T HYRAT PUBLIKE

ka jan financat?

Financat jan disiplin shkencore e cila i studion dukurit, marrdhniet dhe institucionet lidhur me krijimin, grumbullimin, shprndarjen, rishprndarjen, shpenzimin dhe udhheqjen me mjete monetare, me qllim t plotsimit t nevojave t prgjithshme shoqrore. Fjala financa rrjedh nga fjala finis q d.m.th. kufij, fund ose mbarim.T hyrat publike

Shteti n baz t kushtetuts, ligjeve dhe n baz t dispozitave tjera ligjore kryen nj varg detyrash dhe funksionesh. Pr kryerjen e ktyre detyrave, shtetit i jan t nevojshme mjete t caktuara financiare, e kto mjete financiare me t cilat shteti i plotson nevojat publike quhen t hyra publike. Sistemi i t hyrave t shteteve t sotme ndryshon prej t hyrave t shteteve skllavopronare dhe feudale. Sistemet e t hyrave shtetrore prve q kan ngjashmri kan edhe ndryshime brenda t njejtit formacion. Sot, n bot nuk mund ti hasim dy shtete q e kan sistemin e t hyrave plotsisht t njejt.Faktort q ndikojn n sistemin e t hyrave publike

- Sistemi shoqror-ekonomik,

- Rregullimi politik,

- T ardhurat pr frym t popullsis,

- Struktura ekonomike,

- Numri i banorve,

- Madhsia e territorit,

- Lidhshmria politike dhe ekonomike me vendet tjera etj.Format kryesore t t hyrave publike

- Tatimet,

- Kontributet,

- Taksat dhe

- T hyrat tjera parafiskale.Karakteristkat e prbashkta t t hyrave publike

T hyrat publike shrbejn pr financimin e shpenzimeve publike; T hyrat publike mblidhen n para; T hyrat publike jan pjes e vlers s krijuar rishtas, ato mblidhen nga burimet q prtrihen ekonomikisht.Ndarja e t hyrave publike

T hyra origjinere dhe derivative, t hyra juridiko-publike dhe juridiko-private, t hyrat e rregullta dhe jo t rregullta, t hyrat nga popullsia dhe t hyrat nga personat juridik.

Ndarja e t hyrave publike - t hyrat e kthyeshme dhe t pakthyeshme, t hyrat e njsive territoriale m t gjera dhe m t ngushta, t hyrat n para dhe t hyrat n natyr.T hyrat juridiko-publike dhe juridiko-private

T hyrat juridiko-publike - jan ato t hyra t cilat shteti ose organet e tij n baz t sovranitetit financiar i mbledhin ose i arktojn prej t ardhurave t qytetarve n form t tatimit dhe t taksave.

T hyrat juridiko - private jan ato t cilat shteti i realizon n baz t aktivitetit t vet ekonomik dhe prej pasuris s vet.T hyrat origjinere dhe t hyrat derivative

T hyrat origjinere (burimore) - jan ato t hyra t cilat shteti i realizon n baz t aktivitetit t vet ekonomik ose n baz t s drejts s pronsis. Shteti kto t hyra i realizon nga ndrmarrjet shtetrore ose nga pasuria shtetrore.

T hyrat derivative (t prejardhura) t shtetit - jan ato t hyra t cilat shteti i realizon n baz t pushtetit t tij sovran. Quhet t hyra derivative sepse nxirren dhe kan prejardhje prej fuqis ekonomike t personave juridik dhe fizik.T hyrat e rregullta dhe jo t rregullta

T hyrat e rregullta mblidhen n mnyr kontinuitive n intervale t caktuara kohe dhe nga burime q ekonomikisht prtrihen vazhdimisht. Prbjn pjesn m t madhe t t hyrave shtetrore.

T hyrat publike jo t rregullta mblidhen koh pas kohe dhe rregullisht shrbjen pr mbulimin e shpenzimeve t jashtzakonshme. Nuk mund t parashikohen.T hyrat nga popullisa dhe t hyrat nga personat juridik

T hyrat nga popullsia jan t hyrat q qytetart i ndajn nga t ardhurat e veta pr mbulimin e shpenzimeve shtetrore.

T hyrat nga personat juridik jan ato t hyra q shteti i mbledh nga organizatat ekonomike si dhe personat juridik.T hyrat e kthyeshme dhe t pakthyeshme

T hyrat e kthyeshme jan huat vullnetare dhe t detyrueshme.

T hyrat e pakthyeshme jan tatimet me t cilat financohen shpenzimet shtetrore.T hyrat e njesive territoriale m t ngushta dhe m t gjera

T hyrat me t cilat shteti i plotson nevojat shtetrore, mund t paraqiten si t hyra t njsive m t gjera territoriale dhe t hyra t njsive m t ngushta territoriale. Sistemi i ndarjes t t hyrave shtetrore me t cilat plotsohen nevojat shoqrore mund t rregullohet ashtu q secila njsi politiko-territoriale ti ket t hyrat e veta ose q t hyrat ti ket vetm nj njsi politiko-territoriale.T hyrat e destinuara dhe jo t destinuara

T hyrat e destinuara jan ato pr t cilat sht prcaktuar saktsisht se pr far do t shpenzohen.

T hyrat publike jo t destinuara jan ato q shrbejn pr financimin e t gjitha nevojave qllimi i shpenzimit t tyre nuk sht prcaktuar m par.

T hyart n para dhe t hyrat n natyr

T hyart n para jan ato q mblidhen dhe paguhen n para.

