DOCTRINAE AIUSTOTELICAE ^ DE IMPUTATIONE ACTIONUM

EXPOSITIO.

QUAM

XENIA AMPL. FACILT. PIIILOS. EPS.

p. p.

M a g . FR E D R IC . GEORG. A F S E L IU SP H I L O S . P l .A CTICA E DOCENS

E T

P E T R . g A M . T H E O D O R E S I N G E S T R Ö Mo s t r o g o t h u s .

IN AUDIT. G U S T A V , d i e XIII A PR IL . MDCCCXLI.

II. P. M. S.

P. IV.

U P 8 A I I A E ,E X C U D E B A N T R E Q I A E ACADEMIAE T Ï P O G R A P J Ü I .

Ti l t

D c H u l d a s t e F ö r ä l d r a r

u>e

Quandoquidem ig'liir in his omnibus nctionis circumstantiis ignorantia locum tenet narra

3 a t r i X t X o y x u , u f v o v !S o ç v , y t o v X ! 3 ov h I a

xuvxa tt[ç viyvoiag ovartg), is sane, qui vel unam harum ignoraverit (o xovxmv xi ayrorioag), in v i tu s {uxoiv) eg isse videtur: praesertim si in iis erraverit , quae praecipuae sunt (èv xoXg xvqicotÛtoiç). Praecipuae autem eae esse videntur circumstantiae, quibus actio ipsa et caussa actionis suscipiendae ( êv olg rj tiqù^iç xal ov evexa) continentur. Quamquam igitur propter hanc ignorantiam rerum singularium seu circumstantiarum (xuxù xrjv xoiavxi]v « - yrotav) factum dicitur invitum, sed tamen insuper oportet dolorem et poenitentiam facti ipsam a- ctionem subsequi (rrjv nqulgiv Xvn^Quv elvou xul êv f iE iu f i s X s ta ) *).

e a n t , ubi accidere potest, ut docens manu vehementius incitata

percusserit.” Vide ejus Commentar, ad h. I. p. i 4 7.*) Ibid. p. l l l l , A, l 5 - 2 0 : 7Tf(p/ t t x v t x tb) r x Z r x rijs

S / »/ 3 C ~ > * c ' 3 'xyvotus cvofjS) f v o t s tj i r g x f t s , 0 t o v t w v r i xyvofjirus c t x u v Son (7 Tintpx% (vx i , x x i /u x X ic rx iv ro7s xv p i u t x t o ‘S ’

xu g ‘WTUTx S ’ tivxt Sor.i7 , t v oTs rj i t g x ^ i s x x l o v too Sii x x r x t j jv to ixv tj jv uyvotuv uxovertov ’k tyoy .fvov ir> Ss7

t v v n ç x % i v " k v n Y i g x v tlvxi XX1 ï v y. i t X (a c \ e t oc. — Hoc

igitur loco i l lud: iv ots V irgu^ts bis occurrit , sed diversa signi

ficatione. Piiore enim loco de omnibus sex circumstantiis actio

nis in universum dicitur: posteriore autem non nisi de secunda et tertia circumstantia esse intelligendum videtur. Confer E t h . Evdem. I I : 9 , p. 1 2 2 5 , B, 5 : tw xyvoow rt x x l ov x x l £

x u l 0 , S d l l y v o t a v , /uij kutoc a v /x ß 1 /3 fj x 0 s . ---- Finita

BUnc dem um disputatione de iis , quae p e r i g n o r a n t i a m

fiunt, summam ejus bis paucis comprehendimus. I g n o r a n t i a

est duplex. Altera nimirum est i g n o r a n t i a j u r i s ( « y t o a v ) ,

i. e. ignorantia instrum entorum ( to avy.

B. S p o n t a n e u m ( i o i x o w i o v ) igitur (quoniam i n v i t u m erat id, quod vel v i , vel p e r i g n o r a n t i a m fit) , sen a c t i o s p o n t a n e a ea esse videtur, cujus pr in c ip iu m in agente ipso est. qui non ig n o ra t s ingulas c ircum stan tia s j in quibus actio versatur *).

