IZVJEŠTAJ GLAVNOG EKONOMISTE II KVARTAL 2009. · PDF fileTekući račun platnog bilansa...

IZVJEŠTAJ GLAVNOG EKONOMISTE II KVARTAL

2009. GODINE

Podgorica, 2009. godine

IZDAVAČ: Centralna banka Crne Gore Bulevar Svetog Petra Cetinjskog 6 81000 Podgorica Telefoni: 020 665 331 Fax: 020 665 336

WEB ADRESA: http://www.cb-cg.org

SAVJET CENTRALNE BANKE: Mr Ljubiša Krgović, predsjednik Mr Milojica Dakić Petar Drakić Mr Velibor Milošević Krunislav Vukčević Radmila Savićević Prof. dr Franjo Štiblar

PRIPREMA: Glavni ekonomisat dr. Nikola Fabris, Direkcija za monetarnu politiku i fiskalna istraživanja, Direkcija za platni bilans i realni sektor

U izvještaju je uključen i prilog koji priprema Direkcija za međunarodnu saradnju i EI

GRAFIČKI UREDNIK: Andrijana Vujović

Molimo korisnike ove publikacije da prilikom korišćenja podataka iz Izvještaja obavezno navedu izvor

SADRŽAJ

MAKROEKONOMSKA KRETANJA 7

1. REALNI SEKTOR 9

1.1. Bruto domaći proizvod 111.2. Djelatnosti 111.3. Cijene 171.4. Tržište rada 20

2. MONETARNA KRETANJA 23

2.1. Likvidnost banaka 252.2. Agregatni bilans stanja banaka 262.3. Aktivne kamatne stope 332.4. Pasivne kamatne stope 352.5. Obavezna rezerva banaka 372.6. Mikrokreditne finansijske institucije 38

3. TRŽIŠTE KAPITALA 41

4. FISKALNI SEKTOR 51

4.1. Konsolidovana javna potrošnja 534.2. Budžet Crne Gore i državnih fondova 534.3. Lokalna samouprava 564.4. Državni fondovi 58

5. DRŽAVNI DUG 59

5.1. Unutrašnji dug 615.2. Spoljni dug 635.3. Projekcija i održivost državnog duga 65

6. EKSTERNI SEKTOR 67

6.1. Tekući račun platnog bilansa 706.2. Račun kapitalnih i finansijskih transakcija 80

7. MEĐUNARODNA EKONOMIJA 83

7.1. Konjukturna kretanja 867.2. Evropska Unija (EU) 877.3. Zemlje u razvoju 897.4. Kamatne stope 907.5. Kretanje deviznih kurseva 91

8. NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI 93

9. PRILOZI 97

Pregled makroekonomskih pokazatelja

* Procjena Ministarstva finansija (EFP 2008-2011) za 2008. i Analiza ostvarenja ekonomske politike Crne Gore za prvo polugođe 2009. godine** Preliminaran podatak za prvih šest mjeseci 2009. godine*** Od januara 2009. jedina mjera inflacije **** Tekući prihodi i izdaci Budžeta, državnih fondova i lokalne samouprave.

2008. VI 2009. %

REALNI SEKTORBDP (u tekućim cijenama, u milionima eura)* 3.339,0 1589,3

Industrijska proizvodnja (u odnosu na isti period prethodne godine) -2,0% -20.2%Šumarstvo (u odnosu na isti period prethodne godine) 6.6% -8,2Građevinarstvo (u odnosu na isti period prethodne godine-mjereno efektivnim časovima)** 20,7% -14,3

ZaposlenostBroj zaposlenih 169.160 178.839Broj nezaposlenih 28.366 27.113

Stopa inflacije (u odnosu na decembar prethodne godine)Troškovi života 7,2% Potrošačke cijene *** 6,9% 1.2%Cijene na malo 7,3%

Prosječna zarada za šest mjeseci (EUR-bez poreza i doprinosa) 416 466 12,0MONETARNI SEKTOR (u milionima eura)M11Ukupni depoziti 1.990,6 1.757,1 -11,7

Depoziti privrede 589,5 440,6 -25,3Depoziti države 192,6 158,5 -17,7

Centralna vlada 29,9 39,0 30,6Institucije i agencije centralne Vlade 40,1 43,6 8,7Fondovi i opštine 122,7 75,9 -38,1

Depoziti finansijskih institucija 193,6 246,8 27,5Depoziti stanovništva 856,4 750,3 -12,4Depoziti - ostalo 158,5 160,9 1,5

Ukupni krediti 2.797,6 2.633,8 -5,9Krediti privredi 1.657,0 1540,4 -7,0Krediti državi 30,3 47,0 55,4

Centralna vlada 5,1 0,1 -98,1Institucije i agencije centralne Vlade 1,1 1,2 11,0Fondovi i opštine 24,1 45,8 90,0

Krediti bankama i finansijskim institucijama 24,1 17,1 -28,9Krediti stanovništvu 1.037,6 975,6 -6,0Krediti - ostalo 48,7 53,7 10,3

TRŽIŠTE NOVCA I KAPITALAPromet na berzama (u milionima eura) 160,3 9,6NEX berza 82,95 3,8Montenegro berza 77,4 5,8

Berzanski indexi NEX20 10.002,9 14.178,9 41,7NEX PIF 5.844,6 7.998,3 36,8MOSTE 469,5 730,6 55,6Prosječna kamatna stopa na 28-dnevne državne zapise, poslednjaProsječna kamatna stopa na 56-dnevne državne zapise, poslednjaProsječna kamatne stope na 91-dnevne državne zapise, poslednjaProsječna kamatna stopa na 182-dnevne državne zapise, poslednja 4,43%

FISKALNI SEKTOR (u milionima eura)Tekući prihodi**** 1.515,4 586,5Izdaci***** 1.464,5 572,1Suficit/deficit 50,9 14,4Eksterni državni dug bez javnih preduzeća (u milionima eura) 481,7 553,3Unutrašnji državni dug bez javnih preduzeća (u milionima eura) 413,0 450,3EKSTERNI SEKTOR

Saldo tekućeg računa (u milionima EUR) -1.005,66 -393,84Trgovinski bilans -1.489,60 -466,12Bilans usluga 403,08 45,01

%pokrića trgovinskog deficita sa ostalim saldima 32,49 15,51Saldo tekućeg računa u % od BDP -30,12 -24,78

7

MAK

ROEK

ON

OM

SKA

KRET

ANJA

MAKROEKONOMSKA KRETANJA

Prvu polovinu ove godine su obilježili nepovoljni tren-dovi, jer su se efekti Globalne finansijske krize u velikojmjeri prenijeli na Crnu Goru. U padu je bio nivo BDP-a, kao i njegove najvažnije komponente industrijska pro-izvodnja, šumarstvo, gradjevinarstvo, saobraćaj, turi-zam, a prisutne su teškoće i u javnim finansijama. Kaopozitivne trendove mogli bismo izdvojti opadanje stope inflacije, deficita tekućeg računa platnog bilansa, rastpriliva stranih direktnih investicija i rast zaposlenosti. Ipak, kada govorimo o nepovoljnim trendovima treba konstatovati da oni nisu samo crnogorska specifičnost,već da su bili karakteristični i za većinu drugih zema-lja regiona. Na globalnom nivou su vidljivi prvi znaci oporavka ekonomija najrazvijenijih privreda, što će svakako uticati i na crnogorsku privredu. Stoga nije nerealno očekivati blago poboljšanje stanja u drugoj polovini godine, a naročito ukoliko započne gradnja auto-puta, uspješno se završi dokapitalizacija EPCG i treći kvartal donese bolju turističku posjetu.

Inflacija mjerena indeksom potrošačkih cijena u prvihšest mjeseci ove godine je iznosila 1,2%, a godišnja sto-pa inflacije je iznosila 2,8%. Ova pozitivna tendencijaje u velikoj mjeri i prateća posljedica Globalne finan-sijske krize. Bazična stopa inflacije je bila nešto viša igodišnja stopa na kraju juna je iznosila 4%. Iako je re-alno očekivati nešto viši rast cijena u drugoj polovini godine, stopa inflacije u ovoj godini ne bi trebalo dapredstavlja problem.

Likvidnost banaka je blago poboljšana u odnosu na kraj godine, ali je i dalje značajno lošija u odnosu na jun prethodne godine. Ipak, sve banke osim jedne imaju dnevnu i dekadnu likvidnost višu od propisanog mi-nimuma. U drugom kvartalu je rješeno pitanje „krize povjerenja“ u bankarski sistem i o tome nam svjedoči

rast štednje stanovništva u junu. Pad depozita privrede nije posljedica nepovjerenja, već pogoršane likvidnosti i teškoća sa kojima se suočava privreda. Naša anketa medju bankama je pokazala da je od ukupnog iznosa smanjenih depozita, čak 83% iskorišćeno za otplatu kredita. To znači da taj novac nije otišao iz banaka, već je iskorišćen za otplatu kredita, jer privreda nije imala druge izvore sredstava da izmiri svoje kreditne obaveze prema bankama. U bankarskom sistemu je prisutan pad tržišne koncentracije, što je pokazatelj pojačane konkurencije u ovom segmentu crnogor-ske privrede.

Aktivna prosječna ponderisana efektivna kamatna sto-pa na kraju juna je iznosila 9,38% i bila je niža za 0,02 procentna poena u odnosu na kraj godine, odnosno viša za 0,15 procentnih poena u odnosu na kraj juna prethodne godine. Stoga se može zaključiti da su ka-matne stope uglavnom stabilne uz manje oscilacije. U porastu su kamatne stope na kratkoročne kredite, dok su u padu kamatne stope na dugoročne kredite. Stoga se može izvući zaključak da su pod utcajem tre-nutnih teškoća povećane kamatne stope za kratkro-čno finansiranje, dok nam pad dugoročnih kamatnihstopa ukazuje da se po okončanju krize može očeki-vati nastavak tendencije opadanja kamatnih stopa. Kamatne stope na kredite odobrene fizičkim licima,iako su u padu, i dalje su više u odnosu na kamatne stope odobrene privredi.

Pad industrijske proizvodnje u prvih šest mjeseci u odnosu na isti period prethodne godine je iznosio 20%. Ovo je najniža polugodišnja stopa u poslednjih petnaest godina. Problemi su uglavnom skoncentrisa-ni u pojedinim granama preradjivačke industrije po-put: metalske industrije, tekstilne industrije, drvnoj

8

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

industriji, industriji gume i plastičnih masa i dr. Pro-blemi u metalskoj industriji su „povukli“ i nizak nivo proizvodnje u oblasti rudarstva. Rast je zabilježen u proizvodnji električne energije, hemijskoj industriji i prehrambenoj industriji.

U prvih šest mjeseci Crnu Goru je posjetilo 7,3% ma-nje turista, odnosno broj ostvarenih noćenja je bio niži za 9,1%. Globalna finansijska kriza je u velikojmjeri pogodila svjetske turističke tokove, tako da se to moralo osjetiti i u Crnoj Gori, iako se može očekiva-ti blago poboljšanje stanja u trećem kvartalu. Ono što je pozitivno to je da će gotovo sva turistička preduze-ća i hoteli „pregurati“ ovu godinu, iako se na početku godine većina nalazila u vrlo nezavidnoj situaciji. Iz problema pristunih ove godine, treba izvući pouke i pripremiti se na vrijeme da sledeća turistička sezona bude uspješna.

Pad aktivnosti u oblasti šumarstva je iznosio 8%, a u padu su i svi vidovi saobraćaja. Prema peliminarnim podacima vrijednost izvršenih radova u oblasti gra-djevinarstva je bila niža za 21%, a nivo aktivnosti u ovom sektoru mjeren efektivnim časovima rada je bio niži za 14%.

Pozitivne tendencije su zabilježene na tržištu rada, gdje je broj zaposlenih u prvih šest mjeseci povećan za 5,3% u odnosu na isti period prethodne godine. Broj nezaposlenih je bio niži za 7%. Iako je Crna Gora jedna od rijetkih zemalja koja je uspjela da u uslovi-ma krize poveća zaposlenost, nije nerealno očekivati promjenu ovog trenda u drugoj polovini godine, na-ročito ukoliko dodje do rješavanja viška zaposlenih u metalskoj industriji i rudarstvu.

U prvih šest mjeseci zarade su porasle za 9,8%, a zarade bez poreza i doprinosa za 15,6%. Iako je ova tendencija značajna imajući u vidu nivo životnog standarda, ona ipak daje i odredjenu dozu zabrinutosti. Naime, u uslo-vima kada opada BDP i nivo ekonomske aktivnosti rast zarada znači smanjenje konkurentnosti domaće privre-de, rast troškova i otežani položaj privrede, koja je već u velikoj mjeri pogodjena posljedicama krize.

Deficit tekućeg računa platnog bilansa je u opadanju.Pod uticajem Globalne finansijske krize došlo je i dosmanjenja uvoza (39%) i do smanjenja izvoza (38%). Deficit tekućeg računa platnog bilansa za prvih šest meseci je iznosio 393,8 miliona eura i bio je za 41% manji od prošlogodišnjeg. Iako je izvjesno da ćemo ove godine imati značajno povoljniju situaciju nego prethodnih godina deficit će i dalje biti visok i na kra-ju godine će najvjerovatnije iznositi izmedju 15% i 20% BDP-a. Struktura izvoza je i dalje nepovoljna i u njemu dominiraju sirovine i proizvodi niskog stepena obrade. To može značiti da se nakon okončanja Glo-balne finansijske krize mogu ponovo javiti problemisa visokim deficitom robne razmjene.

Strane direktne investicije su i dalje visoke i u prvih šest mjeseci neto priliv stranih direktnih investicija je iznosio 323,5 miliona eura ili 1% više od prošlogodi-šnjeg nivoa. Po svemu sudeći ove godine će biti pre-mašen prošlogodišnji rekordni priliv stranih direktnih investicija. Time bi Crna Gora bila jedna od rijetkih zemalja, u svjetskim razmjerama, koja bi uspjela da u uslovima krize poveća priliv stranih direktnih investi-cija. Sa druge strane nažalost pod uticajem krize por-tfolio investitori se povlače, tako da po ovom osnovu postoji odliv kapitala.

Kada je u pitanju tržište kapitala teško je izvesti bilo kakve „čvrste“ zaključke pošto je na stanje na ovom segmentu tržišta dominantno uticala jedna krupna transakcija. Imajući u vidu vrlo niske cijene akcija ve-ćine preduzeća, kao i postepeni oporavak globalnih berzi, realno je očekivati u narednom periodu poste-peno poboljšanje stanja na ovom tržištu. U regionu gotovo sve berze su suočene sa padom prometa, ali i sa rastom berzanskih indeksa, što ukazuje na bla-gi optimizam, ali i na još uvek nestabilnu situaciju na ovom tržištu.

REALNI SEKTOR1

11

REAL

NI S

EKTO

R

1.1. Bruto domaći proizvod

Prema podacima Ministarstva finansija CG, za prvih šest mjeseci2009. godine, ostvaren je bruto domaći proizvod u iznosu od 1589,3 miliona eura, što predstavlja pad od 3,5% u odnosu na isti period prethodne godine. Negativna kretanja su zabilježena u gotovo svim djelatnostima koja opredjeljuju kretanje BDP-a. Veliki pad u prvih šest mjeseci bilježe industrijska proizvodnja i skoro svi segmenti saobraćaja. Smanjen je obim aktivnosti u šumarstvu i građevinarstvu, a smanjen je i broj dolazaka i no-ćenja turista.

I – VI 2009. Realna stopa

BDP 1589,3 -3,5

Tabela br. 1.1 - Procijenjeni bruto domaći proizvod (u milionima eura)

Izvor: Ministarstvo finansija

Pad ekonomskih aktivnosti tokom prvih šest mjeseci nije, još uvijek, u značajnoj mjeri uticalo na kretanja i pokazatelje tržišta rada. Ovaj period karakteriše povećan broj zaposlenih za 5,3% u odnosu na isti period prethodne godine, kao i smanjen broj nezaposlenih za 7%. Zbog negativnih privrednih kretanja mo-guće su promjene ove tendencije do kraja godine.

1.2. Djelatnosti

1.2.1. Industrijska proizvodnja

U prvih šest mjeseci 2009. godine u odnosu na isti period pret-hodne godine zabilježen je pad industrijske proizvodnje od 20,2%. Evidentni problemi u sektoru prerađivačke industrije, posebno u oblasti koja se odnosi na proizvodnju osnovnih metala

Grafik br. 1.1 – Industrijska proizvodnja,godišnja stopa

Izvor: Monstat

(proizvodjna aluminijuma) su u najvećoj mjeri uticali na ovakav pad ukupne industrijske proizvodnje. Tome treba dodati smanje-nu proizvodnju (u pojedinim mjesecima i prekid proizvodnje) u podsektoru vađenja ostalih sirovina i materijala, što je na kraju rezultiralo visokom negativnom stopom. U periodu posljednjih petnaest godina ovo je najniža zabilježena stopa. Stope ispod -10% za period od šest mjeseci (u odnosu na uporedni period prethodne godine) zabilježene su u 1995. godini (-16,7%), u 2002. godini (-10,9%) i 1994. godini (-10,6%). Porast proizvo-dnje zabilježen je samo u sektoru proizvodnje električne ener-gije, gasa i vode za 28,1%.

Tokom prvih šest mjeseci ove godine, u odnosu na isti period prethodne, zabilježen je pad u devet podsektora prerađivačke industrije, koji inače čine 54,6% ukupne industrijske proizvodnje. Posmatrano po pojedinim podsektorima najveći pad je zabilježen u podsektoru proizvodnja tekstila i tekstilnih proizvoda za 91,3%, zatim podsektoru prerađivačka industrija, ostala (-63,6%), pre-rada drveta i proizvodi od drveta (-49,3), proizvodnja proizvoda od gume i plastičnih masa (-46%), proizvodnja osnovnih metala

12

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

i metalnih proizvoda (-44,6%), proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih minerala (-40,8%), proizvodnja kože i predmeta od kože (-15%), proizvodnja saobraćajnih sredstava (-11%) i pro-izvodnja mašina i uređaja, ostala (- 0,3%).

Višemjesečni problemi koji prate poslovanje KAP-a odrazili su se na pad proizvodnje u oblasti osnovnih metala, koji inače čine 41,3% ukupne industrije. Ovome treba dodati i probleme u po-slovanju prerađivačkih fabrika (Prerada, Kovačnica), kao i pro-bleme poslovanja Rudnika boksita. Vlada Crne Gore je pripremila socijalno-razvojni program kojim bi se obezbijedila sredstva za otpremnine i kredite za samozapošljavnje radnicima koji postaju tehnološki višak. Ekonomska održivost i nastavak proizvodnje u KAP-a ovisiće o nizu faktora, a neki od njih su drastično smanjenje broja zaposlenih, restrukturiranje, smanjenje troškova proizvodnje kroz subvencioniranje cijena električne energije i sl.

Rast proizvodnje zabilježen je samo u tri podsektora i to podse-ktoru prehrambeni proizvodi, pića i duvan za 0,5%, proizvodnja papira, izdavanje i štampanje za 9% i proizvodnja hemijskih pro-izvoda i vlakana za 26,2%. Oblast proizvodnje prehrambenih proizvoda i pića (9,1% učešće u ukupnoj industriji) zabilježila je rast od 0,4% u odnosu na uporedni period. Ovo je oblast kojoj bi se trebala posvetiti posebna pažnja u narednom periodu, zbog raspoloživih potencijala i mogućih ulaganja. Naime Vladi Crne Gore je odobren kredit i grant u vrijednosti od 19,7 miliona US dolara za projekat „Institucionalni razvoj i jačanje poljoprivre-de Crne Gore“. Dio kredita i granta (oko 7 miliona eura) je na-mijenjen za finansiranje investicija u primarnoj poljoprivrednojproizvodnji i prerađivačkoj industriji, što može uticati na po-većanje proizvodnje u oblasti prehrambenih proizvoda i pića. U podsektoru proizvodnje mašina uređaja i aparata za doma-ćinstvo nije bilo proizvodnje.

Grafik br. 1.2 – Industrijska proizvodnja po sektorima. Ø 2000 = 100

Izvor: Monstat i CBCG kalkulacije

13

REAL

NI S

EKTO

R

Sektor vađenja ruda i kamena bilježi pad proizvodnje od 52,5%, najviše zbog pada proizvodnje u oblasti vađenja ruda metala od 87,4%, što je u direktnoj vezi sa problemima proizvodnje alumi-nijuma i poslovanja KAP-a. Oblast vađenja kamenog uglja, ligni-ta i treseta zabilježila je rast proizvodnje od 5,2% u prvih šest mjeseci u odnosu na isti period prethodne godine.

Proizvodnja električne energije, gasa i vode, u prvih šest mjeseci ove godine, bila je veća za 28,1% u odnosu na uporedni peri-od. Veću proizvodnju od planirane ostvarile su HE „Perućica“ i „Piva“, kao i TE „Pljevlja“.

Pripremljeni su Nacrt zakona o energetici i Nacrt zakona o ener-getskoj efikasnosti koji bi, nakon javne rasprave i dobijanja po-zitivne ocjene od strane Sekretarijata Energetske zajednice Ju-goistočne Evrope, trebali biti usvojeni do kraja trećeg kvartala ove godine.

Prepoznajući značaj projekta „Godina energetske efikasnosti“,Podgorica se, kao glavni grad, uključila u projekat „Održivi ra-zvoj gradova“, zajedno sa Zagrebom, Sarajevom i Skopljem, s ciljem uspostavljanja sistema energetskog menadžmenta na lokalnom nivou.

Prateći kretanje industrijske proizvodnje (Grafik br. 1.3), u veomadugom roku, postoji pozitivan trend sa stanovišta indeksa, s tim da do usporavanja linije trenda dolazi u prvom kvartalu, a do izrazitijeg pada tokom drugog kvartala 2009. godine.

Grafik br. 1.3 – Industrijska proizvodnja– trend kretanja

Izvor: Monstat i kalkulacije CBCG

Grafik br. 1.4 – Dolasci turista u periodujanuar – jun

Izvor: Monstat

1.2.2. Turizam

U sektoru turizma su nastavljena negativna kretanja evidenti-rana tokom prvog kvartala pa je, prema podacima Monstata, u prvih šest mjeseci Crnu Goru posjetilo 275,8 hiljada turista, što je za 7,3% manje nego u istom periodu prethodne godine. Manji broj posjetilaca registrovan je u svim turističkim destina-cijama, pri čemu je u primorskim mjestima smanjen za 7,2%, planinskim za 3,3%, a u Podgorici za 6,1%. Broj dolazaka doma-ćih turista smanjen je za 20,2%, a stranih za 3,9%. U strukturi dolazaka starnih turista, najzastupljeniji su bili turisti iz Rusije (11%) i turisti iz susjednih država Bosne i Hercegovine (7,2%) i Srbije (22,7%).

Ostvareno je 1481,2 hiljade noćenja, što je za 9,1% manje od uporednog perioda iz prethodne godine. Od toga 210,6 hiljada su bili domaći turisti, što je za 23,8% manje nego u istom peri-odu prethodne godine. Strani turisti su ostvarili 1270,6 hiljade noćenja, što predstavlja pad od 6,1%. Broj noćenja se smanjio u svim destinacijama i to u primorskim mjestima za 8,1%, pla-ninskim za 17,6%, ostalim turističkim mjestima za 20,9%, kao i noćenja ostvarena u glavnom gradu za 15,8%.

Manji broj noćenja, u prvih šest mjeseci; ostvarili su turisti iz Njemačke (-10,7%), Norveške (-19,1%), Švedske (-27,5%), Češke (-30,7%), Austrije (-76%) i turisti iz okruženja, kao što su turisti iz Srbije (-15,3%), Bosne i Hercegovine (-10,3%), Makedonije (-8,9%) i Slovenije (-5,2%). Ipak, postoje i pozitivni statistički pokazate-

14

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9. lji ostvarenih noćenja, pa je tako povećan broj noćenja turista iz

Francuske (18,6%), Italije (38,6%), Turske (36,8%). Mađarske (87,2%), Poljske (4,1%), Albanije (40,6%) i Hrvatske (24,5%). Nakon negativnih trendova iz prvog kvartala, zabilježen je rast broja noćenja turista iz Rusije za 26,3%.

Promotivno djelovanje započeto u prvom kvartalu ove godine intenzivirano je i tokom drugog kvartala, s tim da je pojača-na promocija turističke ponude na tržišta regiona. Prezenta-cije u okviru ovogodišnjeg «Roadshow-a» održane su u Nišu, Novom Sadu, Subotici, Zrenjaninu, Kraljevu, Čačku i Kragu-jevcu, čime je zaokružen prvi segment prezentacija u Srbiji.

Izvor: Monstat

Grafik br. 1.5 - Struktura dolazaka turistapo mjestima

Izvor: Monstat

Grafik br. 1.6 – Noćenja turista u periodujanuar – jun

Od 5. maja ove godine, počeo je drugi krug prezentacija i to u: Sarajevu, gdje je ujedno otvoreno predstavništvo Nacionalne turističke organizacije Crne Gore, zatim prezentacija tokom saj-ma u Tuzli i prezentacija u Banja Luci, čime su završene prezen-tacije na tržištu Bosne i Hercegovine. U periodu od 6. do 8.maja održan je sajam turizma u Prištini, gdje je NTO CG učestvovala u saradnji sa opštinom Ulcinj. Na tržištu Makedonije održana je prezentacija 11. maja, a nakon toga uslijedile su prezentacije na tržištu Slovenije (Ljubljana i Maribor).

U junu su održane prezentacije crnogorske turističke ponudu u Tirani, Moskvi, Parizu, Budimpešti i Beogradu, gdje je otvoreno i predstavništvo Nacionalne turističke organizacije. Predstavlja-jući novi kvalitet i novu ponudu Crne Gore prilagđenu uslovima aktuelne globalne ekonomske krize, prezentacije su imale za cilj privlačenje što većeg broja turista sa emitivnih tržišta.

Na jednom od vodećih međunarodnih sajmova «MICE» (Me-etings, Incentive, Conventions and Congresses, Events and Ex-positions) turizma „IMEX 2009“, koji se održao u Frankfurtu od 26. do 28. maja, Montenegro Convention Bureau (Crnogorski kongresni biro) predstavio je «MICE» ponudu Crne Gore. Inače ovaj vid turizma je izuzetno značajan jer utiče na produženje turističke sezone i povećanje prihoda od turizma.

Po prvi puta je, u okviru jednog od najvećih sajmova investici-onih potencijala u svijetu „Cityscape Abu Dhabi“, predstavljena investiciona mogućnost Crne Gore sa akcentom na greenfiledprojekte, a posebno aktuelne tendere za valorizaciju turističkih potencijala.

U cilju razvijanja segmenta turističke ponude „Pješačenje i bicikli-zam“, u junu je, organizovan dolazak 18 specijalizovanih turopera-tora sa najznačajnijih emitivnih tržišta, koja ujedno predstavljaju i ključna tržišta za ovaj vid ponude (Njemačka, Švedska, Finska, Velika Britanija, Francuska, SAD, zemlje Beneluksa i Skandina-vije). Dolazak je imao za cilj uključivanje turističke ponude Crne Gore, tj. segmenta „hiking & biking“ u programe i kataloge ovih specijalizovanih turoperatora.

15

REAL

NI S

EKTO

R

Box br. 1.1 – Kriza u sektoru turizma –trendovi u pojedinim evropskim zemljama

Nakon pozitivnih trendova osnovnih pokazatelja ovog sektora u posljednjoj deceniji, pod uticajem globalne krize, dolazi do smanjenja tražnje za putovanjima i turizmom u većini zemalja.. Prema podacima Svjetske turističke orga-nizacije (UN WTO), sveukupan pad za prva četiri mjeseca 2009. godine u Evropi je procijenjen na 10% u poređenju sa istim periodom prethodne godine. Ono što je neuobičajeno, prema preliminarnim podacima UNWTO-a, jeste da je četvoromjesečni pad međunarodnih dolazaka podjednako zastupljen u svim regionima Evrope.

U Zapadnoj Evropi, samo Francuska (-13%) i Austrija (-3%) po podacima odstupaju sa više od 2% od prosjeka, pri čemu je trend za Francusku UN WTO bazirala samo na performansama hotela. Austrija je imala najbolje rezultate u 2008. godini na sub – regionalnom nivou (kao i Danska), ali mjesečni podaci u 2009. godini mogu dati pogrešnu sliku, jer bez aprilskog rasta od 42%, rezultati bi bili mnogo lošiji.

Grafik br. 1 - Međunarodni dolasci i noćenja uEvropskim destinacijama, od početka 2009* (% promjena u odnosu na isti period 2008. godine)

* Jan - Mart, Jan - Apr, Jan - Maj ili Jan - Jun – u zavisnosti od podataka po destinacijamaIzvor: European Travel Commision „European Tourism 2009 – Trends & Prospects“(Quarterly Report – Q2/2009)

Centralna i Istočna Evropa (-13%) pretr-pjela je najveći pad od svih sub – regiona Evrope sa ozbiljnim dvocifrenim padom koji je zabilježen kod Poljske, Rumunije, Češke, Litvanije i Rusije (bez pada u Ma-đarskoj). Međutim, mora se naglasiti da postoje značajne razlike u praćenju po-dataka za ovaj sub – region.

U Južnoj – Mediteranskoj Evropi (-10%) izuzetan pad bilježe zapadno – medi-teranske zemlje uključujući Portugal, Španiju, Andoru i Maltu. Razlog loših re-zultata u slučaju Španije (-12% za maj) i Portugala (-14%) je uglavnom slaba po-sjeta iz Velike Britanije. Najveći španski turoperatori su ostvarili 30% pad u pro-daji aranžmana.

Evidentan je pad pokazatelja u svim pri-kazanim zemljama (osim kod Srbije za koju je dat podatak o dolascima), ali ja-sniji pregled i kretanja u turizmu imaće se na kraju sezone odnosno godine.

1.2.3. Šumarstvo

U prvih šest mjeseci ove godine, u oblasti šumarstva, proizve-deno je ukupno 71.489 m³ šumskih sortimenata, što je za 8,2% manje nego u istom periodu prošle godine. Jedan od uzroka pada u ovoj djelatnosti su i nedovoljno investiranje i korišćenje

od strane koncesionara. Zakonom o državnoj imovini, koji je usvojen u februaru, regulisani su uslovi za potpisivanje ugovora o dugoročnom zakupu (u januaru je crnogorska Vlada izmijenila Predlog zakona o koncesijama i ograničila vremenski period za koji mogu biti dodijeljene).

16

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

U okviru projekta „Formulacija i implementacija Nacionalnog akcionog plana borbe protiv bespravne sječe i drugih bespra-vnih šumskih radnji u Crnoj Gori“, a koji finansira Svjetska ban-ka, u aprilu su održane dvije radionice pod nazivom „Mehanizmi šumskog monitoringa i kontrole za suzbijanje protivpravnih sje-ča“ i „Monitoring i evaluacija procesa implementacije Nacional-nog akcionog plana“. Uz podršku Fodemo projekta, u aprilu je u Podgorici, organizovana i radionica na kojoj su predstavljeni obim, ciljevi, nacrt metodologije i institucionalna struktura za nacionalnu inventuru šuma u Crnoj Gori.

Zbog izuzetno teške situacije u ovom sektoru, početkom aprila šumska preduzeća sa sjevera Crne Gore (njih devet), uputilo je Ministarstvu za ekonomski razvoj zahtjev za smanjenje konce-sionih naknada.

1.2.4. Građevinarstvo

Prema preliminarnim podacima (konačan podatak je samo za prvi kvartal) za prvih šest mjeseci ove godine vrijednost izvršenih građevinskih radova iznosila je 100,4 miliona eura i bila je niža za 21,3% u odnosu na uporedni period. Građevinska aktivnost mjerena efektivnim časovima rada smanjena je za 14,3%. Po evi-denciji Monstata, vrijednost novih ugovora na zgradama iznosila je 15 miliona eura, što je za 73,2% niže, a vrijednost novih ugo-vora na ostalim građevinama bila je 34 miliona, odnosno 49% niže nego u istom periodu prethodne godine. Posmatrano po kvartalima, vrijednost ugovora na zgradama je u drugom kvar-talu manja za 84% u odnosu na prva kvartal tekuće godine, dok je vrijednost ugovora na ostalim građevinama veća za 83,4%, a razlog su ugovoreni radovi koji se odnose na saobraćajnu in-frastrukturu, cjevovode, bazene i sl.

Početkom aprila je završena javna rasprava o Nacrtu strategi-je razvoja građevinarstva do 2020. godine, koja će za razvoj ovog sektora imati presudan značaj u crnogorskim integraci-jama u EU.

1.2.5. Saobraćaj

Prema podacima Monstata, u prvom polugodištu 2009. godi-ne, u drumskom saobraćaju prevezeno je 8,8% manje putnika nego u istom periodu prethodne godine. Kod prevoza robe u

drumskom saobraćaju zabilježen je porast od 10,5% i to je je-dini segment saobraćaja u kojem se bilježi pozitivan rezultat u posmatranom periodu.

U junu su predstavnici crnogorske Vlade i hrvatskog konzorci-juma Konstruktor, nakon usaglašavanja svih elemenata koji se odnose na projektovanje, finansiranje, izgradnju, upravljanje iodržavanje, potpisali Ugovor o koncesiji za izgradnju autoputa Bar – Boljare. Takođe, potpisan je Sporazum između Vlade Crne Gore i Vlade Republike Slovenije o međunarodnom drumskom prevozu putnika i roba.

Prevoz putnika u željezničkom saobraćaju, u posmatranom pe-riodu, bio je manji za 14,1%, a prevoz robe za 49,8%.

Predstavnici crnogorske, srpske i italijanske Vlade potpisali su u junu Memorandum o razumijevanju o izradi studije o tehničko-ekonomskoj izvodljivosti radova za rekonstrukciju željezničke pruge od Bara do Beograda.

Ukupni promet u lukama iznosio je 739,2 hiljade tona, i bio je manji za 23,2% u poređenju sa prvim polugodištem prethodne godine, pri čemu se na izvoz odnosilo 40,3%, a na uvoz 58%. Izvoz je u ovom periodu smanjen za 13,5%, a uvoz za 29,4%.

Takođe, i vazdušni saobraćaj, u prvih šest mjeseci, bilježi negati-vne rezultate. Tokom prvih šest mjeseci ove godine prevezeno je 362,8 hiljade putnika, što je za 18,5% manje nego u istom periodu prethodne godine, a prevoz robe bio je manji za 50,9%.

