ILMI D Gl

AVRUPA BiRLiGiNE G Ri SRECi DE CAM DII HZMET ALANLARINDA DiN GREVLLG

uayip zdemir

MESLEKi VE SOSYAL BOYUTLARIYLA YURTDII D GR V LG Ahmet eki n

LETiiM ASRINDA DiN GREVLLER Sabri Akpo!at

DiN GREVLLERi ZERNE BAZI TESPTLER lviehmet Bulut

KUR' AN KSENNDE DiN GREVLSNN DiKKATE ALMASI GEREKEN HUSUSLAR

lvfustafa nver

DiN HZMETLERNDE YNTEMLE LGL SORUNLAR Hayati Hkelekli

TANZiMAT DNEM RAMAZANLARlNDA VAAZ VE RAD HZMETLER ZERNE DEGERLENDiRMELER

Nesimi Yazc

KUR'AN'DA BLGi-AMEL (EYLEM) iLiKiSi Mevlt Erten

DiN GREVLSNN MESLEN TEMSiL G Safinaz A ri

C lt: 41 "Say 3 Temmuz - Austos - Eyll 200

DN HZMETLERNDE YNTEMLE LGL SORUNLAR

Hayati HKELEKLi* zet: Gnmzde din hizmetlerinin daha etkili ve verimli olmasn engelleyen bir ok

sebep vardr. Gnn artlarna gre uygun yntemlerin gelitirilememi olmas bunlardan sadece bir tanesidir. iletiim alannda yaplan almalar din hizmetler iin de

k tutucudur. Hedef kitlenin zelliklerinin iyi tespit edilmesi ve sunulan dini hizmetlerin buna gre planlanp yrtlmesi en bata dikkate alnmas gereken bir husustur. Bunun yannda, din dilinin halkn anlayaca sadelikte olmas, kitle iletiim aralarnn

imkanlarndan gerei gibi yararlanlmas, dini mesajlarn sevdirici ve tevik edici bir slupla iletilmesi, dier nemli hususlardr. Dini hayatn cami duvarlar dnda etkinlik

kazanaca yeni hizmet alanlarnn oluturulmas da bir dier nemli husustur. Anahtar kelimeler: Din Hizmetleri, Tebli Yntemi, Etkileyici iletiim, Hedef Kitle

Abstract: The Problems of Ministries Concerning Method There are many causes today impeding ministries to be more efficient and more

fruitful. One of them is to fail in devetoping new methods appropriate to the time. Studies in communication light the way for ministry, too. Determining the basic characteristics of audience and planning ministries in accordance with it are important points to be considered. lt is also important to modify religious language as well as public can understand it easily, to benefit from mass media and to transmit religious messages in a lovable and encouraging way. Yet another point that should be taken into consideration is to produce new area of service in which religious life will have activity outside the walls of mosques.

Key words: Ministries, Method of Religious Message, lmpressive Communication, Audience

* .. . Proj: Dr., Uluda Universilesi Ilahiyat Fakltesi

93

DY ANET iLMi DERGi CiL T: 41 SA YI : 3

Giri

Tebli kavramn, din hizmetlerinin her eidini iine alacak bir genellikte "dini iletiim" anlamnda ele aldmzda, gerek Mslmanlara dinin anlatm ve

retiminde gerekse Mslman olmayanlara dinin tantmnda ve davette izlenmesi gereken yntemlerle ilgili ciddi bir kafa karklnn iinde olduumuz bir gerektir. Buna bal olarak, gnmzde tebli faaliyetlerinin ok baarl

olduunu, amalanan hedeflere ulaldn, toplumumuzun slam Dinini ok iyi kavrayp yaadn sylemek olduka zordur. Ayn ekilde, modern iletiim ve

ulam tekniklerinin bunca gelitii, lkeler arasndaki snrlarn neredeyse ortadan kalkt, dnyann adeta ok kltrl tek bir toplum haline dnt bir zamanda slamn evrensel mesajnn doru, etkili ve yaygn ekilde farkl din ve kltr mensupianna duyurulup, davetn yapldn iddia etmek doru olmaz. Bu hizmetlerden tatmin edici sonular elde edilememesinin phesiz ki ok ynl sebepleri vardr ve yntemle ilgili sorunlar bunlardan sadece bir blmn oluturur. Biz bu makalemizde yalnzca tebli yntemi ile ilgili eksik ve hatalardan kaynaklanan bir ksm sorunlar zerinde durmaya alacaz.