que res extraneae el a voluntate alienae non sunt, sed contra ipsa voluntatis essentia his continetur: et idcirco ignorantia horum ipsa per se est imputationi obnoxia. Altera autem est i - g n o r a u t ia f a c t i uyvotuv ' ) , i. e. ignorantia circumstantiarum (»; inotffru) actionis, seu rerum singularium, inquibus actio versatur. Quae quidem ignorantia facium reddit invitum : nam circumstantiae actionis res extraneae et a voluntate alienae sun t , et propter hoc ipsum saepissime fieri potest, ut eae conscieutiam fallant: actio igitur ea , quae secundum falsam rerun» singularium cognitionem est praefiiiita, mutationem rerum externarum prorsus al iam , quam voluit agens , producit. Q uam vis autem haec ignorantia factum reddat invitum, neque tamen omnem tollit imputationem, nisi forte d o l o r et p o e n i t e n t i a facti subsequatur. De qua re M ic h e l e t u s haec bene: ” Doch selbst dieser letztere Iri thura spricht den Handelnden von aller Schuld nur unter d e r Bedingung f re i , dass die That nicht allein im Momente des Handelns, sondern übeihaupt , und also auch nachher , als eine solcBie erscheint die kein subjektives Gelten für den Willen hat.” Sy »lern d. philos. Moral , p. 2 7 .

*) E th . Nicom. I l l : 3 : p. t i l l , A, 2 1 - 2 3 : ”Ovros « - x o v a l o v rov ß t o t x u l J V u y v o t u v , t o i x o v f f i o v u v t i v Mi o h V ot g X s v o t v T t p I i d 0 r t t u s ' * ct f f t U ,i v o i s ij T c g u i ' f . — In hoc igitur habes definitionem a - ctionis spontaneae exactam quidem et omnibus suis numeris exp le tam , sed tamen nu d am , quam pluribus infra E t h . N icom. V: l o : p. 1 1 3 5 , A , a 3 et sqq. explicat : "ksyw

Verum enim vero e a , quae per i r a m (x« Ska dvtiuv) vel per c u p i d i t a t e m (xà du tm&vnuuv)

i i ' t ts X u f iw v r y v X ' ~ § * v t i ù o r t s xc t‘ n g u r r o y t v y.ett 7 i u a x ° y tv * ® v

j i Î 3 ? v o t y i y . o u à i o v o u t u x o u f f i o v i a r i v , oiov r o y t -

çêfv y u n o b v ÿ f f K S i v . —— N u n c a ille r a v id e a m u s , q u a r a lio n c d e

S p o n t a n e o in E t h . E v d e m . e t M a g n . M o r a l , d i s p u t e t A r i

s to t e le s . D ic i t ig itu r M a g n . M o r a l . I : i 2 : p. 1 1 8 7 , B , 3 1 - 3 5 :

i n s ! c i v ( p x i v i r u t i(p V y 7 v Ov TO anouùuTov t i v u i , x v u y y .u 7 o v« ( ~ j ~ C , * / I , > c ’

t o y t T u r o t v r o t e t n a v u n t o t x o u a t o v , t 1 t a r t t o s x o u o i c v

«, / i * - < 1 3 > 1TovTO y a p s a r i to x u ç I u t u t o v n ç o t t y v u g i r y v , t o

s xo va tov . s x o v a i o v JV u n X to s y i v o u r w t g y b y v u l i f fr iv 0

T ç c t T T o y e v y y ù v u y x ù Ç o y - i V o t . S p o n tan eu m ig i tu r ia

un ive rsum est q u o d eu m q u e i n c o a c t i (,u», ù v u y x u Ç o utvoi ') a g i

m u s . Sed Aris tote les liac m anca et generali d e te rm in a t io n e , quae

n o n nisi a l te rum in notione spontanei m o m e n tu m e s t , in quo

n e m p e id a vio lente r facto differt , m in im e contentus p e rg i t a c

cura tius de eo d ispu ta re , d icens: «XX Vruit c a ( p i a r t ç o v X t -

x r to v u n i g u u t o u . Q uae q u id em accuratior de S p o n ta n e o d is

pu ta t io plenissima occurr it in E t h . E v d e m . I I : 7: p . 1 2 2 3 , A ,

n 3 et sqq., et ha ud dissimilis est e i , quae cont ine tur M a c n . M o

r a l . I : 1 2 - 1 6 ; sed tam en illa hac p lenior est a tque d i l igent ius

p e r t r a c ta ta , id eoque eam nos sequim ur. HanC autem l o t a m pe r

currere supersedem us , et tan tum s u m m a brevi te r p e rs eq u i vo lum us .

