređaji 638,1 577,7 25,0% 22,2% -9,5%

Razni gotovi proizvodi 342,5 372,0 13,4% 14,3% 8,6%

Proizvodi i transakcije, nigdje nepomenuti 3,8 0,0 0,1% 0,0% -99,5%

UKUPNO: 2.553,58 2.600,39 100% 100% 1,8%

Izvor: MONSTAT

Kada govorimo o izvozu po regionima, u 2019. godini glavni spoljnotrgovinski partneri Crne Gore bile su zemlje CEFTA grupacije gdje je izve-zeno 44,7%, zatim zemlje EU sa 38,5%, EFTA sa 1,9% i ostale zemlje sa 14,8%. Najviše roba uvozi se iz EU (48,2%), zatim CEFTA (28,6%) i EFTA (1,5%) i ostale zemlje (21,7%).

Pojedinačno, najveći partneri u izvozu su: Srbija (108 miliona eura), Mađarska (45 miliona eura) i Bosna i Hercegovina (29,8 miliona eura). U uvozu na prvom mjestu je Srbija (500,4 miliona eura), zatim slijede Njemačka (244,1 milion eura) i Kina (221,6 miliona eura).

Robna razmjena po regionima u 2018. i 2019. godini, u milionima eura

Grafik 7.3

Izvor: MONSTAT

104

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2019

Boks 7.1 – Trgovina električnom energijom u Crnoj Gori

Trgovina električnom energijom od 2005. go-dine u prosjeku zauzima 4,3% ukupne robne razmjene. U periodu od 2005. do 2009. godine Crna Gora nije imala evidentiran izvoz elek-trične energije58, dok je najveći uvoz električ-ne energije u tom periodu dostignut 2007. godine i iznosio je 134,5 miliona eura ili 6,5% ukupnog uvoza roba. Izvoz električne energije Crna Gora evidentira od 2010. godine. U perio-du od 2010. do 2019. godine Crna Gora je bila neto uvoznik električne energije, izuzev 2013. i 2018. godine kada je ostvaren suficit od 41,1 milion eura i 14,4 miliona eura respektivno. U 2013. godini Crna Gora ostvarila je najveći izvoz električne energije – 95,6 miliona eura, što čini 25,4% ukupnog izvoza.

U 2019. godini uvoz električne energije je izno-sio 61,7 miliona eura ili 2,4% ukupnog uvoza, što je 66,8% više u odnosu na prošlu godinu. U istom periodu izvoz električne energije iznosi 58,4 miliona eura ili 13,7% više nego prethod-ne godine. Izvoz električne energije u 2019.

58 Ovdje nije obuhvaćena razmjena električne energije između Crne Gore i Srbije, koja se odvijala kroz sistem HE „Piva”. Naime, HE „Piva” je, od 1979. godine do kraja 2013. godine radila u elektroenergetskom sistemu Republike Srbije, sagla-sno Ugovoru o dugoročnoj poslovno-tehničkoj saradnji.

Struktura izvoza i uvoza roba u 2019. godini, po zemljama

Grafik 7.4

Izvor: MONSTAT

Izvor: MONSTAT, Bloomberg

Kretanje izvoza, uvoza i cijene električne energije u periodu 2008–2019. godine

Grafik 1

105

Eksterni sektor

godini čini 14,1% ukupnog izvoza. Ova godina bila je posebno značajna za energetski sektor u Crnoj Gori, prije svega zbog početka rada podmorskog kabla između Italije i Crne Gore, ali i prelaska Elektro-privrede Crne Gore u većinsko državno vlasništvo.

Na kretanje vrijednosti izvoza i uvoza električne energije značajan uticaj ima cijena električne energije. Podaci o kretanju cijena na svjetskom tržištu ukazuju na značajne fluktuacije. Najveće cijene električne energije zabilježene su na početku 2008. godine, dok je nakon 2008. godine zabilježen značajan pad cijena.