Din ve Tebli

Din hizmetlerinin nihai amac bir anlamda, insann manevi yapsnn duyarlln, olumlu, iyimser ve salkl ileyiini salamak ve korumak suretiyle faydal kltr retmesine ve bunu insann hayrna kullanmasna yardmc olmaktr. Dinin ortaya koyduu ilkeler ve deerler,insann bu dnyadaki anlam arayna, kimlik ve kiilik sorunlarna bir cevap oluturucu niteliktedir. Ahlak ve kiiliin yceltilmesi, tam olarak "kendini gerekletirme''nin baarlabilmesi; toplumsal

btnlemenin ve evrensel barn salanabilmesi, dinin doru ve etkili retimi ve buna bal olarak da dini deerlerin iselletirilmesiyle yakndan ilgilidir. Mslman olmann gerektirdii artlar batan beri hep ayn ve hi

deimemitir.Buna karlk, dini mesaj etkili ekilde insanlara ulatrmann art ve imkanlar duruma gre srekli deiiklikler gsterebilmekte, geliip yenilenmektedir. Dinin insana ulatrlmasnda devreye sokulan bu teknikler ve yntemler, bizzat dinin kendisi gibi kutsanp, belli kalplarn dna klamazsa

baarszlk kanlamazdr. Onun iin bunlarn srekli olarak gzden geirilmesi, duruma uygun yeni yol ve yntemlerin oluturulmas din hizmetinin ayrlmaz bir

parasdr.

Din hizmeti iki tr bilgiyi gerektirmektedir:Birincisi, dini esas ve retilerin bilgisi;ikincisi de, bunlarn kendisine ulatrtld insan ya da hedef kitlenin bilgisi.

94

DN HZMETLERNDE YNTEMLE LGL SORUNLAR Yntemle ilgili dzenleme ve belirlemeler ise bu iki deiken arasndaki ilikinin tasarianma biimine ve ulalmak istenen hedeflerin durumuna gre ortaya kar. Dini tebli ile ilgili sorunlarn nemli bir ksm, teblie muhatab olan kii ya da

kiilerin zelliklerinin bilinmemesi ya da dikkate alnmamasndan kaynaklanmaktadr. Vaaz ve hutbeler, konferanslar, kurs ve seminerler..genelde kiilerin ihtiyalar, sorunlar, zellikleri erevesinde deil, planlayclarn kendi

anlay ve nceliklerine gre belirlenmektedir. Ayrca bu hizmetlerin ne lde etkili olduu, ne gibi sonular verdii ile ilgili ciddi bilimsel almalar yaplp, bunlarn sonularna gre program gelitirme gibi bir yola bavurulduuna dair elimizde bir bilgi yoktur.

letiim teknii asndan baktmzda, her eit insan kapsayacak evrensel tek bir hitap biiminin imkansz denecek kadar zor olduunu grrz. Her tr

iletiimde mesajn biim ve muhtevasn belirleyen, alc(dinleyici)dr. Dolaysyla tipik okuyucu, tipik dinleyici ya da izleyici gibi kitle iletiim aralarnn referans

ald ortalama tipler, hibir kavramsal temele sahip deildir. Ne tipik okuyucu, ne de tipik dinleyici/izleyici vardr. Bunlardaki oulluk, baz snrl durumlar dnda, indirgenemez bir nitelik tar. 1 Bu bakmdan,din hizmetlerinde verimli sonulara

ulalabilmesi, irad ve tebli faaliyetlerinde hedef kitlenin ya, cinsiyet, zeka ve renim dzeyi gibi deikenierin yannda, inan ve balanma dzeyinin, ihtiya ve sorunlarn ciddi analizlerinin yaplarak programlarn buna gre planlanp

uygulanmasna baldr.

Uygulamadaki Sorunlar

Gnmzdeki uygulamaya baktmzda; merkezden planlanan tek tip hutbe ve vaaz uygulamasnn belirlenen, etkileyici iletiimin bu ilkesine ok uygun olmad grlmektedir. Szgelimi, krsal bir kesimde, bir ky camisi ile, byk bir ehrin merkezinde, ya da bir niversite muhitindeki camide ayn ya da benzer hutbelerin okunnas iletiim teknii acsndan verimsiz bir yoldur. Nitekim konuyla ilgili baz bilimsel aratrmalar, mevcut uygulamann cami cemaatinin din

anlayn ve yaayn iyi ynde gelitirici nemli bir etkisinin olmadn ortaya koymaktadr. 2 Dinleyici, ona sunulan mesajda kendisini bulabildi i, olan bitenden

1 Abraham A. Moles. Kltrn Toplumsal Dinamii (ev. Nuri Bilgin), Ege niv., Edebiyat Fak. yay., zmir 1983, s. 41,78; Mustafa Kyl "Dini letiinule Hedef Kitle Sorunu", Deerler Eitimi Dergisi, 2003, Say: I, s. 113.

2 Bkz. Mehmet Kamil Cokun "Trkiye'de Cami Cenuatinin Kur'an Anlay"Bir Alan Aratrmassliimiyat, 2001, c. 4, Say I, s.89-104; Veysel Demir, Din Grevlilerinin Fonksiyonlar ve Sosyo-Kltrel Tesirleri zerine Bir Aratrma (Baslmam Yksek Lisans Tezi) Uluda niv. Sos. Bil. Enst., Bursa 1991.

