Apstrakt: Obra|ene su dve olovne ikone podunavskih kowanika, prona|ene u selu

Urovci kraj Obrenovca, na teritoriji provincije Dowe Panonije. Datovane su u

prvu polovinu III veka (prva ikona), odnosno drugu polovinu III – po~etak IV veka

(druga ikona). Posebna pa`wa posve}ena je analizi mesta nalaza u odnosu na obli`we

lokalitete, budu}i da polo`aj ovih lokaliteta, sa obe strane Save, dozvoqava

pretpostavku o postojawu prelaza izme|u wih i u anti~ko doba, najverovatnije

pomo}u skele. Ikone analogne na{im su gotovo identi~ne, kako u dimenzijama, tako

i u detaqima prikaza, pa se verovatno radi o ikonama livenim iz istog kalupa,

mogu}e povodom odre|enog doga|aja va`nog za zajednicu po{tovalaca ovoga kulta.

Kqu~ne re~i: Urovci, Obrenovac, olovne ikone, podunavski kowanik, rimski period,

Pannonia Inferior.

Olovne ikone podunavskih kowanika, koje ovom prilikom publi-

kujemo, prona{la su bra}a Dragan i Du{an Stevanovi} iz Obrenovca, o

~emu su me ubrzo obavestili. Obe ikone na|ene su na wivi koja se

prostire na oko 300 m zapadno od grobqa u selu Urovci kod Obrenovca,

a danas su izlo`ene u muzejskoj zbirci pri crkvi Sv. Petke u Urov-

cima.1 Nalazi ove vrste su relativno ~esti, a rasprave o wima i

sinkretisti~kom kultu2 u okviru koga su kori{}ene, dugo su prisutne u

nauci (e.g. Tudor 1969; idem 1976; Ochenschlager 1971; Zotovi} 1975; idem

1998; Jovanovi} 1998; Vasi} 2000-2001).

Prva ikona je fragmentovana, nedostaje ve}i deo leve strane (u

odnosu na posmatra~a), o~uvanih je dimenzija 77 h 57 mm (t. I/1). Pra-

DVE IKONE PODUNAVSKOG KOWANIKA

IZ UROVACA

Adam N. Crnobrwa

Muzej grada Beograda, Beograd

Glasnik Srpskog arheolo{kog dru{tva Journal of the Serbian Archaeological Society

23 (2007) 279–287.

1 Bra}i Stevanovi} i sve{teniku P. Paraklisu se i ovom prilikom zahvaqujem na

dozvoli da nalaze predstavim na{oj stru~noj javnosti.

2 Op{teprihva}enom nazivu kulta podunavskih kowanika Zotovi} suprotstavqa mi-

{qewe da je kult, ~iju nam ikonografiju donose ove ikone, zapravo pripadao lunarnoj

bogiwi, kojoj su kowanici bili pot~iweni (Zotovi} 1975: 41; idem 1978; idem 1998; idem 2001:

176–177).

vougaonog je oblika, sa scenama prikazanim u edikuli obrazovanoj od

dva glatka stuba sa korintskim kapitelima (o~uvan je samo desni), koji

nose luk ukra{en ovoidnim astragalima. U gorwem uglu, izvan luka,

nalazi se zmija sa spiralno uvijenim telom. Scene u edikuli raspo-

re|ene su u ~etiri jasno razgrani~ene zone, odozgo nadole: a) o~uvani su

deo biste Sola i dva desna kowa iz wegove kvadrige; b) u centralnom

delu druge zone nalazi se bogiwa u dugom hitonu, prikazana en face, koja

rukama pridr`ava krajeve tkanine, a s obe strane wene glave nalazi se

po jedna zvezda; levo od bogiwe vidqiva su samo predwa kopita kowa i

glava qudske figure ispod wih, a desno od bogiwe je kowanik sa

uzdignutom rukom; ispod kopita kowa je riba (delfin?), a iza kowanika

Nemeza; v) u sredini tre}e zone su tri osobe koje sede za okruglim

stolom, prekrivenim tkaninom, na kome se nalazi zdela sa ribom; desno

od ove scene su dva naga mladi}a, koji se dr`e za ruke i prilaze stolu; g)

u ~etvrtoj zoni su o~uvani slede}i simboli: kantaros kao centralni

motiv ove zone, levo od wega je zmija, a desno su lav koji le`i i petao;

izme|u lava i petla, ne{to iznad niza u kome su, nalazi se simbol

opredeqen kao ovnujska glava (Tudor 1969: 74, no. 127). Ikona po obliku

pripada tipu I (Tudor 1976: 65), a po predstavi tipu I – Daq, varijanta A

(Iskra-Jano{i} 1966: 50), odnosno tipu I varijanta B (Ochensclager 1971:

52–53). Analogije:3 Ma~vanska Mitrovica (Iskra-Jano{i} 1966: 51, br. 7, T.