A h eo igitur capite hanc d ispu ta t ionem ord i tu r A i i s lo te le s , u t

d ica t : t o t eu v ùy Tourtov t'v r i ùo£ t‘tv t h u i , y r o ‘ x « r 0 p t -, i \ < , ot ' > ' * i t

£ < v y x u t u n g o u i p t a t v y X « t U 0 t u V 0 i u v , r y s v s -

x o u o 1 o v h u r u t o u r u v t i , r o ù u X o u c i o v 7t OC Ç 00 t 0 u -

r ai v T i . Spontaneum igitur erit unum aliquid ex liis tribus i

aut i d , quod ex A p p e t i t u lit, aut quod secundum P r o p o - *

• i t u m , aut quod secundum P r a e m e d i t a t i o n e m agimUsi

fiunt, non recte dicuntur esse in v i ta (ùxovoia). P r i m u m enim , si hoc ita esset , nullum ceterorum

Quod autem primum attinet ad id , quod ex A p p e t i t u ( x x r ‘ o g t£s itSi) rpt 'x '): C u p i d i t a s ( s m 'Svyiot) , I r a ( S v y o s ) et V o l u n t a s (ßovXt,7- ffis ) ; ooor t r x v r x S tu ig trsov , x x l ngtorov r >) v x x r y l x v r r g x £ t v i x t o x t n r t o v , no r t gov sxovoios sort t/ xxovoio t . Sed de iis, quae ex C u p i d i t a t e et I r a fiunt, in notula p roxime sequenti nobis erit d icendum , ideoque hauc disquisitionem in praesenti omittimus. Restat igi tur, ut videamus, utrum i d , quod ex V o l u n t a t e f it, idem sit ac Spontaneum, nec ne («< t o ß ovX oysvov xoc! sxovfftov r x v r o " ) . De qua re Aristoteles haec: (ßx tv trx t S i x x i ro v ro x S v v x r o v . vnoxs7r x i y x p yi/juv x x i $o xe7 )j y 0 %; 5 j; g t x d S t x u r i g o v s rt 0 t t 7v , i/ J ’ « - x g x a t 'x y. o % $ 71 g lot r t s (pxlvtr x i . ov y ß i i f f s r u i S i rovvxv- 7 ‘ov' ß o v X t r x t y i v y x g ovS i ts x o V s r c t t t i v x i x x « x , n p x r r 1 1 S 'orxv y iv t jrx i x x g x r t ] ; ' t i ovv r o y i v x S t x t 7 v s x o v o i o v , r o Si s x o v o i o v t o xot.ro i ß o v X t j o t v , orxv x x p x r i j f y s v y r x t , ovxsrt xStvijcr tt, xX X s o tu i Stxai'ortpos it) rtptv y iv io S ’xt xxp xr v ) ( . r o v r o S i ot.Svvot.Tov. ( E t H . E v d e m . J. c. B, 2 0 - 3 6 ; quocum conferas M a g n . M o r a l . 1, c . p. r i 8 S , A , 26 , sqq.) — Spontaneum igitur non. est id , quod ex A p p e titu fit: neque vero id , qpiod secundum P r o p o s i t u m ( x x r x ngouipto iv) agimus. Dicitt nempe Aristoteles: ort y i v rolvvvovx s o n r 0 s x o v o i o v r o x x r o g e £ ‘ v r r o i s 7v , oviï x -xovoiov ro n x g x rt.v o g t£ iv t (pxvtgov. 'ori S' ovSi x x r x T t p o u l g t o i v , rrxXtv sk ruvSs SijXov. r o y i v y x p x o t r a. ß o v X t j o t v tus o v x c t x ' o v o t o v , x i t t S t i ^ V v otXXct yotXXov 01 XV 0 ß o v X i r ott x ot i s x o v o i o v . otX"K Sri x x i y i) ßov- Xoytvov i v S s ^ t r x t r tgx rrs tv sxovrce, rovro SIS, ix ru i y o vo v . moXXu. S i ß o v X o y t v o i r r g o t r r o y s v s £ x l ( p v t ) t i r t g o x t - g i 7 r a t S ’ o v S e 7s o v S i v s £ x ! (pvy t . (De hac Spontanei et Propositi differentia infra suo loco diligentius disputabitur.) —Quoniam igitur Spontaneum ueque id , quod ex Appetitu f it,nç^ue id , quod secundum Propositum agimus, esse appare t , resta t, ut id sil , quod secundum P r a e m e d i t a t i o n e m i i y v o t x r ) quaudani fiat. Aristoteles en im , hanc disputal ionem

animalium praeter hominem, et ne pueri quidem sponte aliquid facerent. D cim le au te m , num ui-

