Eğitim Yönetimi

Editörler:

Prof. Dr. Necati CEMALOĞLU

Doç. Dr. Murat ÖZDEMİR

2. Baskı

Editörler: Prof. Dr. Necati CEMALOĞLU - Doç. Dr. Murat ÖZDEMİR

EĞİTİM YÖNETİMİ

ISBN 978-605-241-530-6DOI 10.14527/9786052415306

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2019, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir. Anı-lan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar-lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Ocak 2019, Ankara2. Baskı: Mart 2019, Ankara

Yayın-Proje: l. Tual ŞekercigilDizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım

Kapak Tasarım: Pegem Akademi

Ay-bay Kırtasiye İnşaat Gıda Pazarlama ve Ticaret Limited ŞirketiÇetinemeç Bulvarı 1314.Cadde No:37A-B

0312 472 58 55

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 33365

iletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40

ÖN SÖZ

Dünya’da hızlı bir değişim yaşanıyor. Bilimsel bilgi gelişiyor, eskiyor, yerine yenisi geliyor. Dakikada yüzlerce sayfa kitap basılıyor, makale yayımlanıyor, bilimsel icat ya-pılıyor. Bu hızlı dönüşümün ve değişimin yaşandığı süreçte, disiplinler arası bir alan olan “Eğitim Yönetimi” alanında, editörlü kitap yazmaya teşebbüs ettik. İşimizin ne kadar önemli, sorumluluğumuzun ne kadar ağır olduğunun bilinci içerisindeyiz. Bil-ginin bu kadar hızlı eskidiği bir dünyada sürece ayak uydurmak için sürekli öğrenme ve bu eseri güncel tutma gibi bir görevimizin olduğunun farkındayız.

Eğitim sistemlerinin karar süreçlerinde eğitim yöneticileri görev alır. Eğitim yö-neticilerinin önce ulusal sonra da evrensel olarak dünyayı takip etme, analiz etme, geleceğe yönelik politikalar belirleme ve geleceği sürpriz olmaktan çıkarıp eğitim adı-na yönetilebilir hale dönüştürmeleri gerekmektedir. Bu süreçte başarılı olmanın yolu; eğitimi anlamak, dünyayı anlamak ve eğitimin toplum yaşamındaki önemini kavra-makla mümkündür.

Eğitim yönetimi her ne kadar evrensel özellikler taşısa da, toplumların kültürel özellikleri, eğitim yönetiminin karar ve uygulama süreçlerinde etkili olur. Başka ül-kelerde eğitim yönetimi alanında üretilen bilgiler, birebir başka bir toplum üzerinde aynı etkiyi yaratmaz. Üretilen bilgi doğru kavranmalı, irdelenmeli ve toplumun kültü-rel normlarına uygun hale getirildikten sonra uygulanmalıdır. Düşük bağlamlı kültür özelliği gösteren Amerikalılar, yüksek bağlamlı kültür özelliği gösteren Almanlara, olaydan olguya giden bir süreci takip ederek, bir konuyu anlatmada nasıl zorlanıyorsa, ilişkilendirilmiş benliğe sahip bir birey de ayrıştırılmış bir kültürün bireyini anlamada o kadar zorlanmaktadır. Bu bağlamda elinizdeki Eğitim Yönetimi kitabı her ne kadar uluslararası bilgi birikiminden hareket edilerek hazırlanmış olsa da, kültürel özellikler, eğitim sistemimizin yapısal özelliği ve eğitim sisteminin beklentileri de göz önüne alı-narak yayına hazırlanmıştır.

Bu eserde eğitim yönetiminin kapsamı, tarihsel ve felsefi gelişimi, eğitim yöneti-mi politikaları, ilgili kuramlar, planlama ve ekonomi, yeni kavramlar, etik, bilgi yöne-timi, küreselleşme, öğretmen güçlendirme, eğitim yönetiminde yerelleşme, demokrasi ve denetim konuları detaylı bir şekilde ele alınmıştır.

Bu eserin yayına hazırlanmasında bölüm yazarlığı yapan arkadaşlarımız, haya-tımızın bir evresinde karşılaşıp olumlu paylaşımlar yaptığımız arkadaşlarımızın bir kısmıdır. Bu eserde yer almayan ancak, çok güzel dostluklar paylaştığımız dostlarımız, arkadaşlarımız da mevcuttur. Bu eserin yayına hazırlanmasında emeği geçen herkese teşekkürlerimiz içtendir.

Ocak, 2019

Editörler: Prof. Dr. Necati Cemaloğlu - Doç. Dr. Murat Özdemir

Bölümler ve Yazarları

Editörler: Prof. Dr. Necati CEMALOĞLU - Doç. Dr. Murat ÖZDEMİR

1. Bölüm: Yönetime İlişkin Temel Kavramlar ve Eğitim Yönetimi Dr. Fatih ŞAHİN Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi

2. Bölüm: Eğitim Yönetiminin Tarihsel Temelleri Doç. Dr. Murat ÖZDEMİR Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

3. Bölüm: Eğitim Yönetiminin Felsefi Temelleri Doç. Dr. Murat ÖZDEMİR Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

4. Bölüm: Eğitim Yönetimi Politikaları Prof. Dr. Necati CEMALOĞLU Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi Dr. Elif DAŞCI SÖNMEZ Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

5. Bölüm: Örgüt Yapıları ve Eğitim Örgütleri Gülnur AK KÜÇÜKÇAYIR Milli Eğitim Bakanlığı

6. Bölüm: Eğitim Yönetiminin Kuramsal Temelleri ve Uygulama Dr. Öğr. Üyesi Deniz ÖRÜCÜ Başkent Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

7. Bölüm: Liderlik Doç. Dr. Uğur AKIN Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

8. Bölüm: Yönetim Süreçleri Doç. Dr. Erkan KIRAL Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Öğr. Gör. Kısmet DELİVELİ Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

9. Bölüm: İnsan Kaynakları Yönetimi Doç. Dr. Niyazi ÖZER İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

vi Eğitim Yönetimi

10. Bölüm: Eğitim Yönetiminde Etik Doç. Dr. Nihan DEMİRKASIMOĞLU Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

11. Bölüm: Eğitim Planlaması ve Ekonomisi Dr. Öğr. Üyesi Kamil YILDIRIM Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

12. Bölüm: Motivasyon Prof. Dr. Kamile DEMİR Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

13. Bölüm: Örgüt Kültürü ve İklimi Dr. Öğr. Üyesi Tuğba KONAKLI Kocaeli Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

14. Bölüm: Eğitim Yönetiminde Hesap Verebilirlik Prof. Dr. Sadegül AKBABA ALTUN Başkent Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