Grafik br. 1.7 – Prevoz putnika u drumskomsaobraćaju

Izvor: Monstat

17

REAL

NI S

EKTO

R

U ovom perioda završeno je proširenje platforme generalne avijacije na tivatskom aerodromu čime su značajno uvećane njegove prihvatne mogućnosti. Ukupna vrijednost investicije iznosila je 2,5 miliona eura, a izgradnjom navedenih kapaci-teta podignut je bezbjednosni nivo aerodroma, kao i kvalitet opsluživanja aviona.

Povodom uspostavljanja avio linije na relaciji Sarajevo – Podgorica – Skoplje, bosansko - hercegovačka nacionalna avio kompanija BH airlines, u saradnji sa generalnim prodajnim zastupnikom za Crnu Goru, Oki air international, organizovala je promotivni let na relaciji Podgorica – Skoplje – Podgorica. Takođe, na početku ljetnje turističke sezone, crnogorska nacionalna avio kompanija “Montenegroairlines” otvorila je redovnu avio liniju na relaciji Tivat–Skoplje-Tivat, za koju postoji značajno interesovanje kod makedonskih građana.

Grafik br. 1.8 – Prevoz putnika u vazdušnomsaobraćaju

Izvor: Monstat

U prvih šest mjeseci ove godine cijene pojedinih prehrambenih proizvoda su bilježile pad i to cijene povrća za 7,6%, ulja i masti za 12,1%, bezalkoholnih pića za 1,7%, dok su cijene mesa po-rasle za 2,2% i voća za 19,1%, što je rezultiralo rastom katego-rije „hrana i bezalkoholna pića“ od 0,4% i učešćem u ukupnoj inflaciji od 13,2%. Cijene iz kategorije „alkoholna pića i duvan“su zabilježile značajan rast od 5%, što je rezultat rasta cijena duvana od 6,9% zbog povećanja akciznih obaveza na cigarete i druge duvanske proizvode s početka godine. Cijene prevoza (4,5%) su zbog rasta cijena goriva i maziva od 2,2% i cijena prevoznih usluga od 11,8% ostvarile najveće učešće u ukupnoj inflaciji od 35,9%. Rast cijena iz kategorije „komunikacije“ od5,2%, najviše zbog rasta cijena poštanskih usluga i telegrama, su sa doprinosom od 0,3% ostvarile učešće od 27,2% u ukupnoj inflaciji, dok su cijene iz kategorije „restorani i hoteli“ sa rastomod 9,1% (odnosi se na cijene smještaja za dom učenika i student-ski dom), zbog male ponderacione strukture, ostvarile učešće od svega 0,4% u ukupnoj inflaciji. U ovom periodu smanjene sucijene iz kategorija «odjeća i obuća» i „obrazovanje“ za 0,6%, cijene iz kategorije „pokućstvo i oprema za kuću“ za 2,8%, dok se cijene iz kategorije „obrazovanje“ nijesu mijenjale.

Godišnja stopa bazne inflacije u junu iznosila je 4% i bila jeviša za 1,2 pp od ukupne inflacije. Iako je došlo do „smiriva-nja“ godišnjeg inflacionog trenda, bazna inflacija je u junuimala veću godišnju stopu upravo zbog rasta cijena gotovo svih grupa prehrambenih proizvoda, kao i cijena ostalih grupa proizvoda koje određuju baznu inflaciju na godišnjem nivou.

Grafik br. 1.9 – Potrošačke cijene

Izvor: Monstat

1.3. Cijene

Inflacija, mjerena potrošačkim cijenama, u junu u odnosu na krajprethodne godine, iznosila je 1,2%. U ovom periodu najviše su porasle cijene iz grupe «alkoholna pića i duvan» za 5%, prevoz za 4,5%, komunikacije za 5,2% i cijene iz grupe restorani i hoteli za 9,1%. Godišnji rast potrošačkih cijena u junu je iznosio 2,8%, dok je godišnja stopa u junu prethodne godine iznosila 9,9% mjerena potrošačkim cijenama, odnosno 11,4% preko troškova života. Ra-zlog za godišnju inflaciju od 2,8% treba tražiti u izuzetno visokojosnovici prethodne godine i padu cijena u junu ove godine.

18

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

Kretanje godišnje stope ukupne i bazne inflacije se može vidjetina grafiku br. 1.10, s tim da je kalkulacija bazne inflacije u 2008.godini rađena na osnovu korpe proizvoda troškova života, dok su osnova za baznu inflaciju u prvih šest mjeseci 2009. godinebile potrošačke cijene.

Godišnji rast potrošačkih cijena u junu iznosio je 2,8%, a naj-veći godišnji rast zabilježile su cijene iz kategorije «stanovanje» (12,1%), «alkoholna pića i duvan» (6,3%), „restorani i hoteli“

(9,1%, „komunikacije“ (4,9%). Najveći pad na godišnjem nivou su zabilježile cijene iz kategorije „prevoz“ (-9,9%), najviše zbog pada cijene tečnih goriva i maziva za 24,7%.

Poređenjem godišnje inflacije ostvarene u Crnoj Gori i izabra-nim zemljama, vidimo da su višu godišnju stopu imale Letonija (3,1%), Mađarska (3,7%), Litvanija (3,9%), Poljska (4,2), Rumu-nija (5,9) i Srbija (8,3%)

Grafik br. 1.10 – Poređenje ukupne inflacijei bazne inflacije

Izvor: Monstat i kalkulacija CBCG

Tabela br. 1.2 - Učešće pojedinih kategorija u ukupnoj inflaciji

Grafik br. 1.11 – Godišnja inflacija u izabranim zemljama, jun 2009. godine

Izvor: Izvor: Nacionalni zavodi za statistiku i Eurostat


Ponderi VI 09/XII 08 stopa doprinos učešće u uk. inflaciji

UKUPNO 10000 101.2 1.2 1.2 100.0

Hrana i bezalkoholna pića 4249 100.4 0.4 0.2 13.2

Alkoholna pića i duvan 483 105.0 5.0 0.2 19.1

Odjeća i obuća 822 99.4 -0.6 -0.1 -4.1

Stanovanje 1277 101.7 1.7 0.2 17.0

Pokućstvo i oprema za kuću 542 97.2 -2.8 -0.2 -12.0

Zdravlje 225 100.8 0.8 0.0 1.5

Prevoz 995 104.5 4.5 0.4 35.9

Komunikacije 660 105.2 5.2 0.3 27.2

Kultura i rekreacija 293 99.4 -0.6 0.0 -1.4

Obrazovanje 20 100.0 0.0 0.0 0.0

Restorani i hoteli 5 109.1 9.1 0.0 0.4

Ostala dobra i usluge 429 101.0 1.0 0.0 3.3

19

REAL

NI S

EKTO

R

U Euro zoni na godišnjm nivou, u junu, se bilježi pad cijena od 0,1%. Najveći pad je zabilježen u grupi „transport“ od 4,8%, dok je najveći godišnji rast zabilježila grupa «alkoholna pića i duvan» (4,4%).

Box br. 1.2 – Doprinos bazne i izabranih grupa u ukupnoj inflaciji

Cilj izračunavanja doprinosa pojedinih grupa proizvoda u ukupnoj inflaciji jeste prikazati promjene u kretanju cijenapojedinih grupa proizvoda i uticaj tih promjena na formiranje ukupne godišnje inflacije. Cijene iz grupa „poljoprivre-dni proizvodi“ i „regulisani i djelomično regulisani proizvodi“ su se pokazale veoma promjenjivim u prvoj polovini 2008. godine. U velikom broju slučajeva promjene u njihovom kretanju su posljedica šokova na strani ponude, kao što je slučaj kod cijena poljoprivrednih proizvoda i njihov nagli rast od septembra 2007. godine (izazvan sušom) sve do polovine 2008. godine kada je njihov doprinos iznosio oko 2%, da bi se polovinom ove godine spustio na svega 0,13%. Druga grupa proizvoda (regulisani i djelomično regulisani proizvodi) u kojoj su izuzetno ciklične bile cijene goriva, zbog rasta cijena sirove nafte u prvoj polovini 2008. godine i cijene električne energije (poskupljenje u junu i decembru 2008. godine) ostvarila je najveći doprinos u junu 2008. godine (6,1%), da bi se nakon smirivanja cije-na ove grupe, taj doprinos sveo na 0,1% u ukupnoj inflaciji (2,76%) u junu ove godine. Cijene navedenih grupa, uzpovećanja ostalih troškova proizvodnje, su uticale na povećanje cijena ostalih grupa (pogotovo prehrane) u okviru bazne inflacije, koja od avgusta prošle godine najviše doprinosi godišnjoj inflacionoj stopi.


Grafik br. 1 – Doprinos pojedinih grupa (godišnja promjena)

Iako su cijene nafte u prvoj polovini ove godine na znatno nižem nivou u odnosu na prvu polovinu prethodne godine, ipak bilježe osjetan rast u odnosu na kraj prethodne godine. Na rast cijena nafte, uticali su prekidi u snabdijevanju najvećeg afričkog izvo-znika Nigerije, kao i politički nemiri u Iranu. Na rast cijena nafte

uticala su i kretanja na evropskim berzama, slabiji američki do-lar, kao i rastuća očekivanja globalnog ekonomskog oporavka u narednoj godini, što bi moglo podstaći potražnju za naftom. Prosječna cijena referentne korpe OPEC-a, u prvih šest mjeseci iznosila je 50,7 usd/barel, što je za oko 31,4% više u odnosu na

20

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

cijenu iz decembra prošle godine. Prosječna cijena brenta u pr-vih šest mjeseci bila je 51,6 usd/barel, što je za oko 27,8% više u odnosu na cijenu iz decembra prošle godine. Cijena brenta u junu ove godine iznosila je 68,55 usd/barel i u odnosu na jun prethodne godine bila je niža za 63,89 usd/barel.

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda, su tokom prvih šest mjeseci zabilježile pad od 4,8%, s tim da su cijene u prerađivačkoj industriji zabilježile pad od 7%, cijene kategorije «vađenje ruda i kamena» pad od 0,4%, dok su cijene u kategoriji «proizvodnja električne energije, gasa i vode» ostale nepromije-njene. Cijene proizvođača industrijskih proizvoda, na godišnjem nivou, zabilježile su pad od 7,8%.

1.4. Tržište rada

Broj zaposlenih u prvom polugodištu ove godine, u prosjeku, iznosio je 172.531, i bio je viši za 5,3% u odnosu na isti period prethodne godine, dok je broj zaposlenih u junu, u odnosu na kraj prethodne godine, bio viši za 5,7%. Posmatrano po poje-dinim sektorima, najveći rast zabilježen je u oblasti građevinar-stva 21,3%, hotelima i restoranima 20,7%, poslovima sa ne-kretninama i iznajmljivanje 19,0% i u saobraćaju, skladištenju i vezama 13,1%. U ostalim sektorima zabilježen je blagi porast, dok je u sledećim sektorima došlo do pada broja zaposlenih u odnosu na isti period prethodne godine, i to u sektoru vađenja ruda i kamena 11,6%, prerađivačkoj industriji 6,7%, proizvo-dnji električne energije 5,6%, ribarstvu 3,1% i zdravstvenom i socijalnom radu 0,3%.

Posmatrajući strukturu zaposlenih kroz tri osnovna sektora (proizvodnja, usluge i javni sektor), uočava se da je najviše za-poslenih u sektoru usluga, zatim u javnom sektoru, a najmanje u sektoru proizvodnje.

Na tržištu rada bilježi se pad broja nezaposlenih lica. Broj regi-strovanih nezaposlenih lica u prvih šest mjeseci ove godine, u prosjeku, iznosio je 28.485, ili 7,0% manje nego u istom peri-odu prethodne godine. U junu, na evidenciji Zavoda za zapo-šljavanje, bilo je registrovano 27.113 lica koja traže zaposlenje, ili 6,8% manje nego u junu , a 4,4% manje nego u decembru 2008. godine.

Grafik br. 1.12 – Cijene nafte, mjesečnastopa rasta

Izvor: Monstat i ‘’Monhly Oil Market Reports’’, OPEC

Grafik br. 1.13 – Broj zaposlenih

Izvor: Monstat

Grafik br. 1.14 – Struktura zaposlenih uprocentima

Izvor: Monstat

21

REAL

NI S

EKTO

R

U Kotoru je, u maju mjesecu, održan Sajam sezonskih poslova u turizmu («Coca-Cola Summer job»), sa ciljem da se poveća an-gažovanje domaće radne snage tokom ljeta i spriječi odliv novca iz Crne Gore. S obzirom da je crnogorsko tržište rada uglavnom sezonskog karaktera, Zavod za zapošljavanje očekuje značajno zapošljavanje u oblasti turizma i ugostiteljstva, građevinarstva, poljoprivrede, saobraćaja i trgovine.

Prema podacima Zavoda za zapošljavanje stopa nezaposlenosti, u junu, iznosila je 10,26% i niža je za 0,76 pp u odnosu na stopu iz istog mjeseca prethodne godine. Iako su se posljedice svjet-ske ekonomske krize prenijele u skoro sve privredne segmente, tržište rada u Crnoj Gori još ne evidentira njene posljedice. Po drugoj metodologiji stopu nezaposlenosti objavljuje i Monstat na kvartalnom nivou, a na osnovu Ankete o radnoj snazi koja je usaglašena sa preporukama Eurostat-a. Anketna stopa nezapo-slenosti, u prvom kvartalu ove godine, je viša u odnosu na stope sva četiri kvartala prethodne godine, i ukazuje da će se problemi koji postoje u poslovanju pojedinih privrednih subjekata admini-strativno evidentirati u odloženom roku (metodološko objašnjenje stope nezaposlenosti je dato u IGE januar – jun 2008. godine). Kretanje ove dvije stope prikazano je na grafiku br. 1.16.

Zarade

U prvih šest mjeseci prosječna zarada u Crnoj Gori iznosila je 648 eura i bila je viša za 9,8% u odnosu na isti period pretho-dne godine. Prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila je 466 eura, što predstavlja rast od 15,6%. Najniži nominalni rast zarada bez poreza i doprinosa zabilježen je u sektoru vađenja ruda i kamena (3,6%), finansijskom posredovanju (5,7%) i pre-rađivačkoj industriji (9,9%). Najviši rast zarada bez poreza i do-prinosa zabilježen je u sektoru zdravstvenog i socijalnog rada 28,3%, poljoprivredi, šumarstvu i vodoprivredi 25,1%, saobra-ćaju, skladištenju i vezama 24,6%, ribarstvu 23,3%.

Grafik br. 1.15 – Broj nezaposlenih

Izvor: Zavod za zapošljavanje RCG

Grafik br. 1.16 – Kretanje nezaposlenosti

Izvor: Monstat i Zavod za zapošljavanje

22

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

Box br. 1.3 – Prosječne plate po zemljama bivše Jugoslavije, maj 2009. godine

Tabela br. 1.2 – Plate u zemljama bivše Jugoslavije, u eurima (rangiranje prema neto iznosu)

Izvor: zavodi za statistiku i centralne banke navedenih zemalja

Zemlja Neto plate Bruto plate

Slovenija 918 1415

Hrvatska 724 1053

Crna Gora 468 651

Bosna i Hercegovina 402 613

Srbija 328 456

Makedonija 327 490

Tabela br. 1.3 – Prosječna zarada bez poreza i doprinosa, po sektorima

zarade bez poreza i doprinosa indeks

Ø I - VI 08. Ø I - VI 09. Ø I-VI 09.Ø I-VI 08.

UKUPNO 403 466 115,6

Poljop, šumar. i vodoprivreda 370 463 125,1

Ribarstvo 133 164 123,3

Vađenje ruda i kamena 550 570 103,6

Prerađivačka industrija 405 445 109,9

Proiz.el.energije, gasa i vode 509 578 113,6

Građevinarstvo 339 407 120,1

Trg. na veliko i malo, opravka 231 273 118,2

Hoteli i restorani 293 342 116,7

Saobraćaj, skladištenje i veze 488 608 124,6

Finansijsko posredovanje 857 906 105,7

Poslovi s nekret, iznajmljivanje 342 415 121,3

Državna uprava i soc. osiguranje 442 490 110,9

Obrazovanje 389 428 110,0

Zdravstveni i socijalni rad 367 471 128,3

Druge komun, društ. i lične usluge 357 408 114,3

Izvor: Monstat i kalkulacija CBCG

Podaci o prosječnim platama u maju ove godine pokazuju razliku u visini primanja po pojedinim zemljama bivše Jugoslavije. Evidentirani no-minalni rast neto plata u odnosu na isti mjesec prethodne godine se kretao od 2,9% u Hrvatskoj, 4,4% Bosni i Hercegovini, 9,1% Srbiji, 13,9% Crnoj Gori, do 27,9% u Makedoniji, koja je inače imala i najnižu neto platu u maju prošle godine. Slove-nija je po neto iznosu prosječne plate na prvom mjestu, dok je Hrvatska po prosjeku na drugom mjestu. Crna Gora je po svom prosjeku iznad Bo-sne i Hercegovine, Srbije kao i Makedonije koja je na začelju tabele.

MONETARNA KRETANJA 2

25

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

Usporavanje privredne aktivnosti u prvoj polovini godine značajno se odrazilo na bankarski sistem. Pad BDP-a, industrijske proizvo-dnje, prihoda od turizma i sl. uticalo je na to da se pad depozita ne zaustavi, iako je u drugom kvartalu značajno usporen. Tako-đe, pomenuta kreditanja uticala su na povećanje učešća kredita koja kasne sa otplatom, ali i na pad kredita. Banke su prvih pola godine završile sa negativnim finansijskim rezultatom.

U junu je donešena Odluka o izmjenama odluke o minimalnim standardima za upravljanje kreditnim rizikom u bankama, Odlu-ka o izmjeni odluke o adekvatnosti kapitala banaka, Odluka o izmjenama odluke o minimalnim standardima za upravljanje ri-zicima u MFI, Odluka o izmjenama i dopunama odluke o obave-znoj rezervi banaka kod CBCG, Odluku o izmjenama i dopunama odluke o korišćenju obavezne rezerve banaka kod CBCG na period duži od jednog dana. Cilj donošenja ovih odluka je zaustavlja-nje tj. ublažavanje pada kvaliteta aktive, pospješivanje kreditne aktivnosti i stimulisanje banaka da aktivnije rade na privlačenju novih i vraćanju ranije povučenih depozita.

Tabela br. 2.1 – Likvidna aktiva i dospjele obaveze banaka (000 eura) i agregatni pokazatelj likvidnosti

Opis/ period2009.

31.01. 28.02. 31.03. 30.04. 31.05. 30.06.I Likvidna sredstva banaka 270.596 255.177 284.767 277.993 315.916 326.402

II Dospjele obaveze za kredite i pozajmice 201.254 192.118 231.507 223.617 224.260 229.545

III Suficit/deficit (I-II) 69.342 63.059 53.260 54.376 91.656 96.857

Pokazatelji likvidnosti (I/II ) 1,34 1,33 1,23 1,24 1,41 1,42

2.1. Likvidnost banaka

Odlukom o minimalnim standardima za upravljanje rizikom li-kvidnost1, koja se primjenjuje od januara ove godine, propisana je obaveza banaka za održavanjem minimalnih koeficijenata li-kvidnosti2 na dnevnoj (0,9%) i dekadnoj osnovi (1,0%).

U prva dva kvartala 2009. godine koeficijent likvidnosti na dne-vnoj i dekadnoj osnovi bio je iznad propisanog minimuma za bankarski sistem u cjelini (tabela br. 2.1). Međutim, posma-trano po bankama, tokom prvih šest mjeseci ove godine jedna banka je konstantno imala niže dnevne i dekadne koeficijenteod propisanih.

Likvidna sredstva banaka3 na kraju juna ove godine iznosila su 367,4 miliona eura i povećana su prema kraju prethodne godine za 0,7%, a u odnosu na isti mjesec prethodne godine smanjena su za 24%. Učešće likvidne u ukupnoj aktivi na kraju juna 2009. godine iznosilo je 11,71% i neznatno je povećano u odnosu na kraj 2008. godine (11,03%), ali je smanjeno u odnosu na jun prethodne godine (14,17%). Koeficijent kredita u odnosu nadepozite pokazuje tendenciju pogoršanja u jednogodišnjem periodu (tabela br. 2.2).

1 Odluka o minimalnim standardima za upravljanje rizikom likvidnosti u bankama („Sl. list Crne Gore” br. 60/08). Izvještavanje po ovoj odluci primjenjjuje se od 1. januara 2009. godine.

2 Odnos likvidnih sredstava banaka i dospjelih obaveza za kredite i pozajmice.3 Likvidnu aktivu, shodno novoj Odluci o upravljanju rizikom likvidnosti, čine novčana sredstva i depoziti kod depozitarnih institucija umanje-

na za 50% izdvojene obavezne rezerve.

26

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

Struktura likvidnih sredstava banaka pokazuje da se 63% uku-pnih likvidnih sredstava odnosi na likvidna sredsta u zemlji, dok 37% čine sredstva banaka u inostranstvu.

U prva dva kvartala 2009. godine, tri banke su koristile sredstva obavezne rezerve za likvidnost u skladu sa Odlukom o korišće-nju obavezne rezerve banaka kod CBCG na period koji je duži od jednog dana5.

2.2. Agregatni bilans stanja banaka

Aktiva banaka je iznosila 3.139,1 miliona eura na kraju juna ove godine. Tokom prvih šest mjeseci ove godine aktiva banaka je prosječno opadala za 0,9%, s tim da je pozitivna stopa rasta za-bilježena samo u maju (1%). Iznos dostignut na kraju juna bio je za 5,15% niži nego na kraju decembra prethodne godine, dok je pad u odnosu na jun prethodne godine iznosilo 7,9%.

Aktiva klasifikovana u kategorije C, D i E činila je 8,92% ukupneaktive na kraju juna ove godine.

Povraćaj na prosječnu aktivu iznosio je -1,61%, a povraćaj na prosječnu prihodonosnu aktivu -1,78%. Prihodonosna aktiva činila je 85,6% ukupne aktive.

2.2.1. Struktura bilansa stanja banaka

Posmatrano u odnosu na kraj decembra prethodne godine, struktura bilansa stanja na kraju juna ove godine nije bitnije izmijenjena. Na strani aktive krediti i dalje imaju najveće učešće (83,9%), koje je za 0,62 pp niže nego na kraju decembra, dok je učešće novčanih sredstava i depozita kod depozitnih institucija (14,11%) smanjeno za 0,19 pp. Povećano je učešće rezervisanja za gubitke po stavkama aktive (za 1,25 pp) i ostale aktive. Na strani pasive je za šest mjeseci ove godine smanjeno učešće depozita za 4,17 pp, a povećano učešće pozajmice (za 3,5 pp), ostalih obaveza i kapitala.

2.2.2. Pokazatelji koncentracije

Nakon prvih šest mjeseci 2009. godine tržišna koncentracija crnogorskog bankarskog sistema zabilježila je promjene pre-ma bilansnoj sumi, kreditima i depozitima. Hirschman-Her-findahl-ov indeks koncentracije (HH indeks), iako u značajnompadu, i dalje pokazuje da je crnogorski bankarski sistem visoko koncentrisan.

HH indeks je prema bilansnoj sumi, na kraju juna iznosio 1.824,1 poena dok je na kraju 2008. godine iznosio 1.910,7. HH indeks prema depozitima je iznosio 2.124,8 poena na kraju juna o.g., a šest mjeseci ranije 2.465,0 (tabela 2.3). Indeks koncentracije prema kreditima je na kraju juna iznosio 1.877,0 dok je na kraju 2008. godine ovaj indeks iznosio 1.958,8 poena.

Tržišno učešće četiri najveće banke prema bilansnoj sumi je iznosilo 76,5%, prema kreditima 79,4%, a prema depoziti-ma 80,1%.

Opis/ period2008. 2009.

VI XII VI

Krediti/ depoziti 1,20 1,41 1,50

Likvidna aktiva4/ukupna aktiva, % 14,17 11,03 11,71

Tabela br. 2.2 - Odabrani pokazatelji likvidnosti banaka, stanje na kraju perioda

Hirschman-Herfindahl Index (HHI) III 2008 VI 2008 IX 2008 XII 2008 III 2009 VI 2009Prema bilansnoj sumi 1878.7 1916.4 1928.7 1910.7 1847.5 1824.1

Prema kreditima 1913.7 1905.2 1935.4 1958.8 1899.80 1877.0

Prema depozitima 2308.9 2329.6 2407.5 2465.0 2199.3 2124.8

Tabela br. 2.3 – HH indeks koncentracije, drugi kvartal

4 Likvidna aktiva za 2008. izračunata radi upoređenja u sladu sa novom Odlukom o upravljanju rizikom likvidnosti.5 «Službeni list CG«, br. 65/08, 15/09 i 41/09

27

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

2.2.3. Kreditna aktivnost banaka

Tokom prvih šest mjeseci ukupni krediti su prosječno mjesečno opadali za 1%, pri čemu je pad bio izraženiji u prvom kvarta-lu kada je prosječno mjesečno iznosio 1,4%, dok je u drugom kvartalu iznosio 0,6%.

Na kraju juna ukupni krediti su iznosili 2.633,8 miliona eura. U odnosu na kraj prethodne godine niži su za 5,85%, a u odnosu na jun prethodne godine za 3,15%. U maju i junu ove godine ukupni krediti su prvi put bili ispod nivoa zabilježenog u istim mjesecima prethodne godine (grafik br. 2.1).

Najviše kredita (26%) je odobreno za likvidnost (obrtna sred-stva), na gotovinske kredite odnosilo se 15,4% ukupnih kredita, 13,4% je odobreno za izgradnju i adaptaciju građevinskih obje-kata, 12,7% su činili stambeni krediti, a 12% kredita je odobreno za nabavku osnovnih sredstava. Pored toga, tzv. «overdraft»6 krediti su činili 2,1% ukupnih kredita, 1,86% potrošački krediti, 1,6% krediti putem kreditnih kartica, dok je za pripremu turističke sezone odobreno 1 % ukupnih kredita na kraju juna ove godine. Preostali dio odobren je za kupovinu automobila (0,6%), kupo-vinu hartija od vrijednosti (0,1%), refinansiranje obaveza premadrugim bankama (0,1%) i ostale namjene (12,5%).

Krediti odobreni za refinansiranje obaveza prema drugim ban-kama iznosili su 3,2 miliona eura na kraju juna ove godine, a njihova ročna struktura pokazuje da je 72,6% odobreno na rok duži od jedne godine. Tzv. «overdraft» krediti su iznosili 54,9 mi-liona eura, svi su ročnosti do tri godine, a najveći dio je ročnosti od jedne do tri godine (42,7%).

Grafik br. 2.1 – Krediti, u 000 000 eura

2008. 2009.

III VI IX XII III VIRezervisanja za potencijalne kreditne gubitke/krediti 2,6 2,7 2,8 4,0 4,7 5,6

Tabela br. 2.4 – Odnos rezervisanja za potencijalne kredite i ukupnih kredita, %

Rezervisanja za potencijalne kreditne gubitke su iznosila 147,9 miliona eura na kraju juna ove godine. Za prvih šest mjeseci po-rasla su za 32,2%, a za godinu dana za 104%, na šta je uticao porast nekvalitetnih kredita, primjena strožijih pravila klasifikacijei većih stopa rezervacija koje je propisala CBCG.

Krediti klasifikovani u kategorije C, D i E (nekvalitetni krediti) sučinili 10,03% ukupnih kredita.

Ukupni krediti koji kasne sa otplatom činili su 19,1% ukupnih kredita. Najveći udio u kreditima koji kasne (66,7%) imaju kre-diti od čijeg je dospijeća proteklo 31-90 dana. Sa plaćanjem najviše kasne privredna društva u privatnom vlasništvu i fizi-čka lica, na koje se odnosilo 70,4%, odnosno 27,2% kredita koji kasne sa otplatom.

Ročna struktura kredita na kraju juna pokazuje dominantno uče-šće dugoročnih kredita (73%). Najveći dio kredita (96%) odobre-no je u eurima, a kredite u drugim stranim valutama koristili su privredna društva u privatnom vlasništvu i fizička lica.

6 Overdraft kredit predstavlja dozvoljeno prekoračenje po tekućem računu klijenta u banci.

28

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

Posmatrano po djelatnostima, najveći dio kredita je odobren sta-novništvu (36,5%), a zatim za trgovinu (23,3%), usluge, turizam i ugostiteljstvo (9,5%) i građevinarstvo (7,5%).

2.2.4. Depoziti

U drugom kvartalu ove godine pad depozita je usporen. Dok su u prvom kvartalu depoziti smanjivani prosječno mjesečno za 4%, u drugom kvartalu prosječno mjesečno su smanjivani za 0,1%, pri čemu je u maju zabilježen mjesečni rast depozita za 2%. Tako su za prvih šest mjeseci depoziti opadali prosječno mjesečno za 2%.

Na kraju juna, ukupni depoziti su iznosili 1.757,1 miliona eura. Za prvih šest mjeseci ove godine, depoziti su smanjeni za 11,7%, a za godinu dana za 22,8%. Istraživanjem Centralne banke ustano-vljeno je da je važan razlog smanjenja depozita to što su banke, u slučaju ne plaćanja kredita od strane klijenata, koristile depozite kao keš kolaterale da bi namirile svoja potraživanja. Od ukupnog iznosa smanjenih depozita od kraja septembra prethodne godine do kraja juna približno 84% smanjenja se odnosilo na izmirenje kreditnih obaveza. To znači da taj iznos nije otisao iz banaka, već je iskorišćen za isplatu obaveza prema bankama.

Tabela br. 2.5 – Odnos kredita i aktive, %

Zemlja/Period 31.12.2007 30.06.2008 31.12.2008 31.03.2009 30.06.2009

Srbija - - 58,7 62,2 63,0

BiH 61,2 66,7 69,2 69,6 70,2

Hrvatska 62,7 65,5 66,6 69,6 68,4

Makedonija 51,7 57,2 62,2 64,1 63,3

Crna Gora 75,5 79,8 84,5 84,9 83,9

Na usporavanje pada depozita u drugom kvartalu i rast depo-zita u maju uticala je prodaja akcija EPCG investicionih fondova. Iako je transakcija vrijedjela oko 120 miliona eura, ukupni de-poziti su u maju povećani za 2,2% na mjesečnom nivou, odno-sno za 37 miliona eura. Razlog zašto se depoziti nijesu uvećali za iznos transakcije je taj što su fondovi ta srestva iskoristili za otplatu kredita i povećanje svojih portfolija. U svakom slučaju, ova transakcija je bitna za bankarski sistem, jer se smanjio dug investicionih fondova.

U ročnoj strukturi depozita, dominiraju kratkoročni depoziti (85% na kraju juna).

Posmatrano po djelatnostima, pored stanovništva, na koje se odnosilo 42,7% depozita, najviše depozita bilo je iz djelatnosti finansija (15,3%), trgovine (10,3%) i transporta (8,2%).

2.2.5. Strana aktiva i pasiva banaka

Strana aktiva banaka7 je na kraju juna 2009. godine iznosila 30-0,3 miliona eura, što je za 20,12% više nego na kraju 2008. go-dine, a za 12,46% manje nego godinu dana ranije. U strukturi strane aktive banaka dominiraju depoziti banaka u inostranstvu (59,82%), zatim gotovina u trezorima (25,12%) i krediti nerezi-

Tabela br. 2.6 – Odnos depozita i aktive, %

Zemlja/Period 31.12.2007 30.06.2008 31.12.2008 31.03.2009 30.06.2009Srbija 49.8 49.7 47.0 47.7 48.5

BiH 62.2 60.7 57.1 57.0 57.2

Hrvatska 67.6 66.7 67.0 67.1 67.1

Makedonija 61.3 62.2 61.7 61.4 61.4

Crna Gora 70.3 66.8 60.1 55.7 56

7 Potraživanja banaka prema nerezidentima

29

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

Tabela br. 2.7 - Strana aktiva, kraj perioda, u 000 000 EUR

III VI IX XII III VI

2008. 2009.

Strana aktiva, ukupno 318,2 343,0 312,1 250,0 265,4 300,3

Depoziti 219,6 226,3 202,9 160,0 172,8 179,6

Gotovina (EUR i druge strane valute) 58,0 77,4 67,5 48,4 45,9 75,4

Krediti 40,6 39,4 41,6 41,6 46,7 45,2

Hartije od vrijednosti, bez akcija 0 0 0 0 0 0

dentima (15,06%). Najveći porast u okviru strane aktive banaka ostvarila je gotovina u trezorima, koja je u odnosu na decembar 2008. godine porasla za 55,85% (tabela br 2.7).

Strana pasiva banaka8 je na kraju drugog kvartala 2009. godine iznosila 1.332,7 miliona eura i u odnosu na kraj 2008. godine povećana je za 5,99%, dok je u odnosu na isti period prethodne godine povećana za 21,70%. U strukturi strane pasive na kraju juna 2009. godine, dominantno učešće ostvaruju pozajmice ba-naka od banaka/finansijskih institucija iz inostranstva (68,43%)i depoziti (31,23%), dok se na obaveze po emitovanim dužni-čkim hartijama od vrijednosti odnosi neznatan dio strane pasive banaka - 0,34%. Pozajmice banaka, koje čine najveći dio strane pasive banaka na kraju drugog kvartala 2009. godine, iznosile su 911,9 miliona eura, ujedno bilježe i najveći porast od 9,94% u odnosu na decembar 2008. godine (tabela br. 2.8).

Neto strana aktiva banaka9 iznosila je -1.032,4 miliona eura na kraju drugog kvartala 2009. godine (u junu 2008. godine neto strana aktiva iznosila je -752,0 miliona eura).

Na osnovu učešća strane pasive u ukupnoj bilansnoj sumi banaka zaključujemo da nerezidenti finansiraju 42,45% aktive banaka,dok 9,57% aktive otpada na potraživanja prema nerezidentima. Jaz između strane aktive i pasive je u drugom kvartalu 2009. godine smanjen u odnosu na prvi i iznosi 32,9 strukturnih po-ena (grafik br. 2.2).

Tabela br. 2.8 - Strana pasiva, kraj perioda, u 000 000 EUR

III VI IX XII III VI

2008. 2009.

Strana pasiva, ukupno 922,3 1.095,1 1.200,2 1.257,4 1.353,4 1.332,7

Krediti 593,4 715,0 748,7 829,5 920,9 911,9

Depoziti 324,2 375,4 446,9 423,3 427,9 416,1

Hartije od vrijednosti, bez akcija 4,6 4,6 4,6 4,6 4,6 4,6

Grafik br. 2.2 – Odnos strane aktive i pasivei ukupne aktive banaka

8 Obaveze banaka prema nerezidentima.9 Razlika između aktive i pasive

30

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

Boks br. 2.1 - Finansijska izloženost i povezanost unutar Evrope10

Porast stranog vlasništva u bankarskim sistemima Cetralne, Istočne i Jugoistočne Evrope (CESE), značajno je uve-ćala finansijsku povezanost unutar Evrope. Strano vlasništvo donijelo je velike koristi domaćim zemljama, kao štosu lakše restrukturiranje bankarskih sistema, tehnike risk-menadžmenta, veći pristup inostranom kapitalu, i brže finansijsko produbljivanje, dok istovremeno velike pogodnosti imaju i matične zemlje, a koje se odnose na generi-sanje prihoda. U isto vrijeme, ovakva rastuća finansijska povezanost uvećala je podložnost negativnim prelivanji-ma, kako domaćih, tako i matičnih zemalja.

