Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 10-2014 - vanhien.vn

DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (237) - 10 / 2014 1

DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (237) - 10 / 20142

3DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (237) - 10 / 2014

T HÔØI LUAÄN

Lòch söû caùch maïng cuûa daân toäc ta hôn80 naêm luoân minh chöùng moät luaänñieåm: Söï laõnh ñaïo ñuùng ñaén cuûa

Ñaûng laø nhaân toá quyeát ñònh moïi thaéng lôïi!Noùi veà söï laõnh ñaïo hay phöông höôùng

laõnh ñaïo cuûa Ñaûng caàm quyeàn laø noùi tôùi 4yeáu toá cô baûn sau:- Ra nghò quyeát laõnh ñaïo: Hình thaønh

cöông lónh, ñöôøng loái, chuû tröông trong töønggiai ñoaïn, thôøi kyø, trong töøng lónh vöïc.- Laõnh ñaïo baèng giaùo duïc thuyeát phuïc,

neâu göông: sau khi coù nghò quyeát cuûa Ñaûngphaûi laõnh ñaïo caùc hoaït ñoäng tö töôûng: Hoïctaäp, nghieân cöùu, quaùn trieät taïo söï nhaát trícao trong toaøn Ñaûng vaø söï ñoàng thuaän trongtoaøn xaõ hoäi ñoái vôùi ñöôøng loái, chuû tröông,chính saùch cuûa Ñaûng, höôùng daãn moïi toåchöùc Ñaûng, moïi caùn boä, ñaûng vieân, xaâydöïng chöông trình haønh ñoäng vaø ñaëc bieät laøxaùc ñònh traùch nhieäm cho moïi caùn boä, ñaûngvieân tröôùc heát laø caùc caùn boä chuû choát caùccaáp, caùc ngaønh thöïc söï ñi ñaàu, laøm göôngtrong vieäc thöïc hieän nghò quyeát.- Laõnh ñaïo theå cheá hoùa nghò quyeát thaønh

luaät, phaùp leänh, caùc vaên baûn phaùp quy, caùccô cheá chính saùch.- Laõnh ñaïo kieåm tra vieäc thöïc hieän nghò

quyeát.Caû 4 yeáu toá treân ñaây ñeàu coù vò trí raát

quan troïng trong phöông thöùc laõnh ñaïo cuûaÑaûng ta. Phaûi laøm toát caû 4 yeáu toá, 4 khaâuquan troïng naøy thì nghò quyeát cuûa Ñaûng môùiñi vaøo cuoäc soáng. Ñeå ra quyeát ñònh ñuùng thìquaù trình hình thaønh caùc quyeát ñònh phaûi laøquaù trình khoa hoïc vaø daân chuû, quyeát ñònhphaûi hôïp quy luaät vaø hôïp loøng ngöôøi.Khi coù quyeát ñònh ñuùng roài thì nhieäm vuï

quan troïng haøng ñaàu laø phaûi thoâng qua caùchoaït ñoäng tuyeân truyeàn giaùo duïc quaùn trieätñeå taïo söï nhaát trí cao trong toaøn Ñaûng, söïñoàng thuaän trong xaõ hoäi ñoái vôùi quyeát ñònhcuûa Ñaûng.Trong ñieàu kieän Ñaûng caàm quyeàn toaøn

daân soáng, laøm vieäc theo Hieán phaùp vaø phaùpluaät, do ñoù moät khaâu coù yù nghóa quyeát ñònhñöa nghò quyeát vaøo cuoäc soáng ñoøi hoûi Ñaûngphaûi laõnh ñaïo theå cheá hoùa nghò quyeát cuûaÑaûng thaønh luaät, phaùp leänh, caùc cô cheá,chính saùch.Naêm 2008, nhaèm phaùt huy vai troø raát

quan troïng vaø ñaëc bieät tinh teá, laø nhu caàuthieát yeáu, theå hieän khaùt voïng chaân, thieän,myõ cuûa con ngöôøi, laø moät trong nhöõng ñoänglöïc to lôùn tröïc tieáp goùp phaàn xaây döïng neàntaûng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi vaø söï phaùt trieåntoaøn dieän cuûa con ngöôøi Vieät Nam ñaûm baûosöï phaùt trieån beàn vöõng vaø baûo veä vöõng chaécToå quoác vì muïc tieâu daân giaøu, nöôùc maïnh,

