1

Dr hab. inż. arch. Alina Drapella-Hermansdorfer, prof. PWr

Politechnika Wrocławska, Wydział Architektury

Zakład Kształtowania Środowiska

Recenzja dorobku naukowego i pracy habilitacyjnej

Dr inż. arch. Marty Skiby

Podstawa opracowania:

Decyzja Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów nr BCK-VI-L-7203/18 z dnia

7.09.2018 r. oraz pismo prof. Kazimierza Kuśnierza Dziekana Wydziału Architektury PK z

dnia 12.10.2018 r.

Autoreferat Habilitantki w języku polskim i angielskim z załączonym wykazem

osiągnięć w pracy naukowej;

Oświadczenia współautorów 32 publikacji o ich udziałach w poszczególnych

opracowaniach;

Zestaw wybranych opracowań, wykonanych po uzyskaniu stopnia doktora, obejmujący

10 artykułów w tym 5 zespołowych i 5 autorskich,

Dokumentacja dorobku na płycie CD,

Rozprawa habilitacyjna pt. Społeczna percepcja krajobrazu kulturowego. Rozwój

metod oceny wydana przez Politechnikę Krakowską, seria Architektura, Kraków 2018.

Recenzenci: Teresa Bardzińska-Bonenberg, Zbigniew Myczkowski.

Informacje o Habilitantce

Dr inż. arch. Marta Skiba jest absolwentką Wydziału Architektury Politechniki

Wrocławskiej, gdzie uzyskała stopień magistra inżyniera architekta w roku 1995 i po 9 latach

obroniła pracę doktorską pt. Możliwości realizacji programu „Miasta frontem ku Odrze” na

obszarze województwa lubuskiego. Aspekty krajobrazowe” pod kierunkiem recenzentki

(2004). Od czasu ukończenia studiów Habilitantka jest związana z Instytutem Budownictwa

na Politechnice a później Uniwersytecie Zielonogórskim, gdzie pracowała w zakładach

przechodzących różne etapy zmian organizacyjno-nazewniczych, niemniej zawsze

związanych z architekturą i budownictwem lub architekturą i urbanistyką.

Ocenie podlega zatem okres 14 lat po doktoracie, który w większości wiąże się z pracą

dydaktyczno-naukową. W większości, gdyż do 2007 roku dr Marta Skiba pracowała jeszcze

jako inspektor w Biurze Planowania Przestrzennego w Urzędzie Marszałkowskim Woj.

2

Lubuskiego. To drugie zatrudnienie trwało przez okres 6 lat umożliwiając Habilitantce

zdobycie doświadczeń planistycznych. Wcześniej uzyskała uprawnienia projektowe i w 2002

roku została przyjęta do Lubuskiej Okręgowej Izby Architektów jako jedna z jej członków-

założycieli. Ze sferą praktyki utrzymuje nadal stały kontakt jako członek Miejskiej, a od 2006

roku – Wojewódzkiej Komisji Urbanistyczno-Architektonicznej.

Szerokie, zróżnicowane zaplecze doświadczeń praktycznych, poparte pracowitością i

kompetencjami społecznymi czyni z dr Marty Skiby wiarygodnego dydaktyka oraz

poszukiwanego członka zespołów badawczych, także interdyscyplinarnych, związanych z

opracowaniami na rzecz gospodarki.

Dorobek naukowo-badawczy i twórczy

Wspomnianą wyżej dojrzałość do pełnienia samodzielnych funkcji naukowych da się

zauważyć w zwięzłym a wyczerpującym sposobie przygotowania autoreferatu. Habilitantka

wskazuje 6 grup problemowych, którymi się bliżej zajmowała w omawianym okresie. Zalicza

do nich zagadnienia takie, jak:

o Percepcja oraz miary i oceny jakościowe krajobrazu (10 publikacji autorskich),

o Elementy kompozycji przestrzeni miejskich i wiejskich związane z tożsamością,

rozpoznawalnością i ich akceptacją. Przemiany w obrazie przestrzeni miejskiej (7 publikacji,

w tym 4 autorskie),

o Współczesna polityka rozwoju miast w odniesieniu do wymagań zmniejszania zużycia

energii (23 publikacje, w tym 8 autorskich),

o Modernizacja historycznych obiektów i terenów wiejskich (4 publikacje autorskie),

o Trendy w kształtowaniu miast. Rewitalizacja, modernizacja i odbudowa,

zdegradowanych obszarów miejskich. Partycypacja społeczna (8 publikacji, w tym 5

autorskich).

o Rola zieleni w mieście. Ochrona terenów zieleni w dokumentach planistycznych (7

publikacji współautorskich).

Można tu dostrzec konsekwentne budowanie dorobku naukowego wokół problematyki

zrównoważonego rozwoju w skali miasta ze szczególnym uwzględnieniem aspektów

krajobrazowych. Te ostatnie Habilitantka napisała bez udziału innych osób i wykorzystała w

dużej mierze w rozprawie prezentowanej jako szczególne osiągnięcie naukowe. Niemniej

ilościowo dominują kwestie gospodarowania energią w skali miasta przypisane do grupy

tematycznej związanej z interdyscyplinarnym projektem badawczym pt: - Zintegrowany

system zmniejszania eksploatacyjnej energochłonności budynków. Był to strategiczny projekt

NCBiR kierowany przez dr hab. inż. arch. Janinę Kopietz-Unger. Habilitantka brała udział w

3

dwóch jego zadaniach: 1) Analiza możliwości i skutków socjoekonomicznych wzrostu

efektywności energetycznej w budownictwie; 2) Warunki i możliwości oszczędzania energii

za pomocą instrumentów polityki miejskiej. Jednym z efektów realizacji projektu stał się

Energetyczny Audyt Miejski dla miasta Zielona Góra, gdzie wskazano metody wdrażania

rozwiązań zrównoważonych i promujących OZE w odniesieniu do prawodawstwa polskiego i

z uwzględnieniem samorządności gmin. Nawiązana wówczas współpraca Habilitantki z dr

hab. inż. Marią Mrówczyńską, dr inż. Anną Bazan-Krzywoszańską i dr Andrzejem Łączakiem

zaowocowała szeregiem publikacji, w tym notowanych w Web of Science. Należy podkreślić,

że zagadnienia energooszczędności w skali urbanistycznej nie są na ogół doceniane przez

polskich badaczy i planistów, o czym świadczy relatywnie mała ilość publikacji na ten temat.

Na tym tle wspomniany zespół badawczy i jego opracowania mają charakter pionierski.

Drugi istotny pakiet tematyczny tworzą artykuły związane z cyklem konferencji pt:

Renowacja budynków i modernizacja obszarów zabudowanych oraz uczestnictwem w

projekcie Bottom-up. Nowatorskie narzędzie kształtowania przestrzeni publicznej. Projekt

współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Priorytetu VIII; Transfer wiedzy

– 2013-2014 miał na celu popularyzację projektowania partycypacyjnego w odniesieniu do

przestrzeni publicznych. Jak zauważa Habilitantka: Projekt bazował na wymianie

doświadczeń polsko-duńskich oraz zaadaptowaniu metod wypracowanych w projekcie

duńskich „planów wiejskich”, opierających się na procesie projektowania architektonicznego

razem z mieszkańcami (stymulacja „bottom up”). (Autoreferat, s. 21).