Mnoge CESE zemlje su visoko zavisne od zapadno-evropskih banaka i koriste značajne iznose inostranih sredsta-va, posmatrano u odnosu na njihov BDP ili veličinu imovine njihovog bankarskog sistema. Pozajmljivanje kapitala CESE zemalja je u velikoj mjeri koncentrisano na Austriju, Njemačku i Italiju, posmatrajući prema najvećem udjelu u potraživanjima regiona, dok Baltičke države sredstva uglavnom pribavljaju od Švedske. Ovakva koncentracija izvora kapitala čini veliki broj CESE zemalja veoma izloženim potencijalnim štetnim razvojima kod matičnih ba-naka. (Tabela br. 1)

ZajmotražiocZajmodavac

Austrija Belgija Francuska Njemačka Italija Holandija Portugal Španija Švedska Švajcarska UK Ostalo

Albanija 46,6 0,0 9,8 0,5 20,1 0,1 … … …, 0,1 0,1 22,8

Bjelorusija 48,8 1,3 3,6 29,7 5,5 4,2 0,7 0,7 0,1 2,4 0,3 2,6

BiH 49,9 0,1 0,1 22,5 25,7 0,7 … 0,0 0,0 0,3 0,0 0,5

Bugarska 15,0 5,1 5,8 6,0 20,4 1,8 … 0,2 0,1 11,3 0,2 33,2

Kipar 7,2 6,9 8,2 22,0 2,6 2,0 0,4 0,1 1,5 11,3 5,9 31,8

Češka 29,7 24,3 18,2 5,8 9,9 3,6 0,1 0,4 0,1 0,5 … 7,4

Estonija 0,8 0,3 0,3 3,2 1,6 0,1 … 0,1 78,7 0,1 0,0 14,9

Hrvatska 36,4 0,4 8,2 19,4 32,5 0,2 0,0 0,0 0,0 0,2 0,6 2,1

Mađarska 24,6 12,0 7,0 23,4 18,4 4,3 0,3 0,8 0,2 0,6 … 8,5

Latvija 1,9 0,0 0,6 10,4 2,9 0,0 0,0 0,1 58,6 0,1 0,5 24,9

Litvanija 0,9 0,2 0,8 8,6 1,7 0,2 0,1 0,0 64,4 0,4 0,1 22,4

Makedonija 6,9 0,3 0,2 5,4 1,4 0,2 0,2 … 0,6 84,7

Moldavija 32,5 1,1 … 19,5 33,2 4,7 3,2 0,7 … … 0,7 4,3

Montenegro 34,1 0,5 1,5 37,6 24,5 0,2 … … … 0,3 … 1,4

Poljska 6,2 8,0 7,4 18,1 20,5 9,9 4,7 1,6 2,5 2,2 1,1 17,7

Rumunija 33,1 0,7 15,0 15,7 8,3 5,8 0,1 0,1 0,1 5,6 0,2 15,4

Rusija 8,7 3,7 13,1 19,6 9,0 9,0 0,1 0,8 2,9 8,8 … 24,2

Srbija 36,3 0,2 5,8 12,8 19,5 0,0 … 0,0 0,0 5,7 0,1 19,5

Slovačka 36,1 15,3 5,8 4,7 23,6 5,8 0,0 0,1 0,1 0,1 … 8,4

Turska 1,4 8,7 9,6 11,0 … 11,1 0,7 0,3 0,2 5,0 … 52,0

Ukrajina 25,6 1,3 20,1 9,1 5,9 6,4 0,2 0,1 4,0 16,2 1,3 9,9

CESE 17,8 7,7 10,0 14,4 13,3 6,1 0,9 0,6 6,1 3,8 3,2 16,2

Tabela br. 1 – Izloženost Centralne, Istočne i Jugoistočne Evrope Zapadnoj Evropi, decembar 2007. godine, u procentima od ukupnih nepodmirenih inostranih obaveza

Izvor: MMF Global Financial Stability Report, April 2009 (Boks br. 1.2)

10 Izvor: MMF: Global Financial Stability Report, April 2009.

31

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

2.2.6. Sektor stanovništva

Depoziti sektora stanovništva su tokom prvih šest mjeseca ove godine opadali prosječno mjesečno za 2,2%, s tim da je u junu ostvaren rast od 0,4%. Na kraju juna, iznosili su 750,3 miliona eura, što je bilo 12,4% manje nego na kraju prethodne godine, odnosno za 30,2% manje nego na kraju juna prethodne godi-ne. Međutim, pad depozita stanovištva je usporen u drugom kvartalu: prosječan pada u prvom kvartalu je iznosio 3%, a u drugom 1,3%.

Krediti sektoru stanovništva su iznosili 975,6 miliona eura na kraju juna. Za prvih šest mjeseca su smanjeni za 5,97%, dok godišnje smanjenje iznosi 2,11%.

U ročnoj strukturi kredita stanovništvu dominiraju dugoročni krediti (88%).

U namjenskoj strukturi kredita najveće učešće imaju namjenski krediti (46,3%), u kojima su dominirali stambeni (48,3%) i krediti za adaptaciju stambenog ili poslovnog prostora (16,8%).

Koeficijent krediti/depoziti za sektor stanovništva je iznosio 1,3na kraju juna.

Kreditna izloženost zapadno evropskih banaka prema Centralnoj, Istočnoj i Jugoistočnoj Evropi (CESE), generalno nije velika imajući u vidu veličinu njihovih ekonomija, međutim tu postoje i neki izuzeci. Najveću izloženost CESE-u ima Austrija, i njena potraživanja prema njihovim bankama iznose preko 70% njenog GDP-a ili 26% aktive nje-nog bankarskog sistema. Izloženost belgijskih i švedskih banaka je takođe relativno visoka prema njihovom BDP-u, mada mnogo manja u odnosu na imovinu njihovog bankarskog sektora. Čak i tamo gdje je direktna kreditna izloženost dobro diversifikovana kroz CESE region (npr. u Austriji) ili ekonomski beznačajna (Francuska, Njemačkai Italije), moguća ekonomska i finansijska prelivanja između CESE zemalja i zapadne Evrope mogu se povećati pre-ko te direktne izloženosti.

Što je veća zavisnost od zajedničkog zajmodavca, i što je veća finansijska izloženost tog zajmodavca zemlji u kojojje šok nastao, veća je mogućnost prelivanja tog šoka na druge zemlje koje pozajmljuju od nje. Rizik prelivanja je najveći kada zajednički zajmodavac ima aktivnosti većim dijelom koncentrisane na region (kao što je primjer Au-strije). Istovremeno, rizici su manji kada je izloženost zajedničkog zajmodavca CESE zemljama mala u odnosu na njenu ekonomsku veličinu (Italija), pošto je potencijalna izloženost bilo kojem problemu zemlje ekonomski pre-mala da bi uticala na sredstva raspoloživa drugima.

Predstavljena analiza ne predstavlja ocjenu finansijske ili makroekonomske ranjivosti pojedinačnih zemalja. Stvarnaranjivost jedne zemlje zavisi od njene makroekonomske situacije, strukture njenog duga; kapitalizacije, likvidnosti i uopšte „zdravstvenog stanja“ njenog bankarskog sistema, kao i drugih važnih institucija.

2.2.7. Sektor privrede

Depoziti sektora privrede su iznosili 440,6 miliona eura na kra-ju juna o.g. Za prvih šest mjeseci smanjeni su za 25,3%, a za godinu dana za 37,9%. Prosječno mjesečno su depoziti ovog sektora smanjivani za 4,5% tokom prvih šest mjeseci o.g. U prvom kvartalu prosječni pad depozita iznosio je 9,3%, dok je u drugom kvartalu ostvaren njihov rast, prosječno mjesečno za 0,3%. Nakon visokih stopa pada zabilježenih u prvom kvartalu (u januaru za 10,2%, februaru za 15,1%, martu 2,4%), rast je zabilježen u maju (5,6%) i junu (0,8%).

Zaduženost sektora privrede po osnovu kredita iznosila je 1.540,3 miliona eura na kraju juna. Za prvih šest mjeseci ove godine dug je smanjen za 7%, dok smanjenje za godinu dana iznosi 4,5%.

Koeficijent krediti/depoziti za ovaj sektor iznosio je 3,5 na kra-ju juna.

Likvidnost sektora privrede je značajno smanjena u prvih šest mjeseci ove godine, o čemu govore podaci o broju blokiranih ra-čuna. Naime, na kraju juna ove godine, od ukupno registrovanih 48.394 pravnih i fizičkih lica koja obavljaju djelatnost, 11.254 biloje u blokadi (tabela br. 2.9). Ukupan iznos duga po osnovu koga

32

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

Datum/Opis Ukupan broj pravnih i fizičkih lica kojaobavljaju djelatnost Broj pravnih i fizičkih lica u blokadi

30.06.2008. 43.249 8.957

31.12.2008. 45.446 9.729

30.06.2009. 48.394 11.254

Tabela br. 2.9 – Broj pravnih i fizičkih lica koja obavljaju djelatnost u blokadi

Tabela br. 2.10 – Odnos kapitala i aktive, %

Zemlja/Period2007. 2008. 2009.

XII III VI IX XII III VI

Crna Gora 8,0 8,3 8,2 8,1 8,4 8,4 8,6

Srbija 20,8 21,7 23,5 23,2 23,0 22,1 22,0

Hrvatska 12,6 13,5 13,8 13,9 13,5 13,9 14,0

Makedonija 15,3 15,4 15,1 15,5 17,5 17,7 17,7

BiH 13,0 13,3 13,3 13,2 14,3 14,6 14,9

Tabela br. 2.11 – Odnos kapitala i kredita, %

Zemlja/Period2007. 2008. 2009.


Crna Gora 10,6 10,5 10,3 9,9 10,0 9,9 10,3

Srbija 43,7 38,7 41,2 39,1 40,8 35,5 35,0

Hrvatska 20,0 21,1 21,1 21,1 20,3 20,0 20,4

Makedonija 28,3 27,2 26,6 26,4 28,9 28,3 28,8

BiH 21,1 20,7 19,9 19,6 20,6 20,9 21,2

je izvršeno blokiranje računa iznosi 133,6 miliona eura, od čega se 22,9 miliona eura odnosi na 10 najvećih dužnika. U nepreki-dnoj blokadi do jedne godine bilo je 2.383 izvršnih dužnika sa iznosom blokade od 48,9 miliona eura, dok je duže od godinu dana u blokadi bilo 8.871 izvršnih dužnika sa iznosom blokade od 84,7 miliona eura.

2.2.8. Kapital banaka

Na kraju drugog kvartala, ukupan kapital banaka je iznosio 271,3 miliona eura, što je bilo za 2,9% niže nego šest mjeseci ranije. Na godišnjem nivou kapital banaka je umanjen za 3,4%.

Kumulativni finansijski rezultat banaka je na kraju drugog kvartalabio negativan i iznosio -25,9 miliona eura. Pozitivan finansijskirezultat ostvarile su tri banke.

Koeficijent solventnosti na nivou sistema je na kraju drugogkvartala o.g. iznosio 11,89% (15,04% na kraju 2008. godine), a posmatrano po bankama kretao se od 7,12% do 120,39%. Pri tome, tri banke su imale niži koeficijent solventnosti od Zako-nom propisanog.

Koeficijent ROE, povraćaj na prosječni kapital, iznosio je -18,92%za sistem u cjelini i smanjen je u odnosu na decembar prethodne godine, kada je iznosio -6,90%.

Ukupan kapital činio je 8,6% ukupne aktive banaka, dok se po-smatrano po bankama, ovaj odnos kretao u intervalu od 4,0% do 66,8%.

Tabele br. 2.10 i br. 2.11 pokazuju da su crnogorske banke potka-pitalizovane, odnosno indeks kapitalizacije i u odnosu na aktivu i u odnosu na kredite je najniži u regionu.

33

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

2.3. Aktivne kamatne stope

Aktivna prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa (APPEKS) u junu 2009. godine iznosila je 9,38%. U odnosu na decembar prethodne godine bila je niža za 0,02 pp, dok je u odnosu na vri-jednost iz juna 2008. godine viša za 0,15 pp (tabela br. 2.12).

Posmatrano po ročnosti, prosječna ponderisana efektivna ka-matna stopa na kratkoročne kredite u junu 2009. godine izno-sila je 10,93% i bila je za 0,97 pp viša od vrijednosti u decembru 2008. godine. APPEKS na dugoročne kredite iznosila je 9,24%, što je za 0,09 manje u odnosu na decembar prethodne godine (tabela br. 2.13).

2008. 2009.

VI XII III IV V VI

APPNKS 8,47 8,81 8,76 8,67 8,71 8,69

APPEKS 9,23 9,40 9,30 9,36 9,36 9,38

Tabela br. 2.12 – Aktivne kamatne stope, u %

Tabela br. 2.13 - APPEKS na ukupne kredite banaka po ročnosti, %

2008. 2009.

Jun Dec Mar Jun

Kratkoročni kreditido 3 mjeseca 12,98 18,28 15,30 16,22

od 4 do 12 mjeseca 8,91 9,25 10,64 10,39

Ukupno do 1 godine 9,16 9,96 10,89 10,93Dugoročni krediti

od 13 do 36 mjeseci 9,98 9,77 10,08 10,46

od 37 do 60 mjeseci 10,20 10,52 10,50 10,76

preko 60 mjeseci 8,29 8,47 8,01 7,98

Preko 1 godine ukupno 9,23 9,33 9,15 9,24Ukupni krediti 9,23 9,40 9,30 9,38

Tabela br. 2.14 - APPEKS na kredite fizičkim licima po ročnosti, %

2008. 2009.

Jun Dec Mar Jun

Kratkoročni krediti

do 3 mjeseca 16,46 17,38 10,38 11,45

od 4 do 12 mjeseca 10,86 12,35 12,46 14,52

Ukupno do 1 godine 11,04 12,66 12,37 14,20

Dugoročni krediti

od 13 do 36 mjeseci 14,34 13,96 14,52 14,64

od 37 do 60 mjeseci 13,30 13,63 13,89 14,22

preko 60 mjeseci 8,65 8,82 8,48 8,46

preko 1 godine ukupno 10,71 10,72 10,59 10,59Ukupni krediti 10,72 10,76 10,62 10,62

Na ukupne kredite odobrene fizičkim licima, prosječna ponde-risana efektivna kamatna stopa iznosila je 10,62% u junu 2009. godine i bila je za 0,14 pp manja nego u decembru 2008. godine, a 0,10 pp manja nego u istom periodu prethodne godine. Po-smatrano po ročnosti, APPEKS na kratkoročne kredite odobrene ovom sektoru zabilježila je rast od 1,54 pp u odnosu na decembar 2008. godine, dok je odgovarajuća kamatna stopa na dugoročne kredite ostvarila pad od 0,13 pp (Tabela br. 2.14).

34

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

APPEKS na ukupne kredite odobrene pravnim licima iznosila je 8,63% na kraju juna ove godine, što je za 0,05 pp više nego na kraju 2008. godine, a za 0,26 pp više u odnosu na jun prethodne godine. Posmatrano po ročnosti, kamatna stopa na kratkoročne kredite pravnim licima u junu ove godine ostvarila je rast od 1,02 pp u odnosu na decembar 2008. godine, dok je istovre-meno stopa na dugoročne kredite zabilježila neznatan pad od 0,01 pp (tabela br. 2.15).

Posmatrano po djelatnostima, u junu 2009. godine najveća kamatna stopa zabilježena je na kredite odobrene energet-skoj djelatnosti (9,15%), zatim rudarstvu (9,07%) i trgovini (8,88), dok je istovremeno najmanja vrijednost kamatne sto-pe zabilježena na kredite poljoprivredi, lovu i ribolovu (6,62%). U odnosu na decembar prethodne godine, najveći pad ka-matne stope ostvaren je na kredite odobrene administraci-ji i drugim javnim uslugama (2,43 pp), dok je najveći porast kamatne stope zabilježen na kredite rudarstvu (0,81 pp) (tabela br. 2.16).

Tabela br. 2.15 - APPKS na kredite pravnim licima po ročnosti, %

2008. 2009.

Jun Dec Mar Jun

Kratkoročni krediti

do 3 mjeseca 12,82 18,33 15,64 16,39

od 4 do 12 mjeseca 8,72 9,04 10,48 10,21

Ukupno do 1 godine 8,98 9,77 10,77 10,79

Dugoročni krediti

od 13 do 36 mjeseci 8,51 8,55 8,82 9,33

od 37 do 60 mjeseci 8,18 8,44 8,42 8,63

preko 60 mjeseci 7,90 8,10 7,54 7,51

preko 1 godine ukupno 8,17 8,33 8,16 8,32

Ukupni krediti 8,37 8,58 8,50 8,63

Djelatnost Stopa2007. 2008. 2009.


1. Poljoprivreda, lov, ribolovPPNKS: 6,92 7,03 7,26 7,42 6,92 7,11 6,05PPEKS: 7,25 7,36 7,64 8,00 7,70 7,65 6,62

2. RudarstvoPPNKS: 7,47 7,50 7,61 7,65 7,77 7,91 8,38PPEKS: 8,32 7,78 7,97 7,98 8,26 9,50 9,07

3. ProizvodnjaPPNKS: 7,71 7,83 7,93 7,90 8,22 8,33 8,18PPEKS: 8,49 8,49 8,53 8,51 8,72 8,67 8,64

4. EnergetikaPPNKS: 7,02 7,24 7,33 7,17 7,49 7,54 8,32PPEKS: 7,65 8,02 7,96 7,81 8,36 8,36 9,15

5. GrađevinarstvoPPNKS: 7,74 7,91 7,97 8,06 8,17 8,13 8,39PPEKS: 8,69 8,52 8,58 8,67 8,46 8,26 8,86

6. TrgovinaPPNKS: 7,66 7,68 7,72 7,82 7,96 8,26 8,25PPEKS: 8,06 8,31 8,32 8,33 8,34 8,76 8,88

7. Usluge, turizam, ugostit,PPNKS: 8,34 7,96 7,93 8,02 8,12 7,75 7,69PPEKS: 9,39 8,41 8,45 8,53 8,55 8,31 8,33

8. Transport, skladištenje, pttPPNKS: 7,73 7,75 7,95 8,07 8,34 8,25 8,28PPEKS: 8,37 8,31 8,49 8,80 8,84 8,63 8,86

9. FinansijePPNKS: 7,19 7,33 7,20 8,20 8,23 8,00 7,81PPEKS: 8,21 7,76 7,68 8,71 8,60 8,24 8,78

10. Trgovina nekretninamaPPNKS: 7,74 7,79 7,96 8,04 8,23 7,77 7,33PPEKS: 8,72 8,40 8,58 8,69 8,67 8,09 8,12

11. Admin, i dr. javne uslugePPNKS: 7,48 7,69 7,93 8,20 8,41 8,35 8,25PPEKS: 7,79 7,87 8,26 8,60 11,23 8,66 8,80

12. OstaloPPNKS: 7,30 6,44 7,05 7,22 7,36 8,01 7,38PPEKS: 9,61 6,95 7,44 7,15 7,28 7,84 7,71

Tabela br. 2.16 – APPKS na kredite pravnim licima, po djelatnostima, u %

Realna aktivna kamatna stopa je u drugom kvartalu ove godine imala rastući trend i iznosila je 6,58% u junu, što je bilo za 4,08 pp više u donosu na decembar prethodne godine.

35

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

2.4. Pasivne kamatne stope

Tokom prva dva kvartala ove godine pasivne kamatne stope su oscilirale. Pasivna prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa (PPPEKS) zabilježena u junu 2009. godine bila je za 0,30 pp niža u odnosu na decembar prethodne godine, dok je u odnosu na jun 2008. godine bila viša za svega 0,07 pp (grafik br. 2.3).

Posmatrano po ročnosti, najveći rast (0,59 pp) u junu u odnosu na decembar prethodne godine zabilježile su kamatne stope na depozite ročnosti od tri do 5 godina, dok su najveći pad (1,25 pp) zabilježile kamatne stope na depozite ročnosti preko 5 go-dina (tabela br. 2.17).

PPPEKS na depozite fizičkih lica u junu 2009. godine iznosila je4,43%, što je za 0,13 pp više nego u decembru 2008. godine. Kamatne stope na depozite fizičkih lica svih ročnosti su u junu2009. godine zabilježile porast u odnosu na decembar prethodne

Grafik br. 2.3 – PPPEKS, kraj mjeseca

2008 2009

III VI IX XII III IV V VI

Depoziti po viđenju 0,72 0,68 0,69 0,80 0,94 0,93 0,87 0,82

Oročeni depoziti

Do 3 mjeseca 4,93 5,16 5,28 5,49 4,84 4,67 4,90 4,86

Od 3 mjeseca do godinu dana 5,61 5,56 5,67 5,73 5,71 5,82 5,50 5,91

Od 1 do 3 godine 6,56 6,52 6,39 6,47 5,97 5,92 6,09 6,18

Od 3 do 5 godina 5,33 4,87 7,02 5,56 5,60 5,77 6,14 6,15

Preko 5 godina 6,06 5,18 5,89 5,38 4,48 4,14 6,27 4,14

Ukupno 3,66 3,73 3,97 4,10 3,85 3,85 3,75 3,80

Tabela br. 2.17 - PPEKS na ukupne depozite banaka po ročnosti PPEKS, u %

Tabela br. 2.18 - PPPKS na depozite fizičkih lica po ročnosti PPEKS, u %

2008 2009



Oročeni depoziti

Do 3 mjeseca 5,09 5,32 5,41 5,46 5,48 5,47 5,57 5,77


Od 1 do 3 godine 6,95 6,92 6,86 6,84 6,72 6,90 6,70 6,85

Od 3 do 5 godina 6,27 6,31 6,95 7,06 6,53 6,48 6,79 7,23

Preko 5 godina 6,77 5,00 5,99 6,17 1,79 1,67 6,92 6,43

Ukupno 3,60 3,87 4,01 4,30 4,11 4,33 4,27 4,43

godine, a najveći rast zabilježile su kamatne stope na depozite ročnosti od 3 mjeseca do godinu dana (0,38 pp), zatim slijede kamatne stope na depozite ročnosti do 3 mjeseca (0,32 pp) i na depozite ročnosti preko 5 godina (0,26 pp) (tabela br. 2.18).

36

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

PPPEKS na depozite pravnih lica iznosila je 3,33% u junu 2009. godine, i u odnosu na decembar 2008. godine bilježi pad od 0,62 pp. Posmatrano po ročnosti, u drugom kvartalu 2009. godine porast u odnosu na kraj 2008. godine ostvarile su kamatne sto-pe na depozite ročnosti do 5 godina (1,15 pp), dok su kamatne stope na ostale depozite imale opadajući trend. Najveći pad za-bilježile su kamatne stope na depozite ročnosti preko 5 godina (2,57 pp) (tabela br. 2.19).

Znatan pad stope inflacije u drugom kvartalu 2009. godine, kaoi blagi pad pasivne kamatne stope uticao je na porast realne pa-sivne kamatne stope koja je tek u junu 2009. godine imala pozi-tivnu vrijednost i iznosila je 1,00% (tabela br. 2.20).

Smanjenje pasivnih i blagi porast aktivnih kamatnih stopa u drugom kvartalu 2009. godine uticalo je na povećanje kama-tne margine: razlika između aktivnih i pasivnih kamatnih stopa u junu je iznosila 5,58 pp (grafik br. 2.4).

2008. 2009.



Oročeni depoziti

Do 3 mjeseca 4,79 4,97 5,11 5,51 4,41 3,99 4,44 4,14


Od 1 do 3 godine 6,37 6,33 6,16 6,23 5,49 5,34 5,80 5,78

Do 5 godina 4,88 3,88 7,05 3,29 4,39 4,59 5,58 4,44

Preko 5 godina 5,75 5,32 5,84 4,81 6,20 5,68 5,80 2,24

Ukupno 3,71 3,61 3,93 3,95 3,67 3,47 3,37 3,33

Tabela br. 2.19 - PPPKS na depozite pravnih lica po ročnosti PPEKS, u %

2008. 2009.

VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI

PPPEKS: 3,92 3,86 3,97 4,15 4,28 4,10 4,27 4,10 3,85 3,85 3,75 3,80

Stopa inflacije 10,8 10,6 8,4 7,4 6,2 6,9 4,9 5,4 5,5 5,4 4,8 2,8

Realna KS -6,88 -6,74 -4,43 -3,25 -1,92 -2,80 -0,63 -1,29 -1,62 -1,55 -1,05 1,00

Tabela br. 2.20 – Pasivna kamatna stopa, stopa inflacije11

Grafik br. 2.4 - Razlika između aktivnih ipasivnih kamatnih stopa, kraj mjeseca, %

11 Stopa inflacije mjerena je indeksom potrošačkih cijena. Od jula 2008. godine Monstat objavljuje indeks potrošačkih cijena kao međunaro-dno uporedivu stopu inflacije.

37

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

2.5. Obavezna rezerva banaka

Prvih šest mjeseci ove godine obilježile su značajne izmjene u politici obavezne rezerve. Izmjene propisa12 kojima se reguliše primjena instrumenta obavezne rezerve izvršene su u febuarui i junu ove godine. Izmjenama izvršenim u februaru ove godine Centralna banka je ponovo omogućila bankama da dio obave-zne rezerve (do 20%) mogu držati u državnim zapisima koje je emitovala Crna Gora, a diferencirane stope obavezne rezerve (19% i 2%) zamijenila je jedinstvenom, u visini od 11%. Osno-vica za obračun obavezne rezerve je proširena na sve depozite kod banaka, a period korišćenja obavezne rezerve za likvidnost produžen je sa sedam na deset radnih dana. Pored navedenih izmjena, smanjena je kamatna stopa na korišćenje obavezne re-zerve za likvidnost za period duži od jednog dana (sa 5% na 4%), kao i kamatna stopa za kašnjenje u vraćanju korišćenih sredstava (sa 11% na 9%). Bankama je bio dat rok da do juna ove godine obračun i izdvajanje obavezne rezerve usklade sa novim propi-sima (u dijelu osnovice i stope), s tim da su mogle, ako je to za njih povoljnije, sa primjenom obračuna i izdvajanja obavezne rezerve po izmijenjenim uslovima početi već u aprilu.

Savjet CBCG je u junu ponovo izmijenio politiku obavezne re-zerve. Banke su oslobođene izdvajanja obevezne rezerve na rast depozita ostvaren u odnosu na prvi obačunski period iz juna ove godine. Smanjena je stopa obavezne rezerve sa 11% na 10%, a kamatna stopa na korišćenje obavezne rezerve za likvidnost na period duži od jednog dana, koja je do izmjene iznosila 4%, utvrđuje se prema godišnjoj kamatnoj stopi ECB-a za gla-vne operacije refinansiranja uvećanoj za 0,5 procentnih poena. Kamatna stopa na kašnjenje u vraćanju korišćenog iznosa obavezne rezerve za likvidnost utvrđena je na nivou od 7%.

Savjet je izmjenom Odluke o obaveznoj rezervi, povećao iznos oba-vezne rezerve koji banke mogu držati u državnim zapisima koje je emitovala Crna Gora na 25% umjesto dosadašnjih 20%.

Na dan 24.06.2009. godine ukupno obračunata obavezna rezerva banaka kod CBCG iznosila je 195,5 miliona eura i smanjena je za 21 milion eura ili 9,7% u odnosu na kraj 2008. godine, a za 31% u odnosu na jun 2008. godine.

Tokom prvih pet mjeseci, tri banke su koristile obaveznu rezervu za likvidnost u skladu sa Odlukom o korišćenju obavezne rezerve banaka kod CBCG na period koji je duži od jednog dana. U junu ove godine nije bilo korišćenja obavezne rezerve za likvidnost. Međutim, jedna banka je na kraju juna zabilježila niži nivo oba-vezne rezerve od propisanog u iznosu od 15,1 miliona eura, pa je izdvojena obavezna rezerva na kraju juna ove godine iznosila 180,4 miliona eura.

Struktura obavezne rezerve na značajno je izmijenjena u odnosu na kraj prethodne godine, jer je u junu devet banaka iskoristilo mogućnost da dio obavezne rezerve izdvoji u obliku državnih zapisa. Na kraju juna banke su imale izdvojeno 29,5 milona eura obavezne rezerve u obliku državnih zapisa.

Učešće izdvojene obavezne rezerve u ukupnim depozitima ba-naka na kraju prvog polugođa 2009. godine iznosilo je 10,3% (tabela br. 2.22).

Tabela br. 2.23 pokazuje da je odnos izdvojene obavezne re-zerve i ukupnih depozita, odnosno aktive banaka u Crnoj Gori najniži u regionu.

Tabela br. 2.21 - Struktura izdvojene obavezne rezerve u periodu 2008-2009. godine, %

Opis/perid2008. 2009.

III VI IX XII III VIRačun obavezne rezerve u zemlji 15,7 19,6 47,2 60,0 50,5 55,6

Izdvojeno u državnim zapisima 15,8 16,3

Obavezna rezerva na računu CB u inostranstvu 84,3 80,4 52,8 40,0 33,7 28,1

12 Odluka o obaveznoj rezervi banaka kod Centralne banke Crne Gore (“Sl. list CG” br. 9/07, 05/08, 15/09, 41/09) i Odluka o korišćenju obave-zne rezerve banaka kod Centralne banke Crne Gore na period duži od jednog dana (“Sl. list CG” br. 65//08, 15/09, 41/09)

38

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

Tabela br. 2.22 – Izdvojena obavezna rezerva, depoziti, pozajmice, u 000 000 eura

Opis/period2008 2009

III VI IX XII III VIIzdvojena obavezna rezerva 278,8 283,2 287,6 216,6 202,2 180,4

Ukupni depoziti 2.140,1 2.275,2 2.326,0 1.990,6 1.761,3 1.757,1

Ukupne pozajmice 618,7 742,2 777,8 908,2 990,5 971,3

Izdvojena rezerva/ukupni depoziti 13,0 12,4 12,4 10,9 11,5 10,3

Izdvojena rezerva/ukupni depoziti i pozajmice 10,1 9,4 9,3 7,5 7,3 6,6

Tabela br. 2.23– Odnos obavezne rezerve i ukupnih depozita i aktive banaka, jun 2009, %

Opis/period Obavezna rezerva/Depoziti Obavezna rezerva/Aktiva

Bosna i Hercegovina 23,7 13,4

Crna Gora 10,3 5,7

Hrvatska 11,4 7,6

Makedonija 11,7 7,1

Srbija 15,2 7,4

Tabela br. 2.24 - Bilansna suma MFI, kraj mjeseca, 000 eura

Opis/period2008. 2009.

VI IX XII III VI

Ukupno 69.433 69.974 79.124 76.247 77.667

Tabela br. 2.25 - Ukupni krediti MFI, kraj mjeseca, 000 eura

Opis/period2008. 2009.

VI IX XII III VI

Ukupno 65.782 68.990 75.823 74.630 72.320

U Crnoj Gori posluje pet mikrokreditnih finansijskih institucija(MFI) čija je ukupna aktiva na kraju juna 2009. godine iznosila je 77,6 miliona eura. U odnosu na isti mjesec prethodne godine bila je viša za 11,8%, dok je u odnosu na kraj prethodne godine smanjena je za 1,8% (tabela br. 2.24).

Ukupni krediti MFI iznosili su 72,3 miliona eura. Za šest mjeseci ove godine smanjeni su za 4,6%, a za godinu dana su porasli za 9,9% (tabela br. 2.25). Rezervisanja za kreditne gubitke činila su 5,1% ukupnih kredita.

U strukturi kreditnog portfolija MFI po djelatnostima, dominantno je učešće kredita za poljoprivredu – 61% (grafik br. 2.5).

U ročnoj strukturi kredita dominiraju dugoročni krediti (95,4%). Novčana sredstva su činila 9,4%, a ostala aktiva 2,3% ukupne aktive MFI na kraju juna 2009. godine.

2.6. Mikrokreditne finansijske institucije

39

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

Grafik br. 2.5 - Krediti MFI po djelatnostima,jun 2009, %

U pasivi MFI, ukupne obaveze13 su iznosile 58 miliona eura ili 75,5% ukupne pasive. Izvor sredstava mikrokreditnih organi-zacija uglavnom je inostrani kapital koji se mikrokreditnim lini-jama usmjerava poljoprivrednim proizvođačima, preduzetnicima iz oblasti usluga, sitne proizvodnje, trgovine i sl.

Ukupan kapital MFI iznosio je 18,8 miliona eura ili 24,3% ukupne pasive na kraju juna 2009. godine. Od iznosa ukupnog kapitala, 60,5% odnosilo se na kapital iz donacije, dok je neraspoređe-na dobit iznosila 39,5% ukupnog kapitala. Na kraju juna 2009. godine, MFI su ostvarile negativan rezultat u ukupnom iznosu od 0,8 miliona eura.

Kamatne stope MFI

Prosječna ponderisana nominalna kamatna stopa (PPNKS) na kredite MFI je u junu 2009. godine iznosila 16,02%, a prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa (PPEKS) 27,20%, što je za 0,39 pp više u odnosu na kraj predhodne godine, odnosno za 0,20 pp manje u odnosu na isti period predhodne godine (grafik br. 2.6).

Grafik br. 2.6 – PPAKS na ukupnekredite MFI, %

Tabela br. 2.26 – PPAKS na ukupne kredite, %

2008 2009VI IX XII III VI

kratkoročni dugoročni kratkoročni dugoročni kratkoročni dugoročni kratkoročni dugoročni kratkoročni dugoročni

PPNKS 18,11 14,1 16,49 14,06 16,43 13,88 18,58 14,89 20,46 15,83

PPEKS 34,52 26,9 33,49 26,71 33,27 26,53 33,61 26,27 34,17 26,89

Posmatrano po ročnosti, PPEKS je na kratkoročne kredite izno-sila je 34,17% i bila je za 7,28 pp viša od odgovarajuće kamatne stope na dugoročne kredite.

Na kredite odabrene pravnim licima u junu 2009. godine, PPNKS iznosila je 16,15%, a PPEKS 26,59%. Pri tome, PPEKS je na kratko-ročne kredite iznosila 31,91% i bila je za 6 pp viša od odgovarajuće kamatne stope na dugoročne kredite (tabela br. 2.27).