T hyart n natyr jan ato q mblidhen dhe paguhen n mall.

TATIMET

Tatimet jan burim kryesor i mbledhjes s t hyrave publike me t cilat shteti bashkkohor i plotson t dalat publike, e q jan n kompetenc t tij, pa marr parasysh se a jan shtete t zhvilluara apo jan shtete n zhvillim.

sot tatimet jan br t hyra t prhershme, t rregullta dhe t hyrat m t rndsishme q mblidhen nga personat juridik dhe fizik, e q shrbjen pr financimin e t dalave t mdha, t numrta e t llojllojshme t shtetit. Sot ka shtete n bot, t cilat me an t tatimit bjn rishprndarjen e t ardhurave nacionale m shum se 40%.

Disa definicione t tatimeve

Tatimi sht ajo pjes t ciln qytetari ia jep shtetit, kshtu q pjesn tjetr mund ta ket n mnyr t sigurt.

Tatimi sht mimi q qytetari ia paguan shtetit pr t kompenzuar pjesn e vet t mimit kushtues t shrbimeve publike t cilat do ti shpenzoj.

Tatimi sht dhnie n para t cilat shteti i mbledh nga individt n baz t sovranitetit te vet, pa kundrshprblim t drejtprdrejt, me qllim t mbulimit t ngarkimit publik.

Tatimi sht dhnie e detyrueshme pa t drejt q t krkoj kundrshprblim.

Prej t gjitha definicioneve do t japim nj definicion m t prgjithshm pr tatimet: Tatimi sht dhnie e detyrueshme n para, t nj pjese t t ardhurave ose t pasuris, shtetit pr mbulimin e t dalave t prgjithshme shoqrore dhe pa kundrshprblim t drejtprdrejt.Karakteristikat e tatimit

Karakteristikat kryesore t tatimeve jan:

1.Tatimet jan t hyra derivative : me pagimin e tatimeve shteti realizon t hyra, q pr at shum t t hyrave i zvoglon t ardhurat e personave fizik dhe juridik. Shteti duke i tatuar subjektet ekonomike njkohsisht ua zvoglon fuqin ekonomike t tyre me qllim q vetvets ti krijoj fuqi ekonomike pr mbulimin e t dalave publike.

2. Tatimet jan t hyra t detyrueshme (t dhunshme) t shtetit : pagimi i tatimit sht obligim i prgjithshm i cili nuk varet prej dshirs s personave fizik dhe personave juridik, por bazohet n sovranitetin financiar t shtetit dhe forcn ligjore. Detyruesit tatimor jan t obligueshm q t bjn pagesn e tatimit, e nse nuk e paguajn, ather bhet arktimi n form t dhunshme.

3. Tatimet mblidhen pr interesa publike : nga mjetet e mbledhura nga tatimet plotsohen t dalat shtetrore.

4. Tatimet paraqesin dhnie pa kundrshprblim t drejtprdrejt : pagimi i tatimit nuk i jep t drejt personit q e ka paguar q t krkoj kundrshprblim t drejtprdrejt. Por, mungesa e kundrshprblimit t drejtprdrejt nuk d.m.th. q detyruesit tatimor nuk kan kurrfar prfitimesh.

5. Tatimet nuk e kan karakterin e qllimit t caktuar: qllimet e tatimit sipas rregullit nuk prcaktohen prpara. T hyrat e shtetit t grumbulluara me an t tatimeve derdhen n buxhet dhe shrbejn pr plotsimin e nevojave t prbashkta

6. Tatimet mblidhen n para: detyrimi tatimor n shtetet moderne caktohet n para dhe paguhet n mjete monetare. N raste t jashtzakonshme dhe t ralla paguhet n form natyrale ose me pun. Pagimi i tatimit sht definitiv dhe dhnie pa kthim, pr dallim prej disa t hyrave t cilat nuk jan prfundimtare dhe kthehen p.sh. huat.

7. Tatimet nuk jan t lidhura me shttsin: detyruesi tatimor nuk ka rndsi se cilit shtet i takon. Detyrimi tatimor i ngarkon t gjith personat n territorin e shtetit dhe n baz t sovranitetit financiar i ngarkon me obligim tatimor pa marr parasysh se a jan shtetas t atij shteti apo jo. Tatimin e paguajn shtetasit e vendit, mirpo at do ta paguajn edhe shtetasit e huaj q: kan pasuri, realizojn t hyra ose kan trashguar pasuri t patundshme etj.Qllimet e tatimit

Tatimet jan njra ndr format kryesore nprmjet t cilave shteti realizon t hyra. Prandaj, qllimi i tatimit sht mbledhja e mjeteve financiare pr shtetin dhe organet e tjera publike t cilat jan t nevojshme pr financimin e funksioneve t tyre. Ky sht qllimi fiskal i tatimit. Botkuptimet pr tatimin n periudha historike t ndryshme kan ndryshuar, andaj edhe qllimet e tatimit kan ndryshuar me zhvillimin historik t shoqris.

