EFEKTET E PIKËLLIMIT DHE ZEMËRIMIT NË PËRCEPTIMIN SOCAL 2

8/8/2019 EFEKTET E PIKLLIMIT DHE ZEMRIMIT N PRCEPTIMIN SOCAL 2

1/25

1

PRTEJ PESIMIZMIT T THJESHT: EFEKTET E PIKLLIMIT DHE ZEMRIMITN PRCEPTIMIN SOCALDacher Keltner, Phoebe C. Ellsworth, and Kari EdwardN lidhje me vlersimet kognitive t modeleve t emocionit, sht supozuar

q pikllimi dhe zemrimi mund t shfaqin ndikime t ndryshme n gjykimete shkakut. Dy eksperimentet kan siguruar prkrahjen parsore pr kthipotez. Pikllimi Ss ka prceptuar m shum ngjarjet e shkaktuara ngasituata (eksperimenti1) dhe forcat e situats me m shum prgjegjsi prngjarje dykuptimshe(eksperimenti2) se sa zemrimi Ss, ku n krahasim mepikllimin ka prceptuar ngjarjet t shkaktuara m shum nga njeiru dhenjerzit e tjer si m t prgjegjshm. Eksperimentet 3,4 dhe 5 kantreguar q prjetimi I ktyre emocioneve, m tepr se sa zgjedhsit e tyrekognitiv, I ndrmjetsojn kto ndikime. Tregimi joemocional I informacionitt agjensionit njerzor dhe t situats nuk kan ndikur n gjykimet eshkakut (eksperimenti3), prderisa induksioni I pikllimit dhe I zemrimitpandonj informacion t sakt e ka influencuar (eksperimenti 4 dhe 5).Diskutimi fokusohet n ndikimin e emocionit n gjykimin social.

-Idea q emocionet kan ndikim n mendimet, gjykimet dhe vendimet enjerzve sht aq e vjetr sa vet literatura, ndoshta edhe m e vjetr. Mafr mendsh, mendimet e dikujt pr personin apo ngjarjen q ka shkaktuaremocionin kan ndikim; kur dikush na ka inatosur, gjykimi yn prkarakterin e atij personi ka mundsi t theksoj veset dhe gabimet. Disi mpak e natyrshme, derisa emocionet zgjasin, interpretimet tona pr ngjarjet ereja-edhe ato q nuk jan t lidhura pr burimin e emocionit mund tndryshojn. Pr shembull, nj person mund t zemrohet n mngjes nganj znk n shtpi q mund t shkaktoj prvojat n vijim m irituse: njpunonjs banke apo nj pemshits duken m t ngadalshm se zakonisht,shefi m ngacmues, dhe vozitsit e tjer n autostrad m koktrash. Disanga mbetjet e emecioneve te ma hershme ndikojn n prceptimin epersonit lidhur me ngjarjet qe vijojn.-Ka fakte t mjaftueshme q disponueshmria globale si ajo positive edhe

ajo negative kan efekte t mbetjes n kognicion. N fakt disponueshmritpositive dhe negative kan treguar ndikim n nj spektr t gjr tgjykimeve, duke prfshir vlersimet e efikasitetit personal, dheperformancs sociale, si dhe gjykimet e satisfaksionit n baz t numrit tkonsumatorve , figurave politike, dhe rrethanave t jets sprditshme.Disponueshmrit positive vijn si rezultat I pikpamjeve


2/25

2

optimiste dhe positive ndrsa disponueshmerit negative nga pikpamjetpesimiste dhe negative.-Por a ndikojn n gjykime emocionet e ndryshme negative n mnyrspecifike apo duke krijuar pesimizm t prgjithshm? Hulumtimi n lidhje

me kt sygjeron q ndikimi I emocioneve negative n gjykim mund t jet indryshm. P.sh. Studimet e depresioneve t pashpresa kan gjetur qpasojat e ngjarjeve negative kan shkaktuar depresion q manifestohet ninterpretimin selektiv t ngjarjeve q pasojn. Shkencetart duke studiuarrrolin e atributeve n prodhimin e emocioneve kan spekuluar poashtu prsekuencn atribut-emocion-atribut,ku emocionet q kan ardhur si pasoj eatributeve t sigurta ndikojn n attributet q pasojn. N mnyr mrelevante ky hulumtim ka treguar q n krahasim me disponueshmritpositive, ato negative udhheqin proceset kognitive duke e ngushtuarvmendjen e njerzve dhe duke nxitur nj hulumtim m thelbsor prshkaqet. Duke br rishikime n literaturn pr disponimin dhe procesiminkognitiv Scharz ka propozuar q efekteve cognitive t emocioneve tveqanta mund t parashihen n baz t analizs t strukturs domehnseq thekson at emocion.-Hulumtimi brenda disponimit dhe tradits s gjykimit rrall ka ekzaminuarefektet specifike t emocioneve t ndryshme q mund t jen lidhur megjykimin. P.sh. N nj nga tentativat e vetme pr t ekploruar efektetspecifike t disponimit lidhur me gjykimin,Johnson dhe Tversky(1983) kanzbuluar q disponimi negativ q rrjedh nga leximi n gazet pr vdekjen enj djali t ri ka br q njerzit ti prciellin poashtu ngjarjet e tjeranegative, prderisa disponimi pozitiv ka efekt t kundrt. Ky efekt veprueska ndikuar n nivel t prgjithshm, n at nivel q disponimi negativ kanxjerrur n pah nj numr t madh t ngjarjeve negative. Nuk ka pasurfakte megjithat te disa efekte specifike: ngjarjet e rndsishme tngjajshme me temn q ka lidhje me emocionin (p.sh. nj artikullgazetaresk lidhur me leukimin dhe nj ngjarje t veqant q prfshin kancerin) jan par si tema jo t ngjajshme ( p.sh. vdekja nga zjarri ).-Hulumtimi lidhur me gjykimin e ndikimeve t disponimit ka qen I limituar

pr t ekzaminuar prparsin e emocioneve te pergjithshme dhe pasojat epergjithshme kognitive. N ann e prparis, emocionet e hulumtuarajan pika tipike t dimenzionit t thjesht pozitiv-negativ: eksperimentuesikrahason disponimin e mir dhe t qet me at t keq dhe jo t kndshm,her pas here duke shtuar jotrajtimin e grupit kontrollues pr t parashtruarnj pik n dimenzionin e njjt. N ann kognitive, shumica e influencave


3/25

3

q disponimi ka treguar pr t nxjerr nj gjykim mund t karakterizohen sinj optimizm apo pesimizm i thjesht.-N prgjithsi kualiteti I ndjenjave positive apo negative sht fundamentalpr shumicn e eksperiencave emocionale, disa nga teoricientt besojn q

kjo sht vetm nj dimension q bn ndarjen mes emocioneve. Shumica eteoricentve prkrahin eksperiencn emocionale si mjaft komplekse, pamarr parasysh qasjen kategorike apo qasjen m prbrse. Ata q embshtesin qasjen prbrse n prgjithsi e trajtojn secilin emocion sirezultat I vlersimeve t veqanta interpretuese t situats s tanishme dhekan specifikuar me nj sukses t mjaftueshm modelet e karakteristikavevlersuese kognitive t nj numri mjaft t gjr t emocioneve.-Prshembull Smith dhe Ellsorth lidhur me studimin e 15 emocioneve kanzbuluar q dimenzioni I knaqsis dhe jo knaqsis sht marr simosprputhje n shumicn e prpjestimeve, paknaqsia relative ishteshum e parndsishme n ndarjen midis emocioneve positive dhe negative.Kjo sht kur, nj person ndihet keq, shkallt e s keqes jan pak tdobishme n parashikimin se a do t jet emocioni pikllim, zemrim , frik,faj, apo ndonj emocion tjetr negativ. Prceptimi I agjensionit n vend tsaj supozon rndsin kryesore. Kur njerzit e prceptojn q nj persontjetr sht shkaktar I fatkeqsis s tyre, ata ndihen t zemruar; kurnjerzit prceptojn rrethana jo personale prtej kontrollit njerzor t jenshkaktar t fatkeqsis s tyre ata ndihen t trishtuar; dhe kur ata eprceptojn vetveten t jen shkaktar I fatkeqsis s tyr ata ndihenfajtor.- Deri m tani; hulumtimi n rolin e vlersimit kognitiv n diferencimin eemocioneve ishte I koncentruar kryesisht n lidhjen mes vlersimit dhenxerrjes n prfundim t emocionit. Pak vmendje I sht kushtuar lidhjesn mes t nxerrjes s emocionit dhe vlersimit t ngjarjeve t mtejshme.Ns pikllimi dhe zemrimi jan prodhuar si vlersim tjetr I situats, nvend t tyre a mund t ket efekt tjetr n gjykimin e ngjarjeve tmtejshme, apo q t dyja prodhojn karakteristika t kundrta pesimiste tdisponimit n prgjithsi?