Na kredite odabrene fizičkim licima, u junu 2009. godine PPNKSiznosila je 16,02%, a PPEKS 27,20%. PPEKS je na kratkoročne kredite iznosila je 34,25% i bila je za 7,35 pp viša od odgovarajuće kamatne stope na dugoročne kredite (tabela br. 2.28).

Nivo kamatnih stopa po kojima su banke i MFI odobravale kre-dite pokazuje da je su kamatne stope banaka značajno niže od kamatnih stopa MFI (grafik br. 2.7).

13 Obaveze po uzetim kreditima i pozajmicama, kondicioni grantovi, subordinisani dugovi i ostale obaveze.

40

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

Grafik br. 2.7 – Kamatne stope banaka iMFI, %

Tabela br. 2.28 – PPAKS na kredite fizičkim licima, %

2008 2009

VI IX XII III VI


PPNKS 18,22 14,07 16,54 14,02 16,48 13,86 18,72 14,88 20,63 15,83

PPEKS 34,72 26,91 33,71 26,72 33,44 26,53 33,72 26,72 34,25 26,9

Tabela br. 2.27– PPAKS na kredite pravnim licima, %

2008 2009VI IX XII III VI


PPNKS 16,18 16,29 15,73 16,37 15,67 16,3 15,88 16,18 15,71 16,21

PPEKS 31,18 26,08 30,07 26,26 30,53 26,3 31,37 25,92 31,91 25,91

TRŽIŠTE KAPITALA3

43

TRŽI

ŠTE

KAP

ITAL

A

U prvom polugođu 2009. godine, na crnogorskim berzama ostvareno je 171,2 miliona eura prometa. U poređenju sa prvim polugođem 2008. godine zabilježen je rast od 68,2%. Na rast je dominantno uticala prodaja manjinskog paketa akcija EPCG. U odnosu na isti period 2007. godine ostvaren je pad prometa od 64,3%. Prosječni mjesečni promet u prvih šest mjeseci ove godine iznosio je 28,5 miliona eura i bio je znatno iznad prosje-čnog mjesečnog prometa ostvarenog u 2008. godini (13,4 mili-ona eura), medjutim ukoliko bi se iskjučila pomenuta transakcija sa EPCG, onda bi prosječni mjesečni promet iznosio 8,1 miliona eura i bio bi značajno manji od prošlogodišnjeg. U prvom po-lugođu došlo je i do rasta broja sklopljenih poslova, tako da je sklopljeno 31,3 hiljade transakcija, što je za 0,37% više nego u prvom polugođu 2008. godine. Najveći dio prometa ostvaren je kroz sekundarnu trgovinu, dok je kroz primarnu trgovinu ostva-reno svega 0,1% prometa.

U drugom kvartalu ove godine je u odnosu na prethodni kvar-tal ostvaren je rast prometa od 430,3%, ali pomenuti rast ne treba gledati kroz prizmu oporavka tržišta kapitala, već jedne velike transakcije. Ipak, treba imati u vidu da niske cijene akcija velikog broja preduzeća mogu uticati na rast atraktivnosti cr-nogorskog tržišta kapitala.

Veći obim prometa i broj transakcija ostvaren je preko Monte-negro berze (90,7% ukupnog prometa i 62,4% ukupno ostva-

Period I-VI `09/I-VI `08 I-VI `09/I-VI `07 I-VI `09/I-VI `06

Ukupan promet na crnogorskim berzama 68,2% -64,3% 126,2%

Tabela 3.1 - Uporedni odnos prometa na crnogorskim berzama,(relativne promjene)

Kalkulacije: CBCG

Grafik 3.1 - Promet na crnogorskimberzama u drugom kvartalu po godinama, u 000.000

Izvor: Montenegroberza i Nex Montenegro berza

renih transakcija), a manji preko Nex Montenegro berze (9,3% ukupnog prometa i 37,6% transakcija).

Struktura prometa

U strukturi prometa, ostvarenog u prvom polugođu 2009. go-dine, najveće učešće su imale akcije kompanija (92,64%), za-tim razne vrste obveznica (5,63%), dok se na učešće prometa akcijama fondova zajedničkog ulaganja u ukupnom prometu odnosilo 1,73%.

44

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

Grafik 3.3 - Promet (u 000.000) i broj sklopljenih poslova akcijama kompanija u prvih 6 mjeseci, 2008. i 2009. godina


Grafik 3.4 - Kretanje prometa i brojatransakcija akcijama FZU na crnogorskim berzama u prvih 6 mjeseci 2009. godine


Struktura prometa

I-VI 2006. I-VI 2007. I-VI 2008. I-VI 2009

Apsolutni iznos

% ukupnog prometa

Apsolutni iznos

% ukupnog prometa

Apsolutni iznos

% ukupnog prometa

Apsolutni iznos

% ukupnog prometa

Akcije 56.534.939 74,70% 386.882.269 80,6% 70.230.612 69,0% 158.615.402 92,6%

Akcije FZU 14.736.060 19,47% 82.996.061 17,3% 19.063.770 18,7% 2.961.659 1,7%

Obveznice 4.409.748 5,83% 9.922.960 2,1% 12.526.244 12,3% 9.645.755 5,6%

Ukupno: 75.680.747 100,0% 479.801.290 100,0% 101.820.625 100,0% 171.222.816 100,0%

Tabela 3.2 - Ukupan promet i struktura prometa u prvih šest mjeseci po godinama


Grafik 3.2 - Struktura prometa nacrnogorskim berzama u prvih 6 mjeseci 2009. god.


U prvom polugođu 2009. godine, ukupan promet akcijama cr-nogorskih kompanija od 158,6 miliona eura ostvaren je kroz 9,6 hiljada transakcija, ili 30,8% ukupno realizovanih transa-kcija. Ostvareni promet akcijama kompanija bio je za 125,8% veći nego u prvom polugođu prethodne godine, dok je broj realizovanih poslova, u uporednom periodu bio manji za 13,4 hiljada transakcija.

Akcijama fondova zajedničkog ulaganja prometovano je u prvom polugođu 2009. godine 2,96 miliona eura kroz 2,9 hiljada transakcija. Ostvareni promet akcijama FZU bio je niži nego u prvom polu-gođu 2008. godine za 84,5%, dok je broj sklopljenih poslova opao za 59,2%.

45

TRŽI

ŠTE

KAP

ITAL

A

14 Zakonom o Budžetu Crne Gore, Sl. list br 12/07, planirano je 10 miliona eura za kupovinu obveznica restitucije u 2009. godini. Obveznice su nominalne vrijednosti 1 €. Brokerska kuća koja je bila najpovoljniji ponuđač obavezala se da ih plati po 35 centi, dok se njihova tržišna vrije-dnost kreće nešto ispod ovog iznosa.

15 Ministarstvo finansija Crne Gore emitovalo je obveznice po osnovu obeštećenja korisnika prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja uukupnom iznosu od 105.000.000,00€. Obveznice dospijevaju u 6 različitih serija počev od 20.10.2008. godine. Zakonom o obeštećenju korisnika prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja („Sl. list CG“, broj 40/08) predviđeno je da penzioneri svoje pravo po osnovu obešte-ćenja mogu iskoristiti za plaćanje računa utrošene električne energije, poreskih obaveza, kupovinu akcija državnih preduzeća i preduzeća u vlasništvu Fonda za razvoj CG koja su u procesu privatizacije, kao i kupovinu stanova, rezidencijalnih prostorija, zemljišta i druge imovine u državnoj svojini. Nominalna vrijednost jedne obveznice je 1,00€.

16 Odluka o uslovima i postupku otkupa potrživanja Crne Gore obveznicama devizne štednje građana i obveznicama bivših vlasnika po osno-vu obeštećenja za oduzeta imovinska prava, Sl. list Crne Gore 17, 11. mart 2008. godine.

Od ukupnog prometa obveznicama od 9,7 miliona eura, najve-ći dio prometa odnosio se na obveznice restitucije 57,1%14, po-tom na obveznice korisnika penzijsko – invalidskog osiguranja 37,1%15, dok se na promet obveznicama stare devizne štednje (SDŠ) odnosilo 5,8% prometa. Prometa obveznicama opština i obveznicama za sanaciju puteva u proteklom kvartalu nije bilo.

Na visoko učešće prometa obveznicama restitucije i SDŠ uticala je Odluka Ministarstva finansija Crne Gore16 kojom je omogućeno dužnicima (fizičkim i pravnim licima) da svoje obaveze premadržavi (plaćanje poraza, dugova prema državi) izmire obvezni-cama SDŠ i restitucije. Rastu prometa obveznica značajno je u posmatranom periodu doprinijeo i promet obveznicama korisnika penzijskog osiguranja (P09P, P09D, P10P, P10D, P11P). Značajan broj korisnika penzijskog osiguranja se, usljed lošeg životnog standarda, odmah nakon sticanja prava na obveznice, odlučio na njihovu prodaju kako bi zadovoljio svoje životne potrebe.

U odnosu na prvo polugođe 2008. godine ostvaren je rast pro-meta u apsolutnom iznosu od 6,0%, dok je učešće prometa obveznicama u strukturi prometa zabilježio značajan pad. Broj sklopljenih transakcija bio 16,6 puta veći nego u prvom polu-gođu 2008. godine.

Indeksi

Početak ove godine obilježio je značajan rast indeksa crnogor-skih berzi, uz blage oscilacije.

Sva tri indeksa, uz blage oscilacije, bilježe rast. Moste je na kra-ju juna 2009. godine, u odnosu na kraj 2008. godine, zabilježio rast od 55,6%, NEX20 od 41,7%, dok je indeks fondova pora-stao za 36,8%.

Grafik 3.5 - Kretanje prometa i brojatransakcija obveznicama na crnogorskim berzama u prvih 6 mjeseci 2009. godine


U odnosu na kraj prvog polugođa 2008. godine, sva tri inde-ksa na crnogorskim berzama zabilježila su pad. Indeks Moste je zabilježio apsolutni pad od 38,61 indeksnih poena, ili 5,0%, indeks NEX20 je pao za 3.898,9 indeksnih poena ili 21,6%, a in-deks NEXPIF zabilježio, na kraju ovog polugođa, pad od 9.737,9 indeksnih poena, ili 54.9%.

U odnosu na njihove istorijski maksimalne vrijednosti (dosti-gnute u 2007. godini), indeksi su na kraju juna 2009. godine bili niži: Moste – 3,4 puta, NEX20 – 3,4 puta, a NEX PIF – 6,3 puta niži.

46

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

Grafik 3.6 - Kretanje indeksa na NexMontenegro berzi i Montenegro berzi (NEX20 i NEX PIF- lijeva skala i MOSTE- desna skala)


MOSTE NEX 20 NEXPIF

Vrijednost na 30. Jun 2009. 730,6 14.178,91 7.998,26

Apsolutna promjena indeksa za prvih 6 mjeseci 2009. godine +261,07 +4.175,98 +2.153,62

Početna vrijednost indeksa 100,0 Mart 2003. 1000,00 Mart 2003. 1000,00 Mart 2003.

Maksimalna vrijednost tokom 2009. godine 767,13 01.06.2009. 15.551,82 29.05.2009. 12.794,85 25.05.2009

Maksimalna istorijska vrijednost 2.455,4 07.05.2007 48.617,88 07.05.2007. 50.780,54 17.08.2007

Minimalna istorijska vrijednost 94,8 23.06.2004 918,57 14.04.2003 959,53 02.04.2003

Rast (pad) od 31. decembra 2008. do 30. juna 2009. godine 55,6 41,7 36,8

Tabela 3.3 - Opšti podaci o indeksima


Grafik 3.7 - Kapitalizacije na crnogorskimberzama, u 000.000


Blok trgovine

U prvom polugođu 2009. godine ostvareno je osam blok tran-sakcija u iznosu od 123,02 miliona eura. Najveći promet odrađen blok transakcijama (99,7%) ostvaren je akcijama EPCG.

Kapitalizacija

Na kraju juna 2009. godine, ostvarena kapitalizacija na Monte-negroberzi je iznosila 2,88 milijardi eura i bila je viša u odnosu na decembar 2008. godine za 27,7%. U odnosu na kraj prvog polu-gođa 2008. godine, tržišna kapitalizacija na Montenegroberzi je bila viša za 13,8%. U odnosu na maksimalnu tržišnu kapitalizaciju

ostvarenu u avgustu 2007. godine zabilježila je pad od 31,2%. Na Nex Montenegro berzi ostvarena tržišna kapitalizacija je na kraju juna 2009. godine iznosila 2,15 milijardi eura i bila je viša u odnosu decembar 2008. godine za 51,5%, dok je u odnosu na kraj prvog polugođa 2008. godine bila viša za 0,6%. U odnosu na maksimalnu tržišnu kapitalizaciju ostvarenu u avgustu 2007. godine zabilježila je pad od 51,1%.

Zaključna razmatranja

Prvo polugođe 2009. godine karakteriše porast indeksa crno-gorskih berzi. Na crnogorskom tržištu kapitala je, poslije dužeg perioda pesimizma investitora, u prvom polugođu vladao opti-

47

TRŽI

ŠTE

KAP

ITAL

A

mizam. Ovakvo stanje na tržištu, velikim dijelom predstavlja rezultat prodaje paketa akcija Elektroprivrede Crne Gore, ali i pozitivnih signala sa međunarodnog tržišta kapitala, na kojima postepeno dolazi do stabilizacije finansijskih prilika.

Brojni događaji su obilježili proteklo polugođe na tržištu kapita-la. Kao najznačajniji, svakako možemo izdvojiti prodaju udjela u Elektroprivredi Crne Gore od strane investicionih fondova (Trend, Moneta, Eurofond i Atlasmont fond), što je umnogome doprini-jelo oporavku tržišta kapitala, poslije dužeg perioda negativnih trendova. Pored toga, u junu je izvršena isplata akcionarima Te-lekoma 9,8 miliona EUR na ime dividende, i donesena odluka da 50 miliona EUR neraspoređene dobiti iz prethodnih godina isplati akcionarima u julu ove godine. Na skupštini akcionara Atlasmont banke je, takođe, donesena odluka o isplati dividende u iznosu od 350 hiljada EUR vlasnicima prioritetnih akcija. Nekoliko kom-panija je u proteklom kvartalu povećalo kapital, nekoliko sma-njilo, dok su neke kompanije promijenile naziv. U prethodnom

polugođu, dvije brokerske kuće su prestale sa radom. U istom periodu, jedna brokerska kuća postala je i diler.

Od crnogorskih banaka, samo je NLB Montenegrobanka izvršila novu emisiju akcija, u iznosu od 1.330.463,6 miliona EUR, una-prijed određenom kupcu.

U aprilu ove godine je na obije crnogorske berze stupila na snagu nova mjera Komisije za hartije od vrijednosti, koja se odnosi na sakrivanje simbola brokerskih kuća u sistemima trgovine. Mjera je uslijedila sa ciljem spriječavanja realizacije unaprijed dogovo-renih poslova između pojedinih brokerskih kuća.

Izvjesno je da će oporavak crnogorskog tržišta kapitala biti po-vezan sa oporavkom globalnog finansijskog tržišta. Međutimnjegov oporavak će zavisiti i od priliva sredstava sa tržišta ne-kretnina, kao i od obima investicije od strane velikih inostranih fondova i individualnih portfolio ulagača.

Box br. 3.1 - Regionalne berze, odabrani pokazatelji poslovanja

Većina berzi u regionu je suočena sa padom prometa i kapitalizacije usljed uticaja negativnih globalnih finansijskihtokova. S druge strane, indeksi regionalnih berza pokazuju znake oporavka, bilježeći rast u odnosu na kraj godine. U naredne tri tabele prikazani su neki od pokazatelja poslovanja berzi iz regiona.

Naziv berzeRelativan odnos prometa

I-VI 09/ I-VI 08Relativan odnos br. trans.

I-VI 09/I-VI 08Beogradska berza -73.3 -48.3

Zagrebačka berza -66.7 -27.4

Sarajevska berza -32.4 -46.7

Makedonska berza -29.2 -37.0

Ljubljanska berza -59.1 -42.3

Nex Montenegro berza -72.7 -41.2

Montenegro berza 257.1 74.7

Tabela br. 1 - Prometa i ostvarenih transakcija na regionalnim berzama

Izvor: Izvještaji regionalnih berzi

Podaci iz tabele govore da je ostvareni promet u prvih pola godine na svim berzama bio znatno ispod prometa ostva-renog u referentnom periodu 2008. Najveći pad prometa zabilježile su: Beogradska (73,3%), Nex Montenegro berza (72,7%) i Zagrebačka berza (66,7%). Promet na Montenegro berzi je, u prvom polugođu 2009. godine, zabilježio rast od čak 257,1%, što je posledica trgovine akcijama Elektroprivrede Crne Gore u maju ove godine. Po broju sklopljenih poslova samo je Montenegro berza bilježila rast (74,7% više nego u prvom polugođu 2008. godine).

48

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

Tabela br. 2 - Promjene odabranih indeksa regionalnih berzi

Naziv berze Naziv indeksa

Vrijednost indeksa % promjena

VI 09 XII 08 VI 08 VI 09/ XII 08 VI 09 / VI 08Beogradska berza BELEX15 569.27 565.18 1,783.28 0.72 -68.08

Zagrebačka berza CROBEX 1,896.36 1,722.25 3,587.59 10.11 -47.14

Sarajevska berza SASX-10 1,040.45 1,233.65 2,286.87 -15.66 -54.50

Makedonska berza MBI10 2,532.43 2,096.16 2,532.43 20.81 -48.17

Ljubljanska berza SBI20 4,263.54 3,695.72 7,877.87 15.36 -45.88

Nex Montenegro berza NEX20 14,178.91 10,002.93 18,077.77 41.75 -21.57

Montenegro berza MOSTE 730.60 469.53 769.21 55.60 -5.02

Izvor: Izvještaji regionalnih berzi

17 Belex sentiment predstavlja indeks očekivanja najaktivnijih članova berze (značajno učešće u prometu i frekventnost u trgovanju tokom perioda koji prethodi glasanju), portfolio menadžera investicionih i dobrovoljnih penzionih fondova i šire javnosti. Indeks se računa kao ponderisana vrijednost glasova ove tri grupe učesnika o smjeru i intenzitetu budućeg kretanja na tržištu tokom narednog mjeseca. Belex sentiment ima baznu vrijednost 100, a može uzeti vrijednost od 0 do 200 Vrijednost manja od 100 ukazuje na negativna očekivanja trži-šnih učesnika, dok vrijednost iznad 100 ukazuje na njihova pozitivna očekivanja. Vrijednost indeksa ukazuje na odstupanje od bazne vrije-dnosti, kao i promjenu vrijednosti u odnosu na prethodni mjesec. Sličan indeks postojao je na Montenegroberzi-, tzv. „Moste intuitivo“.

Grafik br. 1 - Belex sentiment, indeks percepcije tržišta17

Izvor: Beogradska berza

U prvih šest mjeseci ove godine berzanski indeksi su pokazivali znatno bolje performanse u odnosu na kraj 2008. godine, dok su u poređenju sa istim periodom prošle godine vrijednosti svih indeksa zabilježili pad. Posmatrajući indekse na godišnjem nivou, najveći pad u regionu zabilježila je Beogradska berza (68,1%), potom Sarajevska berza 54,5% i Makedonska berza 48,2%. U odnosu na decembar 2008. godine indeksi svih regionalnih berzi su zabilježili rast osim referentnog indeksa sarajevske berze koji je pao za 15,7%.

Prema indeksu sentimenta Beograd-ske berze, očekivanja investitora o kre-tanju tržišta u narednim mjesecima pokazuju blagi optimizam.

Tržišna kapitalizacija je, u odnosu na prvo polugođe 2008. godine, zabilje-žila rast jedino na crnogorskim berza-ma (na Montenegro berzi tržišna kapi-talizacija je zabilježila rast od 13,8%, dok je na Nex Montenegro berzi po-rasla za 0,6%).

49

TRŽI

ŠTE

KAP

ITAL

A

Tabela br. 3 - Poređenja tržišnih kapitalizacija regionalnih berzi

Izvor: Sajtovi regionalnih berzi

Naziv berze VI ’09 / XII ‘08 VI ’09 / VI ‘08

Beogradska berza -2.1 -28.0

Zagrebačka berza -0.8 -38.3

Sarajevska berza -13.5 -40.9

Makedonska berza -3.0 -43.4

Ljubljanska berza 8.8 -36.6

Nex Montenegro berza 51.5 0.6

Montenegro berza 27.7 13.8

FISKALNI SEKTOR4

53

FISK

ALN

I SEK

TOR

Pojava globalne ekonomske krize krajem prošle godine, i njen nastavak u prvom polugođu ove godine uslovili su pad ekonom-ske aktivnosti, prije svega u oblasti građevinarstva, trgovine, tu-rizma i saobraćaja, što je uticalo da se budžetske projekcije ne ostvaruju u obimu i dinamici kako je to planirano.

4.1. Konsolidovana javna potrošnja

U periodu januar-jun 2009. godine, prema procjeni Ministarstva finansija18, ukupni tekući javni prihodi19 iznosili su 586,5 mili-ona eura, odnosno 16,6% procijenjenog BDP-a za 2009. godinu. U poređenju sa istim periodom prethodne godine, javni prihodi su bili niži za 15,3%, a u odnosu na plan bili su niži za 22,7%.

U strukturi javnih prihoda, dominantni su prihodi od poreza sa učešćem od 57,7%, kao i prihodi od doprinosa (22,8%), dok se na sve ostale prihode odnosilo 19,5% javnih prihoda.

Konsolidovani javni izdaci u periodu januar-jun 2009. godi-ne iznosili su 572,1 milion eura, odnosno 16,2% procijenjenog BDP-a. U poređenju sa istim periodom prethodne godine, javna potrošnja ostvarena je na nižem nivou za 7%, dok je u odnosu na plan zabilježila pad za 31%. Na smanjenje izdataka uticali su smanjeni tekući i kapitalni izdaci i transferi.

Tekuća javna potrošnja20 u posmatranom periodu iznosi-la je 482,7 miliona eura ili 13,6% BDP-a i niža je u odnosu na planiranu za 25,7%, odnosno za 8% u odnosu na isti period prethodne godine.

U strukturi javnih izdataka, prema ekonomskoj klasifikaciji najve-će učešće ostvarili su tekući izdaci 39,1%, zatim transferi 43,2% i kapitalni izdaci 15,6%, dok svi ostali izdaci imaju neznatno uče-šće ukupno 2,1% (Prilog C, tabela 11).

4.2. Budžet Crne Gore i državnih fondova

Ukupni primici Budžeta sa državnim fondovima, prema preliminarnim podacima Ministarstva finansija, u prvoj polovini2009. godine, iznosili su 541,8 miliona eura ili 15,3% procije-njenog BDP-a. U strukturi budžetskih prihoda 92,6% odnosilo se na tekuće prihode, dok su prihodi od privatizacije i prodate imovine, donacije i pozajmice i krediti iz domaćih i inostranih izvora ostvarili učešće od 7,4%.

Evidentano je da su i u prva dva kvartala ove godine ostvareni značajno niži prihodi po osnovu privatizacije, kao posljedica ne-realizovanog plana privatizacije. Takođe su znatno manji prihodi od donacija i pozajmice i krediti iz inostaranih izvora, U isto vrije-me iz domaćih izvora uzeto je pozajmica i kredita u iznosu od 39 miliona eura, mada sredstva po ovom osnovu nisu bila planirana za prvih šest mjeseci ove godine. (tabela br. 4.1).

Tekući prihodi budžeta u prvoj polovini 2009. godine iznosili su 501,6 miliona eura ili 14,2% procijenjenog BDP-a. U odnosu na plan, ovi prihodi niži su za 21,8%, dok su u odnosu na isti period prethodne godine zabilježili smanjenje za 14%.

U strukturi tekućih prihoda najveće učešće ostvarili su prihodi od poreza – 61,2%, zatim doprinosi - 26,6%, dok se preostalih 12,2% odnosilo na prihode od taksi, naknada, ostalih prihoda i primitaka od otplate kredita odobrenih kredita.

U prvoj polovini ove godine, poreski prihodi ostvarili su pad od 28,6% u odnosu na plan, odnosno 20,6% u odnosu na upo-redni period prethodne godine. Sve kategorije poreza bilježe smanjenje, što je posljedica smanjenog obima uvoza roba, sla-bije potražnje i prodaje nekretnina, kao i slabijeg priliva stranog kapitala. Posebno lošija naplata u odnosu na uporedni period prethodne godine bila je od poreza na dodatu vrijednost koji su niži za 20%, carina za 41%, poreza na nepokretnost za 58%, poreza na dohodak zaposlenih za 27%, poreza na dobit za 20%

18 Izvor: Bilten Ministarstva finansija; procijenjeni BDP za 2009. godinu iznosi 3.538 miliona eura.19 Ukupni tekući javni prihodi obuhvataju prihode budžeta, državnih fondova i lokalne samouprave.20 Konsolidovani javni izdaci umanjeni za ukupne kapitalne izdatke.

54

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

i akciza za 3%. Inače od 01. januara 2009. godine, u primjeni je izmijenjeni Zakon o akcizama (Sl.list CG br.76/08), kojim su po-većane akcize na duvanske proizvode (posebno na cigarete), a što će uticati na povećanje budžetskih prihoda.

Negativan trend bilježe doprinosi, prihodi od taksi, naknada i ostali prihodi, dok su primici od otplate odobrenih kredita zabi-lježili rast za približno jedanaest puta i iznosili su 23,3 miliona eura, od čega se 22 miliona eura odnosi na povraćaj dvije rate

Vrsta primitka

Plan jan-jun

2009u mil.eura

Ostvareno jan-jun

2009.god.u mil.eura

% učešće u

prihodima u periodu

jan-jun 2009

% učešće

u BDP-a

% Ostvareno u odnosu na plan

Ostvareno jan-jun 2008. god.

u mil. eura

% Ostvareno u odnosu na jan-jun

2008

POREZI 429,70 306,73 61,15 8,67 71,38 386,51 79,36

Porez na dohodak fizičkih lica 48,94 36,02 7,18 1,02 73,60 49,26 73,12

Porez na dobit pravnih lica 41,73 30,44 6,07 0,86 72,95 38,04 80,02

Porez na promet nepokretnosti 7,24 2,56 0,51 0,07 35,36 6,10 41,97

Porez na dodatu vrijednost 228,11 160,17 31,93 4,53 70,22 199,62 80,24

Akcize 59,95 51,86 10,34 1,47 86,51 53,55 96,84

Porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 38,89 21,31 4.,25 0,60 54,80 35,91 59,34

Ostali republički porezi 4,84 4,37 0,87 0,12 90,29 4,03 108,44

Doprinosi 164,37 133,53 26,62 3,77 81,24 147,22 90,70

Doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje 93,16 86,33 17,21 2,44 92,67 91,69 94,15

Doprinosi za zdravstveno osiguranje 66,72 43,51 8,67 1,23 65,21 51,43 84,60

Doprinosi za osiguranje od nezaposlenosti 4,49 3,69 0,74 0,10 82,18 4,10 90,00

TAKSE 11,13 10,18 2,03 0,29 91,46 13,94 73,03

NAKNADE 10,42 11,59 2,31 0,33 111,23 13,25 87,47

OSTALI PRIHODI 19,26 16,26 3,24 0,46 84,42 20,65 78,74

Primici od otplate kredita 6,51 23,32 4,65 0,66 358,22 2,05 1137,56

TEKUĆI PRIHODI 641,39 501,61 100,00 14,18 78,21 583,62 85,95

Prihodi od privatizacije 17,50 0,23 0,01 1,31

Donacije 4,26 0,83 0,02 19,48

Pozajmice i krediti iz inostranih izvora 12,62 0,16 0,00 1,27

Pozajmice i krediti iz domaćih izvora 38,95 1,10

UKUPNI PRIMICI BUDŽETA CG I FONDOVA 675,77 541,78 15,31 80,17 583,62 92,83

kredita odobrenog Prvoj banci Crne Gore u skladu sa Zakonom o mjerama za zaštitu bankarskog sistema21.

Ukupni izdaci Budžeta, prema procjeni Ministarstva finansija,u prvoj polovini 2009. godine, iznosili su 557,2 miliona eura ili 15,8% procijenjenog BDP-a. Budžetska potrošnja realizovana je uz uredno izmirenje obaveza prema međunarodnim i domaćim finasijskim institucijama, kao i redovno servisiranje svih korisni-ka i učesnika budžeta.

Tabela br. 4.1 - Ostvarenje tekućih prihoda Budžeta CG i državnih fondova


21 ˝Sl. list Crne Gore ,̋ br. 64/08

55

FISK

ALN

I SEK

TOR

Konsolidovani izdaci Budžeta22 u prvoj polovini 2009. godi-ne, iznosili su 482,8 miliona eura, što čini 13,7% procijenjenog BDP-a. Ostvareni izdaci u odnosu na prvo polugođe prethodne godine zabilježili su pad od 4%, dok su od planiranih bili niži za 32,3%. Smanjenje izdataka rezultat je sprovedenih mjera štednje i opredjeljenja Vlade za racionalno trošenje budžetskih sredstava na svim nivoima, a što je u saglasnosti sa usvojenim planom štednje svih korisnika tekućeg budžeta.

U strukturi budžetskih izdataka, 39,8% iznosili su tekući izda-ci budžeta koji su zabilježili smanjenje od 22,4% u odnosu na uporedni period, ali i smanjenje od 29% u odnosu na plan za posmatrani period. U ovim izdacima primjetno je smanjenje

svih rashodnih kategorija. Ipak, i pored smanjenja budžetskih izdataka i poštovanja plana štednje od strane budžetskih kori-snika, postoje određene kategorije fiksnih budžetskih izdatakakoje imaju prioritet u isplati, a to su zarade, penzije i socijalna davanja, otplate dugova i kamata prema međunarodnimi do-maćim finasijskim institucijama. Inače, najviše sredstava (71%)opredijeljeno je za bruto zarade, dok se na ostale tekuće izdatke (rentu, kamate, rashode za materijal i usluge, subvencije, tekuće održavanje) odnosilo 29%.

Na transfere institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru i transfere za socijalnu zaštitu utrošeno je 48,7% ukupnih izdataka, za kapitalne izdatke izdvojeno je 9,6% sredstava, dok

Tabela br. 4.2 -Konsolidovani izdaci Budžeta CG i državnih fondova, 01.01-30.06 2009. godine

O P I S

Plan jan-jun 2009.

u mil.eura

Ostvarenje jan-jun

2009. u mil.eura

% učešća u izdacima

% u BDP

% ostvarenje u odnosu na plan

Ostvarenje jan-jun 2008. u mil.eura

% ostvarenja u odnosu na jan-jun 2008.god.

Tekući izdaci 247,43 192,09 39,78 5,43 77,63 270,81 70,93

Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 144,32 136,38 28,25 3,85 94,50 156,86 86,94

Ostala lična primanja 10,64 5,94 1,23 0,17 55,83 10,68 55,62

Rashodi za materijal i usluge 56,49 32,65 6,76 0,92 57,80 69,47 47,00

Tekuće održavanje 3,77 1,31 0,27 0,04 34,75 9,56 13,70

Kamate 11,96 6,17 1,28 0,17 51,59 10,21 60,43

Renta 5,58 2,50 0,52 0,07 44,80 3,06 81,70

Subvencije 11,54 5,39 1,12 0,15 46,71 8,01 67,29

Ostali izdaci 3,13 1,75 0,36 0,05 55,91 2,96 59,12

Transferi za socijalnu zaštitu 201,60 159,32 33,00 4,50 79,03 154,01 103,45

Transferi inst. pojedincima NVO i jav. sektoru 109,40 75,78 15,69 2,14 69,27 38,94 194,61

Ukupni kapitalni izdaci 121,07 46,57 9,65 1,32 38,47 30,86 150,91

Pozajmice i krediti 18,61 3,07 0,64 0,09 16,50 6,19 49,60

Rezerve 15,08 6,01 1,24 0,17 39,85 4,63 129,81

KONSOLIDOVANI IZDACI 713,19 482,84 100,00 13,65 67,70 505,44 95,53

Otplata dugova rezidentima 15,64 26,88 0,76 171,87

Otplata dugova iz prethodnog perioda 38,36 38,49 1,09 100,34

Otplata dugova nerezidentima 10,88 8,96 0,25 82,35

UKUPNI IZDACI 778,07 557,17 15,75 71,61 505,44 110,23


22 Ukupni izdaci umanjeni za otplatu dugova.

56

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

se preostalih 1,9% sredstava odnosilo na odobrene pozajmice i kredite od strane Vlade i budžetske rezerve. Za otplatu dugo-va utrošeno je 74,3 miliona eura. Otplata duga rezidentima po osnovu glavnice i garancija iznosila je 26,9 miliona eura, otplata duga iz prethodnog perioda (po osnovu stare devizne štednje, restitucije i ostalih obaveza) iznosila je 38,5 miliona eura, dok otplate duga nerezidentima iznose 8,9 miliona eura.

U prvoj polovini 2009. godine budžet Crne Gore je ostvario pozitivan finasijski rezultat, koji je prije svega rezultat po-stojanja značajnog iznosa neizmirenih obaveza i izvjesno je da u ovoj godini neće biti moguće izbjeći budžetski deficit.

Za očekivati je da će se u narednom periodu ove godine, nasta-viti negativni trend naplate budžetskih i javnih prihoda i da će biti značajno niži od planiranih. I pored očekivanog sniženja ja-vnih rashoda, vjerovatno će biti potrebna i eksterna finansijskapodrška da bi se zatvorio finansijski jaz. U svakom slučaju ola-kšavajuća okolnost je da je kao rezultat dobrih politika iz pret-hodnih godina javni dug nizak, tako da postoji značajan prostor za dodatno zaduživanje. S tim u vezi, pokrenute su aktivnosti u cilju obezbjeđivanja sredstava za finansiranje budžetskog defi-cita koji bi morao da se održava u granicama Mastrihtskog kri-terijuma od 3% BDP-a.

Box br. 4.1 – Fiskalne mjere Vlade Crne Gore kao odgovor na globalnu krizu

Usljed očekivanog negativnog uticaja svjetske krize na ekonomski razvoj Crne Gore u 2009.godini, a u cilju pove-ćanja produktivnosti i očuvanja povoljnog ekonomskog ambijenta, Vlada Crne Gore vodila je budžetsku politiku u 2009. godini kroz primjenu sledećih mjera:

- smanjenje tekuće neproduktivne budžetske potrošnje – privremeno smanjene izdataka za materijal i uslu-ge od 10% u prvom polugodištu 2009. godine;

- smanjenje poreskog opterećenja građana i privrede, kao i smanjenje stopa doprinosa za penzijsko i zdrav-stveno osiguranje;

- ukidanje naknade za građevinska zemljišta i naknade za auto puteve, kao i smanjenje cijene električne energije privredi uz istovremeno subvencionisanje najugroženijih kategorija stanovništva;

- smanjenje javnog duga, prijevremenom otplatom unutrašnjeg duga po osnovu stare devizne štednje i re-stitucije;

- smanjenje sive ekonomije uz značajno angažovanje rada poreskih i carinskih službi;- kreditna podrška razvoju malih i srednjih preduzeća davanjem garancije od Vlade Crne Gore, za obezbjeđi-

vanje dugoročne kreditne linije bankarskom sektoru od strane međunarodnih finansijskih organizacija;- jačanje investicija u infrastrukturu, kroz povećanje izdataka u kapitalnom budžetu, čime se pospješuje in-

vesticiona potrošnja i stvaraju uslovi za održavanje ekonomskog rasta.

