ÌÖßËËÈÔ Âß ÎÍÓÍ ßÑßRËßRÈ ÙÀQQÛÍÄÀÙàróí Éÿhéà èìçàñûíäàí èñòèôàäÿ åäÿí ìöÿëëèô 1956-úû èëäÿ Àíêàràäà àíàäàí îëóá. Îròà ìÿêòÿáè Àíêàràäà

îõóéóá. Ñîírà Èñòàíáóëäà Ìåìàr Ñèíàí Óíèâårñèòåòèíèí gþçÿë ñÿíÿòëÿr ôàêöëòÿñèíäÿ âÿ Èñòàíáóë Óíèâårñèòåòèíèí ôÿëñÿôÿáþëöìöíäÿ òÿhñèë àëûá. 80-úè èëëÿräÿí áó göíÿ qÿäÿr èìàíè, åëìè âÿ ñèéàñè ìþâçóëàräà õåéëè ÿñÿr éàçûá. Áóíóíëà éàíàøûìöÿëëèôèí òÿêàìöë÷öëÿrèí (äàrâèíèñòëÿrèí) ñàõòàêàrëûüûíû, îíëàrûí èääèàëàrûíûí hå÷ áèr åëìè hÿqèqÿòÿ ÿñàñëàíìàäûüûíûgþñòÿrÿí, hàáåëÿ äàrâèíèçìèí qàíëû èäåîëîgèéàëàrëà øöáhÿëè ÿëàqÿëÿrèíè öçÿ ÷ûõàràí áèr ÷îõ ìöhöì ÿñÿrëÿrè âàr.

Ìöÿëëèôèí áó èìçàñû èíêàr÷û äöøöíúÿéÿ qàrøû ìöáàrèçÿ àïàràí èêè ïåéüÿìáÿrèí õàòèrÿñèíÿ hþrìÿò ÿëàìÿòè îëàràqñå÷èëèá: îíëàrû éàä åòìÿê ìÿqñÿäèëÿ Ùàróí âÿ Éÿhéà àäëàrûíäàí èñòèôàäÿ åäèëèá. Rÿñóëóëëàhûí ìþhöröíöí ìöÿëëèôòÿrÿôèíäÿí êèòàáëàrûí öç qàáûüûíà âóróëìàñûíûí ñèìâîëèê ìÿíàñû èñÿ îíëàrûí è÷èíäÿêèëÿrëÿ áàüëûäûr. Áó ìþhör Qóràíè-Êÿrèìèí Àëëàhûí ñîíóíúó Êèòàáû âÿ ñîíóíúó ñþçö, Ïåéüÿìáÿrèìèçèí èñÿ ïåéüÿìáÿrëÿrèí ñîíóíúóñó îëìàñûíûí rÿìçèäèr.Ìöÿëëèô áöòöí éàçûëàrûíäà Qóràíû âÿ Rÿñóëóëëàhûí ñöííÿñèíè rÿháÿr òóòór. Áóíóíëà äà èíêàr÷û äöøöíúÿ ñèñòåìëÿrèíèíáöòöí ÿñàñ èääèàëàrûíû áèr-áèr ïó÷à ÷ûõàrìàüû âÿ äèíÿ qàrøû éþíÿëÿí åòèràçëàrû òàìàìèëÿ ñóñäóràúàq ñîíóíúó ñþçöñþéëÿìÿéè hÿäÿô ñå÷èr. Çîõ áþéöê hèêìÿò âÿ êàìàë ñàhèáè îëàí Rÿñóëóëëàhûí ìþhörö áó ñîíóíúó ñþçö ñþéëÿìÿêíèééÿòèíÿ áèr äóà êèìè èñòèôàäÿ åäèëèá.

Ìöÿëëèôèí ÿñÿrëÿrèíäÿêè ÿñàñ ìÿqñÿä Qóràíû áöòöí äöíéàäà òÿáëèü åòìÿê, áóíóíëà èíñàíëàrû Àëëàhûí âàrëûüû, áèrëèéèâÿ àõèrÿò êèìè ÿñàñ èìàí ìÿñÿëÿëÿrè áàrÿäÿ äÿrèíäÿí äöøöíìÿéÿ ñþâq åòìÿê, èíêàr÷û ñèñòåìëÿrèí ÷öröê ÿñàñëàrûíû âÿáàòèë òÿòáèqàòëàrûíû hÿr êÿñÿ gþñòÿrìÿêäèr.

Ùàróí Éÿhéàíûí ÿñÿrëÿrè Ùèíäèñòàíäàí ÀÁØ-à, Áþéöê Árèòàíèéàäàí Èíäîíåçèéàéà, Ïîëøàäàí Áîñíèéà-Ùårñîqîâèíàéà, Èñïàíèéàäàí Áràçèëèéàéà, Ìàëàéçèéàäàí Èòàëèéàéà, Ôràíñàäàí Áîëqàrûñòàíà âÿ ÌÄÁ þëêÿëÿrèíÿ qÿäÿräöíéàíûí ÿêñÿr þëêÿëÿrèíäÿ ìàràqëà qàrøûëàíûr âÿ áèríÿôÿñÿ îõóíór. Èígèëèñ, ôràíñûç, àëìàí, èòàëéàí, èñïàí, ïîròóqàë,óräó, ÿrÿá, àëáàí, róñ, áîøíàê, óéüór, Èíäîíåçèéà, ìàëàé, áåíqàë, áîëqàr, éàïîí, xèí, Àçÿráàéúàí êèìè äèëëÿrÿ òÿrúöìÿåäèëÿí áó ÿñÿrëÿr gåíèø îõóúó êöòëÿñè òÿrÿôèíäÿí ìàràqëà èçëÿíèr.

Äöíéàíûí äþrä áèr òÿrÿôèíäÿ áþéöê råçîíàíñ äîüóràí áó äèqqÿòÿëàéèq ÿñÿrëÿr èíñàíëàrûí ÷îõóíóí èìàígÿòèrìÿñèíÿ, ÿêñÿr àäàìëàrûí äà þç èìàíûíû êàìèëëÿøäèrìÿñèíÿ ñÿáÿá îëór. Áó êèòàáëàrû îõóéàí âÿ èíúÿëÿéÿí hÿr êÿñîíëàräàêû hèêìÿòè, hàáåëÿ éûüúàì, äîëüóí, àñàí áàøà äöøöëÿí ñÿìèìè öñëóáó, hÿéàòè hÿqèqÿòëÿrèí åëìè-ìÿíòèqè èçàhûíûäÿrhàë gþrör. Áó ÿñÿrëÿr hÿr áèr êÿñÿ òåç áèr çàìàíäà òÿñèr åòìÿê, òàì íÿòèúÿ âårìÿê, åòèràçëàrà éår qîéìàìàq âÿäÿëèëëÿrèí åëìèëèéè êèìè õöñóñèééÿòëÿrÿ ìàëèêäèr. Áó ÿñÿrëÿrè îõóéàí âÿ îíëàrûí öçÿrèíäÿ úèääè äöøöíÿí àäàìëàrûíìàòårèàëèñò ôÿëñÿôÿíè, àòåèçìè, áàøqà áàòèë ôèêèr âÿ ôÿëñÿôÿëÿrè ìöäàôèÿ åòìÿñè äàhà ÿñëà ìöìêöí äåéèë. Áÿçèëÿrè ìöäàôèÿåòñÿëÿr áåëÿ áóíó éàëíûç èíàäêàrëûq öçöíäÿí åäÿúÿêëÿr, ÷öíêè îíëàrûí ôèêèrëÿrèíèí ÿñàñëàrû ÷öröêäör.

Äþâröìöçäÿêè áöòöí èíêàr÷û úÿrÿéàíëàr Ùàróí Éÿhéàíûí êöëëèééàòûíäà åëìè äöøöíúÿ íþqòåéè-íÿçÿrèíäÿí ìÿüëóáåäèëèáëÿr. Øöáhÿ éîõäór êè, áó õöñóñèééÿòëÿr Qóràíûí hèêìÿòèíäÿí âÿ îíóí èôàäÿ åòäèéè ôèêèrëÿrèí gþçÿëëèêëÿrèíäÿíqàéíàqëàíûr.

Ìöÿëëèôèí þçö èñÿ áó ÿñÿrëÿrèíÿ gþrÿ ëîâüàëàíìûr, ÿêñèíÿ, Àëëàhûí hèäàéÿòèíÿ âàñèòÿ÷è îëìàüà íèééÿò åäèr. Áóíäàíáàøqà áó ÿñÿrëÿr íÿør åäèëÿrêÿí hå÷ áèr ìàääè qàçàíú göäöëìör.

Áó hÿqèqÿòëÿr íÿçÿrÿ àëûíìàëûäûr. Î çàìàí ìÿëóì îëàr êè, èíñàíëàrû îíëàrà gþrìÿäèéèíè gþrìÿêäÿ êþìÿê åäÿí,îíëàrûí hèäàéÿòÿ gÿëìÿñèíÿ ñÿáÿá îëàí áåëÿ ÿñÿrëÿrèí îõóíìàñûíà hÿâÿñëÿíäèrìÿéèí þçö äÿ ÷îõ ìöhöì õèäìÿòäèr.Áó äÿéÿrëè ÿñÿrëÿrè òàíûòìàq ÿâÿçèíÿ èíñàíëàrûí çåhíèíè qàrûøäûràí, ôèêèrëÿrèíèí qàrûøìàñûíà ñÿáÿá îëàí, øöáhÿ âÿòÿrÿääöäëÿrè àràäàí qàëäûrìàüà, èìàíû õèëàñ åòìÿéÿ áèr òÿñèrè îëìàäûüû òÿúröáÿäÿí êå÷èrèëÿí êèòàáëàrû éàéìàq éàëíûçâÿ éàëíûç ÿìÿê âÿ âàõò èòêèñè äåìÿê îëàúàq. Èìàíû õèëàñ åòìÿêäÿí äàhà ÷îõ ìöÿëëèôèí ÿäÿáè göúöíö gþñòÿrìÿéÿéþíÿëìèø êèòàáëàräà áó òÿñèrèí îëìàéàúàüû àéäûíäûr. Áó ìþâçó èëÿ áàüëû øöáhÿñè îëàíëàr âàrñà, îíëàr Ùàróí Éÿhéàíûíÿñÿrëÿrèíèí éågàíÿ ìÿqñÿäèíèí äèíñèçëèéè àràäàí qàëäûrìàqäàí âÿ Qóràí ÿõëàqûíû éàéìàqäàí èáàrÿò îëäóüóíó, áóõèäìÿòäÿêè òÿñèr göúöíöí, ìöâÿôôÿqèééÿò âÿ ñÿìèìèééÿòèí àéäûí gþröíäöéöíö îõóúóëàrûí öìóìè qÿíàÿòèíäÿí àíëàéàáèëÿr. Áóíó qÿòè øÿêèëäÿ éÿqèíëÿøäèrìÿê âÿ àíëàìàq ëàçûìäûr êè, äöíéàäàêû çöëì âÿ èüòèøàøëàrûí, ìöñÿëìàíëàrûí ÷ÿêäèéèÿçèééÿòëÿrèí ÿñàñ ñÿáÿáè äèíñèçëèéèí èäåéà hàêèìèééÿòèäèr.

Áóíëàräàí qóròóëìàüûí éîëó èñÿ äèíñèçëèéèí èäåéà úÿhÿòäÿí ìÿüëóá åäèëìÿñè, èìàíè hÿqèqÿòëÿrèí îròàéà ÷ûõàrûëìàñûâÿ Qóràí ÿõëàqûíûí èíñàíëàrûí äÿrê åäèá ìÿíèìñÿéÿ áèëÿúÿéè øÿêèëäÿ ÷àòäûrûëìàñûäûr. Äöíéàíû hÿr göí äàhà ÷îõ çöëìÿ,èüòèøàø âÿ ôÿñàäëàrà ìÿróç qîéìàq èñòÿéÿíëÿrèí íèééÿòèíè íÿçÿrÿ àëñàq áÿëëè îëàr êè, áó õèäìÿòèí ìöìêöí qÿäÿr ñörÿòëèâÿ òÿñèrëè øÿêèëäÿ éårèíÿ éåòèrèëìÿñè ÷îõ âàúèáäèr. ßêñ òÿqäèräÿ ÷îõ gåú îëà áèëÿr. Áó ÿhÿìèééÿòëè õèäìÿòäÿ ÷îõ áþéöêáèr âÿçèôÿíè þç öçÿrèíÿ gþòörìöø Ùàróí Éÿhéàíûí êöëëèééàòû Àëëàhûí èúàçÿñè èëÿ XXI ÿñräÿ èíñàíëàrû Qóràíäà áèëäèrèëÿíÿìèí-àìàíëûüà âÿ áàrûøà, äîüróëóq âÿ ÿäàëÿòÿ, gþçÿëëèê âÿ õîøáÿõòëèéÿ àïàrìàqäà áèr âàñèòÿ îëàúàq.

ÅÚÀÇÊÀÐÚÀÍËÛËÀÐ

Ùàðóí Éÿùéà

ÎÕÓÚÓÉÀ

- Áó êèòàáäà âÿ äègÿr ÷àëûøìàëàrûìûçäà òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíèí þçöíö äîüróëòìàìàñûíà âÿ

ïó÷ îëìàñûíà àèä ôèêèrëÿrÿ gåíèø éår àéûrìàüûìûçûí ÿñàñ ñÿáÿáè àäû÷ÿêèëÿí íÿçÿrèééÿíèí

ÿñëèíäÿ äèí ÿëåéhèíÿ äöøöíúÿ âÿ òÿëèìëÿräÿí èáàrÿò îëìàñûäûr. Éàràäûëûøû âÿ áèëàâàñèòÿ

Àëëàhûí âàrëûüûíû èíêàr åäÿí äàrâèíèçì 140 èëäèr êè, áèr ÷îõ èíñàíëàrûí þç èìàíûíû èòèrìÿñèíÿ

âÿ éà øöáhÿéÿ äöøìÿñèíÿ ñÿáÿá îëór. Áóíà gþrÿ äÿ áó íÿçÿrèééÿíèí àëäàäûúû îëäóüóíó

ñöáóòà éåòèrìÿê âÿ äèqqÿòÿ ÷àòäûrìàq ÷îõ ìöhöì èìàíè âÿçèôÿäèr. Áóíó èíñàíëàrà

÷àòäûrìàq èñÿ äàhà âàúèáäèr.

- Áÿçè îõóúóëàrûìûçûí áÿëêÿ äÿ òÿêúÿ áèr êèòàáûìûçû îõóìàüà ôörñÿòè îëàúàq. Áóíà gþrÿ äÿ

hÿr áèr êèòàáûìûçäà áó ìþâçóéà qûñà äà îëñà éår àéûrìàüû ìÿqñÿäÿóéüóí áèëèrèê.

- Íÿçÿrÿ ÷àòäûrûëìàñû ëàçûì îëàí äègÿr áèr ìÿñÿëÿ äÿ áó êèòàáëàrûí è÷èíäÿêèëÿrëÿ ÿëàqÿäàräûr.

Éàçû÷ûíûí áöòöí êèòàáëàrûíäà èìàíè ìþâçóëàr Qóràí àéÿëÿrè èøûüûíäà èçàh îëóíór, èíñàíëàr

Àëëàhûí àéÿëÿrèíè þérÿíìÿéÿ âÿ îíëàrà óéüóí éàøàìàüà äÿâÿò åäèëèrëÿr. Àëëàhûí àéÿëÿrè èëÿ

áàüëû áöòöí ìÿñÿëÿëÿr èñÿ îõóúóíóí øöóróíäà hå÷ áèr øöáhÿ âÿ éà ñóàë éàràòìàéàúàq

øÿêèëäÿ à÷ûqëàíûr.

- Áó èçàhàòäà èñòèôàäÿ åäèëÿí ñÿìèìè, ñàäÿ âÿ àõûúû öñëóá êèòàáëàrûí 7 éàøäàí 70 éàøà qÿäÿr

hÿr êÿñ òÿrÿôèíäÿí ràhàò áàøà äöøöëìÿñèíè òÿìèí åäèr. Áåëÿ òÿñèrëè âÿ äÿëèë-ñöáóòëó èçàhàò

ñàéÿñèíäÿ êèòàáëàr áèríÿôÿñÿ îõóíór. Ùÿòòà äèíè rÿää åòìÿê ôèêrèíäÿ qÿòè îëàíëàr äà áó

êèòàáëàräà gþñòÿrèëÿí hÿqèqÿòëÿräÿí òÿñèrëÿíèr âÿ äåéèëÿíëÿrèí äîüróëóüóíó èíêàr åäÿ áèëìèr.

Áó êèòàáû âÿ ìöÿëëèôèí äègÿr ÿñÿrëÿrèíè hÿì òÿêëèêäÿ, hÿì äÿ qàrøûëûqëû ñþháÿò, ïîëåìèêà

øÿràèòèíäÿ ràhàò îõóìàq ìöìêöíäör. Áó êèòàáëàräàí èñòèôàäÿ åòìÿê èñòÿéÿí áèr qróï

îõóúóíóí îíëàrû áèrëèêäÿ îõóìàñû ìþâçó èëÿ áàüëû ôèêèr âÿ òÿúröáÿñèíè äÿ áèr-áèrè èëÿ

áþëöøìÿñè ñÿáÿáèíäÿí éàràrëû îëàúàq.

- Áóíóíëà áåëÿ ñàäÿúÿ îëàràq Àëëàh rèçàñû ö÷öí éàçûëàí áó êèòàáëàrûí òàíûíìàñûíà âÿ

îõóíìàñûíà êþìÿê åòìÿê äÿ áþéöê õèäìÿòäèr. Çöíêè ìöÿëëèôèí áöòöí êèòàáëàrûíäà îõóúóéà

ìöñáÿò òÿñèr áàüûøëàéàí ìÿñÿëÿëÿrè ñöáóò åòìÿê öñóëó ÷îõ göúëöäör. Ùÿì÷èíèí äèíè èçàh

åòìÿê èñòÿéÿíëÿrèí ÿëèíäÿêè ÿí òÿñèrëè öñóëëàräàí áèrè äÿ áó êèòàáëàrû hàìûíûí îõóìàñûíû

òÿøâèq åòìÿê, áóíà ÷àëûøìàqäûr.

- Ìöÿëëèôèí äègÿr ÿñÿrëÿrèíèí öç qàáûüûíûí øÿêèëëÿrèíèí êèòàáëàrûí ñîí hèññÿñèíÿ ÿëàâÿ

åäèëìÿñèíèí äÿ ìöhöì ñÿáÿáëÿrè âàr. Êèòàáû ÿëèíÿ àëàí hÿr áèr àäàì éóõàrûäà qåéä

åòäèéèìèç õöñóñèééÿòëÿrè þçöíäÿ òîïëàéàí âÿ îõóìàqäàí õîøëàíäûüûíû öìèä åòäèéèìèç áó

êèòàáëà åéíè õöñóñèééÿòëÿrÿ ìàëèê îëàí ÷îõëó ÿñÿrëÿrèí îëäóüóíó gþrÿúÿê. Åéíè çàìàíäà

hÿì äèíè, hÿì äÿ ñèéàñè ìþâçóëàräà èñòèôàäÿ åäÿúÿéè ìÿíáÿëÿrèí ìþâúóäëóüóíà øàhèä

îëàúàq.

- Áàøqà êèòàáëàräà ràñò gÿëäèéèìèç øÿõñè ôèêèrëÿrÿ, ìöÿëëèô qÿíàÿòëÿrèíÿ, øöáhÿëè ìÿíáÿëÿrÿ

ÿñàñëàíàí èçàhëàrà, ìöqÿääÿñëÿrÿ qàrøû ëàçûì îëàí ÿäÿá âÿ hþrìÿòÿ äèqqÿò éåòèrìÿéÿí

öñëóáëàrà, öìèäñèçëèéÿ àïàràí øöáhÿëè éàçûëàrà âÿ äègÿr ÷àòûøìàçëûqëàrà áó ÿñÿrëÿräÿ ràñò

gÿëÿ áèëìÿçñèíèç.

6

ÝÈÐÈØ 8

ÝÞJÄßËßÍËßÐ ÒÈÊßÍ ÊÎÐ ÒÅÐÌÈÒËßÐ 12

ÙÅJÂÀÍËÀÐÛÍ ÒßÙËÖÊßÑÈÇËÈÊ ÒßÄÁÈÐËßÐÈ 17

ÃÀÐÛØÃÀÍÛÍ ÝÞÇËßÐÈÍÄßÊÈ ÊÎÌÏÀÑ 22

ÃÀÐÛØÃÀ ÈËß ÃÓØÓÍ ÌÞÚÖÇßÂÈ ÈØÁÈÐËÈJÈ 26

ÊÈ×ÈÊ ÌÖÙßÍÄÈÑ ÃÓØËÀÐ 31

ÃÛØ ÝÖÂßÑÈÍÄßÊÈ ÈÑÈÒÌß ÑÈÑÒÅÌÈ 34

ÀËÀÁÀËÛà JÎËÓÍÓ ÍÅÚß ÌÖßJJßÍ ÅÄÈÐ? 37

ÁÀËÛÃËÀÐ ÑÓÄÀ ÍÅÚß JÀØÀJÛÐËÀÐ? 43

ÒÓÒÓÃÓØÓËÀÐ ÊÈÌJÀJÀ ÀÈÄ ÁÈËÈÊËßÐÈ ÙÀÐÀÄÀÍ ÁÈËÈÐ? 47

ÙÞÐÖÌ×ßÊ ÒÎÐËÀÐÛÍÄÀÊÛ ÌÖÙßÍÄÈÑ ËÀJÈÙßÑÈ 50

ÌÀÐÀÃËÛ ÁÈÐ ÚÀÍËÛ: ÍÀÓÒÈËÓÑ 54

ÔÈÇÈÊÀÍÛÍ ÃÀÍÓÍËÀÐÛÍÛ ÁÈËßÍ ÊßÏßÍßÊËßÐ 57

ÝÞÇßÒ×È ÍÀÃÃÀ ÁÀËÛÜÛ 60

ÈØÛà ÑÀ×ÀÍ ÚÀÍËÛËÀÐÛÍ ÕÖÑÓÑÈJJßÒËßÐÈÍÈ ÁÈËÈÐÑÈÍÈÇÌÈ? 62

ÈØÛà ÂÅÐßÍ ÑÓÀËÒÛ ÚÀÍËÛËÀÐ 67

ÒÓÒÓÃÓØÓ ÁÀËÛÜÛÍÛÍ JÀÒÀÃ ÞÐÒÖJÖ 70

ßÃÐßÁ ÁÀËÛÃËÀÐÛÍÛÍ ÌßÙÀÐßÒËß ÌÀÑÊÀËÀÍÌÀÑÛ 73

ÄßÍÈÇ ÀJÜÛÐËÀÐÛÍÛÍ ÌÀÐÀÃËÛ ÕÖÑÓÑÈJJßÒËßÐÈ 76

ÚÛÐÚÛÐÀÌÀ (ÈJÍßÚß) Ó×ÓØ ÌÅÕÀÍÈÇÌÈ ÊÈÌÈ 79

ÝÈÇËÈ ÑÓÀËÒÛ ÑÛÜÛÍÀÚÀà ÎËÀÍ ÌßÐÚÀÍËÀÐ 82

ÑßÙÐÀÄÀÊÛ ÙßJÀÒ 85

ÚÅJÐÀÍËÀÐÛÍ ÕÖÑÓÑÈ ÑÎJÓÄÓÚÓ ÑÈÑÒÅÌÈ 88

È×ÈÍ

Äß

ÊÈË

ßÐ

7

ÀÜÀÚÄßËßÍËßÐÈÍ ÄÞÇÖÌËÖËÖJÖ 91

ÁÞJÖÊ JÀÍÀÃËÛ ÑÅÂÈÌËÈ ÑÈÍÚÀÁ 94

ÄÖÍJÀÍÛÍ ßÍ ÓÇÓÍ ÃÀÍÀÄËÛ ÃÓØÓ - ÀËÁÀÒÐÎÑ 96

ÁßÇßÊ ÓÑÒÀÑÛ ÎËÀÍ ×ÀÐÄÀà ÃÓØÓ 99

ÁÀËÀËÀÐÛ Ö×ÖÍ JÓÂÀ ÃÀÇÀÍ ÃÓØËÀÐ 101

ÇÛÜ-ÇÛÜ ÃÓØÓÍÓÍ ÝÖÚËÖ JÀÄÄÀØÛ 104

ÙÅJÂÀÍËÀÐ ÀËßÌÈÍÈÍ ÇÈÐÅÙËÈ ÒÀÍÊËÀÐÛ 106

ÙßÒÒÀ ÝÅÚßÍÈÍ ÃÀÐÀÍËÛÜÛÍÄÀ ÄÀ Ó×À ÁÈËßÍ ÊÞ×ßÐÈ ÃÓØËÀÐ 107

ÄßÍÈÇËßÐÈÍ ÑÀÍÈÒÀÐËÀÐÛ 110

ÑßÑ-ÊÖJËÖ ÚÛÐÚÛÐÀÌÀ 112

ÑÀÍÈÒÀÐ ÃÓØËÀÐ 113

ÑÓ ÖÇßÐÈÍÄß ÝßÇßÍ ÝÞËÌß×ß ÕÈÇßÊ×ÈÑÈ 114

JÀÏÛØÃÀÍ ÂÀÍÒÓÇ ÁÀËÛÃËÀÐÛ 115

JÅÐÄß ÃÀ×ÀÍ ÃÛÐÌÛÇÛÄÎÄÀà ÁÀËÛà 116

ÐßÍÝÀÐßÍÝ ÂÀÜ ÃÓØËÀÐÛ 117

ÁÈÐ ÀJ ÑÓÑÓÇ JÀØÀJÀ ÁÈËßÍ ÄÀËÜÀËÛ ÒÓÒÓÃÓØÓËÀÐ 119

ÃÓØ ÒÖÊËßÐÈÍÈÍ ÃÓÐÓËÓØÓ 121

ÃÓØËÀÐÛÍ ÙÀÂÀÄÀ ÑÖÇÌß ÒÅÕÍÈÊÀÑÛ 126

ÑÓJÓ ÃÀJ×Û ÊÈÌÈ ÊßÑßÍ ÑÓ ÃÓØÓ 129

ÐÅÀÊÒÈ ÌÖÙßÐÐÈÊ ÊÈÌÈ ÙßÐßÊßÒ ÅÄßÍ ÌÖÐßÊÊßÁ ÁÀËÛÃËÀÐÛ 132

ÂßÙØÈ ÁÎÇ ÃÀÇËÀÐ 134

ÌÈÑÈËÑÈÇ ÒßÙËÖÊßÑÈÇËÈÊ ÑÈÑÒÅÌÈ 136

ÍßÒÈÚß 138

È×ÈÍ

Äß

ÊÈË

ßÐ

ÝÈÐÈØJåð öçöíäÿ áèçèì òàíûäûüûìûç âÿ éà

òàíûìàäûüûìûç ñàéñûç-håñàáñûç úàíëû íþâöéàøàéûð. Ùÿð ýöí ãàðøûëàøäûüûìûç ïèøèê âÿ èò

êèìè ñåâèìëè äîñòëàðûìûçäàí èíñàí àéàüû äÿé-ìÿìèø ìåøÿëÿðäÿ éàøàéàíëàðà ãÿäÿð hÿð áèðhåéâàíûí þçöíÿìÿõñóñ åúàçêàð õöñóñèééÿòëÿðè,håéðÿòàìèç ãàáèëèééÿòëÿðè âàð. Ìÿñÿëÿí, àðûëàðûéàõûíäàí þéðÿíäèéèìèç çàìàí îíëàðûí áó ãÿäÿðïÿòÿéè íåúÿ ãöñóðñóç ãóðìàñûíà, ðèéàçèééàò÷ûëàðêèìè àïàðäûãëàðû håñàáëàìàëàðà òÿÿúúöá åäèðèê.Òèìñàhëàðûí âÿ éà àñëàíëàðûí áàëàëàðûíà ãàðøûîëàí hÿäñèç èñòÿéèíè ýþðäöéöìöç çàìàí áåëÿâÿhøè håéâàíëàðûí øÿôãÿòëè äàâðàíûøûíûí ñÿáÿáèíèäöøöíöðöê. Äàéàíìàäàí ìèí êèëîìåòðëÿðëÿ ìÿ-ñàôÿ ãÿò åäÿðÿê êþ÷ åäÿí êè÷èê ãóøëàðûí áó ÷ÿ-òèí èøèí þhäÿñèíäÿí íåúÿ ýÿëìÿñè èëÿ áàüëû ñóà-ëûí úàâàáûíû òàïìàüà ÷àëûøûðûã. Áóíëàð hàããûíäàáèð àç äà ìöôÿññÿë ìÿëóìàòëàð àëàíäà èñÿ òÿÿú-úöáöìöç äàhà äà àðòûð.

Ùÿð úàíëûíûí ìöõòÿëèô áÿäÿí ãóðóëóøó âàð.Áÿçèëÿðè ó÷àðàã, áÿçèëÿðè öçÿðÿê éàøàéûð. Ìÿñÿ-ëÿí, áàëûãëàð éàëíûç äÿíèçäÿ åhòèéàú äóéàúàüû áèðáÿäÿí ãóðóëóøóíà ìàëèêäèð. Îíëàðûí ñó àë-òûíäà éàøàìàñûíà èìêàí âåðÿí úèéÿðëÿðè,ýþçëÿðè âÿ äÿðèëÿðè âàð. Ãóøëàðûí àüúèéÿð-ëÿðè âÿ òöêëÿðè äÿ îíëàðûí ó÷ìàñûíû òÿ-ìèí åäÿúÿê áèð ãóðóëóøäàäûð. ßëáÿò-òÿ, úàíëûëàð áó ãàáèëèééÿòÿ âÿ éàãåéðè-àäè èøëÿð áàúàðìàëàðûíû òÿ-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

8

ìèí åäÿí áÿäÿí ãóðóëóøóíà þç-þçö-íÿ ñàhèá îëìàìûøëàð. Áèð-áèðèíäÿíhåéðÿòàìèç èøëÿð åòìÿéè äÿðê åäÿíëÿðÿñëèíäÿ úàíëûëàðûí þçëÿðè äåéèë. Ýþðÿúÿéè èø-ëÿðè òÿñàäöôÿí äÿ þéðÿíÿ áèëìÿçëÿð. Åòäèêëÿðèhÿð øåéè îíëàðà þéðÿäÿí áèðèñè îëìàñà, áöòöíáóíëàðû áèëìÿëÿðè ìöìêöí äåéèë. Áóíäàí ÿëàâÿ,åhòèéàú äóéäóãëàðû áÿäÿí ãóðóëóøëàðûíû äà îíëàðö÷öí ïëàíëàøäûðàí âÿ áÿäÿíëÿðèíÿ éåðëÿøäèðÿí áè-ðèñè îëìàëûäûð. Ñàhèá îëäóãëàðû hÿð øåéè îíëàðà âå-ðÿí, ÷îõ éöêñÿê àüûë âÿ ýöúÿ ìàëèê îëàí áèð âàð-ëûüûí ìþâúóä îëìàñû òàì áèð hÿãèãÿòäèð. Áåëÿëèê-ëÿ, áó ýöúÿ ìàëèê îëàí, áèçè âÿ áöòöí äèýÿð úàí-ëûëàðû éàðàäàí Ðÿááèìèçäèð. Ìàëèê îëäóãëàðû hÿðõöñóñèééÿòè úàíëûëàðà Àëëàh âåðèá.

Áÿëêÿ äÿ ñèç áóíëàðû ÷îõ éàõøû áèëèðñèíèç,ëàêèí áÿçè èíñàíëàð áóíóí òàì ÿêñèíè èääèà åäèð-ëÿð. Áåëÿ èíñàíëàðûí úàíëûëàðûí áöòöí áó åúàçêàðõöñóñèééÿòëÿðÿ òÿñàäöôÿí ñàhèá îëäóãëàðûíû èääèàåòäèéèíè áèëèðäèíèçìè? Âÿ áó àüûëñûç èääèàëàðûíûíhàìûñûíà "òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñè" àäû âåðäèêëÿðèíèhå÷ åøèòìèøäèíèçìè? Áóíäàí ÿëàâÿ, áöòöí åëìñàhÿëÿðè òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíèí éàëàí îëäóüóíóàøêàð åòäèéè hàëäà áó èíñàíëàð áó ÿñàññûç èääèàíûìöäàôèÿ åòìÿêäÿí éåíÿ äÿ ÿë ÷ÿêìèðëÿð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

9

Áó êèòàáäà ñèçÿ úàíëûëàðäà îëàí åúàçêàð õöñóñèééÿò-ëÿðè èçàh åäÿúÿéèê. Åéíè çàìàíäà òÿêàìöë÷öëÿðèí èääèà-ëàðûíäàí íöìóíÿëÿð ýÿòèðÿðÿê îíëàðûí íÿ ãÿäÿð ìÿíòèãñèçáèð íÿçÿðèééÿéÿ èíàíäûãëàðûíû äà ýþñòÿðÿúÿéèê. Áóíëàðûîõóäóüóíóç çàìàí òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíÿ èíàíàí ïðî-ôåññîðëàðûí, ìöhÿíäèñëÿðèí, áàøãà ñàhÿíèí àëèìëÿðèíèí áóãÿäÿð éàíëûø äöøöíìÿñèíÿ òÿÿúúöáëÿíÿúÿêñèíèç (Òÿêà-ìöë÷öëÿðëÿ áàüëû äàhà ÿòðàôëû ìÿëóìàòëàðû "Óøàãëàð, Äàð-âèí ñÿhâ åòäè" êèòàáûìûçäà îõóéà áèëÿðñèíèç).

Úàíëûëàðà àèä ìÿëóìàòëàð úèëäëÿðëÿ êèòàáëàðà ñûüìà-éàúàã äÿðÿúÿäÿ ÷îõäóð. Áèç áóðàäà éàëíûç áÿçè íöìóíÿ-ëÿðè èçàh åäÿúÿéèê. Ëàêèí áó àç ñàéäà íöìóíÿ èëÿ äÿ áè-çèì ö÷öí áó ñåâèìëè âÿ ýþçÿë âàðëûãëàðû éàðàäàí Àëëàhûíáþéöêëöéöíö âÿ Îíóí áèçëÿðè íÿ ãÿäÿð ÷îõ ñåâäèéèíè äà-hà éàõøû äÿðê åäÿúÿêñèíèç. Þéðÿíäèêëÿðèíèçè äàèì äöøö-íÿúÿê âÿ ñÿáèðñèçëèêëÿ îíëàðû áàøãàëàðûíà äà èçàh åòìÿêèñòÿéÿúÿêñèíèç.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

10

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

"Î, éàðàäàí, éîõäàí âàð åäÿí âÿ ñóðÿò âåðÿí

Àëëàhäûð. ßí ýþçÿë àäëàð àíúàã Îíà ìÿõñóñäóð.

Ýþéëÿðäÿ âÿ éåðäÿ îíëàðûí hàìûñû Îíó òÿãäèñ åäèá

øÿíèíÿ òÿðèôëÿð äåéÿð. Î, éåíèëìÿç ãöââÿ âÿ hèêìÿò

ñàhèáèäèð!" ("Ùÿøð" ñóðÿñè, 24).

11

ÝÞJÄßËßÍËßÐ ÒÈÊßÍ

ÊÎÐ ÒÅÐÌÈÒËßÐ

Òåðìèòëÿð ãàðûøãà êèìè êè÷èê áþúÿêëÿðäèð, àììà áó-

íà áàõìàéàðàã îíëàð ÷îõ áàúàðûãëûäûð. Ìÿñÿëÿí, øÿêèë-

ëÿðäÿ ýþðäöéöíöç ãöëëÿéÿáÿíçÿð höíäöð éóâàëàðû áó êè-

÷èê úàíëûëàð hàçûðëàìûøëàð. Õàðèúè ýþðöíöøöíÿ áàõàðêÿí

hå÷ äÿ çÿíí åòìÿéèí êè, áó éóâàëàð ñàäÿäèð. ×öíêè òåð-

ìèòëÿð éóâàëàðûíû åéíè ëàéèhÿ ÿñàñûíäà hàçûðëàéûðëàð.

Áóðàäà áàëà òåðìèòëÿð ö÷öí õöñóñè îòàãëàð, ìàíòàð hà-

çûðëàéàí höúðÿëÿð, àíà òåðìèòèí îòàüû âÿ ñ. îòàãëàð âàð.

ßí ÿñàñ úÿhÿò èñÿ òåðìèò éóâàëàðûíäà hàâàíû äÿéèø-

ìÿê ö÷öí õöñóñè áèð âåíòèëéàñèéà ñèñòåìèíèí îëìàñû-

äûð. Òåðìèòëÿðèí äÿðèñè ÷îõ èíúÿ îëäóüó ö÷öí îíëàðûí

ðöòóáÿòëè hàâàéà åhòèéàúû âàð. Áóíà ýþðÿ îíëàð éóâà-

íûí è÷èíäÿêè hÿðàðÿòè âÿ ðöòóáÿòè ìöÿééÿí áèð òàðàç-

ëûãäà ñàõëàìàëûäûð. ßêñ hàëäà þëÿ áèëÿðëÿð. Òåðìèòëÿð

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

12

hàâàíû éóâàíûí è÷èíäÿ õöñóñè êàíàëëàðëà äþâð åòäèðÿðÿê

âÿ éåð àëòûíäà ãàçäûãëàðû òóíåëëÿðäÿí ýÿëÿí ñóäàí èñòèôà-

äÿ åäÿðÿê hÿðàðÿòè âÿ ðöòóáÿòè òÿíçèìëÿéèðëÿð.

Áóíóí íÿ ãÿäÿð ÷ÿòèí áèð ïðîñåñ îëìàñûíà, òåðìèò-

ëÿðèí áöòöí áóíëàðû hàçûðëàìàã ö÷öí áèð ÷îõ øåéè åéíè

âàõòäà äöøöíÿðÿê ÷îõ ïëàíëû øÿêèëäÿ hÿðÿêÿò åòìÿñèíÿ

äèããÿò éåòèðäèíèç, åëÿ äåéèëìè? Áóíäàí ÿëàâÿ, áóðàäà ñèç-

ëÿðÿ ÷àòäûðäûãëàðûìûç òåðìèòëÿðèí ýþðäöéö áèð ÷îõ èøèí éàë-

íûç êè÷èê áèð hèññÿñèäèð.

Òåðìèòëÿðèí õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí áèðè äÿ óçóíëóüó

áÿçÿí 7 ìåòðÿ ÷àòàí éóâàëàðûíû ÷îõ éàõøû ãîðóìàëàðûäûð.