15. Bölüm: Eğitim Örgütlerinde Güç Kaynakları ve Politik Dinamikler Dr. Öğr. Üyesi Süheyla BOZKURT Çankırı Karatekin Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi

16. Bölüm: Eğitim Yönetiminde Değişim Doç. Dr. Ebru OĞUZ Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi

17. Bölüm: Eğitim Yönetiminde Etkililik ve Örgüt Geliştirme Dr. Öğr. Üyesi Saadet KURU ÇETİN Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

18. Bölüm: Çatışma ve Kriz Yönetimi Doç. Dr. Erkan KIRAL Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

19. Bölüm: Farklılıkların Yönetimi Prof. Dr. Necati CEMALOĞLU Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi Arş. Gör. Kübra YENEL Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi

viiBölümler ve Yazarları

20. Bölüm: Bilgi Yönetimi Dr. Öğr. Üyesi Esef Hakan TOYTOK Siirt Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

21. Bölüm: Eğitim Yönetimi ve Küreselleşme Dr. Seval KOÇAK Uşak Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

22. Bölüm: Verimlilik ve Eğitimde Verimlilik Doç. Dr. Abbas ERTÜRK Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

23. Bölüm: Eğitim Yönetiminde Öğretmen Güçlendirme Dr. Öğr. Üyesi Bilgen KIRAL Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

24. Bölüm: Eğitim Yönetimi ve Demokrasi Dr. Öğr. Üyesi Burcu YAVUZ TABAK Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

25. Bölüm: Eğitimde Yerelleşme Doç. Dr. Gökhan ARASTAMAN Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

26. Bölüm: Eğitimde Denetim Doç. Dr. Ali ÜNAL Necmettin Erbakan Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dr. Öğr. Üyesi Deniz GÜLMEZ Necmettin Erbakan Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi

İÇİNDEKİLERÖn Söz .................................................................................................................................. iiiBölümler ve Yazarları ...........................................................................................................v

1. BÖLÜMYÖNETİME İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR VE EĞİTİM YÖNETİMİ

Giriş ........................................................................................................................................1Yönetim .................................................................................................................................2Kamu Yönetimi veya Kamu İşletmeciliği ..........................................................................3İşletme Yönetimi ...................................................................................................................4Yönetişim ...............................................................................................................................4Yönetici ..................................................................................................................................4Yönetim Bilimi ......................................................................................................................6Yönetim Biliminin Gelişim Süreci .....................................................................................7Eğitim Yönetimi ....................................................................................................................8Eğitim Yöneticiliği ................................................................................................................9Eğitim Yönetimimin Bilimsel Gelişim Süreci ...................................................................9Eğitim Yönetimi ve Teori Geliştirme ...............................................................................11Akademik Bir Disiplin Olarak Eğitim Yönetimine Yöneltilen Eleştiriler ...................12Özet ......................................................................................................................................15Kaynaklar .............................................................................................................................16

2. BÖLÜMEĞİTİM YÖNETİMİNİN TARİHSEL TEMELLERİ

Giriş ......................................................................................................................................17Eğitim Yönetiminin Bilgi Temeli (Birinci Dalga) ...........................................................18Eğitimde Verimlilik Arayışları ..........................................................................................18Yönetim Bilimlerindeki Gelişmeler .................................................................................20Eğitim Biliminin Etkileri ...................................................................................................21Teori Hareketi (İkinci Dalga) ............................................................................................24İş Birliğinin Gelişmesi ........................................................................................................25Bilimsel Araştırmalarda Teorinin Önemi .......................................................................25Süreli Dergilerin Yayınlanması .........................................................................................26Epistemik Çeşitlenme (Üçüncü Dalga) ...........................................................................26Okulun Radikal Eleştirisi ve Etkili Okul Hareketi .........................................................27Özet ......................................................................................................................................30Kaynaklar .............................................................................................................................31

x Eğitim Yönetimi

3. BÖLÜMEĞİTİM YÖNETİMİNİN FELSEFİ TEMELLERİ

Giriş ......................................................................................................................................33Felsefenin Kapsamı ............................................................................................................34Felsefi Akımlar ....................................................................................................................35Bilgi Kuramı ve Eğitim Yönetimi .....................................................................................37Bilgi Kavramı ......................................................................................................................37Doğruluk Kuramları ..........................................................................................................38Gerekçelendirme (Haklılandırma) Kuramları ...............................................................39Bilginin Kaynağı .................................................................................................................42Bilginin Sınırı ......................................................................................................................43Eğitim Yönetiminde Epistemolojik Yaklaşımlar .............................................................44Değer Kuramı ve Eğitim Yönetimi ...................................................................................47Değer Kavramı ....................................................................................................................47Ahlâk Felsefesi (Etik) .........................................................................................................48Eğitim Yönetiminde Aksiyolojik Yaklaşımlar .................................................................49Özet ......................................................................................................................................51Kaynaklar .............................................................................................................................53

4. BÖLÜMEĞİTİM YÖNETİMİ POLİTİKALARI

Giriş ......................................................................................................................................55Politikanın Tanımı ve Kapsamı ........................................................................................56Kamu Politikası ve Belirleyicileri .....................................................................................57Eğitim Yönetimi Açısından Politik Teori Yaklaşımları ..................................................59Rasyonel Seçim Teorisi ......................................................................................................59Çoğulcu Yaklaşım ...............................................................................................................59Yorumlayıcı Yaklaşım ........................................................................................................60Eğitim Yönetimi Politikalarının Tarihsel Süreci .............................................................61Türk Eğitim Sisteminde Eğitim Yönetimi Politikalarının Yasal Dayanakları .............62Dünyada Uygulanan Bazı Eğitim Yönetimi Politikalarından Örnekler ......................64Eğitim Yönetimi Politikalarının Analizi ve Değerlendirilmesi ....................................66Özet ......................................................................................................................................69Kaynaklar .............................................................................................................................70

İçindekiler xi

5. BÖLÜMÖRGÜT YAPILARI VE EĞİTİM ÖRGÜTLERİ

Giriş ......................................................................................................................................73Örgüt ve Örgüt Yapısı ile İlgili Kavramlar .....................................................................74Örgüt Tasarımlarını Etkileyen Unsurlar: Örgütlerin Somut ve Soyut Yüzleri ...........76Örgüt Yapıları ve Evrimleşme Süreci ...............................................................................78Örgüt Yapılarına Göre Modeller .......................................................................................79Örgütlerde Yeniden Yapılanma.........................................................................................83Eğitim Örgütlerinde Yapı ve Model .................................................................................88Türk Eğitim Sisteminde Örgüt Yapısı ..............................................................................94Özet .....................................................................................................................................96Kaynaklar .............................................................................................................................99

