MODUL 1

SAOBRAAJ, u uem smislu, predstavlja organizirano kretanje posebnih transportnih jedinica na mrei saobraajnica. SAOBRAAJ, u irem smislu, predstavlja svaki transport, prijevoz putnika i dobara i informacija iz jednog mjesta (zemlje, oblasti, regiona) u drugo.

SAOBRAAJ= TRANSPORT+KOMUNIKACIJETRANSPORT (lat. transportare-prenositi) TRANSPORT je djelatnost, koja pomou naroitih prijevoznih sredstava i naroite organizacije savladava prostorne udaljenosti, prenosei ljude, dobra i energiju s mjesta na mjesto

PROMET: odnosi meu ljudima; ekonomski promet (novani promet, robni promet); prijenos ljudi, dobara i informacija PROMET, u uem smislu- TRANSPORT ; PROMET, u irem smislu- TRNSPORT + KOMUNIKACIJE

Transportovanje robe i ljudi po svom ekonomskom karakteru:

1.U okviru procesa proizvodnje (unutarnji transport): premjetanje sirovina i polufabrikata ; prijenos gotovih proizvoda do skladita 2. U okviru prometnog procesa (javni saobraaj)

Ekonomske funckije saobraaja: omoguava proces reprodukcije, utie na teritorijalnu podjelu rada, ubrzava drutvenu podjelu rada, realizacija upotrebne vrijednostiRAD rezultat SAOBRAAJNA USLUGAta je saobraajna usluga ? - Promjena mjesta nahoenja objekata prijevoza- roba i putnikaKoje su specifinosti saobraajne usluge? - 1.saobraana usluga nije materijalan proizvod 2. Saobraajna usluga se moe utroiti samo za vrijeme trajanja procesa proizvodnje (sinhroniziranost procesa proizvodnje i potronje)

U emu se ogleda upotrebna vrijednost saobraajne usluge? - omoguava zadovoljenje odreenih potreba za promjenom mjesta-zadovoljenje transportne potrebePredmet rada - materijalna dobra na koja ovjek djeluje s ciljem da na njima izvri promjene koje su unaprijed pretpostavljene kao svrhaSpecifinosti predmeta rada u saobraaju 1. U sporednim procesima proizvodnje kao "predmeti rada" slue razni pomoni materijali (gorivo i sl.) 2. Predmet rada u procesu transportovanja nije vlasnitvo saobraajnog preduzea 3. Ne vre se nikakve materijalne promjene, osim promjene u prostoru 4. Predmet rada se ne troi za vrijeme procesa transportaMODUL 2Ekonomske osobenosti saobraaja? Saobraaj kao faktor razmjetaja proizvodnih snaga? Saobraaj kao faktor formiranja i stabilizacije trita?

Kako se kvantitativno izraava saobraajna usluga? 1. Proizvod: teine robe i daljine prijevoza; broja putnika i daljine prijevoza 2. Ntkm, pkm- jedinice neto radaNeke osobenosti saobraaja: 1. Odnos neto i bruto rada, 2. Teritorijalna neogranienost, 3. Integracija saobraaja-vezanost saobraajnog preduzea za odreeno podruje koje gravitira datoj saobraajnici 4. Meugranska integracija - s aspekta saobraajnog preduzea (parcijalno); s aspekta korisnika prijevoza (kompletna usluga) 5. Integralnost i tehniko jedinstvo transportnih sredstavaFaktori koji uslovljavaju bruto rad: 1.prijevoz "teine" kola (tare ) 2.dostava kola na utovar 3. Prazne vonje