Jóâàíûí äèâàðëàðûíäà áèð äÿëèê à÷ûëäûüû àíäà hÿéÿúàí ñèã-

íàëû âåðèëèð. Êåøèê÷èëÿð áàøëàðûíû äèâàðëàðà âóðàðàã òÿhëö-

êÿ éàðàíäûüûíû õÿáÿð âåðèð âÿ âÿçèééÿòè êîëîíèéàíûí áö-

òöí öçâëÿðèíÿ áèëäèðèðëÿð. Áóíäàí ñîíðà ñöðôÿëÿð ãîðóíóð

âÿ éóâàíûí äàhà òÿhëöêÿñèç éåðëÿðèíÿ àïàðûëûð. Àòà âÿ àíà

òåðìèòèí îëäóüó îòàüûí ýèðèøëÿðè äÿ ñöðÿòëÿ äèâàðëàðëà þð-

òöëöð. Ó÷óëàí hèññÿ hÿìèí àíäà "hÿðá÷è" òåðìèòëÿð òÿðÿ-

ôèíäÿí ÿhàòÿ îëóíóð. Äèâàðûí òÿìèðè ö÷öí ëàçûì îëàí ìà-

òåðèàëû äàøûéàí èø÷èëÿð îíëàðû èçëÿéèð. Áèð íå÷ÿ ñààò ÿðçèí-

äÿ ó÷óëìóø hèññÿíèí öçÿðè áèð éûüûíëà þð-

òöëöð. Ñîíðà èñÿ è÷èíäÿ-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

13

êè hèññÿëÿðè áÿðïà åòìÿéÿ áàøëàéûð-

ëàð. Òåðìèòëÿð ÷îõ ïëàíëû áèð øÿêèëäÿ

hÿðÿêÿò åäèð âÿ hå÷ áèð ãàðûøûãëûã éà-

ðàòìàäàí hÿð êÿñ þç öçÿðèíÿ äöøÿí âÿ-

çèôÿíè éåðèíÿ éåòèðèð.

Ùÿì÷èíèí òåðìèòëÿðèí ÷îõ ãûñà ìöääÿò

ÿðçèíäÿ áó èøëÿðè ýþðÿ áèëìÿñèíäÿí áèçÿ àéäûí îëóð êè,

îíëàðûí àðàëàðûíäà ìöêÿììÿë áèð ÿëàãÿ âàð. Ëàêèí òåð-

ìèòëÿðëÿ áàüëû äàhà håéðÿòàìèç áèð ìÿëóìàò äà âàð: áö-

òöí áó íèçàì-èíòèçàìû éàðàäàí, ýþéäÿëÿíÿ áÿíçÿð éóâà-

ëàð òèêÿí, éóâàëàðûíû ãîðóìàã ö÷öí òÿhëöêÿñèçëèê òÿäáèð-

ëÿðè ýþðÿí òåðìèòëÿð ÿñëèíäÿ ÊÎÐ ÚÀÍËÛËÀÐÄÛÐ.

Îíëàð áöòöí áó èøëÿðè éåðèíÿ éåòèðÿðêÿí hå÷ áèð øåé

ýþðìöðëÿð. Áÿñ áó úàíëûëàðûí áó ãÿäÿð áàúàðûãëû îëìàñû-

íûí âÿ ïëàí ãóðìàñûíûí ñÿáÿáè íÿäèð?

Òÿêàìöë÷öëÿð ìÿhç áó òèïëè ñóàëëàðà "òÿñàäöôÿí"

úàâàáûíû âåðèð. Ëàêèí áó, ñÿhâ áèð úàâàáäûð. ×öíêè òåðìèò-

ëÿðèí éóâàëàðûíäàêû ñèñòåìèí òÿêúÿ áèð hèññÿñè, ìÿñÿëÿí,

îíëàðûí ãóðäóüó âåíòèëéàñèéà êàíàëëàðû áåëÿ áèð ñèñòåìèí

òÿñàäöôÿí ìåéäàíà ýÿëìÿäèéèíè òÿñäèã åòìÿê ö÷öí áèçÿ

êèôàéÿòäèð. ßëáÿòòÿ, êîð òåðìèòëÿð éóâàäàêû ìöêÿììÿë

íèçàì-èíòèçàìû âÿ áöòöí èøëÿðèí hå÷ áèð ãàðûøûãëûã îëìà-

äàí hÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíè þç-þçöíÿ òÿìèí åäÿ áèëìÿçëÿð.

Ùàíñû èøëÿðè ýþðÿúÿêëÿðè îíëàðà þéðÿäèëèð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

14

Àëëàh Ãóðàí àéÿëÿðèíäÿ áåëÿ ìÿñÿëÿëÿð hàããûíäà

äöøöíìÿéèìèç ö÷öí áÿçè håéâàíëàðäàí íöìóíÿëÿð âåð-

ìèøäèð. Ìÿñÿëÿí, "Íÿhë" ñóðÿñèíäÿêè áàë àðûñû íöìóíÿ

ýþñòÿðèëèð. Áóíäàí ÿëàâÿ, áèçèì ö÷öí áàë hàçûðëàéàí àðû-

ëàðà íÿ åäÿúÿêëÿðèíè Ðÿááèìèçèí þéðÿòìÿñè àéÿäÿ áèëäè-

ðèëèð. Àéÿëÿð àøàüûäàêû êèìèäèð:

"Ðÿááèí áàë àðûñûíà áåëÿ âÿhé (òÿëãèí) åòäè:

"Äàüëàðäà, àüàúëàðäà âÿ èíñàíëàðûí ãóðäóüó éåð-

ëÿðäÿ (åâëÿðèí äàìûíäà, öçöìëöêëÿðäÿ) þçöíÿ

éóâà òèê; ñîíðà áöòöí ìåéâÿëÿðäÿí éå âÿ Ðÿááè-

íèí ñÿíÿ ýþñòÿðäèéè éîëà ðàhàò, àñàíëûãëà ýåò! Î

àðûëàðûí ãàðûíëàðûíäàí èíñàíëàð ö÷öí øÿôà îëàí

ìöòÿëèô ðÿíýëè (àü, ñàðû, ãûðìûçû) áàë ÷ûõàð. Øöá-

hÿñèç êè, áóíäà äà äöøöíöá äÿðê åäÿíëÿð ö÷öí

áèð èáðÿò âàðäûð!" ("Íÿhë" ñóðÿñè, 68-69).

Àéÿäÿ íöìóíÿ îëàðàã âåðèëÿí àðûëàð êèìè òåðìèòëÿð

äÿ Àëëàhûí îíëàðà þéðÿòäèéè, éÿíè âÿhé åòäèéè êèìè éàøà-

éûðëàð. Ùÿòòà ãàðøûëàðûíû äà ýþðìÿéÿí áó úàíëûëàðûí àðàñûí-

äà ãöñóðñóç áèð ÿëàãÿ éàðàäàí, îíëàðà íÿëÿð åäÿúÿêëÿðèíè

þéðÿäÿí, éóâàäàêû ìèëéîíëàðëà òåðìèòèí hÿð áèðèíèí þç

öçÿðèíÿ äöøÿí âÿçèôÿíè éåðèíÿ éåòèðìÿñèíè òÿìèí åäÿí

Ðÿááèìèçäèð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

15

16Å

ÚÀ

ÇÊ

ÀÐ

ÚÀ

ÍË

ÛËÀ

Ð

"Åé èíñàíëàð! Àëëàhûí ñèçÿ îëàí íåìÿòèíèéàäà ñàëûí. Àëëàhäàí áàøãà ñèçÿ ýþéëÿðäÿí

âÿ éåðäÿí ðóçè âåðÿí áèð õàëèã âàðìû?!Îíäàí áàøãà hå÷ áèð òàíðû éîõäóð. Åëÿ èñÿíåúÿ äþíäÿðèëèðñèíèç?" ("Ôàòèð" ñóðÿñè, 3).

ÙÅJÂÀÍËÀÐÛÍ ÒßÙËÖÊßÑÈÇËÈÊÒßÄÁÈÐËßÐÈ

Àëëàhûí òÿáèÿòäÿ éàðàòäûüû ìþúöçÿëÿðäÿí áèðè äÿ

úàíëûëàðûí þçëÿðèíè ãîðóìàã ö÷öí ýþðäöéö òÿhëöêÿñèçëèê

òÿäáèðëÿðèäèð. Áÿçè úàíëûëàð îíëàðà ãàðøû îëàúàã çÿðÿðëÿðè

ÿââÿëúÿäÿí äÿãèã hèññ åäèá ìöõòÿëèô ãîðóíìà âàñèòÿëÿðè

òÿòáèã åòìÿ ãàáèëèééÿòèíÿ ìàëèêäèð. Ìÿñÿëÿí, áèð àç ÿâ-

âÿë hàããûíäà äàíûøäûüûìûç òåðìèòëÿð éóâàëàðûíûí äèâàðëà-

ðûíû ó÷óðóëìàéàúàã ãÿäÿð ãàëûí âÿ ñÿðò hàçûðëàéûðëàð. Òî-

õóúó ãóøëàð èñÿ éóâàëàðûíûí ýèðèøèíè ÿñàñ äöøìÿíëÿðè îëàí

èëàíëàðûí è÷ÿðè ýèðìÿñèíÿ ìàíå îëàúàã ôîðìàäà òèêèðëÿð.

Áÿçè hþðöì÷ÿêëÿð äÿ éóâàëàðû-

íûí è÷èíäÿ ìöõòÿëèô höúðÿëÿð

òèêèð âÿ è÷ÿðè ýèðÿí äèýÿð

hÿøÿðàòëàðû áó îòàãúûãëàð-

äà hÿáñ åäèðëÿð.

Àðûëàðûí éóâàñû

äà õöñóñè áèð ìöäàôèÿ

ñèñòåìè èëÿ ãîðóíóð.

Ïÿòÿéèí êåøèéèíè ÷ÿê-

ìÿê âÿçèôÿñèíè äàøûéàí

àðûëàð ïÿòÿéÿ þç êîëîíè-

éàëàðûíûí öçâëÿðèíäÿí

áàøãà hå÷ êèìè áóðàõìûð-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

17

18

Øÿêèëëÿðäÿ ýþðäöéöíöç ãóøëàð

äöøìÿíëÿðèíèí è÷ÿðè ýèðìÿñèíèí

ãàðøûñûíû àëàí éóâàëàð ãóðóð.

Òåðìèòëÿðèí éàíäàêû ãöëëÿéÿ

áÿíçÿð âÿ öñòäÿêè ìàíòàð øÿêèëëè

éóâàëàðû èñÿ áèð ãàëà êèìè ìþh-

êÿìäèð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

19

Ãóíäóçëàð þç ÷ÿêäèêëÿðè õöñóñè áèð

áÿíäëÿ ñóéóí ãàðøûñûíû êÿñÿðÿê ìö-

êÿììÿë áèð éóâà ãóðóëàð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

ëàð. Êåøèê÷è àðû þç éåðèíè òÿðê åòäèéè çàìàí èñÿ áàøãà áèð

èø÷è àðû ýÿëèð âÿ ïÿòÿéèí ãàïûñûíäàêû íþâáÿíè òÿhâèë àëûð.

Áóíäàí ÿëàâÿ, êåøèê÷è àðûëàð áó ìöäàôèÿ öñóëóíó þç úàí-

ëàðû áàhàñûíà hÿéàòà êå÷èðèðëÿð.

Ãóíäóçëàð äà éóâàëàðûíû ñóéóí àëòûíäà ãóðóð. Áó

éóâàëàðà ýèðìÿê ö÷öí éàëíûç éóâàíû ãóðàí ãóíäóçóí áèë-

äèéè ýèçëè áèð òóíåëäÿí êå÷ìÿê ëàçûìäûð. Òóíåëèí ñîíóí-

äà ãóíäóçëàðûí áàëàëàðû èëÿ áèðýÿ éàøàäûüû ýèçëè áèð îòàã

éåðëÿøèð.

Ùÿòòà ýþñòÿðäèéèìèç áèð íå÷ÿ íöìóíÿ äÿ úàíëûëàðûí

íÿ ãÿäÿð àüûëëû hÿðÿêÿòëÿð åòäèéèíè, ìöäàôèÿ îëóíìàã

ö÷öí íåúÿ àüûëëû âàñèòÿëÿðäÿí éàðàðëàíäûüûíû äÿðê åòìÿéè-

ìèç ö÷öí êèôàéÿòäèð. Áóíäàí áàøãà, ÿýÿð äèããÿò åòäèíèç-

ñÿ, äöøìÿíëÿð ìöõòÿëèô úèíñëè úàíëûëàð äà îëà áèëÿð. Áóíà

áàõìàéàðàã áöòöí úàíëûëàð þç äöøìÿíëÿðèíè éàõøû òàíûéûð

âÿ îíëàðà ìàíå îëà áèëÿúÿê øÿêèëäÿ òÿhëöêÿñèçëèê òÿäáèð-

ëÿðè ýþðöðëÿð. Áèð òåðìèòèí âÿ éà áèð ãóøóí - øöóðëó îëìà-

ñà äà - áàøãà úàíëûíûí õöñóñèééÿòëÿðèíè áèëìÿñè ÷îõ òÿÿú-

úöáëöäöð.

Áóíó äàhà éàõøû äÿðê åòìÿê ö÷öí þçöíöçö äöøö-

íöí. Ùå÷ òàíûìàäûüûíûç, ÿââÿëëÿð hå÷ ýþðìÿäèéèíèç áèð

håéâàíûí hàíñû õöñóñèééÿòëÿðÿ ìàëèê îëäóüóíó áàõàð-

áàõìàç áèëÿðñèíèçìè? Îíóí íÿ éåäèéèíè, íåúÿ îâ åòäèéè-

íè, íÿäÿí ãîðõäóüóíó áèëèðñèíèçìè? ßëáÿòòÿ êè, éîõ. Áóí-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

20

ëàðû áèëìÿê ö÷öí éà ýÿðÿê áèð êèòàáû à÷ûá îíóí hàããûíäà

ìÿëóìàòëàðû îõóéàñûíûç, éà äà áèð èíñàí ñèçÿ áó úàíëûíûí

õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí äàíûøñûí. ßýÿð áåëÿäèðñÿ, îíäà håé-

âàíëàð áàøãà úàíëûëàð hàããûíäà íåúÿ ìÿëóìàò ÿëäÿ åäèð-

ëÿð? ßââÿëúÿ äöøìÿíëÿðèíèí hàíñû håéâàí îëäóüóíó òÿ-

éèí åäèá îíóí äàâðàíûøû âÿ îâ öñóëëàðû hàããûíäà àðàøäûð-

ìà àïàðà áèëÿðëÿðìè? Ñîíðà äà áóíà ÿñàñÿí íåúÿ úàâàá

âåðÿúÿêëÿðèíè äöøöíÿ áèëÿðëÿðìè? ßëáÿòòÿ êè, áóíó åäÿ

áèëìÿçëÿð. Ùå÷ áèð håéâàí àðàøäûðìà àïàðìàã ö÷öí ëàçûì

îëàí àüûë âÿ ãàáèëèééÿòÿ ìàëèê äåéèë. Ùåéâàíëàðûí þç äöø-

ìÿíëÿðè hàããûíäà òÿñàäöôÿí ìÿëóìàòà ñàhèá îëäóãëàðûíû

äöøöíìÿê äÿ ìÿíòèãñèç âÿ àüûëñûç èø îëàðäû. ×öíêè èëê ñû-

íàãëàðûíäà ìöâÿôôÿãèééÿòñèç îëìàëàðû áó úàíëûëàð ö÷öí

þëöì äåìÿêäèð.

Ùåéâàíëàðûí èñòèôàäÿ åòäèéè òÿhëöêÿñèçëèê ñèñòåìëÿðè-

íè ÿí ìöêÿììÿë øÿêèëäÿ òÿéèí åäÿí âÿ îíëàðà çÿðóðè

îëàíëàðû åòäèðÿí øöáhÿñèç êè, Àëëàhäûð. Jàëíûç ÿòðàôûìûçà

áàõûá ýþðäöéöìöç úàíëûëàð äåéèë, hÿòòà áöòöí äöíéàäà

éàøàéàí úàíëûëàðûí åéíè àüûëëû äàâðàíûøëàðû äà áèçÿ Ðÿááè-

ìèçèí ñîíñóç àüûë âÿ ýöú ñàhèáè îëäóüóíó èñáàò åäèð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

21

ÃÀÐÛØÃÀÍÛÍ

ÝÞÇËßÐÈÍÄßÊÈ ÊÎÌÏÀÑ

Jàøàäûüûìûç éåðäÿí áàøãà áèð þëêÿéÿ âÿ éà áàøãà

áèð øÿhÿðÿ ýåäÿðêÿí èñòèãàìÿòèìèçè òÿìèí åäÿúÿê êþ-

ìÿê÷èëÿðÿ åhòèéàúûìûç âàð. Õöñóñèëÿ äÿ ýåòäèéèìèç éåð

hå÷ òàíûìàäûüûìûç áèð éåðäèðñÿ, ìöòëÿã êîìïàñûìûç âÿ

õÿðèòÿìèç îëìàëûäûð. Õÿðèòÿ èíñàíûí hàðàäà îëäóüóíó,

êîìïàñ èñÿ hàðà ýåäÿúÿéèíè ýþñòÿðèð. Áèç áóíëàðäàí èñòè-

ôàäÿ åäÿðÿê âÿ ìÿëóìàòëû èíñàíëàðëà ìÿñëÿhÿòëÿøÿðÿê éî-

ëóìóçó òàïûð, àçìûðûã. Áÿñ äèýÿð úàíëûëàðûí þç ñÿìòèíè íå-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

22

Jàíäàêû êè÷èê

ãàðûøãà êîìïàñäàí

èñòèôàäÿ åòìÿäÿí

ñÿhðàäà éîëóíó òàïûð.

Jóõàðûäàêû õÿðèòÿäÿ èñÿ

áó ãàðûøãàíûí ýåòäèéè éîëó ýþðöðñöíöç.

ãàðûøãàíûí

éåì àõòàðäûüû

éîë éóâà

éóâàéà ãàéûäàí éîë

éóâà

úÿ òàïäûãëàðûíû hå÷ ôèêèðëÿøìèñèíèçìè? Ìÿñÿëÿí, áèð ÷þëäÿ

ãèäà àõòàðàí ãàðûøãàíûí hÿð äÿôÿ þç éóâàñûíà íåúÿ äþí-

äöéöíö hå÷ ôèêèðëÿøìèñèíèçìè?

Òóíèñèí Àðàëûã äÿíèçè ñàhèëëÿðèíäÿ éàøàéàí ãàðà

ñÿhðà ãàðûøãàñû (éàí ðÿñìäÿ ýþðäöéöíöç) ÷þëäÿ éóâà ãó-

ðàí úàíëûëàðäàí áèðèäèð. Áó ãàðûøãà íþâö hå÷ áèð êîìïàñ

âÿ õÿðèòÿíèí êþìÿéè îëìàäàí óúñóç-áóúàãñûç ñÿhðàäà

ñÿìòèíè äàèì ñÿhâñèç òÿéèí åäÿ âÿ éóâàñûíà ýåðè ãàéûäà

áèëèð.

Ñÿhÿð ýöíÿøèí ÷ûõìàñû èëÿ ñÿhðàäà èñòèëèê 70 äÿðÿ-

úÿéÿ ãÿäÿð éöêñÿëèð. Ãàðûøãà äà ñÿhðà ãóìóíóí áåëÿ

äÿhøÿòëè èñòèñèíäÿ ãèäà àõòàðìàã ö÷öí éóâàñûíäàí ÷ûõûð.

Jóâàñûíäàí áàøëàéàðàã 200 ìåòðëèê áèð ñàhÿäÿ òåç-òåç äà-

éàíûð âÿ îëäóüó éåðäÿ hÿðëÿíÿðÿê çèãçàãâàðè, äîëàíáàú

éîë ñàëûð. Áó éîëó õÿðèòÿäÿ ýþðÿ áèëÿðñèíèç. Ëàêèí hå÷ äÿ

ôèêèðëÿøìÿéèí êè, ãàðûøãà áó äîëàíáàú éîëëàðäà àçàúàã.

×öíêè ãàðûøãà ãèäàñûíû òàïäûüû çàìàí äöç õÿòò øÿêëèíäÿ

áèð éîëó òÿãèá åäÿðÿê hÿìèí àíäà éóâàñûíà ýåðè ãàéûäûð.

Ãàðûøãàíûí ñÿéàhÿòèíè îíóí þë÷öëÿðè èëÿ ìöãàéèñÿ åòñÿê,

áó, áèð èíñàíûí ñÿhðàäà

35-40 êì ýåòäèêäÿí

ñîíðà ÷ûõäûüû íþãòÿéÿ

äöç éîëëà ýåðè ãàéûò-

ìàñûíà áÿðàáÿðäèð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

23

Åëÿ èñÿ áèð èíñàí ö÷öí ãåéðè-ìöìêöí îëàí áó èøè

ãàðûøãà íåúÿ áàúàðûð?

Ãàðûøãà ÿòðàôûíäàêû úèñìëÿðÿ áàõàðàã èñòèãà-

ìÿò òÿéèí åäÿ áèëìÿç. Ùÿì äÿ ñÿhðàäà èñòèãàìÿò

ö÷öí àüàú, ãàéà, àõàð ñó âÿ éà ýþë êèìè ÿëàìÿòëÿð éîõ

äåéèëÿúÿê ãÿäÿð àçäûð. Ùÿð òÿðÿôäÿ éàëíûç ãóì âàð êè,

áóíëàðûí äà îëìàñû hå÷ íÿéè äÿéèøìèð, ÷öíêè ãàðûøãàíûí

áóíëàðû éàäûíäà ñàõëàéûá, éåðèíè ÿçáÿðëÿéèá îíäàí èñòèãà-

ìÿò òÿéèí åòìÿê ö÷öí èñòèôàäÿ åòìÿñè ãåéðè-ìöìêöíäöð.

Áåëÿ äöøöíäöéöìöç çàìàí ãàðûøãàíûí áàúàðäûüû èøèí

ÿhÿìèééÿòè äàhà àéäûí îëàúàã. Ãàðûøãà áó ÷ÿòèí èøè îíà

âåðèëìèø õöñóñè áÿäÿí ãóðóëóøó ñàéÿñèíäÿ áàúàðûð.

Ãàðûøãàíûí ýþçëÿðèíäÿ õöñóñè áèð ñÿìò òÿéèí åäÿí

ñèñòåì âàð. Àëëàhûí îíóí ýþçëÿðèíÿ éåðëÿøäèðäèéè áó ñèñ-

òåì áöòöí èñòèãàìÿòè òÿéèí åäÿí âàñèòÿëÿðäÿí öñòöíäöð.

×öíêè áèçèì ýþðìÿäèéèìèç áÿçè øöàëàðû ýþðÿ áèëÿí ãàðûø-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

24

"Ìöøðèêëÿð Àëëàhû ãîéóá ýþéëÿðäÿí âÿéåðäÿí îíëàðà âåðÿúÿê hå÷ áèð ðóçèñè îëìà-éàí âÿ áóíà ýöúëÿðè äÿ ÷àòìàéàí áöòëÿðÿèáàäÿò åäèðëÿð. Îíóí éàðàòäûãëàðûíû Àëëàhàáÿíçÿòìÿéèí. Àëëàh áèëèð, ñèç èñÿ áèëìèðñè-

íèç!" ("Íÿhë" ñóðÿñè, 73-74).

ãà áóíëàðäàí èñòèôàäÿ åòäèéè çàìàí ÿòðàôûíà áàõûá èñòèãà-

ìÿòè, øèìàëû âÿ úÿíóáó ìöÿééÿí åäÿ áèëèð. Áóíóí ñàéÿ-

ñèíäÿ éóâàñûíûí hàðàäà îëäóüóíó åhòèìàë åäÿí håéâàí

ýåðèéÿ ãàéûäàðêÿí hå÷ áèð ÷ÿòèíëèê ÷ÿêìèð.

Èøûüûí õöñóñèééÿòëÿðè èíñàíëàðà éàõûí äþâðäÿ ìÿëóì

îëóá. Ëàêèí ãàðûøãà èíñàíëàðûí áèëìÿäèéè èøûüûí õöñóñèé-

éÿòèíè äöíéàéà ýÿëäèéè àíäàí åòèáàðÿí áèëèð âÿ îíäàí èñ-

òèôàäÿ åäèð. Øöáhÿñèç êè, áó ãàðûøãà íþâöíöí ýþçëÿðè êè-

ìè ãöñóðñóç áèð ãóðóëóø hÿð hàíñû áèð òÿñàäöôëÿ èçàh åäè-

ëÿ áèëìÿç. Ãàðûøãà éàðàíäûüû èëê äþâðäÿí åòèáàðÿí áó õö-

ñóñèééÿòëè ýþçëÿðÿ ñàhèá îëìàëûäûð. Jîõñà ñÿhðàíûí èñòèñèí-

äÿ ýåðè ãàéûäà áèëìÿéÿúÿéè ö÷öí éàøàìàñû äà ìöìêöí

îëìàéàúàã. Áöòöí ñÿhðà ãàðûøãàëàðû hÿéàòà ýÿëäèêëÿðè èëê

ýöíäÿí åòèáàðÿí hàçûðêè ýþçëÿðÿ ìàëèêäèð. Áó ýþçëÿðè îí-

ëàð ö÷öí öñòöí åëì ñàhèáè îëàí Àëëàh éàðàòìûøäûð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

25

ÃÀÐÛØÃÀ ÈËß ÃÓØÓÍ

ÌÞÚÖÇßÂÈ ÈØÁÈÐËÈJÈ

Jàøàäûüûìûç hÿð éåðäÿ ñÿhhÿòèìèç ö÷öí òÿhëöêÿ éà-

ðàäàí âÿ áèçè õÿñòÿëÿíäèðÿí ìèêðîáëàð âàð. Áó ìèêðîáëàð

áèçèìëÿ éàíàøû áàøãà úàíëûëàð ö÷öí äÿ òÿhëöêÿ éàðàäûð.

Áó ñÿáÿáäÿí úàíëûëàð äà áèçèì êèìè þçëÿðèíè ãîðóìàëûäûð.

ßñëèíäÿ úàíëûëàðû äÿðèíäÿí þéðÿíäèéèìèç çàìàí îíëàðûí

ìèêðîáëàðäàí ãîðóíìàã ö÷öí áÿçè âàñèòÿëÿðäÿí èñòèôàäÿ

åòäèéèíè ýþðöðöê. Ìÿñÿëÿí, ãàðûøãàëàð þçëÿðèíè ìöäàôèÿ

åòìÿê ö÷öí òÿðêèáèíäÿ òóðøó îëàí ìöÿééÿí ìàääÿ hàçûð-

ëàéûð. Áó ìàääÿ ìèêðîáëàðû çÿðÿðñèçëÿøäèðèð. Ñîíðà äà òÿð-

êèáèíäÿ òóðøó îëàí áó ìàääÿíè þç áÿäÿíëÿðèíÿ âÿ éóâà-

ëàðûíûí äèâàðëàðûíà ñöðòöðëÿð. Jÿíè éàëíûç þçëÿðèíèí äåéèë,

éàøàäûãëàðû éóâàíûí äà ìèêðîáëàðäàí òÿìèçëÿíìÿëè îëäó-

üóíó éàõøû áèëèðëÿð.

Ýþðÿñÿí êè÷èê áèð ãàðûøãà áöòöí áóíëàðû íåúÿ äöøö-

íöð? Øöáhÿñèç êè, áó, îíóí àüëûíûí âÿ ýöúöíöí ÷àòàúàüû

áèð øåé äåéèë. Áèð ãàðûøãà ìèêðîáóí íÿ îëäóüóíó áèëìÿ-

äèéè êèìè îíäàí ìöäàôèÿ îëóíìàã ëàçûì îëäóüóíó äà áèë-

ìÿç. ßýÿð áåëÿ äöøöíñÿê, ãàðûøãà ÿââÿëúÿ ìèêðîáó þé-

ðÿíìÿëè, ñîíðà äà îíó çÿðÿðñèçëÿøäèðÿ-

úÿê ìàääÿíè òàïìàëûäûð. Áÿñ ãà-

ðûøãà áó ìàääÿíè íåúÿ ìöÿé-

éÿí åäÿ áèëèð?

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

26

27Å

ÚÀ

ÇÊ

ÀÐ

ÚÀ

ÍË

ÛËÀ

Ð

Êè÷èê úàíëûëàð îëàí áó ãàðûøãàëàð ìèêðîáëàðûí îíëàðûí çÿðÿð âåðÿúÿéè-

íè áèëèá áóíà óéüóí òÿäáèð ýþðöðëÿð. Ìöÿééÿí áèð òóðøó hàñèë åäèð âÿ

ìèêðîáëàðû çÿðÿðñèçëÿøäèðèðëÿð. Áöòöí áóíëàðû åòìÿéè ãàðûøãàéà èëhàì

åäÿí Àëëàhäûð.

Áèðëèêäÿ äöøöíÿê.

Èíñàíëàð áÿçè ìèêðîáëàðäàí ìöäàôèÿ îëóíìàã ö÷öí

ïåéâÿíä îëóíóð, àììà áó ïåéâÿíäëÿð ëàáîðàòîðèéàëàðäà

áèð ÷îõ òÿäãèãàò âÿ ñûíàãëàðäàí ñîíðà èñòåhñàë åäèëèð. Áóí-

äàí ÿëàâÿ, áöòöí áóíëàðû ìöòÿõÿññèñëÿð hÿéàòà êå÷èðèð.

ßêñ òÿãäèðäÿ ïåéâÿíä hå÷ áèð èøÿ éàðàìàç, hÿòòà çÿðÿðëè

äÿ îëà áèëÿð. Ãàðûøãàëàðûí èñÿ íÿ áèëèéè, íÿ äÿ áó ìþâçó-

äà òÿhñèëè éîõäóð. Îíëàðûí hÿð hàíñû áèð ëàáîðàòîðèéàäà

àðàøäûðìà àïàðìàñû äà ìöìêöí äåéèë. Ùÿòòà áóíó äöøöí-

ìÿê äÿ ìÿíòèãñèçëèê îëàðäû. Ãàðûøãàëàðûí äöíéàéà ýÿëäè-

éè çàìàí àðòûã áöòöí áóíëàðû áèëäèéè hàìûéà ìÿëóìäóð.

Ãàðûøãàéà áó ìÿëóìàòëàðû éöêñÿê áèð ãöââÿ ñàhèáè

þéðÿäèð. Àëÿìëÿðèí Ðÿááè âÿ éàðàäûúûñû îëàí Àëëàh ãàðûø-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

28

ãàéà ìèêðîáëàðäàí ìöäàôèÿ îëóíìàüû èëhàì åäèð, éÿíè

þéðÿäèð.

Ìèêðîáëàðäàí ìöäàôèÿ îëóíìàëû îëàí úàíëûëàðà áàø-

ãà áèð íöìóíÿ êèìè ãóøëàðû ýþòöðÿê. Ìèêðîáëàð ãóøëàðû äà

íàðàhàò åäèð, ëàêèí îíëàðûí áÿäÿíèíäÿ ãàðûøãàëàðäà îëäó-

üó êèìè ãîðóéóúó ìàääÿëÿð hàçûðëàéàí ñèñòåì éîõäóð.

Áóíà ýþðÿ äÿ ãóøëàð áó ìèêðîá ïðîáëåìèíèí ôÿðãëè âÿ

÷îõ äöøöíöëìöø hÿëëèíè òàïûáëàð. Îíëàð ãàðûøãàëàðûí éóâà-

ñûíà ýåäèð âÿ éóâàíûí öçÿðèíÿ óçàíàðàã ãàðûøãàëàðûí îí-

ëàðûí òöêëÿðèíèí àðàñûíà ýèðìÿñèíè ýþçëÿéèð. Jåìÿê àõòàðàí

ãàðûøãàëàð ãóøóí òöêëÿðè àðàñûíäà ýÿçèðëÿð âÿ áó âàõò

ìèêðîáëàðû þëäöðÿí ìàääÿ äÿ ãóøóí òöêëÿðèíÿ áóëàøûð.

Áåëÿëèêëÿ, ãóø áó ìàääÿíèí êþìÿéè èëÿ ìèêðîáëàðäàí òÿ-

ìèçëÿíèð. Áÿñ ãóøëàð ãàðûøãàëàðûí áåëÿ áèð ìàääÿ hàçûðëà-

äûüûíû âÿ áó ìàääÿíèí îíëàðûí áÿ-

äÿíèíäÿêè ìèêðîáëàðû éîõ åòäè-

éèíè íåúÿ áèëèðëÿð?

Èíñàíëàð áèð ÷îõ

àðàøäûðìàäàí ñîíðà ãà-

ðûøãàëàðûí áåëÿ áèð

ìöäàôèÿ ñèñòåìè-

íèí îëäóüóíó

êÿøô åòìèøëÿð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

29

Âÿ çîîëîãëàðäàí ñàâàéû áèð ÷îõ èíñàí áó ìÿëóìàòäàí hÿ-

ëÿ äÿ õÿáÿðñèçäèð. Jÿãèí êè, ñèç äÿ hÿìèí ìÿëóìàòû áó êè-

òàáû îõóäóãäàí ñîíðà þéðÿíìèñèíèç. Ëàêèí ãóøëàð ãàðûø-

ãàëàðûí áó õöñóñèééÿòèíè äöíéàéà ýÿëäèêëÿðè àíäàí áèëèð.

Áóíäàí ÿëàâÿ, áóíó îíëàðà þéðÿäÿí áèðèñè îëìàñà äà åh-

òèéàú äóéäóãëàðû çàìàí ãàðûøãàëàðäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê þç-

ëÿðèíè ìèêðîáëàðäàí òÿìèçëÿéèðëÿð.

Ãàðûøãàíûí áÿäÿíèíäÿ hàçûðëàíàí áèð ìàääÿíè ãóø-

ëàðûí òàíûìàñû âÿ áóíäàí íåúÿ èñòèôàäÿ îëóíìàñûíû áèëìÿ-

ñè áèçè éåýàíÿ áèð hÿãèãÿòÿ àïàðûð. Áó áèëèéè hÿð èêè úàí-

ëûéà þéðÿäÿí Àëëàhäûð. Àëëàh hÿð úàíëûíûí Îíóí ÿìðèíäÿ

îëäóüóíó áèð àéÿäÿ áåëÿ áóéóðìóøäóð:

"...Áÿëè, ýþéëÿðäÿ âÿ éåðäÿ íÿ âàðñà,

hàìûñû Îíà ìÿõñóñäóð,

hàìûñû Îíóí èòàÿòèíäÿ-

äèð!" ("Áÿãÿðÿ"

ñóðÿñè, 116).

30

"Ñèçèí éàðàäûëûøûíûçäà âÿ éàéûá ñÿïÿëÿäèéèúàíëûëàðäà òàì éÿãèíëèêëÿ èíàíàíëàð ö÷öíÿëàìÿòëÿð âàðäûð" ("Úàñèéÿ" ñóðÿñè, 4).

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

ÊÈ×ÈÊ ÌÖÙßÍÄÈÑ ÃÓØËÀÐ

Àüàúëàðûí öñòöíäÿ âÿ éà ýþâäÿñèíäÿ, áÿçÿí äÿ åé-

âàíûíûçûí áèð êöíúöíäÿ ãóðóëàí ãóø éóâàëàðûíû éÿãèí êè,

÷îõ ýþðìöñöíöç. Áóíëàð éàëíûç ñèçèí áèëäèéèíèç áèð íå÷ÿ

ãóø íþâëÿðèíèí éóâàñûäûð. Àììà éåð öçÿðèíäÿ î ãÿäÿð

ãóø íþâö éàøàéûð âÿ îíëàð î ãÿäÿð ìöõòÿëèô éóâàëàð ãó-

ðóð êè, áó, àðòûã öçÿðèíäÿ äöøöíöëìÿñè ëàçûì ýÿëÿí áèð

ìþâçóäóð.

ßñàñÿí áöòöí ãóøëàð éóâàëàðûíû éàøàäûãëàðû ìöhèòèí

òÿáèè øÿðòëÿðèíÿ óéüóí øÿêèëäÿ ãóðóð. Ìÿñÿëÿí, äÿíèç êÿ-

íàðûíäà éàøàéàí ãóøëàðû äöøöíÿê. Áåëÿ ãóøëàð éóâàëàðûíû

ñóéóí öçÿðèíäÿ âÿ îíëàðûí áàòìàéàúàüû øÿêèëäÿ ãóðóð.

Îíëàðûí èñòèôàäÿ åòäèéè ìàòåðèàë, éóâàéà âåðäèéè ôîðìà õö-

ñóñè îëàðàã ïëàíëàøäûðûëìûøäûð. Áåëÿëèêëÿ, ñó éöêñÿëäèéè

çàìàí éóâà âÿ è÷èíäÿêè ãóøóí áàëàëàðû áóíäàí çÿðÿð ÷ÿê-

ìèð. Áó úàíëûëàð äîüóëäóãëàðû àíäàí åòèáàðÿí hå÷ áèð òÿh-

ñèë àëìàäàí áó éóâàëàðû ãóðà áèëìÿê ãàáèëèééÿòèíÿ ìàëèê-

äèð. Áåëÿ áèð èøè ìöÿééÿí âàõò ÿðçèíäÿ þéðÿíìÿëÿðè äÿ

ìöìêöí äåéèë, ÷öíêè ñûíàãäàí êå÷èðìÿê

ìÿãñÿäèëÿ åòñÿëÿð, ñóéóí ãàëõìàñû èëÿ áàòà

áèëÿðëÿð. Öìóìèééÿòëÿ èñÿ áåëÿ áèð ôèêèð äîü-

ðó äåéèë, ÷öíêè äîüóëäóãëàðû ýöíäÿí åòèáàðÿí

äÿíèç êÿíàðûíäà éàøàéàí ãóøëàðûí hÿð áèðè

éóâàëàðûíû åéíè øÿêèëäÿ hàçûðëàéûð. Ãàìûø-

ëûã ÿðàçèëÿðäÿ éàøàéàí áÿçè ãóøëàð èñÿ éó-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

31

ìóðòàëàðûíûí êöëÿéèí òÿñèðè èëÿ éóâàäàí éåðÿ äöøìÿìÿñè

ö÷öí éóâàëàðûíûí äèâàðëàðûíû höíäöð hàçûðëàéûðëàð. Jóìóð-

òàñûíû áåëÿ äèããÿòëÿ ãîðóéàí áó ãóø éóìóðòàíûí äöøöá

ñûíìà òÿhëöêÿñèíè íåúÿ äÿðê åäèð? Áóðàäà ãóøóí ñîí äÿ-

ðÿúÿ äöøöíöëìöø âÿ åhòèéàòëû äàâðàíäûüûíû ýþðöðöê.

Ãóðàãëûã ÿðàçèëÿðäÿ éàøàéàí áàøãà áèð ãóø íþâö èñÿ

éóâàñûíû òîðïàã öçÿðèíäÿ äåéèë, òèêàíëûãäà ãóðóð. ×öíêè

áóðàäàêû èñòèëèê òîðïàãäà îëàí èñòèëèéÿ íèñáÿòÿí 10 äÿðÿúÿ

àçäûð. Èíñàíëàðûí ÷îõó òîðïàüûí âÿ òèêàíëûãëàðûí íÿ ãÿäÿð

èñèíäèéèíè âÿ áóíëàðûí àðàñûíäà áèð èñòèëèê ôÿðãè îëäóüóíó

áèëìèð. Àììà áó ãóøëàð áóíó áèëèð âÿ ÿí ñÿðèí éåðäÿ éó-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

32

Ãóøëàð éóâàëàðûíû ÷îõ ñàüëàì áèð

øÿêèëäÿ âÿ õöñóñè îëàðàã ñå÷äèêëÿðè

òÿhëöêÿñèç éåðëÿðäÿ ãóðóðëàð.