ad exitura perducturus, dici t: t l i t x y x y x y u i v yv r g i u v t o v ~r / *3* \ c 9 °' 5 , / V ^ \t u) v e v r i i IV oc t t o ç h qv or i q v 9 V k oc r o f r { t v i) * oc r oc

r. g o x i g t a t v y x o t r x i ' i « v o i x v, t o v t u v i i r x i v o u i)

t a r i , \ i l n t r x t î y r ip i i o i vooi >f A. t vov n u s n g x r r t i v l i v x t

r o i x o v a i o v , (Elb. Evdera. 1. c. p. 1 2 2 4 , A , 4 - J ■) Post

quam autem de V i o l e n t o «n sequentibus plenissime disputavit,

ad Spontaneum reverti tur, dicendo (p. J 2 2 Ô , A , 3 6 ): i s t i i i

r o v d f ' x tl r iXos t x x i ovr t rv j o g i ^ t t ovr t r vj n g o x i g i -

a t t ro ixovaiov u g ia r x t , \ o m o v i y o g ia u cS x i r u n u r u ,

i t x v o t x v , io x i 7 i y i v x v r t o v tîvxi r o i x o v a i o v r ip oc -f \ \ i ̂ ' 5\ d o! ? il c* J/ s t '

X 0 V ' i u v r u ov y y n o u r r i tv

n g x r r t i y y x y v o u v x x i i d u v r o v , i x o v a t x r x v r

x v x y x v l i v x t f x x i t o i x o v a i o v r o o d ta r l v . oax i i x y v o

u v x x i i i x t o x y v o t Y v , u x u v . Addit autem de hae i g u o -

r a n l i a haec: i n t i i i t ô i n t a r x a S x t x x i r o e t i s v u i i t r

r o v , f* y i v r o i'% t t y , f» i i r o % ç y a S x t rj j i n ta r y y y , o

s'X u y y y X g u y t v o s i i i a r t y i v uts i i x x i u s x y v o u v Xiyot*

r o , t a n i ùs o v i t x x i u s , oTov di i i x y i ’h 11 x v y y i X g y-.f I t\» % 1 J/ f / o\ 0 z ' V 5r o • Ojuqicûç d i note /u n s x u v Tis (J/tyoiTo uv 9 o (JOcoiiQv rj u -

v u y x a 7ov yv , y y i '% 1 1 i d x y i X t i x v y y i o vi] v y X v n y v .

Ut igitur is , qui , etsi cognitionem habeat, eâdçm tamen per negti- g e n t i u m non u ta tu r , p e r i g n o r a n t i a m agere non dicitur; ita etiam is , qui sive per negligen tiam sive vo lup ta tem sive do~

hil eorum , quae ira et cupiditate incitati agim us, sponte agimus? An vero honesta sponte, turpia autem invite agimus? Nonne vero istud ridiculum esse videtur, praesertim quum una eademque sit utrorumque caussa (èvôç ye uïiiov orioç)? D enique est absurdum, dicere ea esse invita, quae appetere debeamus (dtr öeZ oyeyeo&cu): atqui et ira exacui et cupiditate incendi nonnumquam debemus: sic sanitatem et disciplinam ctipere debemus. T a n d em vero om nia , quae sunt invita, m olesta esse videntur: ea au tem , quae per cupiditatem fiunt, sunt jucunda. P o strem o autem quid e s t , çur ea pec-

lorem r e r u m facil ium et ne ce ssa r ia rum ’cognit ionem non habeat, v itupe ra tu r . — Haec fe re eadem invenies in M ag n . M o r a l . I : l 6 : p. I I 8 8 , B , a 5, et s q q . , q u o ru m nonnulla in hunc locum t r a n s - s c r ib im u s : i n i ! o i t o s k o v g i o p s v o v S t y i c f o ç , u j j i c r r t v ( i . e . , sine ullo extrinsecus impulsu fit), Xomàp up lî'tj r o i * d u vo iu s ytyvo/utvov. t o yxg x x o v g i o p iort ro t b x u t dpxyxtjp xoci x u t x ß l x p yiyp’oytpop, xuè retroi o

y g r ù d x o o l u s y typ g ru t» iïtjXop d c g t ! t o v t o i n rwv, . r / l ' . l 5\ J , -i\ ~y i y p o y tp u p * o t u v y u g t i s n u r x ç y i t i p x >; xnoxTUP]} v t i t u p