6. BÖLÜMEĞİTİM YÖNETİMİNİN KURAMSAL TEMELLERİ VE UYGULAMA

Giriş ....................................................................................................................................103Klasik Yönetim Kuramları ...............................................................................................105Bilimsel Yönetim Kuramı ................................................................................................105Yönetim Süreçleri .............................................................................................................106Bürokratik Yaklaşım .........................................................................................................108Neo-Klasik Kuramlar .......................................................................................................109İnsan İlişkileri Yaklaşımı ................................................................................................109Yönetimde Sistem Yaklaşımı ...........................................................................................111Durumsallık (Koşul Bağımlılık) Yaklaşımı ...................................................................1121970’lerden Günümüze Çağdaş Yönetim Kuramları ...................................................113Kaynak Bağımlılığı Kuramı (Resource Dependency) .................................................114Kurumsalcılık/Yeni Kurumsalcılık Kuramı ..................................................................115Popülasyon Ekolojisi/Örgütsel Ekoloji Kuramı ............................................................116Ağbağlar (Sosyal Ağlar) Kuramı.....................................................................................118Yönetim Kuramları ve Eğitim Yönetimi ........................................................................120Eğitim Yönetiminde Kuram –Uygulama İlişkisine Yönelik Bir Değerlendirme ......120Özet ....................................................................................................................................124Kaynaklar ...........................................................................................................................126

xii Eğitim Yönetimi

7. BÖLÜMLİDERLİK

Giriş ....................................................................................................................................131Liderliğin Tanımı ..............................................................................................................131Liderliğin Doğası .............................................................................................................132Örgüt ve Lider ...................................................................................................................133Lider-Yönetici Farkı .........................................................................................................135Liderlik Yaklaşımları ........................................................................................................136“Büyük Adam” Yaklaşımı ................................................................................................137Özellik Yaklaşımı ..............................................................................................................138Davranışsal Yaklaşım .......................................................................................................139Durumsal Yaklaşım ..........................................................................................................142Liderlik Türleri ..................................................................................................................144İşlemci ve Dönüşümcü Liderlik......................................................................................144Dağıtımcı Liderlik ............................................................................................................146Etik Liderlik .......................................................................................................................147Öğretimsel Liderlik ..........................................................................................................148Vizyoner Liderlik ..............................................................................................................149Kültürel Liderlik ...............................................................................................................150Hizmetkâr Liderlik ...........................................................................................................152Karizmatik Liderlik ..........................................................................................................153Kuantum Liderlik .............................................................................................................154Sonuç ..................................................................................................................................155Özet ....................................................................................................................................156Kaynaklar ...........................................................................................................................158

8. BÖLÜMYÖNETİM SÜREÇLERİ

Giriş ....................................................................................................................................161Yönetim Süreçleri .............................................................................................................163Karar Verme ......................................................................................................................163Karar Verme Süreci ..........................................................................................................163Karar Verme Modelleri ....................................................................................................168Rasyonel Karar Verme Modeli .......................................................................................169Rasyonel Olmayan Karar Verme Modelleri .................................................................169Planlama ............................................................................................................................170Planlama Süreci ................................................................................................................171

İçindekiler xiii

Planlama İlkeleri ...............................................................................................................173Plan Türleri ........................................................................................................................173Kullanım Süresine Göre Planlar .....................................................................................174Kullanım Seçeneklerine Göre Planlar ............................................................................174Hazırlanma Düzeyine Göre Planlar ...............................................................................175Şekil Yönünden Planlar ...................................................................................................176Örgütleme ..........................................................................................................................176Örgütleme Süreci ..............................................................................................................178Örgütleme İlkeleri ............................................................................................................179Örgüt Yapısı İle İlgili İlkeler ............................................................................................179Süreçle İlgili İlkeler ..........................................................................................................180Sonuçlarla İlgili İlkeler .....................................................................................................182Örgüt Modelleri ................................................................................................................182Örgütleme Türleri .............................................................................................................183İletişim ...............................................................................................................................186İletişim Süreci ...................................................................................................................186İletişim Türleri ..................................................................................................................188Yapısal İşleyişine Göre İletişim Biçimleri ......................................................................189Mesajın Akışına Göre İletişim Biçimleri .......................................................................189Etkili İletişim Becerileri ...................................................................................................191İletişim Engelleri...............................................................................................................191Etkileme .............................................................................................................................194Etkileme Süreci .................................................................................................................195Etkileme Araçları ..............................................................................................................196Yetkiye Dayalı Etkileme Araçları ....................................................................................196Kişiliğe Dayalı Etkileme Araçları ...................................................................................197Eş Güdümleme .................................................................................................................198Eş Güdümleme İlkeleri ....................................................................................................198Eş Güdümleme Türleri ....................................................................................................199Eş Güdümlemeyi Sağlama Yolları ..................................................................................201Denetim .............................................................................................................................203Denetim Süreci ................................................................................................................203Denetim İlkeleri ................................................................................................................204Denetim Türleri ................................................................................................................205Süreç Bakımından Denetim ............................................................................................206Amaç Bakımından Denetim ..........................................................................................206

xiv Eğitim Yönetimi

İdari Yapı Bakımından Denetim ....................................................................................207İç Denetim ........................................................................................................................207Dış Denetim .....................................................................................................................209Kapsamı Bakımından Denetim ......................................................................................210Denetim Modelleri ..........................................................................................................211Bilimsel Denetim .............................................................................................................211Sanatsal Denetim ..............................................................................................................212Öğretimsel Denetim .........................................................................................................212Klinik Denetim .................................................................................................................213Gelişimsel Denetim ..........................................................................................................214Farklılaştırılmış Denetim ................................................................................................214Özet ....................................................................................................................................215Kaynaklar ...........................................................................................................................216

9. BÖLÜMİNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ

Giriş ....................................................................................................................................223Yönetim ve İnsan Kaynağı ...............................................................................................223Personel Yönetiminden-İnsan Kaynakları Yönetimine ...............................................224İnsan Kaynakları Yönetiminin Tanımı ve Amaçları ....................................................226İnsan Kaynakları Yönetiminin İşlevleri ve İlkeleri ......................................................226Liyakat ................................................................................................................................227Kariyer ...............................................................................................................................227Eşitlik .................................................................................................................................228Güvence .............................................................................................................................228İnsan Kaynakları Yönetimini Etkileyen Faktörler ........................................................228Dış Çevreye İlişkin Faktörler ..........................................................................................229İç Çevreye İlişkin Faktörler .............................................................................................229İnsan Kaynakları Planlamasında Kullanılan Teknikler ...............................................230Yönetimsel Tahminler ......................................................................................................230Delfi Tekniği ......................................................................................................................231Nominal Grup Tekniği.....................................................................................................231Sayısal/İstatistiğe Dayalı Tahmin Teknikler ..................................................................231İnsan Kaynakları Yönetimi İle İlgili Temel Kavramlar ................................................232İş Analizi ve Tasarımı .......................................................................................................232Personel Sağlama ve Seçme .............................................................................................232