-Hulumtimi ka raportuar q tentativ e par sht ti sjell sbashkudisponimin-dhe-gjykimin dhe vlersimin kognitiv t traditave dhe ti zgjerojato sbashku duke pyetur se emocionet negative specifike influencojngjykimin social n at mnyr q t shkoj prtej njanshmris tzakonshme pesimiste,dhe n drejtime q I prshtatet dimenzioneve tnnvizuara t vlersimit . Principi kryesor I shumics s teorive t vlersimit


4/25

4

sht q emocionet e ndryshme negative ( apo emocionet e ndryshmepositive, nse krkohet ) jan rzultat I kombinimeve t ndryshme tvlersimeve , q me kt rast jan t prshtatshme posaqrisht printerpretimin e ngjarjeve pasuese. Influenca specifike e emocionit si

prfundim e ka gjykimin q duhet ti korespondoj modelit t vlersimit q ekarakterizon emocionin. Prshkak se agjensioni I dimensionit qartazindryshon n mes t emocioneve negative, ne kemi zgjedhur t fillojm mekt dimension, duke parapar q pikllimi dhe zemrimi mund t vin sirezultat I interpretimeve t dryshme t arsyeve jo t lidhura dhe ngjarjevenegative. Spikatja e njerzve t tjer q sht karakteristik e zemrimit dot duhej ti shtyj njerzit e zemruar t bjn m shum presion te njerzite tjer si agjent shkaktar t stuatave t reja, prderisa spikatja e forcave tsituats q sht karakteristik e pikllimit I shtyn njerzit e trishtuar tbjn presion m shum faktorit t situats.-Mund t paramendojm s paku dy mnyra q influenca e till mund tmanifestohet vetvetiu. S pari, duke e prciellur logjikn e Johnsonit dheTverskit (1983); njerzit q ndjejn emocionin e veqant duhet tprceptojn ngjarjet me qllim q tju prshtatet m shum atyreemocioneve se sa ngjarjeve me shkaqe t ndryshme. P.sh., ngjarjet tshkaktuara nga njerzit e tjer duhet t duken m t prshtatshme kurnjerzit ndihen t zemruar se sa kur ata ndihen t piklluar. Eksperimenti 1sht I dizajnuar ta testoj kt hipotez. S dyti, kur ballafaqohemi mesituat t re q lejon pr disa interpretime t mundshme, njerzit ezemruar duhet t fokusohen n veprimet dhe qllimet e njerzve t tjerdhe njerzit e piklluar n forcat jopersonale dhe t situats. Eksperimenit 2sht I dizajnuar t testoj kt hipotez.

EKSPERIMENTI 1:EFEKTET E PIKLLIMIT DHE ZEMRIMIT N GJYKIMIN EPROPABILITETIT T NGJARJEVE T ARDHSHME-N eksperimentin 1 ne kemi pyetur nse zemrimi dhe pikllimi ndikojn nvlersimin e njerzve ngjajshm me ngjarjet t shkaktuara nga njerzit e

tjer dhe ngjarje t shkaktuara nga faktort e situats. Ne kemi parapr qt krahasuar n ms veti, njerzit e zemruar ka shum t ngjar t gjykojnngjarjet e shkaktuara nga njeriu dhe njerzit e piklluar ka shum t ngjarq do t gjykojn ngjarjet e shkaktuara nga situata. Me arsye ky parashikimsht I drejtprdrejt. Njerzit prceptojn nj ngjarje t jet m eprshtatshm kur mund t paramendohet leht. Kur nj ngjarje sht leht


5/25

5

t paramendohet, sht leht poashtu t parashihen qllimet e saj. Nkrahasim me njerzit e piklluar njerzit e zemruar pr t cilt veprat e ttjerve jan t spikatura ; duhet ta ken leht t imagjinohen ngjarjet tshkaktuara nga njerzit e tjer dhe ka gjasa t gjykohen kto ngjarje. Me

logjikn e njjt, njerzit e piklluar duhet ta ken m leht t imagjinojnngjarjet e prodhuara nga faktort e situats dhe ti gjykojn ato si relativishtm t mundshme.-N baz t ksaj arsyeje, ngjarja e njjt (P.sh. humbja e nj aeroplani apoblerja e nj aparature q nuk funksionon) ka gjasa q t gjykohet nganjerzit e zemruar kur ngjarja shihet si e shkaktruar nga nj person tjetrdhe ka gjasa q nga ana njerzve t piklluar kur ngjarja duket se sht eshkaktuar nga rrethanat prtej kontrollit t dikujt . Qllimi I eksperimentit tpar ishte thjesht t testohet kjo hipotez t prcaktoj nse emocionet endryshme negative kan efekt kognitiv dykuptimor m specific apo tprgjithshm. Hipoteza jon kryesore parasheh q pikllimi dhe zemrimindryshe mund t ndikojn n gjykimin e shkakut t ngjarjeve negative. Nmnyr eksploruse, ne poashtu kemi ardhur n prfundim t disa ngjarjevepozitive. Ne kemi nxitur subjektet t prjetojn pikllim apo me zemrim dukee imagjinuar vetveten n situate t piklluara apo t zemruara. Pastaj kemipyetur ata t bjn vlersimin e mundshm t 10 ngjarjeve t ardhshme,disa nga t cilat ishin negative e disa positive, disa t shkaktuara nganjerzit e tjer e disa nga forcat te paprcaktuara.METODATSUBJEKTET. Dyzetet subjekteve t rekrutuar nga fusha e psikologjishyrse n Univerzitetin Stanford kan marr pjes n eksperiment.Subjektet jan testuar individualisht n sesione n kohzgjatje prej 20minutash. Subjekteve n mnyr t parregullt u jan caktuar nj prej katrkushteve , t definuara nga 2(tipi I emocionit) X 2(verzioni pyetsor) nplanin faktorial.INDUKSIONI EMOCIONAL. Subjekteve s pari u sht thn se qllimi Ieksperimentit ishte t hulumtojn mnyrn se si njerzit imagjinojnngjarjet t supozuara dhe pastaj u sht dhn nj pako q prmban

induksionin emocional dhe pyetsorin e ngjarjeve jetsore. Induksioniemocional ishte nj skenar I zemrimit apo I pikllimit I shkruar n vetn edyt. Skenart ishin t ndar n pes paragrafe ku subjektet u kankushtruar nga dy minuta pr secilin skenar. N induksionin e pikllimit,subjektet kan imagjinuar vdekjen e nns s tyre q ka vdekur nga arsyet papritura dhe t paspjeguara. N induksionin e zemrimit, subjektet kan