t o i o v t u p noitjayi y . V J i v n g o d u p o y b s i c I x o p t x (pxy.iv non/crui , u s t o o g x o v o l o v o p t os i p t to d u v otj b y » « > • oTov (peed n o T t Tipu yvp u T xx (ptXrgoo t ip ! Sovvxi m i t p , li'roc t o p uvbgUTOP xno b xp iT v vn o t o v (p!X-r g o v , t t ip d upbgunov ip A g t i u irccyi? x n o (p v y i7 » ' o l nxgoxiGup ’ o i b i p xXXo u - n î X v G U P ij d o r t o v x i x n g o o o t x s . i ' d x t y i p y x g Ç> > - X ' t o f , Hit y u gr c àê t o v t o v * d o o v x i x o v e r i o p i d x u »/►«

c a t a , q u a e p e r i r a m c o m m i t t u n t u r , a b i i s , q u a e

r a t i o n e p e c c a n t u r , i n e o d i f f e r a n t , u t i l l a i n vi t e

f a c t a s i n t ? N a m u t r u m q u e e s t a e q u e f u g i e n d u m :

n e q u e a f f e c t u s , e t s i r a t i o n i s e x p e r t e s , m i n u s h u

m a n i (ov% TjtTOv uvdfjam txc/) e s s e v i d e n t u r . A t q u i

a c t i o n e s h u m a n a e t u m a b i r a , t u m a c u p i d i t a t e p r o

f i c i s c u n t u r : e t p r o i n d e a b s u r d u m es t h a e c in i i s ,

q u a e s u n t i n v i t a , a d n u m e r a r e ( t o j t& é iu i cxovoiçc

x u v iu ) *).

*) Ibid. p . i l l i , A , 2 4 : i'crtus y x ç ei) y.xXus t i y t - ^x i x - x o v c i o t du x i t à S i ci 3 v y o n V Si i n i 3 v y i x v . Hae ig itur acliones, quae p e r i r a m vel p e r c u p i d i t a t e m (iuut, na

tu ram habent m ix ta m , et iisdem ter tium genus actionum m i x t a r u m conliuelur. Suut tamen hae quoque acliones, ut

supra vidimus, s p o u t a n e a e ; quod quidem Aristoteles quinque

argumentis hoc loco probat: l:o) i t p i u t on y i n y x p o v S è vi ' n r X v x W c u V £ w ui v | * o v i\o7on knos y i x i t i o v 0 n- T 0 s ; 3 :o ) xTcnov S i i'tjiui r o x x 0 v

haec b e n e : ’ Aus demselben G ru n d e ” (aique e a , quae p ro p te rj u c u n d a fiunl), sind endl ich die gemischten H a n d l u n g e n , w e lche aus Z o r n un d B e g i e r d e geschehen , j r e i w i l l i g ; denn nqeh in ihnen b e s t im m t sich de r W il le se lbs t , dein r ich tigen Auffassen d e r U m s läu d e g e m ä s s , w enn gleich bei ihne n , wie bei den z w e i ers ten A r te n , ein d em W il len f r em d e s , nicht aber ihn uüth igendes Pr incip nebeuherläuft. — - F re i l ich kann Z o r n u n d Leidenschaft bis zu e inem G rad e s te igen , w o das zum A u f - fasseu d e r U m s tän d e nüth ige Bewusstsein s ch w in d e t , w o d u rc h dann a l le rd ings die H and lung zu e iner unfreiw il l igen w i r d , ob gleich sie w e i te ren F o r m en d e r Z u rec h n u n g d a ru m uoch nicht entgeht . A u sich aber kann Z o rn u n d Leidenschal l der H a ndlu n g nie das Präd ika t de r Freiw il l igkei t ne hm en . S y s t e m il.p h i l o s . M o r a l , p. 5 8 . — D e Ilis autem act ionibus, quae pe r i ra m e t c up id i ta tem f i unt , diffusius d ispu ta t Aiistole les in E t h . Evdem . 11: p . 1 2 2 3 , A, 2 8 - B, 2 7 , q u o tu m uontiulla transscri-bere vo lum us . Aris tote les ig i tu r hoc loco de his act ionibus ia u t ra m q u e p a r te m d ic i t , et a rgum enta affert , ex quibus hoc u t ru m q u e sequi videtur. P r im u m euiin has actiones esse s p o n t a n e a s his p ro b a t : i o i t u i ’ m n u v t o k x t i n v /x I x v E K 0 V 7 1 0 V t i . u i . a ) O m n e I n v i t u m est m o l e s t u m : 7 0 i i n x p x t ij v i jr i 3 t/ y. I a v T.U.V X v n *1 p 0 v ( i ; y x p i n i b v /u i x t o v r, i i 0 .- r t f 0» r .x a x n c t i7, »? i ' d x ç x o l x y, 0 X S V p ‘ 04 i o x t 7 l i v u t , 0 i x y . p x T y s 0 X ce r oc t ii v * n i S v y . / « v n x p x tov Xoyir* y c v olos n o c /T T n v , x x p a T t v t r u t i o t x v i v t p y î j k x tu v t V v , t o i < * i t x i 7 v S K O u e i o V f Z o S 0 x x p v r y s c t i i -X >1 7 1 1 rui n p x T T t i v xoct i m S v y t u v ' i y. lu v clpx n p x i t i , y . x i ( K o v a t o v t o x - x t ■ s n i § v y . t x y % x x t y o t p ■ xrono* *1 i i t tu to - T f poi iaovT «t ol x v .p x re7s y ivoy tvo* , (C o n fe r M ag n . M o r a l .J. c. p. I 1 8 8 , A , 13 : x x i wXXoif T o u r ’ dv yivoiTo i t iX o v , “or i « » ' < ' i ; : t 5 t ~ f ’0 x x p u r y s g n tu v n p x r r t i ' oi y s v y x p x o i x o v v F t f s k 0 v t 11u i i x Q V f f i V ) 01 J» m x c x t i 7s d d i K O t x x l x i i x o v c i V t x 7 t i