Ukupan iznos planiranog podsticaja, prema podacima Ministarstva finansija, kroz fiskalne i socio-ekonomske mje-re za 2009. godinu, iznosi oko 350,0 miliona eura.

4.3. Lokalna samouprava

Prema procjeni Ministarstva finansija, u prvoj polovini 2009. go-dine tekući prihodi lokalne samouprave sa transferima iz Budžeta iznosili su 85,2 miliona eura ili 2,4% procijenjenog BDP-a za 2009. godinu. U poređenju sa šest mjeseci prethodne godine niži su za 22%, a odnosu na plan niži su za 28%.

Struktura ostvarenih prihoda pokazuje da su najveće učešće ostvarili prihodi od naknada (45%) i poreza (37%), dok se na ostale prihode (takse, primici od otplate kredita i ostali prihodi) odnosilo 18%. Posebno lošija naplata ostvarena je kod poreza na promet nepokretnosti, poreza na dohodak, lokalnih poreza, lokalnih taksi kao i ostalih naknada.

57

FISK

ALN

I SEK

TOR

Konsolidovani izdaci lokalne samouprave iznosili su 89,6 miliona eura ili 2,5% procijenjenog BDP-a. U odnosu na upore-dni period 2008. godine, zabilježili su pad za 15%, a u odnosu na plan bili niži za 27%. Najznačajniju rashodnu stavku u okviru potrošnje lokalne samouprave čine kapitalni izdaci sa učešćem

Tabela br. 4.3 - Tekući prihodi i konsolidovani izdaci lokalne samouprave

Vrsta primitka

Plan jan-jun 2009.

god. u mil.eura

Ostvareno jan-jun

2009.god. u mil.eura

% učešće u BDP-a

% ostvarenje u odnosu na plan

Ostvareno jan-jun

2008.god. u mil.eura

% Ostvareno u odnosu na jan-jun

2008TEKUĆI PRIHODI 117,62 84,90 2,40 72,18 108,73 78,08

Porezi 49,02 31,54 0,89 64,34 45,38 69,50

Takse 7,07 5,27 0,15 74,54 7,89 66,79

Naknade 48,71 38,28 1,08 78,59 44,21 86,59

Ostali prihodi 12,82 9,81 0,28 76,52 6,49 151,16

Primici od otplate kredita 0,00 4,76 0,00

KONSOLIDOVANI IZDACI 122,01 89,56 2,53 73,40 105,49 84,90

TEKUĆA POTROŠNJA 59,42 46,76 1,32 78,69 50,42 92,74

Tekući izdaci 35,99 31,15 0,88 86,55 35,44 87,90

Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 18,17 17,23 0,49 94,83 16,03 107,49

Ostala lična primanja 3,13 2,18 0,06 69,65 2,39 91,21

Rashodi za materijal i usluge 8,56 6,58 0,19 76,87 11,65 56,48

Tekuće održavanje 3,39 3,08 0,09 90,86 2,33 132,19

Kamate 0,68 0,57 0,02 83,82 0,32 178,13

Renta 0,61 0,37 0,01 60,66 0,24 154,17

Subvencije 0,95 0,70 0,02 73,68 0,59 118,64

Ostali izdaci 0,5 0,44 0,01 88,00 1,89 23,28

Transferi za socijalnu zaštitu 1,64 0,82 0,02 50,00 0,16 512,50

Transferi inst. pojedinicima NVO i javnom sektoru 16,90 11,55 0,33 68,34 11,86 97,39

Kapitalni izdaci 62,59 42,80 1,21 68,38 55,07 77,72

Pozajmice i krediti 1,79 0,81 0,02 45,25 0,78 103,85

Rezerve 3,10 2,43 0,07 78,39 2,18 111,47

DEFICIT/SUFICIT -1,69 -4,12 -0,12 243,79 3,24 -127,16

Transferi iz Budžeta CG 1,35 0,27 0,01 20,00

Prihodi od privatizacije 18,51 6,84 0,19 36,95 8,67 78,89

Donacije 0,59 1,33 0,04 225,42 0,15 886,67

Pozajmice iz inostranih izvora 4,20 0,33 0,01 7,86 1,53 21,57

Otplata dugova 20,90 10,95 0,31 52,39 4,01 273,07


od 48% i tekući izdaci koji su učestovali sa 34,8%, dok se preo-stalih 17,2% odnosi na ostale izdatke na lokalnom nivou. U prvoj polovini 2009. godine, lokalna samouprava zabilježila je deficitod 4,4 miliona eura. (tabela br. 4.3).

58

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

4.4 Državni fondovi

Republički fond penzijskog i invalidskog osiguranja23 u periodu januar-jun 2009. godine, ostvario je ukupne primi-tke u iznosu od 141,4 miliona eura. Tekući prihodi fonda iznosili su 97,2% primitaka i bili su za 4% viši u odnosu na isti period prethodne godine, ali i za 18% manji u odnosu na plan. Učešće doprinosa kao osnovnog izvora finansiranja Fonda PIO u tekućimprihodima iznosilo je 63% i ova kategorija prihoda je bila je niža za 6% za u odnosu na prva dva kvartala prethodne godine. Pose-bno lošija naplata prihoda ostvarena je od doprinosa iz privrede, koji su zabilježili pad od 16%. Na smanjenje doprinosa uticala je osim primjene niže stope doprinosa za penziono osiguranje u 2009. godini, i znatno smanjena likvidnost privrede i kašnjenje ili neizmirivanje ovih obaveza od strane jednog broja privrednih subjekata. Prihodi od doprinosa iz vanprivrede povećani su za 15% u odnosu na isti period prethodne godine. Ostali prihodi (prihodi od kapitala i naplata spornih potraživanja iz ranijeg pe-rioda) činili su 2,5% tekućih primitaka i zabilježili su povećanje od 102% u odnosu na isti period prethodne godine. Istovremeno povećani su transferi iz budžeta za 22% i njihovo učešće u teku-ćim prihodima iznosi 34,5%, a Fond je u posmatranom periodu koristio i kreditna sredstva u iznosu od 4 miliona eura.

Ukupni izdaci Fonda PIO (konsolidovani izdaci i otplata dugova) u periodu januar-jun 2009. godine iznosili su 146,7 miliona eura, što je za 11% više nego u istom periodu prethodne godine. Naj-značajniju rashodnu stavku predstavljaju izdaci za penzije, koji su iznosili 85% ukupnih izdataka, dok se 15% izdataka odno-silo na naknade, dodatke, isplate penzija u stranim zemljama, vojne penzije, doprinose za zdravstvenu zaštitu penzionera, oprativne izdatke, otplatu obaveza iz prethodnih godina i ot-platu uzetih kredita.

Poredeći ostvarene tekuće prihode i konsolidovane izdatke, Fond je u periodu januar – jun 2009 godine ostvario deficit od5,7 miliona eura.

Republički fond zdravstva, na bazi procjene fonda, u perio-du januar-jun 2009. godine, ostvario je ukupne primitke u izno-su od 60,6 miliona eura ili 26% manje u odnosu na isti period

prethodne godine. Niže ostvarenje tekućih prihoda rezultat je, smanjene naplate doprinosa po svim kategorijama, kao i nižih transfera iz budžeta.

Ukupni izdaci Fonda zdravstva, u prva dva kvartala ove godine, iznosili su 67,3 miliona eura i za 11% su bili niži u poređenju sa istim periodom prethodne godine. Najveće učešće u ukupnim izdacima (96%) odnosilio se na izdatke po osnovu redovne djelatnosti, dok je 4% sredstava utrošeno za rad Fonda. Pore-deći ukupne primitke i realizovane izdatke u prva dva kvartala 2009. godine, fond je ostvario deficit od 6,7 miliona eura. Ne-izmirene obaveze fonda u posmatranom periodu iznose 29,2 miliona eura.

Prema podacima Zavoda za zapošljavanje Crne Gore, ova instituicija je u periodu januar-jun 2009. godine ostvarila uku-pne primitke u iznosu od 10,5 miliona eura. Tekući primici (do-prinosi, takse, ostali prihodi i primici od otplate kredita) činili su 58,6% prihoda, i bili su niži za 33% u odnosu na isti period prethodne godine, kao rezultat niže naplate doprinosa (za 9%), takse na zapošljavanje nerezidentnih lica (za 59%), i primitaka od otplate kredita (za 45%). Transferi iz budžeta bili su niži za 27% i činili su 41,3% prihoda, dok se ostalih 1% odnosilo pri-hode od privatizacije.

Izdaci Zavoda u periodu januar-jun 2009. godine iznosili su 10 miliona eura i bili su niži za 12% u odnosu na prva dva kvartala prethodne godine. U izdacima 24% odnosilo se na tekuće izda-tke, dok je po osnovu transfera pojedincima, institucijama, i ja-vnom sektoru izdvojeno 23%, za transfere za socijalnu zaštitu 31,5%, a za pozajmice i odobrene kredite 22,5%.

Poredeći primitke (tekući primici sa transferima) i ostvarene izda-tke u prva dva kvartala 2009. godine, Zavod je poslovao sa sufi-citom u iznosu od 0,4 miliona eura. Neizmirene obaveze Zavoda u posmatranom periodu iznosile su 2,2 miliona eura.

Fond za razvoj je u periodu jan-jun 2009. godine ostvario prihode u iznosu od 1.121,4 miliona eura, dok su rashodi izno-sili 1.409,1 milion eura, pa je u posmatranom periodu ostvaren deficit u iznosu od 0,3 miliona eura.

23 Izvor: Republički fond PIO (preliminarni podaci)

DRŽAVNI DUG5

61

DRŽA

VNI D

UG

Državni dug Crne Gore na kraju drugog kvartala, prema podacima Ministarstva finansija, iznosio je 1.003,6 miliona eura, i smanjenje za 12,6 miliona eura u odnosu na prvi kvartal ove godine, dok je u odnosu na kraj prethodne godine državni dug povećan za 108,9 miliona eura. Državni dug je na kraju prvog kvartala pred-stavljao 28,8% procijenjenog BDP-a, a na kraju drugog kvartala 28,4% procijenjenog BDP-a za 2009. godinu.24

Garancije Crne Gore iznose oko 65,8 miliona eura, ili 1,9% BDP-a, odnosno 6,6% državnog duga. Državni dug čini oko 66,2% ukupno realizovanih budžetskih prihoda u 2008. godini (bez prihoda od privatizacije, kredita i donacija). Državni dug sa du-gom javnih preduzeća iznosio je 1.102,8 miliona eura ili 31,2% procijenjenog BDP-a (tabela br. 5.1).

Tabela br. 5.1 – Struktura javnog duga, u 000 000 eura


Ukupan državni dug1.003,6

28,4% BDP

Unutrašnji dug450,3

12,7% BDP

Spoljni dug553,3

15,6% BDP

Državni dug sa dugom javnih preduzeća

1.102,8

31,2% BDP

Grafik br. 5.1 - Državni dug, % BDP-a

5.1. Unutrašnji dug

Unutrašnji dug, na dan 30.06.2009. godine, iznosio je 450,3 mi-liona eura i u odnosu na prethodni kvartal smanjen je za 15,5 miliona eura. Unutrašnji dug je u toku prvog polugođa 2009. go-dine uvećan za 37,3 miliona eura. Rast unutrašnjeg duga u toku 2009. godine je rezultat nastavka realizacije projekata Direkcije za saobraćaj u cilju rješavanja uskih grla u saobraćaju, preuzimanja duga Željezničkog prevoza Crne Gore i Željezničke infrastruktu-re Crne Gore prema komercijalnim bankama u iznosu od oko 3 miliona eura i preuzimanjem duga Radio televizije Crne Gore u iznosu od 4,1 miliona eur, emisijom državnih zapisa u iznosu od 34,7 miliona eura i povećanjem zaduženosti opština.

24 Procijenjeni bruto domaći prozvod za 2009. godinu iznosi 3.538,0 miliona eura

62

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

U strukturi unutrašnjeg duga na kraju drugog kvartala ove go-dine najveće učešće bilježi dug po osnovu stare devizne štednje (25,8%), zatim obaveze po osnovu obeštećenja (23,7%), zaostale penzije (14,5%), dug lokalnih samouprava 13,7%, komercijalne kredite 12,0%, državne zapise 7,7% i kredite nefinansijskih insti-tucija 2,7% unutrašnjeg duga (tabela br. 5.2, grafik br. 5.2).

Ukupna obaveza, po osnovu restitucije, na kraju juna, iznosi 106,5 miliona eura, što je za 10,3 miliona eura manje nego na kraju 2008, godine, Smanjenje iznosa duga po osnovu restitucije uzrokovano je isplatom obaveza u gotovini i otkupom obveznica FO01 i FO02 od strane Države na berzi. Vlada je, u cilju smanjenja unutrašnjeg duga, u januaru ove godine počela otkup obveznica restitucije, po osnovu obeštećenja bivših vlasnika, prije roka do-spijeća, i do sada je otkupljeno oko 11,2 miliona eura obveznica, za šta je plaćeno oko 3,5 miliona eura. Vlada je u 2008. godini usvojila Odluku o otkupu obveznica devizne štednje građana za 2016. i 2017. god, i do sada je otkupljeno obveznica u vrijednosti od 1,1 miliona eura, od čega u 2009. godini 0,3 miliona eura.

Dug opština iznosi 61,7 miliona eura i nije se promijenio u odnosu na prvi kvartal ove godine, u odnosu na kraj prethodne godine uvećan je za 19,3 miliona eura.

U toku prvog polugođa 2009. godine, otplaćeno je po osnovu kamate rezidentima oko 0,7 miliona eura, i po osnovu glavnice rezidentima 22,1 miliona eura, dok je sa pozicije Otplata duga

Kreditor Stanje duga Učešće unutr. duga u procijenjenom BDP-u

% unutrašnjeg duga

% javnog duga

u mil. eura %

Stara devizna štednja 116,2 3,3 25,8 11,6

Dug lokalnih samouprava 61,7 1,7 13,7 6,1

Obaveze po osnovu obeštećenja25 106,5 3,0 23,7 10,6

Krediti kod poslovnih banaka 54,0 1,5 12,0 5,4

Krediti nefinansijskih institucija 12,1 0,3 2,7 1,2

Zaostale penzije 65,1 1,8 14,5 6,5

Državni zapisi 34,7 1,0 7,7 3,5

UKUPNO 450,3 12,7 100,0 44,9

Tabela br. 5.2 - Struktura unutrašnjeg duga, 30. jun 2009. godine


Grafik br. 5.2 – Struktura unutrašnjeg duga,u 000 000 eura

iz prethodnih godina plaćeno oko 32,2 miliona eura. Zakonom o budžetu za 2009. godinu predviđeno je da će se po osnovu glavnice platiti oko 127,74 miliona eura, uključujući obaveze po osnovu prijevremene otplate i obaveze Fonda za obeštećenje, dok će otplata obaveza po osnovu kamate iznositi oko 24,0 mi-liona eura.

Očekuje se da će unutrašnji dug rasti u budućem periodu uslijed uvećanja obaveza po osnovu restitucije.

25 15.09.2008.godine izvršena je emisija obveznica stečenih po osnovu Zakona o obeštećenju korisnika prava iz penzijskog i invalidskog osi-guranja, u ukupnom iznosu od 105,0 miliona eura.

63

DRŽA

VNI D

UG

5.2. Spoljni dug

Na kraju prvog polugođa 2009. godine spoljni dug je iznosio 553,3 miliona eura. U odnosu na kraj 2008. godine, spoljni dug je porastao za 71,6 miliona eura, ili 14,9%. Stanje ino duga uve-ćano je uslijed preuzimanja duga Željezničke infrastrukture Crne Gore A.D, od strane države, prema Češkoj eksportnoj banci (ČEB) u iznosu od 48,1 milion eura, prema Evropskoj investicionoj banci (EIB) u iznosu od 7 miliona eura (do sada realizovano 0,2 miliona eura), Evropskoj banci za obnovu i razvoj (EBRD) u iznosu od 11

Tabela br. 5.3 - Struktura spoljnjeg duga u periodu januar-jun 2009. godine)


Kreditor

Stanje duga

Spoljni dug/ BDP

Učešće u spoljnjem dugu

Učešće u javnom dugu

mil. eura %

Međunarodna banka za obnovu i razvoj (IBRD) 183,6 5,2 33,2 18,3

Međunarodna finansijska organizacija (IFC) 7,4 0,2 1,3 0,7

Zemlje članice Pariskog kluba kreditora26 127,8 3,6 23,1 12,7

Međunarodna organizacija za razvoj (IDA)27 53,8 1,5 9,7 5,4

Evropska investiciona banka (EIB)28 36,0 1,0 6,5 3,6

Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD) 16,4 0,5 3,0 1,6

Razvojna banka Savjeta Evrope 1,2 0,0 0,2 0,1

Evropska Zajednica 5,5 0,2 1,0 0,5

Kreditna banka za obnovu - Njemačka (KFW) 10,8 0,3 2,0 1,1

Austrijski kredit 4,1 0,1 0,7 0,4

Mađarski kredit 11,8 0,3 2,1 1,2

Poljski kredit 11,8 0,3 2,1 1,2

Societe Generale - Education IT 1,8 0,1 0,3 0,2

Francuski kredit29 8,3 0,2 1,5 0,8

EUROFIMA - dug Željeznice30 22,9 0,6 4,1 2,3

Češki EXIM - dug Željeznice 45,0 1,3 8,1 4,5

Steiermarkische Bank und Sparkassen AG31 5,1 0,1 0,9 0,5

UKUPNO 553,3 15.5% 100.0% 55.1%

miliona eura (do sada realizovano 3,5 miliona eura) i preuzima-njem duga Željezničkog prevoza Crne Gore A.D. prema EURO-FIMI u iznosu od 34,5 miliona CHF. Stanje duga je umanjeno na osnovu redovnih otplata glavnice u iznosu od oko 11,9 miliona eura. Pored toga, po osnovu kamate nerezidentima otplaćeno je oko 10,2 miliona eura, a po osnovu glavnice nerezidentima oko 11,9 miliona eura.

26 Iznos originalnog duga u eurima je 71%,američkim dolarima 26% i 3% u ostalim valutama.27 Originalni iznos je u specijalnim pravima vučenja (SDR). Korišćen je kurs XDR/EUR = 1.110128 Krediti EIB u ukupnom iznosu od 47,0 miliona eura koje servisiraju javna preduzeća (Monteput, Aerodromi CG i EPCG) ne ulaze u iznos

spoljnjeg duga, već se tretiraju kao garancije.29 Robni kredit - EPCG30 Dug prema EUROFIMA je 34,5 miliona CHF, korišćen kurs 0,6636.31 Kredit za finansiranje nabavke vatrogasnih vozila za MUP

64

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

U iznos spoljnjeg duga nijesu uključene obaveze po osnovu neri-ješenih dužničkih pitanja prema Libiji, Kuvajtu, Češkoj i Slovačkoj i UBS banci po osnovu obveznica izdatih u okviru Londonskog kluba. Dug prema vladama ove četiri zemlje Crnoj Gori je pri-pao po osnovu raspodjele nealociranog duga (5,88% od 38% za Srbiju i Crnu Goru) i, shodno Sporazumu o pitanjima sukcesije iz Beča 29. juna 2001. godine, rješava se usaglašenim stavovi-ma u okviru Komiteta za podjelu finansijske aktive i pasive biv-še SFRJ. Što se tiče API obveznica, očekuje se da će se u drugoj polovini 2009. godine održati pregovori sa predstavnicima UBS banke, u cilju iznalaženja mogućnosti za bilateralno rješavanje ovog pitanja. Ukupan iznos obaveze po osnovu neriješenih du-žničkih pitanja vjerovatno će iznositi oko 1% BDP-a i uključen je u projekcije kretanja duga u periodu 2009-2012.

Od ukupno raspoloživih kreditnih sredstava, ostaje neangažo-vano po osnovu IDA kredita oko 10,4 miliona SDR, KfW kredita (vodosnabdijevanje faza II i III) 28,3 miliona eura, EBRD kredi-ta za projekat rehabilitacije puteva u iznosu od oko 1,4 miliona eura, poljskog kredita u iznosu od oko 0,3 miliona eura, ma-đarskog kredita u iznosu od oko 3,2 miliona eura i francuskog kredita za EPCG oko 0,2 miliona eura, kao i preuzetih kredita Željeznice kod EIB u iznosu od 6,8 miliona eura i EBRD u iznosu od 4,0 miliona eura.

Takođe, u budućem periodu očekuje se da će biti povučena sred-stva robnog kredita Vlade Španije za reciklažni centar u Podgorici u iznosu od 5,0 miliona eura, a uslov za povlačenje je realizacija Sporazuma između Ministarstva finansija Crne Gore i španskestrane koji je potpisan u martu 2009. godine, sredstva robnog kredita Erste Bank iz Austrije u iznosu od 6,0 miliona eura, kre-dita Međunarodne banke za obnovu i razvoj (IBRD) za projekat „Katastar“ u iznosu od 11,0 miliona eura i „Energetska efikasnost“u iznosu od 6,5 miliona eura, kao i 4,0 miliona eura iz kredita Evropske investicione banke (EIB) potpisanog za vrijeme SCG, za projekat rehabilitacije puteva i 5,0 miliona eura za projekat otpadne vode, sredstva kredita za finansiranje projekta „Nabavkaspecijalnih vozila za gašenje požara i spasavanje“ kod austrijske banke Steiermarkisiche Bank und Sparkassen AG u iznosu od 16,9 miliona eura, kao i sredstva kredita IBRD za finansiranje Projektainstitucionalnog razvoja i jačanja poljoprivrede u iznosu od 11,0

miliona eura. Shodno navedenom, ukupan iznos raspoloživih a nepovučenih sredstava je oko 121,5 miliona eura.

Buduća povlačenja

U prvom kvartalu 2009. godine potpisan je Ugovor o kreditu za finansiranje projekta „Nabavka specijalnih vozila za gašenjepožara i spasavanje“ sa austrijskom bankom Steiermarkisiche Bank und Sparkassen AG u iznosu od 22,0 miliona eura, Ugovor o kreditu za finansiranje Projekta institucionalnog

razvoja i jačanja poljoprivrede u iznosu od 11,0 miliona eura i Ugovor o garanciji sa EBRD za kredit za realizaciju projekta za Željeznicu, faza III u iznosu od 4,0 miliona eura.

Vlada će u 2009. godini potpisti zajmove sa multilateralnim or-ganizacijama u iznosu do 90,0 miliona eura i bilateralnim kre-ditorima do 35,2 miliona eura.32

Vlada će izdati garancije u 2009. godini u iznosu do 376,0 mi-liona eura:33

- Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD) – projekat za Željezničku infrastrukturu faza III, u iznosu od 4,0 mili-ona eura – korisnik je Željeznička infrastruktura a.d.;

- Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD) – projekat „Izgradnja regionalnog vodovoda na Crnogorskom primorju“, u iznosu od 3,0 miliona eura – korisnik je JP Regionalni vodovod Crnogorsko primorje;

- Evropska investiciona banka (EIB) – projekat za Želje-zničku infrastrukturu faza II, u iznosu od 7,0 miliona eura - korisnik je Željeznička infrastruktura a.d.;

- Evropska investiciona banka (EIB) – podrška bankar-skom sektoru, u iznosu od 100,0 miliona eura – kori-snici su crnogorske poslovne banke;

- Njemačka banka za obnovu (KfW) – projekat „Termo-elektrana Pljevlja I i trafostanica Ribarevine“, u iznosu od 15 miliona eura – korisnik je Elektroprivreda CG;

- Njemačka banka za obnovu (KfW) – projekat „HE Piva“, u iznosu od 9,5 miliona eura – korisnik je Elektropri-vreda CG;

32 Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o Budžetu CG za 2009. godinu Sl. list br. 51 08/2009, čl. 17.33 Isto.

65

DRŽA

VNI D

UG

- Njemačka banka za obnovu (KfW) – podrška bankar-skom sektoru u iznosu od 50,0 miliona eura - korisnici su crnogorske poslovne banke;

- Abu Dhabi Fund for Development – projekat „Regio-nalni vodovod“ u iznosu od 15,0 miliona eura – kori-snik je JP Regionalni vodovod Crnogorsko primorje;

- NLB Montenegrobanka – u iznosu od 5,0 miliona eura, korisnik su Rudnici boksita;

- Država će izdati garancije i za kredite za podršku pri-vredi u ukupnom iznosu od 167,5 miliona eura, a za koje kreditori još nijesu određeni.

Ministarstvo finansija se može zadužiti za finansiranje deficita iservisiranje duga u iznosu od 240,0 miliona eura.

5.3. Projekcija i održivost državnog duga

Projekcija Ministarstva finansija o kretanju državnog duga uperiodu 2009-2012. godina zasnovana je na preuzetim zakon-skim i ugovorenim obavezama Države, u cilju procjene održivosti duga. (Tabela br. 5.4)

Pretpostavke na kojima se zasniva projekcija kretanja unutra-šnjeg duga su sljedeće:

- obaveze po osnovu restitucije dostići će nivo od 350,0 miliona eura do 2012. godine, dok će otplata obaveza po ovom osnovu iznositi 0,5% BDP-a godišnje,

2009. projekcija

2010.projekcija

2011.projekcija

2012.projekcija

Inostrani dug (u mil eura) 882,0 1.128,7 1.341,7 1.344,9

Inostrani dug (u % BDP-a34) 24,9 29,6 32,7 31,3

Unutrašnji dug (u mil eura) 469,5 456,3 461,4 448,1

Unutrašnji dug (u % BDP-a) 13,3 12,0 11,3 10,4

Ukupan dug (u mil eura) 1.351,9 1.585,0 1.803,1 1.793,0

Ukupan dug (u % BDP-a) 38,2 41,6 44,0 41,7

Tabela br. 5.4 - Projekcija visine i strukture državnog duga Crne Gore, kraj 2009-2012. god.


- iznos otplate obaveze po osnovu zaostalih penzija biće 34,0 miliona eura godišnje i isplatiće se u potpunosti do kraja 2011. godine,

- predviđeno je novo zaduženje u 2009. godini u cilju finansiranja projekata Direkcije za saobraćaj, za rješa-vanje uskih grla u saobraćaju, u ukupnom iznosu od oko 5,0 miliona eura,

- iznos duga lokalnih samouprava će ostati na sadašnjem nivou,

- otplata obaveza po osnovu devizne štednje iznosiće oko 14 miliona eura godišnje,

- nije uzet u obzir otkup obveznica stare devizne štednje OB16 i OB17 i DO17 i DO735, kao ni otkup obveznica re-stitucije,

- neće biti preuzimanja dugova preduzeća.

Za projekciju spoljnjeg državnog duga izvršena je projekcija novih zaduženja i transfernih zajmova u skladu sa dogovorenim okvirom saradnje sa međunarodnim i bilateralnim kreditorima, a sredstva će se koristiti za projekte iz oblasti otpadnih voda, re-gionalnog vodosnabdijevanja, putne i željezničke infrastrukture i energetike. Kretanje ino duga projektovano je, uz pretpostavku prosječnog trogodišnjeg povlačenja sredstava kredita, kao i da će se sredstva raspoloživih, a nepovučenih sredstava u iznosu od oko 121,5 miliona eura, angažovati u toku 2009. god. U 2009. godini dodato je zaduženje u iznosu od 200,0 miliona eura za fi-nansiranje budžetskog deficita i otplate kredita, 2010. dodatnih180,0 miliona eura i u 2011. godini 150,0 miliona eura. Ministar-stvo finansija Crne Gore očekuje da će se finansiranje obezbijeditiiz inostranih izvora.

34 Procijenjeni BDP u 2009. god. 3.538 mil. eur, u 2010. god. 3.807 mil. eur, u 2011. god. 4.098 mil. eur, a u 2012. god. 4.303 mil. eura – Izvor: Ministarstvo finansija

35 Obveznice devizne štednje građana koje dospijevaju 2016. i 2017. godine

66

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

Odsjek za upravljanje dugom i gotovinom u Ministarstvu finan-sija je već kontaktirao potencijalne kreditore. Međutim, razvoj finansijske krize i njen uticaj na likvidnost i nedostatak povjerenjana kreditnom tržištu, posebno prema kreditorima sa rejtingom ispod investicionog, onemogućavaju dostupnost pouzdanog izvora finansiranja.

Projekcija ne uključuje obaveze koje će nastati po osnovu izgra-dnje autoputa Bar-Boljare, kao ni druge infrastrukturne projekte koji nijesu definisani saradnjom sa međunarodnim finansijskiminstitucijama i bilateralnim kreditorima. Takođe, nije uzet u obzir eventualni rast obaveza Fonda PIO i Fonda Zdravstva, usljed ne-gativnih demografskih kretanja strukture stanovništva.

EKSTERNI SEKTOR6

69

EKST

ERN

I SEK

TOR

Smanjenje domaće i eksterne tražnje uticalo je na ekonomske odnose Crne Gore sa inostranstvom u 2009. godini. Platnobi-lansna kretanja u prvoj polovini ove godine karakteriše pad de-ficita tekućeg računa, smanjenje spoljnotrgovinskog deficita,suficit na računu usluga i transfera, relativno visok priliv stranihdirektnih investicija i smanjenje zaduživanja kompanija i bana-ka u inostranstvu.

Prema preliminarnim podacima, deficit na tekućem računuplatnog bilansa, u prvoj polovini 2009. godine, iznosio je 393,8 miliona eura, što je za 40,9% manje u poređenju sa istim pe-riodom 2008. godine, na šta je uticalo smanjenje spoljnotr-govinskog deficita. Posmatrano u procentima BDP-a, deficitje iznosio 24,8%, što je za 24 procentna poena manje nego u prethodnoj godini.

Ukupan obim robne razmjene iznosio je 765,8 miliona eura i manji je za 40%, dok je istovremeno spoljnotrgovinski deficitiznosio 466,1 milion eura i bio je za 37,9% manji nego u 2008. godini. Pokrivenost spoljnotrgovinskog deficita suficitom ostva-renim na ostalim računima tekućeg računa iznosila je 15,5%, što je za četiri procentna poena veća prokrivenost u odnosu na prethodnu godinu. Ostvareni stepen pokrivenosti uvoza izvozom roba iznosio je 24,3%.

Obim razmjene usluga iznosio je 325,6 miliona eura i za 10,3% je manji od obima ostvarenog u 2008. godini. Pri tome ostva-ren je suficit u iznosu od 45 miliona eura, što je za 25,8% višenego u prethodnoj godini.

Na računu faktorskih dohodaka ostvaren je deficit u iznosu od10,5 miliona eura, dok je na računu tekućih transfera zabilježen suficit od 37,8 miliona eura.

Neto priliv stranih direktnih investicija iznosio je 323,5 miliona eura ili 1,1% više nego u 2008. godini. Ukupan priliv stranih di-rektnih investicija iznosio je 396,2 milion eura, dok je istovre-meno odliv iznosio 72,6 miliona eura.

Na računu portfolio investicija u prvoj polovini 2009. godine za-bilježen je priliv od 22,2 miliona eura, dok je istovremeno odliv sredstava iznosio 51,3 miliona eura.

Na računu ostalih investicija ostvaren je deficit u iznosu od 80,1milion eura, za razliku od istog perioda 2008. godine kada je ostvaren suficit od 425,3 miliona eura.

70

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

6.1. Tekući račun platnog bilansa

Na tekućem računu platnog bilansa u prva dva kvartala 2008. godine zabilježen je pad deficita tekućeg računa, što je prije svegarezultat smanjenja uvoza roba, povećanja suficita na računu uslu-ga i tekućih transfera. Deficit tekućeg računa je u posmatranomperiodu iznosio 393,8 miliona eura ili 24,8% BDP-a.

Tabela br. 6.1 - Platni bilans Crne Gore, u 000 EUR

jan. - jun 2008. jan. - jun 2009. Promjena u % % BDP

A. TEKUĆI RAČUN -666.863 -393.840 -40,94 -24,78

ROBE -750.802 -466.119 -37,92 -29,33

1. Prihodi 264.126 149.850 -43,27 9,43

1.1 Izvoz u spoljnotrgovinskoj statistici 245.740 139.069 -43,41 8,75

1.2 Prilagođavanje obuhvata 18.387 10.781 -41,37 0,68

2. Rashodi 1.014.928 615.969 -39,31 38,76

2.1 Uvoz u spoljnotrgovinskoj statistici 1.004.472 610.440 -39,23 38,41

2.2 Prilagođavanje obuhvata 10.455 5.529 -47,12 0,35

USLUGE 35.790 45.009 25,76 2,83

1. Prihodi 199.387 185.314 -7,06 11,66

2. Rashodi 163.597 140.304 -14,24 8,83

DOHOCI 15.780 -10.503 -0,66

1. Prihodi 57.799 59.556 3,04 3,75

2. Rashodi 42.018 70.059 66,74 4,41

TEKUĆI TRANSFERI 32.369 37.773 16,70 2,38

1. Transferi u Crnu Goru 51.394 54.384 5,82 3,42

2. Transferi iz Crne Gore 19.025 16.611 -12,69 1,05

B. KAPITALNI I FINANSIJSKI RAČUN 698.435 290.952 -58,34 18,31

1. RAČUN KAPITALA -101 1.992 0,13

2. FINANSIJSKI RAČUN 698.535 288.960 -58,63 18,18

2.1. Direktne investicije-neto 320.094 323.554 1,08 20,36

2.2. Portfolio investicije-neto -11.212 -29.127 159,80 -1,83

2.3. Ostale investicije-neto 425.320 -80.130 -5,04

2.4. Promjena rezervi CBCG -35.667 74.664 4,70

C. NETO GREŠKE I OMAŠKE (-A-B) -31.572 102.888

Izvor: CBCG

U međunarodnoj razmjeni roba u prva dva kvartala 2009. godine zabilježen je pad obima trgovine. Deficit na računu roba iznosioje 466,1 milion eura, što je za 37,9% manje nego u 2008. godini. U posmatranom periodu na računu usluga zabilježen je suficit uiznosu 45 miliona eura. Na računu dohotka ostvaren je deficit,dok je na računu tekućih transfera evidentiran porast suficita upoređenju sa istim periodom 2008. godine.