6/25

6

imagjinuar se kan marrur nj not shum t ult nga nj asistent Ipadrejt dhe I paarsyeshm. Subjekteve u sht krkuar t provojn q taprjetojn at ngjarje sa m fort q munden duke e imagjinuar se si do tndiheshin dhe qfar do t mendonin dhe ti imagjinojn njerzit q I njohin

sikur jan karakteret n ato episode. Pasi q sht treguar q etiketimi Iemocioneve I zvoglon ndikimet e tyre n gjykim, subjektet nuk I kanvlersuar emocionet e tyre pas induksionit. Kto induksione ishin t zhvlluaras pari si parapregatitje n mnyr q t gjith t ken vlersime t larta nemocionet e paramenduara dhe vlersime t ulta n emocionet tjera. Tekstetpr induksionin e pikllimit dhe zemrimit q u jan prezantuar subjektevejan si m posht.PIKLLIMI1.Po afrohet fundi I qerekut t vjeshts dhe ti mezi po prt pushimet ekrishtlindjeve. Qereku ishte pak sa ankthshm , dhe ti je e lumtur q do tkesh pak koh q do t relaksohesh me familjen tnde. T dieln dy javpara javs finale ti zgjohesh hert ti zsh punt tuaja, ti je nn dush dukemenduar se qka do t msosh kur papritmas cimeri yt t trhek nga dushidhe t thot q ti ke nj telefonat nga familja. N minutin e par t bisedsme motrn ( vllaun) ju e dini nga zri saj (tij) q diqka nuk sht n rregull.Ajo(ai) t tregon q nna jote sht e smur dhe sht n spital, dhe atanuk e din se pr qka bhet fjal. Pa pyetur m tutje ju I thoni q do te vimenjher atje.2.Udhtimi pr n shtpi ishte konfuz, dhe ty t vjen mundim duke emunduar veten t kuptosh se qka sht duke ndodh. Ti tr kohnmundohesh ta sigurosh veten q nna jote sht mir dhe azgj nuk shtserioze. N mnyr qesharake, ty t duket sikurse njerzit n aeroplan endjenjn stresin tuaj dhe sillen n mnyr mjaft t kndshme ndaj teje.3.Me t arritur ti shpejt e merr nj taxi pr n spital dhe menjher shkon egjen dhomn e nns tnde. Me t hyr n dhomn e nns tnde, ti I shehpjesn tjetr t familjes me fytyrat e tyre t zbehura dhe sy t prlotur. Atajan rreth nns tnde e cila duket e lodhur dhe brisht dhe mjaft e zbehur.Ti ather e kupton se sa shum e don nnn tnde dhe sa keq duket ajo.

4.Ti I afrohesh shtratit t nns dhe gjunjzohesh pran saj, duke jashtrnguar kmbt. Fytyra e saj jep shenja t gjysme vetdijes, duke uzbrapsur koh pas kohe nga dhimbjet n trupin e saj. Ajo t shikon ty dhepjesn tjetr t familjes, duket sikur her qan e her qesh n t njjtn koh.Ajo I ngrit supet e saj paksa nn qarqaf sikur don t thot jeni t gjithktu. natyrisht q jemi ju prgjigjeni dhe I thoni disi me hezitim, sht


7/25

7

paksa qudi t gjindemi n kt vend apo jo?. Ju t gjith e siguroni at qajo do t jet mir, por ajo I mbyll syt dhe ju thot juve q e ndien q ajosht duke ndrruar jet. Pastaj ajo I mbyll syt dhe vdes.5.Ju nuk mund t besoni se qfar sht duke ju ndodh ju I hidheni prsipr

dhe e prqafoni nnn tuaj. Ju e ndieni q gjithqka ka mbaruar dhe azgjnuk do t jet si m par.

ZEMRIMI1.Ju jeni t regjistruar n nj lnd q sht parakusht pr drejtimin tnd tdshiruar. N prgjithsi ty t duket lnda mjaft interesante dhe e kndshme,dhe ti e ndjen q e ke zgjedhur drejtimin e duhur. Megjithat ti nuk shkonmir me asistentin tnd q vazhdimisht t duket ty dhe studentve tjer sidogamtik dhe nnvlersues. N seksionin tuaj diskutues ju shpesh nukpajtoheni se qka thot ai (ajo), dhe ai(ajo) sht mjaft kritik dhevazhdimisht ju prqesh komentet tuaja. Rishtazi ju keni shkruar nj seminarpr klasn tuaj q asistenti juaj sht graduar. Ju keni qen mjaft tinteresuar n temn e seminarit, dhe ju keni dashur t tregoni se e keniditur se pr qka jeni duke folur. Prandaj ju keni br hulumtime rreth temsme mjaft kujdes dhe jeni munduar shum pr t shkruar at seminar dhekeni besuar se sht seminari m I mir q keni shkruar ndonjher. Sot nfund t seksionit t diskutimit asistenti juaj u a kthen seminaret, dhe ju eshihni q ai (ajo) t ka dhn notn C-.2. Pas ligjerats ju shkoni t takoni asistentin dhe t zbuloni se pse kenimarr nj not aq t dobt, dhe t shihni se a mundet ta konsideroj ai (ajo)rivlersimin e punimit tuaj. Asistenti ju thot se ju keni marrur at not q ekeni marr sepse hulumtimi ishte pr tu hedhur posht dhe se ishte I shkruarmjaft dobt. Ai (ajo) m tutje thot q ai (ajo) sht munduar ta vlersojpunimin tnd qysh hern e par dhe nuk do ta merr n konsiderat prsri.3.Gjat ligjerats tjetr diskutuese asistenti thot q ai (ajo) ka pranuar disapyetje pr at se qka ai (ajo) ka krkuar n seminar. Pr at arsye pr tiqartsuar gjrat ai (ajo) u shprndan dy nga punimet nj t mir dhe nj tdobt, dhe vazhdon ti kritikon ato n detaje. Punimi yt sht shprndar si

shembull I dobt dhe asistenti nuk ka asnj fjal t mir pr t. Edhe psenuk t sht prmendur emri, sht e natyrshme nga shikimi I tij ndaj tejeq ju e keni shkruar at punim, dhe ju e ndjeni q t gjith ti kan ngulitursyt.4. Ju nuk mund t besoni q asistenti sht duke ta br kt. Ju nuk mundt mendoni ansi arsye t vetme se pse asistenti e ka zgjedhur punimin tuaj


8/25

8

n kt mnyr. Ju nuk e besoni as pr s afrmi q punimi juaj ishte m Idobti n klas. N nj moment gjat ligjerats ju pyesni se qka saktsishtishte gabim me nj paragraf t caktuar dhe asistenti juaj u thot q ai (ajo)me knaqsi do ta diskutoj me ju pas ligjerats q thuajse pyetja nuk ja

vlente t shpenzoj kohn e ligjerats.5.Ju keni vendosur t largoheni nga lnda, prkundr asaj q e dini q kjoofrohet vetm nj her n vit dhe do ti humbisni arritjet tua pr drejtimin edshiruar.VLERSIMET E MUNDSIVE T NGJARJEVE T ARDHSHME. Duke e prciellurinduksionin emocional subjekteve u sht dhn nj detyr duke ju krkuarpr ti vlersuar mundsit e ngjarjeve t ndryshme. Kjo detyr shtprshkruar si nj hulumtim I veqant pr perceptimin e rrezikut. (KombinimiI disa eksperimenteve t shkurta n nj seksion ishte shum I zakonshmn Stanford n at koh, kshtu q subjektet nuk ishin skeptic aspak nracionalitetin e eksperimenteve t shumfishta). Subjektet I kan plotsuarnjrn nga dy pyetsort e ngjarjeve jetsore, pr t cilat ata kanvlersuar mundsit prej secils nga dhjet ngjarjet duke dhn propabilitetinn vlersim 0dhe1. Dy pyetsort kan prfshir dhjet ngjarjet e njjta, porqllimi I secils ngjarje ka ndryshuar n dy mnyra. Ns ngjarja ishte eprshkruar si rezultat I agjensionit njerzor n Form 1 ( Un do t vonohempr t arritur n aeroport pr shkak t nj taksiti t pakujdesshm),nForm2 ishte e prshkruar si rezultat I faktorit t situats ( Un do tvonohem pr n aeroport pr arsye t trafikut t ngarkuarjashtzakonisht). Katr ngjarjet n Form1 kan pasur prshkrimsiprfaqsor duke prfshir faktort e situats( 2 pozitive dhe 2 negative),dhe gjasht prej tyre kan pasur prshkrim duke prfshir njerzit e tjer( 2pozitive dhe 4 negative). N Form2 ky racionalizim ishte marrur me rezerva.Dhjet ngjarjet e preantuara n dy Forma dhe arsyet e tyre njerzore edheato t situats jan t renditura n Tabeln1.REZULTATET DHE DISKUTIMET-Pr secilin subjekt, vlersimet emesatareve s propabilitetit ishin tkalkuluara pr ngjarjet negative me agjensionin e situats dhe asaj

njerzore dhe pr ngjarjet positive me agjensionin e situats dhe asajnjerzore. Pr arsye se efektet kryesore apo interaksionet nuk ishin gjeturpr gjinin e subjekteve, t dhnat kishin kollabuar diku n mes t ktijfaktori. Vlersimi I mesatares s propabilitetit pr subjektet ishin s pari tanalizuara n analizn e variacionit (ANOVA) me emocionin (pikllimikundrejt zemrimit) dhe pyetsorin ( Forma 1 dhe Forma 2) si faktort