Tatimet jan br instrumente t politiks ekonomike me rndsi shum t madhe q ndikojn n :

-Politikn e mimeve,

-N vllimin dhe drejtimin e investimeve t rndsishme pr zhvillimin e ekonomis nacionale,

-N barazimin e oferts dhe t krkess,

-N kufizimin e shkalls s inflacionit dhe menjanimin e faktorve t cilt e kan shkaktuar prishjen e ekuilibrit n treg,

N zvoglimin ose anulimin e t gjitha atyre pengesave q e vshtirsojn apo e bjn t pamundshme zhvillimin e shpejt dhe t harmonizuar t ekonomis,

-N pengimin ose lehtsimin e disa trendeve afatgjata t pavolitshme n ekonomi, ngritjen e ngadalshme t produktivitetit n pun, n rnien e efikasitetit ekonomik, n zvoglimin e eksportit dhe njherit rritjen e importit etj.Klasifikimi i tatimeve

Klasifikimi i tatimeve bhet sipas kritereve t ndryshme t cilat gjat zhvillimit historik t tatimit kan ndryshuar. Gjat klasifikimit t tatimeve duhet bazuar n disa karakteristika kryesore t tatimit sipas t cilave nj grup i tatimeve ndryshon prej nj grupi tjetr.Klasifikimi themelor i tatimeve:

1.I drejtprdrejt (direkt) dhe i zhdrejt (indirekt),

2.Kadastral dhe tarifor,

3.Personal (subjekte) dhe real (objekte),

4.I rregullt dhe i jashtzakonshm,

5.I prgjithshm dhe special,

6.I supozuar dhe faktik,

7.Sipas vlers dhe specifik,

8.Fundar dhe jofundar,

9.Qndror dhe lokal,

10.Repartision dhe sipas kuots,

11.Themelor dhe plotsues,

12.N natyr dhe n para,

Tatimet direkte dhe tatimet indirekte

Tatimet direkte jan ato tatime t cilat paguhen prpara se t bhet shpenzimi i t ardhurave (personale nga mardhniet e puns, prodhuesit bujqsor individual, tregtart, autort e veprave t ndryshme etj e paguajn tatimin n momentin e realizimit t t ardhurave t tyre).

Tatimet indirekte paguhen gjat shpenzimit t t ardhurave (me rastin e blerjes s produkteve t ngarkuara me tatim t prfshir n mimin e produkteve).

Tatimet kadastrale dhe tatimet tarifore

Kjo ndarje e tatimeve bhet sipas mnyrs s mbledhes s tatimeve. Tatimet kadastrale: caktohen n baz t fakteve t regjistruara n librat kadastral, t cilat fakte mendohet se jan t sakta. Librat kadastral i shfrytzojn organet financiare pr t caktuar obliguesin tatimor, bazn tatimore dhe ngarkess tatimore. T tatuarit n baz t librave kadastral zbatohet n rastin e caktimit t tatimit n pasuri, si dhe nga disa t hyra nga pasuria.

Tatimet tarifore - caktohen n baz t elementeve t caktuara n regjistrat e ashtuquajtur tarifa. Tarifa tatimore sht nj pasqyr e sistematizuar e objekteve tatimore dhe e normave tatimore e shprehur n prqindje ose n shum absolute.Tatimet personale (subjekte) dhe reale (objekte)

Kjo ndarje e tatimeve sht br n baz t mnyrs s caktimit t aftsis tatimore.

Tatimet personale: jan ato me rast gjat caktimit t oblimit tatimor merret parasysh fuqia ekonomike e obliguesit tatimor si dhe disa argumente q jan n lidhje t ngusht n personalitetin e obliguesit tatimor, siq jan : mosha e obliguesit tatimor, gjendja bashkshortore, gjendja shndetsore, numri i antarve t familjes etj.

Tatimet reale (objekte) : jan ato te t cilat me rastin e caktimit t tatimit nuk merren parasysh rrethanat personale t obliguesit tatimor. Gjendja personale e detyruesit tatimor gjat caktimit t ktij tatimi sht e parndsishme..Tatimet e rregullta dhe t jashtzakonshme

Kjo ndarje bhet sipas afatit t ekzekutimit. Tatime t rregullta jan ato t cilat caktohen, mblidhen dhe paguhen rregullisht nga viti n vit dhe t cilat shrbejn zakonisht pr mbulimin e t dalave shtetrore t rregullta.Tatime t jashtzakonshme jan ato tatime t cilat nuk jan t prhershme dhe sipas rregullit prdoren pr financimin e t dalave t jashtzakonshme t shtetit. Por, shpesh shteti e aplikon obligimin e pagimit t tatimit edhe n rastet kur shteti nuk ka t dala t jashtzakonshme, p.sh. e aplikon tatimin stabilizues me t cilin dshirohet q t pengohet inflacioni etj.Tatimet e prgjithshme dhe speciale

Kjo ndarje sht br n baz t qllimit t caktuar paraprak pr plotsimin e nevojave shtetrore.

Tatimet e prgjithshme jan ato q shrbejn pr plotsimin e t gjitha apo nj numri m t madh t t dalave publike.

Tatimet speciale jan me qllim t caktuar, me rast e tr shuma e mledhur e tatimit ose nj pjes e tij sht saktsisht e destinuar pr mbulimin e t dalave t caktuara, p.sh. luft, trmete etj.Tatimet e supozuara dhe faktike

Kjo ndarje sht br n baz t lartsis s bazs tatimore.

Tatimet e supozuara te t cilat caktimi i obligimit tatimor bazohet n supozimin se obliguesi tatimor i ka realizuar, respektivisht ka pasur mendsi q t realizoj t hyra t caktuara. P.sh. gjat caktimit t tatimit n bujqsi mund t caktohet prpara obligimi tatimor n baz t kualitetit t toks etj.