II/2; Tudor 1969: 74, no. 127); Velika Obarska (Gabri~evi} 1972: 53–56, sl.

1); U{}e kod Obrenovca (Popovi} 1986: 115, br. 3, sl. 8); Sremska

Mitrovica, 3 komada (Popovi} 1986: 117, br. 4, sl. 9; Tudor 1969: 75, no.

128; Ochenschlager 1971: 52, T. I 2); Drewski Slatinik (Pavlovi} 2005: 96,

br. 3); Debrc (Iskra-Jano{i} 1966: 51, br. 6); Dowa Panonija, nepoznato

nalazi{te (Popovi} 1983: 60, br. 10, sl. 10; idem 1986: sl. 11); Ani{te

kod Smedereva (Tudor 1969: 38, no. 67; Popovi} 1983: 56, br. 3); Beograd,

Dowi grad (Zotovi} 1975: 33, T. I/1); Viminacijum (Popovi} 1992: 32, kat.

br. 7); Dakija, nepoznato nalazi{te (Tudor 1969: 17, no. 30); Halapi}

(Tudor 1969: 66, no. 116).

Druga ikona, dimenzija 87 x 75 mm, ima o{te}en dowi levi i gorwi

desni ugao, u odnosu na posmatra~a (t. I/2). Kvadratnog je oblika, sa

gorwe strane nadvi{ena lu~nim zabatom sa dve akroterije na uglovima

(o~uvana je samo leva). U centralnom delu zabata je predstava ribe u

desnom profilu, sa wene leve strane nalaze se dve zvezde krstolikog

oblika, jedna u samoj akroteriji, druga do repa ribe. Sa desne strane je

o~uvana samo jedna zvezda. Kvadratno poqe sa scenama uokviruje tordi-

rana bordura. Gledano odozgo nadole, na ikoni se, raspore|ene u tri

GSAD/JSAS 23 (2007) Iz arheolo{kih zbirki

280

3 Za obe ikone date su sve analogije poznate autoru. Za stariju literaturu, kada su u

pitawu primerci publikovani u Tudorovom korpusu, videti: Tudor (1969; idem 1976).

zone, nalaze slede}e predstave: a) u prvoj zoni, u wenom centralnom

delu je krater sa poklopcem, ispod koga oti~u dva mlaza vode; krater

flankiraju dve naspramno postavqene zmije; levo od centralne pred-

stave je bista Lune sa mese~evim srpom postavqenim iza ramena, dok

desni deo ove zone, u kome se nalazila bista Sola, nedostaje; b) u

sredini druge zone prikazana je en face bogiwa koja stoji na klinastom

osloncu, u dvodelnoj haqini; ruke su joj ra{irene, dlanova okrenutih

nagore, i ispru`ene ka kowanicima koji je flankiraju; levo od bogiwe

je kowanik koji, ~ini se, zaustavqa kowa, dok mu desnom rukom dodiruje

sapi; od desnog kowanika, ~iji je kow jo{ uvek u galopu, usled o{te}ewa

ikone vidqivi su samo noga, deo trupa i dowi deo hlamide; ispod oba

kowanika nalaze se nage qudske figure, ~ije su glave uzdignute od tla;

iza levog kowanika je qudska figura u desnom profilu sa maskom ovna;

v) u tre}oj zoni, gledano sleva nadesno, prikazani su slede}i simboli

(prva tri su u svojim dowim zonama o{te}eni): trono`ni sto na kome su

dva pehara i hleb; kandelabar sa svetiqkom na vrhu; bode`, vrhom

okrenut nadole; scena criobolium-a, mista koji priprema zaklanog i o

drvo obe{enog ovna; amfora iznad koje se nalaze tri loptasta predmeta;

petao koji stoji, u levom profilu, na ovnujskoj glavi. Po obliku ova

ikona pripada tipu IV (Tudor 1976: 67), a po predstavi tipu III – ^alma

(Iskra-Jano{i} 1966: 51). Analogije: ^alma (Iskra-Jano{i} 1966: 54); Vin-

kovci (Iskra-Jano{i} 1966: 55, T. IV/1); Ruma (Brukner 1995: 138, T. VI/63,

XX/1); Ma~vanska Mitrovica, 2 komada (Popovi} 1988: 109–110, br. 7, 9);