Dopełnieniem problematyki miejskiej są publikacje związane z zielenią. Uczestnicząc w

projekcie badawczym pt: "Zielona" Zielona Góra. Strategia rozwoju terenów zieleni w

mieście Zielona Góra, Habilitantka nawiązała bliższą współpracę z dr inż. Małgorzatą

Sztubecką, specjalistą w dziedzinie akustyki, której efektem stały się badania nad hałasem w

parkach miejskich oraz uzdrowiskowych i ich wpływem na zdrowie ludzkie. Mają one istotne

znaczenie, ponieważ polskie prawo nie chroni terenów wypoczynku przed hałasem, co

wydaje się swego rodzaju ewenementem zrozumiałym jedynie w kategoriach źle pojętej

ekonomii.

Imponująco przedstawia się również lista konferencji o różnym charakterze i zasięgu, w

których brała udział dr Marta Skiba. Na pierwszym miejscu Habilitantka wymienia 4

konferencje indeksowane w Web of Conferences, po czym następuje lista wystąpień

międzynarodowych. Habilitantka zwraca też uwagę na konferencje związane z tematyką

poruszaną w rozprawie, jak liczne Fora Architektury Krajobrazu, gdzie budowała swój

wizerunek jako badaczki związanej z nurtem percepcji i waloryzacji krajobrazu.

4

Z zamieszczonych tabel podsumowujących dorobek wynika, że Habilitantka jest

autorką 1 i współautorką jednej monografii naukowej, opublikowała 14 samodzielnych i 10

współautorskich rozdziałów w publikacji, 19 samodzielnych i 21 współautorskich artykułów

w czasopismach, ma na swoim koncie 5 publikacji recenzowanych samodzielnych i 7 7

współautorskich oraz 2 samodzielne artykuły konferencyjne i 15 współautorskich. Razem 41

artykułów samodzielnych i 54 współautorskie o łącznej ilości 443 punktów, co w podziale na

współautorów daje 257,64 punktów. Więcej niż połowę tych punktów osiągnęła Habilitantka

w ciągu ostatnich 4 (łączna ilość punktów: 265,11 pkt, po podziale na współautorów - 130, 16

pkt). Habilitantka legitymuje się też nieosiągalnym dla większości architektów indeksem

Hirscha, 5 publikacjami w czasopismach z listy filadelfijskiej oraz znaczną liczbą cytowań.

Za udział w pracach zespołowych została trzykrotnie uhonorowana nagrodami JM Rektora

UZ za twórczość naukową (II stopnia - 2011; I stopnia – 2016, 2017).

Niezależnie od wymienionych osiągnięć dr Marta Skiba była zaangażowana w

opracowania planistyczne, które – pomimo różnic warsztatowych – w przypadku studium

uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego często nie odbiegają wartością

merytoryczną od prac naukowych. Habilitantka jest współautorką jednego studium… oraz

pięciu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, co dodatkowo wzbogaca jej

dorobek twórczy.

Wnioski:

Analiza dorobku naukowo-badawczego oraz praktyki zawodowej dr Marty Skiby, bez

uwzględnienia rozprawy habilitacyjnej, wskazuje na konsekwentną drogę rozwoju: od prac

projektowo-planistycznych łączonych z karierą akademicką do opracowań badawczych w

zespołach interdyscyplinarnych zorientowanych na zastosowanie metod naukowych na

potrzeby środowiska społeczno-gospodarczego. Konsekwentnie porusza tematy ważkie dla

dalszego rozwoju miast oraz ich wizerunku postrzeganego przez pryzmat partycypacji

społecznej i wielokryterialnych ocen krajobrazu. Szerokie spektrum zainteresowań, bieżący

kontakt ze środowiskiem społeczno-gospodarczym, znajomość warsztatu planistycznego oraz

programów wspomagających badania sprawia, że jej prace przynoszą zazwyczaj wyniki o

charakterze mierzalnym, możliwym do wykorzystania w praktyce, prowadząc od zastosowań

metod statystycznych do operacji na zbiorach rozmytych. Ten kierunek wyróżnia dr Skibę

spośród innych architektów zajmujących się waloryzacją krajobrazu, co w połączeniu z

licznymi wystąpieniami na konferencjach i warsztatach zbudowało jej markę w środowisku

naukowym, świadcząc o przygotowaniu do pełnienia samodzielnych funkcji.

5

Dorobek dydaktyczno-organizacyjny

Przez cały recenzowany okres Habilitantka pełniła różnorodne funkcje oraz zadania

dydaktyczne – najpierw na kierunku budownictwo, a od 2008 roku na kierunku architektura,

gdzie w pierwszym okresie organizacyjnym „przedmioty i ich prowadzący często się

zmieniali.”. Dr Marta Skiba prowadziła zajęcia z dość zróżnicowanego tematycznie zakresu

obejmującego:

Planowanie przestrzenne (wykład, projekt i ćwiczenia),

Projektowanie terenów zieleni (wykład, laboratorium i ćwiczenia),

Architektura krajobrazu (wykład i projekt),

Strategia rozwoju miast i osiedli (wykład),

Elementy kompozycji urbanistycznej (projekt),

Fizjografia (wykład, projekt i ćwiczenia),

Planowanie przestrzenne i regionalne (projekt),

Dendrologia (wykład),

Studia i plany zagospodarowania przestrzennego (projekt),

Architektura i urbanistyka zeroenergetyczna (ćwiczenia),

Struktura i strategia rozwoju miast i gmin (wykład i projekt),

Koncepcje planów zagospodarowania (projekt i ćwiczenia),

Podstawy projektowania urbanistycznego I i II (projekt),

Etyka zawodu architekta i urbanisty (projekt),

Podstawy projektowania architektonicznego, Tereny wiejskie i zurbanizowane (projekt),

Projektowanie urbanistyczne – Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (projekt),

Projektowanie zespołów i stref usługowych (projekt),

Projektowanie osadnictwa wiejskiego (projekt),

Projektowanie zespołów mieszkaniowych (projekt),

Seminarium dyplomowe (ćwiczenia),

Pracownia inżynierska,

Laboratorium specjalistyczne,

Pracownia dyplomowa.

Prowadziła też zajęcia z Architektury Krajobrazu (wykład i ćwiczenia) w języku angielskim

w ramach wymiany studenckiej Erasmus (2017/2018).

Pomijając pracownie dyplomowe – jest to 18 przedmiotów o przeważającej

problematyce urbanistycznej, obejmujących zarówno wykłady (7 przedmiotów), jak i projekty

oraz ćwiczenia i seminaria. W ślad za tą działalnością szły recenzje prac kwalifikacyjnych

6

(35) oraz promotorstwo 17 prac dyplomowych magisterskich i 22 inżynierskich na

kierunkach: budownictwo i architektura. O poziomie tych prac świadczy fakt, że dyplomantka

dr Marty Skiby w 2017 roku uzyskała aż trzy prestiżowe nagrody za najlepszą pracę

magisterską. Tym osiągnięciom towarzyszą wysokie oceny w ankietach studenckich. Na

wspomnienie zasługuje również zaangażowanie dr Marty Skiby wraz z dr hab. inż. arch.