Prosječna cijena električne energije 2018. godine iznosila je 64,9 eur/megavat časova, dok je u 2019. godini prosječna cijena iznosila 53,1 eur/megavat časova, što predstavlja pad od 18,2% u odnosu na prethodnu godinu. Ipak, rast izvoza i uvoza električne energije u 2019. godini u odnosu na 2018. godi-nu ostvaren je uprkos padu prosječne cijene u posmatranom periodu.

Osim cijene, značajne determinante izvoznog potencijala električne energije Crne Gore su proizvod-nja i potrošnja električne energije u zemlji. Prema podacima bilansa električne energije Crne Gore od 2005. do 2018. godine, ukupna potrošnja električne energije (uključujući potrošnju sektora energetike i gubitke na mreži) veća je od ukupno proizvedene električne energije, osim u 2013. i 2018. godini. Pomenuto ostvarenje suficita u trgovini električne energije tokom ove dvije godine rezultat je porasta proizvodnje električne energije u Crnoj Gori, uz istovremeni pad potrošnje (grafik 2).

Značajne podsticajne mjere, ali i realizacija investicionih projekata kao rezultat su imale povećanje pro-izvodnih kapaciteta električne energije u Crnoj Gori. S druge strane, posmatrano od 2005. do 2018. godine može se primijetiti trend pada u ukupnoj potrošnji električne energije, što je prije svega, rezul-tat smanjenja proizvodnje u Kombinatu aluminijuma Podgorica (KAP) i Željezari Nikšić, ali i smanjenja gubitaka na mreži. Potrošnja domaćinstava nije se značajno promijenila od 2005. godine i u prosjeku čini 39,4% finalne potrošnje električne energi-je. Prema posljednjim podacima Međunarod-ne agencije za energiju, potrošnja električne energije po glavi stanovnika u Crnoj Gori je u 2017. godini iznosila 5 megavat/časova po sta-novniku, što ne odstupa značajno od prosjeka Evropske unije.

Crna Gora je zbog specifičnosti prenosa elek-trične energije i postojećih prenosnih kapaci-teta najvećim dijelom razmjenjivala električnu energiju sa zemljama regiona (Srbijom, Bo-snom i Hercegovinom, Slovenijom i Češkom). Početak rada podmorskog kabla između Italije i Crne Gore predstavlja značajan potencijal za porast trgovine električnom energijom izme-đu Crne Gore i zemalja Evropske unije, što može promijeniti strukturu trgovinskih par-tnera u narednom periodu. Takođe, realizaci-ja ovog projekta može imati i pozitivan uticaj na tekući račun platnog bilansa povećanjem izvoza električne energije, ali i porastom pri-hoda po osnovu naplate usluga prenosa elek-trične energije. Izvor: MONSTAT

Kretanje proizvodnje i potrošnje električne energije u periodu 2005–2018. godine

Grafik 2

106

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2019

7.1.1.2. Usluge

U međunarodnoj razmjeni usluga Crna Gora je u 2019. godini ostvarila suficit u iznosu od jedne mili-jarde eura, koji je za 8,9% veći u odnosu na prethodnu godinu. Ostvareni suficit rezultat je značajnijeg povećanja prihoda od rashoda po ovom osnovu. Ovakav trend, u najvećoj mjeri, rezultat je povećanja prihoda od ostalih poslovnih usluga, usluga transporta i usluga putovanja-turizma. Takođe, u posma-tranom periodu značajno su se smanjili rashodi po osnovu telekomunikacionih, računarskih i infor-matičkih usluga. Ukupan obim razmjene usluga u 2019. godini iznosio je 2,4 milijarde eura, što je za 8,5% više nego prethodne godine.

Ukupni prihodi od usluga iznosili su 1,7 milijardi eura ili 8,6% više u odnosu na prethodnu godinu. Najveći prihodi ostvareni su u oblasti putovanja-turizma (1,1 milijardu eura), zatim u oblasti tran-sporta (352,8 miliona eura), ostalih poslovnih usluga (111,1 milion eura) i telekomunikacionih, raču-narskih i informatičkih usluga (56,3 miliona eura).