âà ãóðàðàã þçëÿðèíè âÿ áàëàëàðûíû éàíäûðûúû èñòèäÿí ãîðó-

éóðëàð.

Ùå÷ ôèêèðëÿøäèíèçìè, äöøöíúÿñè âÿ øöóðó îëìàéàí

ãóøëàð áåëÿ èíúÿ ìÿãàìëàðû íåúÿ håñàáëàéûðëàð?

Ãóøëàðûí áó äàâðàíûøû áó ñàhÿäÿ èëëÿðëÿ òÿhñèë àëàí

ìöhÿíäèñëÿðèí äàâðàíûøûíà áÿíçÿéèð. Áèð åâ òèêèëäèéè çà-

ìàí ìöhÿíäèñëÿð òÿðÿôèíäÿí îíóí ìþhêÿìëèéè, ìàòåðèà-

ëû âÿ òèêèëÿúÿéè éåðèí òÿéèí åäèëìÿñè êèìè òÿôñèëàòëàð äèã-

ãÿòëÿ håñàáëàíûð âÿ éàëíûç áóíäàí ñîíðà èíøààòà áàøëàíû-

ëûð. Áóðàäà âåðäèéèìèç áèð-èêè íöìóíÿäÿí äÿ ýþðäöéö-

ìöç êèìè, ãóøëàð éóâàëàðûíû ìöÿééÿí áèð ïëàíà ÿñàñÿí

ãóðóð, ëàêèí hå÷ áèð âàñèòÿéÿ, ìàòåðèàëà

âÿ òÿhñèëÿ åhòèéàú äóéìóðëàð. Àëëàhûí

îíëàðà âåðäèéè èëhàìëà hÿðÿêÿò åäÿðÿê

áöòöí áóíëàðû àñàíëûãëà hàçûðëàéûðëàð. Áó

ãóøëàð âÿ îíëàðûí ýþðäöéö èøëÿð Àëëàhûí ãö-

ñóðñóç éàðàòìàñûíûí áèð äÿëèëèäèð. Øöáhÿñèç êè,

îíëàðà ýþðäöêëÿðè hÿð áèð èøè âÿ äàâðàíûøû

èëhàì åäÿí ãöââÿ hÿð øåéè áèëÿí

Àëëàhäûð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

33

"Ýþéëÿðäÿ âÿ éåðäÿ íÿ âàðñà, hàìûñûÎíóíäóð. Ùÿãèãÿòÿí Àëëàh åhòèéàúñûçäûð

âÿ hÿð úöð øöêðÿ, òÿðèôÿ ëàéèãäèð!"("Ùÿúú" ñóðÿñè, 64).

ÃÛØ ÝÖÂßÑÈÍÄßÊÈ

ÈÑÈÒÌß ÑÈÑÒÅÌÈ

Ãûø ôÿñëè ýÿëÿíäÿ äöíéàíûí ñîéóã áþëýÿëÿðèíäÿ éà-

øàéàí áèð ÷îõ hÿøÿðàò íþâö ñîéóã âÿ éà ãèäà ÷àòûøìà-

ìàçëûüû ñÿáÿáèëÿ ìÿhâ îëóð. ×öíêè hÿøÿðàòëàð çÿðèô úàí-

ëûëàðäûð, ëàêèí áó ìþâçóäà áÿçè èñòèñíàëàð äà âàð. Ìÿñÿ-

ëÿí, Êóêóìàâ ýöâÿëÿðè êÿïÿíÿêëÿðÿ áÿíçÿð, èëê áàõûøäà

÷îõ çÿðèô ýþðöíÿí úàíëûëàðäûð. Ëàêèí îíëàð ÿñëèíäÿ ÿí ÷ÿ-

òèí ãûø øÿðàèòèíäÿ äÿ éàøàìàüà äþçöìëö îëàí áÿäÿí ãó-

ðóëóøóíà ìàëèêäèð. Áóíà ýþðÿ äÿ áó ýöâÿëÿð "ãûø ýöâÿ-

ëÿðè" àäëàíäûðûëûð.

Ãûø ýöâÿëÿðèíèí äÿ êÿïÿíÿêëÿð êèìè èêè ãàíàäû âÿ

áó ãàíàäëàðû áèðëÿøäèðÿí áèð ýþâäÿñè âàð. Áó ýöâÿ íþâö-

íöí ó÷à áèëìÿñè ö÷öí ãàíàäëàðûíûí éåðëÿøäèéè ñèíÿ hèññÿ-

ñèíäÿ 30 äÿðÿúÿ èñòèëèê îëìàëûäûð. Ùàëáóêè éàøàäûãëàðû

éåðäÿ èñòèëèê ÿñàñÿí 0 äÿðÿúÿ, hÿòòà áóíäàí äà àøàüûäûð.

Áÿñ ãûø ýöâÿëÿðè áåëÿ ñîéóã áèð éåðäÿ íåúÿ éàøàéà áèëèð-

ëÿð? Ùÿðÿêÿòñèç îëäóãëàðû çàìàí áó úàíëûëàðûí ñîéóãäàí

äîíìàñûíà ìàíå îëàí, ñîéóãäà ó÷ìàëàðû-

íà èìêàí âåðÿí íÿäèð?

Áó ýöâÿ íþâö ãûøäà éàøàìàñû-

íû òÿìèí åäÿí õöñóñè áèð èñèòìÿ

ñèñòåìè èëÿ áèðëèêäÿ éàðàäûëûá. Áó

ñèñòåì áèð-áèðèíè òàìàìëàéàí ìöõ-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

34

òÿëèô õöñóñèééÿòëÿðäÿí èáàðÿòäèð. Ãûø ýö-

âÿëÿðè ó÷ìàçäàí ÿââÿë èëê úÿhäëÿðèíäÿ

ãàíàäëàðûíà áàüëû îëàí ÿñàñ ÿçÿëÿëÿðèíè ôàñèëÿñèç

áöêöá-à÷àðàã ãàíàäëàðûíû òèòðÿäèðëÿð. Ãàíàäëàðûíû ñöðÿòëÿ

÷ûðïìàñû hÿøÿðàòûí äþø hèññÿñèíäÿ èñòèëèéèíèí àðòìàñûíû òÿ-

ìèí åäèð. Ùÿðàðÿòèí áåëÿ àðòûìû íÿòèúÿñèíäÿ äþø hèññÿñè-

íèí òåìïåðàòóðó 0 äÿðÿúÿäÿí 30 äÿðÿúÿéÿ, hÿòòà äàhà äà

éöêñÿê hÿääÿ ÷àòûð. Áó, ýöâÿíèí éàøàìàñû ö÷öí ëàçûì

îëàí õöñóñèééÿòëÿðäÿí éàëíûç áèðèäèð. Ãûø ýöâÿñèíèí áÿäÿ-

íèíèí èñòèëèéèíè éöêñÿëòìÿñè ó÷óø ö÷öí òàì êèôàéÿò äåéèë.

×öíêè ó÷óø çàìàíû áÿäÿí òåìïåðàòóðó èëÿ hàâà òåìïåðà-

òóðó àðàñûíäàêû ôÿðã èñòèëèéèí èòèðèëìÿñèíÿ ñÿáÿá îëàúàã.

Áèð ñòÿêàíûí è÷èíäÿêè èñòè ÷àé áèð ìöääÿò ñîíðà ñîéóäó-

üó êèìè ýöâÿíèí áÿäÿíè äÿ ñîéóéàúàã. Ùÿì÷èíèí ýöâÿ-

íèí ãàíàäëàðûíû ÷ûðïìàñû ëöçóìñóç îëàúàã. Ãûø ýöâÿñèíèí

ó÷ìàñû, äàhà äîüðóñó, éàøàìàñû ö÷öí èñòèëèéè ãîðóéóá

ñàõëàéà áèëÿúÿéè áàøãà áèð öñóëà åhòèéàúû âàð. Áåëÿëèêëÿ,

ýöâÿíèí áó åhòèéàúû äà Àëëàhûí îíóí áÿäÿíèíäÿ éàðàòäû-

üû õöñóñè áèð ãóðóëóøëà òÿìèí åäèëèá. Ýöâÿëÿð èñòèëèê èòêè-

ñèíè àçàëäàí ñûõ ïóëúóãëàðëà ÿhàòÿ îëóíóá. Àëèìëÿðèí

àïàðäûüû òÿäãèãàò íÿòèúÿñèíäÿ ìÿëóì îëóá êè,

ïóëúóãëàðû îëìàéàí ýöâÿíèí áÿäÿíè ïóëúóãëàðû

îëàí ýöâÿéÿ íèñáÿòÿí 2 äÿôÿ òåç ñîéóéóð.

Áóíëàð ãûø ýöâÿëÿðèíäÿêè ñîéóãäàí

ìöäàôèÿ ìåõàíèçëÿðèíäÿí áèð íå÷ÿñèäèð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

35

Ñàéäûüûìûç õöñóñèééÿòëÿð áó ýöâÿ íþâöíäÿ îíóí éàðàí-

äûüû èëê àíäàí åòèáàðÿí ìþâúóä îëìàã ìÿúáóðèééÿòèíäÿ-

äèð. ßêñ hàëäà ýöâÿ ñîéóãäàí þëÿúÿê âÿ íÿñëè êÿñèëÿúÿê.

Áàøãà ýöâÿ íþâëÿðèíäÿí ôÿðãëè îëàðàã ñîéóã áþëýÿëÿðäÿ

éàøàéàí ýöâÿ íþâëÿðèíäÿ áó õöñóñèééÿòèí òÿñàäöôè îëìà-

äûüûíû äÿðê åòìÿê ö÷öí óçóí ìöääÿò äöøöíìÿéÿ åhòèéàú

éîõäóð. Àëëàh áó úàíëûëàðûí ñîéóãäà éàøàìàñû ö÷öí ýþð-

äöéö hÿð áèð òÿäáèðëÿ Þçöíö áèçëÿðÿ òàíûäûð. Àëëàh áöòöí

úàíëûëàðûí îëäóüó éåðè áèëäèéèíè áèçÿ áèð àéÿñèíäÿ àøàüû-

äàêû êèìè áèëäèðèð:

"Jåð öçöíäÿ éàøàéàí åëÿ áèð úàíëû éîõäóð êè,

Àëëàh îíóí ðóçèñèíè âåðìÿñèí. Àëëàh îíëàðûí ñûüû-

íàúàãëàðûíû äà, ÿìàíÿò ãîéóëàúàã éåðëÿðèíè äÿ

áèëèð. Áóíëàðûí hàìûñû à÷ûã-àøêàð êèòàáäàäûð"

("Ùóä" ñóðÿñè, 6).

Úàíëûëàðäàêû áåëÿ õöñóñèééÿòëÿð Àëëàhûí ýöúöíö âÿ

éàðàäûúûëûã ãàáèëèééÿòèíè éàõøû äÿðê åòìÿéèìèçè, Ðÿááè-

ìèçÿ îëàí èìàí âÿ ñåâýèìèçèí àðòìàñûíû òÿìèí åäèð. Ñèç

äÿ îõóäóüóíóç áó

ìàðàãëû ìÿëóìàòëàðû

áàøãàëàðûíà äàíûø-

ìàãëà îíëàðûí äà

Àëëàhà îëàí èìàíëà-

ðûíû àðòûðà áèëÿðñèíèç.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

36

ÀËÀÁÀËÛÃ JÎËÓÍÓ

ÍÅÚß ÌÖßJJßÍ ÅÄÈÐ?

Êþ÷ åòìÿéèí éàëíûç ãóøëàðà õàñ îëäóüóíó ýöìàí åò-

ìÿêëÿ ñÿhâÿ éîë âåðèðñèíèç. Áó áþëöìäÿ ñèçÿ êþ÷ åäÿí

äÿíèç úàíëûëàðûíäàí àëàáàëûãëàðûí ìàúÿðàëàðûíäàí áÿhñ

åäÿúÿéèê.

Àëàáàëûãëàð òàìàìèëÿ ÷àéëàðäà, àíàëàðûíûí òþêäöéö

êöðöëÿðäÿí ÷ûõàðàã äöíéàéà ýÿëèð. Äöíéàéà ýÿëäèêëÿðè áó

éåðäÿ áèð íå÷ÿ hÿôòÿ ÿðçèíäÿ îâ åòìÿêëÿ áþéöéöðëÿð.

Ñîíðà èñÿ hÿìèí ÷àéûí àõûíû èëÿ èðÿëèëÿìÿéÿ áàøëàéûðëàð.

Äÿíèçÿ äîüðó áó ñÿôÿðëÿðè çàìàíû áÿíäëÿðëÿ âÿ ÷èðêëè ñó-

ëàðëà ãàðøûëàøûð, îíëàðû îâëàìàã èñòÿéÿí áþéöê áàëûãëàð êè-

ìè ìöõòÿëèô òÿhëöêÿëÿðäÿí êå÷ìÿéÿ ÷àëûøûðëàð. Áöòöí áó

ìàíåÿëÿðè êå÷ÿðÿê äÿíèçÿ ÷àòûá áóðàäà áèð íå÷ÿ èë ãàëûð-

ëàð. Êèôàéÿò ãÿäÿð èíêèøàô åäèá òþðÿìÿ éåòêèíëèéèíÿ ÷àòàí-

äà èñÿ ýåðè äþíìÿê ö÷öí éåíèäÿí éîëà ÷ûõûðëàð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

37

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

Àëàáàëûãëàðûí ýåðè äþíÿí

çàìàí ÿñàñ ìÿãñÿäè êöðö

øÿêëèíäÿ èëê éàðàíäûãëàðû éåðÿ

÷àòìàãäûð. Ëàêèí áóíó ãûñà

ìÿñàôÿ ñàéìàéûí. Áÿçÿí áàëûüûí

ýåðè äþíÿðêÿí ãÿò åäÿúÿéè ìÿñàôÿ 1500 êì-ÿ ÷àòûð. Áó

èñÿ àéëàðëà äàâàì åäÿí éîðóúó áèð ñÿôÿð äåìÿêäèð. Áàëû-

üûí áó ìöääÿò ÿðçèíäÿ äÿô åäÿúÿéè áèð ÷îõ ìàíåÿëÿð âàð.

Áàëûüûí hÿëë åòìÿñè ëàçûì îëàí èëê, áÿëêÿ äÿ ÿí ÿñàñ

ïðîáëåì êöðöäÿí éåíèúÿ éàðàíäûãäàí áèð ìöääÿò ñîíðà

èëê ñÿôÿðèíäÿ è÷èíäÿ öçäöéö ÷àéûí äÿíèçÿ òþêöëäöéö éåðè

òàïìàãäûð. ×öíêè áàëûã ýåðèéÿ ñÿôÿðèíäÿ òÿãèá åòäèéè èñòè-

ãàìÿòè áóíà ýþðÿ òÿéèí åäÿúÿê. Ùå÷ áèð àëàáàëûã áó ìÿ-

ñÿëÿäÿ ñÿhâ åòìèð. Äÿíèçÿ ÷ûõäûüû ÷àéûí ìÿúðàñûíû èëê

úÿhääÿúÿ òàïûð.

Áóíäàí ñîíðà òàïäûüû ÷àéà àòûëàðàã áþéöê ãÿòèééÿò-

ëÿ ñó àõûíûíà ãàðøû öçìÿéÿ áàøëàéûð. Îíóí èøè áó äÿôÿ äà-

hà ÷ÿòèíäèð, ÷öíêè àëàáàëûã èëê ñÿôÿðèíäÿ àõûíûí êþìÿéè

èëÿ ðàhàòëûãëà êå÷äèéè øÿëàëÿëÿðè èíäè àðòûã ÿêñ èñòèãàìÿò-

äÿ, éÿíè öçöéóõàðû êå÷ìÿê ìÿúáóðèééÿòèíäÿäèð. Øÿêèë-

ëÿðäÿ ýþðäöéöíöç àëàáàëûãëàðûí øÿëàëÿéÿ äîüðó òóëëàíìà-

ñûíäà ìÿãñÿä èëê éàðàíäûãëàðû éåðÿ ÷àòìàãäûð. Áó ñÿôÿð

ÿñíàñûíäà àëàáàëûã öçÿðêÿí öñò öçýÿúè ñóäàí êÿíàðäà ãà-

ëàúàã øÿêèëäÿ äàéàç ñóëàðäàí êå÷ìÿëè îëóð. Áó äàéàç ñó-

38

ëàðäà èñÿ îíëàðû îâëàìàã ö÷öí ôöðñÿò àõòàðàí ÷îõëó àéû âÿ

áèð ÷îõ âÿhøè håéâàíëàð âàð.

Àëàáàëûãëàðûí ãàòëàíàúàüû ÿçèééÿò éàëíûç áóíëàðëà äà

áèòìèð. ßýÿð õàòûðëàéûðñûíûçñà, áó áàëûã ãóðóíóí îðòàñûí-

äà, áèð ÷àéûí hÿð hàíñû áèð ãîëóíäà äöíéàéà ýÿëìèøäèð.

Èíäè hÿìèí éåðÿ ÷àòà áèëìÿê ö÷öí ÷àéûí éåíè ãîëëàðà àé-

ðûëäûüû éåðëÿðäÿ äîüðó òÿðÿôÿ ýåòìÿëèäèð. Àëàáàëûãëàð áó

ñå÷èìëÿðèíäÿ äÿ ñÿhâÿ éîë âåðìÿéÿðÿê hÿð ñÿôÿðèíäÿ

äîüðó ÷àéû òàïûðëàð.

Èíäè èñÿ ôèêðèíèçäÿ áåëÿ áèð ñÿhíÿíè úàíëàíäûðûí. Áèð

øÿhÿðäÿêû hÿð hàíñû áèð åâäÿ äöíéàéà ýÿëèá áóðàäà áþ-

éöéöðñöíöç. Áèð àç áþéöäöêäÿí ñîíðà äÿ åâè òÿðê åäèá

ýöíëÿðëÿ éîë ýåäÿðÿê áóðàäàí 1500 êì-ÿ ãÿäÿð óçàüà

ýåäèðñèíèç. Àðàäàí èëëÿð êå÷äèêäÿí ñîíðà èñÿ ýåðè - äîüóë-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

39

äóüóíóç åâÿ ãàéûòìàã èñòÿéèðñèíèç. Ñèçúÿ, éàë-

íûç áèð äÿôÿ êå÷äèéèíèç êö÷ÿëÿðè áèð-áèð

éàäà ñàëûá åâÿ äþíÿ áèëìÿéèíèç

ìöìêöíäöðìö? Àëàáàëûãëàð hå÷

áèð èíñàíûí åäÿ áèëìÿéÿúÿéè áó ÷ÿ-

òèí èøè áàúàðûð âÿ èñòèãàìÿòè äÿ hÿð äÿôÿ

äîüðó òÿéèí åäèð.

Àëàáàëûãëàðûí áó håéðÿòàìèç ñÿôÿðè íåúÿ hÿéàòà êå-

÷èðäèéèíè þéðÿíìÿê ìÿãñÿäèëÿ ìöõòÿëèô àðàøäûðìàëàð àïà-

ðûëûá. Áó àðàøäûðìàëàðäàí áåëÿ ìÿëóì îëóð êè, àëàáàëûã þç

éîëóíó "ãîõóëàéàðàã" òàïûð. Àëàáàëûãëàð õöñóñè ãóðóëóøëó

áóðóíëàðû ñàéÿñèíäÿ ñóéóí è÷èíäÿêè ãîõóëàðû åéíèëÿ áèð îâ

èòè êèìè äÿãèã ìöÿééÿí åäèðëÿð. Ùÿð àõûíûí þçöíÿìÿõñóñ

ãîõóñó âàð. Êþðïÿ àëàáàëûã èëê ñÿôÿðÿ ÷ûõàíäàí áÿðè áó

ãîõóëàðû áèð-áèð éàäûíäà ñàõëàéûð. Ýåðè äþíÿðêÿí éàääà-

øûíäàêû áó ãîõóëàðäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê äîüóëäóüó éåðÿ

ýÿëèð.

Áó ãåéðè-àäè hàäèñÿ íåúÿ áàø âåðèð? Äîüóëàí hÿð

àëàáàëûã þç éîëóíó ñÿhâñèç íåúÿ òÿéèí åäèð? Íÿ ö÷öí áö-

òöí àëàáàëûãëàð þç hÿéàòûíû òÿhëöêÿéÿ àòàðàã, øÿëàëÿëÿð êå-

÷èá âÿhøè håéâàíëàðëà ìöáàðèçÿ àïàðàðàã äîüóëäóãëàðû

éåðÿ äþíìÿéÿ úàí àòûðëàð? Ùÿì äÿ áóíó þçëÿðèíÿ ýþðÿ

äåéèë, éàëíûç êöðöëÿðèíè áó ñóëàðà òþêìÿêäÿí þòðö åäèðëÿð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

40

Áöòöí áó ñóàëëàðûí òÿê áèð úàâàáû âàð: àëàáàëûãëàðû

âÿ îíëàðûí èñòèãàìÿòè ìöÿééÿí åòìÿñèíÿ èìêàí âåðÿí

ñèñòåìëÿðè éàðàäàí ñîíñóç åëì ñàhèáè îëàí Àëëàhäûð. Àëà-

áàëûãëàð äà áöòöí äèýÿð úàíëûëàð êèìè Àëëàhäàí àëäûãëàðû

èëhàìëà hÿðÿêÿò åäèð âÿ áåëÿëèêëÿ äÿ Ðÿááèìèçèí éöêñÿê

Jàðàäûúû îëäóüóíó íöìàéèø åòäèðèðëÿð.

Àëàáàëûãëàðûí êöðö òþêìÿê ö÷öí hÿéàòûíû òÿhëöêÿéÿ

àòàðàã ìèí êèëîìåòðëÿðëÿ éîë ýåòìÿñè, åéíè çàìàíäà - ñè-

çÿ hàããûíäà êèòàáûí ÿââÿëèíäÿ äÿ áÿhñ åòäèéèìèç - òÿêà-

ìöë íÿçÿðèééÿñèíè òÿêçèá åäÿí äÿëèëëÿðäÿí áèðèäèð.

Òÿêàìöë÷öëÿð òÿáèÿòäÿêè úàíëûëàðûí äàèì áèð-áèðè èëÿ

ìöáàðèçÿ àïàðäûüûíû âÿ áó ìöáàðèçÿ íÿòèúÿñèíäÿ ÿí ýöú-

ëö îëàíëàðûí äà hÿéàòëàðûíû äàâàì åòäèðäèéèíè èääèà åäèð-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

41

ëÿð. Ëàêèí òÿêàìöë÷öëÿðèí èääèàñûíûí ÿêñèíÿ îëàðàã úàíëû-

ëàð àðàñûíäà äàèìè éàðäûìëàøìà âàð. Àíà âÿ àòà håéâàí-

ëàð áàëàëàðû ö÷öí þç hÿéàòûíû òÿhëöêÿéÿ àòûð. Ùÿòòà ãàð-

øûäàêû ñÿhèôÿëÿðäÿ âåðèëÿúÿê íöìóíÿëÿðäÿ äÿ ýþðÿúÿéèíèç

êèìè, áèðýÿ éàøàéàí âÿ áèð-áèðèíÿ ôàéäà âåðÿí, ëàêèí

ìöõòÿëèô íþâëÿðäÿ îëàí úàíëûëàð âàð. Àëàáàëûãëàð äà áàëà-

ëàðû ö÷öí ôÿäàêàðëûã ýþñòÿðÿí úàíëûëàðäàí éàëíûç áèðèäèð.

Êöðö òþêìÿê ö÷öí éåðèíè äÿéèøÿí âÿ äîüóëäóãëàðû éåðÿ

ãàéûäà áèëÿí ÷îõ àç ñàéäà àëàáàëûã êöðö òþêäöêäÿí ñîí-

ðà þëöð. Áóíà áàõìàéàðàã îíëàð þç ñÿôÿðëÿðèíäÿí ÿñëà

ãàëìûð. Áåëÿëèêëÿ, òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñè àëàáàëûãëàðäà ýþð-

äöéöìöç ôÿäàêàð äàâðàíûøû hå÷ úöð èçàh åäÿ áèëìÿç. Ùàë-

áóêè hÿãèãÿò ýþç ãàáàüûíäàäûð. Àëàáàëûãëàðû éàðàäàí

Àëëàhäûð âÿ áó úàíëûëàð äà Ðÿááèìèçèí îíëàðà èëhàì åòäè-

éè äàâðàíûøû hÿéàòà êå÷èðìÿêäÿäèð. Äöøöíÿí èíñàíëàð

håéâàíëàðûí áåëÿ äàâðàíûøûíäàí èáðÿò àëûð. Áóíó Àëëàh áè-

çÿ áèð àéÿäÿ áåëÿ èçàh åäèð:

"Øöáhÿñèç êè, äàâàðäà (ñàüìàë håéâàíëàðäà) äà

ñèçèí ö÷öí áèð èáðÿò

âàðäûð..." ("Íÿhë"

ñóðÿñè, 66).

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

42

ÁÀËÛÃËÀÐ ÑÓÄÀ

ÍÅÚß JÀØÀJÛÐËÀÐ?

Ùàìûíûç áàëûãëàðûí ñóäà ÷îõ ÷åâèê âÿ ñöðÿòëè hÿðÿ-

êÿòëÿðèíÿ øàhèäñèíèç. Áàëûüûí öçìÿñè ö÷öí ãåéðè-àäè áèð

hÿðÿêÿòÿ åhòèéàú éîõäóð, áóíóí ö÷öí îíóí ãóéðóüóíó

ñóäà ñàüà-ñîëà hÿðÿêÿò åòäèðìÿñè êèôàéÿòäèð. Áåëÿëèêëÿ,

áàëûãëàðûí ñóäà áó ðàhàò hÿðÿêÿòè ìöòÿhÿððèê îíóðüàëàðû

âÿ áÿäÿíëÿðèíäÿêè áÿçè ñèñòåìëÿð ñàéÿñèíäÿ ìöìêöí

îëóð.

Áàëûãëàð öçÿðêÿí ÷îõ áþéöê åíåðæè ñÿðô

åäèð. Áóíóí ñÿáÿáè ñóäà óçóí ìöääÿò éöêñÿê

ñöðÿòëÿ öçìÿëÿðè äåéèë. Áàëûãëàð ñàêèò âÿçèé-

éÿòäÿ èêÿí áèðäÿí éöêñÿê ñöðÿò òîïëàìàã

ö÷öí áþéöê åíåðæè ñÿðô åòìÿëèäèð. Áèð-

äÿí ñöðÿòëÿíìÿê îíëàð ö÷öí ÷îõ ÿhÿ-

ìèééÿòëèäèð, ÷öíêè îâ÷óëàðäàí ãà÷à

áèëìÿê ö÷öí áóíà åhòèéàúëàðû âàð.

Ùÿì÷èíèí áàëûãëàð ñóäà

ÿêñÿð âàõòëàðäà ñóéóí àõûíû-

íà ãàðøû hÿðÿêÿò åäèð. Ñèç

þçöíöçöí ñóäà îëäó-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

43

üóíóç çàìàí íÿ

ãÿäÿð ÷ÿòèí, éîëäà îëäóüóíóç çà-

ìàí èñÿ íÿ ãÿäÿð àñàí hÿðÿêÿò åòäèéèíèçè äöøöíöí. Âÿ

áó øÿêèëäÿ ñóéóí è÷èíäÿ éàøàìàãëà éåð öçÿðèíäÿ éàøà-

ìàã àðàñûíäàêû ôÿðãè ìöãàéèñÿ åäèí. Áàëûãäà áåëÿ áèð ýö-

úöí îðòàéà ÷ûõìàñûíû òÿìèí åäÿí àìèë îíóí îíóðüàñûíûí

âÿ ÿçÿëÿëÿðèíèí õöñóñè ãóðóëóøóäóð. Îíóðüà áàëûüûí hÿì

áÿäÿíèíèí äöç äàéàíìàñûíû, hÿì äÿ öçýÿúëÿðèí âÿ ÿçÿ-

ëÿëÿðèí îíà áàüëàíìàñûíû òÿìèí åäÿúÿê áèð ãóðóëóøà ìà-

ëèêäèð. ßýÿð áåëÿ îëìàñàéäû, áàëûãëàðûí ñóäà hÿðÿêÿò åò-

ìÿñè ìöìêöí îëìàçäû. Ëàêèí éàëíûç îíóðüàñûíûí õöñóñè

ôîðìàäà îëìàñû áèð áàëûüûí öçÿ áèëìÿñè ö÷öí êèôàéÿò äå-

éèë. ×öíêè áàëûüûí ñóäàêû hÿðÿêÿòè éàëíûç èðÿëè-ýåðè ýåò-

ìÿê äåéèë, áèð áàëûã ñóäà àøàüû-éóõàðû hÿðÿêÿò åäÿ áèë-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

"Ùÿãèãÿòÿí ýþéëÿðèí âÿ éåðèí éàðàäûëìàñûíäà, ýåúÿ èëÿýöíäöçöí áèð-áèðèíè ÿâÿç åòìÿñèíäÿ, è÷ÿðèñèíäÿ èíñàíëàðö÷öí ìÿíôÿÿòëè øåéëÿð îëàí ýÿìèëÿðèí äÿíèçëÿðèíäÿ öç-ìÿñèíäÿ, ãóðóéàí éåð öçöíö Àëëàhûí ýþéäÿí éàüìóðéàüäûðàðàã éåíèäÿí äèðèëòìÿñèíäÿ, úèíñ-úèíñ håéâàíëàðû

îíóí hÿð òÿðÿôèíÿ éàéìàñûíäà, êöëÿéèí áèð ñÿìòäÿí áàø-ãà áèð ñÿìòÿ ÿñìÿñèíäÿ, ýþéëÿ éåð àðàñûíäà òàáå áóëóä-ëàðûí hÿðÿêÿòèíäÿ àüûë âÿ äöøöíúÿ ñàhèáè îëàí èíñàíëàð

ö÷öí ÿëàìÿòëÿð âàðäûð" ("Áÿãÿðÿ" ñóðÿñè, 164).

ìÿñÿ, éàøàéà áèëìÿç. Áàëûã áó hÿðÿêÿòè äÿ áàøãà áèð îð-

ãàíèçì ñèñòåìèíèí ñàéÿñèíäÿ áàúàðûð. Áàëûãëàðûí áÿäÿíèí-

äÿ hàâà êèñÿëÿðè âàð. Áàëûãëàð áó êèñÿëÿðè hàâà èëÿ äîëäó-

ðàðàã äÿðèíëèéÿ åíÿ âÿ éà hàâàíû áóðàõàðàã ñó ñÿòhèíÿ

äîüðó ÷ûõà áèëèðëÿð.

Áÿñ áàëûãëàðûí äàèì ñó è÷èíäÿ îëìàñûíà áàõìàéàðàã

íÿ ö÷öí çÿðÿð ýþðìÿäèêëÿðèíè hå÷ äöøöíäöíöçìö? Áèç

ñóäà ìöÿééÿí áèð ìöääÿò ãàëäûãäàí ñîíðà äÿðèìèç áóí-

äàí òÿñèðëÿíìÿéÿ áàøëàéûð, äàhà áèð àç äà ãàëñàã, äÿðèìèç

çèéàí ÷ÿêèð. Ùàëáóêè áàëûãëàðäà áó, áàø âåðìèð. ×öíêè áà-

ëûãëàðûí äÿðèñèíèí öçÿðèíäÿ ñÿðò ïàðëàã òÿáÿãÿ âàð. Áó òÿ-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

45

áÿãÿ ñóéóí áÿäÿíÿ äàõèë îëìàñûíûí ãàðøûñûíû àëûð. ßýÿð

áó òÿáÿãÿ îëìàñàéäû, áàëûüûí áÿäÿíè çÿðÿð ÷ÿêÿð, hÿòòà

è÷ÿðè ñó ýèðìÿñè ñÿáÿáèëÿ ìöâàçèíÿòè ïîçóëàð âÿ áàëûã äà

þëÿðäè. Ëàêèí áöòöí áóíëàðûí hå÷ áèðè áàø âåðìèð âÿ áà-

ëûãëàð éàøàìàüà äàâàì åäèðëÿð.

Jåð öçöíäÿêè áöòöí áàëûã íþâëÿðè áó õöñóñèééÿòëÿðèí

hàìûñûíà ãöñóðñóç îëàðàã ñàhèáäèð. Áó õöñóñèééÿòëÿð ãÿ-

äèì äþâðëÿðäÿ éàøàìûø áàëûãëàðäà äà ìþâúóä îëóá. Áà-

ëûãëàð ìèëéîí èëëÿð ÿðçèíäÿ hå÷ äÿéèøìÿìèø, áó ýöí äÿ

ñàhèá îëäóãëàðû ãóðóëóøäà îëìóøëàð. Áóíó ìèëéîíëàðëà èë

áóíäàí ÿââÿë éàøàìûø áàëûãëàðûí áó ýöí áèçÿ ýÿëèá ÷àòàí

ãàëûãëàðûíäàí äà ýþðìÿê ìöìêöíäöð. Áó äàøëàøìûø ãà-

ëûãëàðäàí àéäûí îëóð êè, êå÷ìèøäÿ äÿ áàëûãëàð áó ýöíêö-

íöí åéíè îëìóø, hå÷ äÿéèøìÿìèøëÿð. Áó hàë áèçÿ áàëûãëà-

ðûí éàðàíäûãëàðû àíäàí áó õöñóñèééÿòëÿðÿ ìàëèê îëäóüóíó

ýþñòÿðèð. Jÿíè áàëûãëàð éàðàäûëìûøäûð. Áàëûãëàðûí ñàhèá îë-

äóüó áöòöí õöñóñèééÿòëÿðè îíëàðà âåðÿí ãöââÿ èñÿ êàèíàò-

äàêû hÿð øåéè éàðàäàí Àëëàhäûð. Àëëàh áöòöí úàíëûëàðûí åh-

òèéàúëàðûíäàí õÿáÿðäàð îëàíäûð.

Ñîëäà ýþðäöéöíöç øÿêèë ÷îõ ãÿäèìäÿ éàøàìûø áèð áàëûüûí ãàëûüû, éÿíè

äàøëàøìûø ôîðìàñûäûð. Îíäàí àëòäàêû øÿêèë èñÿ áó äàøëàøìûø ôîðìàíûí

áó ýöí éàøàéàí áèð íöìóíÿñèäèð. Ýþð-

äöéöíöç êèìè, àðàëàðûíäà hå÷

ôÿðã éîõäóð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

46

ÒÓÒÓÃÓØÓËÀÐ ÊÈÌJÀJÀ ÀÈÄ

ÁÈËÈÊËßÐÈ ÙÀÐÀÄÀÍ ÁÈËÈÐ?

Áÿçè áèòêèëÿðèí òîõóìëàðû çÿhÿðëèäèð. Áó äà

îíëàðû éåìÿéÿ ÷àëûøàí äöøìÿíëÿðèíÿ ãàðøû áèð ìöäà-

ôèÿ öñóëóäóð. Ëàêèí Àìåðèêàäà éàøàéàí áèð òóòóãóøó íþ-

âö áó òîõóìëàðûí çÿhÿðëè îëìàñûíà áàõìàéàðàã îíëàðëà

ãèäàëàíà áèëèð. Òóòóãóøóíóí áó hÿðÿêÿòè ÷îõ òÿÿúúöáëö-

äöð. ×öíêè äèýÿð úàíëûëàð áó òîõóìëàðà éàõûíëàøà áèëìÿ-

äèéè hàëäà èñðàðëà òîõóìëàðû éåéÿí áó ãóøëàðà hå÷ áèð øåé

îëìóð. Áó òÿÿúúöáëö hàäèñÿíèí íåúÿ áàø âåðäèéè èëÿ ñèç

äÿ ìàðàãëàíäûíûç, åëÿ äåéèëìè?

Ìàêàó àäëû áó òóòóãóøó íþâöíöí çÿhÿðëÿíìÿìÿñè-

íèí ñÿáÿáè àëèìëÿðèí äÿ äèããÿòèíè ÷ÿêìèøäèð. Ãóøëàðû ìö-

øàhèäÿ åäÿí àëèìëÿð ÷îõ ìàðàãëû áèð hàäèñÿíèí øàhèäè

îëóáëàð.

Ìàêàóëàð ãèäàëûëûüû éöêñÿê îëàí áó çÿhÿðëè òîõóì-

ëàðû éåäèêäÿí äÿðhàë ñîíðà áèð ãàéàëûüà äîüðó ó÷óðëàð.

Ùÿìèí éåðÿ ÷àòäûãëàðû çàìàí áóðàäà îëàí áÿçè ýèëëè ãàéà

ïàð÷àëàðûíû ýÿìèðèá óäóðëàð. Áó, òÿñàäöôè áèð hàäèñÿ äåéèë.

Ýèëëè ãàéà ïàð÷àëàðûíûí ÿñàñ õöñóñèééÿòè òîõóìëàðûí è÷èí-

äÿêè çÿhÿðè ÷ÿêìÿñèäèð. Áåëÿëèêëÿ, ãóø áóíóí ñàéÿñèíäÿ

hÿð hàíñû íàðàhàò÷ûëûã hèññ åòìÿäÿí òîõóìëàðû hÿçì åäÿ

áèëèð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

47

48Å

ÚÀ

ÇÊ

ÀÐ

ÚÀ

ÍË

ÛËÀ

Ð

Ìàêàó äåéèëÿí òóòóãóøó úèíñèíèí øÿêèëäÿ ýþðöíäöéö êèìè ýèëëè ãàéàëàð

éåäèéèíè áó êèòàáäàí îõóäóíóç. ßýÿð áó øÿêëè êèòàáû îõóìàçäàí ÿâ-

âÿë ýþðñÿéäèíèç, ãóøëàðûí äàâðàíûøû ñèçè ÷îõ håéðÿòëÿíäèðÿð, hÿòòà íÿ åò-

äèêëÿðèíè äÿ áàøà äöøìÿçäèíèç. Ëàêèí èíäè ìàêàóëàðûí íÿ ö÷öí ýèë éå-

äèéèíè áèëèðñèíèç. ßí ÿñàñû èñÿ áó hÿðÿêÿòëÿðè îíëàðà Àëëàhûí þéðÿòäèéè-

íè àðòûã áèëèðñèíèç. Áó þéðÿíäèêëÿðèíèçè áàøãàëàðûíà äà ÷àòäûðûí âÿ îí-

ëàðûí äà Àëëàhà îëàí èìàíëàðûíû àðòûðûí.

Áó håéâàí òîõóìóí çÿhÿðëÿéèúè òÿñèðèíè ÿââÿëúÿäÿí

ìöÿééÿí åòìÿê êèìè áèð òèááè áèëèéè íåúÿ ÿëäÿ åòìèøäèð?

Áÿñ áó òÿñèðè íåúÿ àðàäàí ãàëäûðàúàüûíû hàðàäàí áèëèð?