9/25

9

prbrenda subjektit dhe agjensioni I ngjarjeve (situata kundrejt faktoritnjerzor) dhe valenca ( negative kundrejt poziteves) si faktor prbrendasubjektit. Kjo analiz jep efektin kryesor pr formn, F(1,47)=12.30,p


10/25

10

EKSPERIMENTI2: EFEKTET E ZEMRIMIT DHE PIKLLIMIT N GJYKIMET EPRKOHSHME T SITUATAVE T NDRYSHME-N Eksperimentin 1, pikllimi dhe zemrimi kan influencuar m shumvlersimin e fatkeqsive t ardhshme me shkaqet njerzore apo t situats

t specifikuara. Megjithat, situatat m interesante shoqrore mund tinterpretohen n m shum se nj mnyr. Kompleksiteti I natyrshm Indrveprimit shoqroro-njerzor propozon nj mnyr tjetr ku pikllimidhe zemrimi mund t ken efekt n gjykimin njerzor: n interpretimin eqllimeve t situatave t ndryshme shoqrore, njerzit e piklluar duhet ttheksojn faktorin e situats, prderisa njerzit e zemruar duhet ttheksojn sjelljen e njerzve t tjer. Mund t jet q situatat komplekseshoqrore sigurojn m shum vones pr influencimin e emocionit nqllim-dhe-efekt pr arsye se sa nj ngacmim t prer t shfrytzuar nEksperimentin1.-Dy qshtjet tjera ishin t ekploruara n Eksperimentin 2. S pari, ne kemiegzaminuar tema tjera q jan karakteristik e pikllimit dhe zemrimitmund t jen t dallueshm te njerzit e piklluar dhe zemruar,respektivisht n gjykimet e tyre n ngjarjet e ndryshme. Veqanrisht nekemi pritur q njerzit e piklluar ta shohin situatn si t pashpres dhe tenjerzit e zemruar ti pranojn veprimet e t tjerve si t pa drejta. Kushtineutral kontrollues ishte poashtu I prfshir n Eksperimentin 2 pr tacaktuar drejtimin ku pikllimi dhe zemrimi ndryshojn gjykimet vlersuese.METODASUBJEKTET. Subjektet ishin 84 student t Univerzitetit Stanford t ciltkan participuar n eksperiment si pjes e krkuar nga lnda e PsikologjisHyrse. Subjektet ishin t testuara individualisht n seanca n kohzgjatjeprej 20-30 minuta. Subjekteve u jan caktuar n mnyr t parregullt njranga t trija kushtet : pikllimi, zemrimi, apo neutral.INDUKSIONI EMOCIONAL. Subjekteve u sht thn q ata kan participuarn nj eksperiment duke hulumtuar mnyrn se si njerzit imagjinojnvetvetn n situate t ndryshme. Ekperimentuesi s pari u ka dhnsubjekteve nj pako eksperimentale q prmban induksionin emocional apo

nj detyr kontrolluese, nj situat prkatse dhe nj pyetsor prvlersimin e situats s shenjuar. Subjektet n kushtet emoconale ishin tinformuar se situata e par ( induksioni emocional) ishte pr ti njoftuar atarreth detyrs eksperimentuese, dhe pas ktij njoftimi ata do ti ken 10minuta koh ta imagjinojn veten e tyre n situatn e dyt ( situate eshenjuar) dhe m pastaj t vazhdojn me pyetsorin.Subjektet n kushtet


11/25

11

eksperimentuese kan imagjinuar veten e tyre n situat piklluese apozemruese t shfrytzuar n Eksperimentin 1 dhe u jan dhn instruksionetse sit a bjn at. Subjektet n pozitn neutrale kan vlersuar mundsin ebizneseve t ndryshme ndrkombtare dhe pastaj kan vazhduar me

imagjinimin e situats se shenjuar.SITUATA E SHENJUAR. N situatn e shenjuar, subjektet kan imagjinuarnj ngjarje shoqrore q fillon me nj premtim t romancesdhe prfundonme hutimin e protagonistit. Situate e shenjuar sht e dizajnuar t ketshum kuptime ku subjektet lirshm mund ta imagjinojn vetvetn( n roline protagonistit) njerzit e tjer , apo faktort e situats si qllim I ksajperipetie. Tregimi ishte I ndar n pes seksione dyminutshe, q jan tshkruara m posht.1.Ti ke vendosur t kesh nj ndej t vogel me cimerat e tu dh eke ftuar edhedhjet njerz t tjer. T prfshir n mes te ftuarve sht dikush q sapo kenjoftuar n nj kafene. Ai (ajo) ka treguar interesim t veqant pr y, dheishte I knaqur te jet I fuar I ndejs sate. Ti sapo ke njoftuar kt prsondhe je I ngazllyer me rasin e njoftimit me t.2.Ti bile I ke thn cimerave t tu Dejvid dhe Ivons pr kt person dukeshpresuar q ata ta bjn at t ndihet rehat dhe sikur t jet pjes egrupit.3.Shumica e shokve t tu mbrrin n koh dhe pas disa birrave flasin eqeshin lirshm n lidhje me eksperiencat e perbashkta dhe kohrat e mira.Ti disi I hutuar, pyet veten se ku shte I saponjohuri I juaj, ku papritmas biezilja. Ti e hap dern, dhe e shikon q shoku juaj I ri sht me t dashurn etij por I knaqur kur t sheh ty. Pr ti keqsuar gjrat shoqruesja e shokuttuj t ri sht shoqe e mir e disa shokve t tu dhe dikush q ti veq e kenjohur m hert.4.Papritmas ti ndgjon cimerat e tu Dejvin dhe Ivonn duke thn domethn kjo sht dashuria e re. Kkjo thnie duket se sillet npr ajrdhe n mendjet e t gjith t pranishmve pr 15 minutat e ardhshme. Ju endieni q sikur t gjith I din ndjenjat dhe motivet e tua private. Shokujuaj I ri sht I qet dhe shoqruesja e tij duket mjaft e shqetsuar duke u

br sikur ajo don t shkoj prderisa shokt e tjer ju shiqojn jut treve,duke u pyetur se qka do t ndodh.5.Ti pa ndonj efekt mundohesh t krijosh nj atmosfer m relaksuese,edhe pse I pasigurt se qka do te duhet t bsh. Ti m n fund vendos taservosh ushqimin , dhe rrugs pr n kuzhin ti ndgjon shokun tnd t ridhe shoqruesen e tij duke prshpritur jo kndshm n mes tyre, prderisa