U 2019. godini rashodi od usluga iznosili su 677,6 miliona eura i bili su za 8,1% veći u odnosu na prethodnu godinu. U strukturi rashoda najveće učešće imaju rashodi ostvareni po osnovu tran-sporta u iznosu od 295,4 miliona eura ili 43,6%. Zatim slijede rashodi ostvareni po osnovu osta-lih poslovnih usluga koji su iznosili 153,6 miliona eura i činili su 22,7% ukupnih rashoda. U okviru ove grupe usluga najveći rashodi ostvareni su po osnovu profesionalnih i konsalting usluga u izno-su od 97,3 miliona eura, kao i raznovrsnih teh-ničkih, trgovinskih i ostalih poslovnih usluga u iznosu od 41,6 miliona eura.

Na računu transportnih usluga u 2019. godini ostvaren je suficit u iznosu od 57,3 miliona eura i manji je za 10,6% u odnosu na prethodnu godi-nu. Transportni prihodi su iznosili 352,8 miliona eura i bili su veći za 11,3%. Najveći prihodi ostva-reni su u oblastima transporta cjevovodima i pre-nosa električne energije (28,8%), vazdušnog sao-braćaja (21,6%), pomorskog saobraćaja (18,8%) i drumskog saobraćaja (15,2%). Prihodi ostvareni po osnovu prenosa električne energije iznosili su 101,5 miliona eura i bili su 18,8% veći u odnosu na prethodnu godinu. Prihodi u vazdušnom sao-braćaju iznosili su 76,3 miliona eura, što je za 5% više nego prethodne godine. Prihodi ostvareni u pomorskom saobraćaju iznosili su 66,2 miliona eura ili 10% više nego prethodne godine, dok je prihod ostvaren u drumskom saobraćaju iznosio 53,8 miliona eura i bio je manji za 10,7% nego u 2018. godini.

Struktura prihoda od usluga u 2019. godini

Struktura rashoda od usluga u 2019. godini

Grafik 7.5

Grafik 7.6

Izvor: CBCG

Izvor: CBCG

107

Eksterni sektor

Ukupni transportni rashodi iznosili su 295,4 miliona eura i za 16,8% su veći u odnosu na 2018. godinu. Najveći rashodi ostvareni su po osnovu drumskog saobraćaja, transporta cjevovodima i prenosa elek-trične energije, vazdušnog i pomorskog saobraćaja. Rashodi u oblasti drumskog saobraćaja iznosili su 97,4 miliona eura, što je manje za 7,6% u poređenju sa prethodnom godinom. U oblasti transporta električne energije rashodi su iznosili 92 miliona eura i za 21,6% su bili viši u odnosu na 2018. godinu. Rashodi po osnovu vazdušnog saobraćaja su iznosili 44,8 miliona eura (povećanje od 41,5%), dok su se rashodi po osnovu pomorskog saobraćaja povećali za 31,2% u odnosu na 2018. godinu i iznosili su 25,7 miliona eura.

U 2019. godini procijenjeni prihodi od putovanja/turizma iznosili su 1,1 milijardu eura i povećani su 9,7%, dok su rashodi po istom osnovu iznosili 52 miliona eura i manji su za 10,4% u odnosu na pret-hodnu godinu. Ovakva kretanja doprinijela su ostvarenju suficita na računu putovanje-turizam koji je iznosio jednu milijardu eura.

U posmatranom periodu na računu građevinskih usluga ostvaren je ukupan prihod u iznosu od 37,4 miliona eura, što predstavlja pad od 18,7% u odnosu na 2018. godinu. Istovremeno, rashodi po osnovu angažovanja nerezidenata u oblasti građevinarstva u posmatranom periodu iznosili su 38,6 miliona eura, što predstavlja povećanje od 1,1%. Ovakav trend prihoda i rashoda po osnovu građevinskih uslu-ga uslovio je stvaranje deficita na računu građevinskih usluga u 2019. godini od 1,2 miliona eura, dok je na ovom računu u prethodnoj godini ostvaren suficit od 7,9 miliona eura.