Ñeå Nghò quyeát cuûa Ñaûng veàVaên hoïc ngheä thuaät ñi vaøo cuoäc soángPGS. TS. ÑAØO DUY QUAÙTPhoù Chuû tòch Thöôøng tröïc Hoäi ñoàng Lyù luaän Pheâ bình VHNT Trung öông

4 DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (237) - 10 / 2014

daân chuû, coâng baèng, vaên minh, Boä Chính tròkhoùa X ñaõ ra Nghò quyeát “Tieáp tuïc xaây döïngvaø phaùt trieån vaên hoïc, ngheä thuaät trong thôøikyø môùi”.Hôn 6 naêm qua, thöïc hieän Nghò quyeát veà

moät lónh vöïc raát quan troïng vaø tinh teá naøyneàn vaên hoïc, ngheä thuaät nöôùc ta ñaõ coùböôùc phaùt trieån môùi, ngaøy caøng phong phuùvaø ña daïng. Vaên hoïc, ngheä thuaät ñaõ naémbaét ñöôïc doøng maïch chính laø chuû nghóayeâu nöôùc vaø nhaân vaên, gaén boù vôùi daân toäc,noã löïc phaûn aùnh chaân thaät cuoäc ñaáu tranhcaùch maïng vaø lao ñoäng saùng taïo cuûa nhaândaân ta, coù nhieàu taùc phaåm toát trong taát caûcaùc loaïi hình ngheä thuaät töø vaên hoïc, saânkhaáu, aâm nhaïc, myõ thuaät, nhieáp aûnh, muùa,ñieän aûnh, kieán truùc… chuû nghóa nhaân vaên,phaåm chaát nhaân ñaïo ñöôïc ñeà cao. Vaênhoïc, ngheä thuaät ñaõ coá gaéng phaùt hieän,khaúng ñònh caùc nhaân toá môùi. Trong nhöõngnaêm gaàn ñaây, nhieàu vaên ngheä syõ trong caùclónh vöïc ñieän aûnh, aâm nhaïc, myõ thuaät, muùa,nhieáp aûnh, saân khaáu… thoâng qua caùc taùcphaåm vaø bieåu dieãn veà chuû ñeà bieån ñaûo ñaõgoùp phaàn boài döôõng saâu saéc chuû nghóa yeâunöôùc, coå vuõ maïnh meõ yù chí, quyeát taâm baûoveä chuû quyeàn bieån ñaûo cuûa Toå quoác. Vaênhoïc, ngheä thuaät tham gia cuoäc ñaáu tranhleân aùn caùi Xaáu, caùi AÙc, söï thoaùi hoùa, bieánchaát veà nhaân caùch loái soáng vaø ñaïo ñöùctrong moät boä phaän xaõ hoäi.Töï do trong saùng taïo ngheä thuaät vaø söï ña

daïng veà noäi dung, phong caùch saùng taùc,phöông thöùc bieåu hieän ñöôïc toân troïng, daáuaán caù nhaân caù tính saùng taùc ñöôïc khaúngñònh. Coâng taùc lyù luaän, pheâ bình coù böôùc ñoåimôùi ñaõ coù taùc duïng tích cöïc ñoái vôùi saùngtaùc. Caùc phöông tieän, phöông thöùc saûn xuaát

trình dieãn, truyeàn baù saûn phaåm vaên hoïc,ngheä thuaät phaùt trieån khaù maïnh ñaõ ñöañöôïc nhieàu taùc phaåm ñeán vôùi coâng chuùng,goùp phaàn ñaùp öùng nhu caàu ngaøy caøng ñadaïng cuûa nhaân daân.Beân caïnh nhöõng maët tích cöïc cuûa söï

phaùt trieån vaên hoïc, ngheä thuaät coøn boäc loämoät soá yeáu keùm khuyeát ñieåm chuû yeáu sau:- Trong saùng taùc, bieåu dieãn, truyeàn baù