Tatimet faktike jan ato te t cilat caktimi i obligimit tatimor bhet n baz t t hyrave faktike t realizuara apo t fakteve t realizuara , t cilat jan me rndsi gjat caktimit t tatimit. P.sh. me kto tatime ngarkohen personat n mardhnie pune, personat me t ardhura nga e drejta e autorit,etj..Tatimet fundare dhe jofundare

Kjo ndarje sht br n baz t ndryshimeve t kualitetit t t hyrave, respektivisht t t ardhurave n t cilat caktohet tatimi.

Tatimet fundare jan ato tatime q caktohen n t hyrat q realizohen nga pasuria (toka, ndrtesat, letrat me vler etj) si dhe nga t hyrat e sigurta dhe t prhershme t realizuara pa punn e obliguesit tatimor.

Tatimet jofundare jan ato lloje t tatimeve me t cilat tatohen t hyrat e realizuara me punn personale nga marrdhnia e puns ose nga kryerja e veprimtaris s caktuar.

Tatimet qndrore dhe lokale

Kjo ndarje sht br n baz t asaj se kush e fut obligimin tatimor, dhe se cils njsi politike-territoriale i takojn t hyrat e mbledhura nga tatimi.

Tatimet qndrore jan ato t cilat i aplikojn dhe mbledhin organet qendrore. T dalat e mdha pr realizimin e detyrave t mdha shtetrore kan br q numri m i madh i tatimeve t rregullohet me dispozita ligjore t organeve qndrore.

Tatimet lokale jan ato t cilat zakonisht i fusin dhe i mbledhin organet e njsive t ngushta politiko-territoriale. Njsit e ngushta politiko-territoriale pr kryerjen m sukses t detyrave, n baz t dispozitave ligjore mund t rregullojn vet qshtjen e disa llojeve t tatimeve, p.sh. pr t stimuluar zejtarin aplikon lehtsi dhe lirime tatimore.Tatimet repartisione dhe sipas kuots

Kjo ndarje sht br n baz t shprndarjes s ngarkess tatimore. Tatimet repartisione m tepr jan nj mnyr e veant e mbledhjes s tatimit se sa nj lloj i veant i tatimit. Te ky lloj i tatimit shteti prpara me dispozita ligjore saktsisht e cakton shumn totale t mjeteve t cilat do ti mbledh me an t tatimit. sot, n shtetet moderne ky lloj tatimi nuk aplikohet.

Tatimi sipas kuots sht mnyr e shprndarjes s ngarkess tatimore, ku me ligj shteti m par e prcakton obligimin tatimor t obliguesit tatimor, i cakton format tatimore si dhe lartsin e norms tatimore. Por, te ky tatim nuk dihet m par shuma e tatimit e cila do t mblidhet.

Tatimi themelor dhe plotsues

. T gjitha llojet e tatimeve nuk e kan rndsin e njejt. Disa lloje t tatimeve kan pjesmarrje m t madhe, ndrsa disa t tjera pjesmarrje m t vogl n t hyrat e mbledhura nga tatimet. Tatimi n t ardhurat e personave juridik dhe fizik, tatimi n qarkullim jan llojet m t rndsishme t tatimeve,prandja quhen tatime themelore.

Tatimet plotsuese prfshijn t gjitha llojet e ndryshme t tatimeve t cilat ndoshta nuk kan ndonj efekt t madh financiar n sistemin tatimor, por megjithat me ato tatime realizohen qllime t caktuara. Qllimi i ktyre tatimeve sht me karakter plotsues,ndonse mund t ndodh q ndonjri prej ktyre tatimeve plotsuese gradualisht t bhet tatim themelor.Tatimet n natyr dhe n para

Kjo ndarje sht br sipas mnyrs s realizimit t tatimit. Nse tatimi realizohet n natyr(prodhim) ather quhet tatim n natyr. Ky lloj i tatimit sot sht shum i rrall.Te sistemet tatimore bashkkohore, karakteristik e tyre sht se tatimi paguhet n para, e ndonjher rrall n natyr.Kufiri i ngarkess tatimore

. Problemi i kufirit t poshtm dhe t eprm t ngarkess tatimore mund t vshtrohet si nga pikpamja m e gjer, e prgjithshme shoqrore ashtu edhe nga pikpamja individuale- nga pikpamja e obliguesit tatimor.

Nga pikpamja shoqrore kufiri i poshtm i ngarkess tatimore sht i determinuar nga shpenzimet e caktimit dhe arktimit t tatimit dhe mbledhjes s tatimit. Nse shpenzimet e mbledhjes s tatimit jan t barabarta ose m t mdha se shuma e mbledhjes s tatimit, ather ky lloj tatimi mund t arsyetohet n raste t jashtzakonshme, kur dshirohet t arrihen qllimet e caktuara t politiks shtetrore.Tatimet sintetike dhe analitike

Kan shum ngjajshmri me tatimet subjektive dhe objektive.

Te tatimet sintetike prfshihen ato tatime me t cilat tatimohet fuqia e gjithmbarshme ekonomike e obliguesit tatimor. Po ashtu veprohet edhe me pasurin e gjithmbarshme t obliguesit tatimor.

Tatimet analitike jan ato me t cilat tatimohet ndonj e hyr ose ndonj pasuri pavarsisht se kush e ka realizuar, dhe pavarsisht se a realizon t hyra t tjera obliguesi tatimor.Tatimet sipas vlers dhe specifike

Te tatimet specifike obligimi tatimor caktohet n baz t disa njsive matse. Si baz mund t merret gjatsia, pesha etj. M shpesh te tatimet n qarkullim.

Te tatimet sipas vlers tatimi bhet sipas vlers s vrtet ose vlers s muar t objektit tatimor.TAKSAT

Taksat jan nj instrument financiar me t cilin mbledhen t hyrat shtetrore. Taksat jan t njohura qysh n shoqrin skllavopronare n Romn dhe Athinn antike si dhe n shoqrin feudale.