Prihodi po osnovu ostalih poslovnih usluga iznosili su 111,1 milion eura, od čega je najveći dio prihoda ostvaren po osnovu pružanja raznih poslovnih, profesionalnih i konsalting usluga u iznosu od 68,8 miliona eura. Rashodi po osnovu ostalih poslovnih usluga iznosili su 153,6 miliona eura, što je rezulti-ralo ostvarenjem deficita na ovom podračunu u iznosu od 42,4 miliona eura, što predstavlja povećanje za 8,5% u odnosu na 2018. godinu.

Transportni prihodi u 2018/2019. godini, u 000 eura

Transportni rashodi u 2018/2019. godini, u 000 eura

Grafik 7.7 Grafik 7.8

Izvor: CBCG Izvor: CBCG

108

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2019

7.1.1.3. Primarni dohodak

U 2019. godini na računu primarnog dohotka ostvaren je suficit u iznosu od 17 miliona eura, što je za 69,1% manje u odnosu na 2018. godinu. Ovakvo kretanje je posljedica povećanja odliva po osnovu kompenzacija zaposlenima i kamata.

Prihodi ostvareni po osnovu primarnog dohotka iznosili su 307,8 miliona eura, što je za 1,4% više nego u 2018. godini. Najveći dio prihoda čine kompenzacije zaposlenih u iznosu od 282,6 miliona eura. Pri-hodi po osnovu dohotka od međunarodnih ulaganja iznosili su 25,2 miliona eura, od čega se najveći dio odnosio na direktne investicije u iznosu od 13,4 miliona eura. Priliv po osnovu kamata iznosio je 13,8 miliona eura i za 10,8% je manji nego prethodne godine.

Rashodi po osnovu primarnog dohotka u 2019. godini iznosili su 290,8 miliona eura (rast za 16,9%), od čega se najveći dio odnosio na rashode od međunarodnog ulaganja (224,1 milion eura), dok se 66,8 miliona eura odnosilo na rashode po osnovu kompenzacija zaposlenih. Od ukupnih rashoda po osnovu međunarodnih ulaganja, na otplatu kamata odnosilo se 166,1 milion eura, što je povećanje od 31% u poređenju sa 2018. godi-nom.

7.1.1.4 Sekundarni dohodak

Suficit na računu sekundarnog dohotka iznosio je 284,3 miliona eura, što je za oko 7,3% više nego prethodne godine. Povećanje suficita na računu sekundarnog dohotka rezultat je većeg vrijedno-snog povećanja prihoda od rashoda u poređenju sa prethodnom godinom.

Priliv po osnovu sekundarnog dohotka u 2019. godini iznosio je 369 miliona eura, ili 7,8% više nego prethodne godine. U strukturi priliva, 308,9 miliona eura odnosilo se na ostale sekto-re, dok se na sektor države odnosilo 60,1 milion eura. Od ukupnog priliva transfera ostalih sekto-ra, po osnovu ličnih transfera iz inostranstva je ostvareno 239,4 miliona eura, što je za 4,9% više u odnosu na prethodnu godinu. Priliv po osnovu ostalih tekućih transfera iznosio je 69,6 miliona eura, što je za 2,3% više u odnosu na 2018. go-dinu.

Struktura prihoda po osnovu faktorskih dohodaka u 2019. godini

Grafik 7.9

Izvor: CBCG

Kretanja na računu sekundarnih dohodaka, u 000 eura

Grafik 7.10

Izvor: CBCG

109

Eksterni sektor

Tokom 2019. godine transferi u inostranstvo iznosili su 84,7 miliona eura, što je za 9,2% više u odnosu na 2018. godinu. Na sektor države odnosilo se 11,4 miliona eura, dok se 73,3 miliona eura odnosilo na ostale sektore. Odliv novčanih sredstava po osnovu ličnih transfera iznosio je 43,4 miliona eura, što je za 8,9% više nego prethodne godine, dok je odliv po osnovu ostalih tekućih transfera iznosio 29,9 miliona eura.