95

DY ANET LM DERGi CLT: 41 SA YI : 3

hareketle olacak zerinde bir tahmin yapabildii lde, mesaj onun iin anlaml ve etkili olacaktr.Ne kadar iyi niyetle yaplrsa yaplsn,dinleyiciye ulamayan, onda ilgi ve istek uyarnayan bir mesaj etkili de olmayacaktr.

lkemizde din hizmeti ile uraan kurum ve kurulularn, hizmet verdii blgelerdeki insanlarn dini gruplamalarnn yerleim ve dalmn gsteren bir" inan corafyas"na sahip olduklarna dair bir bilgimiz bulunmamaktadr. Sosyolojik aratrmalarla lkemizde yaayan eitli dini grup, cemaat, mezhep ve hatta dinler belirlenmeden, nerede hangi zellikte dini inan, anlay ve

uygulamalarn olduu gerek ve doru ekilde bilinmeden, pratik dini hizmetlerin ynlendirilmesinde isabetsizlikler hep srp gidecektir. Byle bir bilginin

oluturulmas hizmetin bilinli ve verimli yaplmas bakrnndan byk nem tamaktadr. Grevlilerin ve irad konularnn da buna gre seilmesi uygun

olacaktr. Bir rnek vermek gerekirse; lkemizin gney kesimlerinde zaman zaman medyaya yansyan, "ruh g"(tenash) yaadn iddia eden insanlarn iddia ve

aklamalar yer almakta ve bu konu bir ksm samimi Mslmann bile inanlarn tehdit edici kafa karklna yol aabilmektedir. imdiye kadar bu tr inanlarn

kayna, dalm ve bunlarn etkisini ortadan kaldrc ne gibi irad almalarnn yapld ile ilgili bir dkmana rastlayamyoruz. Din hizmetlerinin arzu edilen seviyeye ulatrlabilmesi iin din sosyolojisi, din psikolojisi, dinler tarihi, din eitimi .. gibi bilim dallar erevesinde yaplan alan aratrmalarnn sonularn gz nnde bulunduran geni apl tahliliere dayal bir bak asna ihtiya vardr.3

Toplumumuzda nasl bir din anlay hakimdir? Farkl gruplar ve kesimler slam Dinini nasl anlamakta, yorumlamakta ve yaamaktadr? Din alannda gnmzde ne gibi sorunlarla karlalmaktadr? Arla varan dini davranlar, sapma ve yabanclamalarn, din dmanl ya da kartlnn sebep ve kaynaklar nelerdir? Bu ve benzeri sorularn cevaplar bilimsel yollarla aratmhp bulunmadan gerek bir tebli ve irad hizmetinin yrtlmesi son derece zordur. Dini kurum ve kurulularmzn yaps ierisinde, srekli olarak bu konular aratran, gzlemleyen, deerlendiren ve bilimsel raporlara dntren birimlerle, buna dayal olarak tebli ve irad programlar hazrlayan uzmanlara ihtiya vardr.

Trk toplumunun ok ynl ve dinamik olan dini yaants ierisinde, zellikle halk kitlesi arasnda yaygn olan ve "halk dindarl"4 olarak nitelendirilen anlay ve uygulamalar nemli bir yer tutmaktadr. ehir merkezlerinde dini bir renim

3 Bkz. Mehmet Aydn, "Avrupa Birlii, Din ve Diyanet", slamiyat, c. 4, S. I (2001), s. 17-18. 4 Bkz. Mustafa Arslan, Trk Popler Dindarl, Dem Yay., stanbul2004. 96

DiN HZMETLERNDE YNTEMLE LGL SORUNLAR

grm kimselerden toplumun orta ve alt tabakalarna ve krsal alana doru gidildike, daha ok szl kltre dayal yerel adetler, mistik ve bysel elerle

sHl.mi elerin i ie girdii bu halk dindarlnn gl bir ekilde egemen olduu grlmektedir. Bu din anlay, halkn hayat tarz ve kltr ile ilevsel biimde btnlemi bir durum arz etmektedir. Din grevlilerinin normal olarak halkn dini seviyesini ykseltmek, sahih bir din anlayn halka mal etmek, dinin aslna uymayan inan ve uygulamalar ortadan kaldrmak iin sistemli ve etkili bir aba gstermeleri beklenir. Fakat halka hizmet veren din grevlilerinin nemli bir blmnn, i ie yaadklar halk kitlesine ait inan ve uygulamalardan etkilendikleri ve bunlar benimsedikleri, yaplan bir aratrmann5 ortaya koyduu

sonulardandr. Din grevlilerinin yetitirilmesinde, mevcut bu dini yapnn bileenlerinin retilmesi ve sahih kaynaklara dayal slam anlaynn yerletirilmesinin sosyal psikolojik gerekiere dayal doru yntemlerinin retilmesi ayr bir nem tamaktadr.