coøn khoâng ít taùc phaåm vaø hoaït ñoäng chöatheå hieän ñöôïc tính chaát tieân tieán vaø baûn saécdaân toäc. Soá löôïng taùc phaåm ngaøy caøngnhieàu nhöng raát ít taùc phaåm coù giaù trò cao veàtö töôûng vaø ngheä thuaät. Trong khoâng ít caùctaùc phaåm, lyù töôûng xaõ hoäi thaåm myõ khoâng roõneùt, yù nghóa xaõ hoäi raát haïn heïp. Coøn khoângít vaên ngheä syõ coù haïn cheá trong tieáp caän vaønhaän thöùc nhöõng vaán ñeà môùi cuûa cuoäcsoáng, chöa caûm nhaän ñaày ñuû yù nghóa, chieàusaâu vaø tính phöùc taïp cuûa thôøi kyø ñoåi môùitoaøn dieän ñaát nöôùc theo ñònh höôùng xaõ hoäichuû nghóa ñaåy maïnh coâng nghieäp hoùa, hieänñaïi hoùa vaø chuû ñoäng hoäi nhaäp quoác teá cuõngnhö cuûa vieäc thöïc hieän hai nhieäm vuï chieánlöôïc xaây döïng, phaùt trieån beàn vöõng ñaát nöôùcvaø baûo veä vöõng chaéc Toå quoác Vieät Nam xaõhoäi chuû nghóa.- Coù nhöõng bieåu hieän xa laùnh nhöõng vaán

ñeà lôùn lao cuûa ñaát nöôùc, chaïy theo nhöõngñeà taøi nhoû nhaët, taàm thöôøng, chieàu theo thòhieáu thaáp keùm cuûa moät boä phaän coângchuùng, haï thaáp chöùc naêng giaùo duïc nhaánmaïnh moät chieàu chöùc naêng giaûi trí. Trongmoät soá saûn phaåm vaên hoïc, ngheä thuaät coùbieåu hieän cöïc ñoan, chæ taäp trung toâ ñaämmaët ñen toái, tieâu cöïc cuûa cuoäc soáng hieäntaïi, thaäm chí xuyeân taïc boùp meùo lòch söû;moät soá bò caùc theá löïc thuø ñòch loâi keùo ñaõ

THÔØI LUAÄN


saùng taùc vaø truyeàn baù caùc taùc phaåm ñoächaïi ñi ngöôïc laïi lôïi ích cuûa nhaân daân. Tìnhtraïng nghieäp dö hoùa caùc hoaït ñoäng vaênhoïc, ngheä thuaät chuyeân nghieäp coù chieàuhöôùng gia taêng.Hoaït ñoäng lyù luaän vaên hoïc, ngheä thuaät

coøn laïc haäu nhieàu maët, chöa giaûi ñaùp ñöôïcnhieàu vaán ñeà cuûa ñôøi soáng, coøn xa rôøi thöïctieãn saùng taùc. Hoaït ñoäng pheâ bình vaên hoïc,ngheä thuaät coù bieåu hieän tuït haäu so vôùi yeâucaàu, chöa thöïc hieän toát chöùc naêng höôùngdaãn, ñieàu chænh vaø ñoàng haønh vôùi saùng taùc.Chaát löôïng khoa hoïc vaø tính chuyeân nghieäpcuûa pheâ bình bò xem nheï, xuaát hieän loái pheâbình caûm tính, thieáu moät heä thoáng tieâu chítin caäy ñeå ñaùnh giaù; vaên hoùa pheâ bình bò haïthaáp.Coâng taùc ñaøo taïo, boài döôõng ñoäi nguõ vaên

ngheä syõ coøn nhieàu baát caäp, yeáu keùm.Chöông trình noäi dung laïc haäu, chaát löôïngñaøo taïo toaøn dieän veà chính trò, tö töôûng,chuyeân moân, ñaïo ñöùc, theå chaát khoâng ñaûmbaûo, chöa chuù troïng ñuùng möùc tính ñaëc thuø,chuyeân bieät vaø yeâu caàu ñaøo taïo taøi naêng.Ñaùnh giaù nguyeân nhaân cuûa nhöõng thaønh

töïu cuõng nhö nhöõng yeáu keùm, khuyeát ñieåmtreân caû 3 lónh vöïc: saùng taùc, bieåu dieãntruyeàn baù; lyù luaän, pheâ bình vaø ñaøo taïo, boàidöôõng ñoäi nguõ vaên ngheä syõ, chuùng ta caøngnhaän thöùc saâu saéc nhöõng öu, khuyeát ñieåmtrong caû 4 khaâu, 4 yeáu toá cuûa phöông thöùclaõnh ñaïo.Khi toång keát 5 naêm thöïc hieän Nghò quyeát

23 cuûa Boä Chính trò veà vaên hoïc, ngheä thuaät,caùc Hoäi vaên hoïc, ngheä thuaät ôû caû Trungöông vaø caùc ñòa phöông ñeàu raát böùc xuùc veàsöï chaäm treã trong vieäc theå cheá hoùa nghòquyeát chuyeân ñeà naøy.