7.1.2. Finansijski račun

Na finansijskom računu u 2019. godini ostvaren je veći neto priliv kapitala u odnosu na 2018. godinu, usljed ostvarenog povećanja neto priliva po osnovu direktnih, portfolio i ostalih investicija. Neto priliv kapitala iznosio je 881,9 miliona eura.

Neto priliv SDI u 2019. godini iznosio je 344,7 miliona eura, što predstavlja povećanje od 6,9% u poređenju sa 2018. godinom. Ovakvo kretanje rezultat je povećanja priliva po osnovu interkom-panijskog duga, kao i smanjenje ukupnog odliva u poređenju sa prethodnom godinom. Ukupan priliv SDI je iznosio 769,9 miliona eura.

U posmatranom periodu ostvaren je rast priliva po osnovu dužničkih ulaganja, dok je priliv po osnovu vlasničkih ulaganja manji u odnosu na prethodnu godinu. U strukturi ukupnog priliva, vlasnička ulaganja su iznosila 412,3 miliona eura (pad od 20,7%), dok je priliv u formi interkom-panijskog duga iznosio 321,7 miliona eura i bio je veći za 7,2% u poređenju sa 2018. godinom. U strukturi vlasničkih ulaganja investicije u kom-panije i banke iznosile su 242,3 miliona eura (pad za 28,1%), dok su ulaganja u nekretnine iznosila

Struktura finansijskog računa po kategorijama investicija, u 000 eura

Grafik 7.11

Izvor: CBCG

Ukupan priliv stranih direktnih investicija, u hiljadama eura

Grafik 7.12

Izvor: CBCG Izvor: CBCG

Struktura ukupnog priliva stranih direktnih investicija u 2019. godini

Grafik 7.13

110

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2019

170 miliona eura i bila su manja za 6,9% u odnosu na 2018. godinu. Priliv po osnovu povlačenja ulaga-nja rezidenata iz inostranstva iznosio je 35,9 miliona eura.

Ukupan odliv po osnovu stranih direktnih investicija iznosio je 425,2 miliona eura, što je za 20,6% manje nego 2018. godine. Odliv po osnovu ulaganja rezidenata u inostranstvo iznosio je 95,7 miliona eura, dok su povlačenja sredstava nerezidenata investiranih u našu zemlju iznosila 329,5 miliona eura.

Neto priliv po osnovu portfolio investicija u 2019. godini iznosio je 297,1 milion eura, što je značajno više nego 2018. godine, kada je na ovom računu zabilježen neto priliv od 135 miliona eura. Ovakav trend rezultat je ostvarenog priliva po osnovu emisije euroobveznica od 488 miliona eura, što je samo 2,3% manje nego u 2018. godini, dok je odliv po istom osnovu značajno manji (53,3%). Analiza struk-ture priliva i odliva po osnovu portfolio investicija pokazuje da je udio dužničkih hartija od vrijednosti značajniji od udjela vlasničkih hartija od vrijednosti. Na dužničke instrumente u posmatranom peri-odu odnosi se 96,2% priliva i 91,3% odliva po osnovu portfolio investicija.

Na računu ostalih investicija zabilježen je neto priliv u iznosu od 555,8 miliona eura, što je za 25,6% više nego u prethodnoj godini. Kretanja na ovom računu karakteriše značajno manje zaduživanje države po osnovu uzetih kredita u inostranstvu u poređenju sa 2018. godinom. Takođe, u posmatra-nom periodu priliv po osnovu uzetih kredita od strane ostalih sektora iznosio je 325 miliona eura, što je 3,3% manje nego u 2018. godini. Istovremeno je odliv po osnovu otplate glavnice ostalih sektora iznosio 142,9 miliona eura, ili za 28,6% manje nego u 2018. godini. Obaveze banaka po osnovu uzetih kredita su se povećale u odnosu na prethodnu godinu, uz istovremeno smanjenje depozita banaka u inostranstvu.

Na kraju 2019. godine, novčana sredstva Centralne banke na inoračunima i u trezoru bila su veća za 316 miliona eura u odnosu na 31. decembar 2018. godine.