Janiną Kopietz-Unger w opracowanie programu kształcenia ze specjalnością Architektura

Niskoenergetyczna (2011/2012), nagrodzonego nagrodą Ministra ds. Nauki i Szkolnictwa

Wyższego.

Habilitantka uczestniczy też czynnie w działalności organizacyjnej Instytutu

Budownictwa oraz macierzystego Wydziału. W latach 2004-2008 należała do zespołu

organizacyjnego cyklicznej konferencji pn. „Renowacja budynków i modernizacja obszarów

zabudowanych”. W podobnym charakterze, jako członek komitetu organizacyjnego była

zaangażowana w dwie inne konferencje naukowo-techniczne w latach 2012 i 2016.

Do godnych podkreślenia inicjatyw Habilitantki należy nawiązanie współpracy między

Zakładem Budownictwa Ogólnego i Architektury w Instytucie Budownictwa UZ a

jednostkami samorządowymi w Zielonej Górze i Nowej Soli. W ramach tej współpracy

studenci wykonywali projekty pilotażowe dla tamtejszych departamentów rozwoju i

inwestycji. Prace podsumowywane cyklicznymi wystawami stawały się przedmiotem debaty

publicznej, umożliwiając wstępne rozpoznanie zasadności i kierunków planowanych

inwestycji. Ten rodzaj łączenia teorii z praktyką wzbogaca jednocześnie nurt prac

dydaktycznych Habilitantki, ułatwiając studentom nabycie wielu kompetencji.

Powyższe aktywności łączą się ze sprawowaniem funkcji uczelnianych w Wydziałowej

Komisji ds. Jakości Kształcenia (od 2014), w Radzie Wydziału Budownictwa, Architektury i

Inżynierii Środowiska (od 2016), a także członkostwem w zewnętrznych ciałach doradczych,

a mianowicie Miejskiej (2003-2006) i Wojewódzkiej Komisji Urbanistyczno-

Architektonicznej (od 2006).

Jednocześnie Habilitantka dała się poznać na polu popularyzacji wiedzy. W latach

2012-2014 i 2017 wygłaszała wykłady i prowadziła warsztaty w ramach „Dni Nauki”

Uniwersytetu Zielonogórskiego. W podobnym okresie (2013-2014) w ramach POKL „Nauka

bez granic” wspomagała uczniów szkół średnich warsztatami odnośnie wyboru ich drogi

zawodowej. Uczestniczyła też jako wykładowca w szkoleniu permanentnym na rzecz

województwa lubuskiego prowadząc zajęcia Ochrona klimatu wyzwaniem dla architekta oraz

Parametryzacja, jako narzędzie kształtowania kierunków zagospodarowania przestrzennego

w dokumentach planistycznych gmin (2017).

7

Wnioski:

Analiza dorobku dydaktyczno-organizacyjnego oraz działalności popularyzatorskiej dr

Marty Skiby wskazuje, że jej udział w życiu macierzystej uczelni, zarówno na poziomie

Instytutu Budownictwa jak i Wydziału Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska

wykracza poza rutynowe obowiązki nauczyciela akademickiego. Habilitantka umiejętnie

łączy pracę dydaktyczną z zaangażowaniem na rzecz społeczności lokalnych, włączając

studentów w sferę praktycznych uwarunkowań przyszłego zawodu. Uczestniczy w

przygotowaniu konferencji, przeprowadza szkolenia, organizuje wystawy, pozostając uważną

obserwatorką wydarzeń i uczestniczką procesów kształtujących zarówno programy nauczania,

jak i politykę przestrzenną miasta. Szuka koherencji i ją odnajduje proponując różne formy

współpracy między sferą dydaktyki a środowiskiem społeczno-gospodarczym. Jest postacią

cenioną przez władze uczelni (Nagrody JM Rektora), władze wojewódzkie (udział w WKUA)

i samorządowe .

Ocena rozprawy habilitacyjnej pt.

„Społeczna percepcja krajobrazu kulturowego rozwój metod oceny”

wydanej w 2018 roku w Krakowie w serii Architektura w Monografiach Politechniki

Krakowskiej. Praca recenzowana przez profesorów Teresę Bardzińską-Bonenberg oraz

Zbigniewa Myczkowskiego została wskazana przez Habilitantkę jako najważniejsze

osiągnięcie w nawiązaniu do art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach

naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. 2016 r. poz.

882 ze zm. w Dz. U. z 2016 r. poz. 1311).

Zawartość i ogólne założenia pracy

Podejmując problematykę percepcji krajobrazu Habilitantka wkracza na ścieżkę

przetartą przez pionierów psychologii środowiskowej – architektów takiej klasy jak

Christopher Alexander, Kevin Lynch czy Jan Gehl. Deklaruje się tym samym jako

rzeczniczka metod partycypacji w architekturze i urbanistyce, które służą rozwojowi

konstruktywnego dialogu społecznego na różnych płaszczyznach. Dialog ów łączy się z

uznaniem wagi ruchów oddolnych, podmiotowości obywateli oraz odpowiednich narzędzi

wyrażania opinii, zgłaszania inicjatyw a w konsekwencji – przejmowania odpowiedzialności

za własne miejsce na Ziemi. Trudno ten kierunek przecenić, zważywszy skalę współczesnych

problemów środowiskowych oraz konieczność solidarnego zaangażowania się całych

wspólnot w ochronę jakości życia.

8

W kontekście zagrożeń globalnych należy mieć jednak na względzie ograniczenia

projektowania partycypacyjnego, a zwłaszcza tendencję do powielania schematów

wynikających ze zbiorowych doświadczeń czy też utrwalania nawyków danej społeczności

nie zawsze pożądanych w zmieniających się warunkach zewnętrznych. Coraz większego

znaczenia nabiera więc problematyka odpowiedzialnego współ-gospodarowania zasobami

przestrzeni w układzie zintegrowanym, czyli uwzględniającym wszystkie zainteresowane

podmioty: ich wiedzę, aspiracje oraz emocje towarzyszące zamieszkiwaniu danego terenu.

Rysujący się nie tylko w tej pracy podział na ekspertów i nie-ekspertów nieco zamazuje

prawdziwy obraz sytuacji, w którym obie strony muszą pracować razem. Nikt inny poza

ekspertem nie przygotuje warsztatów z mieszkańcami ani nie przeniesie końcowych ustaleń w

sferę planistyczno-projektową. Moje doświadczenia z licznych spotkań z mieszkańcami

dowodzą, że jeśli dany temat nie budzi kontrowersji, to rola projektanta pozostaje wiodąca. Z

tego względu podkreślanie różnic (eksperci i nie-eksperci) w miejsce różnorodności nie

wydaje się najszczęśliwszym zabiegiem, chociaż nagminnym w literaturze przedmiotu.

Monografia składa się z 9 rozdziałów zakończonych spisem literatury, zestawieniem

tabel i rysunków, posiada streszczenie polskie oraz abstrakty w języku angielskim oraz

niemieckim. Całość obejmuje 212 stron tekstu, zaopatrzonego w liczne wykresy, ilustracje

(łącznie 58) oraz wzory prezentujące autorską metodę interpretacji map kognitywnych z

wykorzystaniem metod logiki rozmytej, służącej do opisu sytuacji niejednoznacznych.