İçindekiler xv

Örgütsel Sosyalleşme .......................................................................................................232Hizmet İçi Eğitim .............................................................................................................233Personel Sağlığı ve İş Güvenliği ......................................................................................233Türkiye’deki Eğitim Örgütlerinde İnsan Kaynakları Yönetimine İlişkin Bir Değerlendirme ..................................................................................................................234Özet ....................................................................................................................................236Kaynaklar ...........................................................................................................................237

10. BÖLÜMEĞİTİM YÖNETİMİNDE ETİK

Giriş ....................................................................................................................................241Etik Kavramı .....................................................................................................................242Etik ile İlişkili Kavramlar .................................................................................................243İlke ......................................................................................................................................243Kural ...................................................................................................................................243Norm ..................................................................................................................................244Etik kod ..............................................................................................................................244Etik Teorisine Farklı Yaklaşımlar....................................................................................244Betimleyici Etik.................................................................................................................244Normatif Etik ....................................................................................................................244Metaetik .............................................................................................................................245Etik Teoriler .......................................................................................................................245Faydacılık ...........................................................................................................................245Deontolojik Teori .............................................................................................................246Etik Değerler .....................................................................................................................247Meslek Etiği .......................................................................................................................247Eğitim Yönetimi ve Etik ...................................................................................................248Eğitim Liderliği ve Etik ....................................................................................................250Öğretmenlik ve Etik .........................................................................................................251Eğitim ve Öğretimde Etik İkilemler ...............................................................................253Etik Düşünme ve Karar Verme .......................................................................................254Etik Eğitimi .......................................................................................................................257Özet ....................................................................................................................................259Kaynaklar ...........................................................................................................................260

xvi Eğitim Yönetimi

11. BÖLÜMEĞİTİM PLANLAMASI VE EKONOMİSİ

Giriş ....................................................................................................................................263Planlama Kavramı ............................................................................................................264Yönetimde Planlama ........................................................................................................265Değişim Aracı Olarak Planlama .....................................................................................265Türkiye’de Planlama ........................................................................................................267Planlamanın Ögeleri ve Türleri .....................................................................................271Planlama İlkeleri ...............................................................................................................273Planlama Süreci ................................................................................................................274Plan ve Uygulama İlişkisi ...............................................................................................276Planlama ve Ekonomi ......................................................................................................277Eğitim Planlaması ve Ekonomisi ....................................................................................278Eğitimde Adalet ve Fırsat Eşitliği ...................................................................................280Eğitimde Kaynakların Yeterliliği ....................................................................................282Eğitimde Katılım ve Tamamlama ...................................................................................285Eğitim Kalitesi, Etkililik, Verimlilik ...............................................................................287Nitelik, Beceri, Piyasa ve İstihdam .................................................................................288Özet ....................................................................................................................................290Kaynaklar ...........................................................................................................................292

12. BÖLÜMMOTİVASYON

Giriş ....................................................................................................................................295İçsel ve Dışsal Motivasyon ...............................................................................................296Motivasyon Kuramları .....................................................................................................297İçerik Kuramları ...............................................................................................................297İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı ..........................................................................................298Alderfer’in ERG Kuramı ..................................................................................................300Öğrenilmiş İhtiyaçlar Kuramı .........................................................................................302Motivasyon-Hijyen Kuramı ............................................................................................303Süreç Kuramları ................................................................................................................305Beklenti Kuramı ................................................................................................................305Eşitlik Kuramı ...................................................................................................................308Hedef Belirleme Kuramı ..................................................................................................310Özet ....................................................................................................................................311Kaynaklar ...........................................................................................................................313

İçindekiler xvii

13. BÖLÜMÖRGÜT KÜLTÜRÜ VE İKLİMİ

Giriş ....................................................................................................................................315Örgüt Kültürü Kavramı ve Tanımı ................................................................................316Örgüt Kültürünün İşlevleri ve Temel Özellikleri .........................................................319Örgüt Kültürünün Oluşumunu Etkileyen Etmenler ....................................................321Örgüt Kültürünün Öğeleri ..............................................................................................322Artifaktlar ..........................................................................................................................323Değerler ve Normlar ........................................................................................................324Temel Varsayımlar ............................................................................................................324Örgüt Kültürü Modelleri .................................................................................................325Harrison ve Handy’nin Örgüt Kültürü Sınıflaması ......................................................326Deal ve Kennedy’nin Örgüt Kültürü Sınıflaması ........................................................327Bill Schneider’in Örgüt Kültürü Sınıflaması ................................................................327Cameron ve Quin’in Kültür Sınıflaması .......................................................................328Hofstede’nin Kültür Sınıflaması .....................................................................................329Okul Kültürünün Geliştirilmesi .....................................................................................333Örgüt İklimi Kavramı ve Tanımı ....................................................................................334Örgüt İkliminin Oluşumu ...............................................................................................337Örgüt İklimi Türleri .........................................................................................................338Okul İklimi ........................................................................................................................340Okul İklimi Sınıflandırmaları .........................................................................................341Örgüt Kültürü ve İklimi İlişkisi ......................................................................................344Özet ....................................................................................................................................346Kaynaklar ...........................................................................................................................347

14. BÖLÜMEĞİTİM YÖNETİMİNDE HESAP VEREBİLİRLİK

Giriş ....................................................................................................................................355Hesap Verebilirlik Kavramı ve Türk Tarihindeki Uygulamalar..................................355Hesap Verebilirlik Kavramı .............................................................................................356Neden Hesap Verebilirlik? ...............................................................................................358Hesap Verebilirlik Türleri ...............................................................................................358Bürokratik Hesap Verebilirlik .........................................................................................359Yasal Hesap Verebilirlik ...................................................................................................359Mesleki Hesap Verebilirlik .............................................................................................359

xviii Eğitim Yönetimi

Politik/Siyasi Hesap Verebilirlik ....................................................................................360Eğitimde ve Okullarda Hesap Verebilirlik ....................................................................361Sorumlu Hesap Verebilirlik Sistemleri ..........................................................................362Hesap Verebilirlikle İlgili Tartışma ve İkilemler ..........................................................364Özet ....................................................................................................................................365Kaynaklar ...........................................................................................................................367