Dowi Petrovac (Popovi} 1988: 109, br. 8); Gomolava (Dautova Ru{evljan i

Brukner 1992: 74, T. V/3; Dautova Ru{evqan 2006: 341, sl. 4/2); Vimi-

nacijum, 10 komada (Zotovi} 2001: 171–172, sl. 6, 7, 8; Popovi} 1992: 32, 33

kat. br. 8–14); Beograd, okolina (Zotovi} 1975: 36, T. II/2); Sucidava (Tu-

dor 1976: 14, no. 208, pl. IX/208).

Datovawe

Datovawe olovnih ikona podunavskih kowanika ne mo`e se sasvim

precizno odrediti. Ikone sli~ne na{oj prvoj datuju se na osnovu stil-

skih karakteristika frizure bogiwe – postoji sli~nost sa frizurama

Julije Domne, Julije Meze i Julije Mamee (Popovi} 1992: 42) – te se kao

najranije vreme wihove izrade okvirno uzima prva tre}ina III v. Ikona

identi~na na{em drugom primerku prona|ena je prilikom istra`ivawa

vile rustike na lokalitetu Zlatara kod Rume, datovane u period III–IV v.

(Brukner 1995: 138). Ikona stilski sli~na woj prona|ena je prilikom

arheolo{kih istra`ivawa vojnog logora u Singidunumu i, na osnovu

nalaza novca i drugih pokretnih nalaza u istom sloju, datovana je u pe-

riod druge polovine III v. (Bojovi} 1982: 80). Zotovi} (Zotovi} 1975: 37)

je – na osnovu analize ikonografskog detaqa petla nad glavom ovna,

281

A. N. Crnobrwa Dve ikone podunavskog kowanika iz Urovaca

vide}i u wemu refleksiju teme orla nad glavom bovida iz kultne slike

sirijskog boga Turmasgada, ~iji su spomenici sa epigrafskim sadr`ajem

datovani u III v. – tako|e predlo`ila datovawe primeraka tipa ^alma u

III v. Isto datovawe, na osnovu opse`nih analiza pojedinih delova

kompozicije predla`e i Jovanovi} (1998: 17–18).

DISKUSIJA

Na lokalitetu na kome su prona|ene ove dve ikone (sl. 1/1) pri-

sutni su povr{inski nalazi keramike i sitnih metalnih predmeta,

hronolo{kog raspona od kraja I pa do kraja IV v. Sam polo`aj loka-

liteta je veoma interesantan. Pripadao je delu provincije Dowe Pa-

nonije koji je zahvatao oblasti ju`no od Save. Obilaskom terena u

okviru projekta Muzeja grada Beograda (Sistematsko rekognoscirawe

op{tine Obrenovac) decembra 2006, u blizini mesta nalaza ikona,

konstatovana su jo{ dva rimska lokaliteta. Jedan tako|e u ataru sela

Urovci (sl. 1/2), dok je drugi u ataru susednog sela Krtinska (sl. 1/3). Po

svedo~ewu me{tanina M. Stevanovi}a, postojao je jo{ jedan lokalitet

na kome je izoravana rimska keramika, uz samu obalu Save, ali se on

danas nalazi ispod deponije pepela Termoelektrane Nikola Tesla A

(sl. 1/4). Pre izgradwe obaloutvrde i podizawa brane kod hidroelek-

trane \erdap, za vreme letwih meseci, reka se na tom mestu mogla

bukvalno pregaziti. Sagledavawem konfiguracije terena mo`e se uvi-

deti da je razme{taj pomenutih lokaliteta veoma sli~an onom koji je

konstatovan i na levoj obale Save, u ataru sela Progar, upravo naspram

teritorije koju ovde razmatramo. Na teritoriji Progara, istra`ivano

je vi{e rimskih lokaliteta: kasnoanti~ka nekropola na obali Save (sl.