Mevcut durumda konu merkezli ve genel bir hitap tarz izlenmektedir. ocuk, gen, kadn, bilgili/bilgisiz gibi farkl unsurlarn varl ou zaman dikkate

alnmamaktadr. Oysa ki, farkl dinleyici kitlesinin her biri iin ona uygun bir metot ve yaklam gerekmektedir. En genel anlamda bile, Kur'an- Kerim'de belirtildii gibi "hikmet", "gzel t" ve "en gzel tartma"(Nahl 16/125) yntemlerinden her birinin yerine gre kullanlmas gerekir. Hangi dinleyici grubuna hangi yntemle hitap edilecei meselesi, gnmzdeki artlar bakrnndan

yalnzca dini iletiimeinin takdir ve ferasetine kalm bir i olmayp, ok ynl bilimsel aratrmalarla belirlenmesi gereken bir durumdur. Mesela, dini irad ve tebli faaliyetlerinin en geni katlmcs ve asl hedef kitlesi olan yetikin ve yal kesimler zerine son yllarda bir ok aratrma yaplmtr. Bunlarn sonularna gre, yetikin ve yallar problem merkezli ve somut gerekiere ynelimli olup, bakalarnn hazrlayp planlad etkinliklere istedikleri zaman katlp, istemedikleri zaman katlmadklar, ancak kendi pratik ihtiyalarna ve beklentilerine cevap oluturan konulara ilgi duyduklar anlalmaktadr. Yetikinler kendi kendilerine renmeyi tercih etmektedirler.6 Hayatlarnda kar karya

kaldklar sorunlarla ilgili, bunlarn pratik zmne yardmc olan bilgi ve

5 Bkz. M. Arslan, "Din Grevlilerinin Tutumlarnda Halk nanlar Unsurlar", Uygulamal Bir Aratmna. (Sonular iin bkz. M. Arslan, "Diyanet Hizmetlerinde Grev Alacak Elemaniann Yetitirilmesi in

Hazrlanacak Programn Hizmet Alacak Hedef Kitleye Gre Yaplandnlmasnn nemi", S. D..lahiyat Fakultesi, Trkiye'de Yksek Din Eitiminin Sorunlan,Yeniden Yaplanmas 1Ve Gelecei Sempozyunu, Isparta 2004, s. 292).

6 Bkz. Mustafa Kyl, Yelikin Din Eitiminin Temelleri, Ett Yay., Samsun 2000, s. 245; M. Akif Klavuz, Yaianma Dnemi Din Eitimi, Arasta Yay., Bursa 2003, s. 87, 18-129.

97

LM DER C CLT: 4 SAYI: 3

mesajiara ilgi duyarlar. Din, hayattan kopuk kuru bir bilgi ya da hkmler/kurallar btn veya ilerde kullanma uygun bilgiler eklinde sunulduunda onlar iin fazla bir anlam tamaz. Hayat anlama ve hayatla baa knada yardmc olduu lde din yetikinlerin dnyasnda nemli bir yer tutacaktr. Onun iin, dini tebli ve retim hizmetlerinde onlar bu ynde tevik etmek gerekmektedir. Eer yeterli motivasyon salanamazsa, dini iletiim ya etkisiz olacak ya da hizmetlere yeterli katlm salanamayacaktr. Nitekim,vaaz ve hutbeler dnda camilerde yrtlen ve akam kurslar eklinde dzenlenen baz dini eitim programianna katlmn, son yllarda giderek azald, neredeyse bitme noktasna geldii grlmektedir. 7 Bu bakmdan, dnemin zellikleri ve ihtiyalar dikkate alnp, dini iletiim buna gre yntendirildii lde, din yetikinler iin anlam ve mutluluk kayna olacak, dini ilgi ve ynelileri canl kalacaktr. Bunun yannda lkemizde gen nfus gittike artmakta ve din hizmetlerinin nemli ve kalabalk bir hedef kitlesini

oluturmaktadr. Geleneksel din! hizmet programlar ise genlere hitap etmekten ok uzak bulunmaktadr. Onlarn ilgi alanlarn ve sorunlarn dikkate alan, dini hayata ve camiye tevik edici, zendirici sylem ve yaklarnlara ok ihtiya

vardr.

te yandan, cemaatin renim ve kltr seviyesi giderek ykselmektedir. Ankara il snrlarndaki cami ve mescitlere devam eden cemaat zerinde yaplan bir alan aratrmasna gre, lise ve n i versite mezunu cemaatin oran %5 1 e

ulamtr.8 Toplumumuzdaki bu dinamik gelimeye uygun ekilde grevlilerimizin dini bilgi ve kltr seviyesinin ayn hzda gelitiini, gnmzdeki ikna ve iletiim tekniklerini yeterince kullanabildiklerini sylemek ok zordur. iyi eitim grm, dnya artlarn bilen cemaatten pek ok kimsenin, uygulanan din hizmetleriyle ilgili ak tatminsizlik ve ciddi ikayetlerine her yerde

ahit oluyoruz. Geleneksel halk dindarlnn kalplarn aamayan, genellikle gncellikten ve toplumsal hayatn gereklerinden uzak bir anlayla eskiden kalma yorumlar tekrarlayan bir sylem biimi karsnda bu aydn kesimin dini kurumlara ve grevlilere gvenlerini kaybettiklerini, baka kaynaklara yneldiklerini gryoruz.

Gemiteki cemaat dindarlnn yerini gnmzde "bireysellemi dindarlk" almaktadr. Bu bakmdan tc"'"mda, her alanda olduu gibi dini/ahlaki alanda da bir "oulculuk" dnemi ba:.