Niestety nieostra jest też część zamieszczonych w pracy schematów, a to z uwagi na

zastosowanie białej czcionki na kontrastowych tłach. Kolor ożywia tekst ale utrudnia

odczytanie treści zapisanych niepogrubioną czcionką. A szkoda, bo część ilustracyjna stanowi

w większości wkład własny Autorki, zaś aspekt czytelności powinien być wzięty pod uwagę,

zwłaszcza jeśli temat dotyczy percepcji wizualnej. Bibliografia obejmuje 342 pozycje, w tym

11 autorskich oraz 18 źródeł internetowych. Ilość pozycji bibliograficznych w pewnym sensie

przeczy stwierdzeniom o braku badań, dlatego warto zaznaczyć, że wiele z nich ma charakter

luźno związany z przedmiotem pracy. Z kolei słabo reprezentowane są pozycje związane z

mapowaniem kognitywnym, o czym wspominam w omówieniu rozdz. 3.

Rozdział 1 posiada klasyczny układ. Habilitantka przedstawia tu przedmiot badań,

założenia badawcze, tezę oraz strukturę pracy. Na wstępie próbuje oddzielić eksperckie oceny

jakości krajobrazu, poparte analizą i znajomością jego zasobów, od zwykłego postrzegania,

któremu najczęściej nie towarzyszy żadna ewaluacja. Mimo to, właśnie w tym procesie

interakcji większość ludzi buduje własne emocje oraz poczucie więzi z danym miejscem.

Autorka wspomina o rozwoju technik wizualizacji, mających na celu prezentację

9

planowanych ingerencji krajobrazowych na tle stanu istniejącego. Ułatwiają one zarówno

samoocenę ze strony projektantów, jak i nanoszenie zmian zgłaszanych w wyniku debaty

społecznej. Stwierdza jednak brak ogólnodostępnych i wdrożonych narzędzi do obiektywizacji

wrażeń, np. estetycznych i kompozycyjnych (s. 12). Nie jest to najbardziej szczęśliwe

sformułowanie, bo wrażenia są z natury subiektywne, niemniej chodzi o znalezienie czegoś w

rodzaju zbiorowego odczucia konkretnej przestrzeni, w takim sensie, w jakim mówimy o

wiedzy zbiorowej. Odczucia te dotyczą wszystkich zmysłów, a więc jakości powietrza,

klimatu akustycznego, smaku potraw serwowanych w pobliżu, doznań wizualnych a także

relaksu lub zmęczenia, jakie mogą wynikać z dostępności lub braku miejsc wypoczynku.

Na stronie 16 Autorka stwierdza: W pracy przyjęto tezę że atrakcyjność przestrzeni i

tym samym krajobrazu kulturowego jest wartością emocjonalną, która w postaci widoku,

znaku wydarzenia lub ich wyobrażeń oceniana jest przez odbiorców - konsumentów. Pomimo

rosnącej ilości badań w ostatnim dziesięcioleciu ocena zdarzeń związanych z percepcją nadal

pozostaje arbitralna i jest w znacznym stopniu ograniczona do oceny z punktu widzenia usług

rynkowych takich, jak turystyka. Ciągnąc ten wątek dalej podkreśla (w ramach hipotezy?)

wagę kilku kroków poznawczych, a mianowicie: procesu konceptualizacji, faz

komunikowania, mapowania partycypacyjnego oraz wnioskowania na bazie nieostrych

kryteriów. Ten dobór eliminuje jednak poza-wizualne sposoby doświadczania krajobrazu, jak

zapisy akustyczne, które w ostatniej dekadzie przedstawiane są coraz częściej pn.

Soundscapes.

Rozdział drugi przybliża cel pracy i został poświęcony projektowaniu

partycypacyjnemu oraz kwestiom społecznej akceptacji dla projektów architektonicznych. Po

raz kolejny pojawiają się tu opinie na temat braku stosownych badań nad emocjonalnymi

wartościami krajobrazu, dla których potwierdzenia szukać należy w rozdziale trzecim. Rodzi

to pytanie dotyczące właściwej kolejności w prezentowaniu materiału. Z drugiej strony

jednak Habilitantka wspomina o próbach respektowania subiektywizmu ocen w badaniach

prowadzonych w latach 80. na Politechnice Śląskiej z wykorzystaniem rachunku ograniczeń

rozmytych. Interesujące byłaby w tym przypadku próba ustalenia: dlaczego ten kierunek

poszukiwań nie doczekał się kontynuacji aż do podjęcia tematu przez Martę Skibę?

W drugiej części rozważań Habilitantka podejmuje m.in. problem faz komunikowania

się projektanta/planisty z przyszłym odbiorcą. W tym miejscu abstrahuje od kroków

zagwarantowanych ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, o czym jest

mowa w rozdziale 6 i 8, gdzie pojawia się też kwestia audytu krajobrazowego, oddanego w

Polsce niemal wyłącznie w ręce ekspertów.

10

Rozdział 3 – ilustrując stan badań, pojęcia i definicje – zawiera spójną wartościową

systematykę wiedzy na temat zagadnień percepcji wizualnej oraz jej związków z

krajobrazem. Napisany w sposób syntetyczny, prosty a zarazem przystępny pozwala nawet

trudne pojęcia uporządkować w sposób logiczny, konsekwentnie wykazując rolę emocji w

postrzeganiu i ocenie środowiska przestrzennego. Habilitantka przedstawia milowe kroki w

badaniach nad percepcją, jej funkcją poznawczo-konceptualną oraz wnioskowaniem, które w

najbardziej podstawowym wymiarze umożliwia dostrzeganie celów (schronienie,

pożywienie), barier (zagrożenie) oraz oceny sytuacji (bezpieczna/skuteczna droga dotarcia do

celu). W sensie behawioralnym wszystkie te funkcje łączą wiedzę i doświadczenie w

odczytywaniu relacji (odległości) i znaczeń zakodowanych w przestrzeni z oceną własnych

potrzeb oraz możliwości ich zrealizowania. Niemniej – jak wynika z logiki wywodu – w

indywidualnej interpretacji kodów przyrodniczych i kulturowych coraz większą rolę

zaczynają odgrywać przekazy pochodzące od sieci społecznych. Jako Homines sociologici

chętniej bazujemy na gotowych wzorcach, modach, lub opiniach niż na własnej ocenie.

Jednocześnie ilość wzorców funkcjonujących równolegle w danej społeczności staje się na

tyle duża, że ich rozpoznanie wymaga bardziej złożonych narzędzi.

Habilitantka zatrzymuje się dłużej nad mapami pamięciowymi stosowanymi przez

Kevina Lyncha w badaniach nad obrazem miasta z końca lat 50. ubiegłego wieku. O ile

Lynch skupiał się na rozpoznawaniu i zapamiętywaniu drogi w określonej przestrzeni,

zmierzając do identyfikacji elementów wybitnych, miejsc konfuzji lub braku wyraźnych

doznań, o tyle czterdzieści lat później Uygar i Stacy Özesmi próbowali ustalić możliwie

szeroki zestaw kryteriów wpływających na ludzkie postawy wobec naturalnych ekosystemów.