Sau khi Boä Chính trò ban haønh Nghòquyeát 23 vaøo ngaøy 16/6/2008, thì thaùng7/2008 Ban Bí thö Trung öông ñaõ ra quyeátñònh thaønh laäp Ban Chæ ñaïo theå cheá hoùanghò quyeát 23 cuûa Trung öông do moät ñoàngchí UÛy vieân Boä Chính trò, Bí thö Trung öônglaøm Tröôûng ban, 01 ñoàng chí UÛy vieân Trungöông Ñaûng, Phoù Thuû töôùng Chính phuû laømPhoù tröôûng ban. Ban Chæ ñaïo Trung öôngñaõ caên cöù vaøo chuû tröông giaûi phaùp thöù 3cuûa Nghò quyeát 23 laø: “Naâng cao hieäu löïc,hieäu quaû quaûn lyù nhaø nöôùc veà vaên hoïc,ngheä thuaät. Hoaøn thaønh cô baûn vieäc theåcheá hoaù caùc quan ñieåm, ñöôøng loái, ñònhhöôùng cuûa Ñaûng veà vaên hoïc, ngheä thuaät.Xaây döïng quy hoaïch vaø keá hoaïch phaùt trieåndaøi haïn caùc lónh vöïc vaên hoïc, ngheä thuaät;raø soaùt, boå sung vaø xaây döïng môùi caùc cheáñoä, chính saùch ñoái vôùi hoaït ñoäng vaên hoïc,ngheä thuaät, nhö cheá ñoä löông, nhuaän buùt,ñaõi ngoä taøi naêng, boài döôõng lao ñoäng ngheànghieäp, cheá ñoä höu. Xaây döïng vaø thöïc hieäncoù hieäu quaû keá hoaïch xaõ hoäi hoaù caùc hoaïtñoäng vaên hoïc, ngheä thuaät, laøm roõ caùc lónhvöïc caàn xaõ hoäi hoaù, lónh vöïc Nhaø nöôùc vaønhaân daân cuøng laøm, lónh vöïc Nhaø nöôùc phaûiñaàu tö baûo toàn, xaây döïng vaø phaùt trieån.Taêng möùc ñaàu tö cho vaên hoïc, ngheä thuaät;baûo ñaûm kinh phí cho caùc chöông trình muïctieâu lôùn, cho hoaït ñoäng saùng taïo cuûa caùchoäi vaên hoïc, ngheä thuaät, xaùc ñònh vieäc ñaàutö naøy laø ñaàu tö cho phaùt trieån. Xaây döïngñeà aùn vaø cô cheá baûo toàn, truyeàn baù caùc loaïihình vaên hoïc, ngheä thuaät coå truyeàn; coùchính saùch ñaëc bieät hoã trôï söï phaùt trieån cuûangoân ngöõ, chöõ vieát vaø vaên hoïc, ngheä thuaätcaùc daân toäc thieåu soá. Coù keá hoaïch ñaàu töxaây döïng caùc coâng trình vaên hoaù, ngheä

THÔØI LUAÄN


thuaät; naâng caáp, caûi taïo vaø xaây môùi moät soánhaø haùt, raïp chieáu phim, trung taâm trieånlaõm vaên hoïc, ngheä thuaät coù chaát löôïng cao,taàm côõ lôùn, tính chaát hieän ñaïi ôû caùc thaønhphoá, trung taâm kinh teá, chính trò, vaên hoaùcuûa ñaát nöôùc. Naâng cao chaát löôïng caùctröôøng ñaøo taïo vaên hoïc, ngheä thuaät, hoaønthieän chöông trình môùi, giaùo trình caùctröôøng cao ñaúng, ñaïi hoïc, giaûng daïy caùcngaønh ñaøo taïo vaên hoïc, ngheä thuaät (saùngtaùc nghieân cöùu lyù luaän, pheâ bình, bieåu dieãn,chæ huy, ñaïo dieãn…). Raø soaùt boå sung caùccheá ñoä chính saùch ñoái vôùi coâng taùc ñaøo taïo,boài döôõng vaên ngheä syõ ñaùp öùng ñaøo taïoñaëc thuø trong lónh vöïc naøy”, töø ñoù chæ ñaïoxaây döïng 05 ñeà aùn ñeå thöïc hieän ñoù laø:

Ñeà aùn 1: “Xaây döïng vaø raø soaùt caùc cheáñoä chính saùch ñoái vôùi caùc hoaït ñoäng vaênhoïc, ngheä thuaät vaø vaên ngheä syõ, cheá ñoä taøitrôï ñaët haøng ñoái vôùi caùc taùc phaåm vaên hoïc,ngheä thuaät; chính saùch khuyeán khích saùngtaùc trong caùc hoaït ñoäng vaên hoïc, ngheäthuaät.