1/5) (Dimitrijevi} 1966); na lokalitetu Vinogradi otkrivene su dve kera-

mi~arske i jedna ciglarska pe} (sl. 1/6), u kojoj je zate~en ve}i broj

fragmenata opeka sa natpisom Classis Flavia Pannonica (Dimitrijevi} 1967);

na lokalitetu Ba{tine (sl. 1/7) konstatovana je vila rustika (idem

1969a: 171). Na lokalitetu Ba{tine prona|ena je i jedna olovna ikona

podunavskih kowanika (Dimitrijevi} 1969a: 171, T. XLVI; Vasi} 2000-2001:

92, br. 3). Kraj upotrebe objekta na tom lokalitetu, za koji se pretpo-

stavqa da je bio deo vile rustike, datovan je novcem IV v., na|enim

izme|u stubi}a hipokausta (Dimitrijevi} 1969a: 173).

Polo`aj svih pomenutih lokaliteta, sa obe strane Save, dozvoqava

i hipotezu o postojawu prelaza izme|u wih i u anti~ko doba (najve-

rovatnije pomo}u skele), pogotovo ako se imaju u vidu pretpostavqene

trase anti~kih komunikacija, koje su, sa obe strane reke, vodile ka

ovome prelazu. Naime, put koji je od Sirmijuma mostom prelazio na

desnu obalu Save (Milo{evi} 1995), i ~iji su tragovi konstatovani u

GSAD/JSAS 23 (2007) Iz arheolo{kih zbirki

282

blizini Debrca i kod rimskog utvr|ewa na U{}u, produ`avao je ka

Singidunumu, dok se od wega odvajao jedan vicinalni pravac upravo ka

naseqima na obali Save, me-

|u kojima su i ona koja pomi-

wemo (Crnobrwa 2007; idem

2005: 62–63, br. 2–4, mapa 2).

Sa druge strane, kod Proga-

ra, u Savu se uliva kanal Jar-

~ina, za koji se pretpostav-

qa da je u rimsko vreme bio

plovan, omogu}uju}i brodovi-

ma plovidbu na sever (Dimi-

trijevi} 1969b: 83). Takva mo-

gu}nost bi svakako davala po-

seban strate{ki zna~aj rim-

skom nasequ u Progaru, doda-

tno potkrepquju}i mi{qewe

da je jedan deo Panonske flo-

te upravo tu bio stacioniran

(Du{ani} 1968: 107).

Karakter lokaliteta na

kome su na{e ikone prona|e-

ne (vila rustika, vikus, ne-

kropola?) ipak ne mo`emo po-

uzdano odrediti, te se i one,

na`alost, prikqu~uju najve-

}em broju predmeta ove vrste

~iji nam kontekst nalaza ni-

je poznat. Kao nosioci kulta,

u okviru koga je ova vrsta

nalaza bila kori{}ena, u li-

teraturi se naj~e{}e navode

pripadnici vojnih jedinica

(Gabri~evi} 1972: 55; Popovi}

1983: 66; idem 1986: 121; Kru-

ni} 1995: 171; Vasi} 2000-2001:

97).

Pretpostavke o vojnim je-

dinicama u kojima su se, even-

tualno, nalazili vojnici ko-

ji su pripadali ovome kultu,

zatim putu kojim su se te je-

dinice kretale, kao i vreme-

283

A. N. Crnobrwa Dve ikone podunavskog kowanika iz Urovaca

Sl. 1. Lokaliteti: 1. Urovci, mesto nalaza

ikona podunavskog kowanika; 2. Urovci greda;

3. Krtinska; 4. Krtinska, danas pod deponijom

pepela; 5. Progar, centar sela; 6. Progar, Vi-

nogradi; 7. Progar, Ba{tine. U mawem okviru:

polo`aj Urovaca.

Fig. 1. Archaeological sites: 1. Urovci, where two

lead plaques of the Danubian Horsemen were

found; 2. Urovci Greda; 3. Krtinska; 4. Krtinska,

now under coal-fired power plant ash deposits; 5.