Mapa kognitywna przypomina tu ideogram procesu decyzyjnego zbudowany z grafów, które

w odczuciu danej grupy respondentów ilustrują logikę powiązań (negatywnych lub

pozytywnych) między wyłonionymi przez nich pojęciami. Przebadanie odpowiedniej ilości

map (z wykorzystaniem rachunku rozmytego do końcowej interpretacji wyników) ujawnia

najbardziej powszechne motywy zachowań, które w inny sposób byłyby trudne do

zidentyfikowania. Ponadto – ze względu na dwukierunkowy charakter grafów – umożliwia

przewidywanie zmian, jakie nastąpią w całej sieci powiązań w przypadku konkretnego

scenariusza przewidującego zwiększenie oddziaływania na określony węzeł. Analiza

wielokryterialna może więc prowadzić do wniosku, że zmiany przestrzenne nie przyniosą

oczekiwanej poprawy jakości o ile nie zostaną poprzedzone innymi działaniami, na przykład

o charakterze edukacyjnym.

11

Metoda FCM (Fuzzy Cognitive Mapping) jest w stanie badań reprezentowana tylko

przez jedną pracę przez Uygara i Stacy Özesmi z 2004 roku, opisaną w sposób równie

sygnalny, jak pozostałe. Habilitantka przedstawia wprawdzie zarówno bazę poznawczą (dane

geomorficzne, wywiady z obserwatorami / użytkownikami krajobrazu oraz indywidualne

rozmyte mapy kognitywne), jak i przyjęty przez badaczy schemat postępowania

wieloetapowego (il. 3.10), ale bez sięgnięcia do literatury przedmiotu, w tym bardzo

przystępnych wykładów Stevena Graya – nie za wiele da się z tego opisu zrozumieć. W tym

miejscu nie wspomniano ani Barta Kosko – twórcy metody ani innych prac związanych z

omawianym nurtem, jak przekrojowa Fuzzy Cognitive Mapping. Advances in Theory,

Methodologies, Tools and Applications z 2010 roku pod red. Michaela Glycasa, której

skądinąd zabrakło w bibliografii. Co ważne – narzędzia do budowania map poznawczych oraz

scenariuszy interpretacyjnych zadomowiły się od tego czasu w internecie, na takich stronach,

jak: ww.mentalmodeler.org, gdzie znajduje się m.in. An Introduction to MENTAL

MODELER: A tool for environmental planning and research autorstwa wspomnianego już

Stevena Graya oraz Lindy Cox z University of Hawai. Z tego programu Habilitantka zresztą

korzysta i poleca na stronach 143-145, zaś inne oprogramowanie pn. FCMapper znaleźć

można na stronie www.fcmappers.net/. Pomimo tych ułatwień ilość badań przeprowadzonych

z udziałem różnych grup respondentów nie jest duża i należało je w tym miejscu szerzej

przedstawić, uzasadniając przyjęcie tego właśnie kierunku w dalszej części rozprawy.

Na stronie 43 Habilitantka przytacza pogląd Augustyna Bańki na temat różnic

pomiędzy psychologią środowiskową, która realizuje cel za pomocą badań nad sprzężeniem

zwrotnym a projektowaniem architektonicznym, które tworzy sprzężenie postępowe,

zorientowane na nowe wartości i ich ocenę. W tym świetle ujawnia się ograniczenie metody

FCM, bazującej na stanie wiedzy respondentów, nota bene trudnym do odróżnienia od ich

niewiedzy lub uprzedzeń. Zapewne niewykluczone byłoby tu wprowadzenie elementu

prognostycznego związanego, na przykład, z planowaną interwencją w krajobraz. Ale ten

wątek nie został podjęty.

Rozdział 4 zawiera przegląd metod związanych z problematyką miar percepcji.

Punktem wyjścia są tu ustalenia Elliota Eisnera, który porządkując różne założenia dotyczące

jakościowych badań sztuki zwrócił uwagę na to, że wiedzę się tworzy a nie tylko odkrywa. W

tym rozumieniu, na przykład, uporządkowane, powtarzalne komunikaty wynikające ze

struktury naturalnych ekosystemów lub równie uporządkowane, powtarzalne struktury

tradycyjnej zabudowy wydają się łatwiejsze do przyswojenia w skali społeczności

zamieszkujących daną przestrzeń, od sygnałów chaotycznych, niespotykanych lub

12

nieoswojonych w sensie językowym. W przypadku krajobrazu naturalnego komunikaty są

odkrywane, ale w krajobrazie zbudowanym są wytwarzane na równi z tymi, które zostały

wprowadzone przez wcześniejsze pokolenia. Jeśli niosą w sobie pozytywne konotacje, stają

się źródłem pozytywnych doznań, kojarzonych z ładem, bezpieczeństwem i estetyką.

Kontynuując ten wątek Habilitantka przedstawia różne metody badania i oceny

krajobrazu, zarówno bazujące na wiedzy eksperckiej (vide Krakowska Szkoła Achitektury

Krajobrazu), jak i sięgające do doświadczeń większych grup społecznych. Przywołuje tu

badania Krzysztofa Wojciechowskiego i Zbigniewa Nenckiego, które wskazują na to, że

rozmaite grupy regionalne waloryzują przestrzeń w specyficzny dla siebie sposób.

Odzwierciedla on poziom edukacji, rozumienie form historycznych, jak również schematy

behawioralne związane z bezpośrednim użytkowaniem przestrzeni.

Po wskazaniu na trudności metodologiczne w rozwoju jakościowych metod oceny

krajobrazu, Autorka przechodzi do metod pomiaru ilościowego (analizy Caroline Hagerhall

dotyczące postrzegania krajobrazu kulturowego w Szwecji) oraz badań statystycznych,

przybliżając się do procesu eksploracji różnych baz danych (ang. data mining). Podkreśla

rolę uczenia się – w tym przypadku maszynowego – oraz sztucznych sieci neuronowych,

które mogą przybliżyć naukę do odczytania prawidłowości percepcji człowieka.

Pozostawiając te stwierdzenia na poziomie sygnalnym przedstawia badania nad krajobrazem

jako wartością estetyczną. Punktem wyjścia jest tu definicja estetyki jako systematycznej

refleksji nad pięknem, nawiązująca w pewnym sensie do przytoczonej na początku rozdziału

koncepcji Elliota Eisnera. W tym kontekście zostają zaprezentowane wyodrębnione przez

Vilayamura Ramachandrana grupy elementów wizualnych, które odpowiadając pewnym

zachowaniom mózgu mogą ułatwić percepcję jakości krajobrazu. Habilitantka powraca do

tych badań pod koniec rozdziału, gdzie znajduje dla nich potwierdzenie w kontekście prac

Semira Zeki – autora pojęcia neuroestetyki. Obaj badacze zakładali, że doświadczenie

estetyczne dzieł sztuki zależy od sposobu porządkowania wrażeń odnośnie kompozycji form

przestrzennych i rozwiązań funkcjonalnych. Mają one ułatwić człowiekowi proces

racjonalizacji odbioru, w odróżnieniu od wrażeń odbieranych w obszarach

nieuporządkowanych, gdzie obserwator staje wobec znacznie trudniejszego zadania

związanego z przewidywaniem konsekwencji własnych zachowań przestrzennych. W tym

ujęciu interesujące wydają się wyniki badań Anny Jorgensen prezentowane w kontekście

globalnych zmian klimatycznych ich skutków krajobrazowych. Dowodzą one, że preferencja

estetyczna wiąże się ze zdolnością do odczuwania korzyści płynących ze środowiska, co

sugeruje możliwość zmiany kryteriów estetycznych, o ile nowe elementy pojawiające się w

13

polu widzenia będą kryły w sobie zapowiedź swego rodzaju nagrody. Z drugiej strony, o

czym Autorka nie wspomina, przestrzenie nieoswojone kryją w sobie szereg wyzwań,

podobnie jak antyestetyka akceptowana często i wykorzystywana choćby w trendach

modowych, gdzie korzyścią jest utożsamianie się z idolami lub nieodróżnianie się od

akceptowanej grupy.