15. BÖLÜMEĞİTİM ÖRGÜTLERİNDE GÜÇ KAYNAKLARI VE POLİTİK

DİNAMİKLER

Giriş ....................................................................................................................................369Güç Kavramı .....................................................................................................................370Güç ile İlgili Kavramlar ...................................................................................................372Etkileme .............................................................................................................................372Otorite ................................................................................................................................374Yetki ....................................................................................................................................374Örgütlerde Güç Kaynakları .............................................................................................375Örgütsel Güç Kaynakları .................................................................................................378Ödül Gücü .........................................................................................................................378Zorlayıcı Güç .....................................................................................................................379Yasal Güç ...........................................................................................................................380Bireysel Güç Kaynakları ..................................................................................................380Uzmanlık Gücü .................................................................................................................380Özdeşim Gücü-Karizmatik Güç .....................................................................................381Gücün Politik Uygulamaları: Örgütsel Politika ............................................................382Örgütsel Politikada Etkili Olan Faktörler ......................................................................386Bireysel Faktörler ..............................................................................................................386Örgütsel Faktörler ............................................................................................................388Çevresel Faktörler .............................................................................................................389Politik Taktikler ................................................................................................................390Eğitim Örgütlerinde Güç Kaynakları ve Politik Dinamikler ......................................394Özet ....................................................................................................................................396Kaynaklar ...........................................................................................................................398

İçindekiler xix

16. BÖLÜMEĞİTİM YÖNETİMİNDE DEĞİŞİM

Giriş ....................................................................................................................................405Değişim ve Değişimle İle İlgili Kavramlar ....................................................................405Örgütsel Değişim ve Değişim Türleri ............................................................................406Değişim Türleri .................................................................................................................407Örgütsel Değişmeye Neden Olan İç ve Dış Dinamikler..............................................408Liderlik ...............................................................................................................................409Değişime Direnç ...............................................................................................................409Örgütlerde Direnişi Önleme Yaklaşımları ...................................................................410Değişim Yönetimi .............................................................................................................412Özet ....................................................................................................................................413Kaynaklar ...........................................................................................................................414

17. BÖLÜMEĞİTİM YÖNETİMİNDE ETKİLİLİK VE ÖRGÜT GELİŞTİRME

Giriş ....................................................................................................................................417Etkililik, Etkinlik, Verimlilik Kavramları ve Karşılaştırılması ....................................418Yönetsel Etkililik ..............................................................................................................421Etkili Okullar ....................................................................................................................424Tanımı ve Kavramsal Çerçevesi ......................................................................................424Etkili Okul Araştırmaları .................................................................................................428Etkili Okul Değişkenleri .................................................................................................430Etkili Okul Bileşenleri ......................................................................................................433Örgüt Geliştirme...............................................................................................................434Tanımı ve Kavramsal Çerçevesi ......................................................................................434Örgüt Geliştirme Sürecinin Öğeleri ...............................................................................438Okul Geliştirme ................................................................................................................439Okul Geliştirmede Etkili Olan Etmenler .......................................................................440Türkiye’de Okul Geliştirme Çalışmaları ........................................................................441Özet ....................................................................................................................................443Kaynaklar ...........................................................................................................................446

xx Eğitim Yönetimi

18. BÖLÜMÇATIŞMA VE KRİZ YÖNETİMİ

Giriş ....................................................................................................................................451Çatışma Kavramı ..............................................................................................................452Çatışma Türleri .................................................................................................................458Niteliğine Göre Çatışma Türleri .....................................................................................458Ortaya Çıkış Şekline Göre Çatışma Türleri ..................................................................459Çalışanın Örgüt İçerisindeki Yerine Göre Çatışma Türleri ........................................460Çatışma Nedenleri ............................................................................................................461Bireysel Nedenler..............................................................................................................462Örgütsel Nedenler ............................................................................................................463Çatışma Yönetim Stratejileri ...........................................................................................465Çatışma Çözümünün Yapıcı İlkeleri ..............................................................................469Çatışma Çözme Yöntemleri ...........................................................................................471Çatışma Sürecinde Müzakere ........................................................................................474Müzakere Süreci ...............................................................................................................475Müzakereleri Etkileyen Temel Etkenler .........................................................................477Arabuluculuk ....................................................................................................................479Arabulucuda Olması Gereken Kişisel Özellikler .........................................................480Arabuluculuk Süreci .......................................................................................................482Kriz Kavramı .....................................................................................................................485Krizin Temel Özellikleri ..................................................................................................488Krizin Nedenleri ..............................................................................................................489Örgüt İçi Nedenler ...........................................................................................................489Örgüt Dışı Nedenler .........................................................................................................492Kriz Süreci .........................................................................................................................496Kriz Öncesi Dönem..........................................................................................................496Kriz Dönemi......................................................................................................................497Kriz Sonrası .......................................................................................................................497Kriz Yönetimi ....................................................................................................................498Kriz Yönetim Süreci .........................................................................................................499Kriz Sinyallerinin Alınması .............................................................................................500Krize Hazırlık ve Korunma Çabası ................................................................................501Krizin Denetim Altına Alınması ....................................................................................501Krizin Çözülmesi ..............................................................................................................502Krizin Değerlendirilmesi .................................................................................................502

İçindekiler xxi

Kriz Yönetimi Yaklaşımları ............................................................................................503Krizden Kaçma Yaklaşımı ...............................................................................................503Krizi Çözme Yaklaşımı ....................................................................................................504Özet ....................................................................................................................................505Kaynaklar ...........................................................................................................................506

19. BÖLÜMFARKLILIKLARIN YÖNETİMİ

Giriş ....................................................................................................................................513Farklılık Kavramı ..............................................................................................................514Farklılık Türleri .................................................................................................................514Kişilik ................................................................................................................................515İçsel .....................................................................................................................................515Dışsal ..................................................................................................................................516Örgütsel .............................................................................................................................517Farklılıkların Yönetimi Kapsamı ve Önemi ..................................................................517Örgütlerde Farklılıkların Yönetimi ................................................................................518Farklılıkları Yönetme Teknikleri.....................................................................................519Örgütlerde Farklılıkların Olası Faydaları ve Sakıncaları .............................................522Olası Faydalar....................................................................................................................522Olası Sakıncalar ................................................................................................................523Eğitim Yönetiminde Farklılıkların Yönetiminin Önemi .............................................524Özet ....................................................................................................................................524Kaynaklar ...........................................................................................................................526