Çÿhÿðè çÿðÿðñèçëÿøäèðÿúÿê áèð ìàääÿíèí ýèëëè ãàéàëàðûí

è÷èíäÿ îëäóüóíó áèëìÿñè ö÷öí hÿð hàíñû ÿúçà÷ûëûã òÿhñèëè

àëà áèëÿðìè? ßëáÿòòÿ êè, áóíëàðûí hå÷ áèðè ìöìêöí äåéèë.

Áèð èíñàí òîõóìëàðûí çÿhÿðëè îëóá-îëìàäûüûíû êÿíàð-

äàí áàõàðàã ìöÿééÿí åäÿ áèëìÿç. Òîõóìóí çÿhÿðèíè

íåúÿ çÿðÿðñèçëÿøäèðÿúÿéÿíè èñÿ òÿõìèí åäÿ áèëìÿç. Áóíà

ýþðÿ éà áèð òÿhñèë àëìàëû, éà äà áó hàãäà áèð øåé áèëÿí

áèð íÿôÿðëÿ ìÿñëÿhÿòëÿøìÿëèäèð. Áåëÿ îëäóüó hàëäà hå÷

áèð àüëû âÿ äöøöíúÿñè îëìàéàí áèð ãóøóí óçóíìöääÿòëè

êèìéÿâè òÿhëèë âÿ òÿäãèãàòëàð íÿòèúÿñèíäÿ áåëÿ áèð øåéè

êÿøô åòäèéèíè äÿ äåìÿê îëìàç. Ìàêàóëàðûí èíñàíëàðûí

óçóí ñöðÿí èõòèñàñ òÿhñèëèíäÿí ñîíðà ÿëäÿ îëóíàí áèëýèëÿ-

ðÿ òÿñàäöôÿí íàèë îëìàñû ãåéðè-ìöìêöíäöð. Ìàêàóëàðà

áó áèëèéè hÿð øåéè ãöñóðñóç éàðàäàí âÿ hÿð øåéè áèëÿí

Àëëàh þéðÿòìèøäèð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

49

"Ìÿýÿð îíëàð þç-þçëöêëÿðèíäÿ Àëëàhûí ýþé-ëÿðè, éåðè âÿ îíëàðûí àðàñûíäàêûëàðû àíúàãhàãã-ÿäàëÿòëÿ âÿ ìöÿééÿí áèð ìöääÿò

ö÷öí éàðàòäûüûíû äöøöíìöðëÿðìè? Ùÿãèãÿ-òÿí èíñàíëàðûí ÷îõó Ðÿááè èëÿ ãàðøûëàøàúà-

üûíû èíêàð åäèð" ("Ðóì" ñóðÿñè, 8).

ÙÞÐÖÌ×ßÊ ÒÎÐËÀÐÛÍÄÀÊÛ

ÌÖÙßÍÄÈÑ ËÀJÈÙßÑÈ

×îõ éåðäÿ ýþðÿ áèëÿúÿéèìèç hþðöì÷ÿê

òîðëàðûíûí ôîðìàñûíà hå÷ äèããÿò åòìèñèíèçìè? Ñàïëàðûíûí

îíëàðûí þçö òÿðÿôèíäÿí hàçûðëàíäûüûíû âÿ áó ñàïëàðûí ÷îõ

ãÿðèáÿ õöñóñèééÿòèíèí îëäóüóíó áèëèðñèíèçìè? Âÿ éà áàü-

÷à hþðöì÷ÿéèíèí ãóðäóüó òîðäà èñòèôàäÿ åòäèéè òåõíèêàíûí

èíøààò ìöhÿíäèñëÿðèíèí èñòèôàäÿ åòäèéè ÿí ñîí òåõíèêàéà

÷îõ áÿíçÿäèéèíè åøèòìèøäèíèçìè?

Ùþðöì÷ÿêëÿð òîðëàðûíû ãóðìàã ö÷öí èêè ìöõòÿëèô éå-

ðÿ åhòèéàú hèññ åäèðëÿð. Òîðëàð ÿñàñÿí èêè äèâàðûí áèðëÿøäè-

éè êöíú âÿ éà èêè áóäàã àðàñûíäà ãóðóëóð. Ëàêèí áÿçè hþ-

ðöì÷ÿêëÿð éàëíûç áèð òÿðÿôäÿí èñòèôàäÿ åäÿðÿê äÿ òîðëàðû-

íû ãóðìàã áàúàðûüûíà ìàëèêäèð. Ùþðöì÷ÿéèí þç òîðóíó

ãóðìàñû èñÿ ÷îõ éöêñÿê áèð ãàáèëèééÿòäèð. Èíäè ñèçëÿðÿ äà-

íûøàúàãëàðûìûçû ýþçöíöçöí þíöíäÿ úàíëàíäûðìàüà ÷àëû-

øûí.

Ùþðöì÷ÿê òîðóíó ãóðìàã ö÷öí êèôàéÿò ãÿäÿð óçóí,

åëàñòèê áèð áóäàüû ñå÷ÿðÿê èøÿ áàøëàéûð. ßâ-

âÿëúÿ ñàïû áóäàüûí óúóíà ìþhêÿì éàïûø-

äûðûð. Áèð òÿðÿôäÿí, áóäàüûí àøàüû

òÿðÿôèíÿ äîüðó ýåäèð, äèýÿð òÿ-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

50

ðÿôäÿí èñÿ àüçûíäàí ñàï èôðàç åäèð.

Ìöÿééÿí áèð ìÿñàôÿéÿ ýÿëäèéè çà-

ìàí äàéàíûð âÿ ñàï èôðàçûíû ñàõëà-

éûð. Èôðàç åòäèéè ñàïû ãöââÿòëè øÿêèë-

äÿ þçöíÿ ñàðû ÷ÿêìÿéÿ áàøëàéûð. Áóíóí íÿòèúÿñèíäÿ áó-

äàã éàé ôîðìàñûíäà áöêöëöð. Ùþðöì÷ÿê áó éàéäàêû áèð

òåë êèìè äöç âÿçèééÿòäÿ îëàí ñàïûí äèýÿð óúóíó þçöíöí

îëäóüó éåðÿ ìþhêÿì éàïûøäûðûð. Áóíäàí ñîíðà èñÿ áó éà-

éûí è÷èíäÿ þç òîðëàðûíû hþðìÿéÿ áàøëàéûð.

Èíäè äöøöíöí. Àðàëàðûíäàêû ìÿñàôÿ 2 ìåòð îëàí èêè

äèâàð àðàñûíà 2,5 ìåòð óçóíëóüóíäà áèð èïè òàðûì ÷ÿêìÿê

ëàçûì îëñàéäû, íÿ åäÿðäèíèç? Ñèç áóíó äöøöíìÿêäÿ îëóí,

áèç èñÿ ñèçÿ áàü÷à hþðöì÷ÿéèíèí áó ïðîáëåìè íåúÿ hÿëë

åòìÿñèíäÿí äàíûøàã.

Áàü÷à hþðöì÷ÿéè áÿçÿí òîðóíó áèð-áèðèíäÿí ÷îõ

àðàëû îëàí èêè áóäàã àðàñûíäà ãóðóð. Áåëÿ òîðëàð ÷îõ áþ-

éöê îëäóüó ö÷öí îíëàðûí îâ îâëàìàã ãàáèëèééÿòè äÿ áþ-

éöêäöð. Ëàêèí òîðóí áþéöêëöéö ñàïëàðûí áèð ìöääÿò ñîí-

ðà áîøàëìàñûíà ñÿáÿá îëóð. Áó äà îâóí

àçàëìàñû äåìÿêäèð. Áåëÿ hàëäà hþðöì-

÷ÿê âÿçèééÿòäÿí ÷ûõûø éîëó àõòàðìàëûäûð.

Òîð áîøàëäûãäà hþðöì÷ÿéèí éåíè áèð òîð

ãóðàúàüûíû äöøöíÿ áèëÿðñèíèç. Ëàêèí éîõ,

hþðöì÷ÿê òîðó òÿçÿëÿìÿê ÿâÿçèíÿ áàøãà

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

52

áèð håéðÿòàìèç öñóëà ÿë àòûð: òîðóí

ìÿðêÿçèíÿ ýÿëÿðÿê áóðàäàí éåðÿ

äîüðó áèð èïëèê ÷ÿêèð. Èïëèéèí éåðÿ éà-

õûí óúóíà äà êè÷èê áèð äàø áèòèøäèðèð. Jåíè-

äÿí òîðà ãàéûäûð âÿ èïëèéè ÷ÿêÿðÿê äàøû éåðäÿí éóõàðû

ãàëäûðûð. Ùþðöì÷ÿê äàø hàâàäà îëäóüó çàìàí îíà áàü-

ëàíìûø èïëèéè éåíèäÿí òîðóí îðòàñûíà ìþhêÿìúÿ áèòèøäèðèð.

Íÿòèúÿäÿ òîð îðòàñûíäàí ñàëëàíàí áó äàøûí òÿñèðè èëÿ òàðûì

÷ÿêèëèð.

Jÿãèí êè, áåëÿ áèð öñóë ñèçèí àüëûíûçà ýÿëÿ áèëìÿçäè.

Jàëíûç ñèçèí äåéèë, èíøààòäàí àíëàéûøû îëìàéàí áèð ÷îõ èí-

ñàíûí äà àüëûíà áåëÿ áèð ÷ûõûø éîëó ýÿëÿ áèëìÿçäè. Ëàêèí

hþðöì÷ÿêëÿð áó öñóëó áèëèð âÿ òÿòáèã åäèðëÿð. Áÿñ hþðöì-

÷ÿê áåëÿ áèð àüûëëû áèð öñóëó hàðàäàí áèëèð âÿ îíäàí íåúÿ

óüóðëà èñòèôàäÿ åäèð? Ùÿëÿ öñòÿëèê ìèëéîí èëëÿðäèð áöòöí

hþðöì÷ÿêëÿð åéíè öñóëëà þç òîðëàðíû ãóðóðëàð. Ùþðöì÷ÿ-

éèí áåëÿ áèð öñóëó òÿòáèã åòìÿñè ö÷öí áóíó îíà èëhàì âå-

ðÿúÿê áèð "èðàäÿ ñàhèáèíÿ" åhòèéàú äóéóëóð. ×öíêè áó èðà-

äÿ ãöââÿñè hþðöì÷ÿéèí þçöíÿ àèä äåéèë. Áó èðàäÿíèí ñà-

hèáè hÿð øåéèí ñàhèáè îëàí, hÿð øåéÿ ãöââÿñè ÷àòàí, áöòöí

úàíëûëàðû èäàðÿ åäÿí, ýþðÿúÿêëÿðè èøëÿðè îíëàðà èëhàì åäÿí

Àëëàhäûð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

53

ÌÀÐÀÃËÛ ÁÈÐ ÚÀÍËÛ:

ÍÀÓÒÈËÓÑ

Jÿãèí êè, hàìûíûç ñóàëòû ýÿìèëÿðè òåëåâèçîðëàðäà, ãÿ-

çåò âÿ æóðíàëëàðäà ýþðìöñöíöç. Îëäóãúà äÿðèíëèêëÿðÿ åíÿ-

ðÿê hèññ îëóíìàäàí hÿðÿêÿò åäÿ áèëÿí áó òåõíîëîæè ìå-

õàíèçìëÿðäÿí þëêÿëÿðèí òÿhëöêÿñèçëèéèíè òÿìèí åòìÿêäÿ

âÿ áÿçè åëìè àðàøäûðìàëàðäà èñòèôàäÿ îëóíóð. Ñóàëòû ýÿìè-

ëÿðèí èøëÿìÿ ñèñòåìè èñÿ àøàüûäàêû êèìèäèð. Ñóàëòû ýÿìè-

ëÿðäÿ ìþâúóä îëàí õöñóñè äàëìà ñèñòåðíëÿðè ñó èëÿ äîë-

äóãäà ýÿìè ñóäàí äàhà àüûð îëóð âÿ äèáÿ äàëûð. ßýÿð ñèñ-

òåðíäÿêè ñó òÿçéèãëè hàâà èëÿ áîøàëäûëñà, ñóàëòû ýÿìè éåíè-

äÿí ñóéóí öçöíÿ ÷ûõûð.

Èíäè èñÿ ñèçè ñóàëòû ýÿìèëÿðäÿ îëàí áó ñèñòåìäÿí èñ-

òèôàäÿ åäÿðÿê hÿðÿêÿò åäÿí ÷îõ ìàðàãëû áèð úàíëû èëÿ òà-

íûø åäÿúÿéèê. Áó úàíëû íàóòèëóñäóð. Íàóòèëóñ õèòèí þðòöê-

ëö áèð äÿíèç håéâàíû îëóá ñóàëòû ýÿìèëÿð êèìè ñóéà äàëûð.

Øÿêèëäÿ äÿ ýþðäöéöíöç êèìè, íàóòèëóñóí áÿäÿíèíäÿ 19

ñì þë÷öñöíäÿ èëáèçèí õèòèí þðòöéöíÿ áÿíçÿð áèð îðãàí âàð.

Áó îðãàíäà áèð-áèðè èëÿ áàüëû îëàí 28 ÿäÿä "äàëìà höúåé-

ðÿëÿðè" âàð. Áó äàëìà höúåéðÿëÿðè ñóàëòû ýÿìèäÿ îëäóüó

êèìè åéíè ìÿíòèãëÿ èøëÿéèð, éÿíè íàóòèëóñóí òÿçéèãëè hàâà-

éà åhòèéàúû âàð. Áó hàâà ñóàëòû ýÿìèëÿðäÿ õöñóñè áèð ñèñ-

òåì ãóðóëìàñû èëÿ òÿìèí åäèëèð âÿ ìöhÿíäèñëÿð áó ñèñòå-

ìè ñóàëòû ýÿìèíèí ìöÿééÿí hèññÿëÿðèíäÿ éåðëÿøäèðèðëÿð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

54

Áÿñ îíäà íàóòèëóñ ñóéó áîøàëòìàã ö÷öí ëàçûì îëàí áó ñû-

õûëìûø hàâàíû hàðàäàí àëûð?

Áåëÿëèêëÿ, áó ñóàëûí úàâàáû éåíÿ äÿ áèçè Àëëàhûí éà-

ðàòäûüû ãåéðè-àäè õöñóñèééÿòëÿðäÿí áèðè èëÿ òàíûø åäèð. Íàó-

òèëóñóí áÿäÿíèíäÿ õöñóñè áèð ãàç ÿìÿëÿ ýÿëèð. Áó ãàç ãàí

äþâðàíû âàñèòÿñèëÿ höúåéðÿëÿðÿ ÷àòäûðûëàðàã höúåéðÿëÿðäÿí

ñóéóí ÷ûõìàñûíû òÿìèí åäèð. Íàóòèëóñ îâëàíìàã òÿhëöêÿ-

ñè èëÿ ãàðøûëàøàíäà äöøìÿíëÿðèíäÿí ãà÷ìàã ö÷öí áó øÿ-

êèëäÿ ñóéóí äèáèíÿ åíÿ âÿ éà öçÿ ÷ûõà áèëèð. Ùÿòòà íàó-

òèëóñóí äàëìà ãàáèëèééÿòè ñóàëòû ýÿìèëÿðëÿ ìöãàéèñÿéÿ

ýÿëìÿéÿúÿê äÿðÿúÿäÿ éöêñÿêäèð. Áèð ñóàëòû ýÿìè éàëíûç

400 ìåòð äÿðèíëèéÿ åíÿ áèëäèéè hàëäà íàóòèëóñ ö÷öí 4000

ìåòð äÿðèíëèéÿ åíìÿê ÷îõ àñàíäûð.

Áó ìàðàãëû äÿíèç úàíëûñûíäà éàðàäûëìûø õöñóñè ñèñ-

òåì áèçèì äöøöíìÿéèìèç ö÷öíäöð. Èíäè áèðëèêäÿ äöøö-

íÿê. Íàóòèëóñ áó ñèñòåìÿ òÿñàäöôÿí ñàhèá îëà áèëÿðìè?

Ãàç hàçûðëàíìàñûíû òÿìèí åäÿí áÿäÿí ãóðóëóøóíó òÿêáà-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

55

×îõ-÷îõ èëëÿð áóíäàí ÿââÿë éàøàìûø áèð

äàøëàøìûø íàóòèëóñ (àøàüûäà) âÿ áóýöí-

êö íàóòèëóñ àðàñûíäà hå÷

áèð ôÿðã îëìàäûüûíà äèããÿò

åòäèíèçìè?

øûíà ÿëäÿ åäÿ áèëÿðìè? Ùÿì äÿ íàóòèëóñóí ãÿðèáÿ õöñó-

ñèééÿòè áóíóíëà áèëìèð. Äÿíèç àëòûíäà ÷îõ áþéöê áèð òÿç-

éèã âàð. Äÿðèíëèéÿ åíäèéèíèç çàìàí ãóëàãëàðûíûçäà hèññ

åòäèéèíèç òóòóëìà âÿ òÿçéèãèí ñÿáÿáè äÿ áó òÿçéèãäèð. Ëà-

êèí ñèçÿ òÿñèð åäÿí ÷îõ àøàüû áèð òÿçéèãäèð, äÿðèíÿ åíäèê-

úÿ áàñãû àðòûð âÿ ìöÿééÿí äÿðèíëèêäÿí ñîíðà úàíëûëàðà þë-

äöðöúö òÿñèð ýþñòÿðèð. Íàóòèëóñ èñÿ ÷îõ êè÷èê îëìàñûíà âÿ

îíó ãîðóéàí éàëíûç áèð õèòèí òÿáÿãÿñè îëäóüóíà áàõìà-

éàðàã áÿçÿí òîíëàðëà éöê àüûðëûüûíäà îëà áèëÿí áó òÿçéèã

îíà òÿñèð åòìèð.

Àéäûí ýþðöíöð êè, íàóòèëóñäàêû áöòöí êåéôèééÿòëÿð

õöñóñè îëàðàã éàðàäûëìûøäûð. Áó úàíëûíûí äÿíèç àëòûíäàêû

òîíëàðëà éöêÿ äàâàì ýÿòèðÿí áÿäÿíèíè þçö-þçöíÿ ïëàíëàø-

äûðìàñû ÿñëà ìöìêöí äåéèë. Áåëÿ áèð éöêñÿê áÿäÿí ãó-

ðóëóøó éàëíûç hÿð øåéè hå÷ íÿäÿí íöìóíÿ ýþòöðìÿéÿðÿê

ãöñóðñóç éàðàäàí Àëëàhûí éàðàòäûüû âàðëûãäà îëà áèëÿð.

Àëëàh áèð àéÿñèíäÿ èíñàíëàðà àøàüûäàêû êèìè äöøöíìÿéè

áóéóðóð:

"Ùå÷ Jàðàäàí éàðàòìàéàíà áÿíçÿéÿðìè?!"

("Íÿhë" ñóðÿñè, 17).

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

56

"...Ðÿááèì hÿð øåéè þç åëìè èëÿ åhòèâà åò-ìèøäèð. Ìÿýÿð äöøöíöá þéöä-íÿñèhÿò ãÿ-

áóë åòìèðñèíèç?" ("ßíàì" ñóðÿñè, 80).

57

ÔÈÇÈÊÀÍÛÍ ÃÀÍÓÍËÀÐÛÍÛ

ÁÈËßÍ ÊßÏßÍßÊËßÐ

Êÿïÿíÿêëÿðèí áÿçÿêëè õàðèúè ýþðöíöøö hÿð êÿñèí

÷îõ õîøóíà ýÿëèð. Ðÿíýëè ãàíàäëàðû, çÿðèô ó÷óøëàðû èëÿ òÿ-

áèè áèð ýþçÿëëèê îëàí áó úàíëûëàð Àëëàhûí áèçèì ö÷öí éà-

ðàòäûüû ýþçÿëëèêëÿðäÿí áèðèäèð. ßëáÿòòÿ êè, êÿïÿíÿêëÿðèí

õöñóñèééÿòëÿðè éàëíûç áÿçÿêëè îëìàëàðûíäàí èáàðÿò äåéèë.

Îëäóãúà ãûñà þìöð ñöðìÿëÿðèíÿ áàõìàéàðàã áó

úàíëûëàð áÿçÿí áèð ìöòÿõÿññèñ êèìè hå-

ñàáëàìà àïàðûð. Ìÿñÿëÿí, ó÷ìàã

ö÷öí - äàhà ÿââÿë äÿ ýöâÿëÿðëÿ áàüëû

ãåéä åòäèéèìèç êèìè - êÿïÿíÿêëÿðèí áÿäÿíè ìöÿééÿí áèð

òåìïåðàòóðäà îëìàëûäûð. Áóíóí ö÷öí êÿïÿíÿêëÿðèí íÿëÿð

åòäèêëÿðèíè áèðëèêäÿ òÿhëèë åäÿê.

Colias êÿïÿíÿéè àäëàíäûðûëàí áèð íþâ áÿäÿí òåìïå-

ðàòóðó 28 äÿðÿúÿäÿí àøàüû îëñà, ó÷à áèëìÿç. Áåëÿ hàëäà

êÿïÿíÿê äÿðhàë ãàíàäëàðûíû à÷ûð âÿ àðõàñû Ýöíÿøÿ äîüðó,

øöàëàðû øàãóëè àëàúàã øÿêèëäÿ äàéàíûð. Êÿïÿíÿê êèôàéÿò

ãÿäÿð èñèíèá áÿäÿí òåìïåðàòóðóíó 40 äÿðÿúÿéÿ ÷àòäûðàí-

äà þç ÿòðàôûíäà 90 äÿðÿúÿ äþíöð. Áåëÿëèê-

ëÿ, Ýöíÿø øöàëàðûíû öôöãè ôîðìàäà äà

àëûð. Áó hÿðÿêÿòëÿ Ýöíÿø

øöàëàðûíû èñèäèúè òÿñèðè ìèíè-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

ìóìà åíäèðèëèð. Ùÿì÷èíèí êÿïÿíÿéèí áÿäÿí òåìïåðàòóðó

åíìÿéÿ áàøëàéûð.

Áóíäàí áàøãà, áó úèíñ êÿïÿíÿêëÿðèí ãàíàäëàðûíäà

êè÷èê ãàðà ëÿêÿëÿð îëóð. Áó ëÿêÿëÿð äÿ òåìïåðàòóðó êÿïÿ-

íÿéèí áÿäÿíèíäÿ òîïëàìàã ôóíêñèéàñûíû äàøûéûð. Ëàêèí áó

ëÿêÿëÿð äÿ òÿñàäöôè éåðëÿðäÿ äåéèë. Áóíëàð áÿäÿíèí èñèí-

ìÿéÿ ÿí ÷îõ åhòèéàúû îëàí hèññÿëÿðäÿ éåðëÿøäèðèëèá. Áó

ãóðóëóø ñàéÿñèíäÿ ãàíàäëàðäàêû òåç èñèíÿí êè÷èê ëÿêÿëÿð-

äÿí áàøãà hèññÿëÿðÿ èñòèëèéèí íÿãëè àñàíëàøûð. ×öíêè èñòèëè-

éè þòöðìÿê ö÷öí ëàçûì îëàí ìÿñàôÿ ãûñàëìûøäûð.

Áàøãà áèð êÿïÿíÿê úèíñè äÿ áÿäÿíèíèí òåìïåðàòóðó-

íó àðòûðìàã ö÷öí áóíà áÿíçÿð öñóëäàí èñòèôàäÿ åäèð. Ëèí-

çàëàð hàããûíäà hàìûíûçûí ìÿëóìàòû âàð. Îíëàðûí áÿçèëÿ-

ðèíäÿí úèñèìëÿðè áþéöòìÿê, äèýÿðëÿðèíäÿí èñÿ êè÷èëòìÿêÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

58

ö÷öí èñòèôàäÿ îëóíóð. Ìÿñÿëÿí, åéíÿê øöøÿ-

ëÿðè áèð ëèíçàäûð. Ýöíÿø èøûüûíûí ãàðøûñûíà òóòó-

ëàí ëèíçà èñÿ èñòèëèéè ìöÿééÿí áèð íþãòÿäÿ òîïëà-

éà áèëèð. Ùÿòòà áó öñóëëà îä éàíäûðìàã äà ìöìêöí-

äöð. Pieris íþâöíäÿí îëàí êÿïÿíÿê èñÿ ãàíàäëàðûíû åëÿ

áèð âÿçèééÿòäÿ ñàõëàéûð êè, åéíèëÿ ëèíçà êèìè áöòöí øöà-

ëàðû áÿäÿíèíèí ÿí ÷îõ èñèíìÿñè ëàçûì îëàí éåðëÿðèíäÿ òîï-

ëàéà áèëèð.

Øöáhÿñèç êè, áó êÿïÿíÿêëÿð hÿéàòëàðûíûí hå÷ áèð

äþâðöíäÿ ôèçèêà âÿ áàøãà ìþâçóëàðäà òÿhñèë àëìàìûøëàð.

Ëèíçàíûí õöñóñèééÿòëÿðèíè äÿ áèëìèðëÿð. Ýöíÿø øöàëàðûíûí

hàíñû âÿçèééÿòäÿ äàhà àðòûã àëûíìàñûíäàí äà õÿáÿðñèçäèð-

ëÿð. Êÿïÿíÿêëÿðÿ ÿí ÿëâåðèøëè øÿêèëäÿ èñèíìÿê ö÷öí íÿ-

ëÿðè åäÿúÿêëÿðèíè èëhàì åäÿí, hÿð øåéè ãîðóéàí âÿ íÿçà-

ðÿò åäÿí Àëëàhäûð. Àëëàh áèð àéÿäÿ áåëÿ áóéóðóð:

"...Àëëàh hÿð øåéÿ íÿçàðÿò åäÿíäèð" ("ßhçàá" ñó-

ðÿñè, 52).

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

59

ÝÞÇßÒ×È

ÍÀÃÃÀ ÁÀËÛÜÛ

Áàëûãëàðûí éóâà ãóðìàñû âÿ áàëàëàðûíû äàèì ãîðóìà-

ñû î ãÿäÿð äÿ áèëèíìÿç. Áó éóâàëàð ÿñàñÿí õûðäà äàøëà-

ðûí âÿ éà ãóìëàðûí è÷èíäÿ à÷ûëàí ÷óõóð øÿêëèíäÿäèð. Êö-

ðöëÿð áèð ìöääÿò áó à÷ûã ÷óõóðëàðûí è÷èíäÿ èíêèøàô åäèð.

Áó ìöääÿò ÿðçèíäÿ àòà âÿ àíà áàëûãëàð þç áàëàëàðûíû äöø-

ìÿíëÿðäÿí ãîðóìàã ö÷öí íþâáÿ ÷ÿêèðëÿð.

Íàããà áàëûãëàðû äà áàëàëàðûíû õöñóñè áèð ìöhàôèçÿ

è÷èíäÿ ñàõëàéàí úàíëûëàðäûð. Äèøè íàããà áàëûãëàðû þç êöðö-

ëÿðèíè äàéàç ñóëàðäàêû áèòêèëÿðèí âÿ ãàìûøëàðûí äèáèíäÿ òþ-

êöð. Êöðöëÿð áèòêè êþêëÿðèíÿ éàïûøûá ãàëûð. Áèð ìöääÿò

ñîíðà äèøè áàëûã êöðöëÿðèíäÿí óçàãëàøûð. Áóíäàí ñîíðà

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

60

êöðöëÿðè àðòûã åðêÿê áàëûã

ãîðóìàëûäûð. Åðêÿê áàëûüûí

âÿçèôÿñè êöðöëÿðèí éàíûíäà

êåøèê ÷ÿêìÿêäèð. Áó íþâ-

áÿò÷èëèê 40-50 ýöí, éÿíè áà-

ëàëàð òàì áþéöéÿíÿ ãÿäÿð

äàâàì åäèð.

Áóíäàí áàøãà, åðêÿê

áàëûã ãÿëñÿìÿëÿðè âàñèòÿñèëÿ

ìûðûëòûéà áÿíçÿð áèð ñÿñ ÷ûõà-

ðàðàã êöðöëÿðÿ çÿðÿð âåðìÿê èñòÿéÿí äèýÿð áàëûãëàðû îðà-

äàí ãîâóð. Áó ñÿñèí áàøãà áàëûãëàðû ãîðõóäàúàüûíû âÿ áó

ñÿñÿ ýþðÿ îðàäàí àéðûëàúàãëàðûíû áèëèð.

Åðêÿê íàããà áàëûãëàðûíà áàëàëàðûíû áó øÿêèëäÿ ãîðó-

ìàüû ÿìð åäÿí Àëëàhäûð. Áó áàëûã äà

áàøãà áöòöí úàíëûëàð êèìè éàëíûç Àëëàhûí

èëhàìû èëÿ hÿðÿêÿò åäèð âÿ íÿñèëëÿðèíè äÿ

äàâàì åòäèðèð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

61

ÈØÛà ÑÀ×ÀÍ

ÚÀÍËÛËÀÐÛÍ ÕÖÑÓÑÈJJßÒËßÐÈÍÈ

ÁÈËÈÐÑÈÍÈÇÌÈ?

Ýåúÿëÿð àüàúëàðûí öçÿðèíäÿ hÿðÿêÿò åäÿí èøûãëàðû

hå÷ ýþðìöñöíöçìö? Áÿçÿí áèð àüàúû àç ãàëà þðòÿúÿê ãÿ-

äÿð ÷îõ îëàí áó èøûãëàð èøûëäàãóøëàðäûð. Èøûëäàãóøëàð èøûã

ñà÷àí úàíëûëàðûí ÿí ÿñàñëàðûäûð. Ýåúÿíèí ãàðàíëûüûíäà

àüàúëàðû èøûãëàíäûðàí èøûëäàãóøëàð àëèìëÿðèí öçÿðèíäÿ ÿí

÷îõ òÿäãèãàò àïàðäûüû úàíëûëàðäàí áèðèäèð. Áóíóí ñÿáÿáèíè

áèð àç ñîíðà ìöôÿññÿë øÿêèëäÿ èçàh åäÿúÿéèê. Ëàêèí ÿñà-

ñÿí áó úàíëûëàðûí íåúÿ èøûã ñà÷ìàñûíäàí

áÿhñ åäÿê.

Èøûëäàãóøëàð áÿäÿíëÿðèíèí

è÷èíäÿ éàøûë-ñàðû èøûãëàð èñòåhñàë

åäèðëÿð. Èøûã èøûëäàãóøëàð ö÷öí áèð

ðàáèòÿ, õÿáÿðëÿøìÿ âàñèòÿñèäèð. Îí-

ëàð ñà÷äûãëàðû èøûãëàðëà éà áèð-áèðèíÿ

úöòëÿøìÿ ìåñàæû âåðèð, éà äà äöøìÿí-

ëÿðèíÿ ãàðøû ìöäàôèÿ îëóíìàüûí

âàúèáëèéèíè áèëäèðèðëÿð. Äöøìÿí-

ëÿðè èøûëäàãóøëàðûí äàäûíûí ïèñ

îëäóüóíó èøûãëàðäàí áèëèð âÿ îí-

ëàðû éåìÿêäÿí èìòèíà åäèðëÿð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

62

63Å

ÚÀ

ÇÊ

ÀÐ

ÚÀ

ÍË

ÛËÀ

Ð

Àëèìëÿð íå÷ÿ èëëÿðäèð èøûëäàãóøëàðûí ñà÷äûüû èøûüû òÿãëèä åòìÿê ö÷öí ÷à-

ëûøûð, ëàêèí áóíà ìöâÿôôÿã îëà áèëìèðëÿð. Áó hàë áèçÿ Àëëàhûí èøûëäàãóø-

ëàðû ãöñóðñóç øÿêèëäÿ éàðàòäûüûíû ýþñòÿðÿí äÿëèëëÿðäÿí áèðèäèð.

Áó áþúÿêëÿðèí ÿí ÿñàñ õöñóñèééÿòëÿðè èñÿ èøûãäàí

äàhà ÷îõ ñÿìÿðÿ ÿëäÿ åòìÿñè âÿ äåìÿê îëàð êè, åíåðæè

èòèðìÿìÿñèäèð. Èøûëäàãóøëàð áó õöñóñèééÿòëÿðèíÿ ýþðÿ èë-

ëÿðëÿ àëèìëÿð ö÷öí àðàøäûðìà ìþâçóñó îëóá. Ëàêèí áöòöí

àðàøäûðìà âÿ ÷àëûøìàëàðà áàõìàéàðàã èíñàíëàð hÿëÿ äÿ

èøûëäàãóøëàðûí ñà÷äûüû êèìè ñÿìÿðÿëè áèð èøûã êÿøô åäÿ áèë-

ìÿéèáëÿð.

Áèð úàíëûíûí èøûã ñà÷à áèëìÿñè, åéíè çàìàíäà äà áó

èøûüûí îíëàðà hå÷ áèð òÿñèð åòìÿìÿñè håéðÿòàìèç ìÿñÿëÿ-

äèð. Áóíóí ñÿáÿáèíè áåëÿ èçàh åäÿ áèëÿðèê. Jàíàí ëàìïà-

ëàðûí èøûãëà áèðëèêäÿ èñòèëèê äÿ âåðäèéèíè ñèçëÿð äÿ hèññ åò-

ìèñèíèç. Ìÿñÿëÿí, áèð åëåêòðèê ëàìïàñûíà ÿë âóðñàíûç, ÿëè-

íèçèí éàíäûüûíû hèññ åäÿúÿêñèíèç. Áó hàëäà àüëûíûçà èøûë-

äàãóøëàðûí áó èñòèëèêäÿí íèéÿ çèéàí ýþðìÿìÿñè êèìè áèð

ñóàë ýÿëÿ áèëÿð. Òÿÿúúáëö îëàí äà åëÿ áóäóð. Èøûã ñà÷àí

úàíëûëàð þçëÿðèíèí ñà÷äûüû èøûãäàí hå÷ áèð çèéàí ýþðìöð-

ëÿð. ×öíêè úàíëûëàðûí ñà÷äûüû èøûã áè-

çèì èøûãëàíäûðìàã ö÷öí èñòèôàäÿ åòäè-

éèìèç èøûãäàí òàìàìèëÿ ôÿðãëèäèð. Áó

èøûüà ñîéóã èøûã äåéèëèð âÿ áó úöð èøûã

èñòåhñàëû çàìàíû ÿòðàôà èñòèëèê âåðèëìèð.

Áóíà ýþðÿ äÿ áåëÿ hàñèë îëàí èøûã ÷îõ

ñÿìÿðÿëèäèð. Àëèìëÿð áó èøûã íþâöíö

òÿãëèä åòìÿê ö÷öí èëëÿðäèð êè, ÷àëûøûð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

64

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

Øÿêèëëÿðäÿ ýþðäöéöíöç

áó úàíëûëàð ÷îõ äÿðèí

îëàí äÿíèçëÿðäÿ Àëëàhûí

îíëàðà âåðäèéè èøûãñà÷ìà

õöñóñèééÿòëÿðè ñàéÿñèíäÿ

hÿéàòëàðûíû ñöðäöðöðëÿð.

Èøûëäàãóøëàðëà éàíàøû äÿíèçäÿ éàøàéàí ìöõòÿëèô úàí-

ëûëàð, áþúÿêëÿð âÿ áàøãà áèð ÷îõ úàíëû íþâö äÿ ñà÷äûãëàðû

èøûüû þçëÿðè hàñèë åäèðëÿð. Ùÿð áèð èøûüûí hàñèë îëìà ôîðìà-

ñû, èñòèôàäÿ ñàhÿëÿðè, ìöääÿòè âÿ hàñèë åäèëÿí èøûüûí úèíñè

êèìè õöñóñèééÿòëÿðè ÷îõ ôÿðãëèäèð. Âÿ áóíëàðûí hÿð áèðè

ìþúöçÿäèð.

Áó úàíëûëàðà èøûã hàñèë åäÿ áèëÿúÿê ñèñòåìè âåðÿí, áó

ñèñòåìëÿðèí äàèìè îëìàñûíû òÿìèí åäÿí èñÿ ÿëáÿòòÿ êè,

úàíëûëàðûí þçëÿðè äåéèë. Òÿñàäöôëÿð íÿòèúÿñèíäÿ èøûã ÿìÿ-

ëÿ ýÿòèðÿí áèð ñèñòåìèí úàíëûíûí áÿäÿíèíäÿ ìåéäàíà ýÿë-

ìÿñè ìöìêöí äåéèë. Áóíäàí ÿëàâÿ, þçöíäÿí èøûã âåðÿí

úàíëûéà hå÷ áèð çÿðÿðèí äÿéìÿìÿñè êèìè ìöêÿììÿë áèð

ãóðóëóøóí îðòàéà ÷ûõìàñû äà ìöìêöí äåéèë. Èøûã ñà÷àí

áöòöí úàíëûëàð Àëëàhûí éöêñÿê ñÿâèééÿäÿ éàðàòìàñûíûí

äÿëèëëÿðèíäÿíäèð. Àëëàh ñîíñóç åëì, àüûë âÿ ãöäðÿòèíèí äÿ-

ëèëëÿðèíè áèçÿ éàðàòäûüû úàíëûëàð âàñèòÿñèëÿ ýþñòÿðèð. Åéíè

çàìàíäà áöòöí áóíëàð Ðÿááèìèçèí äèëÿìÿñèíäÿí ñàâàéû

èíñàíëàðûí íÿ ãÿäÿð ÷àëûøñà äà òÿáèÿòäÿêè ãöñóðñóç ìåõà-

íèçìëÿðè éàðàòìàüà ýöúëÿðèíèí éåòìÿéÿúÿéèíè õàòûðëàäûð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

66

67

ÈØÛà ÂÅÐßÍ ÑÓÀËÒÛ ÚÀÍËÛËÀÐ

Øÿêèëëÿðäÿ ýþðäöéöíöçÿ áÿíçÿéÿí áèð ÷îõ ñóàëòû

úàíëû äà èøûëäàãóøëàð êèìè èøûã âåðÿí ñèñòåìëÿðÿ ìàëèêäèð.

Îíëàð èøûãëàðûíäàí ÿñàñÿí äöøìÿíëÿðèíè àçäûðìàã âÿ éà

ãîðõóòìàã ö÷öí èñòèôàäÿ åäèðëÿð. Áó úàíëûëàðûí äåìÿê

îëàð êè, hàìûñûíûí àðõàñûíäà åéíèëÿ ïàð÷àäàêû òèêèø éåðèíÿ

áÿíçÿéÿí ëåíòøÿêèëëè éåðëÿøäèðèëìèø, èøûã âåðÿ áèëÿí hö-

úåéðÿëÿð âàð. Èíäè áó úàíëûëàðûí ÿñàñ õöñóñèééÿòëÿðè èëÿ òà-

íûø îëàã.