Neuroestetyka zmierza więc w innym kierunku, niż kiedyś obrali sobie za cel

reprezentanci Krakowskiej Szkoły Architektury Krajobrazu: Janusza Bogdanowski, Maria

Łuczyńska-Bruzda, Zbigniew Myczkowski czy Krystyna Dąbrowska-Budziłło, której

badaniom nad panoramami miast poświęca Habilitantka więcej uwagi. Analizy te (o

charakterze eksperckim) dotyczyły grupowania elementów znaczących, wybitnych lub

zdegradowanych w pewne sekwencje łatwe do zapamiętania i oceny, przydatne do

formułowania wniosków planistycznych. Tym rozważaniom przeciwstawia poglądy

Krzysztofa Rostańskiego, który odchodzi od pojęcia kompozycji ujmowanej statyczne ramy

widoków, jak panoramy, zwracając uwagę na zmienność punktów przyciągających wzrok. W

podsumowaniu tego rozdziału Marta Skiba wskazuje na możliwości, jakie kryją w sobie

współczesne techniki wizualizacji, zwłaszcza w zakresie rzeczywistości wirtualnej, które

mogą połączyć ze sobą szereg różnych metod badania percepcji krajobrazu, zarówno

związanych z poczuciem ciągłości, zakorzenienia i dziedzictwa, jak i zorientowanych na

przyszłość. Wydaje się jednak, że w mnogości przytaczanych przykładów gubi się nić

przewodnia, która zmierza do ustalenia, że – po pierwsze – zarówno percepcja, jak i

satysfakcja estetyczna mają w dużej mierze charakter wyuczony, po drugie – istnieje pewien

zbiór pojęć związanych z jakością krajobrazu kulturowego, możliwy do wykorzystania w

metodzie FCM.

Rozdział 5 stanowi kontynuację poprzednich rozważań i ogniskuje się na cechach

estetyki krajobrazu kulturowego. Interesująco przedstawiają się przetłumaczone przez

Autorkę zestawy kryteriów i wskaźników (strony 89 oraz 91-93) wykorzystywanych m.in. w

środowisku GIS. W dalszej części rozdziału Habilitantka rozwija ten wątek, podejmując

kwestie możliwości zdalnej oceny krajobrazu, na przykład na podstawie badania walorów

scenicznych (widokowych) z wybranych punktów i osi widokowych. Przywołuje tu wyniki

analiz Mari Tveist, które w ocenie elementów ważnych dla danej okolicy wykazują znaczne

różnice pomiędzy mieszkańcami a turystami. Przytaczając szereg różnych badań, w tym wiele

polskich, Habilitantka dowodzi, że nie znaleziono metody ewaluacji uniwersalnej. Większość

ocen odpowiada na konkretnie zadane pytania i wyłania ze środowiska wizualnego tylko

14

elementy z nimi związane. Rozprawa zaś konsekwentnie skupia się na pytaniach natury

estetycznej, choć jest to niewielkie spektrum wrażeń związanych z percepcją krajobrazu.

Rozdział szósty zawiera wytłumaczenie celowości wątków podjętych we

wcześniejszych rozdziałach. Pojawia się tutaj kwestia obowiązków państwa wynikających z

sygnowania Europejskiej Konwencji Krajobrazowej. Zobowiązuje ona, między innymi, do

wyznaczenia celów jakości krajobrazu, czyli społecznie uzgodnionych zasad ochrony,

planowania i gospodarowania krajobrazem dla podniesienia jakości życia w danym obszarze.

Podstawą tych ustaleń jest identyfikacja posiadanych zasobów oraz ich ocena „z

uwzględnieniem szczególnych wartości przypisywanych im przez strony i ludność, których to

dotyczy”. Być może słusznie Habilitantka nie wdaje się w głębsze rozważania o

uwarunkowaniach legislacyjnych, gdyż ta sfera permanentnie ewoluuje. Dość szybko

przechodzi więc do metod ocen, takich jak brytyjska Ocena Charakteru Krajobrazu

(Landscape Charakter Assessment), przyjęta nota bene za płaszczyznę odniesienia dla

projektu audytu krajobrazowego z 2018 roku. To, że w Polsce audyt już czwarty rok nie może

się doczekać rozporządzeń wykonawczych świadczy wymownie o społecznym braku

zrozumienia wagi zagadnień poruszanych w rozprawie.

Dalsza część rozdziału dotyczy parametrów i wskaźników stosowanych w planowaniu

przestrzennym. Można mieć wątpliwości co do pojęcia ekologicznej infrastruktury, w sytuacji

kiedy oficjalną nazwą strategii unijnej jest infrastruktura zielona, jak również przytoczenia w

tak skrótowej formie koncepcji tzw. usług ekosystemów. Warto nadmienić, że jedną z usług

jest dostarczanie wrażeń estetycznych i, że w zakresie usług kulturowych, metoda ewaluacji

w ujęciu TEEB (The Economics of Ecosystems and Biodiversity) rodzi te same trudności co

metoda jakościowej oceny krajobrazu. Zdaniem recenzentki przedstawione propozycje oraz

wyniki badań świadczą o tym, że legislacja w racjonalny sposób ogranicza zakres

obligatoryjnych procedur planistycznych, nie limitując wszakże badań naukowych a w tym

możliwości skonsumowania ich wyników dla potrzeb praktycznych.

Rozdział siódmy pt. „Podstawowe operacje na bazach danych” pojawia się bez

nawiązania do dotychczasowego toku rozważań, poza rozdziałem trzecim i częściowo

czwartym. Zastosowana dwupotokowa konstrukcja pracy wymaga po zakończeniu każdego z

rozdziałów postawienia czytelnych wniosków cząstkowych z odniesieniami do tezy lub

głównego celu badawczego. Tego jednak zabrakło. Rozdział siódmy rozpoczyna niejako

drugą część rozprawy prowadzącą do bliższego przedstawienia metody FCM oraz autorskiej

metody oceny jakości krajobrazu miasta, popartej przykładem badań dla Zielonej Góry.

Brakuje jednak podsumowania owej dwudzielnej całości, której struktura ujawnia się

15

pośrednio w autorskim schemacie na il. 6.2. Szkoda, że tego typu ideogram nie znalazł się w

rozdziale 1.4, gdzie zamiast struktury pojawia się omówienie zawartości rozdziałów.