12/25

12

Dejvi dhe Ivoni I zbavitin t tjert.GJYKIMET E SITUATS S SHENJUAR. Subjekteve u sht krkuar tigjykojn shkaqet e situats s shenjuar, t pashpresat e saj, veprimet e ttjerve, dhe emocionet q do t ngjall situate. Duke I mbshtetur qllimet

e sitats s shenjuar, subjektet kan vlersuar se sa t prgjegjshm ishinnjerzit e tjer pr kt ngatrres (agjensioni njerzor) dhe forcatjokontrolluese, jopersonale t ksaj ngatrrese (agjensioni I situats). Pr tavlersuar situatn e pashpres, subjekteve u sht krkuar deri n qfarmase mund t bhej ndonj gj pr ta prmisuar situatn?. Subjektetpoashtu kan vlersuar se sat drejt ishin njerzit e tjer n ktsituat. N fund subjektet kan vlersuar se sa piklluar, zemruar, fajtor ,prbuzs, gazmor dhe krenar do t ndiheshin ata n situatn e shenjuar. Tgjitha vlersimet ishin br n nj shkall prej 9 piksh (9=shenja ekstremee ktij elementi).REZULTATET DHE DISKUTIMET-Prshkak se nuk kishte ndikime t rndsishme apo ndrveprime meprfshirjen e gjinis s subjekteve analizat n vijim jan t ndara n mes tgjinive. Mnyra e klasifikimit t katr matjeve relevante t hipotezs tonjan t paraqitura n tabeln 3. Gjykimi I subjekteve I agjensionit njerzordhe t situats ishin t analizuar n dy mnyra ANOVA me nj factor nms-t subjekteve (tipi I emocionit) dhe me nj factor subjekti prbrenda(agjensioni I gjykimi). N prgjithsi, subjektet kan prceptuar njerzit etjer t jen m ndikues se sa faktori I situats n shkaktimin engatrresave, F(1,81)=26.04,p


13/25

13

prfshir ngatrresat shoqrore, subjektet e piklluara dhe zemruara kannxjerrur n prfundim shkaqe mjaft t ndryshme. Subjektet e zemruarakan imagjinuar rrethanat jopersonale dhe veprimet e t tjerve pothuajsen mnyr t barabart t prgjegjshme pr kt ngatrres dhe e shohin

situatn sit pandreqshme. Subjektet e zemruara ja kan hedhurngatrresn njerzve t tjer dhe I kan gjykuar veprimet e tyre sit padrejta. Analizat e mpastajme ( t paraqituar n tabeln) kan ardhur nprfundim se subjektet neutral I kan fajsuar t tjert m pak se sasubjektet e zemruara (dhe m t ngjajshm me subjektet e piklluara nkt gjykim) dhe I kan dhn m pak rndsi forcave jopersonale se sasubjektet e piklluara (m t ngjajshm me subjektet e zemrimit n ktgjykim) duke siguruar m shum fakte q mocionet e veqanta kanvlersime t veqanta n gjykimin e ngjarjeve t reja. Pr qudi, subjektet epiklluara dhe t zemruara kan pasur vlersime t ngjashme n ngjarjet eshenjuara, duke supozuar seata thjesht nuk e kan klasifikuar situatn e ren bazat e emocioneve t tyre t tanishme dhe pastaj ti interpretojnshkaqet n prputhshmri.KOGNICIONI, EMOCIONI APO T DYJAT: RISHIKIMI I EKSPERIMENTEVE 3,4DHE 5-Qllimi yn n eksperimentin 1 dhe 2 ishte t sbulohet nse emocionet endryshme t valences s njjt shfaqin efekte t ndryshme n procesinkognitiv. Rezultatet kan treguar q pikllimi dhe zemrimi rezultojn ngjykimet e ndryshme qllimore t ngjarjeve q nuk kan lidhje n mes vete,n prputhje me besimet tona q efektet e emocioneve pr gjykimin mundt jen shum m t ndryshme dhe t veqanta se sa qe supozon hulumtimin lidhje me disponimet globale positive dhe negative. Spjegimi q ne efavorizojm sht se secili emocion sht si rezultat I nje modeli t veqantt vlersimeve, q kto vlersime jan t aktivizuara ku emocioni prjetohet,dhe pr at arsye ato jan n posaqrisht n disponim kur personi vlersonngjarje dhe rrethana t reja.-Megjithat, sin eksperimentin 1 po ashtu edhe n t dytin ne I kemi nxitsubjektet t lexojn nj tregim t piklluar apo t zemruar dhe t

imagjinojn vetveten si protagonist. Tregimet kan qen efetive n krijimine gjendjes t nnkuptuar emocionale. N tregimin e piklluar nna vdes ngaarsyet e paspjegueshme q duket se nuk sht nn kontrollin e askujt; ntregimin e zemruar sjellja e asistentit sht qartazi burimi I problemit.Mund t argumentohet se theksimi I paspjeguar n forcat e situats ntregimin e piklluar dhe n agjensionin njerzor n tregimin e zemruar


14/25

14

ishte I mjaftueshm, I pamvarur nga emocioni I ndjer, pr tju prgjigjuragjensionit t vlersimit n dispozicion pr gjykimet e subjekteve t ngjarjevepasuese. Me t lexuar tregimin n t ciln agjensioni njerzor ishte Idukshm, subjektet duket se e shohin m mir agjensionin njerzor t ket

rrol kyq n ngjarjet e reja; me t lexuar tregimin ku forcat e situats jan ttheksuara, interpretimet e situats t ngjarjeve t reja duken bindse. Nbaz t ksaj pikpamje, nuk ka nevoj pr rrol meditues pr emocionin eprjetuar.-Eksperimenti 3,4 dhe 5 paraqesin tri drejtime te veqojn kt hutim n mest agjensionit informative t qart dhe emocionit t prjetuar. Asnjri ngaeksperimentet nuk sht definitiv prbenda tyre, por sbashku ata ofrojndshmi takuese ta zmadhojn bindjen ton n rrolin kyq t prjetimitemocional n influencim t gjykimit. N eksperimentin 3 ne kemi tentuar taprsrisim eksperimentin 1, duke shtuar dy kushte emocionalisht neutraleku vlersimet e agjensionit njerzor apo t situats ishin br t dukshmedhe n mnyr t prsritur kemi shtuar ngjarje relativisht joemocionalenjra me tjetrn, kshtu duke br vlersimet disponuese pr shfrytzim ngjykimet pasuese pa nxjerrjen e ndonj emocionit. N eksperimentin 4 nekemi vepruar n mnyr t kundrt, duke e br emocionin e dukshm po jodhe vlersimet duke tentuar t nxisim prvojn e pikllimit dhe t zemrimitpa e prmendur agjensionin. Ne kemi br n kt mnyr duke I shtyrsubjektet ti paraqesin fytyrat e tyre n disa shprehje tipike t pikllimit apot zemrimit. N eksperimentin 5 ne kemi tentuar t ndryshojm intenzitetinrelative t reagimit emocional t subjekteve q t kujtojn ngjarjet e kaluarat piklluara apo t zemruara duke shfrytzuar teknikn e sugjeruar ngaStrack, Sharz, dhe Gschneidinger (1985), qe kan prfunduar q subjektetbhen emocional kur krkohet se si sht paraqitur prvoja e kaluaremocionale, por nuk bhen emocional kur krkohet pse ajo ngjarje kandodhur.EKSPERIMENTI3: EFEKTET E AGJENSIONIT JOEMOCIONAL INFORMATATRRETH GJYKIMIT T PROPABILITETIT T NGJARJEVE T ARDHSHME-Eksperimenti 3 sht I dizajnuar t hulumtoj nse efektet e pikllimit apo

zemrimit n vlersimet e mundshme t krijuara n eksperimentin 1 mundt prsriten vetm duke I br vlersimet e agjensionit relevant t dukshmen prmbajtjen relativisht joemocionale. Nse subjektet n dy eksperimentete para I kan mbivlersuar ndikimet e agjensionit vetm sepse ato ishin tndjeshme n agjensionin njerzor dhe t situats nga tregimet e piklluaraapo t zemruara, ather rroli I emocionit t ndjer n gjykimet e s