20. BÖLÜMBİLGİ YÖNETİMİ

Giriş ....................................................................................................................................529Bilgi ....................................................................................................................................530Bilgi Türleri .......................................................................................................................531Açık Bilgi ...........................................................................................................................532Örtük Bilgi .........................................................................................................................533Bilgi Aktarım Modelleri ..................................................................................................533Örtük Bilgiden - Örtük Bilgiye .......................................................................................533Örtük Bilgiden - Açık Bilgiye .........................................................................................534Açık Bilgiden - Açık Bilgiye ............................................................................................534

xxii Eğitim Yönetimi

Açık Bilgiden Örtük Bilgiye ............................................................................................534Bilgi Yönetimi ...................................................................................................................535Bilgi Yönetiminin Amacı ve Faydaları ...........................................................................540Bilgi Yönetimi Süreçleri ...................................................................................................541Bilginin Elde Edilmesi Süreci .........................................................................................542Bilginin Paylaşılması Süreci ............................................................................................542Bilginin Kullanılması Süreci ...........................................................................................543Bilginin Depolanması Süreci ..........................................................................................543Bilgi Yönetimini Etkileyen Faktörler .............................................................................544Bilgi Yönetiminin Eğitimde Uygulanması ....................................................................545Özet ...................................................................................................................................548Kaynaklar ...........................................................................................................................550

21. BÖLÜMEĞİTİM YÖNETİMİ VE KÜRESELLEŞME

Giriş ....................................................................................................................................553Küreselleşme Kavramı ....................................................................................................554Küreselleşme .....................................................................................................................554Küreselleşmenin Özellikleri ve Bu Süreci Güçlendiren Etmenler ...........................556Küreselleşmenin Olumlu-Olumsuz Yönleri ..................................................................558Küreselleşmenin Gelişimi ve Türkiye’deki Görünümü ................................................559Küreselleşmenin Kamu ve Eğitim Yönetimine Yansımaları ......................................561Küreselleşmenin Kamu Yönetimine Etkileri .................................................................561Kamu Yönetimindeki Küresel Gelişmelerin Eğitim Yönetimine Etkileri .................563Küreselleşmenin Boyutları: Eğitime ve Eğitim Yönetimine Yansımaları ..................566Küreselleşmenin Ekonomik Boyutu: Eğitim ve Eğitim Yönetimine Yansımaları ....567Küreselleşmenin Siyasi - Hukuki Boyutu: Eğitime ve Eğitim Yönetimine Yansımaları ........................................................................................................................569Küreselleşmenin Kültürel Boyutu: Eğitime ve Eğitim Yönetimine Yansımaları ......570Küreselleşmenin Teknolojik Boyutu: Eğitime ve Eğitim Yönetimine Yansımaları ..574Küreselleşme ve Eğitim Yönetiminde Yeni Değerler ...................................................577Küreselleşme Sürecinde Okul Liderliği ........................................................................581Özet ....................................................................................................................................583Kaynaklar ...........................................................................................................................585

İçindekiler xxiii

22. BÖLÜM

VERİMLİLİK VE EĞİTİMDE VERİMLİLİKGiriş ....................................................................................................................................589Verimliliğin Tanımı .........................................................................................................589Verimlilik ile İlişkili Kavramlar ......................................................................................591Etkililik (Effectiveness) ...................................................................................................591Etkinlik (Efficiency) .........................................................................................................592Verimlilik (Productivity) ................................................................................................593Verimlilik Düzeyinin Ölçümü .......................................................................................594Toplam Verimlilik Ölçümü .............................................................................................596Kısmi Verimlilik Ölçümü ................................................................................................596Çok Faktörlü Verimlilik Ölçümü ...................................................................................597Verimliliğin Önemi .........................................................................................................597Eğitimde Verimlilik ..........................................................................................................598Eğitimde Verimliliğin Önemi .........................................................................................600Hizmet İçi Eğitim ve Verimlilik ......................................................................................602Eğitimde Verimlilik ile İlgili Yapılan Araştırmalar ......................................................603Eğitim-Getiri (Çıktı) İlişkisi Açıklayan Teoriler ..........................................................609Beşeri Sermaye Teorisi .....................................................................................................610Eleme Hipotezi .................................................................................................................614İkili Emek Piyasası Teorisi...............................................................................................615Kuyruk Hipotezi ...............................................................................................................616Maliyet Fonksiyonu ..........................................................................................................616Planlama ve Verimlilik .....................................................................................................619Özet ....................................................................................................................................620Kaynaklar ...........................................................................................................................623

23. BÖLÜMEĞİTİM YÖNETİMİNDE ÖĞRETMEN GÜÇLENDİRME

Giriş ....................................................................................................................................627Güçlendirme Kavramının Kapsamı ve Gelişimi ..........................................................628Güçlendirme Türleri ........................................................................................................629Davranışsal (Yapısal) Güçlendirme ................................................................................630Psikolojik (Bilişsel) Güçlendirme ...................................................................................631Öğretmen Güçlendirme Kavramı ve Kapsamı .............................................................631

xxiv Eğitim Yönetimi

Öğretmen Güçlendirmenin Sebepleri ve Gerekliliği ...................................................633Öğretmen Güçlendirmenin Faydaları ...........................................................................633Okul Yöneticilerinin Öğretmen Güçlendirmedeki Rolü .............................................634Öğretmen Güçlendirmenin Boyutları ...........................................................................635Öğretmen Güçlendirmede Yetki Devri Boyutu ............................................................635Öğretmen Güçlendirmede Yönetsel Destek Boyutu ....................................................636Öğretmen Güçlendirmede Karara Katılma Boyutu .....................................................636Öğretmen Güçlendirmede Takım Çalışması Boyutu ..................................................637Öğretmen Güçlendirmede İletişim Boyutu ..................................................................638Öğretmen Güçlendirmenin Önündeki Engeller ..........................................................639Okul Yöneticileri Tarafından Uygulanan Güçlendirme Stratejileri ...........................640Mevzuatta Öğretmen Güçlendirme ...............................................................................642İlköğretim ve Eğitim Kanunu .........................................................................................642Devlet Memurları Kanunu ..............................................................................................644Milli Eğitim Temel Kanunu.............................................................................................651Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu ........................................653Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname .........................................................................................................................654Milli Eğitim Bakanlığı Personeline Başarı, Üstün Başarı Belgesi ve Ödül Verilmesine Dair Yönerge................................................................................................655Millî Eğitim Bakanlığı Öğretmen ve Yöneticilerinin Ders ve Ek Ders Saatlerine İlişkin Esaslar ....................................................................................................................656Millî Eğitim Bakanlığı Yönetici ve Öğretmenlerinin Ders ve Ek Ders Saatlerine İlişkin Karar.......................................................................................................................657Millî Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği........................................................................................................................658Millî Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği ....................................659Millî Eğitim Bakanlığı Eğitim Kurumları Sosyal Etkinlikler Yönetmeliği ................662Özet ....................................................................................................................................663Kaynaklar ...........................................................................................................................664

24. BÖLÜMEĞİTİM YÖNETİMİ VE DEMOKRASİ

Giriş ....................................................................................................................................669Demokrasi ve Eğitim .......................................................................................................669Eğitim Yönetimi İçinde Demokrasi ..............................................................................672Demokratik Liderlik ........................................................................................................675