Áóíëàðûí áèð íþâö õàðèúè ýþðöíöøúÿ àóðåëèéàëàðà (àó-

ðèòà) áÿíçÿéÿí úàíëûëàðäûð. Îíëàð ÿñàñÿí ýþçëÿ ýþðöíìÿ-

éÿí áèòêèëÿð âÿ êè÷èê äÿíèç håéâàíëàðû èëÿ ãèäàëàíûð. Áÿ-

çèëÿðè îâëàðûíû åéíèëÿ áàëûã òèëîâóíà áÿíçÿð ñóäà hÿðÿêÿò

åäÿí éàïûøãàí úàéíàãëàðû èëÿ òóòóð. Áàøãà áèðèñèíèí èñÿ

÷îõ ýåíèø øÿêèëäÿ à÷ûëà âÿ áèð ÷îõ úàíëûíû óäà áèëÿí àüçû

âàð. Áÿäÿíèíäÿ ñûðà øÿêëèíäÿ èíúÿ òöêëÿð îëóð âÿ håéâàí

áó òöêëÿðèíäÿí ñóäà þçöíö èðÿëèéÿ hÿðÿêÿò åòäèðìÿê ö÷öí

èñòèôàäÿ åäèð.

Èøûã ñà÷àí úàíëû íþâëÿðèíèí äÿ þç äàõèëèíäÿ ãÿðèáÿ

õöñóñèééÿòëÿðè âàð. Ìÿñÿëÿí, ãûðìûçû òöêëÿðèíÿ

òîõóíàí çàìàí îíëàð ïàðëàéûð. Ùÿì÷èíèí

ñóéà ïàðûëäàéàí, èøûãëû äÿíÿúèêëÿð áó-

ðàõà áèëèð. Áó, äöøìÿíëÿðäÿí õèëàñ îë-

ìàã ö÷öí èñòèôàäÿ îëóíàí áèð àçäûðìà âàñèòÿ-

ñèäèð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

Äÿíèç óëäóçëàðû, äÿíèç êèðïèëÿðè (Echinus), òöêëö óë-

äóçëàð êèìè úàíëûëàð èñÿ "òèêàíëû håéâàíëàð" àäëàíäûðûëûð.

Áó håéâàíëàðûí áèð ÷îõóíóí äÿðèñè ìöäàôèÿ ìÿãñÿäèëÿ èñ-

òèôàäÿ åòäèêëÿðè êÿñêèí òèêàíëàðëà þðòöëöäöð. Îíëàð äÿíèç

ñàhèëëÿðèíäÿ, ìÿðúàí ãàéàëûãëàðûíäà âÿ äÿíèç ëàéëàðûíäà

éàøàéûð. Áó úàíëûëàð äà äöøìÿíëÿðèíäÿí ãîðóíìàã ö÷öí

þç èøûãëàðûíäàí èñòèôàäÿ åäèð. Ïàðëàã ÿòðàôëàðà âÿ éà îíóð-

üàéà ìàëèê îëàí áó úàíëûëàð áèð höúóìà ìÿðóç ãàëäûãëà-

ðû çàìàí ñóäà èøûã áóëóäëàðû éàðàäûðëàð.

Èøûã ñà÷àí ñóàëòû úàíëûëàðûí ÿí ÿñàñ õöñóñèééÿòè èñÿ

îíëàðûí þç èøûãëàðûíäàí àëäàäûúû ìÿãñÿäëÿ èñòèôàäÿ åòìÿ-

ñèäèð. Áóíà íöìóíÿ êèìè áèð äÿíèç óëäóçó íþâöíö ýþñ-

òÿðÿ áèëÿðèê. Áó äÿíèç óëäóçó äÿíèçèí òÿãðèáÿí 1000 ìåòð

äÿðèíëèéèíäÿ éàøàéûð. ßòðàôëàðûíûí óúóíäàí ïàðëàã éàøûë-

ìàâè èøûãëàð ñà÷ûð. Èøûã õÿáÿðäàðëûüû äöøìÿíëÿðèíÿ ÷îõ ïèñ

áèð äàäûíûí îëäóüóíó áèëäèðìÿê ö÷öíäöð. Áàøãà áèð äÿíèç

óëäóçó íþâö èñÿ îíà höúóì åäèëäèéè çàìàí ïàðûëäàìàüà

áàøëàéûð âÿ äöøìÿíè óçàãëàøäûðìàã ö÷öí ãîëëàðûíäàí áè-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

68

"Ýþéëÿðäÿ âÿ éåðäÿ êèì âàðñà Îíóíäóð.Ùàìûñû Îíà áîéóí ÿéÿð! Ìÿõëóãàòû ÿââÿë-úÿäÿí éîõäàí âàð åäÿí, ñîíðà äà éåíèäÿíäèðèëäÿúÿê Îäóð. Áó Îíóí ö÷öí àñàíäûð.

Ýþéëÿðäÿ âÿ éåðäÿ îëàí ÿí éöêñÿê ñèôÿò éàë-íûç Îíà ìÿõñóñäóð. Î, éåíèëìÿç ãöââÿ âÿÙèêìÿò ñàhèáèäèð!" ("Ðóì" ñóðÿñè, 26-27).

ðèíè äöøìÿíÿ òÿðÿô àòûð. Ãîïìóø ÿòðàô àü èøûã

ñà÷ìàüà áàøëàéûð âÿ äöøìÿíèí äèããÿòè ÿòðàôà éþíÿëèð.

Äÿíèç óëäóçó äà áó çàìàí ãà÷à áèëìÿê ö÷öí âàõò ÿëäÿ

åòìèø îëóð.

Áóðàäà âåðäèéèìèç áèð íå÷ÿ ìèñàëäàí äà àéäûí îë-

äóüó êèìè, úàíëûëàðäàêû èøûã ñà÷ìà ìåõàíèçìè Àëëàhûí

éàðàòäûãëàðûíûí ìþhòÿøÿìëèéèíè áèçÿ ýþñòÿðèð. Áóðàäà

hàããûíäà äàíûøäûüûìûç úàíëûëàð ñóéóí àëòûíäà éàøàéàí,

ÿêñÿð âàõòëàðäà äà áÿäÿíëÿðèíèí ÷îõó ñóäàí èáàðÿò îëàí,

áèð àüûë âÿ äöøöíúÿéÿ ñàhèá îëìàñû ìöìêöí îëìàéàí

úàíëûëàðäûð. Ëàêèí îíëàðûí hÿð áèðè îõóúóëàðû håéðÿòëÿíäè-

ðÿúÿê åúàçêàð õöñóñèééÿòëÿðÿ ìàëèêäèð. Áó äà áèð äàhà

ñöáóò åäèð êè, Àëëàh hå÷ áèð íöìóíÿíè ÿñàñ ýþòöðìÿäÿí

éàðàäàíäûð. Áó ìèñàëëàð Àëëàhäàí áàøãà Òàíðûíûí îëìàäû-

üûíû, Àëëàhûí hÿð øåéèí Jàðàäûúûñû îëäóüóíó äÿðê åòìÿéè-

ìèç ö÷öíäöð. Áó hÿãèãÿòè äÿðê åäÿí hÿð áèð èíñàí

Àëëàhûí ñîíñóç ýöúöíö äÿ äÿðê åäÿúÿê âÿ hÿéàòûíû éàë-

íûç Àëëàhû ðàçû ñàëàúàã øÿêèëäÿ éàøàìàüà ÷àëûøàúàã.

Óíóòìàéûí êè, Àëëàh áèð àéÿñèíäÿ Îíäàí áàøãà òàí-

ðû ãÿáóë åäÿíëÿðèí òÿíhà ãàëàúàüûíû áèëäèðèð âÿ áåëÿ áóéó-

ðóð:

"Àëëàhëà éàíàøû áàøãà òàíðû ãÿáóë åòìÿ. Jîõñà

õàð îëàð, çÿëèë âÿçèééÿòÿ äöøÿðñÿí!"

("Èñðà" ñóðÿñè, 22).

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

69

ÒÓÒÓÃÓØÓ ÁÀËÛÜÛÍÛÍ

JÀÒÀÃ ÞÐÒÖJÖ

Øÿêèëäÿêè áàëûüûí àäû - àðòûã ñèçèí äÿ áèëäèéèíèç êè-

ìè òóòóãóøóéà áÿíçÿäèéèíÿ ýþðÿ - òóòóãóøó áàëûüûäûð.

Ðÿíýàðÿíý áèð ýþðöíöøö îëàí áó áàëûã äöøìÿíëÿðèíäÿí

ìöäàôèÿ îëóíìàã ö÷öí ìöÿééÿí áèð öñóëäàí èñòèôàäÿ

åäèð. Õöñóñèëÿ ýåúÿëÿð áöòöí áÿäÿíèíè þçö hàñèë åòäèéè æå-

ëàòèíÿ (íàçèê âÿ øÿôôàô ïëàñòèíêà øÿêëèíäÿ éàïûøãàí ìàä-

äÿéÿ) áÿíçÿð áèð ìàääÿ èëÿ þðòöð. Àüëûíûçà ýÿëÿí "íÿ

ö÷öí" ñóàëûíûí úàâàáûíäàí ÿââÿë áó ìàääÿíèí íåúÿ hà-

çûðëàíäûüûíà âÿ îíäàí íåúÿ èñòèôàäÿ åäèëäèéèíÿ äèããÿò éå-

òèðÿê.

Òóòóãóøó áàëûüûíûí þðòöéö áàëûüûí ãÿëñÿìÿ áîøëóüó-

íóí öñò êÿíàðûíäà îëàí áèð éåðäÿí àéðûëûð. Áàëûã áó hÿðÿ-

êÿòè íÿôÿñ àëûá-âåðÿðêÿí åäèð. Áèð ìöääÿò ñîíðà áó þðòöê

áàëûüûí áöòöí áÿäÿíèíè þðòöð. Áóíóí âàñèòÿñèëÿ áàëûã þçö-

íö áèð íþâ þðòöéöí è÷èíÿ ñàëûð âÿ ýåúÿ îëäóüó çàìàí

þçöíö õàðèúè òÿñèðëÿðäÿí ãîðóéóð. Áó ìàääÿ åéíè çàìàí-

äà áàëûüûí ìàñêàëàíàðàã ðÿíýèíè äÿéèøìÿñè íÿòèúÿñèíäÿ

ýèçëÿíìÿñèíè äÿ òÿìèí åäèð. Øÿôôàô éàòàã þðòöéöíöí ÿí

ÿñàñ ôóíêñèéàñû äà áàëûüû ÿí áþéöê äöøìÿíè îëàí ìöðÿí

áàëûãëàðûíäàí ãîðóìàãäûð. Ìöðÿíëÿð ãåéðè-àäè hÿññàñ ãî-

õóáèëìÿ hèññèééàòûíà ìàëèêäèð âÿ îâëàðûíû áó ãàáèëèééÿò-

ëÿðè ñàéÿñèíäÿ òàïûðëàð. Ëàêèí òóòóãóøó áàëûüûíûí ãîðóéó-

úó þðòöéö íÿòèúÿñèíäÿ ìöðÿí áàëûüû îíóí ãîõóñóíó àë-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

70

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

Àøàüûäàêû øÿêèëäÿ òóòóãóøó áàëû-

üûíû ãîðóéàí éàòàã þðòöéöíö

ýþðöðñöíöç.

ìûð. Ùÿòòà éàíûíäàí êå÷ÿðêÿí þðòöê

è÷èíäÿêè áàëûüà òîõóíñà äà îíó hèññ åòìèð.

Áó hàëäà áåëÿ äöøöíìÿê ëàçûìäûð: òóòóãóøó

áàëûãëàðû ýåúÿ èñòèôàäÿ åòäèêëÿðè áó ãîðóéóúó þðòöéö

íåúÿ ÿëäÿ åòìèøëÿð? Ãàòû äöøìÿíëÿðè îëàí ìöðÿí áàëûãëà-

ðûíûí ãîõó âàñèòÿñèëÿ îâ åòäèêëÿðèíè hàðàäàí áèëèðëÿð? Ìö-

ðåíëÿðèí ýöúëö ãîõó àëìàñûíûí ãàðøûñûíû àëàúàã âÿ ýåúÿíè

ðàhàò êå÷èðìÿëÿðèíè òÿìèí åäÿúÿê áó ÿhÿìèééÿòëè ìàääÿ-

íè íåúÿ êÿøô åòìèøëÿð?

ßëáÿòòÿ êè, áàëûüûí êèìéÿâè ìàääÿíè þç áÿäÿíèíäÿ

hàñèë åäèá ñîíðà äà áó ìàääÿ èëÿ áöòöí áÿäÿíèíè þðòìÿ-

éè äöøöíäöéöíö, ïëàí ãóðäóüóíó ýöìàí åòìÿê ìöìêöí

äåéèë. Áåëÿ áèð âÿçèééÿòèí ìöÿééÿí ìöääÿò è÷èíäÿ þç-

þçöíÿ ìåéäàíà ýÿëìÿñè äÿ ìöìêöí äåéèë. Øÿêèëäÿêè òó-

òóãóøó áàëûãëàðû áó ýöí áó ìàääÿíè þç äöøöíúÿëÿðè èëÿ

ïëàíëàøäûðûá áÿäÿíëÿðèíäÿêè áåëÿ áèð ñèñòåìè þç èñòÿêëÿðè

èëÿ éàðàòìàäûãëàðû êèìè 1.000 èë âÿ éà 10.000 èë áóíäàí

ÿââÿë éàøàìûø òóòóãóøó áàëûãëàðû äà áóíó áàúàðà áèëìÿç-

äè.

Áàëûüûí þç äöøìÿíÿ ãàðøû áÿäÿíèíè ÷îõ óéüóí áèð

æåëàòèíëÿ þðòìÿñè ÷îõ èäåàë áèð ìàñêàëàíìà öñóëóäóð.

Ùÿì÷èíèí àéäûí îëóð êè, áåëÿ õöñóñèééÿò éàëíûç äöøöíöë-

ìöø áèð ïëàí íÿòèúÿñèíäÿ ìöìêöíäöð. Áó äöøöíúÿ äÿ

áàëûüà âÿ éà áàøãà áèð âàðëûüà äåéèë, áöòöí áóíëà-

ðû Jàðàäûá òÿíçèìëÿéÿí Àëëàhà ìÿõñóñ-

äóð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

72

ßÃÐßÁ ÁÀËÛÃËÀÐÛÍÛÍ

ÌßÙÀÐßÒËß ÌÀÑÊÀËÀÍÌÀÑÛ

ßãðÿá áàëûãëàðû ñîí äÿðÿúÿ ðÿíýëè áèð ýþðöíöøÿ ìà-

ëèêäèð. Îíëàðûí ðÿíýè éàøàäûãëàðû ìÿðúàíëàðëà åéíèäèð. Øÿ-

êèëäÿ ýþðäöéöíöç êèìè, ÿãðÿá áàëûüûíûí àü-ãûðìûçû çîëàã-

ëàðû åéíèëÿ áó ðÿíýäÿ îëàí ìÿðúàíëàðûí àðàñûíäà ýèçëÿí-

ìÿñèíÿ, éÿíè ýþðöíìÿçëèéèíÿ ñÿáÿá îëóð. Áó äà îíëàðûí

îâëàíìàã òÿhëöêÿñèíè àçàëäûð. Åéíè çàìàíäà þç îâóíà äà

àñàíëûãëà éàõûíëàøìàñûíà èìêàí âåðèð.

Àøàüûäàêû âÿ ÿââÿëêè ñÿhèôÿäÿ îëàí ÿãðÿá áàëûãëà-

ðûíûí øÿêèëëÿðèíÿ äèããÿòëÿ áàõûí, þçöíöç äÿ hèññ åäÿúÿê-

ñèíèç êè, îíëàðû îëäóãëàðû øÿðàèòäÿí ñå÷ìÿê ÷îõ ÷ÿòèíäèð.

ßãðÿá áàëûãëàðû êèìè ñóàëòû úàíëûëàðûí äà áèð ÷îõóíó

éàøàäûãëàðû ìöhèòäÿ ñå÷ìÿê ìöìêöí äåéèë. Áó úàíëûëàð

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

73

74Å

ÚÀ

ÇÊ

ÀÐ

ÚÀ

ÍË

ÛËÀ

Ð

ßãðÿá áà-

ëûãëàðû õöñó-

ñè ðÿíýëÿðè

ñàéÿñèíäÿ

ãàéàëûãëàð-

äà àñàíëûãëà

ýèçëÿíèðëÿð.

éàëíûç hÿðÿêÿò åòäèéè çàìàí áèëèíèð. Ñó àë-

òûíäà ãöñóðñóç îëàðàã àäàïòàñèéà âÿ ìàñêà-

ëàíìà ãàáèëèééÿòèíÿ ìàëèê îëàí úàíëûëàð áó ðÿíý-

ëÿðäÿí èñòèôàäÿ åäÿðÿê îâ îâëàéûð, àðòûá òþðÿéèð, ÿòðà-

ôûíäàêû úàíëûëàðà ìöÿééÿí ìÿëóìàòëàð ÷àòäûðûðëàð.

Åëÿ èñÿ áó óéüóíëàøìà íåúÿ îðòàéà ÷ûõìûøäûð? Áèð

áàëûüûí áÿäÿíèíè éàøàäûüû ãàéà èëÿ åéíè ðÿíýäÿ, hÿòòà ãà-

éà êèìè ÷ûõûíòûëû ýþðöíöøäÿ åäÿí êèìäèð?

Òÿñàäöôëÿðèí âÿ éà hÿð hàíñû áàøãà áàëûüûí úàíëûëà-

ðà éàøàäûãëàðû ìöhèòèí ðÿíýèíè âåðìÿñè ìöìêöí äåéèë.

Áèð áàëûüûí, éåíýÿúèí âÿ éà áèð õÿð÷ÿíýèí ðÿíýëÿðè òÿéèí

åòìÿñè âÿ þçöíäÿ ðÿíý äÿéèøäèðÿí ñèñòåìëÿð hàñèë åäÿ

áèëìÿñè äÿ ãåéðè-ìöìêöíäöð. Áåëÿ áèð ñèñòåìèí ïëàíëàø-

äûðûëìàñû, úàíëûëàðäà áó ñèñòåìèí éàðàäûëìàñû éàëíûç ÷îõ

éöêñÿê áèð ýöú ñàhèáè òÿðÿôèíäÿí âåðèëÿ áèëÿð.

Áó öñòöí ýöúöí ñàhèáè Àëëàhäûð. Áöòöí úàíëûëàðû ìà-

ëèê îëäóãëàðû õöñóñèééÿòëÿðè èëÿ áèðëèêäÿ âÿ éàøàäûãëàðû

ìöhèòÿ óéüóí îëàðàã Jàðàäàí Àëëàhäûð. Àëëàh éàðàòäûüû

áöòöí úàíëûëàðäàí õÿáÿðäàð îëäóüóíó áèçÿ àéÿëÿðèíäÿ áå-

ëÿ áèëäèðèð:

"Ìÿýÿð éàðàäàí áèëìÿçìè?! Àëëàh èíúÿëèéèíÿ ãÿ-

äÿð áèëÿíäèð, õÿáÿðäàðäûð! Jåðè ñèçÿ ðàì åäÿí

Îäóð. Îíóí ãîéíóíäà ýÿçèí, Àëëàhûí ðóçèñèíäÿí

éåéèí. Àõûð äþíöø äÿ Îíàäûð" ("Ìöëê" ñóðÿñè, 14-

15).

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

75

ÄßÍÈÇ ÀJÜÛÐËÀÐÛÍÛÍ

ÌÀÐÀÃËÛ ÕÖÑÓÑÈJJßÒËßÐÈ

Äÿíèç àéüûðëàðûíû òåëåâèçîðäà âÿ éà êèòàáëàðäà ýþðÿ

áèëÿðñèíèç. Îíëàðûí àòà áÿíçÿéÿí ãåéðè-àäè õàðèúè ýþðöíö-

øö âÿ éûðüàëàíàðàã hÿðÿêÿò åòìÿñè éÿãèí êè, ñèçèí äÿ äèã-

ãÿòèíèçè ÷ÿêìèøäèð. Áÿñ áó úàíëûëàðûí òÿñÿââöð åäèëÿíäÿí

äÿ êè÷èê îëäóãëàðûíû áèëèðäèíèçìè? Äÿíèç àéüûðëàðûíûí áî-

éó 4-30 ñì àðàñûíäà îëóð âÿ îíëàð ÿñàñÿí äÿíèç ñàhèëëÿ-

ðèíäÿ, éîñóí âÿ áèòêèëÿðèí àðàñûíäà éàøàéûðëàð. Áÿäÿíëÿðè-

íè þðòÿí ñöìöéÿ-

áÿíçÿð çèðåh áó håé-

âàíëàðû òÿhëöêÿäÿí

ãîðóéóð. Áó çèðåh î

ãÿäÿð ìþhêÿìäèð

êè, hÿòòà þëìöø ãóðó

áèð äÿíèç àéüûðûíûí

çèðåhèíè ãûðìàã

ìöìêöí äåéèë.

Äÿíèç àéüûðû-

íûí áàøû áÿäÿíèíÿ

äöç áóúàã àëòûíäà

áèðëÿøèð. Áàøãà hå÷

áèð áàëûãäà áåëÿ õö-

ñóñèééÿò éîõäóð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

76

Åðêÿê äÿíèç àòû âÿ áàëàëàðû.

Áóíà ýþðÿ äÿ äÿíèç àéüûðëàðû ñóäà

áÿäÿíëÿðè äöç (øàãóëè) âÿçèééÿòäÿ îë-

ìàã øÿðòèëÿ öçöð âÿ îíëàð áàøëàðûíû éó-

õàðû âÿ àøàüû hÿðÿêÿò åòäèðÿ áèëèðëÿð. Ëàêèí áàø-

ëàðûíû ñàüà-ñîëà hÿðÿêÿò åòäèðìèðëÿð. Èíäè èñÿ áèð-

ëèêäÿ äöøöíÿê. Áó õöñóñèééÿò áàøãà úàíëûëàðäà

îëñà, áàøëàðûíû ñàüà-ñîëà ÷åâèðÿ áèëìÿäèêëÿðèíÿ ýþðÿ

îíëàð ö÷öí òÿhëöêÿ éàðàíà áèëÿð. Ëàêèí äÿíèç àéüûðëàðû

áåëÿ áèð áÿäÿí ãóðóëóøó ñàéÿñèíäÿ hå÷ áèð ïðîáëåìëÿ öç-

ëÿøìèðëÿð. Äÿíèç àéüûðëàðûíûí ýþçëÿðè áèð-áèðèíäÿí àéðû,

hÿð òÿðÿôÿ ñÿðáÿñò hÿðÿêÿò åäÿ

áèëÿúÿê âÿ äþíäöéö çàìàí hÿð

òÿðÿôè ýþðÿ áèëÿúÿê øÿêèëäÿ éà-

ðàäûëìûøäûð. Áó ñÿáÿáäÿí áàø-

ëàðûíû ñàüà-ñîëà ÷åâèðÿ áèëìÿ-

ñÿëÿð äÿ ÿòðàôëàðûíû ðàhàò ýþ-

ðöðëÿð.

Áó úàíëûíûí ñóäàêû hÿðÿ-

êÿòëÿðè äÿ äèããÿòè úÿëá åäèð

âÿ îíëàðûí öçìÿñè äÿ õö-

ñóñè áèð ñèñòåì ñàéÿñèí-

äÿ áàø âåðèð. Äÿíèç àé-

üûðëàðûíûí öçìÿ êèñÿëÿðè âàð âÿ áó êèñÿäÿ

îëàí hàâàíûí ìèãäàðûíû äÿéèøìÿêëÿ ñóäà

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

77

åíèá-ãàëõûðëàð. ßýÿð áó hàâà êèñÿñè çÿðÿð ýþðÿðñÿ âÿ éà

àç äà îëñà ãàç èòèðÿðñÿ, äÿíèç àéüûðû äÿíèçèí äèáèíÿ ÷þêÿð.

Áó âÿçèééÿò èñÿ äÿíèç àéüûðû ö÷öí þëöì äåìÿêäèð. Áóðà-

äà äèããÿòè ÷ÿêÿí áèð ìÿãàì äà âàð. Öçìÿ êèñÿñèíäÿêè

hàâàíûí ìèãäàðû ÷îõ hÿññàñ øÿêèëäÿ ìöÿééÿí åäèëèá. Áå-

ëÿëèêëÿ, hÿð hàíñû áèð äÿéèøèêëèê håéâàíûí þëöìöíÿ ñÿáÿá

îëà áèëÿð.

Áó hÿññàñ ïëàíûí áèçÿ ýþñòÿðäèéè hÿãèãÿò èñÿ ÷îõ

ìöhöìäöð. ßýÿð äÿíèç àéüûðëàðû áó hÿññàñ ïëàíëà éàøà-

éà áèëèðñÿ, áó hàë îíëàðûí èëê éàðàíäûãëàðû çàìàí åéíè õö-

ñóñèééÿòëÿðÿ ìàëèê îëäóüóíó ýþñòÿðèð. Jÿíè äÿíèç àéüûðëà-

ðû òÿêàìöë÷öëÿðèí èääèà åòäèéè êèìè, áó õöñóñèééÿòëÿðè

ìöÿééÿí ìöääÿò ÿðçèíäÿ ãàçàíìàéûáëàð. Îíëàð áöòöí

õöñóñèééÿòëÿðè èëÿ áèðëèêäÿ, áèð àíäà éîõäàí éàðàäûëûáëàð.

Êàèíàòäàêû hÿð áèð úàíëû êèìè äÿíèç àéüûðëàðûíû äà áöòöí

õöñóñèééÿòëÿðè èëÿ áèðëèêäÿ ãöñóðñóç øÿêèëäÿ Àëëàh éàðàò-

ìûøäûð.

Ñó àëòûíäà éàøàéàí úàíëû íþâëÿðèíäÿí éàëíûç áèðè

îëàí äÿíèç àéüûðëàðûíäàêû ïëàíëû éàðàäûëûø Àëëàhûí ñîíñóç

ýöúöíöí, ñîíñóç åëìèíèí ýþñòÿðèúèñèäèð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

78

ÚÛÐÚÛÐÀÌÀ

(ÈJÍßÚß)

Ó×ÓØ ÌÅÕÀÍÈÇÌÈÊÈÌÈ

Úûðúûðàìàíû (èéíÿúÿíè) ñó îëàí áèð ÷îõ éåð-

ëÿðäÿ ýþðìÿê ìöìêöíäöð. ßýÿð áó hÿøÿðàòû òàíû-

éûðñûíûçñà, îíóí íÿ ãÿäÿð áþéöê ñöðÿòëÿ hÿðÿêÿò åòìÿ-

ñèíèí âÿ àíè ìàíåâðëÿð åòìÿñèíèí øàhèäè îëìóñóíóç. Áèë-

ìÿéÿíëÿðÿ èéíÿúÿäÿí áèð àç áÿhñ åäÿê.

Èéíÿúÿëÿð õàðèúè ýþðöíöø áàõûìûíäàí âåðòîëéîòà

áÿíçÿéèð. Áó hÿøÿðàò hàíñû ñöðÿòëÿ âÿ hàíñû òÿðÿôÿ hÿðÿ-

êÿò åäèðñÿ åòñèí, àíè îëàðàã ÷åâðèëèá àðõàéà ó÷à áèëìÿê êè-

ìè ãöñóðñóç áèð ó÷óø ãàáèëèééÿòèíÿ ìàëèêäèð. Áåëÿ êè,

îâóíà höúóì åòìÿê ö÷öí hàâàäà hÿðÿêÿòñèç äàéàíà âÿ

ìöâàôèã âÿçèééÿòäÿ ýþçëÿéÿ áèëèð. Î, áóíó ÷îõ ñöðÿòëÿ

÷ûðïäûüû ãàíàäëàðû ñàéÿñèíäÿ áàúàðûð. Áóíäàí ÿëàâÿ, áó

âÿçèééÿòäÿ úÿëä áèð hÿðÿêÿòëÿ îâóíà òÿðÿô äþíÿ áèëèð.

Áóíëàð èéíÿúÿíèí áóýöíêö èíêèøàô åòìèø òåõíîëîýèéàíûí

ìÿhñóëó îëàí âåðòîëéîòëàð ö÷öí ëàéèhÿ òÿøêèë åäÿúÿê ìà-

íåâð ãàáèëèééÿòëÿðèíäÿí éàëíûç áèðèäèð.

Èéíÿúÿíèí áÿäÿíè ìåòàë òÿáÿãÿ èëÿ þðòöëìöø

òÿñèðè áàüûøëàéàí hÿëãÿâè ãóðóëóøà ìàëèêäèð. À÷ûã

ìàâèäÿí òöíä ãûðìûçûéà ãÿäÿð ìöõòÿëèô ðÿíýëÿ-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

79

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

ðÿ ìàëèê îëàí èéíÿúÿíèí öñò hèññÿ-

ñèíäÿ áèðè þíäÿ, äèýÿðè

àðõàäà îëìàãëà

èêè úöò ãàíàä âàð.

Èéíÿúÿ ó÷àðêÿí áó ãàíàäëàðäàí þíäÿ-

êè èêè ãàíàä îíóí éóõàðû ãàëäûðûð, àðõàäàêû èêè ãàíàä èñÿ

àøàüû åíäèðèð.

Èéíÿúÿíèí áó ãàíàä ôîðìàñûíûí íöìóíÿ ýþòöðöëìÿ-

ñè âÿ ìöàñèð òåõíîëîýèéàäàí èñòèôàäÿ åäèëìÿñè éîëó èëÿ

Ñêîðñêè àäëû âåðòîëéîòëàð èñòåhñàë åäèëèá. ßââÿëúÿ èéíÿúÿ-

íèí øÿêëè áèð êîìïöòåðÿ éöêëÿíèá. Êîìïöòåðäÿ èéíÿúÿíèí

hàâàäàêû hÿðÿêÿòëÿðè íÿçÿðÿ àëûíàðàã 2000 ÿäÿä õöñóñè

øÿêèë ÷ÿêèëèá. Àïàðûëàí àðàøäûðìàëàð íÿòèúÿñèíäÿ Ñêîðñêè-

íèí ÿñýÿð âÿ ñóðñàò äàøûìàã ö÷öí èñòåhñàë åòäèéè ÷îõ

ìþhêÿì âÿ éöêñÿê hÿðÿêÿò ãàáèëèééÿòèíÿ ìàëèê îëàí éå-

íè áèð ìîäåëè îðòàéà ÷ûõìûøäûð.

80

Èéíÿúÿíèí ýþçëÿðèíÿ äèããÿò éåòèðäèíèçìè? ×îõ éöê-

ñÿê ñöðÿòëÿ ó÷àðêÿí àíè hÿðÿêÿòëÿð åäÿ áèëÿí èéíÿúÿíèí

ýþðìÿ ãàáèëèééÿòè äÿ ãöñóðñóçäóð. Èéíÿúÿíèí ýþçö àëèì-

ëÿð òÿðÿôèíäÿí äöíéàäà ÿí ìöêÿììÿë hÿøÿðàò ýþçö êèìè

ãÿáóë åäèëèð. Èéíÿúÿ hÿð áèðèíäÿ 30.000-ÿ éàõûí ìöõòÿëèô

ëèíçàëàð îëàí áèð úöò ýþçÿ ìàëèêäèð. Èêè éàðûìêöðÿéÿ áÿí-

çÿéÿí âÿ áàøûíûí éàðûñû áþéöêëöéöíäÿ îëàí áó ýþçëÿð hÿ-

øÿðàò ö÷öí ÷îõ ýåíèø áèð ýþðìÿ ñàhÿñè éàðàäûð. Èéíÿúÿ áó

ýåíèø ýþçëÿðè èëÿ äåìÿê îëàð êè, àðõàñûíäà îëàíëàðû äà ýþ-

ðöð.

Áóíëàð èéíÿúÿíèí ìàëèê îëäóüó õöñóñèééÿòëÿðäÿí

éàëíûç áèð íå÷ÿñèäèð âÿ áóðàäà îíóí hàããûíäà ÷îõ ãûñà

øÿêèëäÿ áÿhñ åäèëèð. Åëÿ èñÿ áó õöñóñèééÿòëÿðäÿí hÿð hàí-

ñû áèðè, ìÿñÿëÿí, ãàíàäëàðû îëìàñàéäû, áó hÿøÿðàò àíè hÿ-

ðÿêÿòëÿð åäèá îâ îâëàéà áèëÿðäèìè? Âÿ éà hÿð òÿðÿôèíè ýþ-

ðÿí ýþçëÿðè îëìàñàéäû, äöøìÿíëÿðèíäÿí ìöäàôèÿ îëóíìà-

üû áàúàðàðäûìû?

ßýÿð èéíÿúÿäÿ îëàí ñèñòåìëÿðèí hÿð hàíñû áèðèíäÿ

êè÷èê áèð ÷àòûøìàçëûã îëñàéäû, áó ãöñóð îíóí áàøãà ñèñ-

òåìëÿðèíèí äÿ èøëÿìÿìÿñèíÿ ñÿáÿá îëàúàãäû. Ëàêèí èéíÿ-

úÿ áöòöí áó õöñóñèééÿòëÿðè èëÿ ãöñóðñóç îëàðàã éàðàäûë-

ìûøäûð. Àëëàh äèýÿð úàíëûëàð êèìè èéíÿúÿíè äà ãöñóðñóç

éàðàòìûøäûð. Âÿ î äà hÿéàòûíû áóíóí ñàéÿñèíäÿ ðàhàòëûã-

ëà äàâàì åòäèðèð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

81

82Å

ÚÀ

ÇÊ

ÀÐ

ÚÀ

ÍË

ÛËÀ

Ð

ÝÈÇËÈ ÑÓÀËÒÛ ÑÛÜÛÍÀÚÀÃ

ÎËÀÍ ÌßÐÚÀÍËÀÐ

Ìÿðúàíëàðû èëê äÿôÿ ýþðäöéöíöç çàìàí îíëàðû ðÿíý-

ëè äàø éûüûíû çÿíí åäÿ áèëÿðñèíèç. Ëàêèí áó, éàíëûø áèð åh-

òèìàëäûð. ×öíêè ìÿðúàíëàð úàíëûäûð. Ìèëéàðäëàðëà ìÿðúàí

áèð éåðäÿ éàøàéûð, õöñóñè èôðàçàò ìàääÿëÿðè èëÿ áèð-áèðèíÿ

áèðëÿøèð âÿ áó äàø ýþðöíöøëö ãóðóëóøó ìåéäàíà ýÿòèðèð.

Ìÿðúàíëàð þëäöêäÿí ñîíðà ãàëûãëàðû äàøëàøûð âÿ áó

ãàëûãëàð ìöÿééÿí ìöääÿò ÿðçèíäÿ áèð ÷îõ úàíëûíûí áèðëèê-

äÿ éàøàäûüû ìÿðúàí éóâàëàðûíà ÷åâðèëèð. Áóðàäà éàøàéàí

áàëûãëàðûí þçöíÿ õàñ õöñóñèééÿòëÿðè âàð. Ìÿñÿëÿí, ìÿëÿê

áàëûüû êèìè ýöíäöçëÿð îâ åäÿí áàëûãëàð Ýöíÿø áàòäûãäàí

ñîíðà ìÿðúàí ðèôëÿðèíäÿêè ýèçëè éåðëÿðäÿ âÿ éàðûãëàðûí

è÷èíäÿ ýèçëÿíèðëÿð.

Ìÿðúàíëàðäà éàøàéàí áàëûãëàðûí ÿñàñ äàâðàíûøû äà

áèð-áèðèíäÿí ôÿðãëÿíèð. Ìÿñÿëÿí, áèð àç ÿââÿë hàããûíäà

äàíûøäûüûìûç òóòóãóøó áàëûüû êèìè áÿçè áàëûãëàð ýåúÿëÿð

éàòàã þðòöéö è÷èíäÿ äÿðèí áèð éóõóéà äàëûðëàð. Òèêàíëû áà-

ëûã êèìè áÿçè íþâëÿð èñÿ éàðûîéàã øÿêèëäÿ äèíúÿëèðëÿð. Êå-

÷è áàëûüû âÿ äèýÿð áÿçè áàëûãëàð ýöíäöç ÷îõ ïàðëàã ðÿíý-

ëÿðäÿí èñòèôàäÿ åäèð, ýåúÿëÿð èñÿ àäÿòÿí áó áàëûãëàðûí äÿ-

ðèñè äÿéèøèð, ðÿíýëÿðè äàhà ñîëüóí îëóð.

Ñöíýÿðëÿð, ìÿðúàíëàð âÿ êöðö òþêÿí áÿçè áàëûãëàð äà

þëö ìÿðúàí ãàëûãëàðûíäà éàøàéàí úàíëûëàðäûð. Áóíäàí áàø-

ãà, êè÷èê éåíýÿúëÿð âÿ êðåâåòëÿð äÿ ìèêðîñêîïèê áèòêèëÿð-

ëÿ, håéâàíëàðëà ãèäàëàíìàã ö÷öí ìÿðúàí ãàéàëàðûíà äîü-

ðó ýåäèð. Ìÿðúàí ãàéàëàðûíäà éàøàéàí êþïÿê áàëûãëàðû âÿ

ìöðåí áàëûãëàðû èñÿ ãàðàíëûãäà ãèäà òàïìàã ö÷öí ÷îõ

ýöúëö îëàí ãîõó îðãàíëàðûíäàí èñòèôàäÿ åäèðëÿð.

Àëëàhûí ñó àëòûíäà éàðàòäûüû ìöõòÿëèô úàíëûëàð, Îíóí

áó úàíëûëàðû þðíÿêñèç éàðàòìàñû, åúàçêàð õöñóñèééÿòëÿðè

áèçÿ Ðÿááèìèçèí ÷îõ éöêñÿê éàðàäûúûëûã ãàáèëèééÿòèíè âÿ

ãöñóðñóç åëìèíè òàíûäûð. "Íÿhë" ñóðÿñèíäÿêè àéÿëÿðäÿ

Àëëàh éàðàòäûüû úàíëûëàðäàí áÿçè þðíÿêëÿð âåðèð. Áóíäàí

áàøãà, èíñàíëàðûí áöòöí áóíëàðà øöêð åòìÿëè îëäóüó áåëÿ

áèëäèðèð:

"Àëëàh éåð öçöíäÿ éàðàòäûüû úöðáÿúöð øåéëÿðè äÿ

ñèçèí èõòèéàðûíûçà âåðäè. Þéöä-íÿñèhÿò ãÿáóë

åäÿíëÿð ö÷öí ñþçñöç êè, áóíäà äà ÿëàìÿòëÿð âàð-

äûð! Òÿçÿ ÿò éåìÿéèíèç, òàõäûüûíûç áÿçÿê øåéëÿðè-

íè ÷ûõàðòìàüûíûç ö÷öí äÿíèçè äÿ ñèçÿ ðàì åäÿí

Îäóð. Àëëàhûí íåìÿòèíäÿí ñèçèí ðóçè àõòàðìàüû-

íûç ö÷öí ñÿí ýÿìèëÿðèí îíó éàðà-éàðà öçöá ýåò-

äèéèíè ýþðöðñÿí. Áÿëêÿ øöêð åäÿñèíèç" ("Íÿhë" ñó-

ðÿñè, 13-14).