Ñeà aùn 2: “Xaây döïng chính saùch thaåmñònh, quaûng baù, thueá öu ñaõi… ñoái vôùi caùctaùc phaåm vaên hoïc, ngheä thuaät trong nöôùc,vaên hoùa phaåm cuûa Vieät Nam ñöa ra nöôùcngoaøi vaø giôùi thieäu tinh hoa vaên hoïc, ngheäthuaät cuûa theá giôùi vaøo Vieät Nam; chínhsaùch söu taàm chænh lyù, baûo toàn, phaùt huy,quaûng baù di saûn vaên hoïc, ngheä thuaät daântoäc vaø phaùt trieån vaên hoïc, ngheä thuaät quaànchuùng”.

Ñeà aùn 3: “Ñoåi môùi vaø naâng cao chaátlöôïng ñaøo taïo cuûa caùc tröôøng vaên hoùa,ngheä thuaät giai ñoaïn 2011 – 2020”.

Ñeà aùn 4: “Treân cô sôû quy hoaïch vaø raøsoaùt laïi caùc coâng trình hieän coù, xaây döïng keá

hoaïch naâng caáp, xaây môùi caùc coâng trìnhvaên hoùa (nhaø haùt, raïp chieáu phim, nhaø trieånlaõm) töø naêm 2010 – 2020”.

Ñeà aùn 5: “Xaây döïng nghò ñònh höôùngdaãn thi haønh luaät söûa ñoåi boå sung moät soáñieàu cuûa luaät Sôû höõu trí tueä”.Ba ñeà aùn 1, 2, 3 ñöôïc Chính phuû pheâ

duyeät naêm 2011, ñeà aùn 4, Chính phuû pheâduyeät thaùng 01/2013. Ñeà aùn 5 ñöôïc Chínhphuû pheâ duyeät vaø ban haønh Nghò ñònh soá85/2011/NÑ-CP ngaøy 20/9/2011.Ñeán nay, trong 5 ñeà aùn thì môùi coù ñeà aùn

5 ñöôïc theå cheá baèng moät nghò ñònh höôùngdaãn thi haønh luaät söûa ñoåi boå sung moät soáñieàu cuûa luaät Sôû höõu trí tueä. Coøn 4 ñeà aùnmôùi ñöôïc Chính phuû pheâ duyeät vaø caàn phaûiñöôïc theå cheá hoùa baèng vieäc xaây döïng vaøban haønh treân 30 cô cheá, chính saùch cuïtheå. Do ñoù chæ rieâng theå cheá hoùa moät phaàncuûa chuû tröông, giaûi phaùp thöù 3 cuûa nghòquyeát 23 maø hôn 6 naêm môùi theå cheá hoùañöôïc 1/5 soá ñeà aùn.Vì sao vieäc theå cheá hoùa moät Nghò quyeát

veà phaùt trieån vaên hoïc, ngheä thuaät laïi quaùchaäm nhö vaäy? Qua tìm hieåu böôùc ñaàuchuùng toâi thaáy raát ñoàng tình vôùi caùc nhaänñònh nguyeân nhaân cuûa nhöõng haïn cheá yeáukeùm cuûa vaên hoùa maø Nghò quyeát Trungöông 9 chæ ra: “chuû yeáu do nhieàu caáp uûy,chính quyeàn chöa quan taâm ñaày ñuû ñeánlónh vöïc naøy, laõnh ñaïo chæ ñaïo chöa thaätquyeát lieät vieäc cuï theå hoùa, theå cheá hoùa cuûaÑaûng coøn chaäm thieáu ñoàng boä vaø trong moätsoá tröôøng hôïp thieáu khaû thi. Coâng taùc quaûnlyù veà vaên hoùa chaäm ñöôïc ñoåi môùi, coù luùc,coù nôi xem nheï, thaäm chí buoâng loûng, kyûluaät, kyû cöông khoâng nghieâm. Ñaàu tö chovaên hoùa chöa töông xöùng vaø coøn daøn traûi.