71

EKST

ERN

I SEK

TOR

jan. - jun 2007. jan. - jun 2008. jan. - jun 2009. Promjena u % (2009/2008)

A. TEKUĆI RAČUN (1+2+3+4) -381.747 -666.863 -393.840 -40,94 1. ROBE -490.614 -750.802 -466.119 -37,92 1.1. Prihodi 268.608 264.126 149.850 -43,27

1.2. Rashodi 759.222 1.014.928 615.969 -39,31

2. USLUGE 70.700 35.790 45.009 25,76 2.1. Prihodi 168.577 199.387 185.314 -7,06

2.2. Rashodi 97.877 163.597 140.304 -14,24

3. DOHOCI 12.143 15.780 -10.503 3.1. Prihodi 41.460 57.799 59.556 3,04

3.2. Rashodi 29.317 42.014 70.059 66,75

4. TEKUĆI TRANSFERI 26.023 32.369 37.773 16,70 4.1. Transferi u Crnu Goru 48.012 51.394 54.384 5,82

4.2. Transferi iz Crne Gore 21.989 19.025 16.611 -12,69

Tabela 6.2 - Tekući račun platnog bilansa, u 000 EUR

Izvor: CBCG

Box br. 6.1 –Tekući račun platnog bilansa u zemljama u regionu

U prvom kvartalu 2009. godine, u većini zemalja iz okruženja došlo je do smanjenja deficita tekućeg računa pla-tnog bilansa u odnosu na isti period prethodne godine. Glavni razlog za ovakvo stanje je svjetska ekonomska kri-za koja nije zaobišla ni ovaj region i slabljenje privredne aktivnosti, što je uticalo na smanjenje izvoza robe, a još više na pad uvoza roba.

Grafik br. 6.1 – Struktura tekućeg računa, u000 eura

Izvor: CBCG

72

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

Od zemalja kod kojih je ostvaren pad defici-ta tekućeg računa, najveći smanjenje zabi-lježeno je kod BiH 58,2% i Crne Gore 39,6%. Zanimljivo je da su neke zemlje zabilježile čak rast deficita tekućeg računa (Albanija iMakedonija).

Grafik br. 1 – Deficit tekućeg računa u zemljamau okruženju, u milionima eura

Izvor: Centralne banke zemalja

6.1.1. Robna razmjena36

U prvih šest mjeseci 2009. godine, prema preliminarnim podaci-ma Monstat-a, ukupna robna razmjena sa inostranstvom iznosila je 749,5 miliona eura, od čega se na izvoz odnosilo 139,1 miliona eura, a na uvoz 610,4 miliona eura. U odnosu na isti period pret-hodne godine zabilježen je pad robne razmjene za 40,1%, što je prije svega posljedica svjetske ekonomske krize koja se odražava i na spoljnotrgovinsku razmjenu Crne Gore. Na smanjenje robne razmjene uticao je kako pad uvoza tako i pad izvoza.

Spoljnotrgovinski deficit u periodu januar-jun 2009. godineiznosio je 471,4 miliona eura, što je za 37,9% manje nego u istom periodu prošle godine. U posmatranom periodu značaj-no je smanjen uvoz vozila37 i proizvoda iz kategorija „reaktori, kotlovi i mehanički uređaji i njihovi djelovi“, dok je na smanjenje izvoza najviše uticao izvoz aliminijuma i proizvoda od alumini-juma, kao i gvožđa i čelika.

Izvoz roba u prvih šest mjeseci 2009. godine, prema prelimi-narnim podacima Monstata-a, iznosio je 139,1 milion eura, što je za 43,4% manje nego u istom periodu 2008. godine.

Grafik br. 6.2 – Kretanja na računu roba uperiodu 2007 – 2009. godina, u 000 eura

Izvor: CBCG i Monstat

36 Metodološke napomene: Podaci o spoljnoj trgovini u platnom bilansu Crne Gore prikazani su po opštem sistemu trgovine. CBCG vrši prila-gođavanje podataka dobijenih od Monstata za potrebe platnog bilansa u skladu sa metodologijom MMF-a (Balance of Payments Manual, Fifth edition, IMF, 1993).

37 Vozila, osim željezničkih ili tramvajskih šinskih vozila i njihovi djelovi i pribor.

Pad privredne aktivnosti i tražnje na inostranim tržištima uti-cao je na manji izvoz roba. Pad vrijednosti izvoza aluminijuma i proizvoda od aluminijuma i gvožđa i čelika najviše je doprinio

73

EKST

ERN

I SEK

TOR

smanjenju ukupnog izvoza. U strukturi izvoza dominantno je učešće aluminijuma i proizvoda od aluminijuma, zatim proizvo-da iz odsjeka „gvožđe i čelik“, „piće, alkoholi i sirće“ i „reaktori, kotlovi, mašine i mehanički uređaji i njihovi djelovi“.

Tabela 6.3 – Trgovinska razmjena Crne Gore u periodu januar – jun 2009. godine, u 000 eura

Period jan. – jun 2009(opšti sistem trgovine)

jan. - jun2009(specijalni sistem trgovine)

Izvoz 139.069,46 128.841,01

Uvoz 610.440,17 766.834,00

Trgovinski bilans -471.370,71 -637.992,99

Pokrivenost uvoza izvozom (%) 22,78% 16,80%

Izvor: Monstat

Tabela br. 6.4 – Struktura izvoza roba u periodu januar – jun 2009. godine, u 000 eura

Opis Vrijednost Učešće u %

Aluminijum i proizvodi od aluminijuma 56.953,76 40,95%

Gvožđe i čelik 17.734,89 12,75%

Pića, alkoholi i sirće 8.784,70 6,32%

Nuklerni reaktori, kotlovi, mašine i mehanički uređaji i njihovi djelovi 7.503,48 5,40%

Voće za jelo, uključujući jezgrasto voće; kore agruma ili dinja i lubenica 5.647,24 4,06%

Drvo i proizvodi od drveta;drveni ugalj 5.465,40 3,93%

Mineralna goriva, mineralna ulja i proizvodi njihove destilacije; bitumenozne materije; mineralni voskovi

5.236,09 3,77%

Proizvodi od gvožđa i čelika 4.135,14 2,97%

Farmaceutski proizvodi 4.133,87 2,97%

Vozila, osim željezničkih ili tramvajskih šinskih vozila i njihovi djelovi i pribor 2.702,14 1,94%

Izvor: Monstat

Vrijednost izvoza aluminijuma i proizvoda od aluminijuma u pr-vih šest mjeseci 2009. godine iznosila je 56,9 miliona eura, što je za 52,4 miliona eura manje nego u 2008. godini (47,9%). Pored aluminijuma, najveći apsolutni pad zabilježen je kod izvoza gvo-žđa i čelika u iznosu od 25,8 miliona eura, što predstavlja pad od 59,3% u odnosu na isti period 2008. godine.

Tabela br. 6.5 – Pet proizvoda sa najznačajnijim uticajem na pad izvoza roba u periodu januar – jun 2009. godine, u 000 eura

Naziv proizvoda jan. – jun 2008. jan. – jun 2009. Razlika

Aluminijum i proizvodi od aluminijuma 109.365,57 56.953,76 -52.411,81

Gvožđe i čelik 43.549,98 17.734,89 -25.815,09

Farmaceutski proizvodi 11.753,82 4.133,87 -7.619,95

Proizvodi od gvožđa i čelika 10.832,93 4.135,14 -6.697,79

Bakar i proizvodi od bakra 3.625,09 886,13 -2.738,96

Izvor: Monstat

74

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

Box br. 6.2 – Faktoring u međunarodnoj trgovini

Faktoring je finansijski instrument kojim kompanija koja se bavi faktoringom finansira preduzeća na osnovu bu-dućih (nedospjelih) potraživanja proisteklih iz prodaje roba ili usluga na domaćem ili inostranom tržištu. U cilju promovisanja međunarodne trgovine pomoću faktoringa 1968. godine osnovana je asocijacija Factors Chain In-ternational (FCI). FCI danas broji 247 kompanija koje se bave faktoringom u 66 zemalja širom svijeta, i aktivno je uključena u više od pola svjetske trgovine po osnovu faktoringa.

Primamljivost ponude klasičnih kredita zbog manje-više jednakih uslova donekle je iscrpljena, pa faktoring dono-si banci koja ulazi u taj biznis komparativnu prednost na tržištu. Za usluge faktoringa posebno su zainteresovani izvoznici, jer ih rasterećuje rizika naplate, promjena kursa i provjere boniteta kupca. Faktoring direktno utiče i na novčane tokove i popravlja likvidnost kompanija. Prednost se ogleda u tome što se kompanije ne moraju optereći-vati uzimanjem kratkoročnih, često i skupih kredita kod banaka. Prenosom potraživanja kompanijama se smanjuju troškovi poslovanja i administracije, jer za to brigu preuzima faktoring kuća. Ukupan promet po osnovu faktoringa na svjetskom nivou u 2008. godini, prema podacima FCI, iznosio je 1.325,1 milijardu eura, što je za 2% više u odnosu na 2007. godinu. U 2007. godini ovaj rast je iznosio 14,5% .

Tabela br. 1 – Promet po osnovu faktoringa na svjetskom nivou, u milionima eura

Izvor: Factors Chain International

2004. 2005. 2006. 2007. 2008. % 2008/2007

Svijet-domaći faktoring 791.95 930.061 1.030.598 1.153.131 1.148.943 -0,36%

Svijet-međunarodni faktoring 68.265 86.486 103.69 145.996 176.168 20,67%

SVIJET UKUPNO: 860.215 1.016.547 1.134.288 1.299.127 1.325.111 2,00%

U uslovima krize kada rizik od nenaplate potraživanja raste, realno je za očekivati da će faktoring dobiti na zna-čaju i obimu. U razvjenim zemljama Evrope faktoring je veoma zastupljen, dok je u zemljama jugoistočne Evrope tek u razvoju.

Tabela br. 2 – Promet po osnovu faktoringa u pojedinim zemljama, u milionima eura

Zemlje Broj kompanija Domaći promet Promet sa inostranstvom Ukupno

Velika Britanija 90 175.000,0 13.000,0 188.000,0

Francuska 19 115.000,0 20.000,0 135.000,0

Italija 45 120.000,0 8.200,0 128.200,0

Njemačka 50 77.000,0 29.000,0 106.000,0

Grčka 11 9.300,0 900,0 10.200,0

Mađarska 28 3.000,0 200,0 3.200,0

Hrvatska 10 2.000,0 100,0 2.100,0

Rumunija 10 1.300,0 350,0 1.650,0

Slovenija 5 500,0 150,0 650,0

Bugarska 6 400,0 50,0 450,0

Srbija 8 300,0 70,0 370,0

Izvor: Factors Chain International

75

EKST

ERN

I SEK

TOR

Robni uvoz u prvih šest mjeseci 2009. godine, prema preliminar-nim podacima Monstat-a, iznosio je 610,4 miliona eura, što je za 39,2% manje nego u 2008. godini i ukazuje na značajan pad do-maće tražnje za uvoznim proizvodima. Izuzetno visoka domaća tražnja u prethodnih nekoliko godina bila je rezultat velikog pri-liva stranog kapitala, preko kredita i investicija. U strukturi uvo-za i dalje je značajno učešće sirovina i opreme. U posmatranom periodu najviše je uvezeno proizvoda iz kategorija38 „mineralna goriva, ulja i proizvodi njihove destilacije“, „reaktori, kotlovi, ma-šine i mehanički uređaji“, „električne mašine i oprema i njihovi djelovi“, zatim „proizvodi od gvožđa i čelika“ i vozila.

Uvoz proizvoda iz kategorije mineralna goriva, mineralna ulja i proizvodi njihove destilacije iznosio je 48 miliona eura, što je za 45,8% manje nego u 2008. godini. U okviru ove kategorije uvoz električne energije iznosio je 28,9 miliona eura (60,2%) i za 55,4% je manji nego u istom periodu 2008. godine.

Tabela br. 6.6 - Struktura uvoza roba u periodu januar – jun 2009. godine, u 000 eura

Izvor: Monstat

Opis Vrijednost Učešće

Mineralna goriva, mineralna ulja i proizvodi njihove destilacije;bitumenozne materije; mineralni voskovi

48.004,23 7,86%

Reaktori, kotlovi, mašine i mehanički uređaji i njihovi djelovi 37.605,74 6,16%

Električne mašine i oprema i njihovi djelovi; aparati za snimanje i reprodukciju zvuka;televizijski aparati za snimanje i reprodukciju slike i zvuka, djelovi i pribor za te proizvode

36.008,09 5,90%

Proizvodi od gvožđa i čelika 28.234,94 4,63%

Vozila, osim željezničkih ili tramvajskih šinskih vozila i njihovi djelovi i pribor 26.618,92 4,36%

Namještaj, posteljina, madraci, nosači madraca, jastuci i slicni punjeni proizvodi; lampe i druga svijetleća tijela, na drugom mjestu nepomenuti ili uključeni; osvijetljeni znaci, osvijetljene pločica imenima i slično, montažne zgrade

23.948,68 3,92%

Plastične mase i proizvodi od plastičnih masa 21.708,07 3,56%

Gvožđe i čelik 21.465,88 3,52%

So;sumpor; zemlja i kamen; gips, kreč i cement 18.103,56 2,97%

Pića, alkoholi i sirće 16.217,39 2,66%

Uvoz proizvoda kategorije reaktori, kotlovi, mašine i mehanički uređaji smanjen je za 65,6% i iznosio je 37,6 miliona eura, što je većim dijelom posljedica smanjenja građevinskih aktivnosti. U posmatranom periodu uvoz električnih mašina i opreme i njihovih djelova iznosio je 36 miliona eura, što je za 50,4% manje nego u prvih šest mjeseci 2008. godine. Uvoz proizvoda od gvožđa i čelika iznosio je 28,2 miliona eura i manji je za 43,9%. Ukupna vrijednost uvezenih vozila bila je manja za 73,7% u odnosu na isti period 2008. godine i iznosila je 26,6 miliona eura. Najviše je uvezeno putničkih automobila i drugih motornih vozila kon-struisanih prvenstveno za prevoz lica (13,6 miliona eura) i mo-tornih vozila za prevoz robe (5,5 miliona eura).

38 Struktura proizvoda je prikazana po HS nomenklaturi.

76

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

Tabela br. 6.7 – Pet proizvoda čiji je uvoz najviše smanjen u periodu januar – jun 2009. godine, u 000 eura

Naziv proizvoda jan. – jun 2008

jan. – jun 2009 Razlika

Vozila, osim željezničkih ili tramvajskih šinskih vozila i njihovi djelovi i pribor

101.050,85 26.618,92 -74.431,92

Nuklerni reaktori, kotlovi, mašine i mehanički uređaji i njihovi djelovi

109.259,35 37.605,74 -71.653,62

Mineralna goriva, mineralna ulja i proizvodi njihove destilacije;bitumenozne materije; mineralni voskovi

88.538,89 48.004,23 -40.534,66

Električne mašine i oprema i njihovi djelovi; aparati za snimanje i reprodukciju zvuka;televizijski aparati za snimanje i reprodukciju slike i zvuka, djelovi i pribor za te proizvode

72.646,45 36.008,09 -36.638,36

Gvožđe i čelik 51.348,25 21.465,88 -29.882,37

Prema strukturi izvoza po grupama zemalja, Crna Gora najviše robe izvozi u zemlje Evropske unije 52,3% ukupnog izvoza. U posmatranom periodu najviše robe izvezeno je u Srbiju u izno-su od 34,6 miliona eura (24,9%), zatim Grčku 30,9 miliona eura (22,2%) i Italiju 16,9 miliona eura (12,2%).

Izvor: Monstat

Tabela br. 6.8 – Struktura izvoza i uvoza robe po zemljama u periodu januar – jun 2009. godine, u 000 eura

Zemlja Izvoz Učešće u % Uvoz Učešće u % SaldoUKUPNO: 139.069,46 100,00% 610.440,17 100,00% -471.370,71Ukupno EU 72.787,93 52,34% 192.289,21 31,50% -119.501,28Austrija 622,70 0,45% 20.317,64 3,33% -19.694,94

Njemačka 1.612,87 1,16% 22.174,26 3,63% -20.561,39

Grčka 30.898,44 22,22% 11.774,25 1,93% 19.124,19

Mađarska 7.178,93 5,16% 8.855,65 1,45% -1.676,72

Italija 16.927,00 12,17% 41.357,17 6,77% -24.430,17

Holandija 1.949,57 1,40% 5.386,21 0,88% -3.436,64

Slovenija 9.741,31 7,00% 48.338,30 7,92% -38.596,99

Švedska 217,13 0,16% 672,43 0,11% -455,30

Velika Britanija 837,83 0,60% 1.086,19 0,18% -248,36

Ukupno CEFTA 61.665,24 44,34% 361.067,98 59,15% -299.402,74Albanija 4.030,47 2,90% 11.319,92 1,85% -7.289,45

Bosna i Hercegovina 10.552,32 7,59% 43.877,18 7,19% -33.324,86

Hrvatska 1.458,94 1,05% 45.424,23 7,44% -43.965,29

Srbija 34.608,28 24,89% 251.207,88 41,15% -216.599,60

Republika Makedonija 749,75 0,54% 8.427,56 1,38% -7.677,81

Kosovo 10.265,48 7,38% 789,78 0,13% 9.475,70

Ostale zemlje 4.616,28 3,32% 57.082,99 9,35% -52.466,71

Izvor: MONSTAT

U posmatranom periodu najviše je smanjen izvoz u Italiju za 39,7 miliona eura i predstavlja pad od 70,1%. Takođe, zabilježen je i značajan pad izvoza u Srbiju, Sloveniju, Grčku i Austriju.

77

EKST

ERN

I SEK

TOR

U strukturi uvoza po grupama zemalja, Crna Gora i dalje najviše uvozi iz zemalja potpisnica CEFTA sporazuma 59,2% ukupnog uvoza. U prvih šest mjeseci 2009. godine najviše je uvezeno roba iz Srbije 251,2 miliona eura (41,2%), Slovenije 48,3 mi-liona eura (7,9%), Hrvatske 45,4 miliona eura (7,4%), BiH 43,9 miliona eura (7,2%), Italije 41,4 miliona eura (6,8%) i Njemačke 22,2 miliona eura (3,6%).

6.1.2. Usluge

U međunarodnoj razmjeni usluga Crna Gora je u prva dva kvartala 2009. godine ostvarila suficit u iznosu od 45 miliona eura, što jeza 25,8% više nego u istom periodu 2008. godine. Ukupan obim razmjene usluga iznosio je 325,6 miliona eura i za 10,3% je manji u poređenju sa istim periodom prethodne godine.

Prihodi od usluga iznosili su 185,3 miliona eura i manji su za 7,1% u odnosu na isti period prethodne godine. Najveći prihodi ostvareni su po osnovu putovanja - turizma 94,8 miliona eura, zatim transporta 43,2 miliona eura, ostalih poslovnih usluga 15 miliona eura i građevinskih usluga 14,8 miliona eura.

Rashodi od usluga iznosili su 140,3 miliona eura, što pred-stavlja smanjenje za 14,2%. U strukturi rashoda najveće učešće imaju rashodi ostvareni po osnovu transporta 32,7 miliona eura, ostalih poslovnih usluga 32,3 miliona eura, gdje su najznačajniji rashodi po osnovu raznovrsnih poslovnih usluga. U pomenutoj

Grafik br. 6.3 – Kretanje izvoza Crne Goreprema izabranim zemljama, u 000 eura

Izvor: Monstat

Grafik br. 6.4 - Struktura prihoda od uslugau periodu januar – jun 2009. godine

Izvor: CBCG

Grafik br. 6.5 - Struktura rashoda po osnovuusluga u periodu januar-jun 2009. godine

Izvor: CBCG

kategoriji najveći rashodi ostvareni su po osnovu plaćanja za pravne, računovodstvene i konsalting usluge 8,8 miliona eura; zatim arhitektonske, inženjerske i ostale tehničke usluge 6,7 miliona eura i usluge istraživanja i razvoja 6,3 miliona eura. U oblasti putovanja rashodi su iznosili 18,7 miliona eura, dok su u oblasti građevinarstva rashodi iznosili 15,7 miliona eura i za 49,5% su manji u poređenju sa 2008. godinom.

Na računu transportnih usluga ostvaren je suficit u iznosu od10,5 miliona eura. Transportni prihodi su iznosili 43,2 miliona eura, što je za 19,4% više nego u istom periodu 2008. godine. Najveći prihodi ostvareni su u oblasti pomorskog saobraćaja 17,5 miliona eura (40,6% ukupnih transportnih prihoda) i vazdušnog saobraćaja 15,4 miliona eura (35,7%).

78

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

U oblasti pomorskog saobraćaja ostvareni su prihodi u iznosu od 17,5 miliona eura, što je za 23,7% više nego u prethodnoj godi-ni, a posljedica je porasta prihoda ostvarenih po osnovu pruže-nih usluga u lukama, kao i rast pretovara pojedinih vrsta tereta, posebno kontejnera. Prihodi u vazdušnom saobraćaju iznosili su 15,4 miliona eura. U oblasti drumskog saobraćaja ostvaren je prihod u iznosu od 4,2 miliona eura.

Ukupni transportni rashodi iznosili su 32,7 miliona eura i manji su za 14,5%. Najveći rashodi ostvareni su u oblasti va-zdušnog i drumskog saobraćaja.

Rashodi u oblasti vazdušnog saobraćaja u posmatranom peri-odu iznosili su 16,2 miliona eura, što je za 10% manje nego u 2008. godini. U oblasti drumskog saobraćaja rashodi su izno-

Grafik br. 6.6 - Transportni prihodi u periodujanuar-jun 2008/2009. godina, u 000 EUR

Izvor: CBCG

Tabela br. 6.9 - Struktura transportnih prihoda u periodu januar-jun 2009. godine, u 000 EUR

Vrsta saobraćajaVrsta transportne usluge

Ukupno % učešćaPutnički Robni Ostalo

Pomorski 549 3 16.980 17.532 40,58

Željeznički 0 2.275 0 2.275 5,27

Vazdušni 13.781 13 1.617 15.411 35,67

Drumski 229 3.875 101 4.205 9,73

Ostalo 0 0 3.779 3.779 8,75

UKUPNO 14.559 6.166 22.476 43.201 100,00

% učešća 34 14 52 100

Izvor: CBCG

Grafik br. 6.7 - Transportni rashodi u periodujanuar-jun 2008. i 2009. godine, u 000 EUR

Izvor: CBCG

sili 10,8 milion eura ili 26% manje nego u 2008. godini, što je posljedica smanjenje robne razmjene sa inostranstvom. Uče-šće rashoda po osnovu transporta roba u ukupnom transportu iznosilo je 35%, dok je učešće rashoda po osnovu putničkog transporta iznosilo 30%.

Prihodi od putovanja računaju se procjenom prihoda od tu-rizma, koja se dopunjava sa podacima o pruženim zdravstve-no-rekreativnim uslugama i potrošnjom u cilju školovanja. U prva dva kvartala 2009. godine procijenjeni prihodi od puto-vanja iznosili su 94,8 miliona eura, što je za 4,9% manje u pore-đenju sa istim periodom 2008. godine, a posljedica je smanjenja broja dolazaka i noćenja stranih turista. Suficit ostvaren u oblastiputovanja u prva dva kvartala 2009. godine iznosio je 76 miliona eura, što je za 12% manje nego u 2008. godini.

79

EKST

ERN

I SEK

TOR

Tabela br. 6.10 - Struktura transportnih rashoda u periodu januar-jun 2009. godine, u 000 EUR

Vrsta saobraćajaVrsta transportne usluge

Ukupno % učešćaPutnički Robni Ostalo

Pomorski -28 431 3.736 4.139 12,65

Željeznički 26 612 31 669 2,05

Vazdušni 9.420 24 6.746 16.190 49,48

Drumski 348 10.388 62 10.797 33,00

Ostalo 0 0 924 924 2,82

UKUPNO 9.767 11.454 11.499 32.720 100,00

% učešća 30 35 35 100

Izvor: CBCG

U oblasti komunikacijskih usluga prihodi su iznosili 7,1 mili-on eura. Najveći prihodi ostvareni su u oblasti telekomunikacija. Rashodi u ovoj oblasti iznosili su 8,9 miliona eura. Na računu ko-munikacijskih usluga u prva dva kvartala 2009. godine ostvaren je deficit u iznosu od 1,8 miliona eura, dok je u istom perioduprethodne godine zabilježen suficit od 5,7 miliona eura.

Prihodi po osnovu ostalih poslovnih usluga iznosili su 15 mi-liona eura, što je za 22,8% manje nego u 2008. godini. Najviše prihoda ostvareno je po osnovu pružanja raznih poslovnih, pro-fesionalnih i tehničkih usluga (pravne i računovodstvene usluge, konsalting, inženjerske usluge i sl.) u iznosu od 14,1 milion eura. U posmatranom periodu rashodi su iznosili 32,3 miliona eura. Za usluge iz oblasti prava, računovodstva i konsaltinga plaćeno je 8,8 miliona eura. Troškovi promocije domaćih proizvoda i uslu-ga na inostranim sajmovima, kupovine reklamnog materijala, istraživanja tržišta i ostale vrste medijskog plasmana iznosili su 11,6 miliona eura. Na računu ostalih poslovnih usluga u posma-tranom periodu ostvaren je deficit u iznosu od 17,3 miliona eura,što je za 28% manje nego u 2008. godini.

Pad investicione aktivnosti u građevinarstvu uticao je na sma-njenje prihoda i rashoda po osnovu građevinskih usluga. Priliv sredstava po osnovu rada na građevinskim projektima i insta-lacijama domaćih preduzeća van Crne Gore, kao i u Crnoj Gori, iznosio je 14,8 miliona eura, što je za 39,8% manje nego u prva dva kvartala 2008. godine. Rashodi po osnovu angažovanja nerezidenata u oblasti građevinarstva u posmatranom periodu iznosili su 15,7 miliona eura ili 49,5% manje nego u 2008. godi-ni. U oblasti građevinskih usluga deficit je bio manji za 86,2% uodnosu na prethodnu godinu i iznosio je 900 hiljada eura.

U prva dva kvartala 2009. godine rezidenti Crne Gore izdvojili su 6,5 miliona eura za međunarodne usluge osiguranja, dok su pri-hodi po ovom osnovu iznosili 1,8 miliona eura. U oblasti usluga osiguranja u posmatranom periodu ostvaren je deficit u iznosu od4,7 miliona eura, što je za 8,7% manje nego u 2008. godini.

6.1.3. Dohodak

Rast troškova zaduživanja u inostranstvu (kamata) i povećani odliv po osnovu isplaćenih dividendi u prvih šest mjeseci 2009. godine rezultirali su ostvarenjem deficita na računu dohotka.Deficit na računu dohotka iznosio je 10,5 miliona eura, za razli-ku od istog perioda prethodne godine kada je zabilježen suficit(15,8 miliona eura).

Prihodi ostvareni po osnovu faktorskih dohodaka iznosili su 59,6 miliona eura, što je za 3% više nego u 2008. godini. Najveći dio prihoda čine kompenzacije zaposlenih u iznosu od 55,7 milio-na eura, što je porast za 25,2% u odnosu na isti period 2008. godine. Prihodi po osnovu dohotka od međunarodnih ulaganja iznosili su 3,9 miliona eura.

Rashodi po osnovu dohotka u posmatranom periodu iznosili su 70 miliona eura, što je za 66,7% više nego u 2008. godini. Rast rashoda rezultat je povećanja odliva po osnovu otplate kamata i isplaćenih dividendi. Od ukupnih rashoda, 67,4 mili-ona eura odnosilo se na dohodak ostvaren po osnovu među-narodnih ulaganja (ulaganja u obliku kredita, stranih direktnih i portfolio investicija), a 2,6 miliona eura se odnosilo na zarade nerezidenata zaposlenih u Crnoj Gori. Od ukupnih rashoda po

80

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

osnovu međunarodnih ulaganja na otplatu kamata odnosilo se 45,9 miliona eura, što je za 22,1% više nego u istom periodu 2008. godine. Odliv po osnovu isplaćenih dividendi iznosio je 21,6 miliona eura, dok je u istom periodu 2008. godine odliv po ovom osnovu iznosio 1,9 miliona eura.

6.1.4. Tekući transferi

Na računu tekućih transfera nastavlja se trend rasta priliva novča-nih sredstava. Saldo tekućih transfera u prva dva kvartala 2009. godine iznosio je 37,8 miliona eura, što je za 16,7% više nego u istom periodu 2008. godine.

Ukupan prihod po osnovu tekućih transfera u posmatranom pe-riodu iznosio je 54,4 miliona eura, što je za 5,8% više u odno-su na prethodnu godini. U strukturi prihoda 47,3 miliona eura odnosilo se na ostale sektore, a na sektor država 7,1 milion eura. Od ukupnog priliva transfera ostalih sektora, 29,5 miliona eura odnosilo se na doznake iz inostranstva, dok je priliv po osnovu ostalih transfera (nasljedstva, izdržavanja, poklona i pomoći) iznosio je 17,8 miliona eura. U istom periodu rashodi su iznosi-li 16,6 miliona eura, što je za 12,7% manje nego u prethodnoj godini. U strukturi rashoda na sektor država odnosilo 6,3 mili-ona eura, a na ostale sektore 10,3 miliona eura. U posmatranom periodu odliv tekućih transfera iz Crne Gore po osnovu nasljed-stva, poklona i raznih vrsta pomoći iznosio je 5,2 miliona eura, što je za 50,3% manje nego u 2008. godini.

Grafik br. 6.8 – Struktura prihoda po osnovu faktorskih dohodaka u periodu januar-jun 2009. godine

Izvor: CBCG

6.2. Račun kapitalnih i finansijskihtransakcija

Na kapitalno-finansijskom računu u prva dva kvartala 2009.godine ostvaren je suficit u iznosu od 290,9 miliona eura, što jeznačajno manje od suficita ostvarenog u istom periodu pretho-dne godine (698,4 miliona eura). Pozitivni rezultati zabilježeni su na računu stranih direktnih investicija, gdje je registrovano povećanje neto priliva. Na računima portfolio i ostalih investici-ja zabilježen je veći odliv sredstava od priliva. Pozitivni trendo-vi u oblasti stranih direktnih investicija u prvoj polovini godine djeluju ohrabrujuće i realno je očekivati da će Crne Gora i u ovoj godini ostvariti značajan priliv stranih investicija. Uz dokapita-lizaciju EPCG i početak realizacije najavljenih kapitalnih investi-cija stvaraju se realni uslovi za priliv novog kapitala i pozitivne multiplikativne efekte na privredu.

Prema preliminarnim podacima, neto priliv stranih direktnih investicija (priliv minus odliv) u prva dva kvartala 2009. godine iznosio je 323,5 miliona eura, što je za 1,1% više u odnosu na isti period 2008. godine. Ukupan priliv stranih direktnih investicija u posmatranom periodu iznosio je 396,2 miliona eura. Posmatrano po mjesecima, rast priliva SDI zabilježen je u maju i junu kada je priliv iznosio 152 miliona eura odnosno 86 miliona.

Grafik br. 6.9 – Struktura finansijskog računapo kategorijama investicija, u 000 eura

Izvor: CBCG

81

EKST

ERN

I SEK

TOR

Struktura priliva SDI značajno je promijenjena u odnosu na prethodne godine kada su dominirala ulaganja u nekretnine. Povećane su investicije u domaće kompanije i banke koje su u prvoj polovini ove godine iznosile 231,4 miliona eura ili 38,9% više u poređenju sa istim periodom prethodne godine. U formi interkompanijskog duga realizovano je 83,1 milion eura (21%), dok su ulaganja u nekretnine iznosila 81,4 miliona eura (20,6%) ili 52,5% manje nego u istom periodu 2008. godine. U posma-tranom periodu najveći priliv investicija zabilježen je iz Italije, Velike Britanije i Austrije.

Grafik br. 6.10 – Priliv stranih direktnihinvesticija, u 000 eura

Izvor: CBCG

Grafik br. 6.11 – Struktura priliva stranih direktnih investicija u periodu januar-jun 2009. godine

Izvor: CBCG

Odliv po osnovu stranih direktnih investicija iznosio je 72,6 mi-lion eura, što je za 53,2% manje u odnosu na isti period 2008. godine. Najveći odliv ostvaren je po osnovu interkompanijskog duga i povlačenje udjela stranog kapitala u domaćim banka-ma i preduzećima 47 miliona eura. Odliv po osnovu nekretnina iznosio je 12,5 miliona eura i za 87,4% je manji u odnosu na isti period 2008. godine. U posmatranom periodu investicije rezi-denata Crne Gore u strane banke i preduzeća iznosile su 13,1 milion eura.

Ukupan priliv portfolio investicija u prva dva kvartala 2009. godine iznosio je 22,2 miliona eura, što je za 7,2% manje nego u 2008. godini. Investicije u domaće hartije od vrijednosti iznosile su 8,4 miliona eura, što je za 62,8% manje nego u prethodnoj godini, dok se na povlačenje novčanih sredstava investiranih u strane hartije odnosilo 13,8 miliona eura. Istovremeno, odliv sredstava po osnovu portfolio investicija iznosio je 51,3 miliona eura. Najveći dio odliva, 41,7 miliona eura odnosilo se na inve-stiranje rezidenata u strane vlasničke hartije od vrijednosti, dok se 9,6 miliona eura odnosilo na povlačenje sredstava investiranih u domaće vlasničke hartije od vrijednosti. Na računu portfolio investicija u posmatranom periodu ostvaren je deficit u iznosuod 29,1 milion eura.

Na računu ostalih investicija (kojim su obuhvaćeni krediti, trgovinski krediti, gotovina i depoziti) u prva dva kvartala 2009. godine ostvaren je deficit u iznosu 80,1 milion eura. U istom pe-riodu 2008. godine zabilježen je suficit od 425,3 miliona eura.Ograničeni i skuplji izvori finansiranja u 2009. godini uticali su nasmanjenje zaduživanja kompanija i banaka u inostranstvu.

Na kraju juna 2009. godine novčana sredstva Centralne banke na inoračunima i u trezoru, u odnosu na 31. decembar 2008. godine, bila su manja za 74,7 miliona eura.

MEĐUNARODNA EKONOMIJA 7

85

MEĐ

UN

ARO

DN

A EK

ON

OM

IJA

Tokom drugog kvartala 2009. godine došlo je do stabilizacije svjetske ekonomije, što je rezultat preduzetih mjera monetarne i fiskalne politike od strane vodećih svjetskih ekonomija. Globalniekonomski poremećaji, uzrokovani finansijskom krizom u 2008.godini prelili su se na realni sektor i uslovili najviši pad privre-dnih aktivnosti u poslednjih nekoliko decenija. Međutim, tokom prvih šest mjeseci 2009. godine zabilježeni su pozitivni pomaci, kao što je usporavanje rasta stope nezaposlenosti u SAD- u, rast privrednih aktivnosti u odnosu na prethodni period i postepeni oporavak tržišta kapitala u svijetu.