7 Bu progamlara katlanlarn topla" 1 943'e kadar dmtr. Bkz. TC. s. 1 1 1 ; 2000 istatistikleri, Ankara 2.

8 M. Kilmil Cokun, a.g.n .. slilniyilt, -:. ";. 98

;r. Allm ve ortaklaa paylalan bir davran

'7 de 18993 iken, bu say 2000 ylnda 8691. 2001 de ise Diyanet leri Bakanl. 1997 istatistikleri, Ankara 1998, ''JOJ istatistikleri, Ankara 2002, s.l23.

>. 90.

DN HZMETLERNDE YNTEMLE LGL SORUNLAR kural oluturmas, ahenkli bir dini evrende kiileri buluturmas, ya da kiiye gnlk hayatnda hazr cevaplar sunmas bakmndan halk dindarl sorunsuz gibi gzkse de, model bir anlay olarak sunulmaya devam edildiinde, meydana

getirebilecei sorunlar phesiz yalnzca belli bir alanla snrl kalmayacaktr. Sosyal anlamda uyma ve balanmaya dayanan (intisap ve ittiba), kendi kendini kontrol ve yenileme bilinci tamayan ekiki ve mekanik bir dindarlk anlay, sahiplerine salad rahatlm yannda, istismar ve ynlendirmeye son derece ak olmas tehlikesiyle de kar karyadr. "Gsteriilik" ve "din istismar"nn yaayan kltrn kodlarna iyice sinmi olduu bir zamanda uyarc , eletirici ve derinlikli bir bak asna iddetle ihtiya bulunmaktadr. Gnmzn giderek

karmaklaan dini sorunlarnn9 zm konusunda bu mevcut yapnn yetersizlii her geen gn daha da artmakta, samimi dindar insanlar "blnm benlikler" ya da "ift standartl kiilikler" haline gelmektedir. nk, modern

hayatn taleplerine cevap vernede yeterli bir model oluturulamadndan, din ile hayat arasndaki balar gevemekte, hayat dini bak asna gre btnletirme

imkan ortadan kalkmaktadr. Bu da dinin ahlak ve deerler alannda gerekletirmeyi n grd hedeflerin bireylerin hayatnda yeterince gereklemesini olduka gletirmektedir. Gnmzde yaanan ahlak bunalm, dine ilgisiz kimseler kadar, ou dindarlar da iine alan yaygn bir sorun haline

gelmi bulunmaktadr.

Kresellemenin hz kazand ve kitle iletiim aralarnn bilgiyi her alana yayd bir zamanda, daha kapsaml ve derinlikli yeni modeller retemeyen, iine kapal bir dindarlk anlay, btnyle savunmac, kat ve hogrsz bir biim alma tehlikesiyle kar karyadr.Dolaysyla, halk dindarlnn sahip olduu aralardan daha ok entellektel ve akademik evrelerin mdahil olduu kapsaml

anlayiara ihtiya vardr. te yandan,Trkiye'nin slam dnyas iin model bir lke olmaya aday olmas, daha evrensel din anlaylarn besieyecek potansiyellerini devreye sokmasn gerektirmektedir. 10 slam Dininin nceki ilahi dinlerden belki de en nemli fark, kurumsal din yerine bireyin merkezde olduu, bireyin hr seim ve ynelimini esas alan zgrlk bir din anlay getirmi

olmasdr. Belli dini anlay ve yorumlarn tek dini hakikat olarak mutlaklatrlp sunulmas, kiilik dindarlnn gelimesini engelleyici bir sonu dourmaktadr.

9 Bunlardan baz somut rnekler iin bkz. Ahmet Onay, "lahiyat Fakltesi Mezunlannn Cami Eksenli Din Hizmetlerinde Karlatklar Sorunlar ve Bu Alandaki Formasyon ihtiyalar", Trkiye'de Yksek Din

Eitiminin Sorunlar, Yeniden Yaplannas ve Gelecei Sempozyunu, Ispa1a 2004. s. 409-423. 10 Hseyin Ylmaz, "Trk Mslnanl, Dindarlk ve Modemlik", sliiniyiit, 2002, c. 5, S, 4, s. 61.

99

DY ANET LM DERGi CLT: 41 SAYI: 3

Bilindii gibi, lkemiz Avrupa Birliine giri sreci ierisinde bulunmaktadr. lkeler arasnda olduu gibi,dinler arasndaki diyalog almalar da hz kazanmtr. slam'n tarihi tecrbesi ierisinde farkl kltr, din ve mezheplerle bir arada yaama, dini ve kltrel oulculuk, dini msamaha ok nemli bir yer

tutmaktadr. Bu durumda brahimi dinin ortak ama ve hedeflerinin belirlenerek, cemaatin dier diniere hogrsn gelitirecek telkin ve eitimlerin n plana karlmas ve toplum hayatmza bu deerlerin yerlemesini salayc etkinliklere hz kazandrlmas ihtiyac vardr. Bu arada frsattan yararlanarak lkemiz insann Hristiyanlatrmak iin her yolu deneyen misyoner tekilatlar ve almalar konusunda da tedbirli ve. hazrlkl olmak gerekmektedir.