Progar, centre of the village; 6. Progar, Vinogradi;

7. Progar, Ba{tine. Inset: position of Urovci.

nu u kome su se ti pokreti de{avali, nisu brojne, i prete`no se svode na

podatke da je legija VIII Avgvsta 71. g. do{la u Gorwu Meziju, a da legija

XV Apollinaris sa istoka dolazi u Panoniju, {to je uglavnom slu`ilo kao

ilustracija o mogu}im izvorima iz kojih, sa vojskom, dolaze i orijen-

talni kultovi (Iskra-Jano{i} 1966: 59; Pavlovi} 2005: 98). Za daqe raz-

matrawe problematike je bitna ~iwenica da je ovaj kult trajao u vreme

kada su i na na{em tlu bila dominantna na~ela orijentalnih shvatawa

sveta (Zotovi} 1975: 40), a va`no je i uo~avawe orijentalnih (Tudor 1976),

a posebno i mogu}ih sirijskih elemenata u wegovoj ikonografiji (Zo-

tovi} 1975: 37; Ochenschlager 1971: 61–62, 65). Imaju}i u vidu da se prve

olovne ikone podunavskih kowanika u Dowoj Panoniji i Gorwoj Meziji

javqaju najranije po~etkom III v., jasno je da navodi (Iskra-Jano{i} 1966:

59; Pavlovi} 2005: 98) o preme{tawu legija sa istoka nemaju nikakav

zna~aj po pitawu vi|ewa vojske kao nosioca ovoga kulta. Sa druge

strane, upravo u vreme Severa dolazi do kulminacije ve} ranije pri-

sutnog priliva imigranata sa istoka, poglavito Sirijaca, i to ne samo

kao pripadnika vojnih jedinica, ve} i kao nosilaca trgovine (Mócsy

1974: 227–229). U vreme Severa, zahvaquju}i pre svega sna`nom uticaju

Julije Domne, orijentalni, a pogotovo maloazijski i sirijski kultovi

preuzimaju dominantan polo`aj (Jovanovi} 1998: 16). Mo`da bi se upra-

vo u tim ~iwenicama mogao tra`iti i razlog za istovremenu naglu

ekspanziju kulta podunavskih kowanika na teritoriji Dowe Panonije i

Gorwe Mezije.

Podvukao bih, ve} vi{e puta prime}enu, ~iwenicu da su sve na-

vedene ikone analogne na{im gotovo identi~ne, kako u dimenzijama,

tako i u detaqima prikaza. Upravo ukazuju}i na to, Popovi} (1986: 120)

je pretpostavila da je centar za proizvodwu ikona, kao {to je na{ prvi

primerak, mogao biti u Sirmijumu. Ista autorka iznosi i mi{qewe da

se disperzija ikona izra|enih u istom kalupu mo`e objasniti promenom

mesta `ivqewa zanatlija koje su ih izra|ivale, ili pak vernika koji su

ih posedovali, te mobilno{}u vojnih trupa (Popovi} 1992: 43). Ipak, da

li ovakvi razlozi mogu opravdati ~iwenicu da su ba{ svi poznati

nalazi ova dva tipa ikona (14 primeraka tipa Daq I-A i 15 primeraka

tipa ^alma) po svoj prilici izliveni iz istoga kalupa?

Ukoliko se zaista radi o ikonama livenim iz istog kalupa, a

wihovi pojedini primerci su nala`eni i u me|usobno udaqenim kraje-

vima, razlozi wihove disperzije nisu sporni, ve} je, verujemo, bitnije

pitawe zbog ~ega su ba{ sve ikone, bez izuzetka, potekle iz istog

kalupa? Odgovor na ovo pitawe bi se mo`da mogao naslutiti u wihovom

livewu povodom odre|enog doga|aja, va`nog za zajednicu sledbenika

ovoga kulta, ili u striktnom kanonu koji se morao po{tovati prilikom

wihove izrade. Za, eventualno, potkrepqewe ovih pretpostavki, morala

bi se obaviti temeqna provera identi~nosti svih tehni~kih detaqa, ne

GSAD/JSAS 23 (2007) Iz arheolo{kih zbirki

284

samo na ova dva, ve} i ostalih dominantno prisutnih tipova ikona, bar

na teritoriji Dowe Panonije i Gorwe Mezije. Na taj na~in bismo se,

bar u izvesnoj meri, pribli`ili jo{ uvek nedoku~ivom tuma~ewu na-

mene ove vrste nalaza.

BIBLIOGRAFIJA

Bojovi}, D.

1982 Prilog prou~avawu kulta podunavskih kowanika. Starinar (n.s.) 32:

79–82.

Brukner, O.

1995 Rimska naseqa i vile rustike. Str. 137–175 u Arheolo{ka istra-

`ivawa du` autoputa kroz Srem, ur. Z. Vapa. Novi Sad: Pokra-

jinski Zavod za za{titu spomenika kulture.