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

84

ÑßÙÐÀÄÀÊÛ ÙßJÀÒ

Ýöíäöç 50-60 äÿðÿúÿéÿ ÷àòàí hÿäñèç èñòè, ýåúÿ èñÿ

äîíäóðóúó ñîéóã, hÿôòÿëÿðëÿ, hÿòòà àéëàðëà ñöðÿí ãóðàãëûã

âÿ ÷îõ àç ãèäà... Áåëÿ áèð âÿçèééÿòäÿ hÿéàò ñöðìÿéèí

ìöìêöí îëìàäûüûíû äöøöíÿ áèëÿðñèíèç. Ùàããûíäà äàíûø-

äûüûìûç áó ÷ÿòèíëèêëÿðëÿ áîë îëàí éåð ñÿhðàëàðäûð âÿ äö-

øöíäöéöíöçöí ÿêñèíÿ îëàðàã áóðàäà áèð ÷îõ úàíëûëàð éà-

øàéûð. Áåëÿëèêëÿ, ñÿhðàäà éàøàéàí úàíëûëàðà äàèð áèð íå÷ÿ

þðíÿê âåðÿê.

Ñÿhðà úàíëûëàðûíäàí áèðè òöëêöëÿðèí ÿí êè÷èéè îëàí

à÷ûã ñàðû ðÿíýëè òöëêöäöð (éàí ñÿhèôÿäÿ). Áó òöëêö úèíñè-

íèí ãóëàãëàðû áàøãàëàðûíà íèñáÿòÿí ÷îõ áþéöêäöð. Áó ýå-

íèø ãóëàãëàð Àôðèêà âÿ ßðÿáèñòàíûí ãóìëó ñÿhðàëàðûíäà

éàøàéàí òöëêöíöí èøèíÿ ÷îõ éàðàéûð. Ìÿñÿëÿí, òöëêö îâó-

íóí éåðèíè þç hÿññàñ ãóëàãëàðû èëÿ äÿðhàë ìöÿééÿí åäèð.

Åéíè çàìàíäà ãóëàãëàð hÿäñèç ãûçìàüûí ãàðøûñûíû àëàðàã

håéâàíûí áÿäÿíèíèí ñÿðèí ãàëìàñûíû òÿìèí åäèð.

Ñÿhðàëàðäà éàøàéàí

áàøãà áèð úàíëû èñÿ êöðÿê-

áóðóí êÿðòÿíêÿëÿäèð (àëò-

äà). Áó úàíëû äà ãóéðóüó-

íó âÿ àéàãëàðûíû

ñÿðèíëÿòìÿê

ö÷öí èñòè ãó-

ìóí öçÿðèí-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

85

äÿ ðÿãñ åäèð. Ñîíðà äà ãóéðóüóíóí êþìÿéè èëÿ ÷àðïàç øÿ-

êèëäÿ ÿââÿëúÿ þí àéàüûíû, ñîíðà èñÿ àðõà àéàüûíû hàâàéà

ãàëäûðûð. Áèð íå÷ÿ ñàíèéÿ ñîíðà àéàãëàðûíûí éåðèíè äÿéèøèð.

Êÿðòÿíêÿëÿ õöñóñè ãóðóëóøëó áóðíó âÿ áÿäÿíè ñàéÿñèíäÿ

ãóì òÿïÿëÿðèíèí öçÿðèíäÿ öçìÿéÿ áÿíçÿð hÿðÿêÿòëÿð

åäèð. Áþéöê àéàãëàðû äà îíà ãóì öçÿðèíäÿ ÷îõ ñöðÿòëè øÿ-

êèëäÿ, èñòèäÿí çÿðÿð ýþðìÿäÿí ãà÷ìàã èìêàíû âåðèð.

Àâñòðàëèéàäà éàøàéàí ñÿhðà ãóðáàüàëàðû èñÿ ñàíêè áèð

ñó àíáàðûäûð. Îíëàð áÿäÿíëÿðèíäÿêè êèñÿëÿðèíè éàüûø éà-

üàíäà ñó èëÿ äîëäóðóð. Äàhà ñîíðà þçëÿðèíè ãóìà áàñäûðûð

âÿ éàüûøëàðûí éàüìàñûíû ýþçëÿéèðëÿð. Áó êèñÿëÿðäÿ ýèçëÿ-

äèêëÿðè ñó ñàéÿñèíäÿ ñÿhðàäà ÷îõ àñàíëûãëà hÿéàò ñöðöð-

ëÿð.

Áóðàäà âåðäèéèìèç áèð íå÷ÿ þðíÿêäÿí ñÿhðà úàíëûëà-

ðûíûí îðòàã õöñóñèééÿòëÿðèíÿ äèããÿò éåòèðäèíèç, åëÿ äåéèë-

ìè? Áöòöí håéâàíëàðûí áÿäÿí ãóðóëóøëàðû ñÿhðàäà éàøà-

ìàüà ÷îõ óéüóíäóð âÿ îíëàðûí áàøãà úàíëûëàðäàí ôÿðãëè

õöñóñèééÿòëÿðè âàð. Áóíäàí ÿëàâÿ, áó úàíëûëàð ñÿhðàíûí èñ-

òèñèíäÿí íåúÿ ãîðóíàúàãëàðûíû, ñóñóçëóüà íåúÿ äþçÿúÿê-

ëÿðèíè äÿ ÷îõ éàõøû áèëèð. Áÿñ áèð ãóðáàüà âÿ éà áèð êÿð-

òÿíêÿëÿ áöòöí áóíëàðû íåúÿ áèëèð?

ßëáÿòòÿ êè, úàíëûëàðûí áóíó þç-þçöíÿ áèëìÿñè, áÿ-

äÿíëÿðèíäÿ ñó àíáàðëàðû éàðàòìàñû âÿ éà þçëÿðèíè èñòèäÿí

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

86

ãîðóéàí áþéöê ãóëàãëàðà ñàhèá îëìàñû ìöìêöí äåéèë. Áó

úàíëûëàð ñÿhðàäà éàøàéà áèëìÿê ö÷öí áöòöí áó õöñóñèé-

éÿòëÿðÿ éàðàíäûãëàðû àíäàí ñàhèá îëìàëûäûð. ßêñ hàëäà èñ-

òèäÿí, ñóñóçëóãäàí âÿ éà àúëûãäàí ãûñà ìöääÿòäÿ þëÿ áè-

ëÿðëÿð. Ëàêèí áó, áàø âåðìèð. Áóíäàí áàøãà, äöíéàäà éà-

øàéàí áöòöí ñÿhðà úàíëûëàðû áó äþçöìëöëöéÿ ìàëèêäèð.

Ùÿð áèðèíèí ñÿhðàäà éàøàìàñûíû òÿìèí åäÿí ìöõòÿëèô õö-

ñóñèééÿòëÿðè âàð.

Áöòöí áóíëàð áèçè òÿê áèð hÿãèãÿòÿ àïàðûð. Ñÿhðà

úàíëûëàðûíû ñàhèá îëäóüó õöñóñèééÿòëÿðè èëÿ áèðëèêäÿ áèð àí-

äà Jàðàäàí Àëëàhäûð. Àëëàh äèëÿäèéèíè hÿð àí éàðàòìàüà

ãàäèðäèð. Áèð Ãóðàí àéÿñèíäÿ Àëëàh hÿð øåéè éàðàòìàüûí

Îíóí ö÷öí ÷îõ àñàí îëäóüóíó áèçÿ áåëÿ áèëäèðèð:

"Ýþéëÿðè âÿ Jåðè éîõäàí éàðàäàí Îäóð. Áèð èøèí

éàðàíìàñûíû èñòÿäèéè çàìàí îíà éàëíûç:

"Îë!" äåéÿð, î äà îëàð" ("Áÿãÿðÿ" ñóðÿ-

ñè, 117).

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

87

ÚÅJÐÀÍËÀÐÛÍ ÕÖÑÓÑÈ

ÑÎJÓÄÓÚÓ ÑÈÑÒÅÌÈ

Êîíäèíñèîíåðëÿð áèçè ãûøäà ñîéóãäàí, éàéäà èñÿ èñ-

òèäÿí ãîðóéóð. Ëàêèí ñîéóäóúó ñèñòåìëÿðè èëê äÿôÿ èíñàí-

ëàð êÿøô åòìÿéèá. ßñëèíäÿ áèð ÷îõ úàíëûíûí áÿäÿíèíäÿ

êîíäèíñèîíåðÿ áÿíçÿð ñîéóäóúó ñèñòåìëÿð âàð.

Áóíà Àôðèêàäà éàøàéàí âÿ ÷îõ ñöðÿòëè ãà÷àí úåéðà-

íû ìèñàë ýþñòÿðÿ áèëÿðèê. Áó úàíëû áèð ÷îõ áàøãà úàíëûëàð

êèìè áàøãà ìöäàôèÿ âàñèòÿñè îëìàäûüûíäàí hÿéàòûíû äà-

âàì åòäèðìÿê ö÷öí äöøìÿíëÿðèíäÿí ãà÷ìàã ìÿúáóðèé-

éÿòèíäÿäèð. Ëàêèí áó ñöðÿòëè ãà÷ûø úåéðàíûí áÿäÿí òåìïå-

ðàòóðóíó éöêñÿëäèð. Áó hàë úåéðàí ö÷öí ÷îõ òÿhëöêÿëèäèð,

÷öíêè áÿäÿí òåìïåðàòóðó àðòäûãúà úåéðàíûí áåéèí òåìïå-

ðàòóðó äà àðòà áèëÿð. Àììà úåéðàíûí éàøàìàñû ö÷öí áåé-

íè áÿäÿíèíäÿí ñÿðèí îëìàëûäûð. Áåëÿ hàëäà àüëûíûçà "áó

hàëäà úåéðàíëàð íÿ ö÷öí þëìöð" ñóàëû ýÿëÿúÿê.

Áó ñóàë áèçè áèð éàðàäûëûøûí hÿãèãÿòèíÿ àïàðûð.

Úåéðàíëàðûí áåéíèíè áàøëàðûíûí ñàü òÿðÿôèíäÿ éåðëÿ-

øÿí õöñóñè ñîéóäóúó ñèñòåì ñîéóäóð. Áóíäàí ÿëàâÿ, úåé-

ðàíëàðûí âÿ áàøãà ñöðÿòëè ãà÷àí håéâàíëàðûí òÿíÿôôöñ éîë-

ëàðû âàð. Áó éîëëàðûí àðõàñûíäà óçàíàí áþéöê ãàí éûüûí-

ëàðû àðàñûíäà äà éöçëÿðëÿ êè÷èê ãàí äàìàðëàðû óçàíûð. Úåé-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

88

ðàíûí íÿôÿñ àëäûüû hàâàíûí áó éåðè ñîéóòìàñû íÿòèúÿñèíäÿ

êè÷èê ãàí äàìàðëàðûíûí è÷ÿðèñèíäÿí êå÷ÿí ãàí äà ñîéó-

ìóø îëóð. Ñîíðà êè÷èê äàìàðëàð ãàíû áåéèíÿ äàøûéàí òÿê

áèð ãàí äàìàðûíäà áèðëÿøèð. Áó ñèñòåì ñàéÿñèíäÿ úåéðàí

ãà÷àðêÿí ñöðÿòëÿ àðòàí áÿäÿí òåìïåðàòóðó îíà òÿñèð åòìèð.

Àðòûã ñèç äÿ àíëàäûíûç êè, áåëÿ áèð ãöñóðñóç ñèñòåì

ìöÿééÿí çàìàí è÷èíäÿ þç-þçöíÿ îðòàéà ÷ûõà áèëìÿç.

×öíêè áåéíèí ñîéóìàñû ö÷öí ëàçûì ýÿëÿí áó ñèñòåì îë-

ìàñà, úåéðàí èëê ãà÷ûøûíäàúà þëÿ áèëÿð.

Úåéðàíëàðäà îëàí ñîéóäóúó ñèñòå-

ìèí íöìóíÿñèíäÿí äÿ ýþðöíäöéö êèìè,

úàíëûëàðäà îëàí áó ïëàíëàøäûðìà èäå-

àë ãóðóëóøà ìàëèêäèð. Jÿíè áèð

úàíëûíûí áÿäÿí ñèñòåìëÿ-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

89

ðèíèí âÿ îðãàíëàðûíûí òÿêàìöë÷öëÿðèí èääèà åòäèéè êèìè,

ìöÿééÿí äþâð ÿðçèíäÿ ìåéäàíà ýÿëìÿñè ìöìêöí äåéèë.

Áöòöí úàíëûëàðûí úåéðàíëàðäà îëàí ñîéóäóúó ñèñòåì

êèìè èäåàë ñèñòåìëÿðëÿ òÿúhèç åäèëìèø áÿäÿíè âàð. ßýÿð áó

ñèñòåìëÿðäÿí òÿêúÿ áèðèíäÿ hÿð hàíñû ÷àòûøìàçëûã îëñà,

îíëàðûí hå÷ áèðè èøÿ éàðàìàç. Áó äà òÿêàìöë÷öëÿðèí èääèà

åòäèéè êèìè, úàíëûëàðûí òÿñàäöôè îëàðàã ìöÿééÿí äþâð è÷èí-

äÿ éàðàíìàäûüûíû, ÿêñèíÿ, áöòöí úàíëûëàðû éàðàäàíûí

Àëëàh îëäóüóíó èñáàò åäèð. Áó, äöøöíÿí âÿ àüëëû èíñàíëàð

ö÷öí à÷ûã áèð äÿëèëäèð. Àëëàh áèð àéÿñèíäÿ áåëÿ áóéóðóð:

"Ìóñà äåäè: "ßýÿð àüûëëû-áàøëû äöøöíÿ áèëèðñèíèç-

ñÿ, Î, øÿðãèí, ãÿðáèí âÿ îíëàðûí èêèñèíèí àðàñûíäà

îëàí hÿð øåéèí Ðÿááèäèð!" ("Øöÿðà" ñóðÿñè, 28).

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

90

ÀÜÀÚÄßËßÍËßÐÈÍ

ÄÞÇÖÌËÖËÖJÖ

Àüàúäÿëÿíëÿð äèìäèêëÿðè èëÿ àüàúëàðû äÿëÿðÿê þçëÿ-

ðèíÿ éóâà âÿ ãèäà àíáàðû éàðàäûðëàð. Áèð àüàúäÿëÿíèí àüà-

úû äÿëìÿ ñöðÿòè ñààòäà òÿãðèáÿí 40 êì-äèð. Áó, ãåéðè-àäè

áèð ñöðÿòäèð âÿ àüàúäÿëÿíÿ ÿñëèíäÿ çÿðÿð âåðìÿëè èäè. Ëà-

êèí ãóøóí äèìäèéèíèí óúóíäà õöñóñè áèð êèëèä ñèñòåìè îë-

äóüó ö÷öí ãóø hå÷ áèð çÿðÿð ÷ÿêìèð. ßýÿð áåëÿ äèìäèê

ãóðóëóøó îëìàñàéäû, áåëÿ ñöðÿò íÿòèúÿñèíäÿ àüàúäÿëÿíèí

äèìäèéè ñûíà áèëÿðäè. Áóíäàí ÿëàâÿ, ÿýÿð àüàúäÿëÿíèí

âóðäóüó äèìäèéèí òÿñèðè áèðáàøà îíóí áåéíèíÿ ýåòñÿéäè,

áó hàëäà ãóøóí áåéíè çÿäÿëÿíÿðäè. Àììà Àëëàh àüàúäÿ-

ëÿíè áöòöí ëàçûìè õöñóñèééÿòëÿðÿ ñàhèá îëàðàã éàðàòäûüû

ö÷öí áåëÿ áèð hàë áàø âåðìèð. Ìÿñÿëÿí, ãóøóí áåéíè äèì-

äèéè ñÿâèééÿñèíäÿ éåðëÿøìèøäèð. Áóíäàí ÿëàâÿ, àüàúäÿëÿ-

íèí äèìäèéèíèí àëò hèññÿñèíäÿêè ÿçÿëÿëÿðèí äÿ "çÿðáÿ òÿ-

ñèðèíè àçàëäàí" õöñóñèééÿòè âàð. Áó ñÿáÿáäÿí

ãóø àüàúû äÿëÿðêÿí ìåéäàíà ýÿëÿí

çÿðáÿíèí òÿñèðèíèí ãàðøûñû àëûíûð.

Áóðà ãÿäÿð ñèçÿ äàíûø-

äûãëàðûìûç àüàúäÿëÿíëÿðèí

ÿñàñ õöñóñèééÿòëÿðäÿí éàë-

íûç áèð íå÷ÿñèäèð. Áóíäàí

ÿëàâÿ, hÿð àüàúäÿëÿí íþ-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

91

âöíöí þçöíÿ õàñ áèð ÷îõ ìàðàãëû õöñóñèééÿò-

ëÿðè âàð. Áóíà ìèñàë îëàðàã

ïàëûä ãîçàëàðûíû àüàú

îéóãëàðûíäà ýèçëÿäÿí áèð

àüàúäÿëÿí íþâöíö ýþòöðÿê.

Ïàëûä ãîçàñû èëÿ ãèäàëàíàí

àüàúäÿëÿí éàç áîéóíúà þëö áèð àüàú

êþòöéö öçÿðèíäÿ äàâàìëû îëàðàã

"îéóãëàð" à÷ûð. ×öíêè éàéûí ñîíóíäà áó

îéóãëàðû ãûøäà éåéÿúÿéè ïàëûä ãîçàëàðû èëÿ

äîëäóðàúàã. Ïàëûä ãîçàëàðûíû hÿð îéóüà áèð-

áèð, ñàíêè ÷ÿêèúëÿ âóðóðìóø êèìè éåðëÿøäèðèð.

Ëàêèí áó ïðîñåñ àüàúäÿëÿí ö÷öí îëäóãúà óçóí

÷ÿêèð. ×öíêè ÿââÿëúÿäÿí hàçûðëàäûüû îéóãëàðûí þë÷öñöíÿ

óéüóí îëàí ãîçàíû òàïûá éåðëÿøäèðìÿéÿ ÷àëûøûð. ßýÿð

îéóã áþéöê, ãîçà èñÿ êè÷èê îëñà, éóâàäàí àñàíëûãëà ÷ûõà

áèëÿí ãîçàíû áàøãà ãóøëàð ðàhàòëûãëà ýþòöðÿ áèëÿðëÿð. Òàì

ÿêñèíÿ, ÿýÿð îéóã êè÷èê îëóá, ãîçàíû çîðëà îéóüà ñàëìàã

èñòÿñÿ, áó âàõò äà ãîçà çÿäÿëÿíÿ áèëÿð. Áóíà ýþðÿ äÿ áó

öñóëëà þçö ö÷öí ãèäà ýèçëÿòìÿê àüàúäÿëÿí ö÷öí ÷îõ óçóí

ñöðöð.

Àüàúäÿëÿíèí èøè áóíóíëà äà áèòìèð. Âàõò êå÷äèêúÿ

ãîçàëàð ãóðóäóüó ö÷öí êè÷èëèð. Áó èñÿ àüàúäÿëÿíèí ãóðó-

éàí ãîçàëàðû ÷ûõàðûá éåíèëÿðè èëÿ ÿâÿç åòìÿñè äåìÿêäèð.

Ùÿì äÿ àüàúäÿëÿíëÿð áóíó 5-10 ãîçàäàí þòðö åòìÿçëÿð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

92

Àüàúäÿëÿíëÿð áþéöê áèð àüàúäà 50 ìèíÿ éàõûí ãîçàíû

åhòèéàòà òîïëàéà áèëèð.

Áó ìàðàãëû õöñóñèééÿòëÿðÿ ôèêèð âåðäèéèìèç çàìàí

àüàúäÿëÿíëÿðÿ áöòöí áóíëàðû þéðÿäÿí ÷îõ èëàhè áèð ãöâ-

âÿíèí îëäóüóíó äÿðê åäèðèê. Áó èëàhè ãöââÿíèí ñàhèáè

Àëëàhäûð. Àëëàh àüàúäÿëÿíëÿðèí äèìäèêëÿðèíè àüàúëàðû îéà

áèëÿúÿê ìþhêÿìëèêäÿ éàðàòìûøäûð. Áóíäàí ÿëàâÿ, åòäèê-

ëÿðè áöòöí áó èøëÿðè îíëàðà þéðÿäÿí äÿ Àëëàhäûð. Àëëàhäàí

áàøãà hå÷ áèð òàíðû, hå÷ áèð éàðàäûúû éîõäóð. Àëëàh hÿð øå-

éèí Þçö òÿðÿôèíäÿí éàðàäûëäûüûíû áèçÿ àøàüûäàêû êèìè áèë-

äèðèð:

"Î Àëëàh Ðÿááèíèçäèð! Îíäàí áàøãà hå÷ áèð òàí-

ðû éîõäóð. Ùÿð øåéè éàðàäàí Îäóð. Áóíà ýþðÿ äÿ

Îíà èáàäÿò åäèí. Î, hÿð øåéÿ âÿêèëäèð!" ("ßíàì"

ñóðÿñè, 102).

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

93

Ïàëûä àüàúûíäàêû îéóãëàðäà ïàëûä ãîçàëàðûíû ýèçëÿäÿí àüàúäÿëÿí (éóõà-

ðû òÿðÿôäÿ ñîëäà) âÿ áàøãà áèð àüàúäÿëÿí íþâö (ñàüäà).

ÁÞJÖÊ JÀÍÀÃËÛ

ÑÅÂÈÌËÈ ÑÈÍÚÀÁ

Àøàüûäàêû øÿêèëäÿ ýþðäöéöíöç ñåâèìëè úàíëûíûí àäû

êèñÿ éàíàãëû ñèíúàáäûð. Áó ñèíúàá íþâöíö äèýÿð ñèíúàá-

ëàðäàí àéûðàí õöñóñèééÿò éåìÿäèéè ãèäàñûíû éàíàãëàðûíäà-

êû êèñÿëÿðäÿ ñàõëàìàñûäûð. Ñèíúàá äàhà ñîíðà áóíëàðäàí

ãèäà åhòèéàòû êèìè èñòèôàäÿ åäèð.

Jàíàüûíäàêû êèñÿëÿð ÿñëèíäÿ ÷îõ åëàñòèê ãóðóëóøà

ìàëèê äÿðè ãûðûøëàðûäûð. Áóíëàðûí è÷ÿðè hèññÿñè áîø îëñà äà

ðöòóáÿòëè äåéèë, éÿíè ãèäà îðàäà õàðàá îëìàäàí óçóí

ìöääÿò ãàëûð. Áó êèñÿëÿð àüûçûí hÿð èêè òÿðÿôèíäÿ éåðëÿ-

øèð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

94

Ñèíúàá

êèñÿëÿðèíè äîëäóð-

ìàã ö÷öí áèð ãîçó ïÿí-

úÿëÿðèíèí àðàñûíäà òóòà-

ðàã áóíóí hÿð èêè óúóí-

äàêû èòè hèññÿëÿðè äöç-

ýöí øÿêèëäÿ äèøëÿéèá

ãîïàðûð. Ñîíðà ãîçó êè-

ñÿëÿðèíäÿí áèðèíèí è÷èíÿ

ãîéóð. Îíäàí ñîíðàêû

ãîçó èñÿ äèýÿð êèñÿéÿ

éåðëÿøäèðèð. Êèñÿëÿð áó

ìèíâàëëà äîëäóðóëóð. Ùåé-

âàí hÿð êèñÿéÿ äþðä ãîç ãîéà

áèëèð. Áåëÿëèêëÿ, ñèíúàáûí öçö ìà-

ðàãëû âÿ ñåâèìëì hàëûíû àëûð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

95

ÄÖÍJÀÍÛÍ ßÍ ÓÇÓÍ

ÃÀÍÀÄËÛ

ÃÓØÓ - ÀËÁÀÒÐÎÑ

Àëáàòðîñëàð ÷îõ áþéöê - 3,5 ìåòðÿ éàõûí - ãàíàäëà-

ðû îëàí äÿíèç ãóøëàðûäûð. Ùÿéàòëàðûíûí 92 ôàèçèíè à÷ûã äÿ-

íèçëÿðäÿ êå÷èðèð âÿ ãóðó ñàhÿñèíÿ äåìÿê îëàð êè, åíìèð-

ëÿð. Áó ãóø íþâöíöí ÿí ÿñàñ õöñóñèééÿòè îíóí äàéàíìà-

äàí óçóí ìöääÿò ó÷à áèëìÿñèäèð. Áó ÷ÿòèí èøè èñÿ àëáàò-

ðîñ õöñóñè ó÷óø òÿðçè ñàéÿñèíäÿ áàúàðûð.

Àëáàòðîñóí ó÷ìàñû ö÷öí ãàíàäëàðûíû êöëÿéÿ ãàðøû

òàì à÷àðàã hàâàäà äàéàíìàñû êèôàéÿòäèð. Áó øÿêèëäÿ ãà-

íàä ÷àëìàäàí ñààòëàðëà ó÷à áèëèð. Ãóø áóíó ãàíàäëàðûíû

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

96

Íÿhÿíý ãàíàäëàðû îëàí àëáàòðîñ äèýÿð ãóøëàðäàí ôÿðãëè îëàðàã ó÷ìàã

ö÷öí áèð ìöääÿò éåðäÿ ãà÷ìàëûäûð.

ìöìêöí ãÿäÿð ýåíèø

à÷àðàã éåðèíÿ éåòèðèð âÿ

áó hàëäà ãóøóí ãàíàä-

ëàðûíûí óçóíëóüó 3,5

ìåòðÿ ÷àòûð. Áó, ãóøëàð

àðàñûíäà ÿí áþéöê ãà-

íàä óçóíëóüóäóð.

Àëáàòðîñ éóõàðû ãàëõàí

hàâà àõûíëàðûíäàí âÿ êöëÿêäÿí èñòèôàäÿ åäÿðÿê áóíëàðûí

èñòèãàìÿòèíäÿ ó÷óð. Êöëÿéèí è÷èíäÿ çèãçàãâàðè øÿêèëäÿ

õÿòëÿð úûçàðàã âÿ àõûíäàí-àõûíà êå÷ÿðÿê hÿðÿêÿò åäèð.

Àëáàòðîñ áó øÿêèëäÿ hå÷ áèð ãàíàä ÷àëìàäàí ñààòëàðëà ñó

öçÿðèíäÿ ó÷à áèëèð. Áÿñ àëáàòðîñëàð íÿéèí ñàéÿñèíäÿ áó

÷ÿòèí èøè áàúàðûð? Áó ãóøóí áåëÿ õöñóñèééÿòÿ ìàëèê îëìà-

ñûíûí ñÿáÿáè íÿäèð?

Õöñóñÿí äÿ 3,5 ìåòðëèê áó íÿhÿíý ãàíàäëàðû ñàáèò

øÿêèëäÿ à÷ûã ñàõëàìàã ö÷öí ÷îõ áþéöê ýöú òÿëÿá îëóíóð.

Àëáàòðîñëàðûí íÿ ãÿäÿð ÷ÿòèí áèð èøè éåðèíÿ éåòèðäèéèíè àí-

ëàìàã ö÷öí àëáàòðîñó áèð èíñàíëà ìöãàéèñÿ åäÿê. Áèð èí-

ñàí ãîëëàðûíû hÿòòà àç ìöääÿò äÿ îëñà hàâàäà ñàõëàìàüà

÷àëûøàíäà ÷ÿòèíëèê ÷ÿêèð. Áèð ãÿäÿð ñîíðà ÿçÿëÿëÿðè àüðû-

ìàüà áàøëàéûð âÿ ãîëëàðûíû àøàüû ñàëìàüà ìÿúáóð îëóð.

Ùàëáóêè àëáàòðîñëàð ãàíàäëàðûíû ñààòëàðëà hàâàäà à÷ûã ñàõ-

ëàéà áèëèðëÿð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

97

Àëáàòðîñëàðûí ãàíàä ñöìöêëÿðèíäÿ ãàíàäëàðûíû à÷ûã

âÿçèééÿòäÿ ñàõëàìàüà èìêàí âåðÿí ìöÿééÿí êèëèä ñèñòå-

ìè âàð. Ìÿhç áó êèëèä ñèñòåìè ñàéÿñèíäÿ îíëàð ÿçÿëÿ ýö-

úöíäÿí èñòèôàäÿ åòìèð. Áó äà ó÷óøó õåéëè àñàíëàøäûðûð. Áó

õöñóñè ñèñòåì ñàéÿñèíäÿ ýöíëÿðëÿ, hÿôòÿëÿðëÿ, hÿòòà àéëàð-

ëà ÿí àç åíåðæè èòèðÿðÿê hå÷ äàéàíìàäàí ó÷óðëàð.

Áèð àí áóíó äöøöíìÿê àëáàòðîñëàðäàêû áö õöñóñèé-

éÿòëÿðèí òÿñàäöôÿí éàðàíìàäûüûíû àíëàìàã ö÷öí êèôàéÿò-

äèð. Äÿíèçëÿðèí öçÿðèíäÿ óçóí ìöääÿò ó÷àðàã éàøàéàí áó

ãóøëàðûí öçÿðèíäÿ Àëëàhûí øÿôãÿò âÿ ðÿhìÿòèíè ýþðöðöê.

Àëáàòðîñëàðûí hÿéàòûíû òÿìèí åäÿí áöòöí õöñóñèééÿòëÿðè

îíëàðà âåðÿí Àëëàhäûð. Ùÿð øåéÿ ãàäèð îëàí Ðÿááèìèç

áàøãà úàíëûëàð êèìè áó úàíëûëàðû äà ãîðóéóð âÿ åhòèéàúûíû

òàì þäÿéèð. Áèð àéÿäÿ Àëëàh ãóøëàðûí õöñóñèééÿòëÿðèíÿ

áåëÿ íÿçÿð éåòèðèð:

"Ìÿýÿð ìöøðèêëÿð éåðëÿ-ýþé àðàñûíäà ðàì îëóí-

ìóø ãóøëàðû ýþðìöðëÿð?! Îíëàðû éàëíûç Àëëàh ñàõ-

ëàéûð. Ùÿãèãÿòÿí áóíäà ìþìèíëÿð ö÷öí èáðÿòëÿð

âàðäûð!" ("Íÿhë" ñóðÿñè, 79).

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

98

ÁßÇßÊ ÓÑÒÀÑÛ

ÎËÀÍ ×ÀÐÄÀà ÃÓØÓ

Jóâàëàðûíû áÿçÿéÿí ãóøëàðûí îëäóüóíó áèëèðäèíèçìè?

Åéíèëÿ áèð èíñàíûí þç éàøàäûüû éåðè áÿçÿäèéè êèìè áÿçè

ãóø íþâëÿðè äÿ éóâàëàðûíû áÿçÿéèð. Áÿçÿí òîïëàäûãëàðû áÿ-

çÿê ÿøéàëàðû èëÿ éóâàëàðûíäà äåêîðàñèéà èøëÿðè àïàðàí, áÿ-

çÿí äÿ ÷ÿhðàéû ðÿíýëè ìåéâÿëÿðëÿ éóâàëàðûíûí äèâàðëàðûíû

ðÿíýëÿéÿí áó ãóøëàðûí äàâðàíûøû ÿëáÿòòÿ êè, èíñàíû håéðÿò-

ëÿíäèðèð...

Jóâàñûíû ðÿíýëÿéÿí ãóøëàðäàí áèðè îëàí ïàðûëòûëû ÷àð-

äàã ãóøó ÿñë "ìåìàð"äûð. Åðêÿê ÷àðäàã ãóøó áèð ýþéÿð-

÷èí áîéäà îëóð. Jóâà ãóðàðêÿí ÿòðàôäàí òîïëàäûüû éöçëÿð-

ëÿ èíúÿ áóäàüû øÿêèëäÿ ýþðäöéöíöç êèìè ãàðøûëûãëû îëìàã-

ëà èêè ñûðà ñàíúûð. Áåëÿëèêëÿ äÿ áèð ÷àðäàã ãóðóð. ×àðäàüûí

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

99

ãàðøûñûíà èñÿ ÿòðàôäàí òîïëàäûüû áöòöí ÿøéàëàðû éûüûð. Áó

ÿøéàëàð áèð êÿïÿíÿê ãàíàäû, ãóø òöêö, àâòîìîáèë à÷àðû âÿ

éà ñàðüû êàüûçû äà îëà áèëÿð. Ãóøóí ÿñàñÿí ìàâè ðÿíýëè

úèñèìëÿðÿ ãàðøû õöñóñè áèð ìàðàüû âàð. Øÿêèëäÿ äÿ ýþðäö-

éöíöç êèìè, ìàâè ðÿíýäÿ hÿð øåéè éóâàñûíà òîïëàéûð.

Ãóøóí áþéöê áèð äèããÿòëÿ éàðàòäûüû äåêîðàñèéà áóí-

ëàðëà áèòìèð. ×àðäàã ãóøó éóâàñûíûí äèâàðëàðûíû äà ðÿíý-

ëÿéèð. Ùÿì äÿ áîéàíû þçö ÿëäÿ åäèð. Íåúÿ? Ìöõòÿëèô

ðÿíýëè áèòêèëÿðäÿí âÿ îíëàðûí ñóéóíäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê

éóâàñûíûí äèâàðëàðûíû ðÿíýëÿéèð. Áÿçÿí äÿ ðÿíýëÿìÿ ïðî-

ñåñè ö÷öí àüçûíäàí èôðàç åòäèéè ñó èëÿ êþìöðäÿí èñòèôàäÿ

åäèð. Áóíäàí ÿëàâÿ, àüçûíäà ÷åéíÿäèéè áèð ïàð÷à àüàú ãà-

áûüû èëÿ äÿ áóäàãëàðäàí òÿøêèë îëóíàí éóâà äèâàðëàðûíû

ðÿíýëÿéèð.

×àðäàã ãóøó êèìè hå÷ ýþðìÿäèéèìèç âÿ éà ýþéÿð-

÷èíëÿð, ãàüàéûëàð êèìè äàèì ýþðäöéöìöç áöòöí ãóø íþâ-

ëÿðèíè éàðàäàí Àëëàhäûð. Êè÷èê áèð ãóøà íåúÿ éóâà ãóðà-

úàüûíû, áó éóâàíû íåúÿ áÿçÿéÿúÿéèíè þéðÿäÿí óúà

Àëëàhäûð. Áèçèì âÿçèôÿìèç èñÿ Àëëàhûí ýöúöíöí ñîíñóç

îëäóüóíó äàhà éàõøû àíëàìàã ö÷öí håéâàíëàðûí áåëÿ õö-

ñóñèééÿòëÿðè öçÿðèíäÿ èíúÿëèéèíÿ ãÿäÿð äöøöíìÿêäèð.

Àëëàh áèð àéÿñèíäÿ áåëÿ áóéóðóð:

"Ýþéëÿðäÿ âÿ éåðäÿ íÿ âàðñà, hàìûñûíû þç òÿðÿ-

ôèíäÿí ñèçèí èõòèéàðûíûçà ãîéàí äà Îäóð. Ùÿãèãÿ-

òÿí áóíäà äöøöíÿí áèð ãþâì ö÷öí èáðÿòëÿð âàð-

äûð!" ("Úàñèéÿ" ñóðÿñè, 13).

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

100

ÁÀËÀËÀÐÛ Ö×ÖÍ

JÓÂÀ ÃÀÇÀÍ ÃÓØËÀÐ

Ìåãàïîä ãóøëàðû Àâñòðàëèéàäà éàøàéûð âÿ

áàëàëàðûíû áþéöòìÿê ö÷öí õöñóñè éóâàëàð ãóðóð. ßââÿë-

úÿ åðêÿê ìåãàïîä áþéöê áèð ÷óõóð ãàçûð, äàhà ñîíðà áó

÷óõóðó ÷öðöìÿêäÿ îëàí íÿì îò âÿ éàðïàãëàðëà äîëäóðóð.

Áóíóí äà ÷îõ ÿhÿìèééÿòëè áèð ñÿáÿáè âàð. ×öðöéÿí áèò-

êèëÿðäÿ îëàí áàêòåðèéàëàð éöêñÿê èñòèëèê éàðàäàúàã âÿ éó-

âàíû ãûçäûðàúàã. Åðêÿê ãóø áó èñòèëèéè ñàáèò ñàõëàìàãäàí

þòðö hàâàíûí äÿéèøìÿñè ö÷öí äåøèê à÷ûð âÿ äèìäèéèíè áó

äåøèêëÿðäÿí è÷ÿðè ñîõàðàã éóâàíûí èñòèëèéèíÿ ìöòÿìàäè

îëàðàã íÿçàðÿò åäèð. Ùÿì÷èíèí áèòêè éûüûíûíûí öçÿðèíäÿ

ÿëàâÿ áèð äÿ ãûôà áÿíçÿð äÿëèê à÷ûð. Áó äÿëèê ãûø áîéóí-

úà éàüûøûí è÷ÿðè ñûçìàñûíû âÿ áèòêè éûüûíûíûí íÿìëè ãàëìà-

ñûíû òÿìèí åäèð.

Jóâà hàçûð îëäóãäàí ñîíðà äèøè ãóø éóâàéà ýÿëÿðÿê

éóìóðòà ãîéóð. Ëàêèí éàéûí èñòèñèíäÿ éóâàäàêû èñòèëèê

ýåò-ýåäÿ àðòäûüûíäàí åðêÿê ìåãàïîä ãóøó éóâàñûíû ãóì-

ëà þðòöð. Áó øÿêèëäÿ èñòèëèéèí éóâàéà äàõèë îëìàñûíûí ãàð-

øûñûíû àëûð.

Èíäè ñèçÿ áèð ñóàë âåðÿê. Áó éàçûíû îõóìàìûøäàí

ÿââÿë áèòêèëÿðèí ÷öðöäöêäÿí ñîíðà èñòèëèê âåðäèéèíè áèëèð-

äèíèçìè? ßýÿð áó ìþâçó èëÿ áàüëû áèð êèòàá îõóìàñàéäû-

íûç, áóíó áèëìÿìÿéèíèç ÷îõ òÿáèè ýþðöíÿðäè âÿ ñèçèí êè-

ìè áèð ÷îõ èíñàí äà áóíó áèëìèð. Ëàêèí ìåãàïîä ãóøó

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

101

áóíó ÷îõ éàõøû áèëèð, hÿì äÿ áó áèëèéèíäÿí áàëàëàðûíûí

õåéðèíÿ èñòèôàäÿ åäèð.

Áÿñ áó ãóø áåëÿ èíúÿ håñàáëàìàíû âÿ hÿññàñ þë÷ìÿ-

ëÿðè íåúÿ àïàðûð? Äàhà ñîíðà áó þë÷ìÿëÿðäÿí ÿëäÿ åòäèéè

íÿòèúÿëÿðÿ ýþðÿ íåúÿ òåõíèêè òÿäáèðëÿð ýþðÿ áèëèð? Íÿ

ö÷öí áàëàëàðû ö÷öí áåëÿ áèð çÿhìÿòÿ ãàòëàøûðëàð?

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

102

Áöòöí áóíëàðû éåðèíÿ éåòèðÿ áèëìÿñè ö÷öí ãóø ìö-

hÿíäèñ êèìè òåõíèêè áèð áèëèéÿ âÿ ñàüëàì áèð èíñàí àüëûíà

ñàhèá îëìàëûäûð. ßëáÿòòÿ êè, ãóøóí çÿêàëû âÿ áèëèêëè áèð èí-

ñàí êèìè äàâðàíà áèëÿúÿê àüëû âÿ áåéíè éîõäóð. Áöòöí áó

àüûë òÿëÿá åäÿí èøëÿðè ìåãàïîä ãóøóíà hÿð àí åòäèðÿí, éÿ-

íè èëhàì âåðÿí âÿ áó ãóøó èñòèãàìÿòëÿíäèðÿí áèð ãöââÿ

âàð. Áó ãöââÿ hÿð øåéè ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ éàðàäàí Àëëàhà

àèääèð.