15/25

15

ardhmes duhet t vihet n pyetje. Tri prpjekjet tona t para t aftsivedalluese t agjensionit nga ndjenja e emocionit kan prfshire manipulimin eagjensionit n prmbajtjen emocionale. Nse vetm vlersimet prodhojnndikimet e drejtimit dhe t rndsis n krahasim me ao t prodhuara nga

induksionet emoacionale, ndikimet e pavarura t emocionit t gjykimit duhett vihen n dyshim.METODASUBJEKTET. Tetdhjet student t paradiplomuar (40 meshkuj dhe 40femra) n Univerzitetin e Michigan kan marrur pjes n kt eksperimentdhe secili ka marrur nga 4 $ pr pjesmarrjen e tyre. Subjektet ishin ttestuara induvidualisht n sance eksperimentuese q kan zgjatur afrsisht20 minuta. Subjekteve u ishin caktuar n mnyr t zgjedhur nj nga katrkushtet e induksionit : pikllimi, zemrimi, agjensioni I situats dheagjensioni njerzor. Prveq ksaj, sikurse n eksperimentin 1 subjektet kanplotsuar nj nga dy pyetsort e ngjarjeve jetsore. Secili version kaprmbajtur nj przierje t ngjarjeve t shkaktuara nga njerzit dhesutuata, ku ishin paraqitur nj nag dy renditjet . N kt mnyr projektiishte 4( tipi I induksionit) X 2 verzioni pyetsor X 2 (renditje) projektimifactorial.INDUKSIONI. Instruksionet dhe procedurat gjenerale ishin prsritje dhezgjerim I atyre t eksperimentit t par. Subjekteve u sht thn q qllimiI eksperimentit ishte t hulumtojn aftsin e njerzve t imagjinojnngjarjet hipotetike. T gjitha subjekteve u jan dhn nga 10 minuta tlexojn nj skic pr vlersim dhe u sht krkuar t mundohen taimagjinojn vetvetn duke e prjetuar t njjtn ngjarje sa ma ndjeshm qsht e mundur. Subjektet n kushtet e zemrimit dhe t pikllimit u shtdhn tregimi I njjt emocionall I shfrytzuar n eksperimentin 1.Subjektet n kushtet e agjensionit kan marrur tregimet q ishinprafrsisht t gjatsis s njjt ( 10 minutshe) sikurse induksionet eshfrytzuara n kushtet emocionale. Subjektet n kushtet e agjensionit kanlexuarn lidhje me nj varg t ngjarjeve ditore n jetn e nj studenti tipikt kollegjit dhe u sh kkruar vetveten duke I prjetuar ato ngjarje. Dy

fragmente ishin identike prveq n kushtet e agjensionit t situats, ngjarjetishin t prshkruara si rezultat I forcave t situats si protagonistinstrumentin pasiv t ardhmes apo t fatit, ndonse n kushtet e agjensionitnjerzor , kto ngjarje t njjta ishin t prshkruara si t shkaktuara ngaagjendt njerzor- vetprotagonistt, shokt e tij, apo njerzit t paraqiturn media. Ngarjet e prshkruara ishin knaqsi dhe telashe t vogla, me


16/25

16

protagonist apo agjent t tjer njerzor saktsisht t prmendur si agjentshkakor n kushtet e agjensionit njerzor, dhe dielli, ort,baterit ekalkulatorit, objektet tjera, dhe mundsia si agjentt shkakor n kushtet eagjensionit t situats.

-Prshembull, tregimi I agjensionit njerzor sht si m posht:Ti zgjohesh n 6:53 n mngjes, 7 minuta para alarmit. Ti rrotullohesh dheduke krkuar nj pozit m t rehatshm. Ti ngrihesh nga shtrati. Dhoma ejuaj e fjetjes sht n t njsoj siq e ke ln mbrm- librat e shprndar ntra ant, nj kanaq koka-kole e that n tavolinn pran shtratit. Ti futeshnn dush, e ndez ujin n maksimum dhe mundohesh ta largosh vetvetennga lagshtia dhe I nxehti I dits s djeshme. Pasi q teresh ja servon vetesnj pjat m drithra dhe e ndez televizorin. Ti pushtohesh nga tregimi prnj ekip shum t suksesshm t puntorve t shptimit q kan pasursukses n sptimin e qindrave t viktimave t termetit. Bashkbanuesi ythyn dh eta kujton se je von pr msim. Ti I kap librat me shpejtsi, Ivendos n qantn tnde dhe del jasht ders.-Verzioni I agjensionit t situats sht,Drita e mngjesit t hershm t zgjon, shtrati sht I parehatshm,pamvarsisht n qfar pozite je. Kur ngritesh nga shtrati dhoma e juaj shtn t njjtn rrmuj siq ishte mbrm uji rrjedh me shpejtsi nprtrupin tnd duke e larguar nxehtsin dhe lagshtin e dits s djeshmedhe kshtu me radh. Lajmi pr tregimin e termetit prshkruhet ( katastrofnatyrore) por jo pr puntort e shptimit. Ora, por jo bashkbanuesi ta kujtonq duhet t shkosh n msim.-T dy tregimet vazhdojn prgjat dits s shkolls, duke prfshir msimin, nj pop-kuiz, drekn, studimin, vrapimin, dhe nj mbrmje me skar. Nverzionin e agjensionit njerzor protagonistt apo njerzit e tjer I inicojnngjarjet drsa n verzionin e agjensionit t situats, ngjarjet e njjta tsapondodhura t prcielluara nga fati apo pa kurfar spjegimi.TESTIMI PILOT I TREGIMEVE JOEMOCIONALE. Pr t vlersuar spikatjen eagjensionit njerzor dhe t situats t skenareve joemocionale, qdo skenar Isht dhn nj grupi prej 24 subjekteve, t cilve u sht krkuar, sikurs

n induksioninton emocional, t shpenzojn 10 minuta duke imagjinuarveten e tyre n prjetimin e ngjarjeve t skenarit. Pr ngjarjet e veqanta qjan paraqitur n fillim, n mes, dhe n fazat e vonshm t paragrafit,subjektet kan kategorizuar n at mas q qdo ngjarje ishte e shkaktuarnga shkaqet njerzore apo t situats(1=t shkaktuar nga t tjert, 4-5=shkaqet e prziera njerzore dhe t situats, dhe 9=t shkaktuara nga


17/25

17

faktort e situats). Tri ngjarjet q subjektet I kan imagjinura performancatn pop-kuizin, zbulumi I tyre q baterit e kalkulatorit u kishin mbaruar, dheata ishin t ftuar n nj mbrmje skare. Subjektet poashtu kankategorizuar se sa t piklluar, zemruar dhe t gzuar ata jan ndjer gjat

leximit t skenarit ( 1= pa emocion, 7=emocione t teprta). Pr qdosubject mesatarja e kategorizimit t agjensionit pr t tri ngjarjet ishte ekalkuluar. Siq pritej, skenari I agjensionit njerzor dhe t situats karezultuar n besime t ndryshme rreth shkaqeve t ngjarjeve n skenar (agjensioni I situats>=5.22, agjensioni njerzor+4.21), t(47)=3.13,p.15). ndonse, skenari Iagjensionit njerzor dhe t situats kan br perceptime t ndryshme tvlersimit t agjensionit pa nxjerrjen e ndonj emocioni t ndryshm.VLERSIMI I MUNDSIVE T NGJARJEVE T ARDHSHME. Pas induksionit, tgjith subjektet kan kompletuar nj pyetsor n t cilin ata kan vlersuarpropabilitetin e ngjarjeve ndryshme t s ardhmes. Sikurse neksperimentin e par, subjektet kan besuar q ky pyetsor ishte pjes enj hulumtimi tjetr. Subjektet kan pranuar nj nga dy pyetsort engjarjeve jetsore dhe u sht krkuar t vlersojn mundsit e t 13ngjarjeve duke e vlersuar propabilitetin n mes t 0 dhe 1. Tema dherezultati I ngjarjeve mbaheshin tr kohn prbrenda dy formularve tpyetsorve ku qllimi I secils ngjarje ( person apo situat) ishte Indryshm. N formularin 1, 7 ngjarjet prshkruheshin si t shkaktuara nganjerzit e tjer, dhe 6 si t shkaktuara nga faktort e situats. N formularin2 ky kategorimim ishte I kundrt. Renditja e artikujve ishte I balancuar.Lista e ngjarjeve ishte e ngarkuar me artikujt e shfrytzuar n ekperimentin1 por disa prej artikujve nga eksperimenti 1 ishin larguar dhe disaishinshtuar. Artikujt ishin larguar sepse (a) kan treguar efekte jo ineresanten eksperimentin 1, (b) ishin locale pr univerzitetin Stanford, apo

(c)pretendimi ka treguar vlersimin e propabilitetit shum t ndryshm nshembujt e univerzitetit t Michiganit dhe te Stanfordit, (p.sh. zjarret e lehtaishin t mirprituara n Kaliforni por zjarrvniej e qllimshme jo; por ekundrta n Michigan). Artikujt e ri ishin t zhvilluar n bazat e intuits. T13 ngjarjet dhe shkaqet e tyre njerzore dhe t situats jan t paraqituran Tabeln 4.