İçindekiler xxv

Uygulama Noktasında Demokrasi .................................................................................677Özet ....................................................................................................................................680Kaynaklar ...........................................................................................................................681

25. BÖLÜMEĞİTİMDE YERELLEŞME

Giriş ....................................................................................................................................683Yerelleşme Tanımları ve Türleri ......................................................................................684Eğitimde Yerelleşme .........................................................................................................685Eğitimde Yerelleşmenin Gerekçeleri ve Neo-liberal Politikalarla İlişkisi..................686Eğitimde Yerelleşmenin Avantajları ...............................................................................687Eğitimde Yerelleşmenin Dezavantajları .........................................................................688Yerelleşmenin Güçlükleri/Önündeki Engeller..............................................................689Dünyadaki Yerelleşme Girişimleri ve Uygulanabilirliği ..............................................690Türkiye’de Yerelleşme Girişimleri ve Uygulanabilirliği ...............................................691Özet ....................................................................................................................................692Kaynaklar ...........................................................................................................................693

26. BÖLÜMEĞİTİMDE DENETİM

Giriş ................................................................................................................................... 697Denetim Kavramı .............................................................................................................697Denetim Modelleri ..........................................................................................................700Bilimsel Denetim ..............................................................................................................700Klinik Denetim .................................................................................................................700Gelişimsel Denetim ..........................................................................................................702Yönlendirici Kontrol Yaklaşımı .....................................................................................703Yönlendirici Bilgilendirme Yaklaşımı ............................................................................703İş Birlikçi Yaklaşım ...........................................................................................................704Yönlendirici Olmayan Yaklaşım .....................................................................................7041.Aşama: Tanı ...................................................................................................................7042.Aşama: Taktik ................................................................................................................7053.Aşama: Strateji ...............................................................................................................706Farklılaştırılmış Denetim ................................................................................................706Klinik Denetim (yoğun mesleki gelişim) ......................................................................707İş Birlikçi Mesleki Gelişim...............................................................................................707

xxvi Eğitim Yönetimi

Öz Yönetimli Gelişim .......................................................................................................707Yönetsel İzleme .................................................................................................................708Denetim ve Değerlendirme ............................................................................................709Eğitim Denetimi İlkeleri .................................................................................................714Amaçlılık ...........................................................................................................................714Planlılık ..............................................................................................................................715Süreklilik ............................................................................................................................716Nesnellik ............................................................................................................................717Bütünlük ............................................................................................................................718Durumsallık ......................................................................................................................718Açıklık ................................................................................................................................719Demokratiklik ...................................................................................................................720Eğitim Denetimi Uygulamalarının Geleceği ...............................................................721Özet ...................................................................................................................................723Kaynaklar ...........................................................................................................................724

Yazarlar Hakkında ............................................................................................................727Dizin ...................................................................................................................................741

1Dr. Fatih ŞAHİN Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi

GirişYönetim, yaşantılarımıza yön veren bir faaliyet olarak insanlık tarihi kadar eski

bir olgu olmasına rağmen akademik bir disiplin olarak incelenmesi yönüyle oldukça yeni bir kavramdır. Aile, çevre veya iş yaşantımızda gerçekleştirdiğimiz birçok faaliyet-te yönetim olgusu vardır. Özellikle daha sistemli, daha örgütlü yapılarda yönetim vaz-geçilmez bir faaliyettir. Fayol (2012) örgütlerde gerçekleşen faaliyetleri teknik, ticari, mali, güvenlik, muhasebe ve yönetim olarak sıralamakta, yönetimin önemi üzerinde ayrıca durmakta, yönetime ilişkin birtakım ilkeler öne sürmektedir.

Yönetsel faaliyetlerin en yoğun yaşandığı yerlerden biri eğitim örgütleridir. Öğ-retmenlerin etkili sınıf yönetimini gerçekleştirmeleri, eğitim yöneticilerinin okulu et-kili bir şekilde yönetmeleri, üst düzey yöneticilerin eğitim örgütlerine ilişkin sağlıklı kararlar almaları veya siyasetçilerin uygulamaya yön veren ve eğitim sorunlarına çö-züm üreten politikalar üretmeleri yönetim bilgisi ve becerisi gerektiren faaliyetlerdir.

Bu bölümde, özellikle eğitim yönetimi alanına ilgi duyan okuyuculara yönetime ilişkin temel bilgiler sunmak ve yönetimin bilimleşme sürecine ilişkin olarak okuyucu-ları bilgilendirmek amaçlanmaktadır. Bu bölümde öncelikle yönetime genel bir çerçe-veden bakılmakta yönetim, yönetici, yönetim bilimi kavramlarına ilişkin açıklamalar yapılmaktadır. Sonraki aşamada yönetim olgusu özel bir bağlamda, eğitim yönetimi alanında incelenmekte, benzer kavramlara eğitim örgütleri bağlamında açıklamalar getirilmektedir. Eğitim yönetimi alanında bilgi üretim süreci ele alınmakta, alanda ku-ram oluşturma çabalarına değinilmekte, akademik bir disiplin olarak alana yöneltilen bazı eleştiriler ortaya koyulmaktadır.

1 Bu bölüm, yazarın doktora tezinin bir kısmından yararlanılarak hazırlanmıştır.

1. BÖLÜMYÖNETİME İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR

VE EĞİTİM YÖNETİMİ1

2 Eğitim Yönetimi

Yönetim Eğitim yönetimi, “yönetim” kavramı üzerine inşa edilen bir alan olduğu için öncelikle

bu kavrama açıklık getirmenin önemli olduğu düşünülmektedir. Güncel Türkçe Sözlük’te yönetimin anlamına bakıldığında “yönetme işi, çekip çevirme, idare” anlamlarına geldiği ileri sürülmektedir. Yönetim alanında yazılan kitaplar incelendiğinde yönetimi farklı yön-leriyle ele alan birçok tanımlama yapıldığı görülmektedir. Koçel (2011) yönetimin başka-ları vasıtasıyla iş görme olarak tanımlandığını, bu yönüyle yönetimin sosyal bir faaliyet olduğunu ifade etmiştir. Ancak iki kişinin çabasıyla yerinden kaldırılan bir taşta yönetim vardır. Öncelikli olarak bu eylemde bir amaç vardır (taşı hareket ettirme). İkinci olarak birden fazla kişinin gücünü birleştirmesiyle iş birliği içerisinde gerçekleşen bir eylem vardır (Simon, Smithburg ve Thompson, 1967). Eren’e (2016) göre yönetim başta insan olmak üzere maddi kaynakları ve zamanı birbiriyle uyumlu, verimli ve etkin kullanabile-cek kararlar alma ve bu kararları uygulatma süreçlerinin toplamıdır. Eren (2016) yönetim kavramını süreç yönüyle şöyle açıklamaktadır: Yönetim; planlama, örgütleme, liderlik ve kontrol fonksiyonları yardımıyla eldeki kaynakları etkin ve verimli bir biçimde kullanarak belirlenmiş amaçlara ulaşma sürecidir.