phesiz ki, dini tebli ve irat hizmetlerinde yerleik inan ve uygulamalara, geleneksel anlayiara ters den yeni gr ve yorumlara yer verilmesi son derece dikkat isteyen, hassas bir konudur. Dnce ve inanlara etki etmek iin, olduklar yerden balamak ve bunlar bu noktadan itibaren yneltneye ya da yeniletirmeye

almak, temel bir iletiim kuraldr. zel bir inan ve dnceyi deitirmeden nce, baz temel inan ve anlaylar deitirmek veya telkin edilmek istenilen yeni

inanc muhataplarn temel inanlar erevesinde ifade etmek gerekmektedir. Fakat bu insanlarn temel ve genel zihinsel yaplar hakknda bir eyler bilmiyorsak, daha sonraki dncelerini ne aniayabilir ve ne de nceden tahmin ve kontrol edebiliriz.Uygun yntemler gelitirilemedii iin, "ftne" kmas endiesi ve gerekesiyle dini gereklerin birou halka ulatrlamamakta, halkn dini seviyesini ykseltmek bir yana, grevliler halk dindarlnn takipisi ve malkumu durumunu ou yerde srdrmektedirler.

Mesajn iletilmesinde, kullanlan kelimelerin tek tek nemi vardr. Bireyin davrannda kelimenin fonksiyonu, ayn derecede hakiki olan dier objelerin fonksiyonuna benzer. Bir yayann hzla gelen otomobile gre kendini ayarlad gibi, iitilen kelime de, kendisine uyum salanmas gereken bir objedir; baka yerlere gidebilmek iin kullandmz araba gibi, kelime de konumada kullanlan bir objedir. nsan eyalarn dnyasnda olduu gibi, kelimelerin dnyasnda da hakiki bir ekilde yaar. nsan bakasnn evresine otomobil, bilgisayar ok katl binalar sokarak dnyasn deitirebilecei gibi, kelimeler sokarak da deitirebi !ir. Bylece kiinin dnyasn kelimeler yoluyla deitirerek davrannda, inan ve

tutumlarnda deitirmeler yapabiliriz. Dini irat, tebli ve retim etkinliklerinin en nemli sorunlarndan birisi, hi phesiz dil sorunudur. Gnmz insannn rahatlkla anlayp, yararland bir din dilinden sz etmek ok zordur. Asrlar ncesi bir kltrn ifade kalplar ile gnmz insanna din retmeye alyoruz.

100

DN HZMETLERNDE YNTEMLE LGL SORUNLAR

Gnmzde hibir gerek karl olmayan, insanlarn zihinlerinde herhangi bir arma yol amayan kelime ve kavramlar, arapa ve farsa terkipler ierisinde dini meseleler iinden klamaz bir durum alyor. Kelimeleri seme ve iletme becerisi iletiimin etkili olmasnn nemli bir artdr. Toplumda yaygn, her kesimin rahat anlayabilecei ortalama, olaan bir dil kullanm, halkla ilikilerde

baarl olmann art olarak kabul edilmektedir.

Dinin anlatm ve retiminin geleneksel uygulamalarnda, kiinin kendisi hakknda olumsuz duygular uyandrmaya dayal, korku yaratc ve cezalada tehdit edici tarz ve slilbun hakim olduunu gryoruz. Bu tekniin baz kiileri belli durumlarda dine yaklatnc az bir etkisi olsa bile, genelde dinden uzaklatrc olumsuz etkisinin daha yaygn olduu bir gerektir. Gnmz insannn sevgi ,mjde ve umut ieren olumlu dini mesajara daha ok ilgi duyduunu syleyebiliriz . Bu bakmdan,zellikle camiye gelen Mslmanlar rktc, huzursuz edici, tenkit edici sylemlerden kanmak; daha ok tevik edici, zendirici ve rahatlatc bir slilba arlk vermek olumlu sonular elde etmek iin kanlmazdr. Camiye gelen her Mslman oradan sknt ve gerilim ierisinde

deil,huzura ermi, gvenlik ve rahat bulmu olarak, ruhu dinlenmi olarak ayrlmal ve tekrar gelmek iin de iinde arzu ve zlem duymaldr.

Dini/tarihi ahsiyetlerin ar yceltilmesi, efsanevi ve insan st varlklar eklinde sunulmas insanlara baz duygusal tatminler yaatsa da, sonu baknundan eitici bir etkisi olamayacan kaydetmek gerekmektedir. Kur'an- Kerim Hz. Muhammed (a.s)'i, Mslmanlar iin "en gzel rnek"(Ahzab 33/ 21; Mmtahine 60/ 4,6) olarak tantyor. Her Mslmann kendi kiilik yaplanmas, ahlak ve ilikilerinde model almas, kendisine benzerneye almas gereken canl1 gerek, somut bir insan. Ancak yaygn sylem ve anlatrnlara baktmzda; bata Hz. Peygamber olmak zere btn din bykleri, kendilerine hibir ekilde

ulalamaz, eriilemez, dolaysyla iliki kurulamaz gerek tesi ahsiyetler olarak sunuluyor. Dolaysyla Mslman olmann ideal rnekleri, yalnzca gemite yaanm, olup bitmi ve bir daha tekrarlanmas mmkn olmayan, yalnzca vlme ve vnme, hayranlkla seyretme konusu olaan st nitelikler kazanrken, gnmz Mslman akn ve derin bir aalk duygusunun iine

itilmi oluyor.