Bruto/neto rad vee od 1, uvijek!Ekonomsko-eksploatacione karakteristike saobraaja: transportna sposobnost (kapacitet); brzina prijevoza (maksimalna, prosjena, komercijalna); bezbjednost prijevoza ( osoblja, robe i putnika); prilagoavanje potrebama prijevoza(elastinost); cijena kotanja prijevoznih usluga; urednost i tanost u obavljanju prijevozaSaobraaj utie na razmjetaj proizvodnje: MAKRO-EKONOMSKIM RAZMJERAMA (povezivanjem meusobno udaljenih izvora sirovina, energetskih goriva i ostalog reprodukcijskog materijala sa centrima mikroprivrede) ; MIKRO LOKACIJI PROIZVODNIH KAPACITETA (PREDUZEA)SAOBRAAJ KAO FAKTOR FORMIRANJA I STABILIZACIJE TRITA : SAOBRAAJ DJELUJE NA VELIINU I PROIRENJE TRITA : Izgradnjom saobraajne mree; Usavravanjem transportnih sredstava, poveanjem brzine, vune snage, poveanjem transportnog kapaciteta; Snienje transportnih trokova, kao posljedica modernizacije i usavravanja saobraajnih sredstava POVEANJE TRINOSTI PROIZVODA JEDINSTVENO TRITE (odvijanje prometa na cijelom podruu pod istim uslovima; bez administrativnih zapreka) TERITORIJALNA USKLAENOST PONUDE I POTRANJE I TERITORIALNA USKLAENOST CIJENA UBRZANJE OBRTA SREDSTAVAMODUL 3TROENJE ELEMENATA PROIZVODNJE I TROKOVI : pojam trokova? ; podjela trokova? ; trokovi transportnog procesa?; neke zakonitosti trokova?

Trokovi predstavljaju: - novani izraz vrijednosti utroka elemenata proizvodnje; - novani izraz vrijednosti utroka sredstava za rad, predmeta rada i radne snageFaktori koji utiu na visinu trokova:

Unutarnji - OBJEKTIVNO-TEHNIKI (nivo tehnike opremljenosti preduzea) SUBJEKTIVNO-ORGANIZACIONI (nivo racionalne organizacije, kvalificiranost radnika i sl.)

Spoljni - TRINI ODNOSI ; CIJENE SREDSTAVA ZA PROIZVODNJU ; DRUTVENI PROPISI (zakonske obaveze, carinska kreditna, fiskalna i dr. politike ekonomskog razvoja

Podjela trokova:

1. Prema ulaganju u proces proizvodnje (trokovi sredstava za rad, trokovi materijala, trokovi rada, trokovi usluga, dodatni trokovi)

2. Prema nainu utvrivanja STVARNI ( konkretni utroci x jedinina cijena utroka) PLANSKI( utvruuju se unaprijed, obino godinu dana) STANDARDNI (utvruju se unaprijed na bazi naunih saznanja)

3. Prema funkciji - PREMA MJESTU TROKOVA(poetno-zavrni; istog prevoza) PREMA NOSIOCIMA TROKOVA( neposredni; posredni) PREMA STEPENU UEA U PROIZVODNOM PROCESU( proizvodni, reijski)

4. Prema stepenu koritenja kapaciteta FIKSNI (STALNI) ; VARIJABILNI (PROMENLJIVI)TROKOVI SREDSTAVA ZA RAD AMORTIZACIJA (prenijeta vrijednost, odnosno odgovarajue troenje sredstava za rad, tj. osnovni troak reprodukcije sredstava za rad) TROKOVI TEKUEG (REDOVNOG ODRAVANJA) (kompleksni trokovi i obuhvataju vrijednost utroenog materijala, vrijednost rezervnih dijelova, rada i usluga od drugih) TROKOVI INVESTICIONOG ODRAVANJA (trokovi srednjih i velikih opravki koje se vre periodino)TROKOVI PREDMETA RADAPodrazumijevaju utroke svih vrsta materijala-prorauni po odgovarajuim cijenama, kao i iznosi za nabavljenu tj. utroenu energiju