Crnobrwa, A. N.

2005 Arheolo{ka nalazi{ta na teritoriji Obrenovca. Godi{wak grada

Beograda 52: 59–95.

2007 Podru~je Obrenovca u rimsko doba sagledano kroz arheolo{ke po-

datke. Str. 5–21 u Puls varo{i 2: prilozi za monografiju Obre-

novca, ur. M. \ur|evi}. Obrenovac: Biblioteka „Vlada Aksenti-

jevi}”.

Dautova Ru{evqan, V.

2006 Rimski olovni predmeti iz Srema. GSAD 22: 333–353.

Dautova Ru{evljan, V., i Brukner, O.

1992 Gomolava: rimski period. Gomolava 3. Novi Sad: Vojvo|anski muzej.

Dimitrijevi}, D.

1966 Progar, Zemun, (centar sela) – kasno-anti~ka nekropola. Arheolo{ki pregled

8: 139–141.

1967 Progar, SO Zemun, lokalitet Progarski vinogradi – rimsko nalazi{te sa

ostacima ciglane Classis Flaviae Pannonicae. Arheolo{ki pregled 9: 94–99.

1969a Progarski Vinogradi i Ba{tine, Progar, Zemun – rimska nalazi{ta. Arheo-

lo{ki pregled 11: 169–173.

1969b Istra`ivanje rimskog Limesa u isto~nom Sremu s posebnim osvrtom na

pitanje komunikacija. Osje~ki zbornik 12: 81–121.

Du{ani}, S.

1968 Rimska vojska u isto~nom Sremu. Zbornik Filozofskog fakulteta

(Beograd) 10-1: 88–113.

Gabri~evi}, M.

1972 Olovna plo~ica sa predstavom dunavskih konjanika iz Velike Obarske (SO

Bijeljina). ^lanci i gra|a za kulturnu istoriju Isto~ne Bosne (Tuzla) 9: 53–56.

Iskra-Jano{i}, I

1966 Rimske votivne plo~ice od olova u Jugoslaviji. Opuscula archaeologica 6:

49–68.

Jovanovi}, A.

1998 Numizmati~ke bele{ke uz kult podunavskih kowanika, Numizma-

ti~ar (1998) 21: 11–27.

285

A. N. Crnobrwa Dve ikone podunavskog kowanika iz Urovaca

Kruni}, S.

1995 Neobjavqene ikone podunavskih kowanika iz zbirki Muzeja grada

Beograda. Starinar (n.s.) 45-46: 163–172.

Milo{evi}, P.

1995 Roman Bridges near Sirmium. Pp. 196–204 in The Age of Tetrarchs, ed. D.

Srejovi}. Belgrade: The Serbian Academy of Sciences and Arts.

Mócsy, A.

1974 Pannonia and Upper Moesia: A History of the Middle Danube Provinces of the

Roman Empire. London and Boston: Routledge and Kegan Paul.

Ochenschlager, E. L.

1971 Lead Plaques of the Danubian Horsemen Type at Sirmium. Sirmium 2:

51–68.

Pavlovi}, I.

2005 Olovne votivne plo~ice podunavskih konjanika iz zbirke muzeja \akov-

{tine. Zbornik Muzeja \akov{tine 7: 91–102.

Popovi}, I.

1983 Spomenici kulta podunavskih kowanika iz Narodnog muzeja u Beo-

gradu. Zbornik Narodnog muzeja (Beograd) 11-1: 53–67.

1986 Jedan dowopanonski centar za izradu olovnih ikona podunavskih

kowanika. Zbornik Narodnog muzeja (Beograd) 12-1: 113–122.

1988 Nove olovne ikone kulta dunavskih kowanika iz Sirmijuma. Sta-

rinar (n.s.) 39: 105–116.

1992 Radionica olovnih predmeta ili svetili{te kulta dunavskih ko-

wanika u Viminacijumu. Viminacivm 7: 29–47.

Tudor, D.

1969 Corpus Monumentorum Religionis Eqvitum Danuvinorum (The Monuments)

I. Leiden: E. J. Brill.

1976 Corpus Monumentorum Religionis Eqvitum Danuvinorum (The Analysis and

Interpretations of the monuments) II. Leiden: E. J. Brill.

Vasi}, J.