o u x p u r y s s x c ov u v i t p x T T o t t u h u t o i t ri v u x p u - f f i ' a v . ) — E x liis ig i tur duobus nrgumenlis s e q u i t u r , u t hae ac l io - ues s in t s p o n t a n e a e : ex aliis a tue in argum entis e cou l ia t io se q u i tu r , u t s int i n v i t a e . Dic it uem p e Aris to te les: ère y è v roi~ vvv t o v t u v H o în tv uv r o y. u t è r t t â v y i u v ê x o v f f t o v t î v c t t , i x i ï è t to v t t o v v u v t i o v . A rg u m e n ta auleni praecipua liaec duo suut : a ) u n u v y up o êxuv r is n p u r s a , ß o v X o y iv o s n pocTTt t , n u i c ß o v X t T u t , i x u v . ß o v X t r u t J1' even 's o oYerut tlvoa xxx'ov . u X X u yr jv ô u x p u T t v o y i v o s tv % et ß o vX tT U i i r a i i ï ' t o y u p i tup o oYtru t ß tX r i f fT o v l ivu t n p u r r t i v i l èrrt- ä v y i x v d x p x T s v t a ä u l toTiv. w e r e u y u a v y ß r ) t r i T X t t o v CtVT 0 V S X 0 V T « X U I U X O V T U I t p U T T t t V * T 0 V T 0

Jam vero finita demum hac de S p o n t a n e o et I n v i t o disputatione, quae primam doctrinae dc imputatione actiouiun partem coulicil , haud a ie alienum esse videtur, s i , priusquam ad reliqua progrediamur, summam hujus capitis breviter complectimur. Aristoteles igitur, uti adsolet , hac in re ita versatur, ut omnem sustentatis dignitatem non tam desiderate, quam ne- gligerc videatur. Neque lauten hoc ut vilium ei peculiare reprehendim us, sed potius ingenio tem porum , quibus viguit ille, id ipsum concedere oportet. I)ico nempe e n u i i i e r a t i o u e n i i l lam, qua alia ju x t a alia proponuntur, quae neque inter sc apta esse, ueque contiuuatione perpetua cohaerere videntur. Plus tamen habet in recessu, qtiam fronte promittit , enumeratio ista. N am , etiamsi disciplinam tali modo compositam dilabi diceres in silvam no tionum , quaeque tamen uolio suo loco est , et nou minus veram esse, quam peuilus desumtam vix. infitiaris. Nam notiones hae , quarum alia juxta aliam promiscue positae primo in tuitu videntur , si penitus perspexeris , non omni carent necessitatis v inculo , e t , quantumvis licet systemali consummato desit , in corpus tamen integrum apte sese concludunt. Quod quidem recognitione hujus de Spontaneo disputationis comprobare licet. T r i a igitur hoc loco statuuntur actionum g enera , et a se invicem sepaiala tractantur. Unde autem haec tria? Ad id A ristoteles nihil. Quae quidem nuda , ut videtur, enumeratio, si eam penitius perspexeris , fundamento tamen non caret: et id quidem in re ipsa, ut debet, est positum. At vero latet, id- que expromere oportet . Primunri igitur, de quo agitur in im putatione actionum definienda, s