Prema poslednjim prognozama MMF – a u 2009. godini očekuje se globalni ekonomski pad od -1,4%, a oporvak u 2010. godini od 2,4%, što predstavlja optimističniju prognozu u odnosu na april 2009. godine za 0,6 procentnih poena. Inflacija nastavlja da opadauslijed smanjenja cijena roba, pogoršanih uslova na tržištu rada i nižih privrednih aktivnosti. U maju 2009. godine stopa inflacijena godišnjem nivou iznosila je 1,7% i bila je niža za 4,3 procentna poena u odnosu na isti mjesec prethodne godine.

Tokom drugog kvartala 2009. godine u skoro svim zemljama zabilježen je nastavak pada privredne aktivnosti, ali manjeg in-teziteta nego u 2008. godini i manjeg intenziteta u odnosu na prvi kvartal 2009. godine.

Grafik br. 7.1 - Stope rasta realnog BDP – a, u %, kvartal na kvartal, godišnje

U cilju podsticanja privrednog rasta Centralne banke vodećih ekonomija su u prethodnom periodu intervenisale na tržištu novca povećanjem likvidnosti.

Prema procjenama MMF – a najrazvijene zemlje svijeta u 2009. godini imaće negativnu stopu rasta u iznosu od -3,8% (0,6% u 2010. godini), dok će zemlje u razvoju ostvariti pozitivnu sto-pu rasta od 1,6%.

Izvor: Regional Economic Outlook, IMF, Jul 2009.

Rast realnog BDP 2008 % 200939 CPI 2008, % 2009

Globalni rast 3,2 -1,4

Razvijene zemlje 0,8 -3,8 3,4 0,1

Zemlje u razvoju 6,0 1,5 9,3 5,3

Tabela br. 7.1 - Makroekonomski pokazatelji, 2008-2009. godina

Izvor: Regional Economic Outlook, IMF, Jul 2009.

39 Projekcija.

86

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

Negativna privredna kretanja na globalnom nivou u 2008. godini uslovila su značajan pad agregatne tražnje za strateškim sirovina-ma (energija, hrana) i došlo je do slabljenja inflatornih pritisaka.Trend slabljenja inflatornih pritisaka nastavljen je i tokom 2009.godine. Prema procjenama MMF - a, u 2009. godini očekuje se snižavanje cijena u svim privrednim granama, a naročito u gra-đevinarstvu sa značajnim padom cijena nekretnina, tako da bi stopa inflacije u predstojećoj godini u razvijenim zemljama moglaiznositi svega 0,3%, a u zemljama u razvoju 5,8%.

Iako su cijene nafte na svjetskom tržištu i dalje znatno niže nego u istom periodu prethodne godine, one su u drugom kvartalu bilježile rast. Cijene nafte su u posmatranom periodu imale uzlazni trend, najviše zahvaljujući rastu cijena akcija u svijetu, a posebno na Azijskim tržištima i podacima o laganom oporavku američke ekonomije. IEA (Međunarodna agencija za energeti-ku) je prethodnu prognozu koja se odnosi na tražnju za naftom u 2010. godini povećala za 70 000 barela dnevno, tako da sada iznosi 85,3 miliona barela dnavno. Očekuje se da predviđeni oporavak tražnje za naftom prekine dvogodišnji pad. Prosječna cijena sirove nafte u drugom kvartalu 2009. godine iznosila je 63,2 dolara za barel.

7.1. Konjukturna kretanja

7.1.1. Razvijene zamlje

SAD –Tokom prvih šest mjeseci 2009. godine u SAD je zabilje-žena nešto viša privredna aktivnost u odnosu na prethodni pe-riod. Stopa rasta BDP – a u drugom kvartalu 2009. godine bila je negativna i na godišnjem nivou iznosila je -1,0, što je znatno bolje u odnosu na prvi kvartal kada je stopa iznosila -6,4%. Za-brinjavajući podatak u posmatranom periodu jedino je pad po-trošnje koja je glavni pokretač američke ekonomije. Analitičari smatraju da je privredni rast teško održiv bez rasta potrošnje, koja čini dvije trećine američkog BDP – a. Izvozne aktivnosti i ulaganja u nekretnine i tokom drugog kvartala bili su padu, ali znatno slabijeg inteziteta.

Stopa inflacije u junu 2009. godine iznosila je -1,4% na godišnjemnivou, što je za 0,1 procentni poen niže nego u prethodnom mje-secu (-1,3%). Pad stope inflacije najviše je bio podstaknut padomcijena nekretnina i električne energije. Ako se isključe cijene hrane i energije godišnja stopa inflacije u maju iznosila je - 1,8%.

Grafik br. 7.2 - Kretanje cijena nafte

Izvor: ECB, Bloomberg i HWWI

Stopa nezaposlenosti u junu iznosila je 9,5%, a od 2007. godi-ne kada je recesija počela 6,7 miliona radnika izgubilo je posao. Međutim, poslednji podaci ukazuju na usporavanje rasta broja nezaposlenih lica, a pozitivni pomaci su zabilježeni u oblasti za-pošljavanja visoko obrazovanog kadra i zdravstvenih radnika.

Visok javni dug i budžetski deficit zajedno sa krizom na finan-sijskom tržištu, ugrožavaju privredni rast američke ekonomije. Budžetski defict u junu 2009. godine iznosio je 94,3 milijardedolara, što je rekordni mjesečni iznos. Na povećanje budžetskog deficita najviše su uticala visoka sredstva koja je Vlada uložila uborbu protiv recesije i finansijske krize, a istovremeno je došlo ido pada prihoda od poreza. Prema procjenama do kraja tekuće fiskalne godine deficit će premašiti 1.800 milijardi dolara.

Prema poslednjim procjenama MMF – a u 2009. godini stopa privrednog rasta iznosiće -2,6%, a u 2010. godini 0,8%, a pro-gnozirana stopa nezaposlenosti 10,1% do kraja godine.

Japan –Japanska privreda je u 2008. godini zabilježila drasti-čan pad privredne aktivnosti, koji se u određenoj mjeri stabili-zovao u drugom kvartalu 2009. godine, nakon rekordnog pada BDP – a u prvom kvartalu od 3,8% na kvartalnom nivou. Kao glavni razlog pada BDP – a navodi se značajno smanjenje izvo-za i niža domaća tražnja. Međutim u drugom kvartalu došlo je do pozitivnih pomaka određenih kategorija u platnom bilansu. Tako da je zabilježen suficit platnog bilansa od 179,.8 milijardi

87

MEĐ

UN

ARO

DN

A EK

ON

OM

IJA

jena, što je najviši iznos u poslednjih trinaest mjeseci. Inflacijeje nastavila oštro da pada i u junu 2009. godine i iznosila je -1,8%, a u odnosu na prethodni mjesec bila je niža za 0,7 pro-centnih poena.

Prema procjenama MMF-a japanska privreda će u 2009. godini imati stopu privrednog rasta od -6,0%, a u 2010. godini ostva-riće pozitivnu stopu rasta od 1,7%.

7.2. Evropska Unija (EU)

U EU je u 2009. godini nastavljen trend pada privredne aktivnosti koji je prema preliminarnim podacima u drugom kvartalu spori-jeg inteziteta. Zvanični podaci ECB za prvi kvartal 2009. godine pokazuju da je stopa privrednog rasta na nivou EU bila negativna i iznosila je -4,7%, što je u odnosu na poslednji kvartal 2008. godine više za 3,1 procenta poena (-1,6%). U drugom kvartalu 2009. godine stopa pada BDP – a iznosila je -0,3%, što ukazuje da je period najdublje krize vjerovatno prošao.

Inflacija u EU na godišnjem nivou, mjerena harmonizovanim in-deksom potrošačkih cijena u junu 2009. godine iznosila je 0,6%, i bila je niža za 0,2 procentna poena u odnosu na prethodni mje-sec. Cijene industrijskih proizvoda u junu 2009. godine u odnosu na maj bile su više za 0,2 procentna poena.

Stopa nezaposlenosti u junu na nivou EU iznosila je 8,9% i u odnosu na decembar 2008. bila je viša za 1,9 procentni poen (7,0%). U posmatranom periodu skoro u svim zemljama EU bio je prisutan trend rasta stope nezaposlenosti.

U prvih pet mjeseci 2009. godine na nivou EU ostvaren je spolj-notrgovinski deficit od 6,8 milijardi eura. Najveći deficit zabilježenje u Velikoj Britaniji (-31,2 milijarde eura), Francuskoj (-20,3 mi-lijarde eura), Španiji (-17,5 milijarde eura), Grčkoj (-9,5 milijardi eura) i Portugalu (-5,3 milijarde eura).

Deficit robne razmjene na nivou EU u junu 2009. godine je izno-sio 4,3 milijarde eura, što je niže za 15 miljardi eura u odnosu na isti mjesec prethodne godine (19,3 milijarde eura).

Evropska Unija je predložila nacrt plana regulacije finansijskihtržišta, kojim bi trebalo da se poveća sigurnost evropskog fi-nansijskog sistema i institucija. Planom je predviđena strožija

kontrola banaka, restriktivniji zahtjevi za kapitalom i veća tran-sparentnost na tržištima derivata.

7.2.1. Razvijene zemlje Evropske Unije koje ne pripadaju Evropskoj Monetarnoj Uniji

Velika Britanija – U prvom kvartalu 2009. godine stopa rasta BDP – a u odnosu na prethodni kvartal bila je negativna i iznosila je -2,4%, dok je u drugom kvartalu 2009. godine godišnji pad BDP – a iznosio - 4,9% (najviše od 1956. godine). Uzrok ova-ko snažnom padu privredne aktivnosti prvenstveno se nalazi u rekordnom padu stope nezaposlenosti, lične potrošnje i izvoza u posmatranom periodu.

Stopa inflacije u junu iznosila je 1,8% i bila je niža u odnosu naprethodni mjesec za 0,3 procentna poena. Inflatorni pritisci sesmanjuju kao posledica recesije i rasta stope nezaposlenosti. Trend pada stope inflacije prisutan je od septembra 2008. go-dine kada je zabilježen maksimum od 5,2%. Broj nezaposlenih lica tokom prvih šest mjeseci 2009. godine je porastao na naj-viši nivo u poslednjih 12 godina, zbog otpuštanja velikog broja radnika u automobilskoj industriji, građevinarstvu i bankama. Stopa nezaposlenosti u junu 2009. godine iznosila je 7,6%, (najviši nivo od 1997. godine).

U Danskoj – U prvom kvartalu 2009. godine ekonomska akti-vnost je bila niža za 2,0% u odnosu na četvrti kvartal 2008. godine. Stopa inflacije je i dalje na niskom nivou i u junu jeiznosila 1,6%. Prema procjenama stopa rasta BDP-a za 2009. godinu iznosiće svega 0,5% i očekuje se da će Nacionalna banka Danske još sniziti referentnu kamatnu stopu u cilju podsticanja privredne aktivnosti.

7.2.2. Zemlje Evropske Monetarne Unije

U prvih šest mjeseci 2009. godine na nivou eurozone nastavljen je trend pada privredne aktivnosti, ali ne tako snažno, kao tokom 2008. godine. U drugom kvartalu 2009. godine stopa rasta BDP na nivou eurozone iznosila je -0,1%, što je znatno povoljnije u odnosu na prvi kvartal kada je stopa bila -2,5%. Kao pozitivni znaci prvenstveno se navode podaci o rastu BDP – u drugom kvartalu 2009. godine dvije najveće ekonomije eurozone (Nje-mačka i Francuska) i njihov zvaničan izlazak iz recesije. U junu je industrijska proizvodnja bila viša za 0,7% u odnosu na prethodni mjesec. Ekonomski analitičari smatraju da je eurozona izvozno

88

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

orjentisana privreda i da kada dođe do oparavka industrijske pro-izvodnje može se reći da je najteži period prošao. Stopa nezapo-slenosti u junu na nivou eurozone iznosila je 9,4% i bila je viša u odnosu na prethodni mjesec za 0,1 procentni poen.

Najvišu stopa nezaposlenosti u eurozoni u junu 2009. godine imala je Španija od 18,1% i Irska 12,2%, a najnižu Holandija od 3,3%.

Harmonizovani indeks potrošačkih cijena, koji se koristi kao mjera za inflaciju u junu 2009. godine iznosio je -0,1% i u odnosu naprethodni mjesec bio je niži za 0,1 procentnih poena (0,0%).

Najvišu stopu inflacije u eurozoni na godišnjem nivou u junu2009. godine imale su: Malta (2,8%), Finska (1,6%) i Holan-dija (1,4%).

Prema posljednjim projekcijama Eurostata prosječna godišnja inflacija u eurozoni u 2009. godini biće između 0,6% i 1,7%,a u 2010. godini između 1,5% i 2,1%. Procjenjuje se da će pad cijena nekretnina u 2009. godini imati najviši uticaj na dalji pad stope inflacije u eurozoni.

Deficit tekućeg računa platnog bilansa na nivou eurozone u majudostigao je vrijednost od 125,1 bilion eura ili 1,4% BDP – a, što je posledica prvenstveno pada izvoza u prethodnom periodu. U maju je zabilježen pad izvoza za 4,8%, što je značajno bolje u odnosu na prethodni mjesec kada je stopa iznosila -12,2%.

Prema procjenama stopa rasta BDP – a ovoj godini biće nega-tivna i iznosiće -4,8%, a u 2010. godini -0,3%.

7.2.3. Evropska Unija – Nove članice

Zemlje istočne Evrope u posljednjih nekoliko godine imale su značajan privredni rast, ali zbog finansijske i energetske krize naglobalnom nivou u prvom kvartalu 2009. godine u svim zemlja-ma zabilježen je pad privredne aktivnosti. Analitičari smatraju da će ekonomski opravak ove grupe zemalja biti spor, jer je re-cesija u većini zemalja uslovila visok rast budžetskog deficita začije pokriće će se morati donijeti odluke koje će imati negativne posledice na domaću tražnju. Povećana izloženost ovih zemalja uticaju finansijske krize se manifestuje kroz rast spoljne zaduže-nosti, rast nezposlenosti, opadanje BDP-a, teškoće sa očuvanjem deviznog kursa, kao i kroz smanjen priliv SDI.

Ova grupa zemalja je u prvoj polovini godine ostvarila negati-vne stope privrednog rasta, koje su u najvećoj mjeri posledica snažnog pada industrijske proizvodnje. U poslednjem kvartalu podaci ukazuju na usporavanje pada industrijske proizvodnje i stvaranje uslova za spori i postepeni oporavak.

Latvija je jedna od zemalja koja je u drugom kvartalu 2009. godine zabilježila najviši pad privredne aktivnosti od -22,6%, što je čak za 11,0 procentnih poena više u odnosu na prethodni kvartal.

Češka ekonomija čije je glavno izvozno tržište eurozona značajno je pogođena recesijom. Stopa rasta BDP – a u prvom kvartalu 2009. godine iznosila je -3,4%. Industrijska proizvodnja u Če-škoj je u drugom kvartalu 2009. godine bila niža za 12,2% na godišnjem nivou, što je za 9,9 procentnih poena više u odnosu na prvi kvartal 2009. godine, kada je stopa pada industrijske proizvodnje iznosila 22,1%. Stopa nezaposlenosti u Češkoj u junu 2009. godine iznosila je 6,1%, što je odnosu na kraj 2008. godine više za 1,7 procentni poen.

Rumunija je u prvom kvartalu 2009. godine imala negativnu stopu privrednog rasta od -6,2%, što je u odnosu na poslednji kvartal 2008. godine niže za 3,3 procentna poena. Godišnja stopa inflacije u Rumuniji u junu 2009. godine iznosila je 5,9% i bila jeniža u odnosu na kraj 2008. godine za 2,0 procentna poena.

U Bugarskoj je stopa rasta BDP – a u prvom kvartalu 2009. go-dine iznosila -3,5%, što je za 7,0 procentnih poena niže u odnosu na poslednji kvartal 2008. godine. U junu 2009. godine stopa nezaposlenosti je iznosila 6,8%, što je za 1,2 procentna poena više u odnosu na kraj 2008. godine. Poslednjih devet mjeseci stopa inflacije ima opadajući trend, što je posledica pada ličnepotrošnje i rasta nezaposlenosti. U junu je stopa inflacije iznosila2,6% na godišnjem nivou i u odnosu na prethodni mjesec bila je niža za 0,4 procentna poena. Takođe je prisutan trend pada industrijske proizvodnje u poslednjih šest mjeseci, a posebno u dijelu industrije za preradu metala, hemijskih proizvoda itd. U junu je pad industrijske proizvodnje iznosio čak 18,4%.

Poljska – Stopa privrednog rasta u prvom kvartalu 2009. godine iznosila je 1,9% i Poljska je jedina zemlje u grupi novih članica EU koja je u posmatranom periodu imala pozitivnu stopu rasta. Stopa nezaposlenosti u Poljskoj u junu 2009. godine je iznosila 9,0%. Prema procjenama Poljska će ove godine ostvariti stopu privrednog rasta između 0,5% - 1,0%, što ukazuje da je ova

89

MEĐ

UN

ARO

DN

A EK

ON

OM

IJA

zemlja u prethodnom periodu preduzimala efikasnije mjere zaborbu protiv ekonomske krize u odnosu na ostale zemlje koje pripadaju grupi novih članica EU. Prednost Poljske je u njenoj manjoj izvoznoj orjentaciji i većem domaćem tržištu.

Mađarska je u prvom kvartalu 2009. godine imala negativnu stopu rasta od -5,4%. U drugom kvartalu 2009. godine zausta-vljen je negativan trend kretanja industrijske proizvodnje, tako je u junu stopa rasta industrijske proizvodnje bila viša za 3,3 pro-centa poena u odnosu na maj i iznosila je -18,8%.

Godišnje stope inflacije u ovoj grupi zemalja u martu 2009. go-dine su iznosile: 4,2% u Poljskoj, 5,9% Rumuniji, 3,7% Mađar-skoj i 0,8% u Češkoj,

Prema procjenama MMF-a ova grupa će u 2009. godini imati negativnu stopu privrednog rasta od -3,7%.

7.3. Zemlje u razvoju

U ovom regionu se može očekivati usporavanje ekonomskog rasta. Prema procjenama MMF – a stopa rasta BDP – a u ovoj grupi zemalja u 2009. godini iznosiće 5,5%, dok se u 2010. go-dini predviđa rast od 7,0%. Najviši rast u ovoj grupi zemalja imaju Kina i Indija.

Kina – U prvih šest mjeseci 2009. godine ostvarena je značaj-na privredna aktivnost u Kini, najviše zahvaljujuću preduzetim fiskalnim stimulansima i rastu industrijske proizvodnje u po-smatranom periodu (10,7%). Stopa rasta BDP za šest mjeseci 2009. godine iznosila je 7,9% i bila je viša za 1,8 procentni poen u odnosu na prvi kvartal 2009. godine (6,1%). Kako je ekster-na tražnja oslabila, kineska Vlada je uvela podsticajne mjere za povećanje domaće potrošnje i centralna banka Kine se opredje-lila za vođenje liberalnije monetarne politike. To je uslovilo rast kreditne aktivnosti i podstaklo ulaganje u nekretnine u urbanim djelovima zemlje. U maju je godišnja stopa inflacije bila negati-vna i iznosila je -1,4%. Prema procjenama MMF-a privredni rast Kine u 2009. godini iznosiće 6,5%. Izvoz Kine u junu je bio niži za 21,4% na godišnjem nivou u odnosu na isti period prethodne godine. Kina, koja je druga najveća izvozna zemlja na svijetu bi-lježi pad izvoza osmi mjesec uzastopno. Trgovinski deficit u Kiniu junu mjesecu iznosio je 8,25 milijardi eura.

Latinska Amerika - Ekonomska aktivnost u Latinskoj Ame-rici u prvom kvartalu 2009. godine je oslabila. U Brazilu je sto-pa rasta industrijske proizvodnje na godišnjem nivou bila niža za 10,9%. U Argentini je stopa rasta industrijske proizvodnje u maju 2009. godine u odnosu na isti mjesec prethodne godine bila niža za 1,7%. U Meksiku je takođe prisutan trend pada pri-vredne aktivnosti, tako da je stopa rasta industrijske proizvodnje u junu na godišnjem nivou bila niža za 10,6%. U junu je stopa inflacije na godišnjem nivou u Argentini iznosila 5,3%, u Brazilu4,9% i Meksiku 5,7%.

Prema projekcijama MMF – a u Latinskoj Americi u 2009. godini biće ostvarena negativna stopa rasta od -1,1%. Međutim, ovaj region ima prednosti zbog rasta invecticija u nekretnine, pa se u 2010. godini očekuje pozitivna stopa rasta od 0,7%.

Indija – U prethodnom periodu Indija je imala visok privredni rast koji se kretao oko 10% (9,4% u 2007. i 7,3% u 2008. godini), čemu je najviše doprinosio rast investicija i lične potrošnje. Me-đutim globalna finansijska kriza u prethodnom periodu usporilaje privredni rast, tako da se za 2009. godinu rast procjenjuje na 5,4%, a za 2010. godinu 6,5%.

Jugoistočna Evropa

Zemlje ovog regiona u prethodnom periodu svoj rast su teme-ljile na snažnoj domaćoj tražnji, stranim direktnim investicija-ma i prilivu kapitala iz inostranstva. Snažan kreditni rast, koji je prvenstveno bio baziran na eksternim izvorima finansiranja do-prinosio je privatnoj i investicionoj potrošnji. Međutim, kriza koja je u razvijenim zemljama započela 2007. godine u ovom regionu se počela osjećati tek u zadnjem kvartalu 2008. godine, a to je nastavljeno i u prvih šest mjeseci 2009. godine.

Međunarodne finansijske institucije u izveštajima za 2009. godi-nu ističu da će se region zapadnog Balkana suočiti sa negativnim posljedicama kreditne krize u vidu niže stope privrednog rasta, manjeg priliva stranog kapitala, smanjenja domaće potrošnje, slabljenja izvoza, a takođe i porasta nezaposlenosti.

Kontinuirano usporavanje privredne aktivnosti koje je obilježilo 2008. godinu u Hrvatskoj nastavilo se i tokom 2009. godine. Snažan pad privredne aktivnosti posledica je pada domaće i ek-sterne tražnje. U prvom kvartalu 2009. godine BDP je bio niži za 6,7% u odnosu na isto razdoblje prethodne godine. U prva dva

90

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

mjeseca drugog kvartal 2009. godine bio je prisutan određeni stepen rasta industrijske proizvodnje, tako da je stopa pada BDP bila nešto niža i iznosila je 6,3%. Godišnja stopa inflacije u junuiznosila je 2,1%, a najviši doprinos padu stope inflacije u odno-su na prethodni period je smanjenje cijena prehrambenih proi-zvoda. Stopa nezaposlenosti u Hrvatskoj bilježi rast od početka 2009. godine, tako je u maju zabilježena stopa nezaposlenosti od čak 14,4%, što je u odnosu na poslednji kvartal 2008. go-dine više za 5,7 procentnih poena (8,7%). Analitičari smatraju da će nosioci fiskalne politike u narednom periodu morati dausklade mjere za podsticaj privrede i potrebu za smanjenjem budžetskog deficita.

Efekti svjetske ekonomske krize na ekonomiju Srbije ogledaju se u: slabljenju dinara, padu privredne aktivnosti i agregatne tra-žnje. Smanjenje ekonomske aktivnosti najviše je posledica pada domaće i inostrane tražnje za važnim izvoznim proizvodima, kao što su bakar, čelik itd. U prvom kvartalu 2009. godine stopa ra-sta BDP – a bila je negativna i iznosila je -3,5%. Drastičan pad ekonomske aktivnosti posledica je niske domaće tražnje, pada kreditne aktivnosti i porasta broja nelikvidnih privrednih subje-kata. Industrjska proizvodnja je u prvoj polovini 2009. godine bila niža za 17,4% u odnosu na isti period prethodne godine. Najveći uticaj na pad industrijske proizvodnje u posmatranom perodu imale su proizvodnja osnovnih metala, hemijskih i prehrambe-nih proizvoda. Inflacija mjerena troškovima života u junu 2009.godine iznosila je 7,8% na godišnjem nivou, dok je stopa rasta potrošačkih cijena iznosila 8,3%. U drugom kvartalu 2009. go-dine došlo je do određenog usporavanja inflacije uslijed padaagregatne tražnje i ekonomske aktivnosti. Ublažavanja negati-vnih efekata finansijske krize na privredu Srbije, smanjenje sto-pe inflacije i deficita tekućeg računa platnog bilansa, zahtjevada država u narednom periodu smanji javnu potrošnju i uspori najavljene velike investicione aktivnosti. Stoga je Srbija bila pi-nudjena da ”udje” u aranžman sa MMF – om kojim je predvi-đena podrška u iznosi od 2,94 milijarde eura.

Prema preliminarnim procjenama Bosna i Hercegovina će u 2009. godini ostvariti negativnu stopu privrednog rasta od -2,5%. Kao razlozi pada privredne aktivnosti navode se pad izvoza i cijena aluminijuma i čelika koji čine značajan udio u izvozu BIH. U prvih šest mjeseci zabilježen je pad uvoza za 26% i pad izvoza za 24%, tako je pokrivenost uvoza izvozom iznosi-la 45%. Godišnja stopa inflacije u junu 2009. godine iznosila je

9,6% i u odnosu na maj bila je viša za 0,1 procentni poen. U BIH stopa registovane nezaposlenosti u junu 2009. godine iznosila je 44,2%, što je za 1,2 procentna poena niže u odnosu na mart 2008. godine (43,0%).

U Makedoniji je prisutan trend pada privredne aktivnosti. Tako je u prvoj polovini 2009. godine industrijska proizvodnja bila niža za 12,1% u odnosu na isti period prethodne godine. Stopa rasta u prvom kvartalu bila je negativna i iznosila je -0,9%. Vrijednost spoljnotrgovinske razmjene u posmatranom periodu bila je niža za 37,2% u odnosu na isti period prethodne godine. Stopa infla-cije za prvih šest mjeseci iznosila je 0,1%.

Prema procjenama stopa rasta BDP – a u 2009. godini beće ne-gativna i iznositi -0,4%.

7.4. Kamatne stope

U prethodnom periodu usljed globalne finansijske krize centralnebanke vodećih svjetskih ekonomija pokušale su da liberalnijom monetarnom politikom, a prvenstveno smanjenjem referentnih kamatnih stopa podstaknu likvidnost.

ECB – U drugoj polovini 2008. godine ECB je počela sa vođenjem relaksiranije monetarne politike uslijed pada privredne aktivnosti, krize bankarskog sektora i smanjenja cijena energenata. Tako je i u drugom kvartalu ECB ponovo snizila referentnu kamatnu stopu za 25 bazičnih poena i ona sada iznosi 1,00% (istorijski minimum). FED je zbog problema na finansijskom tržištu koji su se prelili ina realnu ekonomiju, krajem 2008. godine snizio referentnu ka-matnu stopu na rekordno nizak nivo u rasponu od 0%-0,25%, koja je ostala na istom nivou i u prvih šest mjeseci 2009. go-dine. To je najveće sniženje referentne kamatne stope od 1954. godine. FED je nastavio politiku otkupa dugoročnih obveznica američke Vlade i predviđeni iznos obveznica biće otkupljen do kraja oktobra.

BoE – Banka Engleske je tokom prvog kvartala 2009. godine nekoliko puta snizila referentnu kamatnu stopu na istorijski mini-mum od 0,5%. Takođe je donijeta odluka o proširenju programa za podsticanje privrednog razvoja otkupom državnih i korpora-tivnih obveznica u iznosu od 175 milijardi funti.

91

MEĐ

UN

ARO

DN

A EK

ON

OM

IJA

Valuta Referentna kamatna stopa Nivo Poslijednje promjene

Datum poslijednje promjene

EUR Refinance Rate 1,00% -25bp 07.05.2009.

CHF Libor Target Rate 0,25% -25bp 12.03.2009.

CAD Target Overnight Rate 0,25% -25bp 24.04.2009.

JPY Target Rate 0,10% -20bp 19.12.2008.

GBP Repo Rate 0,50% -50bp 5.03.2009.

USD FED Funds Target Rate 0%-0,25% -75bp 16.12.2008

Tabela br. 7.2 - Pregled i kretanja referentnih kamatnih stopa izabranih centralnih banaka

Izvor: Centralne banke posmatranih zemalja, FED

BOJ – Tokom prvih šest mjeseci 2009. godine Centralna banka Japana nije mijenjala referentnu kamatnu stopu već je zadržala na nivou od 0,1%.

7.5. Kretanje deviznih kurseva

USD/EUR

Tokom poslednja dva mjeseca drugog kvartala 2009. godine dolar se u odnosu na euro stabilizovao, posle snažne apresijacije u maju. Rast američkog dolara u posmatranom periodu u izvje-snoj mjeri podstaknut je pozitivnijim privrednim pokazateljima u drugom kvartalu, kao i većom spremnošću investitora prema riziku. Krajem juna objavljen je podatak da je prodaja novoizgra-đenih objekata u SAD – u porasla na najviši nivo u poslednjih osam godina što je uslovilo rast broja inestitora koji su spremni da ulažu u rizičniji oblike aktive.

Kurs EUR/USD tokom posmatranog perioda kretao se u rasponu od 1,33 – 1,34 dolara za euro.

Razmjenski kurs EUR/JPY bio je nestabilan. Početkom drugog kvartala 2009. jen je slabio u odnosu na euro, da bi od sredine juna jen počeo da jača. Jačanje jena podstakle su izjave i podaci o padu povjerenja potrošača u SAD – u više nego što se očeki-valo, što je obeshrabrilo japanske investitore da kupuju visoko – prinosna sredstva u inostranstvu, kao i podaci o rastu indu-strijske proizvodnje u Japanu četvrti mjesec za redom. U dru-gom kvartalu 2009. godine kurs JPY/EUR kretao se u rasponu od 131,59 jena za euro do 136,81 jena za euro.

Grafik br. 7.3 – Kretanje kursa USD/EUR

Izvor: ECB

Grafik br. 7.4 – Kretanje kursa JPY/EUR iJPY/USD

Izvor: ECB

92

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• II

KVA

RTAL

200

9.

Depresijacijski pritisci koji su u 2008. godini bili prisutni u Velikoj Britaniji nastavljeni su i tokom prvih šest mjeseci 2009. godine. S obzirom da je ova zemlja bila evropski centar sekjuriizacije, a britanska funta, zbog politike visokih kamatnih stopa, bila „carry-trade” valuta, sa početkom aktuelne finansijske krize britanskavaluta počinje da gubi na vrijednosti. Kurs EUR/GDP u drugom kvartalu 2009. godine značajno je oscilirao i kretao se u rasponu od 0,889 do 0,847 funti za euro.

Grafik br. 7.5 – Kretanje deviznog kursaGBP/EUR i GBP/USD

Izvor: ECB

NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI 8

95

NA

JZN

AČA

JNIJ

I DO

GAĐ

AJI

Najznačajniji događaji u aprilu 2009. godine

Crnogorska Vlada predstavila je sindikatima Kombinata alumi-nijuma Podgorica, zavisnih društava i Rudnika boksita Nikšić socijalno-razvojni program, vrijedan 41 milion eura, za opti-matizaciju broja zaposlenih u tim kompanijama.

Bord direktora Svjetske banke odobrio je podršku crnogorskim projektima iz oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja u vidu kredita vrijednog 11 miliona eura, kao i grant od četiri miliona dolara.

Ministarstvo finansija usaglasilo je sa Njemačkom razvojnombankom tekst ugovora kojim će Vlada Crne Gore dati garanci-je za 50 miliona eura vrijednu podršku crnogorskom bankar-skom sektoru.

Predstavnici crnogorske Vlade, Unije poslodavaca i Saveza sin-dikata potpisali su Memorandum o socijalnom partnerstvu u uslovima Globalne finansijske krize, kojim su predviđene mjereza ublažavanje i izbjegavanje njenih negativnih posljedica.

Agencija “Mudis” smanjila je kreditni rejting Crne Gore sa Ba2 na Ba3, sa negativnom opštom ocjenom.

Mesna industrija “Goranović”, Mljekara “Srna” i “Plantaže” dobili su prve sertifikate Privredne komore, na osnovu kojih će koristitikolektivni žig “Dobro iz Crne Gore”.

Najznačajniji događaji u maju 2009. godine

Predstavnici privrednih komora Crne Gore i Bosne i Hercegovine, kao i sarajevskog “Geoprojekta”, potpisali su Sporazum o realiza-ciji projekta intenziviranja privredne saradnje kroz uspostavljanje zajedničke institucionalne i prostorne infrastrukture.

Fondovi zajedničkog ulaganja, Atlasmont, Moneta, Trend i Eu-rofond prodali su italijanskoj kompaniji A2A svoj udio u Elek-troprivredi Crne Gore, odnosno preko 15% akcija, za oko 122,7 miliona EUR, dok je rok za dostavljanje ponuda za preuzimanje 18,3% akcija i dokapitalizaciju Elektroprivrede produžen do 17. jula Takođe, tenderska komisija produžila je do 17. avgusta rok za prijavu učešća na tenderima za realizaciju projekata turističke valorizacije ulcinjske “Velike plaže” i ostrva “Ada Bojana”.

Bord direktora Evropske investicione banke odobrio je početak pregovora o dodjeli 100 miliona eura kredita crnogorskim ban-kama za finansiranje projekata malih i srednjih preduzeća, zakoji će garanciju dati Vlada Crne Gore.

Najznačajniji događaji u junu 2009. godine

Savjet Centralne banke izmijenio je niz propisa koji se tiču tre-tmana kašnjenja u klasifikaciji aktive. Mjere Centralne banke CrneGore trebalo bi da doprinesu podsticanju kreditne aktivnosti ba-naka i povratku depozita.

Crnogorska Vlada usvojila je Smjernice fiskalne politike za nare-dne tri godine i projekciju kapitalnog budžeta za narednu, kao i Izvještaj o makrofiskalnim kretanjima za prva tri mjeseca 2009.godine. Takođe, Vlada je usvojila Predlog zakona o završnom računu crnogorskog budžeta za prošlu godinu, prema kojem je suficit iznosio 15,12 miliona eura.

Predstavnici crnogorske Vlade i hrvatskog konzorcijuma “Kon-struktor” potpisali su Ugovor o koncesiji za izgradnju autoputa Bar – Boljare.

Njemačka banka za razvoj i Oportjuniti /Opportunity/ banka iz Podgorice potpisale su ugovor o kreditu vrijednom 15 mi-liona eura.