Yönetimi üç farklı bağlamda tanımlamak mümkündür: Bir faaliyet olarak yöne-tim, bir bilim olarak yönetim ve bir sanat (zanaat) olarak yönetim. Yönetim, gerçek hayatta yöneticiler tarafından icra edilen, pratikte karşılığı olan bir faaliyettir. Bu ta-nımlamayla yönetim, insanlık tarihi kadar eskidir. Yönetim aynı zamanda yönetime ilişkin kavram ve ilkelerin sistematik bir bütünlük içerisinde ele alındığı akademik bir faaliyettir. Bir başka ifadeyle yönetim bir bilimdir. Bu akademik faaliyet sonucunda iyi yöneticilerin yetiştirilmesi amaçlanmaktadır. Yönetim aynı zamanda belirli bilgi, be-ceri ve yeteneklere sahip olan yöneticiler tarafından ortaya koyulan sanatın/zanaatın adıdır. Aynı işi yapan iki farklı yöneticinin farklı sonuçlar ortaya koymaları, yönetimin sanatsal yönünü ortaya koymaktadır (Öztaş, 2017).

Günlük yaşamımızda birçok etkinliğimizi düzenlerken yönetim ediminde bulunu-ruz. Kendi yaşantımızı düzenlerken, temel ihtiyaçlarımızı gidermeye çalışırken, sosyal iliş-kilerimizi düzenlerken, iş yaşantımıza yönelik adımlar atarken yönetimin tanımına giren edimlerde bulunuruz. Bu yönetsel etkinliklerin bir kısmı bireyin tek başına yürütebileceği türden faaliyetleri içerirken bazıları basit insan toplulukları aracılığıyla yerine getirilebil-mekte, bir kısmı ise ancak daha örgütlü yapılar aracılığıyla yerine getirilebilmektedir.

Koçel (2011) yönetim sürecini işleten gruplar açısından üç tür yönetimden söz etmektedir: Ailesel yönetim (patrimonial), siyasal yönetim ve profesyonel yönetim. Yönetimin sahiplik esasına dayandığı, karar alma süreçlerinde aile üyelerinin etkili olduğu ve hiyerarşik yapının üst sıralarında aile üyelerinin bulunduğu yönetimler-de ailesel yönetim söz konusudur. Yönetimin belirli siyasal eğilimlere sahip kişi veya gruplarca sağlandığı ve siyasal ilişkilerin yönetim sürecinde etkili olduğu durumlarda siyasal yönetimden söz edilebilir. Uzmanlık ve yeteneği ölçüt alan yönetimlerde ise profesyonel yönetim söz konusudur.

Yönetime İlişkin Temel Kavramlar ve Eğitim Yönetimi 3

Can, Azizoğlu ve Aydın (2011) bilimsel çalışmalar öncesi dönemde de yönetsel becerilere sahip olmayı gerektiren büyük işlerin yapıldığını belirtmektedirler. Örne-ğin, Aşağı Nil dolaylarındaki taş ocaklarından çıkarılan ve kilometrelerce ağaç sallar-la taşındıktan sonra mevcut yerlerine getirilen ve inşa edilen Mısır Piramitleri, işçi durumundaki esirlerin eş güdümlü çalışmasını gerektiren, yönetsel beceriye ihtiyacın duyulduğu yapıtlardır. Benzer şekilde bunu dünyanın yedi harikası için de söyleye-biliriz. Ayrıca bu dönemde çağdaş yönetim anlayışına örnek gösterilebilecek uygula-maların yanı sıra bu anlayışı yansıtan inançlar veya fikirler de üretilmiştir. Yönetime ilişkin inançları veya geliştirilen fikirleri kutsal kitaplarda, devlet yöneticilerine ya-zılan öğütlerde, felsefi metinlerde görmek mümkündür. Aristo ve Platon gibi Antik Yunan düşünürlerin eserlerinde, Nizamülmülk’ün Siyasetnamesinde, Machiavelli’nin Prens isimli eserinde, Defterdar Sarı Mehmet Paşa’nın Yöneticilere Öğütler’inde, Koçi Bey’in Risalesi gibi eserlerde yönetime ilişkin bilgiler yer almaktadır (Öztaş, 2017). Örneğin, on beşinci yüzyılın sonlarında İtalyan düşünür Niccolo Machiavelli yöne-tim, grup davranışı, liderlik gibi konularda hükümdara öğütlerde bulunmuştur. 1776 yılında Adam Smith “Milletlerin Refahı” adlı eserinde iş bölümünün önemi üzerinde durmuştur (Can, Azizoğlu ve Aydın, 2011).

Yönetim literatüründe yönetim kavramını çağrıştıran veya bu kavramla yakın ilişkili farklı kavramlar kullanılabilmektedir. Örneğin, günümüzde “yönetim” olarak kullandığımız kavramın eski Türkçede karşılığı «idare» kavramıdır. Batı literatüründe “kamu yönetimi” anlamında “administration”, “işletme yönetimi» anlamında «mana-gement” kavramı kullanılmaktadır. “Devlet yönetimi” veya “hükümet yönetimi” anla-mında ise “government” kavramı kullanılmaktadır. Son zamanlarda yönetim alanında yaşanan değişimlerle birlikte yeni kamu yönetimi anlayışıyla “yönetişim” (governan-ce) kavramı da kullanılmaya başlanmıştır (Parlak, 2016).

Kamu Yönetimi veya Kamu İşletmeciliğiKamu yönetiminin bilimleşme sürecinin ilk aşamalarında kamu yönetimi (pub-

lic administration) kavramının daha sık kullanıldığı, ilerleyen dönemlerde yönetim anlayışındaki birtakım değişimlerle birlikte kamu işletmeciliği (public management) kavramının da sıklıkla kullanılmaya başlandığı ileri sürülebilir. Bu kavramların kulla-nılmasında bakış açılarının, yönetim anlayışındaki değişimlerin etkili olduğu söylene-bilir. Ancak nihayetinde iki farklı kavramda da kamuya ait olan örgütlerin yönetimi söz konusudur. Kamu yönetimi, kamu hizmetlerini veya faaliyetlerini yürüten kuru-luşlar tarafından yerine getirilen bir yönetimdir (Simon, Smithburg ve Thompson, 1967).

Hughes (2013) kamu yönetiminde uygulanan geleneksel modelin, hem teorik hem de pratik