18/25

18

REZULTATET DHE DISKITIMI-Vlersimi I subjekteve pr ngjarjet negative t agjensionit njerzor dhe tsituats dhe ngjarjeve positive t agjensionit njerzor dhe t situatstregonin mesatarisht mnyrat e vlersimit t propabilitetit pr secilin

subject. Vlersimiet e propabilitetit t subjekteve ishte s pari t ekspozuaran ANOVA me induksion ( pikllimi kundrejt zemrimit kundrejt agjensionitt situats undrejt agjensionit njerzor ), formulary pyetsor (formulary 1kundrejt formularit 2), dhe rregulli si faktort prmes subjektit dheagjensioni ( i situats kundrejt njerzor) dhe valenca ( negative kundrpozitiv ) si faktort prbrensa subjektit. Ndikimi kryesor pr formulart ishteI rezervuar, F ( 1,64)=6.35,p=.01. induksioni kryesor X ndrveprimi Iformularit ishte I rezervuar , F (3,64)=4.87,p


19/25

19

ngjarjet negative t shkaktuar nga situata se sa subjektet n kushtet eagjensionit njerzor ( n fakt e kundrta ishte e vrtet pr ngjarjet nformularin 1, t(36)=-2.82,p


20/25

20

qndrim conform shoqrimit joverbal t ktyre emocioneve. Nse gjykimet eagjensionit jan t ndikur nga ky induksion fizik relativisht jokognitiv temocionit, ather ne do t kishim besim m t madh se sa rezulatet e trieksperimenteve t para q nuk ishin thjesht t mjaftueshme pr

ekspozimin e qart t prbrzve kognitiv t emocionit.-Disa subjekte idhin br t ndiejn pikllim apo zemrim duke supozuarmanifestimet fizike t emocionit dhe duke kujtuar kohn kur ata kanprjetuar emocionin. N kto kushte instruksionet pr ti kujtuar ngjarjet epiklluara apo t zemruara sigurisht u kan shrbyer si manipulim indirectt vlersimeve t agjensioni, sikurse n tregimet emocionale n trieksperimentet e para, por me m shum hapsir pr ndryshimetinduviduale. Subjektet e mbetura ishin br t ndiejn pikllimin a pozemrimin vetm prmes induksioneve fizike, pa prmendur prvojat ekaluara t emocioneve relevante ose vlersimeve relevante. Subjekteve mpastaj u ishte krkuar t vlersojn deri n at mas ku rethanat e jets styre n prgjithsi dhe qndrimet e mundshme t s ardhmes dhe mundsitmund t jen t shkaktuara nga veprimet e t tjerve apo nga faktortjopersonal. Ne kemi hipotetizuar q subjektet e pikllimit mund tatributojn m shum problemet e s ardhmes dhe rrethanat e jets nprgjithsi qllimeve t situats, kurse subjektet e zemrimiit mund tiatributojn ato njerzve t tjer. Pr m n kundrshim me llogarin evlersimit kognitiv, ne kemi pritur q ky ndikim mund t paraqitet me apopa informacione shtes q mund t kishin spikatje t vlersimeve relevante (p.sh. memoria apo kujtesa e ngjarjeve emocionale).METODATSUBJEKTET. Subjektet ishin 68 student paradiplomimit t univerzitetit tCaliforni n Brkeley q kan marrur pjes n ekperiment si pjes ekrkesave pr lndn e psikologjis hyrse. Subjekteve, t testuarindividualisht, u ishin caktuar n mnyr t zgjedhur nj nga katr kushtet,t ndar nga 2 ( kujtmi I ngjarjeve emocionale apo jo ) X2 ( qndrimi Izemrimit apo I pikllimit) t dizajnit fakorial.INDUKSIONET EMOCIONALE. Me t arritur n laborator, subjekteve u sht

thn q ata kan qen pjesmarrs n nj eksperiment rreth trajtimitmental dhe ndjenjs fizike. Eksperimentuesi pastaj u ka vn mikrofonajakave t subjekteve dhe kan shkuar n nj dhom m t afrt ku ai do tkishte mundsi ti shihte subjektet n videomonitorin dhe t komunikoj me taprmes interfonit. Eksperimentuesi pastaj u lexoj subjekteve njrn prej dypal instruksioneve n kondicionin e tyre fizik, subjekteve u sht thn se


21/25

21

ata s pari duhet ta pozojn fytyrn dhe trupin deri sa ata do t ndjjnnj ndryshim t qart n ndjenjat e tyre fizike, si prshembull n t rrahurate zemrs apo n tension t prgjithshm t muskujve, pastaj ti raportojnndryshimet e ndjenjave fizike ekpserimenuesit dhe pastaj si pjes tjetr e

periudhs para eksperimentit tjetr ta plotsojn nj formular. N poznfizike plus kushtet e kthimit, instruksionet e dhna ishin t njjta me njshtes: para ushtrimit t pozimit fizik subjekteve u sht treguar se ata spari duhet ta prjetojn nj prvoj emocionale.-Me tu qartsuar kto instruksione tk subjektet, eksperimentuei filloiinduksionin emocional. Subjektet n kushtet e kthimit s pari u shtkrkuar t mendojn pr hern e fundit kur ata jan njder ose shum tpiklluar ose shum t zemruar dhe t prshkruajn prvojn tekeksperimentuesi. Subjekteve u sht krkuar ta riprjetojn ngjarjen duke ufokusuar n ndjenjat q ata I kan pasur kur ngjarja me t vrtet kandodhur. Subjekteve u jan dhn 3 minuta ta riprjetojn ngjarjen. Nkt pik subjektet n t gjitha kushtet kan anuar ose instruksione tpozimit fizik t pikllimit apo zemrimit, t cilat ishin n bazuara nhulumtimet e mparshme dhe n teorin e sjelljes shoqruese t pikllimitdh et zemrimit. Subjektet q m par kan kujtuar ngjarjet e piklluara ujan dhn instruksione t pozicionimit pikllues; subjketet qe m par kankujtuar ngjarjet e zemruara u jan dhn instruksione t pozicionimitzemrues. Subjektet n kushte jo kujtuese ishin t caktuar n pozicionet einstruksioneve t zgjedhura t pikllimit apo zemrimit. Pr pozicionimetpiklluese, subjekteve u sht krkuar t (a) ta ngrisin kndin e brendshmt vetulls s tyre, (b) ta luajn kndin e buzve poshtm, (c) ta ngrisinbuzn e poshtme lart, (d) ti ndrisin faqet lart , (e) t vshtrojn posht dhe(f) t krrysen dhe ti relaksojn muskujt e tyre. Pr pozicionimin e zemruarsubjekteve u sht krkuar t (a) ti ulin vetullat e tyre, (b) ti ngrisin kapakte syrit lart, (c) ta ngrisin buzn e poshtme lart dhe ti bashkojn buzt,(d) tishtrngojn duart dhe dhmbt e tyre. Pasi q subjekti e kama rr atpozit, atyre u sht thn t qndrojn ashtu derisa t ndjejn ndryshmen ndjenjat fizike, ku n at koh ata duhet ti raportojn kto ndryshime

eksperimentuesit. Subjektet n kushtet e kthimit poashtu ishin krkuar tprqendrohen n ndjenjat nga ngjarja e kujtuar derisa ishin n at pozicion.GJUKIMET E AGJENSIONIT T NGJARJEVE JETSORE. Pasi q subjektet kanraportuar ndjenjat e ndryshimeve fizike, at akan plotsuar nj pyetsor tngjarjeve jetsore. N kt pyetsor, subjektet kan gjykuar shkaqet e(a)rrethanave t jets s tyre n prgjithsi, dhe problemeve q ata mund t