THÔØI LUAÄN


Chöa naém baét kòp thôøi nhöõng vaán ñeà môùiveà vaên hoùa ñeå ñaàu tö ñuùng höôùng vaø coùhieäu quaû. Chöa quan taâm ñuùng möùc coângtaùc ñaøo taïo, boài döôõng giöõa nhaân löïc hoaïtñoäng trong lónh vöïc vaên hoùa nhaát laø ñoäi nguõcaùn boä laõnh ñaïo quaûn lyù caùc caáp”. Chuùngtoâi muoán nhaán maïnh boå sung moät soá yù veàsöï chaäm treã trong vieäc theå cheá hoùa nghòquyeát veà vaên hoïc, ngheä thuaät. Muoán theåcheá hoùa caùc quan ñieåm ñöôøng loái chuûtröông phaùt trieån vaên hoïc, ngheä thuaät moätlónh vöïc raát ñaëc thuø vaø tinh teá cuûa vaên hoùañoøi hoûi caùc cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc veàvaên hoùa, vaên ngheä phaûi coù moät ñoäi nguõchuyeân vieân, chuyeân gia caàn thieát taäp trungcho nhieäm vuï xaây döïng caùc cô cheá chínhsaùch cho xaây döïng vaø phaùt trieån vaên hoïc,ngheä thuaät. Ñoäi nguõ naøy khoâng chæ coù hieåubieát saâu saéc quan ñieåm ñöôøng loái vaên hoùa,vaên ngheä cuûa Ñaûng, kieán thöùc phaùp luaät,coù naêng löïc xaây döïng caùc cô cheá chínhsaùch vaên hoùa trong kinh teá, kinh teá trongvaên hoùa vaø baùm saùt thöïc tieãn cuûa hoaïtñoäng vaên hoùa, vaên ngheä… Toâi xin ñöa ramoät ví duï: Naêm 2000 ôû nöôùc ta coù xaây döïngmoät vaøi quyõ phaùt trieån vaên hoùa; nhaø nöôùcñöa vaøo quyõ naøy moät khoaûn tieàn, sau vaøinaêm quyõ naøy tieâu heát vaø khoâng coøn lyù dotoàn taïi; nay chæ coøn moät hình thöùc haøngnaêm Chính phuû hoã trôï cho caùc hoäi vaên hoïc,ngheä thuaät moät khoaûn tieàn töø ngaân saùch ñeåcaùc hoäi naøy hoã trôï cho caùc vaên ngheä syõtrong hoaït ñoäng saùng taùc. Trong khi ôû HaønQuoác, hoï cuõng xaây döïng moät soá quyõ phaùttrieån vaên hoïc, ngheä thuaät, nhaø nöôùc ñaàu tövaøo quyõ naøy moät khoaûn tieàn ban ñaàu thoâicoøn cho quyõ naøy 3 cô cheá: Xoå soá kieán thieát,ñua ngöïa, vaän ñoäng caùc toå chöùc, caù nhaân

taøi trôï cho saùng taùc, bieåu dieãn vaên hoïc,ngheä thuaät. Vôùi 3 cô cheá naøy moãi naêm quyõnaøy thu ñöôïc gaàn 200 trieäu USD. Vaø quyõnaøy, taøi trôï cho caùc vaên ngheä syõ saùng taùc,taøi trôï cho caùc ñoaøn ngheä thuaät ñi bieåu dieãnôû vuøng saâu, vuøng xa, cho binh lính vaø chotuø nhaân trong caùc traïi giam. Xu höôùng phaùttrieån cuûa quyõ naøy raát maïnh vaø quyõ naøy hoãtrôï raát coù hieäu quaû cho saùng taùc vaø quaûngbaù caùc taùc phaåm vaên hoïc, ngheä thuaät.Ñaõ ñeán luùc phaûi vöôït qua tö duy bao caáp

trong xaây döïng cô cheá chính saùch phaùttrieån vaên hoïc, ngheä thuaät caàn phaûi quaùntrieät tö töôûng chæ ñaïo cuûa Nghò quyeát 23cuûa Boä Chính trò trong theå cheá hoùa nghòquyeát veà phaùt trieån vaên hoïc, ngheä thuaät laø:Lónh vöïc naøo cuûa vaên hoïc, ngheä thuaät coùtheå xaõ hoäi hoùa hoaøn toaøn, lónh vöïc naøo thìnhaø nöôùc vaø xaõ hoäi cuøng laøm; lónh vöïc naøonhaø nöôùc phaûi ñaàu tö 100%.Treân cô sôû quaùn trieät saâu saéc vai troø raát