Wróćmy jednak do początku owej drugiej części, gdzie na stronie 117 Habilitantka

stwierdza, że: „Percepcja jest formą pozyskiwania wiedzy, zależną od metod jej

reprezentacji”. Nawiązuje tym samym do badań Elliota Eisnera nad percepcją sztuki,

sygnalizowanych w rozdziale 4. Tym razem chodzi jednak o fundamentalny i skądinąd

fascynujący wgląd w sposób funkcjonowania ludzkiego umysłu.

Czytając ten rozdział, a zwłaszcza część poświęconą metodom reprezentacji wiedzy,

łatwiej można zrozumieć słynną sentencję Ludwiga Wittgensteina o granicach języka (a więc

reprezentacji pojęć) jako granicach świata danej jednostki. Jeśli weźmiemy pod uwagę, jak

szeroko powinna być reprezentowana wiedza o samym tylko środowisku, uświadamiamy

sobie zakres nieostrych operacji stosowanych w codziennych wielokryterialnych procesach

decyzyjnych, istotne znaczenie wyuczonych procedur oraz trudność a nawet niechęć do

przyswajania informacji, które powinny prowadzić znaczącego przeprogramowania tychże

procedur. Problem unikania wiedzy pojawia się w następnym rozdziale (il.8.1), ale też w

ujęciu sygnalnym. Szkoda, że Habilitantka trzyma się konsekwentnie przyjętego toku narracji,

czyli zatrzymuje się na poziomie ogólnego opisu ilustrowanego schematami. Brakuje tu

odniesienia do zagadnienia społecznej percepcji, a więc przejścia z poziomu identyfikacji

problemu na poziom wnioskowania, jeśli sięgnąć do schematu przedstawionego na il. 7.4. W

świetle późniejszych operacji związanych z mapami poznawczymi można jednak zrozumieć,

że sens tego rozdziału wiąże się z problemem reprezentacji pojęć, w odniesieniu do systemów

wartościowania krajobrazu kulturowego omówionych w rozdziale piątym i szóstym.

Rozdział ósmy rozpoczyna się od nawiązania do metod pomiarów usług

ekosystemowych. Ten wątek pojawił się już w rozdziale szóstym, gdzie nie został bliżej

rozwinięty. Również i w tym miejscu nie wykracza poza ujęcie na tyle sygnalne, że nie może

mieć wpływu na zapowiadany w tytule „wybór metod oceny krajobrazu”, chociaż Autorka

sygnalizuje mnogość poradników dotyczących praktycznych zastosowań TEEB. Przechodząc

dalej do narzędzi wspomagających proces podejmowania decyzji dość szybko wraca do map

kognitywnych oraz metody FCM, którą tym razem przedstawia nieco szerzej.

Podrozdział 8.3 daje wgląd w podjętą przez Habilitantkę próbę sporządzenia mapy

kognitywnej dla hasła: jakość zarządzania krajobrazem. Pojęcia reprezentujące czynniki

oceny jakości krajobrazu zostały zaczerpnięte z opracowania wykonanego na rzecz audytu

krajobrazowego i ustrukturyzowane z wykorzystaniem programu Mental Modeler. W

rozprawie wspomniano, że kierunki i wartości relacji pomiędzy tymi pojęciami zostały

16

określone przez ekspertów. Nie wiadomo jednak ilu ich było i w jaki sposób przebiegał

proces ewaluacji krajobrazu. Z opisu zastosowań programu Mental Modeler wynika, że

poszczególne mapy są sporządzane w trakcie warsztatów z konkretną, w miarę jednorodną

grupą zainteresowanych. Zwiększając ilość grup zwiększa się tym samym ilość dostępnych

map, kryteriów (reprezentacji pojęć) oraz scenariuszy prowadzących do rozwiązania danego

problemu. Marta Skiba prezentuje trzy scenariusze jakości zarządzania krajobrazem związane

ze wzmocnieniem czynników ekologicznych, ekonomicznych i kulturowych. Wykazuje tym

samym, jakie rozbieżności mogą występować w gronie ekspertów i jak trudno jest znaleźć

rozwiązanie zadowalające jak największą ilość zainteresowanych. Niemniej, jak zauważa

Autorka, wszystkie scenariusze podkreślały pośrednio znaczenie świadomego planowania a

rozpisanie czynników decyzyjnych oraz ich pozytywnych i negatywnych konsekwencji

zdecydowanie może ułatwić porozumienie między interesariuszami oraz wypracowanie

wspólnej polityki krajobrazowej dla danego obszaru, co wynika z ratyfikacji EKK.

Zakończenie rozdziału ósmego staje się podsumowaniem rozprawy, napisanym w

sposób niezbyt poprawny, gdyż pojawiają się tu nowe elementy rozważań. Schemat

podsumowujący (il. 8.8) nie został opisany w tekście i żyje swoim własnym życiem, za to na

finał pojawiają się przemyślenia Lofti Zadeha o rosnącej możliwości wnioskowania z

nieprecyzyjnymi prawdopodobieństwami. Te właśnie badania pojawiają się jako kierunek

dalszych prac naukowych Habilitantki w jej Autoreferacie. Biorąc pod uwagę znaczenie tego

rozdziału stwierdzić należy, że nie dość wyraźnie nawiązuje on do wymienionych we wstępie

kroków poznawczych, czyli: procesu konceptualizacji, faz komunikowania, mapowania

partycypacyjnego oraz wnioskowania na bazie nieostrych kryteriów. Co prawda opisano je w

różnych miejscach rozprawy, ale brakuje czytelnego zebrania wniosków w jedną całość.

Szczególnie pominięte zostały aspekty faz komunikowania, które można było powiązać z

procedurami sporządzania planów miejscowych oraz studiów uwarunkowań …

Rozdział dziewiąty stanowi rodzaj post scriptum ilustrującego różne podejścia

Habilitantki do oceny jakości krajobrazu Zielonej Góry w latach 2001-2017 (przypis 582).

Wbrew oczekiwaniom nie ma tu wcześniej omawianych map kognitywnych tylko

statystyczne rozkłady ocen widoków miejskich dokonanych przez studentów Wydziałów

Architektury i Budownictwa. Autorka jest tego świadoma i dlatego ogranicza się tylko do

przytoczenia wyników badań, co budzi pewien niedosyt. Pierwsze ewaluacje dotyczą korekty

jakości widoków, które zaproponował Werner Knapp dla „niemieckich wsi” w książce

wydanej w 1942 roku. Studenci najwyraźniej nie odczytywali intencji projektanta, typując

widoki „gotowe”, tj. niewymagające porównań.

17

W kolejnych badaniach Habilitantka zastosowała statystyczną analizę rozkładu ocen

jakości estetycznej w odniesieniu do krajobrazów nadrzecznych oraz przestrzeni publicznych

położonych w obszarach zabudowy Zielonej Góry. Wyniki analiz jednoznacznie dowodzą

różnic w ocenie walorów widokowych pomiędzy studentami obu wydziałów oraz ich

mentorów-ekspertów. Dowodzą też, że widoki z przewagą zieleni publicznej są oceniane

bardzo wysoko, wyżej od zdominowanych przez zabudowę. Odnosząc się do swoich

doświadczeń dydaktycznych Habilitantka stwierdza, że dłuższy pobyt studentów w mieście

rozszerzył zakres ich znajomości elementów topografii miasta, jednak nie tak dalece, jak by

się można było spodziewać. Dostrzega więc potrzebę doskonalenia metod i narzędzi

służących poznawaniu percepcji krajobrazu legitymując się jednocześnie jako osoba, mająca

na swoim koncie szereg osiągnięć badawczych w tym zakresie.