Ñèç áóðàäà ãåéä îëóíàíëàðû îõóäóüóíóç çàìàí äÿð-

hàë áöòöí áóíëàðû åäÿíëÿðèí ÿñëèíäÿ úàíëûëàð äåéèë, áöòöí

úàíëûëàðû éàðàäàí Àëëàh îëäóüóíó äÿðê åäèðñèíèç. Ëàêèí

äÿðhàë àíëàäûüûíûç áó hÿãèãÿòè ãÿáóë åòìÿìÿê ö÷öí èíàä

åäÿí áÿçè èíñàíëàð äà âàð. Àëëàh áåëÿ èíñàíëàðà Ãóðàíäà

äà èøàðÿ åäèá. Àëëàh "Ðÿä" ñóðÿñèíäÿ áó èíñàíëàðëà áàüëû

áåëÿ áóéóðóð:

"Äå êè: "Ýþéëÿðèí âÿ éåðèí Ðÿááè êèìäèð?" Äå

êè: "Àëëàhäûð!" Äå êè: "Áåëÿ îëäóãäà þçëÿðèíÿ íÿ

áèð õåéèð, íÿ äÿ áèð çÿðÿð âåðÿ áèëÿí þçöíöçÿ

äîñòìó, hàìèìè åäèðñèíèç?" Äå êè: "Ùå÷ êîðëà

ýþðÿí âÿ éà çöëìÿòëÿ íóð åéíè îëà áèëÿðìè?! Jîõ-

ñà ìöøðèêëÿð îíà ýþðÿ Àëëàhà øÿðèê ãîøäóëàð êè,

áöòëÿð äÿ Àëëàhûí éàðàòäûüû êèìè éàðàòäûëàð âÿ

îíëàðûí íÿçÿðèíäÿ Àëëàhûí éàðàòäûüû îõøàäû?!" Äå

êè: "Àëëàh hÿð øåéèí õàëèãèäèð. Î, hÿð øåéÿ ãàëèá

îëàí òÿê áèð Òàíðûäûð!" ("Ðÿä" ñóðÿñè, 16).

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

103

ÇÛÜ-ÇÛÜ ÃÓØÓÍÓÍ

ÝÖÚËÖ JÀÄÄÀØÛ

Çûü-çûüëàð òîïëàäûãëàðû ãîçàëàðû äàhà ñîíðà èñòèôàäÿ

åòìÿê ö÷öí òîðïàüà áàñäûðûð. Áÿçè hàëëàðäà ýöíäÿ 1000

ÿäÿä ãîçà áàñäûðûðëàð. Ìåøÿäÿ hÿð éåð áèð-áèðèíÿ áÿíçÿ-

éèð. Áó ñÿáÿáäÿí hÿòòà èíñàí äà ìåøÿäÿ áèð éåðè ÷îõ ÷ÿ-

òèíëèêëÿ òàïûð. Áÿñ çûü-çûüëàð ãîçàëàðû ýèçëÿäèêëÿðè éåðè íå-

úÿ òàïûðëàð? ×îõ àüûëëû áèð öñóëëà áó éåðëÿðÿ èøàðÿ ãîéóð.

Áóíóí ö÷öí áÿçÿí àüàú áóäàãëàðûíäàí, áÿçÿí äÿ äàø

ïàð÷àëàðûíäàí èñòèôàäÿ åäèðëÿð. ßñëèíäÿ éåíÿ äÿ óúñóç-áó-

úàãñûç ìåøÿäÿ òîðïàüûí àëòûíäà áèð éåðè òàïìàã ÷îõ ÷ÿ-

òèíäèð. Ëàêèí àïàðûëàí ñûíàãëàðäà áó ãóøëàðûí hÿòòà 9 àé

êå÷äèêäÿí ñîíðà äà hÿìèí ãîçàëàðû òàïäûüû ìÿëóì îë-

ìóøäóð. Ãóøóí áó ãÿäÿð ýöúëö éàääàøà ìàëèê îëìàñû, ãè-

äà ýèçëÿòäèéè éåðè èøàðÿ åòìÿñè âÿ äàhà ñîíðà áóíëàðûí éå-

ðèíè õàòûðëàìàñû áèð éàðàäûëûø ìþúöçÿñèäèð.

Ùå÷ áèð àüëû âÿ øöóðó îëìàéàí çûü-çûüëàðûí ãîçàëàðû

òîðïàüà áàñäûðàðàã ýèçëÿòìÿéè äöøöíìÿñè, ãîçà áàñäûð-

äûãëàðû éåðëÿðè éåíèäÿí òàïìàã ö÷öí èøàðÿ åòìÿñè ÿëáÿòòÿ

êè, òÿñàäöôëÿðëÿ èçàh åäèëÿ áèëìÿç.

1000 ÿäÿä ãîçàíû áàñäûðìàã âÿ hàìûñûíû äàøëàðëà

âÿ éà áóäàãëàðëà èøàðÿ åòìÿê âÿ áóíó íèçàìëû áèð øÿêèë-

äÿ åòìÿê ãÿòèééÿí ãóøóí åäÿ áèëÿúÿéè áèð èø äåéèë. Òàï-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

104

äûüû ãîçàíû áèð ãóøóí éåìÿñè ÷îõ òÿáèèäèð. Ëàêèí ýÿëÿúÿê

ö÷öí ýèçëÿòìÿê êèìè áèð äàâðàíûø, éåðëÿðèíè òÿéèí åòìÿê

ö÷öí èøàðÿëÿìÿê, äàhà ñîíðà èñÿ áó èøàðÿ åäèëìèø éåðëÿðè

òàíûìàã éàëíûç àüûëëû èíñàíûí åäÿ áèëÿúÿéè áèð èøäèð.

Áèð ãóø áóíëàðûí hå÷ áèðèíè þçöíäÿí åäÿ áèëìÿç. Áó

hàëäà áöòöí áóíëàðû çûü-çûü ãóøóíà åòäèðÿíèí hÿð øåéÿ ãà-

äèð îëàí ñîíñóç àüûë ñàhèáèíèí îëäóüóíó äÿðê åäèðèê... Áå-

ëÿëèêëÿ, áó éöêñÿê àüûë hÿð øåéè ìöÿééÿí áèð íèçàì è÷èí-

äÿ ãöñóðñóç éàðàäàí âÿ hÿð øåéèí hàêèìè îëàí Àëëàhà

àèääèð. Àëëàh äèëÿäèéè ö÷öí áó ãóø ãèäàñûíû ýèçëÿéèð âÿ

éåíÿ äÿ Àëëàhûí äèëÿìÿñè èëÿ îíó òà-

ïà áèëèð. Jàðàäûëàí hÿð øåéäÿ îë-

äóüó êèìè áó ãóøäà äà Àëëàhûí

éàðàòìà ýöúöíöí äÿëèëëÿðèíÿ

íöìóíÿëÿð

ýþðöðöê.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

105

ÙÅJÂÀÍËÀÐ ÀËßÌÈÍÈÍ

ÇÈÐÅÙËÈ ÒÀÍÊËÀÐÛ

Úÿíóáè Àìåðèêàäà éàøàéàí âÿ "àðìàäèë" àäëàíàí

áó úàíëûëàð áöòöí áÿäÿíëÿðèíè þðòÿí çèðåhëÿðè èëÿ ÷îõ ìà-

ðàãëû áèð ýþðöíöøÿ ìàëèêäèð. Áþúÿêëÿðëÿ ãèäàëàíàí áó

úàíëûëàð ãèäàëàðûíû ÿñàñÿí òîðïàüû ãàçàðàã àõòàðûðëàð. Àð-

ìàäèëëÿð ÷îõ éöêñÿê ãîõóáèëìÿ hèññèééàòûíà ìàëèêäèð.

Ãèäàíûí ãîõóñóíó äÿðhàë hèññ åäÿí àðìàäèë áóðíóíó òîð-

ïàüà äàéàéàðàã îíó åëÿ hÿéÿúàíëà ãàçûð êè, ñàíêè èéè èòèð-

ìÿêäÿí ãîðõóð. Àðìàäèëëÿðè áó âÿçèééÿòäÿ ýþðÿíëÿð håé-

âàíûí íåúÿ íÿôÿñ àëäûüûíà òÿÿúúöá åäÿ áèëÿð. Ùàëáóêè àð-

ìàäèëëÿð áó âÿçèééÿòäÿ íÿôÿñ àëìûðëàð. ×öíêè îíëàð àëòû

äÿãèãÿéÿ éàõûí íÿôÿñëÿðèíè ñàõëàìà ãàáèëèééÿòèíÿ ìàëèê-

äèð. Áó èñÿ òîðïàüû ãàçäûãëàðû çàìàí áîüóëìàëàðûíûí ãàð-

øûñûíû àëûð.

Àëëàhûí îíëàðà âåðäèéè íÿôÿñëÿðèíè óçóí ìöääÿò ñàõ-

ëàéà áèëìÿê ãàáèëèééÿòè ñàéÿñèíäÿ àðìàäèëëÿð òîðïàüû ãà-

çûá ãèäà òàïûðëàð. Áó íöìóíÿ áèçÿ Àëëàhûí úàíëûëàð öçÿ-

ðèíäÿêè øÿôãÿò âÿ ìÿðhÿìÿòèíè ýþñòÿðèð. Àëëàh áèð àéÿñèí-

äÿ Þçöíö áèçÿ áåëÿ òàíûäûð:

"Ùÿãèãÿòÿí Ðÿááèí éåíèë-

ìÿç ãöââÿ âÿ ìÿð-

hÿìÿò ñàhèáèäèð!"

("Øöÿðà" ñóðÿñè, 9).

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

106

ÙßÒÒÀ ÝÅÚßÍÈÍ

ÃÀÐÀÍËÛÜÛÍÄÀ ÄÀ

Ó×À ÁÈËßÍ ÊÞ×ßÐÈ ÃÓØËÀÐ

Áèð ÷îõ ãóø íþâö hÿð èë éàõøû ãèäà ìÿíáÿëÿðèíÿ, éó-

ìóðòà ãîéàúàã âÿ áàëàëàðûíû áþéöäÿúÿê óéüóí áþëýÿëÿðÿ

ýåòìÿê ö÷öí ìèíëÿðëÿ êèëîìåòð ó÷óð. Àëëàh ãóøëàðûí ó÷ó-

øóíà áèð àéÿñèíäÿ àøàüûäàêû êèìè äèããÿò ÷ÿêèð:

"Ìÿýÿð îíëàð áàøëàðûíûí öñòöíäÿ ãàíàä à÷ûá

ó÷àí, ñîíðà äà ãàíàäëàðûíû éûüàí ãóøëàðû ýþð-

ìöðëÿðìè? Îíëàðû hàâàäà ñàõëàéàí àíúàã Ðÿh-

ìàíäûð. Ùÿãèãÿòÿí Î, hÿð øåéè ýþðÿíäèð!"

("Ìöëê" ñóðÿñè, 19).

Áÿçè ñó ãóøëàðû óçóí ìÿñàôÿëÿðÿ ó÷óøëàðû óüóðëà éå-

ðèíÿ éåòèðèð. Áó óüóðó ìþhêÿì ãóðóëóøëàðû âÿ àðàëàðûíäà-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

Ýþé öçöíäÿ ãàòàð-ãàòàð ó÷àí

ãóøëàð Àëëàhûí Ãóðàíäà áèçÿ áèë-

äèðäèéè âÿ öçÿðèíäÿ äöøöíìÿéè-

ìèçè èñòÿäèéè àéÿëÿðäÿí éàëíûç áè-

ðèäèð.

107

êû ÿëàãÿ èëÿ ÿëäÿ åäèðëÿð. Ñó ãóøëàðû ó÷àðêÿí åéíè çàìàí-

äà îõóéàðàã âÿ ìöõòÿëèô ñÿñëÿð ÷ûõàðàðàã áèð-áèðè èëÿ äà-

íûøûðëàð. Áó, íÿ ãÿäÿð ÷îõ îëñàëàð äà hÿòòà ýåúÿíèí ãàðàí-

ëûüûíäà äà ñöðöíöí áöòöí öçâëÿðèíè áèð éåðäÿ òîïëàìàüà

èìêàí âåðèð.

Ñöðöíöí hÿð áèð öçâö äèýÿðëÿðèíèí îëäóüó éåðè áèëèð.

Êþ÷ÿðè ñó ãóøëàðûíûí hàðàäà îëäóãëàðûíû áèëìÿê ö÷öí Ýö-

íÿøäÿí èñòèôàäÿ åòäèêëÿðè åhòèìàë îëóíóð. Ãóøëàð ýåäÿúÿê-

ëÿðè éåðÿ éàõûíëàøäûãëàðû çàìàí þçëÿðè ö÷öí ìöÿééÿí åò-

äèêëÿðè áÿçè õöñóñè èøàðÿëÿðäÿí èñòèôàäÿ åäèðëÿð. Áó, ñèçèí

þç åâèíèçèí éîëóíó òàïìàã ö÷öí ïðîñïåêò âÿ áèíàëàðäàí

èñòèôàäÿ åòìÿéèíèçÿ áÿíçÿéèð. Áó ïðîñåñ ö÷öí ñó ãóøëàðû

÷àéëàðû, äàüëàðû âÿ äèýÿð òÿáèè èøàðÿëÿðè èçëÿéèðëÿð. Áÿçè ñó

ãóøó íþâëÿðè êþ÷ åòäèêëÿðè çàìàí ýåúÿ-ýöíäöç äàéàíìà-

äàí ó÷óðëàð.

Èñòèãàìÿòè òàïìàã ãàáèëèééÿòè àüûë âÿ çÿêà ñàhèáè

îëàí èíñàíëàðà õàñäûð. Èíñàí ìöõòÿëèô òåõíèêè âàñèòÿëÿðäÿí

âÿ éà ýþé öçöíäÿí èñòèôàäÿ åäÿðÿê èñòèãàìÿòè òÿéèí åäèð.

Áÿñ ãóøëàð èñòèãàìÿòëÿðèíè íåúÿ òàïûðëàð? Ýöíÿøèí âÿçèé-

éÿòèíäÿí âÿ äèýÿð èøàðÿëÿðäÿí íåúÿ èñòèôàäÿ åäèðëÿð?

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

108

Áó håéðÿòàìèç ãàáèëèééÿòè ãóøëàðà âåðÿí, àðàëàðûíäà

õöñóñè áèð ÿëàãÿ ñèñòåìè éàðàäàí óúà Àëëàhäûð. Àëëàh úàí-

ëûëàðäà éàðàòäûüû áöòöí õöñóñèééÿòëÿðëÿ áèçÿ éàðàäûúûëûüûí-

äàí íöìóíÿëÿð âåðèð. "Ìÿýÿð îíëàð áàøëàðûíûí öñòöíäÿ

ãàíàä à÷ûá ó÷àí, ñîíðà äà ãàíàäëàðûíû éóìàí ãóøëàðû ýþð-

ìöðëÿð?" àéÿñèíäÿí äÿ ýþðäöéöìöç êèìè, ãóøëàðûí ó÷ó-

øóíà äèããÿò ÷ÿêèð. Ãóøëàðà âåðäèéè ãàáèëèééÿò áàðÿäÿ äö-

øöíìÿéèìèçè èñòÿéèð. Áó øÿêèëäÿ äöøöíäöéöìöç çàìàí

ãàðøûìûçà hÿð äÿôÿ úàíëûëàðûí þçëÿðèíèí åäÿ áèëìÿéÿúÿéè

÷îõ àüûëëû äàâðàíûøëàð âÿ èäåàë áÿäÿí ãóðóëóøëàðû ÷ûõûð.

Áèç äÿ áöòöí áóíëàðû äöøöíÿðÿê åòäèêëÿðè èøëÿðè îíëàðà þé-

ðÿäÿí áèðèíèí îëäóüóíó äÿðê åäèðèê.

Ñèç äÿ îõóäóüóíóç áó ìÿëóìàòëàð öçÿðèíäÿ ôèêèðëÿ-

øèí âÿ ôèêðèíèçè ÿòðàôûíûçäàêû èíñàíëàðà þéðÿäèí. Åëÿ þéðÿ-

äèí êè, Àëëàhûí óúàëûüûíû, hÿð øåéè éàðàäûíûí Ðÿááèìèç îë-

äóüóíó àíëàñûíëàð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

109

ÄßÍÈÇËßÐÈÍ ÑÀÍÈÒÀÐËÀÐÛ

Áþéöê áèð áàëûüûí àüçûíà ýèðÿí êè÷èê áàëûã ýþðäöéö-

íöç çàìàí àüëûíûçà hÿð øåéäÿí ÿââÿë íÿ ýÿëèð? Áó âàõò

áþéöê áàëûüûí êè÷èê áàëûüû áèð hÿìëÿäÿ éåéÿúÿéèíè ôèêèð-

ëÿøèð âÿ êè÷èê áàëûüûí îíà íÿ ö÷öí áó ãÿäÿð éàõûíëàøäûüû

hàããûíäà äöøöíöðñöíöç.

Áþéöê áàëûüûí êè÷èê áàëûüûí îíóí ÿòðàôûíäà hÿðÿêÿò

åòìÿñèíÿ èúàçÿ âåðìÿñè âÿ îíà hå÷ òîõóíìàìàñû, àüçûí-

äà âÿ ãÿëñÿìÿëÿðèíäÿ öçìÿñèíÿ ðåàêñèéà âåðìÿìÿñè èñÿ

âÿðäèø åòìÿäèéèìèç áèð ýþðöíòöäöð. Ëàêèí îêåàíäà áåëÿ

ýþðöíòöëÿðÿ ÷îõ òåç-òåç ðàñò ýÿëìÿê îëàð. Áþéöê áàëûãëà-

ðûí éàíûíäà éàëíûç êè÷èê áàëûãëàð öçìöð. Áÿçè hàëëàðäà

êðåâåòëÿðè äÿ áþéöê áàëûãëàðûí àüçûíûí êÿíàðûíäà ýþðìÿê

ìöìêöíäöð. Áóíëàð áþéöê áàëûãëàðû òÿìèçëÿìÿê âÿçèôÿ-

ñèíè äàøûéàí êðåâåò âÿ áàëûãëàðäûð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

110

Áèð íå÷ÿ òÿìèçëÿéèúè êðåâåò íþâö

âàð. Ìÿñÿëÿí, øÿêèëäÿ ýþðäöéöíöç êðåâåò

áóíëàðäàí áèðèäèð. Êðåâåòèí ãûðìûçû âÿ àü çî-

ëàãëàðû äÿíèç ôÿíÿðè êèìè hÿðÿêÿò åäÿðÿê òÿìèçëÿíìÿéÿ

åhòèéàúû îëàí áàëûüûí êðåâåòè òàïìàñûíà êþìÿê åäèð. Èêè

óçóí àü àíòåííàñû îëàí êðåâåò áàëûüûí öçÿðèíÿ éåðëÿøÿð-

éåðëÿøìÿç áàëûã ñÿáðëÿ äÿðèñèíèí âÿ éà éàðàñûíûí öçÿðèí-

äÿêè ïàðàçèòëÿðäÿí õèëàñ îëìàñûíû ýþçëÿéèð. Ñàíèòàð ðîëó-

íó îéíàéàí êðåâåò çÿðÿðâåðèúè ïàðàçèòëÿðè òÿìèçëÿìÿê

ö÷öí hÿòòà áàëûüûí àüçûíà äà ýèðÿ áèëèð. Áåëÿëèêëÿ, þçö äÿ

ãèäàñûíû ÿëäÿ åòìèø îëóð. Êðåâåò áàëûüûí òàìàìèëÿ òÿìèç-

ëÿíìÿñèíÿ ÿìèí îëàíà ãÿäÿð âÿçèôÿñèíè éåðèíÿ éåòèðèð.

Èøèíè ãóðòàðäûüû çàìàí èñÿ áþéöê áàëûã îíà ÷îõ éàõøû áèð

íàhàð éåìÿéè îëà áèëÿúÿê êðåâåòÿ hå÷ áèð çÿðÿð âåðìèð.

Êðåâåò äÿ áàëûüûí îíà çÿðÿð âåðìÿñèíäÿí ÷ÿêèíìÿéÿðÿê

hÿðÿêÿò åäèð. Àðõà ñÿhèôÿäÿ îëàí øÿêèëäÿ äÿ ýþðöíäöéö

êèìè, áó èêè úàíëû þç àðàëàðûíäà ÷îõ ýþçÿë ÿëàãÿ éàðàäûð.

ßñàñÿí àüûë âÿ çÿêà ñàhèáè îëàí èíñàíëàðà õàñ îëàí

"áèð-áèðèíè àíëàìàã", "áèð-áèðèíÿ ÿìèí îëìàã" êèìè àíëà-

éûøëàð ÿëáÿòòÿ êè, áó úàíëûëàðûí hàããûíäà äöøöíöëÿ áèëìÿç.

Ëàêèí hÿð øåé öçÿðèíäÿ íÿçàðÿò âÿ hàêèìèééÿòè Þçöíäÿ

ñàõëàéàí Àëëàh áó úàíëûëàðà áåëÿ äàâðàíìà-

üû âÿ áèð-áèðèíÿ ýöâÿíèá êþìÿê åòìÿéè

þéðÿòìèøäèð. Áóíóí ñàéÿñèíäÿ îíëàð

hÿéàòëàðûíû ðàhàòëûãëà äàâàì åòäèðèðëÿð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

111

112Å

ÚÀ

ÇÊ

ÀÐ

ÚÀ

ÍË

ÛËÀ

Ð

ÑßÑ-ÊÖJËÖ ÚÛÐÚÛÐÀÌÀ

Úûðúûðàìà ñÿñ-êöéëö áèð hÿøÿðàòäûð. Ùÿøÿðàò áó ñÿñ-

êöéö áÿäÿíèíäÿêè éöêñÿê áèð ñèñòåì âàñèòÿñèëÿ ÷ûõàðûð.

Ýþâäÿñèíèí àðõà hèññÿñèíäÿêè hàâà êèñÿúèêëÿðè öçÿðèíäÿ

ñàü âÿ ñîë òÿðÿôäÿ éåðëÿøìèø èêè ëþâhÿ âàð. Úûðúûðàìà äàø

êèìè ñÿðòëÿøìèø áó ëþâhÿëÿðè áèð-áèðèíÿ âóðàðàã hÿìèí ñÿ-

ñè ÷ûõàðûð. Ëþâhÿ áàüëû îëäóüó ÿçÿëÿ òÿðÿôèíäÿí äàðòûëûá-

áóðàõûëäûüû çàìàí áîø òÿíÿêÿ ãóòóíóí ÷ûõàðäûüû ñÿñÿ

áÿíçÿð áèð ñÿñ éàðàíûð. Ùÿøÿðàòûí åòäèéè äàðòûá-áóðàõìà

hÿðÿêÿòè ñàíèéÿäÿ 500 äÿôÿ òÿêðàð îëóíóð. Ñàíèéÿíè áèð

ýþç ãûðïûìû ãÿäÿð áèð ìöääÿò êèìè äöøöíñÿê, îíóí áó

hÿðÿêÿòè áèð ñàíèéÿäÿ 500 äÿôÿ åòìÿñèíèí íÿ ãÿäÿð ÷ÿòèí

îëäóüóíó äÿðhàë àíëàéàðûã.

Áþúÿéèí äþø hèññÿñèíèí àëò òÿðÿôèíäÿ îëàí ÷ûõûíòûíûí

à÷ûëûá-áàüëàíìàñû èëÿ ñÿñ éöêñÿëèð âÿ éà àë÷àëûð. Èíñàí ãó-

ëàüû ñàíèéÿíèí îíäà áèðèíäÿí äÿ ãûñà ìöääÿòäÿ à÷ûëûá-

áàüëàíìàíû, éÿíè ãûðûã ñÿñëÿðè ìöÿééÿí åäÿ áèëìÿç. Åëÿ

áó ñÿáÿáäÿí äÿ áèç úûð-

úûðàìàíûí ôû-

ø û ë ò û ñ û í û í

äàèìè îëäó-

üóíó çÿíí

åäèðèê.

ÑÀÍÈÒÀÐ ÃÓØËÀÐ

Øÿêèëëÿðäÿ ýþðäöéöíöç ãóøëàð

îõïåúêåð àäëàíàí ñàíèòàð ãóøëàðäûð.

Áó ãóøëàð êÿðýÿäàí, ôèë, çåáðà êèìè

håéâàíëàðûí äÿðèñèíèí öçÿðèíäÿêè ïà-

ðàçèò úàíëûëàðëà ãèäàëàíûð. Áóíà ýþðÿ

äÿ hÿìèí håéâàíëàð ãóøëàðûí îíëàðûí

öçÿðèíäÿ ýÿçèøìÿñèíÿ,

hÿòòà áàøëàðûíà ãîíìàñûíà äà hå÷ áèð

ðåàêñèéà âåðìèð.

Áó ÿëàãÿ hÿð èêè òÿðÿôÿ ãàðøûëûãëû

ôàéäà âåðèð. Áåëÿëèêëÿ, håéâàíëàð hÿì çÿ-

ðÿðâåðèúè ïàðàçèòëÿðäÿí õèëàñ îëóð, hÿì äÿ

hÿð hàíñû áèð òÿhëöêÿ çàìàíû ãóøëàð ñÿñ-êöé

ñàëàðàã îíëàðû õÿáÿðäàð åäèðëÿð. Áóíóí ìöãà-

áèëèíäÿ ãóøëàð äà ãèäà âÿ hÿòòà éóâàëàðûíûí è÷è-

íè þðòìÿê ö÷öí òöê ÿëäÿ åäèð.

Ùåéâàíëàð àðàñûíäà ãàðøûëûãëû ôàéäàéà ÿñàñ-

ëàíàí áó ÿëàãÿíè éàðàäàí óúà Ðÿááèìèçäèð. Àëëàh

éàðàòäûüû áó úàíëûëàðûí hàìûñûíû

åhòèéàúëàðûíû þäÿéÿúÿêëÿðè

úàíëûëàðëà áèðëèêäÿ éàðàò-

ìûøäûð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

113

ÑÓ ÖÇßÐÈÍÄß ÝßÇßÍ

ÝÞËÌß×ß ÕÈÇßÊ×ÈÑÈ

Ñó öçÿðèíäÿ ýÿçìÿê èíñàíëàð ö÷öí ãåéðè-ìöìêöí

èøäèð. Ùàëáóêè áèð ÷îõ úàíëû Àëëàhûí îíëàðà âåðäèéè õöñó-

ñè áÿäÿí ãóðóëóøó ñàéÿñèíäÿ áó èøè àñàíëûãëà éåðèíÿ éåòè-

ðèð. Ìÿñÿëÿí, ýþëìÿ÷ÿ õèçÿê÷èñè àäëàíàí hÿøÿðàò íþâö

óçóí, èíúÿ àéàãëàðû èëÿ ñóéóí öçÿðèíäÿ ýÿçèð. Ùÿøÿðàòûí

àéàãëàðû ñóéó èòÿëÿäèéè çàìàí ñóéóí ñÿòhèíäÿ êè÷èê áèð

÷óõóð ÿìÿëÿ ýÿëèð. Áåëÿëèêëÿ, hÿøÿðàò áÿäÿí àüûðëûüûíû

÷îõ ýåíèø áèð ñàhÿéÿ éàéìûø îëóð.

Àïàðûëàí ìöøàhèäÿ âÿ òÿäãè-

ãàòëàð íÿòèúÿñèíäÿ ìÿëóì îëóá

êè, ýþëìÿ÷ÿ õèçÿê÷èñèíèí àéàãëà-

ðû ñóéóí öñò òÿáÿãÿñèíè éàðìûð.

Jÿíè hÿøÿðàòûí àéàãëàðû ñóéóí è÷è-

íÿ ýèðìèð. Ýþëìÿ÷ÿ õèçÿê÷èñè áó-

íóí ñàéÿñèíäÿ äèýÿð úàíëûëàðäàí ôÿðãëè

îëàðàã ñó öçÿðèíäÿ ýÿçÿ áèëèð.ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

114

JÀÏÛØÃÀÍ ÂÀÍÒÓÇ

ÁÀËÛÃËÀÐÛ

Âàíòóç áàëûãëàðûíûí ÿñàñ õöñóñèééÿòè îíëàðûí îêåàí-

äà hÿðÿêÿò åòìÿê ö÷öí âàñèòÿ àõòàðìàñûäûð. Áóíóí ö÷öí

îíëàð àêóëàëàðäàí âÿ éà ýÿìèëÿðäÿí èñòèôàäÿ åäèð. Áàëûüûí

àðõà öçýÿúè îâàëøÿêèëëè âàíòóç ôîðìàñûíäàäûð. Öñòöíÿ éà-

ïûøäûüû áöòöí úàíëû-úàíñûç úèñèìëÿðëÿ áèðëèêäÿ hÿðÿêÿò åäÿ

áèëèðëÿð. Öçÿðèíÿ éàïûøäûüû úàíëû íÿ åòñÿ äÿ, íÿ ãÿäÿð ñö-

ðÿòëÿ öçñÿ äÿ âàíòóç áàëûüû éåðèíäÿí ãîïìàéàðàã ãàëûð.

Jóõàðûäàêû øÿêèëäÿ àêóëàíûí àøàüû hèññÿñèíÿ éàïûøìûø

âàíòóç áàëûãëàðûíû ýþðöðñöíöç. Àëëàh hÿð áèð úàíëûíûí hà-

ðàäà îëäóüóíó âÿ íÿ åòäèéèíè áèëèð. Áèð àéÿäÿ Àëëàh áåëÿ

áóéóðóð:

"Ýþéëÿðäÿ âÿ éåðäÿ íÿ âàðñà, hàìûñû Àëëàhà

ìÿõñóñäóð. Àëëàh hÿð øåéè åhòèâà åòìèøäèð" ("Íè-

ñà" ñóðÿñè, 126).

JÅÐÄß ÃÀ×ÀÍ

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

115

Âàíòóç áàëûüûíûí àëò

òÿðÿôäÿí ýþðöíöøö.

ÃÛÐÌÛÇÛÄÎÄÀÃ ÁÀËÛÃ

Ãûðìûçûäîäàã éàðàñà áàëûüû äöíéàäà äþðä öçýÿúè

öçÿðèíäÿ hÿðÿêÿò åäÿí éåýàíÿ áàëûãäûð. Ùÿðÿêÿò åòìÿê

ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóø öçýÿúëÿðè, ýöëöíú ýþðöíöøëö áóð-

íó âÿ áþéöê ãûðìûçû äîäàãëàðû áàëûüà ÷îõ ìàðàãëû õàðèúè

ýþðöíöø âåðèð. Jàðàñà áàëûãëàðûíûí ãóìóí öçÿðèíäÿ áèð èí-

ñàí êèìè ýÿçìÿñèíè òÿìèí åäÿí îðãàíëàðû äþø öçýÿúëÿðè-

äèð. Áó öçýÿúëÿðèíèí âàñèòÿñèëÿ éàðàñà áàëûãëàðû îêåàí ìö-

hèòèíäÿ àñàíëûãëà äàéàíà âÿ öçýÿú óúëàðûíûí öçÿðèíäÿ öçÿ

áèëèðëÿð.

Ãûðìûçûäîäàã éàðàñà áàëûüûíûí áàøãà ìàðàãëû áèð õö-

ñóñèééÿòè äÿ âàð. Áóðóíëàðûíûí àëòûíäà áàøãà áàëûãëàðû àë-

äàòìàã ö÷öí ãàðìàã êèìè èñòèôàäÿ åòäèêëÿðè êè÷èê äÿðè

ïàð÷àëàðû âàð. Jàðàñà áàëûãëàðû éûðòûúû håéâàíëàðäûð. Áó ãàð-

ìàã âàñèòÿñèëÿ äèýÿð áàëûãëàðû, éåíýÿúëÿðè, ñöðôÿëÿðè âÿ

äÿíèç ãÿëñÿìÿëèëÿðèíè äÿ îâëàéûðëàð.

Äÿíèçèí äèáèíäÿ éàøàéàí áó êè÷èê áàëûãäàêû èíúÿ

ãóðóëóø áèçÿ Àëëàhûí éàðàäûúûëûã íöìóíÿëÿðèíäÿí áèðèíè

ýþñòÿðèð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

116

ÐßÍÝÀÐßÍÝ ÂÀÜ ÃÓØËÀÐÛ

Âàü ãóøëàðû hÿð éåðäÿ ýþðöíÿ áèëÿí ãóøëàðäàíäûð.

Øÿêèëäÿ ýþðäöéöíöç áþéöê ìàâè âàü Øèìàëè Àìåðèêàäà

ÿí óçóí áîéëó âÿhøè ãóøäóð. Ðÿíýëÿðè èëÿ äèããÿòè úÿëá

åäÿí ìàâè âàüëàð éóâà ãóðäóãëàðû âàõòû íÿçÿðÿ àëìàñàã,

òÿê-òÿíhà éàøàéàí ãóøëàðäûð.

Âàü ãóøëàðûíûí úÿì øÿêëèíäÿ îëàí éóâàëàðûíà ÿñà-

ñÿí èíñàíëàðäàí óçàã âÿ ýèçëè îëàí áþëýÿëÿðäÿ ðàñò ýÿëè-

íèð. Âàü ãóøëàðûíûí áàøãà áèð íþâö îëàí hàíê âàüëàðû èñÿ

éàç ôÿñëè ýÿëÿíäÿ ÷îõ ìöõòÿëèô ðÿíýëÿðÿ áöðöíöðëÿð. Jåò-

êèí âàü ãóøëàðûíûí ðÿíýëè äèìäèêëÿðèíèí ÿòðàôûíäà éàëíûç

éóâà ãóðìà çàìàíû ÿìÿëÿ ýÿëÿí ðÿíýëè hèññÿëÿð îëóð.

Àëëàh áöòöí ãóøëàðû ìöõòÿëèô ðÿíýëÿðäÿ éàðàòìûøäûð.

Ãóø òöêëÿðèíäÿêè âàëåhåäèúè ðÿíýëÿðè ñåéð åòìÿê ÷îõ õî-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

117

øóìóçà ýÿëèð. Ãóøëàð-

äàêû áó ðÿíý ìöòÿëèô-

ëèéè Àëëàhûí éöêñÿê

éàðàäûúû îëìàñûíûí

äÿëèëëÿðèíäÿí éàëíûç

áèðèäèð. Ãóðàí àéÿëÿ-

ðèíäÿ Àëëàh ðÿíýëÿðè

éàðàäàíûí Þçö îëäó-

üóíäàí áåëÿ áÿhñ

åäèð:

"Ìÿýÿð Àëëàhûí

ýþéäÿí áèð éàüìóð

éàüäûðäûüûíû ýþðìöðñÿíìè?! Ñîíðà Áèç îíóíëà

íþâáÿíþâ ìåéâÿëÿð éåòèøäèðäèê âÿ äàüëàðäà ìöõ-

òÿëèô ðÿíýëè - àü, ãûðìûçû, òöíä ãàðà éîëëàð ïåéäà

åòäèê. Èíñàíëàðûí, håéâàíëàðûí âÿ äàâàðëàðûí äà

áó úöð ìöõòÿëèô ðÿíýëÿðè âàðäûð. Àëëàhäàí þç

áÿíäÿëÿðè è÷ÿðèñèíäÿ àíúàã àëèìëÿð ãîðõàð. Ùÿãè-

ãÿòÿí Àëëàh hÿð øåéÿ ãàëèá îëàí âÿ áàüûøëàéàí-

äûð!" ("Ôàòèð" ñóðÿñè, 27-28).

118Å

ÚÀ

ÇÊ

ÀÐ

ÚÀ

ÍË

ÛËÀ

Ð

ÁÈÐ ÀJ ÑÓÑÓÇ JÀØÀJÀ

ÁÈËßÍ ÄÀËÜÀËÛ ÒÓÒÓÃÓØÓËÀÐ

Âÿhøè äàëüàëû òóòóãóøóëàð

(Meloðsittacus undulatus) Àâñ-

òðàëèéàíûí î ãÿäÿð äÿ éàüûíòû

îëìàéàí ÷þëëöê ÿðàçèëÿðèíäÿ éàøàéûðëàð. Ñóéà

îëàí òÿëÿáàòëàðûíû éåäèêëÿðè òîõóìëàðûí òÿðêèáè

èëÿ þäÿäèêëÿðè ö÷öí áó ãóøëàð hàâàíûí ÷îõ èñ-

òè îëäóüó âàõòëàðäà 1 àé ìöääÿòèíäÿ hå÷ ñó

è÷ìÿäÿí àñàíëûãëà éàøàéà áèëèðëÿð. Âÿhøè äàë-

üàëû òóòóãóøóëàðûí hÿéàòûíäà ñóéóí ÿhÿìèééÿòè

îëäóãúà áþéöêäöð. Áóíà ýþðÿ äÿ áöòöí hÿ-

éàòëàðûíû èãëèì øÿðòëÿðèíÿ ýþðÿ òÿíçèì-

ëÿéÿ áèëèðëÿð. Ìÿñÿëÿí, êèôàéÿò ìèã-

äàðäà ñó òàïìàäûãëàðû çàìàí éó-

ìóðòà ãîéìàüû äàéàíäûðûð âÿ ñó

ö÷öí éåíè éåðëÿð àõòàðìàãëà ìÿøüóë

îëóðëàð. Êèôàéÿò ãÿäÿð áþéöê áèð ñó

éûüûíû òàïàíäà èñÿ éóìóðòà ãîéìàüà

áàøëàéûðëàð.

Äàëüàëû òóòóãóøóëàðûí hÿéàòëàðûíû

èãëèì øÿðòëÿðèíÿ ýþðÿ òÿíçèìëÿìÿñè äÿ

Àëëàhûí îíëàðà âåðäèéè èëhàì íÿòèúÿñèíäÿ

119Å

ÚÀ

ÇÊ

ÀÐ

ÚÀ

ÍË

ÛËÀ

Ð

ìöìêöí îëàí äàâðàíûøäûð. Íÿñëèíèí äà-

âàìû ÷îõ ÿhÿìèééÿòëè îëäóüó ö÷öí

ðèñêÿ éîë âåðìèð âÿ éóìóðòà ãîéìàüû

òàìàìèëÿ äàéàíäûðûðëàð. Áåëÿ àüûëëû áèð

hÿðÿêÿò åäÿðÿê ýþçëÿìÿëÿðèíè äàëüàëû òóòóãóøóëà-

ðà èëhàì åäÿí hÿð øåéè áèëÿí, éàðàòäûüû áöòöí úàí-

ëûëàðäàí õÿáÿðäàð îëàí Ðÿááèìèçäèð. Áèð àéÿäÿ áå-

ëÿ áóéðóëóð:

"Jåääè ýþé, éåð âÿ îíëàðäà îëàí áöòöí ìÿõëóãàò

Àëëàhû òÿãäèñ åäèð. Åëÿ áèð øåé éîõäóð êè, Àëëàhà

òÿðèô äåéèá Îíà øöêð åòìÿñèí, ëàêèí ñèç îíëàðûí

òÿãäèñèíè àíëàìàçñûíûç. Àëëàh hÿãèãÿòÿí hÿëèì âÿ

áàüûøëàéàíäûð!" ("Èñðà" ñóðÿñè, 44).