Kitle iletiim aralar vastasyla geni halk kesimlerinin gz nnde yaplan dini tartmalarn bir ok sakineal duruma yol atn belirtmek gerekir. Bilindii

11 Bkz. M. Emin Ay, Din Eitim ve retiminde Mkiifat ve Ceza, Bursa 1993, s. 108-118; 119-158. 101

DY ANET iLMi DERGi CLT: 41 SAYI: 3

gibi bu programlarda birok iHihiyat, dini aratrma ve yazlaryla nl uzman kimseler yer almakta ve konular oul bir ortamda tartlmaktadr. Byle bir ortamda din, ilahi deerler btn konumunda deil, "piyasa koullarnda tketici

topluluuna pazarianan bir rn" durumuna drlm olmaktadr. 12 Bu durumda, imdiye kadar kendi inanlanyla ilgili eletirel bir yaklam hi aklndan geirmeyen geni dindar evreler, samirniyetle bal olduklar dinlerinin kutsal

deerlerinin inendii izlenimine kaplmaktadrlar. nk bu insanlar iin din, mutlak ve tartmasz kesin doru kabul ettikleri, teslim olup balandklar ve onun

varlnda kendilerini varolusal gvenlik ierisinde hissettikleri dokunulamaz bir alandr. Oysa sz edilen tartmalarda din, farkl ekillerde yorumlanabilir, yanllanabilir herhangi bir gr mesabesinde bir fikir olarak ortaya kmakta ve dinin kutsal otoritesi hafife alnmakta, "hikmetinden sual olunmaz" zellii glgelenmektedir. Bylece, geleneksel dindarn anlam evreninde bireysel _ve toplumsal hayatn meruiyetini salayan dinin,bu btnsel hakikat olma

anlamndaki ycelii de gittike zedelenmektedir. Normalde gerek bir din eitimi aln insan iin anlalr olan bu yaklam, geleneksel bir dindar iin yaralayc olmaktadr. 13 Az ok bir bilgi sahibi olmakla birlikte konulara hakim olmayan, dini zihniyeti tam olumam zellikle genler iin ise tam anlamyla kafa kartrc bir etki meydana getirmektedir. Bu bakmdan, din alannda yetimi uzmanlarn ncelikle kendi alanlarnda tartp uzlamalar gereken meseleleri halkn huzuruna tamaktan uzak durmalar, hem kendilerinin ve temsil ettikleri dini kurum ya da kuruluun saygnln korumalar,hem de samimi bir dini yneli ierisindeki kiilerin dini/manevi, ruhsal salklar asndan byk nem arz etmektedir.

Ayrca,dinl deerlere olumsuz bakan, iyi niyetten uzak kimseler iin de bir tr gereke oluturmaya frsat verilmemi olur.

Radyo ve televizyonlarda yaplan din! programlar ou zaman cansz, skc, tek biim, dolaysyla fazla ilgi uyandrmayan bir zellik gstermektedir. Daha ok tek bana ya da iki kiinin karlkl konumas tarzndaki sunumlarn, gnmz bilgisayar teknolojisinin salad imkanlarla ilgi ekici, deiik biimlerde denennesi salanabilir.Sz konusu teknoloji ile her tr grnty

oluturma ve yaynlama imkan bulunmaktadr. Arka fonda konuyla ilgili,dini ve kutsal sembollerin grntlerine, sesli ifadeterin ayn zamanda yazl karlklarna yer verilmesi ya da, verilmek istenen mesajn temsili veya gerek bir olayn tabii

12 Peter L. Berger, Dinin Sosyal Gereklii (ev. Ali Cokun), nsan Yay., stanbull993, s. 210. 13 Ylmaz, a.g.m., slil.miyat, c. 5, S. 4, s. 65 102

DN HZMETLERNDE YNTEMLE LGL SORUNLAR

ak ierisinde sunulmas, daha dikkat ekici ve dolaysyla iletiimin etkisini artrc olacaktr.

Din hizmetleri toplumumuzda cami duvarlarnn dna pek kamamaktadr. Toplumsal kurumlar ve organizasyonlar, ya da kltrel olaylarn ierisinde dinin

varln hissetme imkan yok gibidir.Bu durum da genel olarak iselletirilmi olup, toplumun eitli kesimlerine alma ynnde ciddi bir gayret gze arpmamaktadr. O kadar ki, elimizin altndaki imkanlar bile yerli yerince kullanma, frsatlar en geni ekilde deerlendirme dncesinden uzakta

durulmaktadr. Bu tespitimizle ilgili en arpc rnek, her yl yenilenen Kutlu Doum Haftas etkinlikleridir. ahsen pek ok defa grev yaptm bu programlarda karlatmiz manzara udur: Bir panel ya da konferans dinlemek zere gelen dinleyicinin tamamna yakn cami cemaatinden olumaktadr.Yrenin

okumu yazm, etkili ve yetkili kesimine ulalamamakta ya da bir ekilde orada hazr bulunmalar salanamamaktadr. Oysa ki,camiye gelemese de dine ilgi duyan, dini konularda aydnlanma isteine sahip her yrede ok sayda insann

varl bir gerektir ve bu programlar bu insanlara ulamak iin ok nemli bir frsat oluturmaktadr. Bilimsel tarz ve slfiba alk olan ilahiyat hocalarnn bir

ounun konumasndan halkn ok fazla yararlarramad iin ikayeti olduu bir gerektir. Ancak, hutbe ya da vaaz tr bir konumaya alm olan halkn beklentilerine tam olarak cevap veremedii,kendini aniayacak ve yararlanacak bir dinleyici kitlesi ile buluamad iin hocalar da ounlukla sknt duymakta ve tatminsiz kalmaktadr.