22/25

22

hasin, (b) kariern e tyre, (c) jetn e tyre personale dhe sukseset q mundt hasin, (d) kariern e tyre dhe (e) jetn e tyre personale. Subjektet kanradhitur shkaqet e secils nga nnt pikat e ngjarjeve me nj klasifikimkomplet n saje t veprimeve t tjerve, 9 klasifikime komplet n saje t

faktorve jopersonal, dhe 5 kalsifikime przierje t t dyjave. Subjektetpastaj vlersuan se sa t zemruar dhe I piklluar ushtrimi I induksionit I kabr ata t ndjehen ( 9= shum t piklluara apo t zemruar ). Kur ata ekan kompletuar pyetsorin, subjektet ishin falenderuar pr pjesmarrjen etyre dhe pastaj u sht krkuar t pushojn para pjess tjetr t seancseksprimentuese.REZULATET DHE DISKUTIMETKONTROLLIMI MANIPULUES. Pozicionimi fizik I induksionit ka vendosurpikllimin dhe zemrimin n nj intenzitet ekuivalent n t dy kushtet sit kujtess dhe t jo kujtess. N kushtet e zemrimit , niveli mesatar Izemrimit ishte 5.1 dhe mesatarja e pikllimit 3.3, ku n kushtet e pikllimitzemrimi mesatar ishte 4.6 dhe mesatarja e pikllimit 5.2.GJYKIMET E AGJENSIONIT. Gjykimet e agjensionit pr subjektet pr dy llojete problemev ( karier dhe jet personale) dhe pr dy llojet e sukseseve (karier dhe jet personale) mesatarisht I kan dhn agjensionit gjykimet engjarjeve negative dhe positive. Tabela6 paraqet mnyrat e ktyre dyprbrsve poashtu kategorizimin e mnyrave t shkaqeve t subjekteve trrethanave t jets s tyre n prgjithsi.-Ishte hipotetizuar q pikllimi dhe zemrimi mund t vijn si rezultat Igjykimeve t ndryshme shkakore t ngjarjeve t s ardhmes pamvarsishtnse induksioni induksioni prfshin rikujtimin e vmendshm t ngjarjeve tpiklluara dhe t zemruara ( dhe mundsisht t komunikojn vlersimetagjensionit). Kto hipoteza spari jan testuar me tri-mnyra ANOVA, mepozicionimin e emocionit ( pikllim apo zemrim) dhe instruksionet (kujtimplus pozicionim) sikurse faktort n mes subjekteve dhe valenca e ngjarjevepersonale ( negative apo apozitive ) si faktor prbrenda subjektit. Nprputhshmri me hipotezat tona kryesore efekti I emocionit ishte Irndsishm, f(1,41)=4.32,p


23/25

23

dy masa t varura (pshkak se I kemi parandier efektet krysore, analizatdalluese nuk ishin br). Siq pritej subjektet e piklluara(M=5.26) ndrmjetkushteve kan besuar m shpesh se sa kan besuar subjektet e zemrimit(M=4.2 se ngjarjet negative ( n kariern e tyre apo jetn personale) do

t jen m shum t shkaktuara nga fakort e situats, f(1,41)=7.13,p


24/25

24

t agjensionit nuk ishte e mjaftueshme t prodhoj efektet e parashikuara tpikllimit dhe zemrimit n gjykimet e agjensionit, dhe eksperimenti 4 katreguar q nxjerrja e pikllimut dhe zemrimit ishte e maftueshme t ndikojn gjykimin e agjensionit edh ekur vlersimet korresponduese mungojn

nga induksioni. N eksperimentin 5 ne kemi vazhduar me temat prej dyeksperimenteve t kaluara duke e drejtua vmendjen e subjekteve tengjarja e fundit emocionale ose n nj mnyr q I ka inkurajuar tariprjetojn emocionin apo n nj mnyr q I ka inkurajuar kujtiminrelativisht joemocional. Parashikimi yn ishte q ndikimi I pikllimit dhezemrimit n gjykimin e agjensionit do t mund t paraqitej vetm kuremocionet vetvetiu dalin. Ne I kemi krkuar subjekteve ta kujtojn kohnkur dikush u ka br diqka t pa drejt( zemruar), apo kur pa fajin e askujtata kan humbur diqka me vler ( piklluar). Duke e prciellur procedurn epreantuar nga Strack-u (1985),subjektet ose kan shkruar se si ka ndodhurngjarja apo pse ka ndodhur. Stack-u dh kolegt e tij kan zbuluar q suke eprshkruar se si ka ndodhur ngjarja nxjerrin afekte, sepse I nxisin njerzit tariprjetojn ngjarjen, ndrsa me prshkrimin se pse ka ndodhur ngjarja nuknxjerrin afekte, sepse I nxit njerzit t shikojn n shkaqet e ngjarjeve nmnyr m analitike dhe abstrakte.METODATSUBJEKTET. Ishin 42 subjekte paradiplomuar t univerzitetit t shtetit SanJose q kan marrur pjes n ekpseriment si pjes e lnds s psikologjishyrse. Subjektet testohehsin individualisht n sance q zgjatnin nga 20minuta. Subjekteve u jan caktuar n mnyr t parregullt nj nga katrkushtet, t definuar nga 2 (ngjarja e piklluar kundrejt zemruar) X2(kujtimi I nxeht apo I ftoht) dizajni factorial.INDUKSIONET EMOCIONALE. Me t ardhur, subjekteve u sht thn qeksperimenti sht I dizajnuar t mbledh nj mostr t epizodave pesonalet jets studentore. Eksperimentuesi pastaj u ka dhn subjekteve nj pakoeksperimentale q prmbante induksionin emocional kontrolliminmanipulues, dhe nj pyetsor t ngjarjeve jetsore, dhe u ka spjeguar qata spari duhet t shkruajn pr prvojat personale, dhe pastaj si pjes e

nj hulumtimi tjetr, ti shnojn besimet e tyre pr shkaqet e ngjarjeve tndryshme. T gjith subjekteve u jan dhn instruksione q s pari takujtojn kohn m t vonshme kur ata jan ndier t piklluar apo tzemruar. Pr ta kujtuar nj ngjarje t piklluar, subjektet kan kujtuarkohn m t vonshme kur je ndier I piklluar sepse faktort joprsonaldhe t situats t kan br t humbni apo t mos fitoni, diqka t


25/25

25

rndsishm pr ty. Pr ta kujtuar nj ngjarje t zemruar, subjektet kankujtuar kohn m t vonshme kur je ndier I zemruar sepse dikush kabr diqka t padrejt. Edhe pse vlersimet relevante ishin t spikatura nt dy induksionet si t pikllimit ashtu edh et zemrimit. Subjekteve pastaj

u sht thn ta prshkruajn ngjarjen n nj nga dy mnyrat. N kushtet enxjerrjes s emocionit (kognicioni I nxeht), subjekteve u sht krkuar tshkruajn tri fjali pr si ka ardhur deri te situata. N kushtet e nxjerrjess emocionit minimal (kgnicioni I ftoht),subjekteve u sht krkuar tshkruajn tri fjali pr pse ka ardhur deri te situata. Subjektet pastaj kanplotsuar pyetsorin e njjt t ngjarjeve jetsore t shfrytzuar nekperimentin 4 dhe pastaj kan kategorizuar n 9 pika (9=vrttimekstrem) se sa emocional, t piklluar, t zemruar jan ndjer n rikujtimine ngjarjeve emocionale.REZULTATET DHE DISKUTIMETKONTROLLIMI MANIPULUES. ANOVA dymenyrore, me emocion (pikllimikundrejt zemrimit) dhe induksion (kujtimi I nxeht kundrejt t ftohit) sifaktor n mes- subjekteve dhe emocioni I kategorizuar (pikellimi apozemrimi) si faktor prbrenda subjektit, shfaq ndikime t rndsishme prinduksionin,F(1.3 =9.02,p

EFEKTET E PIKËLLIMIT DHE ZEMËRIMIT NË PËRCEPTIMIN SOCAL 2

Documents

Transcript of EFEKTET E PIKËLLIMIT DHE ZEMËRIMIT NË PËRCEPTIMIN SOCAL 2