120Å

ÚÀ

ÇÊ

ÀÐ

ÚÀ

ÍË

ÛËÀ

Ð

ÃÓØ ÒÖÊËßÐÈÍÈÍ

ÃÓÐÓËÓØÓ

ßëáÿòòÿ êè, ãóøëàðû áàøãà úàíëûëàðäàí àéûðàí ÿí ÿñàñ

õöñóñèééÿò îíëàðûí ó÷à áèëìÿñèäèð. Ùå÷ áèð úàíëûíûí áà-

úàðìàäûüû áó èøè ãóøëàð õöñóñè ãóðóëóøó îëàí òöêëÿðè âà-

ñèòÿñèëÿ åäèðëÿð.

Ãóø òöêëÿðè ÷îõ éöíýöëäöð, ãàëäûðìà ýöúö âàð âÿ

éåíèäÿí àñàíëûãëà ÿââÿëêè âÿçèééÿòèíÿ ãàéûäà áèëèðëÿð.

ßýÿð áèð ãóø òöêöíö ìèêðîñêîï àëòûíäà ìöøàhèäÿ åòñÿê,

ãåéðè-àäè áèð ãóðóëóøëà ðàñòëàøàðûã. Òöêëÿðèí îðòàñûíäà hà-

ìûìûçûí áèëäèéè óçóí âÿ ñÿðò áèð áîðó âàð. Áó áîðóíóí

hÿð èêè òÿðÿôèíäÿí

éöçëÿðëÿ òöê ÷ûõûð.

Óçóíëóüó âÿ éóì-

øàãëûüû ìöõòÿëèô îëàí

áó òöêëÿð ãóøà hàâà-

äà ñöðÿòëÿ ó÷ìàã

èìêàíû âåðèð.

Ëàêèí äàhà ìà-

ðàãëûñû îäóð êè, áó

òöêëÿðèí äÿ hÿð áèðè-

íèí öçÿðèíäÿ àäè

ýþçëÿ ýþðöíìÿéÿí

121Å

ÚÀ

ÇÊ

ÀÐ

ÚÀ

ÍË

ÛËÀ

Ð

äàhà êè÷èê "òöêúöê"ëÿð âàð. Áó òöêúöêëÿðèí äÿ öçÿðèíäÿ

êè÷èê ãàðìàãëàð âàð. Áó ãàðìàãëàð ñàéÿñèíäÿ hÿð áèð òöê-

úöê áèð-áèðèíäÿí ñàíêè òîããà êèìè òóòóð.

Ãàðìàãëàð áèð òîããàíûí èêè òÿðÿôè êèìè áèð-áèðèíÿ

áÿðêèäèëìèøäèð. Áèð-áèðèíÿ ãàðìàãëàðëà áÿðêèäèëìèø òöê-

úöêëÿð àðàëàðûíäàí hàâà êå÷ìÿéÿúÿê ãÿäÿð ñûõ éåðëÿøèð.

ßýÿð ãàðìàãëàð hÿð hàíñû áèð ôîðìàäà áèð-áèðèíäÿí àéðûë-

ñà, ãóøóí ñèëêÿëÿíìÿñè âÿ éà äèìäèéè èëÿ òöêëÿðèíè äöçÿëò-

ìÿñè èëÿ òöêëÿð éåíèäÿí ÿââÿëêè âÿçèééÿòÿ ýÿëèð.

Ãóøëàð hÿéàòëàðûíû äàâàì åòäèðÿ áèëìÿê ö÷öí òöêëÿ-

ðèíè äàèì òÿìèçëÿìÿëè, îíëàðà ãóëëóã åòìÿëè âÿ hÿð çà-

ìàí èñòèôàäÿ ö÷öí hàçûð ñàõëàìàëûäûð. Òöêëÿðèíÿ ãàéüû

ýþñòÿðÿðêÿí ãóéðóãëàðûíûí äèáèíäÿ îëàí éàü êèñÿëÿðèíäÿí

èñòèôàäÿ åäèðëÿð. Äèìäèêëÿðè èëÿ áó éàüäàí ìöÿééÿí ìèã-

äàð ýþòöðÿðÿê òöêëÿðèíè òÿìèçëÿéèð âÿ ïàðûëäàäûðëàð. Áó

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

122

123Å

ÚÀ

ÇÊ

ÀÐ

ÚÀ

ÍË

ÛËÀ

Ð

ßëèíèçÿ áèð ãóø òöêö àëûá áàõûí.

Òöêäÿêè áèð-áèðèíèí è÷èíÿ êå÷-

ìèø ãàðìàüàáÿíçÿð ãóðóëóøó

ñèç äÿ ýþðÿúÿêñèíèç.

éàü ñóäà öçÿí ãóøëàðäà ñóéóí è÷èíäÿ âÿ éà éàüûøäà ñó-

éóí äÿðèéÿ êå÷ìÿñèíèí ãàðøûñûíû àëûð.

Áóíäàí ÿëàâÿ, ãóøëàð òöêëÿðèíè ãàáàðòìàãëà ñîéóã

hàâàëàðäà áÿäÿí òåìïåðàòóðëàðûíû ñàáèò ñàõëàéûð, èñòè hàâà-

äà èñÿ òöêëÿðèíè áÿäÿíëÿðèíÿ éàïûøäûðàðàã áÿäÿíëÿðèíèí

ñÿðèí ãàëìàñûíû òÿìèí åäèðëÿð.

Áÿäÿíèí ìöõòÿëèô éåðëÿðèíäÿ îëàí òöêëÿðèí hÿð áèðè-

íèí þç ôóíêñèéàñû âàð. Ãóøóí ãàðûí hèññÿñèíäÿêè òöêëÿðëÿ

ãàíàä âÿ ãóéðóã hèññÿñèíäÿ îëàí òöêëÿð ìöõòÿëèô õöñó-

ñèééÿòëÿðÿ ìàëèêäèð. ßñàñûíû áþéöê òöêëÿðèí òÿøêèë åòäèéè

ãóéðóã òöêëÿðè ñöêàí âÿ ÿéëÿú ôóíêñèéàñûíû éåðèíÿ éåòèðèð.

Ãàíàä òöêëÿðè èñÿ ãàíàä ÷àëìà ÿñíàñûíäà à÷ûëàðàã ñàhÿíè

ýåíèøëÿíäèðÿúÿê âÿ éóõàðû ãàëäûðìàã ýöúöíö àòûðàúàã ãó-

ðóëóøäàäûð. Ãóø ãàíàäûíû àøàüûéà äîüðó hÿðÿêÿò åòäèðäèéè

çàìàí òöêëÿð áèð-áèðèíÿ éàõûíëàøûð âÿ hàâàíûí êå÷ìÿñèíèí

ãàðøûñû àëûíûð. Jóõàðû ãàëäûðäûüû çàìàí èñÿ òöêëÿð òàì à÷û-

ëàðàã àðàëàðûíäàí hàâàíûí êå÷ìÿñèíÿ èìêàí éàðàäûð. Ãóø-

ëàð ó÷ìà ãàáèëèééÿòëÿðèíè ãîðóìàã ö÷öí ìöÿééÿí äþâð-

ëÿðäÿ òöêëÿðèíè òþêöðëÿð. Ôóíêñèéàñûíû àðòûã éåðèíÿ éåòèðÿ

áèëìÿéÿí êþhíÿëìèø âÿ éà ãûðûëìûø áþéöê òöêëÿð ñöðÿòëÿ

éåíèëÿíèð.

Òöêëÿðäÿ îëàí áöòöí áó èíúÿ ãóðóëóø hÿð ãóøäà âàð.

Áöòöí ãóøëàðûí òöêëÿðè îíëàðûí ó÷ìàñûíû òÿìèí åäÿí õö-

ñóñèééÿòëÿðÿ ìàëèêäèð. Áóðàäà ýþñòÿðèëÿíëÿð hàããûíäà äö-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

124

øöíÿí âÿ ôèêèð éöðöäÿí áèð èíñàí ãóøëàðäà îëàí áöòöí áó

ãàíóíàóéüóíëóãëàðû ýþðÿúÿê âÿ áóíóí Àëëàhà àèä îëäó-

üóíó äà äÿðhàë àíëàéàúàã. Jàëíûç ãóøëàðûí áó õöñóñèééÿ-

òèíè äöøöíìÿê Àëëàhûí íÿ ãÿäÿð áþéöê áèð ýöúÿ ñàhèá îë-

äóüóíó äÿðê åòìÿê ö÷öí êèôàéÿòäèð.

Ãóðàí àéÿëÿðèíäÿ èìàí ýÿòèðÿí èíñàíëàðûí Àëëàhûí

éàðàòäûüû úàíëûëàð hàããûíäà äöøöíìÿñèíäÿí âÿ áåëÿ äå-

äèêëÿðèíäÿí áÿhñ åäèëèð:

"Ýþéëÿðèí âÿ éåðèí hþêìö Àëëàhà ìÿõñóñäóð.

Àëëàh hÿð øåéÿ ãàäèðäèð! Ùÿãèãÿòÿí ýþéëÿðèí âÿ

éåðèí éàðàäûëìàñû, ýåúÿ èëÿ ýöíäöçöí áèð-áèðèíè

ÿâÿç åòìÿñè àüûë ñàhèáëÿðè ö÷öí ãÿòè äÿëèëëÿðäèð. Î

êÿñëÿð êè, àéàã öñòÿ îëàíäà äà, îòóðàíäà äà, óçà-

íàíäà äà Àëëàhû õàòûðëàð, ýþéëÿðèí âÿ éåðèí éàðà-

äûëìàñû hàããûíäà äöøöíÿðëÿð: "Åé Ðÿááèìèç!

Ñÿí áóíëàðû áîø éåðÿ éàðàòìàìûñàí! Ñÿí ïàê âÿ

ìöãÿääÿññÿí! Áèçè úÿhÿííÿì îäóíóí ÿçàáûíäàí

Þçöí ãîðó!"" ("Àëè-Èìðàí" ñóðÿñè, 189-191).

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

125

ÃÓØËÀÐÛÍ ÙÀÂÀÄÀ

ÑÖÇÌß ÒÅÕÍÈÊÀÑÛ

Ó÷óø ÷îõëó åíåðæè òÿëÿá

åäÿí áèð ïðîñåñäèð. Ãóøëàð èñÿ êè÷èê úàíëûëàðäûð âÿ áÿäÿí-

ëÿðèíäÿ ñàõëàíàí åhòèéàò åíåðæè äÿ òöêÿíÿíäèð. Ãóøëàð åh-

òèéàú äóéäóãëàðû åíåðæèíèí áþéöê áèð hèññÿñèíè õöñóñè ó÷óø

òåõíèêàñûíûí âàñèòÿñèëÿ ÿëäÿ åäèðëÿð. Ùàâàäà ãàíàä ÷àëìà-

äàí ñöçìÿê ãóøëàðûí ÿí ÷îõ èñòèôàäÿ åòäèéè òåõíèêàëàðäàí

áèðèäèð. Ìÿñÿëÿí, êÿðêÿñëÿð ìöâàôèã éöêñÿêëèêäÿ ñöçÿðÿê

ó÷ìàã ö÷öí èñòè hàâà àõûíëàðûíà óéüóí õöñóñè áèð öñóë

òÿòáèã åäèðëÿð. Áèð èñòè hàâà àõûíûíäàí äèýÿðèíÿ ñöçÿðÿê

ýöí ÿðçèíäÿ ÷îõ ýåíèø áèð ñàhÿ öçÿðèíäÿ ó÷à áèëèðëÿð.

Áèð éåðäÿí áàøãà áèð éåðÿ êþ÷öá ýåäÿí ãóøëàð äà

åíåðæèéÿ ãÿíàÿò åòìÿê ö÷öí ñöçìÿ òåõíèêàñûíäàí èñòèôà-

äÿ åäèð. Ìÿñÿëÿí,

ëåéëÿêëÿð êþ÷ÿí

çàìàí èñòè hàâà

àõûíëàðûíûí âàñè-

òÿñèëÿ ó÷óð. Ìÿð-

êÿçè Àâðîïàäà

ìÿñêóíëàøàí àü

ëåéëÿê ãûøû Àôðè-

êàäà êå÷èðìÿê

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

126

ö÷öí 7000 êì-ëèê áèð ìÿñàôÿéÿ êþ÷ åäèð. ßýÿð áöòöí éî-

ëó ãàíàä ÷àëàðàã êå÷ñÿ, îíäà ýÿðÿê ýåòäèéè éîë áîéóíúà

äþðä éåðäÿ äàéàíñûí. Ëàêèí àü ëåéëÿê áó ñÿôÿðèíè ö÷ hÿô-

òÿäÿ âÿ ýöíöí 6-7 ñààòûíû èñòè hàâà àõûíû àðàñûíäà ìöhÿð-

ðèêñèç ó÷àí àïàðàò êèìè ó÷àðàã âÿ åíåðæèñèíèí áþéöê áèð

hèññÿñèíÿ ãÿíàÿò åäÿðÿê áàøà âóðóð.

Ñó ãóðóäàí äàhà ýåú èñèíäèéè ö÷öí äÿíèçëÿðèí öñòöí-

äÿ èñòè hàâà àõûíû ÿìÿëÿ ýÿëìèð. Åëÿ áóíà ýþðÿ äÿ êþ÷ÿ-

ðè ãóøëàð äÿíèç öçÿðèíäÿí óçóí ñÿôÿðÿ ÷ûõìàüû äåéèë, ãó-

ðó ñàhÿñè öçÿðèíäÿí ó÷ìàüû öñòöí òóòóðëàð. Jÿãèí êè, hà-

ìûíûç áÿçè ìþâñöìëÿðäÿ ýþé öçöíö þðòÿí ëåéëÿê ãàòàð-

ëàðûíû ýþðìöñöíöç. Îíà ýþðÿ êè, ëåéëÿêëÿð äÿ ãóðó ñàhÿ-

ñè öçÿðèíäÿí êþ÷öá ýåòìÿéÿ öñòöíëöê âåðÿí ãóøëàðäàíäûð.

Äÿíèçëÿðèí öçÿðèíäÿ èñòè hàâàíûí îëìàäûüûíû áèëìÿìÿéè-

íèç ÷îõ òÿáèèäèð, ëàêèí ëåéëÿêëÿð áóíó ÷îõ éàõøû áèëèðëÿð.

Àëáàòðîñ, ãàüàéû âÿ áàøãà äÿíèç ãóøëàðû èñÿ höíäöð

äàëüàëàðûí éàðàòäûüû hàâà àõûíëàðûíäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê

åíåðæèéÿ ãÿíàÿò åäèðëÿð. Ùöíäöð äàëüàëàð öçÿðèíäÿ ó÷àí

áó äÿíèç ãóøëàðû éóõàðûéà äîüðó hÿðÿêÿò åäÿí hàâàíûí

ãàëäûðûúû ãöââÿñèíäÿí éàðàðëàíûðëàð.

127Å

ÚÀ

ÇÊ

ÀÐ

ÚÀ

ÍË

ÛËÀ

Ð

Áóðàäà âåðèëÿí áèð íå÷ÿ ìèñàëäàí äà àéäûí îëäó êè,

áöòöí ãóøëàð hàíñû òåõíèêàäàí èñòèôàäÿ åòäèêëÿðèíè, hàðà

ýåòäèêëÿðèíè, hàíñû éîëó ñå÷ìÿê ëàçûì îëäóüóíó éàõøû áè-

ëèðëÿð. Èñòè hàâà àõûíû âÿ éà äàëüàëàðûí ÿìÿëÿ ýÿòèðäèéè hà-

âà àõûíëàðû âàñèòÿñèëÿ ó÷àíëàð hå÷ áèð ïðîáëåìëÿ öçëÿøìèð.

×öíêè Àëëàh hÿð úàíëûéà åhòèéàú äóéäóüó ìÿëóìàòëàðû èë-

hàì åäèð. Áóíóí ñàéÿñèíäÿ äÿ îíëàð åòäèêëÿðè áöòöí hÿ-

ðÿêÿòëÿðè éàõøû áèëèðëÿð. Àëëàh Ãóðàíäà ãóøëàðûí hàâàäàêû

hÿðÿêÿòèíÿ äèããÿò ÷ÿêìèø âÿ áèð àéÿäÿ áåëÿ áóéóðìóø-

äóð:

"Ìÿýÿð ýþéëÿðäÿ âÿ éåðäÿ îëàíëàðûí, ãàíàäëàðû-

íû à÷ûá ó÷àí ãóøëàðûí Àëëàhû òÿãäèñ åäèá øÿíèíÿ

òÿðèôëÿð äåäèêëÿðèíè ýþðìöðñÿíìè? Àëëàh îíëàð-

äàí hÿð áèðèíèí äóàñûíû, øöêð-ñÿíàñûíû áèëèð. Àëëàh

îíëàðûí íÿ åòäèêëÿðèíè áèëÿíäèð!" ("Íóð" ñóðÿñè,

41).

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

ÑÓJÓ ÃÀJ×Û ÊÈÌÈ

ÊßÑßÍ ÑÓ ÃÓØÓ

Áèð ÷îõ ãóøëàð ãàíàäëàðû ñóéà òîõóíäóüó çàìàí ó÷à

áèëìèð, ÷öíêè ñó òöêëÿðè áèð-áèðèíÿ éàïûøäûðûð âÿ ãóø ãà-

íàäëàðûíû hÿðÿêÿò åòäèðÿ áèëìèð. Ñó ãóøëàðû èñÿ áöòöí ýöí

ÿðçèíäÿ ñóéà ýèðèá-÷ûõûðëàð, ëàêèí îíëàðäà áåëÿ áèð ïðîá-

ëåì éàðàíìûð. Áó ãåéðè-àäè âÿçèééÿòèí ñÿáÿáè èëÿ ñèç äÿ

ìàðàãëàíäûíûç, åëÿ äåéèëìè?

Ñó ãóøëàðûíûí ãàíàäëàðûíäà ñó èëÿ òÿìàñäà îëäóãëà-

ðû çàìàí òöêëÿðèíèí áèð-áèðèíÿ éàïûøìàñûíûí ãàðøûñûíû àëàí

éàü âàð. Áóíóí ñàéÿñèíäÿ ãóøëàð ñóäà âÿ ãóðóäà ðàhàò

hÿðÿêÿò åäÿ áèëèðëÿð. Ñêèììåð äÿ áèð ñó ãóøóäóð, ëàêèí

îíóí áÿäÿíèíäÿ áó éàüäàí éîõäóð. Áóíà ýþðÿ äÿ î, áàø-

129Å

ÚÀ

ÇÊ

ÀÐ

ÚÀ

ÍË

ÛËÀ

Ð

ãà ñó ãóøëàðû êèìè îâ åòìÿê ö÷öí ñóéà ýèðÿ áèëìèð. Áÿñ

ñóäà hÿðÿêÿò åäÿ áèëìÿéÿí áó ãóøëàð íåúÿ ãèäàëàíàúàã-

ëàð?

Ñîíñóç øÿôãÿò âÿ ìÿðhÿìÿò ñàhèáè îëàí Àëëàh áó

ãóøóí àëò äèìäèéèíè öñò äèìäèéèíäÿí óçóí éàðàòìûøäûð.

Óçóí àëò äèìäèéèíèí óúëàðû òîõóíóøà ãàðøû ÷îõ hÿññàñäûð.

Áóíäàí ÿëàâÿ, ñó ãóøóíóí ãàíàäëàðû åëÿ áèð ãöñóðñóç ãó-

ðóëóøà ìàëèêäèð êè, ñó öçÿðèíäÿ hå÷ áèð ãàíàä ÷àëìàäàí

óçóí ìöääÿò ñöçÿ áèëèð. Àëò äèìäèéèíè ñóéà ñàëàðàã âÿ

ñóéó åéíÿí ãàé÷û êèìè êÿñÿðÿê ó÷óð. Ùÿññàñ äèìäèéè áèð

îâà òîõóíäóüó çàìàí ãóø hÿìèí àíäà áóíó hèññ åäèð âÿ

îâóíó òóòóð. Áó ãóø Àëëàhûí áöòöí úàíëûëàðû hå÷ áèð íö-

ìóíÿ îëìàäàí éàðàòìàñûíûí äÿëèëëÿðèíäÿíäèð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

130

"...Àëëàh ñóäà âÿ ãóðóäà íÿ âàðñà áèëèð. Åëÿáèð äöøÿí éàðïàã éîõäóð êè, Àëëàh îíó áèë-ìÿñèí. Jåðèí çöëìÿòëÿðè è÷èíäÿ åëÿ áèð òî-

õóì, åëÿ áèð øåé éîõäóð êè, ìÿhç à÷ûã-àéäûíêèòàáäà îëìàñûí!" ("ßíàì" ñóðÿñè, 59).

"Î êÿñëÿð êè, ñþçö äèíëÿéèá îíóí ÿíýþçÿëèíÿ óéàðëàð. Îíëàð Àëëàhûí

äîüðó éîëà éþíÿëòäèéè êèìñÿëÿðäèð.Àüûë ñàhèáëÿðè äÿ åëÿ îíëàðäûð"

("Çóìÿð" ñóðÿñè, 18).

ÐÅÀÊÒÈ ÌÖÙßÐÐÈÊ ÊÈÌÈ

ÙßÐßÊßÒ ÅÄßÍ

ÌÖÐßÊÊßÁ ÁÀËÛÃËÀÐÛ

Ìöðÿêêÿá áàëûãëàðû íÿ ãÿäÿð "áàëûã" àäëàíäûðûëñàëàð

äà áÿäÿíëÿðèíäÿ ñöìöê îëìàäûüû ö÷öí áàøãà áàëûãëàðäàí

÷îõ ôÿðãëÿíèðëÿð. Jÿãèí êè, ñöìöéö îëìàéàí áó áàëûãëàðûí

íåúÿ hÿðÿêÿò åòìÿñè hàããûíäà äöøöíöðñöíöç. Ìöðÿêêÿá

áàëûãëàðûíûí ÷îõ håéðÿòàìèç áèð hÿðÿêÿòè âàð. Îíëàðûí

éóìøàã ÿçÿëÿëÿðäÿí òÿøêèë îëóíàí áÿäÿíè ãàëûí äÿðè ãàòû

èëÿ þðòöëöá. Áó äÿðè ãàòûíûí àëòûíäà éåðëÿøÿí ÿçÿëÿëÿðè âà-

ñèòÿñèëÿ áÿäÿíëÿðèíÿ ñó éûüûð, ñîíðà èñÿ áó ñóéó ãöââÿòëè

áèð øÿêèëäÿ ýåðè ïöñêöðäÿðÿê öçöðëÿð.

Ìöðÿêêÿá áàëûãëàðûíäàêû áåëÿ ñó ïöñêöðòìÿ ñèñòåìè

÷îõ ãàðûøûãäûð. Ùåéâàíûí áàøûíûí hÿð èêè òÿðÿôèíäÿ úèáÿ

áÿíçÿéÿí à÷ûã éåð âàð. Áàëûã áó à÷ûã éåðäÿí àëäûüû ñóéó

áÿäÿíèíèí è÷èíäÿêè ñèëèíäðèê áîøëóüà ÷ÿêèð. Äàhà ñîíðà

èñÿ áó ñóéó áàøûíûí àðõàñûíäà îëàí íàçèê áèð áîðóäàí

éöêñÿê òÿçéèãëÿ ïöñêöðöð. Ùåéâàí áóíóí ñàéÿñèíäÿ éà-

ðàíàí òÿçéèãëÿ ÿêñ òÿðÿôÿ äîüðó ñöðÿòëÿ hÿðÿêÿò åäèð.

Ùÿì÷èíèí îíó îâëàìàã èñòÿéÿí äöøìÿíëÿðèíäÿí äÿ àíè

áèð hÿðÿêÿòëÿ ãà÷ûð. ßýÿð ãà÷ûø ñöðÿòè êèôàéÿò ãÿäÿð îë-

ìàçñà, íÿëÿðèí áàø âåðÿúÿéèíè äöøöíÿ áèëÿðñèíèç. Áó âÿ-

çèééÿòäÿ èñÿ ìöðÿêêÿá áàëûüû áÿäÿíèíäÿ hàñèë åòäèéè òöíä

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

132

133

ðÿíýëè áîéàíû áóëóä øÿêëèíäÿ äöøìÿíëÿðèíÿ ãàðøû ïöñêö-

ðöð. Ùÿìèí áóëóä höúóì åäÿí håéâàíû àçäûðûð. Áó áèð íå-

÷ÿ ñàíèéÿëèê ÷àøãûíëûã ìöðÿêêÿá áàëûüû ö÷öí êèôàéÿòäèð.

Jàðàòäûüû áóëóäóí àðõàñûíäà èòÿí ìöðÿêêÿá áàëûüû ñöðÿòëÿ

áó éåðäÿí óçàãëàøûð.

Áàøãà úàíëûëàðäà îëäóüó êèìè ìöðÿêêÿá áàëûüûíäà

îëàí áó õöñóñèééÿòëÿð äÿ hÿð øåéèí éàðàäûúûñû

îëàí Àëëàhûí ÿñÿðèäèð. Àëëàh Þçöíäÿí áàø-

ãà òàíðû îëìàäûüûíû áèð àéÿäÿ áåëÿ áèëäè-

ðèð:

"Äå êè: "Åé Ìÿíèì èìàí ýÿòè-

ðÿí áÿíäÿëÿðèì! Ðÿááèíèçäÿí

ãîðõóí. Áó äöíéàäà éàõøûëûã

åäÿíëÿðÿ éàõøûëûã âàðäûð.

Àëëàhûí éåðè ýåíèøäèð. Jàëíûç

ñÿáð åäÿíëÿ-

ðÿ ñàéñûç-

h å ñ à á ñ û ç

ìöêàôàò âå-

ðèëÿúÿêäèð!"

("Çóìÿð"

ñóðÿñè, 10).

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

ÂßÙØÈ ÁÎÇ ÃÀÇËÀÐ

Âÿhøè áîç ãàçëàð 8000 ìåòð êèìè èíàíûëìàç áèð höí-

äöðëöêäÿ ó÷à áèëèðëÿð. Áó, ÷îõ ÷ÿòèí áèð èøäèð, áèð ÷îõ úàí-

ëûëàð áó höíäöðëöêäÿ hÿòòà íÿôÿñ äÿ àëà áèëìÿç. Áóíóí

ñÿáÿáè àòìîñôåðäÿ éóõàðû ãàëõäûãúà hàâàäàêû îêñèýåíèí

ìèãäàðûíûí àçàëìàñûäûð. Áó hàë höíäöðëöêäÿ íÿôÿñ àëìà-

üû ÷ÿòèíëÿøäèðèð. Áèç èíñàíëàðûí äà hÿð hàíñû áèð äàüà ÷ûõ-

äûüûìûç çàìàí ÷ÿòèí íÿôÿñ àëìàüûìûçûí ñÿáÿáè áóäóð.

Áóíà ýþðÿ äÿ àòìîñôåðèí áåëÿ höíäöðëöéöíäÿ ó÷àí ãóø

äàhà ñöðÿòëÿ ãàíàä ÷àëìàã ìÿúáóðèééÿòèíäÿäèð. ×îõ ãà-

íàä ÷àëìàã ö÷öí äÿ ãóø äàhà ÷îõ îêñèýåí ñÿðô åòìÿëè-

äèð. Áó èñÿ ãóøóí èøèíè ÷îõ ÷ÿòèíëÿøäèðÿúÿê áèð hàëäûð. Ëà-

êèí ãóøëàð hÿòòà ìèí ìåòð höíäöðëöêäÿ äÿ ó÷ñàëàð, hå÷

âàõò ÷ÿòèíëèêëÿ öçëÿøìèðëÿð. ×öíêè áó håéâàíëàðí úèéÿðëÿ-

ðè höíäöðëöêäÿêè àç îêñèýåíäÿí ÿí ñÿìÿðÿëè èñòèôàäÿ åäÿ

áèëÿúÿê øÿêèëäÿ éàðàäûëìûøäûð.

Îíëàðûí áàøãà úàíëûëàðäàí ôÿðãëè ôÿàëèééÿò ýþñòÿðÿí

àüúèéÿðè êèôàéÿò ãÿäÿð hàâà îëìàéàí áèð éåðäÿ íîðìàäàí

àðòûã åíåðæè àëìàñûíû òÿìèí åäèð. Áó èñÿ áèçÿ Àëëàhûí ãö-

ñóðñóç éàðàòìàñûíû ñöáóò åäÿí þðíÿêëÿðäÿí

áèðèäèð.

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

134

"Áèëèí âÿ àýàh îëóí êè,ýþéëÿðäÿ âÿ éåðäÿ íÿ

âàðñà, hàìûñû Àëëàhûíäûð.Î, hÿãèãÿòÿí ñèçèí íÿ

ÿìÿë ñàhèáè îëäóüóíóçóâÿ ìÿõëóãàòûí Îíóí

Ùöçóðóíà ãàéòàðûëàúàã-ëàðû ýöíö áèëèð. Àëëàh îí-ëàðà íÿ åòäèêëÿðèíè õÿáÿð

âåðÿúÿêäèð. Àëëàh hÿðøåéè áèëÿíäèð!" ("Íóð"

ñóðÿñè, 64).

ÌÈÑÈËÑÈÇ

ÒßÙËÖÊßÑÈÇËÈÊ ÑÈÑÒÅÌÈ

Ñó ñÿòhèíÿ éàõûí éàøàéàí áÿçè úàíëû-

ëàð hÿì ñóéóí öçÿðèíäÿí, hÿì äÿ äèáäÿí

îëà áèëÿúÿê òÿhëöêÿëÿðëÿ öç-öçÿäèð. Áó úàíëû-

ëàð èíàíûëìàç áèð ìöäàôèÿ ñèñòåìèíÿ ìà-

ëèêäèð, îíëàðûí ðÿíýè øÿôôàôäûð. Øÿêèëëÿðäÿ

äÿ ýþðäöéöíöç êèìè, áó õöñóñèééÿòëÿðè

ñàéÿñèíäÿ äöøìÿíëÿðè òÿðÿôèíäÿí ñå÷èëÿ

áèëìèðëÿð. Jåíýÿú, êðåâåò âÿ êþðïÿ áàëûãëàð áó

øÿêèëäÿ øÿôôàô éàðàäûëìûøëàð.

Áó êè÷èê úàíëûëàðûí éàøàäûãëàðû éåðèí øÿðàèòèíè

þçëÿðèíèí òÿéèí åäèá áóíà óéüóí ðÿíý àë-

ìàñû ìöìêöí äåéèë. Áóíäàí ÿëàâÿ, áó håé-

âàíëàð þçëÿðèíè ìöäàôèÿ åòìÿê ëàçûì ýÿëäèéè-

íè hàðàäàí áèëèðëÿð? ßòðàôäà äöøìÿíëÿðèíèí

îëäóüóíó âÿ øÿôôàô îëäóãëàðû çàìàí äöø-

ìÿíëÿðèíèí îíëàðû ýþðìÿéÿúÿéèíè íåúÿ

áèëèðëÿð?

Ùÿð øåéè ãöñóðñóç éàðàäàí Àëëàh áó êè-

÷èê âÿ ìöäàôèÿñèç úàíëûëàðû äà ìöêÿììÿë áèð

øÿêèëäÿ éàðàòìûøäûð. Àëëàh ãîðóéàí, íÿçàðÿò åäÿí

âÿ ìöhàôèçÿ åäÿíäèð. Ñîíñóç øÿôãÿò ñàhèáè

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

136

îëàí Ðÿááèìèç áöòöí úàíëûëàð ö÷öí õöñóñè áèð ìöäàôèÿ

öñóëó éàðàòìûøäàð. Áó úàíëûëàð äà øÿôôàôëûãëàðû èëÿ ãîðó-

íóðëàð. Àëëàh áöòöí úàíëûëàðû íþãñàíñûç éàðàäàíäûð. Ðÿá-

áèìèç hÿð øåéè ÿí ìöêÿììÿë øÿêèëäÿ éàðàòäûüûíû àéÿëÿ-

ðèíäÿ áèçÿ áåëÿ áèëäèðèð:

"Jåääè ýþéö ãàò-ãàò éàðàäàí äà Îäóð. Ñÿí Ðÿh-

ìàíûí éàðàòäûüûíäà hå÷ áèð óéüóíñóçëóã ýþð-

ìÿçñÿí. Áèð ýþçöíö ãàëäûðûá áàõ, hå÷ îðàäà áèð

éàðûã, ÷àòäàã ýþðÿ áèëÿðñÿíìè?! Ñîíðà ýþçöíö

ãàëäûðûá èêè äÿôÿ áàõ. Ýþç îðàäà çÿèô, éîðüóí äö-

øÿðÿê éåíÿ äÿ ñÿíÿ òÿðÿô ãàéûäàúàãäûð!" ("Ìöëê"

ñóðÿñè, 3-4).

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

137

Øÿêèëëÿðäÿêè øÿôôàô éåíýÿú-

ëÿðè ýþðÿ áèëèðñèíèçìè?

Àëëàhûí øÿôôàô áÿäÿíëè éà-

ðàòäûüû áó úàíëûëàðû äöø-

ìÿíëÿðè äÿ ýþðìÿêäÿ ÷ÿ-

òèíëèê ÷ÿêèðëÿð.

ÍßÒÈÚß

ßçèç óøàãëàð, ñèçèí ö÷öí hàçûðëàíàí áó êèòàáäà

Àëëàhûí éàðàòäûüû åúàçêàð úàíëûëàðäàí áèð íå÷ÿ íöìóíÿéÿ

éåð àéûðäûã. Ìÿãñÿäèìèç áó úàíëûëàðäàêû håéðÿòàìèç õö-

ñóñèééÿòëÿð âÿ áÿçè äöøöíöëìöø äàâðàíûøëàð áàðÿäÿ äàíû-

øàðàã áöòöí áóíëàðûí òÿñàäöôÿí

ìþâúóä îëìàäûüûíû, hàìûñûíûí

éàðàäûúûñûíûí Àëëàh îëäóüóíó áèð

äàhà ñèçëÿðÿ áèëäèðìÿêäèð.

Õöñóñèëÿ ãåéä åäèëìÿëèäèð

êè, ñèçèí äÿ éàõøû áèëäèéèíèç êè-

ìè, êèòàáäà îëàí íöìóíÿëÿð éåð öçöíäÿ

ìþâúóä îëàí úàíëûëàðûí ÷îõ êè÷èê áèð hèñ-

ñÿñèäèð. Áóíëàðäàí ÿëàâÿ ñóäà, ãóðóäà âÿ

hàâàäà éàøàéàí ìèëéîíëàðëà úàíëû íþâö

âàð. Áó úàíëûëàðûí hàìûñû äà ìöõòÿëèô áÿ-

äÿí ãóðóëóøóíà, ìöõòÿëèô äàâðàíûøëàðà ìà-

ëèêäèð. Ìÿñÿëÿí, áèð ãóøóí àñëàí êèìè âÿ áèð

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

138

139

ôèëèí äÿ þðäÿê êèìè ãèäàëàíìàñû ìöìêöí äåéèë. Ïèøèêëÿ-

ðèí õàðèúè ýþðöíöøö èëÿ çåáðàëàðûí ýþðöíöøö åéíè äåéèë, áèð

òèìñàh hÿì ñóäà, hÿì äÿ ãóðóäà éàøàäûüû hàëäà ìåé-

ìóí hÿòòà ñóéà äà ýèðìèð. Ãûñàñû, áöòöí úàíëûëàðûí õöñó-

ñèééÿòëÿðè éàëíûç þç íþâëÿðèíÿ õàñäûð.

Øöáhÿñèç êè, ñèç áöòöí áóíëàðû éàðàäàíûí, îíëàðà áö-

òöí õöñóñèééÿòëÿðè âåðÿíèí, hÿð hÿðÿêÿòëÿðèíè îíëàðà þé-

ðÿäÿíèí Ðÿááèìèç îëäóüóíó áèëèðñèíèç. ßýÿð áó ýöíÿ ãÿ-

äÿð áèëìèðäèíèçñÿ äÿ áó êèòàáû îõóäóãäàí ñîíðà áóíó òàì

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

þéðÿíäèíèç. Èíäè áèëäèêëÿðèíè-

çè áàøãàëàðûíà äà þéðÿäèí. Áöòöí

úàíëûëàðû éàðàäàíûí Àëëàh îëäóüóíó, úàíëûëàðäàêû áó ãåé-

ðè-àäè ìöõòÿëèôëèéè éàðàòìàãëà Ðÿááèìèç Þçöíöí ìèñèëñèç

àüûë ñàhèáè îëäóüóíó áèçÿ áèëäèðäèéèíè ÿòðàôûíûçäàêûëàðà äà

áàøà ñàëûí.

Áóíëàðû éåðèíÿ éåòèðäèéèíèç çàìàí Àëëàhûí ñèçè äàhà

÷îõ ñåâÿúÿéèíè, ñèçèí ö÷öí äöíéàäà âÿ àõèðÿòäÿ ÷îõëó

íåìÿòëÿð âåðÿúÿéèíè äÿ éàääàí ÷ûõàðìàéûí. Áóíó hå÷

âàõò óíóòìàéûí. Áþéöê ãöââÿ ñàhèáèíèí, hÿð øåéèí ñàhè-

áè îëàí Ðÿááèìèçèí ñåâäèéè èíñàí îëìàã ÷îõ àñàíäûð. Ñèç

Àëëàhûí âàðëûüûíû èíñàíëàðà þéðÿäÿíäÿ âÿ ìöñáÿò ÿìÿëëÿð

ýþðäöéöíöç çàìàí éàõøûëûã åòìèø îëóðñóíóç. Àëëàh éàõ-

øûëûã åäÿí èíñàíëàðà àéÿëÿðèíäÿ áåëÿ ìöæäÿ âåðèð:

"Õåéð, îíëàðûí äåäèéè êèìè äåéèë, ÿêñèíÿ, éàõøû èø-

ëÿð ýþðöá þçëÿðèíè Àëëàhà òÿñëèì åäÿíëÿðèí Ðÿááè

éàíûíäà ìöêàôàòû âàðäûð. Îíëàðûí hå÷ áèð ãîðõó-

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

ñó éîõäóð âÿ îíëàð

ãÿì-ãöññÿ ýþð-

ìÿçëÿð" ("Áÿãÿ-

ðÿ" ñóðÿñè, 112).

"Ùÿð êÿñ éàõøû ÿìÿëëÿ ýÿëñÿ, îíó áó ÿìÿëèí ìö-

ãàáèëèíäÿ áèð ìöêàôàò ýþçëÿéèð. Áåëÿëÿðè î ýöíöí

äÿhøÿòëè ãîðõóñóíäàí ÿìèí-àìàíëûã è÷èíäÿ îëóð-

ëàð" ("Íÿìë" ñóðÿñè, 89).

ÅÚ

ÀÇ

ÊÀ

Ð Ú

ÀÍ

ËÛË

ÀÐ

141