Wnioski - znaczenie pracy dla rozwoju badań naukowych

Niezależnie od uwag polemicznych wartość poznawczą oraz przydatność praktyczną

rozprawy dr Marty Skiby oceniam wysoko.

Po pierwsze – jest to starannie przygotowana praca, która łączy koncepcję

projektowania uczestniczącego z badaniami percepcji jakości krajobrazu kulturowego. Ma

charakter interdyscyplinarny oraz przeglądowy w pozytywnym znaczeniu tego słowa,

ponieważ gromadzi, selekcjonuje i systematyzuje materiały w dużej mierze nieznane w

środowisku projektantów, przez co przyczynia się do propagowania wiedzy na temat aktualny

i ważny społecznie. Szczególnie interesujące i nie do końca skonsumowane na potrzeby pracy

wydają się fragmenty dotyczące badań nad funkcjonowaniem ludzkiej świadomości oraz jej

zdolnościach adaptacyjnych.

Po drugie - wskazanie mapowania kognitywnego z wykorzystaniem logiki zbiorów

rozmytych wydaje się narzędziem możliwym do wykorzystania w procesie konsultacji

społecznych, zmierzających do uzyskania odpowiedzi na konkretne pytania związane z

percepcją krajobrazu kulturowego. Warunkiem jest tu znajomość programu ułatwiającego

zapisanie bazy pojęć wyjściowych, łączących je relacji i przeprowadzenie na nich

określonych operacji. Dla celów niekomercyjnych takie narzędzia są obecnie dostępne bez

ograniczeń. Metoda FCM pozwala uchwycić istotne różnice w ocenach poszczególnych grup

interesariuszy, co może ułatwić im zrozumienie pobudek kierujących innymi stronami oraz

sprowadzić dyskusję końcową na poziom uzgodnień satysfakcjonujących większość

uczestników.

W przypadku oceny jakości estetycznej najbardziej interesujące wydają się różnice ocen

między mieszkańcami a turystami, lub dotyczące preferencji między obszarami zabudowy a

18

terenami zieleni. Wprawdzie te ostatnie na mapach pamięciowych wykonywanych metodą

Kevina Lyncha okazują się trudniejsze do zapamiętania, to jednak przy ocenach na podstawie

przedstawionych zdjęć wykazują atrakcyjność znacznie większą, niż chcieliby oczekiwać

architekci. Być może warto tu dostrzec swego rodzaju signum temporis i dążyć do większej

integracji między przyrodą a architekturą?

Po trzecie – na podkreślenie zasługuje fakt, że Habilitantka podejmuje trud wyjścia

poza tradycję arbitralnych ocen eksperckich. Od metod statystycznych dochodzi do bardziej

dynamicznej wielokryterialnej metody FCM dowodząc słuszności założonej na wstępie tezy.

Wskazuje też na potrzebę powiązania metod waloryzacji z projektowaniem partycypacyjnym

oraz z analizami wykonywanymi na potrzeby środowiska GIS, zwłaszcza w skali

województwa przyjętej dla audytu krajobrazowego.

Reasumując: rozprawa należy do prac o znacznej przydatności zarówno na potrzeby

edukacji, jak i badań związanych z percepcją wizualną oraz ustalaniem celów jakości

krajobrazu. Tutaj można się zgodzić z Autorką, że nałożony przez EKK obowiązek określenia

tych celów uzasadnia dalszy rozwój podjętych przez nią prac. Pomimo uwag dotyczących

struktury rozprawy (a zwłaszcza braku wniosków cząstkowych) jest ona merytorycznie

uporządkowana, napisana w sposób klarowny, wykazujący znajomość warsztatu naukowego.

Do aspektów oryginalnych zaliczyć można zbiór badań zamieszczonych w ostatnim rozdziale

oraz próbę wykorzystania metody FCM do oceny haseł związanych z zarządzaniem jakością

krajobrazu, wyłonionych na potrzeby audytu krajobrazowego.

Wnioski końcowe

Z przedstawionych wyżej wniosków cząskowych wynika, iż od czasu uzyskania stopnia

doktora dorobek naukowy dr inż. arch. Marty Skiby rozwinął się w sposób znaczący.

Habilitantka umiejętnie łączy własną działalność badawczą ze współpracą interdyscyplinarną,

pracą dydaktyczną oraz zaangażowaniem w sferę społeczno-gospodarczą regionu.

Konsekwentnie poszerza swój zakres kompetencji, zwłaszcza w kontekście architektury

energooszczędnej oraz innych zagadnień zrównoważonego rozwoju, a wyniki jej badań

wykonanych w niewielkich interdyscyplinarnych zespołach są publikowane w wysoko

punktowanych renomowanych czasopismach.

Umiejętnej kapitalizacji dorobku dowodzi również analiza publikacji, którymi

Habilitantka krok po kroku budowała zręby swojej rozprawy habilitacyjnej. Wprawdzie

metoda step by step jest widoczna w strukturze pracy, której brakuje pewnej płynności

wywodu, co jednak nie umniejsza jej walorów poznawczo-aplikacyjnych. Rozprawa wpisuje

19

się w nurt poszukiwań związanych z wdrażaniem Europejskiej Konwencji Krajobrazowej

oraz rozwojem form projektowania partycypacyjnego, których wagę trudno przecenić. Praca

dowodzi, że sposoby postrzegania jakości krajobrazu różnią się zależnie od grup

interesariuszy i że metoda FCM w ujęciu wielokryterialnym może rzucić istotne światło na

różnice w motywacji poszczególnych grup ułatwiając im wzajemne zrozumienie oraz

konsensus.

Wskazanie tej metody dla oceny jakości wizualnej krajobrazu na potrzeby

gospodarowania przestrzenią można uznać za istotny wkład Habilitantki w rozwój dyscypliny

architektura i urbanistyka, podobnie jak jej prace związane z architekturą energooszczędną

wykonane w zespołach interdyscyplinarnych. Prace te dowodzą stałego udoskonalania

warsztatu naukowego, umiejętności reagowania na potrzeby społeczno-gospodarcze oraz

przygotowania Habilitantki do samodzielnego prowadzenia badań w dalszych etapach kariery

naukowej. W tej samej dyscyplinie wysoko można też ocenić dorobek edukacyjno-

organizacyjny i popularyzatorski Habilitantki. Jest on nie tylko pokaźny ilościowo ale i

jakościowo, a przy tym spójny z prowadzonymi badaniami.

W takim właśnie pozytywnym łącznym ujęciu dorobku – w świetle ustawy z dnia 14

marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie

sztuki (z późn. zmianami) w nawiązaniu do Art. 179 ustawy z dnia 3 lipca 2018 r. „Przepisy

wprowadzające ustawę - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce” (/DU/2018/1669/1) a także

w świetle Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 19 stycznia 2018 r.

w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodzie

doktorskim, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora

– jako recenzent wnioskuję o dopuszczenie dr inż arch. Marty Skiby do dalszych kroków

postępowania habilitacyjnego.

Wrocław, luty 2019