Taksat jan nj lloj specifik i t hyrave publike, t cilat i arkton shteti dhe organet tjera juridiko-publike prej personave juridik dhe fizik si kundrshprblim pr shrbimet q ua ofrojn kto organe.

Taksat jan form e mbledhjes s t hyrave t shetetit q jan t njohura n shtetet skllavopronare dhe n shtetet feudale. Taksat n shtetet skllavopronare paguheshin taksat gjyqsore, taksat pr hyrje n vendet n tempuj pronar etj. Taksat jan t hyra monetare t shtetit. Me rastin e pagess s takss aplikohet parimi territorial. Jan t hyra derivative t shtetit.Karakteristikat e taksave - karakteristik e par e taksave sht se paraqesin kundrvlern - kundrshprblimin pr shrbimin e kryer nga ana e organeve shtetrore ose organeve tjera juridiko-publike. Karakterisitk e dyt e taksave sht se obliguesit e taksave vet sipas dshirs bjn pagess e taksave dhe nxisin punn e organeve shtetrore. P.sh. qytetari paguan taksa pr nxjerrjen e dokumenteve: ertifikatn e lindjes, letrnjoftimin, pasaportn me rastin e paraqitjes s krkess. Mirpo edhe pa paraqitjen e krkess qytetari nuk do t marr dokumentet.

Taksat ndryshojn edhe prej kontributeve. Taksat paguhen pr shrbimet e natyrs jo materiale (intelektuale), t cilat i kryejn organet shtetrore administrative, gjyqsore, doganore, arsimore etj.

M e rndsishme gjat shqyrtimit t taksave sht caktimi i lartsis s taksave. Lartsia e takave duhet t caktohet n baz t shpenzimeve reale,Klasifikimi i taksave

N literaturn financiare klasifikimi i taksave bhet sipas ktyre kritereve:

1.Sipas organeve t cilat e caktojn obligimin e pagimit t taksave dallojm:

a).Taksat q i prcaktojn organet shtetrore qndrore, p.sh. taksat federative, taksat shtetrore etj.

b).Taksat t cilat i prcakton bashksia e ngusht politiko- territoriale, p.sh. taksat komunale, taksat lokale etj.

2.Sipas organeve t cilat i kryejn shrbimet e caktuara, e pr t cilat sht parapar pagimi i takss dallojm:

a).Taksat administrative t cilat paguhen pr shrbimet e kryera nga organet dhe institucionet shtetrore. Kto taksa quhen taksa shtetrore.

N taksat administrative bjn pjes:

-Taksat konsulare, t cilat paguhen pr shrbimet e organeve diplomatike dhe konsulare.

-Taksat pr qarkullimin e mjeteve motorike t huaja.

-Taksat kadastrale.

-Taksat pr mbrojtjen e patentave, liencave, modeleve .

b).Taksat gjyqsore, t cilat paguhen pr procedurat e gjyqeve t rregullta, gjyqeve ekonomike etj.

c).Taksa npunsish t cilat u jan paguar npunsve t caktuar pr shrbimin e kryer, ndonse kjo taks sot shum m rrall shfrytzohet.

3.Sipas mnyrs s pagimit taksat i ndajm n:

a).Mnyrn indirekte t pagess s takss- kur obligimi taksor paguhet duke bler dhe vulosur taksa dhe formulart e takss.

b).Mnyrs direkte t pagess s takss - kur obligimi taksor paguhet n t holla t gatshme.

4.Sipas kohs s pagimit taksat i dallojm:

a).Taksa q paguhen prpara, q sot praktikohet m tepr.

b).Taksa q paguhen prapa, pasi q t jet kryer shrbimi i organeve shtetrore dhe organeve tjera.5.Sipas faktit se a paguhet taksa pr disa shrbime t organeve shtetrore dhe t organizatave t autorizuara apo pr nj varg shrbimesh dallojm:

a).Taksn e posame,

b).Taksn paushalle t cilat paguhen pr t gjitha shrbimet s bashku t kryera prej organeve shtetrore t ndryshme e jo individuale.6.Sipas qllimit t shpenzimit t mjeteve t mbledhura me an t taksave dalljom:

a).Taksat q shrbejn pr plotsimin e nevojave t prgjithshme shoqrore.

b).Taksat q qllimi i shpenzimit t mejteve prpara sht caktuar(taksa t destinuara).7.Taksat ndahen edhe n:

a).Taksa t prgjithshme, t cilat jan t njejta pr t gjitha llojet e shrbimeve t njejta, pa marr parasysh se cili organ bn arktimin e tyre.

b).Taksa speciale t cilat jan t lidhura pr institucionet e caktuara(gjykatat, shkollat etj).

c).Taksa t ndryshueshme, t cilat nuk caktohen prpara, por prapa sipas llojit t puns s kryer, vlers.

KONTRIBUTET

Kontributet jan instrument financiar me rndsi me t ciln mbledhen mjete pr financimin e t dalave shoqrore t caktuara. Karakterisitikat kryesore t kontributeve jan:

1.Jan dhnie kryesisht n para, te t cilat ekziston dobia reale ose e mundshme n form t kundrshprblimit t cilin e kan nj rreth i ngusht nga aktiviteti i shtetit.

2.Shuma e obligueshme e pagimit t kontributeve varet drejtprdrejt prej shpezimeve t cilat i bn shteti

3.Kontributet e kan cilsin e obligueshme.