Imitate agentis, tum in re quadam extranea posita. — Jatn vero divisione fundamentali com proba ta , liaec tria actionum genera singulalim respicere volumus. Q uod igitur ad p rim u m genus allinet, Aristoteles actionem s p o n t a n e a m ita defiuit, ut sit ea , cujus p r in c ip iu m in agente ipso si t , non ignorante circum stan tias actionis. Unde autem haec actiouis spontaueae difinilio concluditur? Aristoteles in actione spontanea definienda ita versatur, ut a contrario ejus, seu invite ja c to ordiatur: cujus quidem indole et natura co g n i ta , notionem actionis spontaneae ex eadem ita concludit, u t illam ueget et hanc contrariis determinationibus definitam ponat. Quandoquidem igitur in v ite

fa c tu m est id , quod v i vel p e r ignoran tiam fit, ex hoc sequitur , u t actio spontanea sit ea , quae neque v i , neque per ignorantiam fiat, i e. cujus p rinc ip ium in agente ipso si t , non ignoran te circum stantias actionis. Quod si quis quaera t , cur i d , quod vi vel per ignorantiam fiat, sit invite factum, Aristoteles respondere videtur: quia utrumque est contrariumspontauielalis , et idcirco actionem spontaneam negat. T u m vero circulus iste in demonstrando adest. Quamquam igitur apud Aristotelem notio actionis spontaneae ex invite facto, ulpole negatio ejus, deducta videtur , et in ipsa notionis explicatione posterior emergit , reverå tamen haec notio prior est ei quasi principium explicationis. Quocirca a notione actionis spontaneae incipere opor te t , et hac demum deducia et probata ad reliqua pergere licet. Ad hanc vero notionem emendam oportet , ut ad ipsam a c t i o n i s notionem attendamus. In notione igitur actionis duo insunt, quae necessaria ejus momenta sunt: alterum est vera et accurata cognitio rerum externarum, in quibus actio versatur: alterum autem in eo est, u t actio ex praefinita vo lun ta te agentis oriatur. T um vero, quum haec ambo momenta ad su n t , vera a c t i o est, eaque, plenitudine quadam verborum, s p o n t a n e a actio appellatur : omnis enim actio, qua talis, est spontanea:sin autem alterutrum momentum deest, sive cogn itio , sive volun tas , actio ipsa dicitur i n v i t a , seu potius in v ite f a c i u m . Tum enim a c t i o (Handling) dici non debet, sed m eru m f a c t u m (Gerning) est. Ex his igitur sequitur, ut definitio illa actionis spontaneae, quam praebeat Aiistoteles , plena sit et exacta. .— Jam vero quod ad secundum genus a l l ine t , quouiam açlio

spontanea est ea, cujus principium in agente ipso est, non igno- rante singulas circumstantias: actio i n v i t a seu i n v i t e f a c t u m exsistit simul atque una ex his arnbalms conditionibus, quas requiri t actio spontanea, abest. Nam si agens scit quidem om nes circumstantias, sed ipsum agend i princip ium ex tra eum eat, habes V i o l e n t u m seu v i o l e n t e r f a c t u m ; sin vero principium quidetn agendi in agente ipso est, sed res quasdam singulares seu circum stan tias actionis ig n o ra t, habes p e r i g n o r a n t i a m f a c t u m . lix quo igitur duo genera oriuntur invite factorum, quae quidem attulit Aristoteles. Sed praetermissum est ab eo tertium genus , nempe earum actionum, quibus utraque actionis spolilaueae conditio, et cognitio rerum singularium et voluntas, simul deest; de quo tertio genere invite factorum M i ch ele tus , Aristotelem supplens, disserit in opere suo supra laudato, quod inscribitur: D a s System der ph ilo s. Mortal, p. 2 7 - 2 8 . Ilae igitur actiones ejusmodi su n t , in quibus vis a natura profecta, i. e. principium extraneum, ut somnus , insania, ebrietas, non per se ipsa nos ad agendum impellat et co g a t , sed per ignoiautiam circumstantiarum ex hac ipsaiu nobis or tam ; vel ut dicit Micheletus: d e r d u r c h N a t u r z u s t ä n d e g e s e t z t e I r r i l i u m . ” — Quod denique ad te r tiu m genus att inet , cui subsunt actiones m i x t a e , de iis supra diximus , et non nisi haec pauca addere volumus. Dicit nempeM icheletus : ” Dieses (dem Willen fremdes Prinzip) war jedochbei je d e r A r t der g e m i s c h t e n H a n d l u n g e n ein anderes: nämlich einmal ein rein äusser/iches , wie beim G e w a l t s a m e n , das andere Mal eine blosse V o rste llung , wie der I r r t h u m ; und endlich lässt sich auch unsere diii te Art der gemischten Handlungen mit der dritten Art der Unfreiwilligen vergleichen , indem jetzt eine durch einen physischen Z u s ta n d des Meuscheu gesetzte V orstellung das Bestimmende is t ; indessen im m er ohne den [ V il le n , w ie es bei der U nfreiw illig he it g e sch ieh t, zu n ecess iiiren ” System d. ph ilos. M o r a l, p. 5 8 . — De cetero haec omnia optime exposita atque illustrata invenies apud M ichei.e.t u m , S ys tem d. ph ilos. M oral. E rster A bschn . p. 2 o - 5 g.