quan troïng vaø tính ñaëc thuø cuûa vaên hoïc,ngheä thuaät caùc cô quan quaûn lyù nhaø nöôùcveà vaên hoùa caàn xaây döïng ñöôïc moät ñoäi nguõcaùn boä chuyeân traùch thöïc hieän nhieäm vuïtheå cheá hoùa Nghò quyeát Trung öông 9 vaøNghò quyeát 23 cuûa Boä Chính trò.Boán möôi nghìn vaên ngheä syõ caû nöôùc raát

tin töôûng trong töông lai khoâng xa ñöôïc ñoùnnhaän heä thoáng cô cheá, chính saùch ñöôïc theåcheá hoùa töø Nghò quyeát 23 cuûa Boä Chính trò.Ñieàu ñoù chaéc chaén seõ goùp phaàn taïo neânnhöõng nguoàn löïc ñeå phaùt trieån neàn vaênhoïc, ngheä thuaät Vieät Nam tieân tieán ñaäm ñaøbaûn saéc daân toäc vôùi caùc ñaëc tröng daân toäc,nhaân vaên daân chuû, khoa hoïc, goùp phaàn xaâydöïng con ngöôøi Vieät Nam phaùt trieån toaøndieän.�

THÔØI LUAÄN


Nghò quyeát Trung öông 5 (khoùa VIII),nhieàu nghò quyeát, chæ thò cuûa Ñaûng,ñaëc bieät laø Nghò quyeát Trung öông

9 (khoùa XI) vöøa ñöôïc ñoàng chí Toång Bí thöNguyeãn Phuù Troïng kyù ban haønh, khaúngñònh vò trí, vai troø to lôùn cuûa vaên hoùa, cuûanhaân toá con ngöôøi trong coâng cuoäc xaâydöïng vaø baûo veä Toå quoác. Sau 15 naêm thöïchieän Nghò quyeát Trung öông 5 khoùa VIII,söï nghieäp xaây döïng vaø phaùt trieån vaên hoùa,con ngöôøi Vieät Nam ñaõ coù chuyeån bieán tíchcöïc, ñaït keát quaû quan troïng. Tö duy lyù luaänveà vaên hoùa coù böôùc phaùt trieån; nhaän thöùcveà vaên hoùa cuûa caùc caáp, caùc ngaønh vaøtoaøn daân ñöôïc naâng leân. Nhieàu vaán ñeà vaênhoùa, vaên hoïc, ngheä thuaät ñöôïc nhìn nhaänsaâu saéc, ñaày ñuû, bieän chöùng hôn. Ñoäi nguõlaøm coâng taùc vaên hoùa, vaên ngheä tröôûngthaønh veà nhieàu maët; quyeàn töï do saùng taïocuûa vaên ngheä syõ ñöôïc toân troïng. Saûnphaåm vaên hoùa, vaên hoïc, ngheä thuaät ngaøycaøng phong phuù, ña daïng, taêng ñaùng keå veàsoá löôïng vaø böôùc ñaàu coù chuyeån bieán veàchaát löôïng. Vai troø cuûa vaên hoùa, vaên hoïc,ngheä thuaät ngaøy caøng theå hieän roõ trong ñôøisoáng xaõ hoäi, trong vieäc xaây döïng conngöôøi; nhieàu giaù trò beàn vöõng cuûa vaên hoùadaân toäc ñöôïc phaùt huy trong thôøi kyø ñoåimôùi. Daân chuû treân caùc lónh vöïc ñôøi soáng xaõ