4.Obligimi i pagimit t kontributeve nuk shkaktohet m krkesat e obliguesve.Kontributet kan ngjajshmri me tatimet se t dy kto kategori jan t hyra publike, se obligime t personave fizik dhe juridik me qllim t caktuar. Ndryshimi i kontributeve nga tatimet qndron n at se kontributet i paguan kategoria e caktuar e personave fizik dhe juridik t cilt kan dobi t drejtprdrejt prej aktivitetit t organeve shtetrore. Obligimi i pagimit t kontributeve nuk e ka karakterin e prgjithshm si te tatimet. Latrsia e obligimit t pagimit t kontributeve sht n varshmri me dobishmrin q e ka obliguesi i kontributeve.

Kontributet jan t ngjajshme me taksat se jan t hyra publike q i aplikon shoqria. Ndryshimi i kontributeve prej taksave qndron n at se obligimin e pagimit t kontributeve nuk e nxisin obliguesit e pagimit t kontributeve dhe se kta obligues kan ndonj dobi materiale nga aktiviteti i organeve shtetrore ose organeve tjera t autorizuara pr kryerjen e atkivitetit t caktuar.Kontributet pr plotsimin e nevojave t prbashkta paguhen nga kto kategori:

a). Prej t ardhurave t organizatave,

b). Prej t ardhurave personale t puntorve,

c). Prej t ardhurave personale nga kryerja e veprimtaris s pavarur bujqsore,

d). Prej t ardhurave personale nga kryerja e pavarur e veprimtaris ekonomike ose joekonomike,

e). Prej pensioneve respektivisht prej shrbimeve monetare.. T hyrat parafiskale duhet ti ken kto karakteristika:

1. Qllimi i shpenzimit t t hyrave parafiskale prpara sht i caktuar (pra jan t destinuara).

2. Oblimi i pagimit t t hyrave parafiskale nuk sht i caktuar me dispozita t organeve shtetrore.

3. T hyrat parafiskale nuk jan t hyra buxhetore t organeve juridiko-publike.

4. Obligimi i pagimit t t hyrave parafiskale ngarkon nj rreth t caktuar t shfrytzuesve t cilt jan t lidhur me ndonj interes t prbashkt ekonomik, social etj.

PRINCIPET TATIMOREMe problemin e caktimit t parimeve financiare jan marr shum teoricien financiar. Shteti duke e mbledhur tatimin, krijon t hyrat e nevojshme pr mbulimin e numrit t madh t t dalave t tij. N mesin e shkrimtarve t shumt t cilt e kan prpunuar problemin e parimeve tatimore jan edhe Adam Smithi dhe Adolph Vagneri.PARIMET TATIMORE T SMITHIT

Parimet e Smithit n literatur jan t njohura si katr kanonet e Smithit, n t cilat duhet t bazohet tatimi. Kto jan :

Secili qytetar sht i detyruar q shtetit tia paguaj tatimin pr mbulimin e t dalave t tij dhe at sipas aftsis dhe mundsis ekonomike.

Obligimi tatimor duhet t jet i rregulluar me ligj, shuma e tatimit, mnyra, pagesa, vendi i pagimit duhet t jen t njohura pr obliguesin tatimor.

Tatimi duhet t mblidhet dhe t arktohet ather kur pr obliguesin tatimor sht m e prshtatshme,

Shpenzimet e caktimit dhe mbledhjes s tatimit duhet t jen sa m t vogla dmth. Shpenzimet e administrats duhet t jen sa m t vogla, n mnyr q sa m shum mjete t hyjn ne arkn shtetrore.

PARIMET E VAGNERITParimet tatimore m t numrta, t plota dhe m t sistematizuara i ka dhn Adolf Vagneri. Sipas Vagnerit parimet tatimore jan :I. Principet financiaro-politike :

1. Mjaftueshmria e tatimit,

2. Elasticiteti i tatimit.

II. Principet ekonomiko-politike :

Zhgjedhja e burimit tatimor,

Zgjedhja e llojeve t tatimit,

III. Principet socialo-politike :

Prgjithsia e tatimit,

Barabarsia e tatimit.

IV. Principet administrative-teknike :

Caktimi i tatimit,

Pagimi i volitshm i tatimit

Mbledhja e lir e tatimit.

PRINCIPET FINANCIARO - POLITIKEKy parim krkon q tatimet t jen :

T mjaftueshme

T prshtatshmePrincipi i mjaftueshmris - duhet kuptuar ashtu q me an t mbledhjes s tatimit t grumbullohen mjete t cilat s bashku me t hyrat e tjera shtetrore do t bjn t mundur mbulimin e t gjitha t dalave shtetrore t planifikuara.

PRINCIPI I PRSHTATSHMRIS - ELASTICITETITMe principin e prshtatshmris duhet nnkuptuar mundsin e sistemit tatimor q tu prshtatet shpejt ndryshimeve n lartsin e t dalave t shtetit. Rritja e prhershme e t dalave t shtetit krkon edhe rritjen e krkess pr mjete monetare. Sipas ktij principi, lartsia e tatimit duhet t iu prshtatet t dalave shtetrore.Principi i prshtatmris s sistemit tatimor sipas krkeses pr financimin e t dalave t rritura shtetrore mund t arrihet vetm n kushtet dhe rastet relative stabile. Sistemi tatimor nuk mund t iu prshtatet krkesave t rritura t jashtzakonshme t t dalave shoqrore ( lufta, fatkeqsive elementare etj).