lkemize dnyann her yerinden, her sene ok sayda yabanc turist gelmektedir. Bunlarn nemli bir blm tarihi ve sanat deeri byk olan camilerimizi de ziyaret etmektedir. Bu durumun, dinimizi yabanclara tantmak ve anlatmak iin ok nemli bir frsat ve imkan oluturduunu belirtmek gerekir. Ancak, bunlarn banda bulunan rehberler ounluu itibariyle slami bilgi kltr ve deerlerden fazla haberdar olmayan ya da herhangi bir dini hassasiyet tamayan profesyonel kimselerdir. Gezdii caminin yan sra, slam Dininin inan ve ibadet esaslar, tarihi ve kltrel deerleri hakknda ilk elden bilgi almak isteyenler iin herhangi bir hizmet tarz dnlm deildir. Cami grevlilerimiz ise genelde

yabanc bir dili kullanma formasyonuna sahip bulunmadklar gibi, gelen yabanclada iletiim kurma konusunda da hazrlkl ve istekli deildir. Bu durumda nerilebilecek olan udur: Sz edilen zellikteki camilere grevlendirilen kimselerin yabanc bir dili ok iyi konumas artna bal olarak seilmesi ya da hizmet ii eitim almalar erevesinde bunlara yabanc dil

103

DY ANET LM DERGi CLT: 41 SAYI: 3

reniminin zorunlu tutulmas. Ayn ekilde yurt dna grevlendirilen elemanlarn ounun da o lkede konuulan dili yeterince konuamad, deiik kesimlerle iletiime giremedii, sHim Dinini tantc ve tebli edici organizasyon ve etkinliklerde yer alamad bilinen bir gerektir. Bu konuda doktorasn yurt dnda yapm, bir yabanc dili iyi kullanan o lke kltrn tanyan elemanlarn bulunup grevlendirilmesi, bu erevede ilahiyat Faklteleri ile ibirlii ve

yardmlama ya gidilmesinin doru olacan ifade etmek gerekir.

Yurt dnda ya da iinde din deitirerek Mslmanl seen ok sayda insann varln biliyoruz. Ancak bu insanlarn daha sonra hayatlarn nasl srdkleri, ne gibi dini, sosyal, ekonomik sorunlarla karlatklar ve bunlar amada onlara ne gibi hizmetler retildii ve gtrld konusunda bir bilgiye sahip deiliz. Genellikle bu insanlar kendi kaderlerine terk edilmekte, ya belli cemaatlerin ats ierisinde yeni dini kimliini oluturucu bir yol aramakta ya da

Mslmanln sakl tutarak, ya da en alt dzeyde yaayarak eski sosyal evresinde hayatn srdrmeye almaktadrlar. htida sonras destekleyici din hizmeti, bildiimiz kadaryla henz dnlm ya da planl bir organizasyonla uygulamaya konulmu bir alma alan deildir. Osmanl Dneminde, bu yndeki hizmetler ve bunlarn finansman iin kurulmu vakflar bulunuyordu. Gnmzde de, Diyanet Vakf'nn imkanlarndan bu hizmetler iin bir fon ayrlnas ve bu yeni

Mslmanlarn ister kendi lkelerinde isterse yerletikleri lkemizde, din kardeleriyle uyum ve btnlemelerinin salannas ynnde aba gsterilmesi gerekir.

Sonu

Gnmzde dini mesaj geni insan kitlelerine ulatrmak iin ok byk imkanlar olumutur. Fakat, din hizmetlerinde etkili iletiim tekniklerini kullanma ve dinin gncel sunumu noktasnda, henz nemli bir mesafe kaydedildiini sylemek zordur. Dinin anlatm ve retiminde birok eksiklerio yaand, eitli sorunlarla kar karya kalnd bir gerektir. Din hizmetlerinin etkili ve verimli hale getirilmesi iin, gnmz artlarnda yeniden ele alnp zerinde ciddi olarak

dnlmesi gerekir. Bir yanda dini bilgi ve sylem gelitirHip zenginletirilirken, dier yanda bunlarn insanlara ulatrlmas ve etkili klnmasnn yollarnn aratrlmasna ihtiya vardr. Bu yolda, slami ilimler alannda yaplan aratrmalarn, insan ve toplum bilimlerinde yaplan almalarla btnletirilmesi nemli sonulara ulaabilmek iin balang noktas oluturmaktadr.

104