1

Du

Sens

or

Ivar Aasen

www.stavanger-kulturhus.no

10 tips for å skrive betre nynorsk

Tips til eksamen i norsk.

Marita Aksnes og Åsmund Ådnøy, mai 2015

www.stavanger-kulturhus.no

«Eg skriv betre på eit språk som ligg så tett på talemålet mitt.»Jan Zahl, journalist i Stavanger Aftenblad

1IKKJE BRUK FANTASIEN. BRUK ORDBOKA.

10 ordklasserSubstantiv (s.) elev (m), jente (f), hus (n)

Verb (v.) gå, vere, skrive, lese

Adjektiv (a.) sint, glad, raud, gul

Pronomen (pron.) eg, du, han, ho

Determinativ (det.) min, vår, denne, ingen, alle

Adverb (adv.) gjerne, veldig, ikkje

Preposisjon (prep.) i, på, over, under

Konjunksjon (konj.) og, men, eller, for, så

Subjunksjon (sub.) at, om, viss, derfor

Interjeksjon (interj.) hurra, ja, nei

2UNNGÅ HYPERNYNORSK

7

Sensor blir litt oppgitt når……du legg til bokstavar som i eller a der du føler dei passar inn fordi du føler det blir meir nynorsk…

Desse orda finst IKKJE i nynorsk:

kvisleis, kvaleis, meist, fleist, beitre, detta, denna, dessa, honom, hu, kvem, noken, meinar

3SUBSTANTIV:TRE KJØNNTRE BØYINGSMØNSTER

9

EintalUbunden form

EintalBunden form

FleirtalUbunden form (mange)

FleirtalBunden form (alle)

Hankjønn ein gutein romanNB! ein politikarNB! ein son

gutenromanenpolitikarensonen

gutarromanarpolitikararsøner

gutaneromananepolitikaranesønene

Hokjønn ei jenteei novelleNB! ei setning

jentanovellasetninga

jenternovellersetningar

jentenenovellenesetningane

Inkjekjønn

eit eple eit verkemiddeleit menneske

epletverkemiddeletmennesket

epleverkemiddelmenneske

eplaverkemidlamenneska

Sei høgt i kor: ADLRI -r i fleirtal i inkjekjønnsord

4 VERB:STOR OG VIKTIG ORDKLASSE.DU MÅ BRUKE ORDBOKA.

11

I infinitiv kan du bruke endinga -a eller -e: å lese å lesa

Vel éi form og ver konsekvent i ein og same tekst!

Ikkje bland saman endinga du vel i infinitiv, med det neste punktet: e-verb og a-verb.

12

Svake verb

a-verb: å kalle – kallar – kalla – har kalla

e-verb: å meine – meiner – meinte – har meint

a-verb og e-verb:

å bruke – bruker – brukte – har brukt

å bruke – brukar – bruka – har bruka

13

Hugs å velje riktig ordklasse

e-verb:

å tenke – tenker – tenkte – har tenkt

substantiv:

ein tenkar = ein person som tenker,

ein filosof

Ein tenkar som tenker.

14

Pass på at du bruker riktig verb

e-verb:

å føle – føler – følte – har følt

Eg føler at dette er riktig.

a-verb:

å føle – følar – føla – har føla

Merra har føla.

15

Sterke verb Mange endrar vokal Ikkje ending i presens og preteritum

INFINITIV PRESENS PRETERITUM PRESENS PERFEKTUM

å vere er var har vore

å skrive skriv skreiv har skrive

å lese les las har lese

å bli blir blei har blitt

å verte vert vart har vorte

16

st-verb Verb som sluttar på -st i infinitiv:

å finnast – finst – fanst – har funnest

å synast – synest – syntest – har synst

Ofte har ein bruk for presens- eller preteritumsforma av -st-verb:

Eg synest is er godt, men det finst dei som ikkje liker is.

5SAMSVARSBØYING: ADJEKTIV OG PARTISIPP GRADBØYING: ADJEKTIV

18

Samsvarsbøying av adjektiv Adjektiv står gjerne til eit substantiv. Du må bøye adjektivet i samsvar med

kjønn og tal hos substantivet:

ein raud strek ein god roman

ei raud lue ei god novelle

eit raudt hus eit godt dikt

mange raude hus mange gode tekstar

19

Samsvarsbøying av partisipp Partisippforma av verbet (forma etter har

– har skrive) er som eit adjektiv, og må bøyast etter substantivet det står til:

Romanen er skriven av Knut Hamsun.

Novella er skriven av Knut Hamsun.

Diktet er skrive av Knut Hamsun.

Romanane er skrivne av Knut Hamsun. NB! Etter ha alltid inkjekjønnsform:

Hamsun har skrive dette diktet.

20

Gradbøying av adjektiv Skal du gradbøye, bruker du i hovudsak

endingane -are og -ast:

Eksamen i sidemål er lettare enn eksamen i hovudmål.

Mitt hus er raudare enn naboen sitt hus.

Dette er den lettaste oppgåva eg har skrive.