PRINCIPET EKONOMIKO-POLITIKE T TATIMIT

Pagimi i tatimit ka efekt t caktuar n zvoglimin e fuqis ekonomike dhe n

sjelljet e obliguesit tatimor. Andaj pr tu shfrytzuar tatimet si instrument i

prshtatshm i politiks ekonomike dhe pr tu realizuar qllimet e caktuara t ksaj politike, n kuadrin e ktij principi sht e nevojshme t merren parasysh kto principe:

1. Zgjedhja e burimit tatimor

2. Zgjedhja e llojeve t tatimitZgjedhja e burimit tatimor- Si burim tatimor jan t hyrat ose t ardhurat ose pasuria e obliguesit tatimor. Nga aspekti i principit ekonomik t tatimit del se sipas rregullit duhet t tatohen vetm ato burime tatimore t cilat pandrprer prsriten.

shtja e kufirit t ngarkess tatimore, i cili kufi nuk duhet t tejkalohet nse dshirojm q me caktimin e tatimit t nxitet aktiviteti ekonomik i obliguesit tatimor dhe t realizohen rezultatet ekonomkie pozitive, n shkencn financiare ende sht diskutabile, ende nuk sht dhn prgjegje adekuate.Zgjedhja e llojeve t tatimit

Zgjedhja e llojeve t tatimit d.m.th q t zgjedhen llojet m racionale t tatimit. Kjo d.m.th se me rastin e aplikimit t llojeve t tatimit n sistemin tatimor duhet pasur parasysh ndikimin e tatimit n procesin e prodhimit, t kmbimit t mallrave dhe n formimin e t ardhurave nacionale. Kjo sidoms sht me rndsi pr vendet n zhvillim, sepse nuk duhet shikuar vetm se si t sigurohen mjetet financiare, me llojet e tatimit nuk duhet rrezikuar dhe penguar zhvillimin ekonomik t tyre.

KRITERET SOCIALO - POLITIKEN grupin e kritereve socialo politike bjn pjes :

Prgjithsia Universaliteti i tatimit

Barabasia e tatimeve.Prgjithsia universaliteti i tatimitT tatuarit duhet t ket karakter t prgjithshm, pr ndryshim nga koht e mparshme, kur nga pagesa e tatimit jan prjashtuar aristrokracia. Sipas ktij principi t gjith jan t obligueshm t paguajn tatim, pa marr parasysh dallimet klasore, fetare, gjjinore, racore, gjuhsore,bashkshortore, politke etj.Barabarsia e tatimitKy parim krkon q barra tatimore duhet t jet e ndar n mnyr t barabart pr t gjith obliguesit tatimor. Pr barazin n tatim flitet vetm athere kur ajo realizohet prej vitit n vit me pagimin e tatimeve t rregullta. Nse n nj sistem tatimor te tatimet e rregullta aplikohen prqindje proporcionale dhe here pas here aplikohen tatime jo t rregullta nuk mund t flitet pr barabrsin

PRINCIPET ADMINISTRATIVE - TEKNIKEN kt parim bjn pjes :

Caktimi i tatimit

Pagimi i volitshm i tatimit (prshtatshmria e pagimit t tatimit )

Mbledhja e lire e tatimitCaktimii tatimitMe pagimin e tatimeve zvoglohet fuqia ekonomike e obliguesve tatimor e kjo ndikon n zvoglimin e kursimeve, investimeve, n plotsimin e nevojave shndetsore etj. Me tatim mund t ndikohet edhe n pozitn shoqrore t obliguesve tatimor. Pr shkak t efekteve jashtzakonisht t rndsishme t tatimit n jetn dhe punn e obliguesve tatimor, caktimi i tatimit duhet t jet i drejt.

Prshtatshmria e pagimit t tatimit (pagimi i volitshmi tatimit )Prshtatshmria e pagimit t tatimit paaraqet mundsin e pagimit t tatimit

athere kur pr obliguesin tatimor sht m e volitshme dhe kur ai ka mjete

financiare. P.sh. pr bujqit sht shum m e prshtatshme q obligimin e vet tatimor ta paguaj n fund t vitit, m saktsisht n vjesht, kur me shitjen e produkteve bujqsore realizon t hyrat me t cilat mund t plotsoj obligimin tatimor, sesa n fillim t vitit.Mbledhja e lire e tatimitMbledhja e lir e tatimeve d.m.th. q mbledhja e tatimeve t jet sa m e lir, sepse nga kjo varet shuma e mjeteve t cilat do ti mbesin shtetit pr plotsimin e t dalave. Me tatim mbledhen mjete me t cilat financohen t dalat shtetrore n baz t kushtetuts, ligjeve dhe dispozitave t tjera.EFEKTET E TATIMITPagimi i tatimit d.m.th marrja e nj pjese t t ardhurave t obliguesit tatimor n dobi t shtetit dhe t organeve t tjera juridiko- publike. Tatimimi ia zvoglon fuqin blerse obliguesit tatimor, andaj procesi i t tatuarit sht shum i ndrlikuar, i cili shkakton efekte t natyrs ekonomike, financiare, sociale, morale etj.

SISTEMI TATIMORSecili sistem tatimor sht rezultat i zhvillimit historik, i ndikimeve t ndryshme nga jasht, i kompromiseve t shumta. Duke i krahasuar sistemet tatimore t vendeve t ndryshme mund t vrehet leht se nuk ekzistojn dy shtete n t cilat tatimi do t bhej me aplikimin e formave t njejta tatimore, n t cilin tatimet e ndryshme do t kishin t njejtin vend, gj q sht e kuptueshme sepse sistemi tatimor sht rezultat i veprimit t faktorve t ndryshm.