I I . P r o p o s U i i n t .

Jnm vero, postquam Spontaneum et Invitum distinximus ac definivimus, de rnoposiTO est dicendum f7Tfq. TT̂ ou/pso.'wç tnerui diû.duv') : h ocen iiu virtuti conjunctissimum esse (olxeiovuTOv xi] uQtiip) et m agis, quam actus virtutis externi, mores decernere (uùV or t u i]i3 rj xoireir rcur nyu^scor) videtur.

P r o p o s i t u m (•») n (joui^mg) igitur aliquid spontaneum esse quidem videtur (èxovoiov qutrsrai): neque tamen idém es t , atque spontaneum (ou t h u - t o i sed spontaneum la tius p a te t quam propositum (ènl tiXiov to ly.oîrtiov). Nam spontaneitatis pueri quoque sunt participes, ut et cetera animalia ( t o ù fxovaîov xui nuiiïeç xui xidlu 'Qoj, xoivmvsi) : propositi autem minime (nQOuiQtatwg (5’ o’u). Porro ea , quae subito fiunt ( t u iÇcdqpiïjç), spontanea quidem esse (f.xovaiu fitr), sed tamen non secundum propositum suscepta [xuiu nyouiyeaiv

N a m , quod ad cu p id i ta tem et iram attinet , propositum non est commune omni animali, et idcirco iis quoque, quae sunt rationis expertia (où xotvôv rj TtQouLQtoig nui TMv ùkôyav) : cupiditas autem et ira maxime. Porro autem intemperans cupiditate quidem incitatus agit (ini&vfiiZv nqcnxei), sed tamen non secundum propositum (vyouiçovut.roç å ’ où): temperans e contrario secundum propositum quidem agit (nyoaiyovfiFi og fiév), neque tamen cupiditate incitatus (Jm&vfiMV d' où). Deinde proposito cupiditas saepe est contraria (nQoniçéast, tnidv/Aiu èravziovTou): cupiditati autem cupiditas nequaquam contraria esse potest ( ini&vpia d' ini&vfzia ov). Cupiditas denique in iis versatur, quae jucunda sunt et molesta (?) êm&vfAM rjôéog y.ul eniXvnov): propositum autem neque jucunda neque molesta

r ijv ro X s y u y t v , i i x n o p y c r x v T t s i r p u r c v r i t t g iX V T i j s . $ i 7 T X C T t l f y ù o t i v T / S S v T U y S V S I T t î ( p V X . S y . x ' l SV

n 0 / u) â t ï v x i oev t fjv % o t / , K x i n o r t ç ov o V T '< v r o v t o s v. o v - a i o v t cci r o T r p o c t i g i T o v y] t oc v t o v S7T ‘V Aris to te les ig it u r , u t i adso le t , in no t ione proposi t i definienda ita v e rs a tu r , tit varias ejus notiones, quae v u lg o f e r u n tu r , enum ere t e t re c en s e a t : ex qua q u id e m recensione veira d e m u m notio em erg i t . D ic i t n e m - p e : y x \ i a t x i s rr x p x r i v u v , y.xt ^ t j t o w t /i o i i / t i X V i v o 7v t i v a t ^ x r s p o v t; i t p o x lp e a ts , y j t o / i o £

spectat (i) ■nQOuif.saiç ot ts Av7ft(çoî) ovd ’ -rj'Voç). Multo autem minus propositum est ira