2000-

2001

Olovne ikone podunavskog kowanika iz Muzeja grada Beograda. Go-

di{wak grada Beograda 47-48: 89–98.

Zotovi}, Lj.

1975 Tri olovne ikone iz zbirke Muzeja grada Beograda. Starinar (n.s.)

(1973–1974) 24-25: 33–42.

1978 Les elements oriental dans le culte des cavaliers danubiens. Pp. 1350–1378

in Hommages à Maarten J. Vermaseren III, eds. M. B. de Boer and T. A.

Edridge. Leiden: E. J. Brill.

1998 The Cult of Lunar Goddes or the Cult of Danubian Horseman. Starinar

(n.s.) 49: 63–75.

2001 Olovne ikone sa teritorije Viminacijuma. Str. 165–179 u Vestigatio

vetvstatis: Aleksandrini Cermanovi}-Kuzmanovi} od prijateqa, sa-

radnika i u~enika, ur. M. Lazi}. Centar za arheolo{ka istra`ivawa

20. Beograd: Filozofski fakultet.

GSAD/JSAS 23 (2007) Iz arheolo{kih zbirki

286

ADAM N. CRNOBRNJA

TWO PLAQUES OF THE DANUBIAN HORSEMEN FROM UROVCI

Summary

Two lead plaques of the so-called Danubian Horsemen were found in the en-

virons of the village of Urovci near Obrenovac, some 2 km south-west of the river

Sava. The first plaque is fragmented, dimensions 77 x 57 mm (pl. I/1). The scenes

on it are arranged into four clearly demarcated rows. In shape this plaque belongs

to Type I (Tudor 1976: 65), and pictorially to Type I – Dalj, subtype A (Iskra-

-Jano{i} 1966: 50), or Type I subtype B (Ochensclager 1971: 52–53). The lower left

and upper right corners of the second plaque, dimensions 87 x 75 mm, are broken

off (pl. I/2). The scenes on this plaque are divided into three rows. In shape this

plaque belongs to Type IV (Tudor 1976: 67), and pictorially to Type III – ^alma

(Iskra-Jano{i} 1966: 51). The first plaque is dated to the first half of the 3rd

cen-

tury, whereas the second plaque is dated from the middle to the end of 3rd

century.

At the site where these two plaques were discovered, surface finds have been made

of pottery and small metal objects dated from end of 1st

to the end of 4th

century.

The position of surrounding sites on both sides of the Sava suggest that there was

also a crossing between them in Roman times, particularly if one bears in mind the

possible course of the Roman roads which converged on this crossing from both

sides of the river. The road which crossed to the right bank of the Sava by bridge

from Sirmium, traces of which have been found near Debrc and the Roman fort at

U{}e, continued towards Singidunum, while a turning led towards the settlements

which include the ones considered here (fig. 1/1–4). In addition, at Progar, the

Jar~ina watercourse joins the Sava. This canal is believed to have been navigable in

the Roman period, allowing river craft passage to the north. This would have given

particular strategic significance to the settlement at Progar (fig. 1/5–7), where part

of the Pannonian flotilla was probably stationed. Lead plaques of the Danubian

Horsemen type appeared in Pannonia Inferior and Moesia Superior at the earliest

at the beginning of the 3rd

century, exactly when the immigration from the East,

which had begun earlier, reached its peak under the Severian dynasty. These immi-

grants were mainly Syrians and included not only soldiers but also merchants. At

the same time, thanks mainly to the powerful influence of Julia Domna, wife to

Septimius Severus, oriental cults and particularly those of Asia Minor and Syria

took a dominant position. Perhaps this is the reason for the simultaneous and sud-

den expansion of the cult of the Danubian Horsemen in Pannonia Inferior and

Moesia Superior. All the plaques directly analogous to those found at Urovci are

virtually identical, probably made from the same mould. The reason for this could

be that they were cast for a particular event of importance to the community of fol-

lowers of this cult, or that strict rules had to be observed during their production.

Primqeno: 5. februara 2007.

UDC 902.64(497.11):73.032.046.3(398.6)

255.6-526.62

287

A. N. Crnobrwa Dve ikone podunavskog kowanika iz Urovaca

��������� �� �� �� ������ ��� �

�� ���� ����� ��������� �� ������ �� ���� ����� ��������� �� �������� ��� ����� �� � �� ��� ��� ���� ��������� �� ��� ������ �� � �� ��� ��� �������������