Sistemi tatimor i nj vendi t zhvilluar industrial ndryshon nga sistemet tatimore t vendeve n zhvillim, sikuse edhe sistemi tatimor i vendeve kapitaliste ndryshor nga sistemi tatimor i vendeve socialiste.Ekzistojn dy lloje t sistemit tatimor : sistemi tatimor monist dhe ai pluralist. Monizmi tatimor-d.m.th. aplikimi i vetm nj lloji t tatimit. Ideja pr monizm tatimor ka pasur shum ithtar. Mendohet se kjo ide pr her t par sht shfaqur n Franc n shek.XVI. fiziokratt e kan prkrahur monizimin tatimor. Qndrimi i till i fiziokratve sht edhe i kuptueshm sepse del nga msimi i tyre se vetm n bujqsi mund t krijohet mbivlera.Sipas Adam Smithit elementet e sistemit tatimor jan:

- Renta e toks,

- Kamata,

- T hyrat nga kapitali,

- T hyrat nga mditjet.Sipas Shufrejt sistemi tatimor ndahet n:

a) Tatimet direkte

- Tatimi n pasuri,

- Tatimi n t ardhura,

- Tatimi n rendimente.

b) Tatimet indirekte

- Tatimi n konsum,

- Pr artikuj t nevojshm pr jet,

- Pr artikuj luksoz.

c) Tatimi n pasuri:

- Tatimi n fitimet e rastit,

- Tatimi n qarkullim t patundshmrive,

- Tatimi n trashgimi.Tatimi n pasuri

Te ky lloj i tatimit objekt tatimi sht pasuria e obliguesit tatimor. Obligues t tatimit n pasuri jan personat fizik dhe juridik. Tatimi n pasuri paguhet n vlern e pasuris. Baz e tatimit n pasuri sht vlera e zvogluar pr borxhet. Me rastin e caktimit t tatimit merren parasysh shum lirime dhe lehtsime.

Tatimi n pasuri mund t jet n dy forma:

- Tatimi n pasuri,

- Tatimi n t hyrat nga pasuria.

Tatimi n t ardhura

Tatimet n t ardhura e prbjn boshtin e sistemit tatimor gati t do shteti modern. Kjo sht form me t ciln tatohet fuqia ekonomike e obliguesit tatimor, e realizuar n nj periudh t caktuar kohore. Pr ndryshim nga tatimi n pasuri, ku me rastin e tatimit gjithashtu i kushtohet kujdes cilsive t caktuara t obliguesit tatimor, te tatimi n t ardhura baza tatimore varet nga shuma monetare e realizuar brenda ndonj kohe t caktuar.

REZISTENCA NDAJ PAGIMIT T TATIMITPagimi i tatimeve e zvoglon fuqin ekonomike t obliguesit tatimor dhe shkakton ndryshime n pozitn e tij shoqrore. Pr kt arsye lind edhe rezistenca e pagimit tatimit. Rezistenca e pagimit t tatimeve dhe prpjekja q t evitohet ose t zbutet efekti i tij jan t pranishme n t gjitha sistemet tatimore.SHMANGIA NGA PAGIMI I TATIMEVE

Me pagimin e tatimeve zvoglohet forca ekonomike e obliguesit tatimor. Kjo shkakton rezistencn e pagimit t tatimeve. Shmangia nga obligimi i pagimit t tatimeve varet prej shum faktorve, p.sh. nga struktura arsimore e popullsis, nga zhvillimi i vetdijes, nga diciplina e obliguesve tatimor n kryerjen e detyrs qytetare, nga morali tatimor etj.

Evazioni tatimor mund t jet:

1. Evazioni i paligjshm tatimor,

2. Evazioni tatimor i ligjshm ose i lejueshm.EVAZIONI TATIMOR I PALIGJSHMDallojm dy raste t evazionit t paligjshm ose t palejueshm tatimor:

1. Fshehja e plot e tatimit ose defraudacioni i tatimit

2. Fshehja e pjesrishme e tatimit ose defraudacioni i pjesrishm i tatimit

Nse obliguesi tatimor nuk e paraqet t tr shumn e t hyrave t realizuara, prkatsisht t ardhurat q i nnshtrohen tatimit, nse i fsheh faktet e caktuara relevante, ngjarjet ose veprimtarit q shrbejn si shkas pr tatim, kemi t bjm me rastin e fshehjes s plot ose totale t tatimit. P.sh. Obliguesi tatimor kryen nj veprimtari t caktuar ose ka njdonj pasuri, por nuk paraqitet te organet financiare se e kryen at veprimtari, e as nuk i paraqet t hyrat q i realizon prej saj, prkatsisht nuk e paraqet se ka pasuri

fare.EVAZIONI TATIMOR I LIGJSHMEvazinoi tatimor i ligjshm paraqet dukurin kur obliguesi tatimor nuk bie n kundrshtim me dispozitat ligjore, andaj sht fjala pr evazioni t lejueshm.

Evazioni tatimor i ligjshm paraqitet n raste t ndryshme.

Evazioni tatimor mund t paraqitet pr shkak t zbrazsive n ligj. Dispozitat ligjore jo t plota, jo precize, t parregulluara dhe kontradiktore pr llojet e ndryshme t tatimit ia mundsojn q m leht, madje edhe e nxisin obliguesin tatimor q ti shmanget pagimit t tatimit n trsi ose pjesrisht.