6PRONOMEN OG DETERMINATIV

22

Personleg pronomen

Eintal Subjektsform Objektsform

1. person eg meg2. person du deg3. person han

hodet

hanhenne/hodet

NB! Hugs at den ikkje er pronomen i nynorsk:Eg har kjøpt ny bil. Han er blå.

23

Fleirtal Subjektsform Objektsform

1. person vi/me oss2. person de/dokker dykk/dokker3. person dei dei

BM: Dere må lære dere pronomen!NN: De må lære dykk pronomen!NN: Dokker må lære dokker pronomen!

Vanskeleg? Test med 1. person eintal:Eg må lære meg pronomen.

24

Ubunden pronomen - ein

Hugs at det heiter ein, ikkje man.

Ein kan meine at dette er viktig.

Det ein kan tolke ut frå dette,

er at novella handlar om kjærleik.

25

Lær deg spørjepronomen

Kva: Kva heiter du? Kven: Kven er du? Kvar/kor: Kvar bor du? Kor bor du? (stad) Kor: Kor gammal er du? (grad) Korleis: Korleis veit du det? Kvifor/korfor: Kvifor/korfor veit du det? Kva for ein/kva slags/kven av:

Kva for ein is vil du ha?

26

Determinativ – nokon viktige ord å lære seg

Sjølv kan du bruke i eintal og fleirtal:

Du må sjølv ta ansvar for å pugge dette.

De må sjølv/sjølve ta ansvar for å pugge dette.

27

annan, ingen, nokonHankjønn Hokjønn Inkjekjønn Fleirtal

ein annan tekst

ei anna novelle

eit anna dikt

andre verkemiddel

ingen forfattar

inga novelle ikkje noko dikt

ingen verkemiddel

nokon tekst noka novelle

noko dikt nokon/nokre verkemiddel

28

Nokon eller nokre i fleirtal? Enkelt: Bruk alltid nokon.

Eg kjenner nokon elevar som kan hjelpe deg.

Det er ikkje nokon som kan hjelpe meg.

Vanskeleg: Du kan forskjellen på nokon og nokre.

Nokre i forteljande setningar.

Eg kjenner nokre elevar som kan hjelpe deg.

Nokon i nektande og spørjande setningar.

Det er ikkje nokon som kan hjelpe meg.

7 AKTIV OG PASSIV

30

Aktive setningar gir betre språk Aktiv: Eg leverte boka. Eg skal levere

boka. Passiv: Boka blir levert i morgon.

PassivHjelpeverbet

bli/verte:Boka blir levert i morgon.

Gi verbstammen endinga -ast

etter dei modale hjelpeverba:

Boka må leverast i dag.

31

Ikkje bland st-verb med passiv på -ast:

Han synest at huset kan seljast i morgon.

å synast – synest – syntest – har synst

å selje – sel – selde – har selt

8FIRE GREP FOR GODE SETNINGAR

33

Etterstilt eigedomspronomenMor mi har bedt meg om å vaske opp.

I analysen min har eg fokusert på tre moment.

I oppgåva mi vil eg sjå nærmare på novella «Karen» av Alexander Kielland.

Men:

Mi mor, ikkje di mor, har bedt meg om å vaske opp.

34

Dobbel bestemming Bunden artikkel + bunden form av

substantivet:

Nasjonaldagen er viktig for det norske folket.

Den norske regjeringa drog frå hovudstaden då andre verdskrig braut ut.

Ikkje: det norske folk, den norske regjering

35

Genitiv Genitiv-s kun ved særnamn og tid:

Noregs land, Ibsens skodespel, ei vekes tid Skriv om med preposisjon eller

pronomen:

fars bil bilen til far/far sin bil

novellens tema temaet i novella

forfatterens språk forfattaren sitt språk

språket til forfattarenforfattaren

skriv/bruker…

36

Unngå substantivsjuke – skriv om med verb Dårleg setning:

For mange menneske er det knytta store vanskelegheitar til ei gjennomføring av dette. God setning:

For mange menneske vil det vere vanskeleg å gjennomføre dette.

ei forklaring – å forklare

ei gjennomføring – å gjennomføre

gjere ei vurdering – å vurdere

9VEL NYNORSKE ORD

38

Vel nynorske ord

Ord som byrjar med an-, be, hen- og sluttar på -het og -else er mindre vanleg i nynorsk.

BM: NN:

antall talet på

begrep omgrep

budskap bodskap

gjentakelse gjentaking

opplevelse oppleving

virkelighet verkelegheit

10 VER KONSEKVENT

40

To viktige prinsipp når du skriv

Valfridom: Du kan velje ei form av ordet som ligg nært talemålet ditt.

Ver konsekvent: Hald deg til éi form.

vi me

da då

nå no

skoleskule

først fyrst

for eksempel til dømes

41

Kjelder

Fridtun, Kristin (2013): Nynorsk for dumskallar, Samlaget

Språkrådet.no: «Minigrammatikk» http://elevrom.sprakradet.no/skolen/minigrammatikk

Wikipedia: «Hest»

https://no.wikipedia.org/wiki/Hest