TROKOVI USLUGAPodrazumijevaju vrijednost koritenih proizvodnih i neproizvodnih usluga, koje su, po pravilu, izvrene od strane drugog preduzea : usluge koje zamjenjuju pojedinu proizvodnu fazu ; razne opravke i odravanja; transporne i telekomunikacijske usluge; zakupi, istraivanja, sudske i administrativne usluge, reklameTROKOVI RADAPodrazumijevaju reprodukcionu vrijednost utroka radne snage i obuhvataju sva primanja radnika i sva davanja preduzea uslovlena ovim primanjima : bruto iznosi: plae + doprinosi; dnevnice za slubena putovanja, terenski dodaci, naknade za prievoz na posaoMODUL 4AMORTIZACIJA - dotrajalost, umrtvljenost, oslabljenje, ponitenje > prenijeta vrijednost, odnosno odgovarajue troenje sredstava za rad, tj. osnovni troak reprodukcije sredstava za rad > ekonomska funkcija amortizacije je da obezbijedi prostu reprodukciju osnovnog sredstva-Osnovica za amortizaciju : poetna vrijednost osnovnog sredstva (fakturna ili raunska cijena os, trokovi nabavke i montae)-vijek trajanja OS : vijek amortizacije- vrijeme za koje je os sposobno za rad i za koje se vri njegova amortizacija-amortizaciona kvota : iznos koji se otpisuje u toku nekog vremenskog perioda, tj. Iznos za koji se smanjuje vrijednost os -amortizaciona stopa : veliina amortizovanja os- (%)-neotpisana vrijednost OS : sadanja vrijednost= osnovica za amortizaciju- iznos otpisan do tog vremenaTIPOVI AMORTIZACIJE :

VREMENSKA AMORTIZACIJA polazna pretpostavka da e se OS upotrebljavati odreeni vremenski period i da e se tokom tog vremena troiti odreenim tempom

FUNKCIONALNA AMORTIZACIJA gdje je mogue uspostaviti direktnu vezu izmeu troenja OS i proizvodnje proizvoda ili usluga (transportna sredstva)I Metod vremenske amortizacije RAVNOMJERNA pretpostavka: os se troi jednako za cijeli vijek amortizacije u jednakim vremenskim intervalima otpisuje se ista suma

DEGRESIVNA u prvim godinama otpisuju se vee amortizacione kvote, a potom smanjuju

PROGRESIVNA amortizaciona kvota raste iz godine u godinu(smanjenje moralnog, ecc. zastarijevanja)

II Funkcionalni metod amortizacije osnovica za amortizaciju transportnog sredstva K=1.200.000 mogui uinak (km) 300.000

pretpostavka je da e u prvom periodu transportno sredstvo prei 80.000km, a u svakom narednom periodu po 100.000km manje

aq =K = 1.200.000 = 4 KM/km

Um 300.000

PODJELA TROKOVA U ZAVISNOSTI OD KORITENJA KAPACITETAPojam kapaciteta ; stepen koritenja ; kapaciteta reagibilnost ; fiksni trokovi ; varijabilni trokoviKAPACITET PREDUZEAKapacitet preduzea predstavlja, prvenstveno, proizvodnu sposobnost preduzea u odreenom vremenskom periodu i obuhvata: odreeni vremenski period, stepen uinka uposlenih, radnu snagu (uposlene), osnovna sredstvaKATEGORIJE KAPACITETAtehniki kapacitet ; maksimalni kapacitet (teorijski, instalisani) ; normalni kapacitet (radni, realni) ; maksimalni kapacitet (teorijski, instalisani) ; ekonomski (optimalni) kapacitetSTEPEN KORITENJA KAPACITETApredstavlja odnos ostvarene proizvodnje u odreenom vremenskom periodu prema maksimalnom kapacitetu

ostvareni obim proizvoda (usluga) / mogui obim proizvoda (usluga) x 100

STEPEN REAGIBILNOSTI pokazuje intenzitet reagovanja ukupnih trokova u odnosu na kvantitativne promjene stepena zaposlenosti r = (%) t / (%) q r - stepen reagibilnosti t - procentualni porast ukupnih trokova b - procentualni porast stepena zaposlenosti

r = 0 - fiksni trokovi

r=1 proporcionalni

0 < r < 1 degresivni

r > 1 progresivni

FIKSNI TROKOVI APSOLUTNO FIKSNI : trokovi amortizacije; kamate na osnovna sredstva; trokovi osiguranja; trokovi uvanja i odravanja; plae radnika na ekanju; zakupnine, doprinosi

RELATIVNO FIKSNI : plae novog osoblja (uvoenje tree smjene); trokovi aktiviranja novih maina, ureaja; dodatni trokovi goriva, odravana, energije

VARIJABILNI TROKOVI proporcionalni trokovi r = 1 degresivni trokovi 0