Predstavnici crnogorske i hrvatske Vlade potpisali su Sporazum o vazdušnom saobraćaju, kojim će biti omogućeno uvođenje no-vih avio linija na relaciji Podgorica–Zagreb. Takođe, predstavnici naše i slovenačke Vlade potpisali su Sporazum o međunarodnom drumskom prevozu putnika i roba.

Crnogorska Vlada usvojila je tekst ugovora sa Erste bankom o dodjeli kredita vrijednog 30 miliona eura, koji će biti iskorišćen za podršku budžetu.

Predstavnici Međunarodne finansijske korporacije (IFC) i NLBMontenegrobanke potpisali su ugovor o kreditu vrijednom deset miliona eura, koji će biti iskorišćen za kreditiranje malih i srednjih preduzeća u Crnoj Gori.

Akcionari Crnogorskog Telekoma odlučili su da iznos od 50 mi-liona eura neraspoređene dobiti iz ranijih godina bude isplaćen dioničarima kompanije u julu.

Najveća svjetska industrija piva, AB Inbev, odlučila je da proda 11 pivara u srednjoj Evropi, među kojima i nikšićku “Trebjesu”.

PRILOZI9

99

Prilog A: Realna kretanja

Tabela br. 2 – Industrijska proizvodnja

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

Tabela br. 1 – Pregled makroekonomskih kretanja

2008 2009 (lančani indeks)

OPIS XII/XI I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Industrijska proizvodnja (index) 91,0 96,5 103,0 98,7 80,4 84,3 88,9

Potrošačke cijene (indeks) 101,0 99,8 100,7 100,4 100,6 100,1 99,7

Cijena proizvođača ind. proizvoda (index) 94,8 98,8 100,0 98,4 100,3 99,5 98,9

Ucešćeu

2008

Ø2008 = 100 INDEKSI NIVOA

NAZIV 2008 2009 VI 2009V 2009

VI 2009VI 2008

I - VI 2009 I - VI 2008V VI I - VI V VI I - VI

Industrija ukupno 100,0 85,8 95,6 100,3 64,1 57 80 88,9 59,6 79,8

Vađenje ruda i kamena 7,5 80,7 103,5 90,5 27,1 5,3 43 19,6 5,1 47,5

Vađenje energetskih sirovina 2,6 56 104,6 85,2 41,4 4 89,6 9,7 3,8 105,2

Vađenje kamenog uglja, lignita i treseta 2,6 56 104,6 85,2 41,4 4 89,6 9,7 3,8 105,2

Vađenje ostalih sirovina i materijala 4,9 93,9 102,9 93,4 19,5 6 18,1 30,8 5,8 19,4

Vađenje ruda metala 3,2 105,9 116,9 108,3 10,4 - 13,6 - - 12,6

Vađenje ostalih ruda i kamena 1,7 71 76,3 65 36,7 17,4 26,7 47,4 22,8 41,1

Prerađivačka industrija 69,2 100,2 96,9 100,3 64,2 68,0 66,2 105,9 70,2 66,0

Prehrambeni proizvodi, pića i duvan 9,3 103,7 121,9 86,3 91,5 93,5 86,7 102,2 76,7 100,5

Proizvodnja prehrambenih proizvoda i pića 9,1 97,5 122,7 84,0 92,8 95,9 84,3 103,3 78,2 100,4

Proizvodnja duvanskih proizvoda 0,2 343,9 91,2 176,6 42,1 - 178,9 - - 101,3

Proizv. Tekstila i tekstilnih proizvoda 1,0 94,9 203,7 173,1 11,0 15,4 15,0 140,0 7,6 8,7

Proizvodnja tekstilnih tkanina 0,1 239,3 79,8 100,3 - - 23,3 - - 23,2

Proizv. Odjevnih predmeta i krzna 0,9 89,9 208,0 175,7 11,4 16,0 14,7 140,4 7,7 8,4

Proizvodnja kože i predmeta od kože 0,1 32,3 293,0 71,8 - - 61,0 - - 85,0

Prerada drveta i proizvodi od drveta 1,7 77,3 111,6 95,5 62,9 59,3 48,4 94,3 53,1 50,7

Proizv. Papira; izdavanje i štampanje 1,0 84,9 97,5 85,8 96,9 101,6 93,5 104,9 104,2 109,0

Proizv. Celuloze , papira i prerada papira 0,4 88,8 119,8 90,5 93,7 105,4 83,9 112,5 88,0 92,7

Izdavanje, štampanje i reprodukcija 0,6 82,5 84,3 83,1 98,8 99,4 99,2 100,6 117,9 119,4

Proizv. Hemijskih proizvoda i vlakana 4,2 104,6 29,9 107,7 111,5 160,1 135,9 143,6 535,5 126,2

Proizv. Proizvoda od gume i plast. Masa 0,1 40,6 156,3 120,1 82,6 31,6 64,9 38,3 20,2 54,0

Proizv. Proiz. Odost. Nemetalnih minerala 6,1 92,6 89,4 95,5 59,5 51,5 56,5 86,6 57,6 59,2

Proizv. Osnovnih metala i met. Proizvoda 43,4 102,3 94,4 101,9 54,1 55,1 56,5 101,8 58,4 55,4

Proizvodnja osnovnih metala 41,3 102,2 94,1 102,0 53,2 53,6 56,3 100,8 57,0 55,2

Proizv. Metalnih proizvoda, osim mašina 2,1 105,3 101,3 99,8 70,7 83,6 59,0 118,2 82,5 59,1

Proizv. Mašina i uređaja, ostala 1,6 81,3 131,8 96,4 75,2 104,4 96,1 138,8 79,2 99,7

Proiz. Mas. Uredjaja i aparata za domać. 0,1 - - - - - - - - -

Proizvodnja saobraćajnih sredstava 0,5 88,9 77,8 106,8 122,2 122,2 95,1 100,0 157,1 89,0

Prerađivačka industrija, ostala 0,1 126,9 88,2 124,8 47,7 48,9 45,4 102,5 55,4 36,4

Proizv. El. Energije, gasa i vode 23,3 44,9 89,1 103,9 75,9 41,2 133,1 54,3 46,2 128,1

100



ukupno vađenje ruda i kamena prerađivačka industrija proiz.el.energije, gasa i vode

2000=100godišnja

stopa rastamjesečna

stopa rasta2000=100

godišnja stopa rasta

mjesečna stopa rasta

2000=100godišnja

stopa rastamjesečna

stopa rasta2000=100



2005

Jan 114,2 13,3 -27,0 61,5 9,3 -63,0 101,1 19,0 -27,8 130,6 5,1 -16,3Feb 101,9 -5,5 -8,7 42,8 -40,4 -30,4 104,2 9,2 3,4 114,1 -24,7 -26,7Mar 117,6 4,5 13,1 83,8 81,7 96,1 117,6 -4,6 12,6 129,2 24,4 5,8

April 105,8 -12,4 -10,3 61,6 5,7 -26,5 114,6 -2,2 -2,9 95,3 -36,6 -26,1Maj 111,4 -5,7 5,4 70,3 30,8 14,3 119,2 5,2 4,3 129,5 -32,1 7,5Jun 115,7 -3,2 2,3 108,4 7,0 53,4 122,0 3,7 0,2 100,3 -22,6 -1,9Jul 125,0 10,1 4,1 106,0 6,0 -1,9 137,1 14,9 13,9 79,0 2,7 -21,1

Aug 116,7 16,5 -1,5 129,4 43,1 22,0 133,0 16,7 10,1 67,8 4,0 11,7Sep 133,2 9,3 3,8 146,1 -11,1 13,1 129,1 9,2 -3,1 92,1 23,6 35,3Okt 110,2 -1,9 -9,0 101,2 -0,9 -30,7 120,1 -2,7 -6,9 175,4 1,2 -11,5Nov 120,9 -2,4 9,3 74,3 -15,9 -26,7 118,1 -2,9 -6,9 142,3 1,4 65,0Dec 123,4 -21,2 2,2 116,1 -30,4 55,5 111,4 -13,0 3,3 129,4 -34,8 -9,0

2006

Jan 120,7 5,7 -2,1 93,0 51,3 -19,5 100,5 -0,6 -17,6 144,9 11,0 42,5Feb 106,7 4,7 -9,5 91,8 114,8 -1,3 96,0 -7,9 -4,1 139,8 22,6 -19,0Mar 121,2 3,0 11,3 90,5 8,0 -1,4 118,8 1,0 23,3 138,7 7,3 -7,4Apr 105,0 -0,8 -13,7 70,8 14,9 -21,8 114,2 -0,3 -4,1 89,8 -5,8 -35,1Maj 114,3 2,6 9,0 90,0 27,9 27,1 118,7 -0,4 4,1 138,3 6,8 21,8Jun 117,9 1,9 1,6 96,3 -11,2 6,6 124,4 2,0 2,6 106,2 5,9 -2,9Jul 138,0 10,4 -0,2 96,8 -8,7 0,8 140,3 2,4 1,7 129,2 63,5 -6,3

Aug 112,2 -3,9 -6,2 108,0 -16,5 11,7 120,8 -9,2 -2,5 75,3 11,1 -24,2Sep 126,2 -5,3 5,5 124,3 -14,9 15,3 129,2 0,1 6,9 72,1 -21,7 -4,4Okt 104,9 -4,8 -8,5 82,8 -18,2 -33,3 120,7 0,5 -6,5 139,1 -20,7 -5,2Nov 121,5 0,5 15,5 88,4 19,0 6,5 128,7 9,0 6,7 110,6 -22,3 61,7Dec 126,2 2,3 4,0 100,3 -13,6 12,9 116,8 4,8 -0,7 129,8 0,3 17,5

2007

Jan 97,6 -19,1 -23,1 69,6 -25,2 -30,2 112,0 11,5 -13,0 52,2 -64,0 -48,9Feb 109,2 2,4 15,0 85,2 -7,2 22,4 107,2 11,7 -3,3 122,5 -12,4 97,3Mar 123,1 1,6 10,5 92,2 1,8 8,1 121,4 2,2 12,8 139,1 0,3 6,0Apr 110,6 5,4 -10,5 90,0 27,1 -2,4 116,7 2,2 -4,0 100,1 11,5 -27,8Maj 107,2 -6,2 -2,9 86,2 -4,2 -4,2 126,9 6,9 8,9 75,0 -45,8 -40,8Jun 103,5 -12,2 -4,9 65,5 -32,0 -24,2 140,1 12,6 8,1 15,6 -85,3 -73,6Jul 121,2 -12,2 -0,1 94,1 -2,7 43,9 146,9 4,7 -5,5 35,8 -72,3 75,9

Avg 117,5 4,8 11,8 105,4 -2,4 12,1 142,7 18,1 10,0 36,9 -51,0 34,3Sep 123,9 -1,8 -1,1 117,1 -5,8 11,3 139,8 8,2 -2,2 36,6 -49,3 -1,2Okt 134,1 27,8 19,1 124,9 50,9 6,7 151,6 25,6 8,6 180,2 29,6 142,2nov 128,5 5,8 -4,4 159,4 80,3 27,4 126,6 -1,6 -16,4 123,3 11,5 39,1dec 135,9 7,7 6,1 60,4 -39,8 -62,3 129,0 10,5 11,6 144,4 11,3 17,2

2008

Jan 110,4 13,1 -19,3 99,4 42,9 66,0 121,7 8,6 -14,5 65,1 24,8 -42,6Feb 129,9 18,9 20,9 132,5 55,5 33,2 107,0 -0,2 -11,1 190,1 55,2 145,2Mar 126,1 2,4 -4,8 104,6 13,5 -21,1 124,8 2,8 16,1 138,4 -0,5 -32,0Apr 104,8 -5,3 -17,3 68,2 -24,2 -34,8 111,7 -4,3 -10,7 96,9 -3,2 -29,8Maj 96,6 -9,9 -7,7 91,0 5,6 33,3 115,0 -9,4 3,3 60,4 -19,5 -50,7Jun 109,3 5,6 11,4 117,2 78,9 28,3 113,6 -18,9 -3,3 94,1 502,6 98,5Jul 125,4 3,5 -2,1 87,8 -6,7 -24,9 135,6 -7,7 7,6 92,6 158,7 -24,9

Avg 111,9 -4,8 2,9 173,7 64,8 98,3 113,7 -20,3 -5,0 73,8 99,8 4,0Sep 138,8 12,0 16,3 168,9 44,2 -2,7 123,0 -12,0 8,0 122,1 234,0 65,0Okt 105,8 -21,1 -16,1 139,5 11,7 -17,3 117,5 -22,5 -4,3 128,1 -28,9 -48,4Nov 119,3 -7,2 12,6 119,2 -25,2 -14,7 115,4 -8,9 -1,8 129,7 5,2 105,6Dec 108,3 -20,3 -9,0 51,5 -14,7 -57,1 89,6 -30,6 -14,9 154,2 6,8 18,9

2009

Jan 105,2 -4,7 -3,5 45,7 -54,0 -10,6 71,8 -41,0 -27,4 168,6 158,9 39,1Feb 105,5 -18,8 3,0 64,0 -51,7 39,9 71,0 -33,7 -0,2 207,6 9,2 3,4Mar 106,0 -15,9 -1,3 76,2 -27,2 19,0 90,7 -27,3 27,3 159,7 15,4 -28,1Apr 85,7 -18,2 -19,6 68,7 0,7 -10,1 71,5 -36,0 -21,3 130,0 34,2 -18,4Maj 72,2 -25,3 -15,7 30,6 -66,4 -55,4 73,7 -35,9 3,4 102,0 69,0 -37,8Jun 65,2 -40,4 -11,1 6,0 -94,9 -80,4 79,8 -29,8 5,9 43,5 -53,8 -45,7

101

Izvor: Monstat


Tabela br. 5 – Potrošačke cijene

Tabela br. 6 – Cijene proizvođača industrijskih proizvoda

2009 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Lančani index 96,5 103,0 98,7 80,4 84,3 88,9

ø 2008= 100 92,9 95,7 94,5 76,0 64,1 57,0

U odnosu na isti mjesec preth. god. 95,3 81,2 84,1 81,8 74,7 59,6

Period tekuće prema istom preth. god. 87,5 86,4 85,4 83,5 79,8

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Lančani index 99,8 100,7 100,4 100,6 100,1 99,7

ø 2008 = 100 102,0 102,7 103,2 103,8 103,9 103,5



Decembar 2008= 100 99,8 100,4 100,8 101,5 101,6 101,2

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Lančani index 98,8 100,0 98,4 100,3 99,5 98,9

ø 2008= 100 98,1 98,1 96,6 96,8 96,3 95,3



Decembar 2008 = 100 98,8 98,7 96,8 97,0 96,4 95,2

102

Izvor: Monstat * Od januara 2009. godine troškovi života su zamijenjeni potrošačkom cijenama

Tabela br. 7 – Cijene

Cijene na malo Troškovi životaCijene proizv. ind.

proizvodaUkupno Robe Usluge Ukupno Ukupno











2004

Jan 5,2 0,1 4,2 0,1 10,3 0,2 5,2 0,1 6,3 -0,2Feb 5,7 0,5 4,5 0,2 11,1 2,3 5,4 0,2 6,9 0,5Mar 5,5 0,1 4,9 0,1 8,4 0,2 5,8 0,1 8,7 3,3Apr 2,3 0,1 1,7 0,2 5,0 0,0 2,6 0,0 6,3 0,6May 2,7 0,6 1,7 0,2 7,4 2,6 2,8 0,4 6,7 0,3Jun 2,4 0,0 1,3 0,0 7,5 0,1 0,9 -0,6 5,5 -0,4Jul 2,1 0,0 1,5 -0,1 5,0 0,1 0,9 -0,7 5,7 0,2Aug 2,1 0,1 1,4 0,1 5,0 0,0 0,8 0,1 6,0 0,3Sep 2,0 0,2 1,2 0,1 5,2 0,3 0,3 0,0 4,9 -0,6Oct 2,4 0,5 1,3 0,2 7,1 1,8 0,3 0,3 4,6 -0,1Nov 2,5 0,1 1,2 0,1 7,8 0,0 -0,1 0,1 4,0 0,0Dec 4,3 1,8 1,1 -0,1 18,1 9,5 1,5 1,6 3,6 -0,4

2005

Jan 3,7 0,1 0,9 0,1 16,5 0,0 1,2 0,1 3,6 0,1Feb 3,5 0,1 0,9 0,1 15,0 0,0 1,2 0,1 3,3 0,2Mar 3,6 0,2 1,0 0,2 15,2 0,2 1,3 0,2 2,5 2,2April 3,9 0,4 1,3 0,4 15,6 0,3 1,8 0,5 0,4 -1,5Maj 3,6 0,2 1,4 0,3 12,8 0,1 2,0 0,6 0,5 0,5Jun 3,8 0,2 1,6 0,2 13,2 0,4 2,9 0,3 1,7 0,8Jul 3,5 -0,2 1,3 -0,3 13,1 0,0 2,7 -1,0 1,5 0,0Aug 3,5 0,1 1,3 0,1 13,1 0,0 2,7 0,2 1,3 0,1Sep 3,7 0,3 1,4 0,3 13,2 0,3 3,2 0,4 2,1 0,2Oct 3,3 0,2 1,4 0,2 11,4 0,3 3,2 0,3 2,1 -0,1Nov 3,4 0,1 1,5 0,1 11,4 0,0 3,8 0,6 2,2 0,1Dec 1,8 0,1 1,8 0,1 1,8 0,0 2,4 0,2 3,5 0,8

2006

Jan 2,6 0,2 2,8 0,3 1,6 0,0 2,9 0,3 3,1 0,1Feb 2,3 0,1 2,5 0,2 1,6 0,0 2,9 0,3 -2,8 0,4Mar 2,0 0,1 2,2 0,1 1,5 0,1 2,8 0,2 2,3 1,0Apr 2,1 0,6 2,3 0,7 1,0 0,1 3,1 0,7 3,8 0,4Maj 2,2 0,3 2,5 0,4 0,9 0,0 3,3 0,7 3,9 0,2Jun 2,3 0,2 2,6 0,2 0,8 0,1 3,1 0,1 3,6 0,5Jul 2,3 -0,2 2,6 -0,2 0,9 0,0 3,3 -1,1 3,6 0,0Aug 2,3 0,2 2,4 0,1 1,6 0,7 3,3 0,3 3,8 0,2Sep 1,7 0,1 1,7 0,0 1,8 0,3 2,7 0,3 4,3 0,7Oct 1,7 0,0 1,6 -0,1 2,0 0,5 2,8 0,4 4,1 -0,4Nov 1,9 0,1 1,9 0,1 2,0 0,0 2,7 0,3 4,1 0,2Dec 2,0 0,2 2,0 0,2 2,0 0,0 2,8 0,3 2,9 -0,4

2007

Jan 1,8 0,2 1,8 0,3 2,0 0,0 2,6 0,3 1,7 0,6Feb 1,8 0,0 1,7 0,0 2,2 0,3 2,4 0,1 3,1 1,0Mar 2,0 0,3 2,0 0,4 2,2 0,0 2,4 0,2 5,6 2,5Apr 2,1 0,7 2,2 0,8 2,0 0,0 2,3 0,4 7,2 1,6Maj 2,2 0,3 2,2 0,4 2,1 0,0 2,3 0,6 6,7 -0,1Jun 2,2 0,2 2,2 0,1 2,4 0,4 1,6 -0,6 6,6 0,2Jul 4,7 2,3 5,0 2,6 3,1 0,8 4,2 1,7 11,1 4,8Avg 4,5 0,1 5,0 0,1 2,4 0,0 4,6 0,6 10,7 -0,4Sep 6,4 1,9 5,9 0,8 8,6 6,3 6,5 2,1 9,9 0,2Okt 7,0 0,6 6,7 0,7 8,0 0,0 6,9 0,7 10,7 0,3nov 8,0 1,0 8,0 1,3 8,0 0,0 7,6 1,0 13,7 2,9dec 8,0 0,2 8,0 0,2 8,0 0,0 7,7 0,3 14,5 0,2

2008

Jan 8,3 1,4 7,5 0,8 11,3 3,9 7,9 1,4 11,6 2,1Feb 8,8 0,4 7,7 0,1 13,3 2,0 8,0 0,1 11,6 0,8Mar 8,8 0,4 7,7 0,5 13,4 0,0 8,2 0,4 12,7 2,8Apr 9,0 0,8 7,9 0,9 13,6 0,2 9,1 1,2 11,5 0,5Maj 9,6 0,9 8,4 0,8 14,7 1,0 9,5 1,0 13,2 1,1Jun 12,4 2,8 11,2 2,8 17,5 2,8 11,4 1,2 19,1 5,5Jul 10,8 0,1 9,4 0,2 16,8 0,1 9,7 -0,4 16,7 0,1Avg 10,8 0,0 9,1 -0,3 18,1 1,1 9,5 0,3 18,6 1,2Sep 9,8 0,8 9,0 0,7 13,0 1,2 8,5 1,0 17,1 -1,0Okt 8,9 -0,2 7,9 -0,3 13,2 0,2 7,8 0,0 14,2 0,0Nov 7,0 -0,8 5,4 -1,1 13,3 0,2 6,5 -0,2 14,4 -0,8Dec 7,3 0,4 5,8 0,5 13,4 0,0 7,2 1,0 7,1 -5,2

2009

Jan* 4,9 -0,2 5,7 -1,2Feb 5,4 0,7 4,7 0,0Mar 5,5 0,4 0,6 -1,6Apr 5,4 0,6 0,1 0,3Maj 4,8 0,1 -1,9 -0,5Jun 2,8 -0,3 -7,8 -1,1

103

Tabela br. 8 – Turizam

Izvor: Monstat

Tabela br. 9 – Broj zaposlenih i nezaposlenih lica

* Izvor: Monstat** Izvor: Zavod za zapošljavanje RCG*** Primijenjena nova metodologija

2008 2009 IndexStruktura

VI I - VI VI I - VI I-VI - 09. I-VI - 08.

Dolasci

Ukupno 119.975 297.617 114.132 275.841 92,7 100,0

domaći 16.897 61.801 13.659 49.307 79,8 17,9

strani 103.078 235.816 100.473 226.534 96,1 82,1

Noćenja

Ukupno 772.285 1.630.308 741.614 1.481.230 90,9 100,0

domaći 83.655 276.593 67.059 210.645 76,2 14,2

strani 688.630 1.353.715 674.555 1.270.585 93,9 85,8

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIIBr. zaposlenih*

2001.g. 114.536 113.500 113.542 113.663 113.943 114.137 114.106 114.024 115.077 114.755 114.170 113.744

2002 g. 113.594 113.597 113.953 113.663 113.943 114.137 114.422 113.684 113.526 113.676 113.679 113.425

2003 g. 112.637 112.846 112.317 112.132 111.738 112.648 112.905 112.647 111.461 110.911 110.387 109.639

2004.g. 108.562 107.359 108.634 109.623 109.642 109.863 110.886 111.158 110.049 109.696 110.055 108.228

2004.g.*** 142.081 142.834 142.361 143.224 143.845 146.696 145.160 142.634 143.447 143.113 143.992 142.438

2005.g.*** 142.145 142.072 141.298 140.959 142.248 145.852 148.528 146.744 145.739 145.923 145.528 145.261

2006.g.*** 144.978 145.753 146.554 147.517 149.321 151.678 154.723 154.289 154.236 154.652 155.156 150.746

2007. g.*** 151.535 152.114 153.140 154.074 156.817 158.190 160.045 158.392 158.164 157.458 157.739 159.223

2008. g. 160.450 161.105 162.737 162.307 165.955 170.146 168.916 168.488 167.722 168.583 169.079 169.160

2009. g. 169.305 169.670 170.607 172.549 174.218 178.839

Br. nezaposlenih**

2001. g. 81.238 82.158 82.453 83.091 82.629 82.140 81.823 80.686 80.952 80.668 80.440 81.069

2002. g. 80.385 81.360 81.510 81.961 81.602 81.041 81.116 80.830 80.809 80.183 79.894 76.293

2003. g. 76.584 76.077 76.165 74.976 73.520 69.735 66.951 66.277 67.664 71.023 72.544 68.625

2004. g. 69.573 71.419 72.378 72.202 68.993 64.572 60.993 60.771 60.447 59.930 59.387 58.950

2005. g. 59.115 58.774 58.075 57.557 56.772 55.199 53.683 52.494 51.843 51.266 49.886 48.825

2006. g. 48.639 48.656 49.388 48.651 45.640 42.560 40.220 39.093 38.919 38.747 38.892 38.876

2007. g. 39.104 39.155 38.714 37.571 35.356 33.393 32.205 31.271 31.156 31.569 31.787 31.469

2008. g. 31.323 31.469 31.684 30.270 30.021 29.088 28.660 27.954 28.276 28.666 28.645 28.366

2009. g. 28.921 29.305 29.170 28.616 27.785 27.113

104

Prilo

g B

Tabe

la b

r. 10

– B

ilans

sta

nja

licen

cira

nih

bana

ka, u

000

eur

a

2008

.20

09.

Stru

ktur

a u

%,

30.0

6.31

.03.

30.0

6.30

.09.

31.12

.31

.01.

28.0

2.31

.03

30.0

4.31

.05.

30.0

6.In

dex

Inde

x

12

34

56

78

910

1111

:10

11:5

AKT

IVA

1. N

ovca

na s

reds

tva

i dep

oziti

kod

de

pozi

tnih

inst

ituci

ja58

9.35

162

4.65

659

3.39

647

3.27

145

5.04

545

2.99

941

6.75

040

1.80

244

8.48

244

2.89

498

,893

,614

,1

2. K

redi

ti2.

467.

894

2.71

9.51

02.

852.

300

2.79

7.53

32.

750.

037

2.68

1.83

22.

682.

155

2.66

4.80

72.

652.

328

2.63

3.81

899

,394

,183

,9

2.1.

Reze

rvis

anja

za

kred

itne

gubi

tke

-63.

488

-72.

560

-81.1

23-1

11.9

28-1

18.0

81-1

21.8

40-1

25.8

83-1

37.2

86-1

4142

9-1

47.9

7510

4,6

132,

2-4

,7

2.2.

Net

o kr

editi

2.40

4.40

52.

646.

949

2.77

1.177

2.68

5.60

52.

631.

956

2.55

9.99

22.

556.

272

2.52

7.52

02.

510.

898

2.48

5.84

399

,092

,679

,2

3.Fi

nans

ijski

der

ivat

i0

00

048

826

40

9921

321

299

,50,

0

4.H

artij

e od

vrij

edno

sti

20.5

3917

.962

17.8

8719

.076

18.9

1418

.493

49.2

5749

.555

50.8

3651

.092

100,

526

7,8

1,6

5.O

stal

a ak

tiva

116.

250

125.

456

135.

619

139.

925

140.

895

141.

656

136.

191

148.

656

153.

739

155.

034

100,

811

0,8

4,9

6.Fa

ktor

ing

i for

fetin

g5.

603

5.60

36.

604

20.2

3015

.155

9.50

162

,70,

3

7.Ka

stod

i pos

lovi

00

00

06

0,0

8.Re

zerv

isan

ja z

a gu

bitk

e na

ost

ale

stav

ke a

ktiv

e-6

.078

-7.2

75-8

.374

-8.2

16-8

.985

-9.3

45-5

.122

-5.6

14-5

.181

-5.4

7610

5,7

66,7

-0,2

UKU

PNO

AKT

IVA

3.12

4.46

83.

407.

749

3.50

9.70

53.

309.

661

3.24

3.91

63.

169.

662

3.15

9.95

23.

142.

249

3.17

4.14

33.

139.

106

98,9

94,8

100,

0

PASI

VA0,

0

1.D

epoz

iti2.

140.

106

2.27

5.22

72.

325.

973

1.99

0.59

01.

881.

021

1.77

2.85

21.

761.

200

1.72

2.79

51.

759.

859

1.75

7.09

199

,888

,356

,0

1.1.D

epoz

iti p

o vi

djen

ju89

5.55

891

0.22

686

2.28

572

6.96

467

2.63

663

0.51

664

1.26

362

5.24

865

9.86

266

4.17

410

0,7

91,4

21,2

1.2.

Oro

ceni

dep

oziti

1.24

4.54

81.

365.

001

1.46

3.68

81.

263.

626

1.20

8.38

51.1

42.3

361.1

19.9

371.

097.

547

1.09

9.99

71.

092.

917

99,4

86,5

34,8

2.Ka

stod

i pos

lovi

586

624

638

704

617

859

139,

20,

0

3.Po

zajm

ice

618.

689

742.

165

777.

828

908.

161

943.

359

1.00

0.93

899

0.46

81.

014.

182

1.00

2.30

797

1.26

796

,910

6,9

30,9

4.Fi

nans

ijski

der

ivat

i86

198

01.

494

1.184

1.25

51.

259

100,

30,

0

5.O

stal

e ob

avez

e10

6.78

910

9.52

112

2.88

013

1.53

314

4.31

612

9.20

314

1.59

414

3.84

514

5.64

913

7.30

694

,310

4,4

4,4

6.U

kupa

n ka

pita

l25

8.88

428

0.83

628

3.02

427

9.37

727

3.77

326

5.06

526

4.55

825

9.53

926

4.45

627

1.32

410

2,6

97,1

8,6

6.1.

Kapi

tal i

reze

rve

257.

269

271.

920

275.

664

299.

065

279.

460

279.

489

276.

929

283.

655

285.

679

297.

255

104,

199

,49,

5

6.2

.Dob

itak

/ G

ubita

k (+

,-)

iz te

kuce

god

ine

1.61

58.

916

7.36

0-1

9.68

8-5

.687

-14.

424

-12.

371

-24.

116

-21.

223

-25.

931

122,

213

1,7

-0,8

UKU

PNO

PA

SIVA

3.12

4.46

83.

407.

749

3.50

9.70

53.

309.

661

3.24

3.91

63.

169.

662

3.15

9.95

23.

142.

249

3.17

4.14

33.

139.

106

98,9

94,8

100,

0

105

Prilog C Tabela br. 11 - Konsolidovana javna potrošnja* u Crnoj Gori 01.01-30.06.2009.g

Izvor:Ministarstvo finansija *Konsolidovana javna potrošnja uključuje Budžet Crne Gore i državne fondove i lokalnu samoupravu. ** Suficit / Deficit kao razlika izmedju ukupnih primitaka umanjenih za pozajmice, donacije, transfere i primitke od prodaje imovine, a izdaci za otplatu glavnice po osnovu duga nastalog uzimanjem kredita i emitovanjem hartija od vrijednosti u zemlji i inostranstvu.

OPISPlan I-VI

2009mil.eura

I - VI 2009ostvarenje u mil.eura

% u odnosu na plan

% u BDP-a za 2009.

I-VI 2008ostvarenje

mil.eura

%I-VI 2009. u odnosu na I-VI 2008

TEKUCI PRIHODI 759,01 586,51 77,27 16,58 692,37 84,71Porezi 478,72 338,27 70,66 9,56 431,88 78,32Porez na dohodak fizičkih lica 63,39 46,58 73,48 1,32 62,35 74,71Porez na dobit pravnih lica 41,73 30,44 72,95 0,86 38,04 80,02Porez na promet nepokretnosti 23,30 8,22 35,28 0,23 20,33 40,43Porez na dodatu vrijednost 228,11 160,17 70,22 4,53 199,62 80,24Akcize 59,95 51,86 86,51 1,47 53,55 96,84Porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 38,89 21,31 54,80 0,60 35,91 59,34Lokalni porezi 18,51 15,32 82,77 0,43 18,05 84,88Ostali republički porezi 4,84 4,37 90,29 0,12 4,03 108,44Doprinosi 164,37 133,53 81,24 3,77 147,22 90,70Doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje 93,16 86,33 92,67 2,44 91,69 94,15Doprinosi za zdravstveno osiguranje 66,72 43,51 65,21 1,23 51,43 84,60Doprinosi za osiguranje od nezaposlenosti 4,49 3,69 82,18 0,10 4,10 90,00Ostali doprinosi 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00Takse 18,20 15,45 84,89 0,44 21,83 70,77Naknade 59,12 49,87 84,35 1,41 57,49 86,75Ostali prihodi 32,09 26,07 81,24 0,74 27,14 96,06Primici od otplate kredita 6,51 23,32 358,22 0,66 6,81 342,44KONSOLIDOVANI IZDACI 833,84 572,10 68,61 16,17 610,96 93,64TEKUĆA JAVNA POTROŠNJA 650,18 482,73 74,25 13,64 525,03 91,94Tekući izdaci 283,41 223,21 78,76 6,31 306,26 72,88Bruto zarade doprinosi na teret poslodavca 162,49 153,61 94,54 4,34 172,90 88,84Ostala lična primanja 13,77 8,12 58,97 0,23 13,07 62,13Rashodi za materijal i usluge 65,05 39,23 60,31 1,11 81,12 48,36Tekuće održavanje 7,16 4,38 61,17 0,12 11,89 36,84Kamate 12,64 6,74 53,32 0,19 10,53 64,01Renta 6,19 2,86 46,20 0,08 3,30 86,67Subvencije 12,49 6,08 48,68 0,17 8,60 70,70Ostali izdaci 3,62 2,19 60,50 0,06 4,85 45,15Transferi za socijalnu zaštitu 203,24 160,15 78,80 4,53 154,17 103,88Transferi institucijama,pojedincima,nev.i jav.sektoru 124,95 87,06 69,68 2,46 50,80 171,38

Ukupni kapitalni izdaci 183,66 89,37 48,66 2,53 85,93 104,00Pozajmice i krediti 20,40 3,87 18,97 0,11 6,97 55,52Rezerve 18,18 8,44 46,42 0,24 0,02 42200,00Otplata garancija 0,00 0,00 0,00 0,00 6,81 0,00DEFICIT/SUFICIT** -74,83 14,41 -19,26 0,41 81,41 17,70Otplata dugova rezidentima 17,04 30,11 176,70 0,85 3,68 818,21Otplata dugova nerezidentima 12,46 9,80 78,65 0,28 0,00Otplata obaveza iz prethodnog perioda 56,28 45,37 80,61 1,28 6,63 684,31Prihodi od privatizacije 36,01 7,07 19,63 0,20 13,88 50,94Donacije 4,85 1,39 28,66 0,04 0,00Pozajmice i krediti iz inostranih izvora i projektni krediti 16,82 1,49 8,86 0,04 0,00

Pozajmice i krediti iz domaćih izvora 2,28 43,31 1899,56 1,22 0,00

IZVJEŠTAJ GLAVNOG EKONOMISTE II KVARTAL 2009. · PDF fileTekući račun platnog bilansa...

Documents

Transcript of IZVJEŠTAJ GLAVNOG EKONOMISTE II KVARTAL 2009. · PDF fileTekući račun platnog bilansa...