hoäi ñöôïc môû roäng; daân trí ñöôïc naâng leân;quyeàn con ngöôøi ñöôïc toân troïng. Conngöôøi Vieät Nam coù böôùc phaùt trieån veà theåchaát, naêng ñoäng, saùng taïo hôn. Xuaát hieännhieàu taám göông toát ñeïp, soáng löôngthieän, ñeà cao traùch nhieäm, löông taâm vì lôïiích chung cuûa coäng ñoàng, xaõ hoäi, ñaátnöôùc. Nhieäm vuï xaây döïng con ngöôøi môùivôùi 5 ñöùc tính cô baûn keát hôïp vôùi ñieàu kieäncuï theå cuûa töøng ngaønh, ñòa phöông, côquan, ñôn vò ñöôïc coi troïng. Trong noã löïcvaø thaønh töïu chung ñoù, vaên hoïc, ngheäthuaät ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp xöùng ñaùng.Caùc cô quan vaên hoïc, ngheä thuaät vaø ñoäinguõ vaên ngheä syõ ñaõ baùm saùt doøng maïchchính laø chuû nghóa yeâu nöôùc, nhaân vaên,gaén boù vôùi daân toäc, phaûn aùnh chaân thaätcoâng cuoäc ñaáu tranh caùch maïng vaø laoñoäng saùng taïo cuûa nhaân daân, phaùt hieän,khaúng ñònh caùc nhaân toá môùi, ñieån hình tieântieán, tham gia cuoäc ñaáu tranh leân aùn, ñaåyluøi caùi xaáu, caùi aùc, söï tha hoaù nhaân caùch,loái soáng, ñaïo ñöùc trong moät boä phaän xaõhoäi.Beân caïnh öu ñieåm, thaønh töïu vöøa neâu,

nhieäm vuï xaây döïng vaø phaùt trieån vaên hoùa,vaên hoïc, ngheä thuaät, nhaát laø xaây döïng conngöôøi Vieät Nam trong thôøi kyø cuõng boäc loänhöõng maët haïn cheá, khuyeát ñieåm caàn nhaän

ÑEÀ TAØI XAÂY DÖÏNG CON NGÖÔØIVIEÄT NAM HOÂM NAYPGS. TS. NGUYEÃN THEÁ KYÛPhoù Tröôûng ban Ban Tuyeân giaùo Trung öông

THÔØI LUAÄN


roõ ñeå khaéc phuïc. Ñoù laø söï suy thoaùi tötöôûng chính trò, ñaïo ñöùc, loái soáng trongmoät boä phaän khoâng nhoû caùn boä, ñaûngvieân, nhaân daân; söï xaâm nhaäp caùc saûnphaåm, caùc dòch vuï vaên hoùa khoâng laønhmaïnh, thaäm chí ñoäc haïi. Caàn thaúng thaénthöøa nhaän raèng, chuùng ta thöïc hieän chöatoát nhieäm vuï xaây döïng con ngöôøi, nhaân toácoát loõi, haøng ñaàu cuûa vaên hoùa. Vaø trongnhöõng yeáu keùm, baát caäp ñoù, coù phaàn traù-ch nhieäm cuûa caùc cô quan laøm coâng taùcvaên hoùa, vaên ngheä vaø ñoäi nguõ vaên ngheäsyõ. Khoâng ít vaên ngheä syõ chöa quan taâmxaây döïng con ngöôøi, nhaân caùch, loái soáng,thaåm myõ cuûa con ngöôøi. Moät soá khaùc haïncheá trong tieáp caän vaø nhaän thöùc nhöõngvaán ñeà môùi cuûa cuoäc soáng, neù traùnhnhöõng vaán ñeà lôùn lao cuûa ñaát nöôùc, chaïytheo caùc ñeà taøi taàm thöôøng, voâ boå, giaûi trí,thöông maïi, haï thaáp chöùc naêng giaùo duïc,thaåm myõ cuûa vaên hoïc, ngheä thuaät. Trongmoät soá tröôøng hôïp, coù bieåu hieän cöïc ñoan,haï thaáp con ngöôøi, taùc ñoäng xaáu ñeán coângchuùng, nhaát laø giôùi treû. Coâng taùc ñaøo taïo,boài döôõng ñoäi nguõ vaên ngheä só coøn nhieàubaát caäp, haïn cheá. Hoaït ñoäng pheâ bình vaênhoïc, ngheä thuaät chöa laøm toát chöùc naêngñònh höôùng, ñieàu chænh, pheâ phaùn khuynhhöôùng leäch laïc. Moät soá cô quan baùo chí,phaùt thanh, truyeàn hình do naêng löïc vaø caûñaïo ñöùc ngheà nghieäp, ñaõ saûn xuaát hoaëcgiôùi thieäu, laêng xeâ, “boác thôm” nhöõng saûnphaåm thöù caáp cuûa vaên hoïc, ngheä thuaät,aûnh höôûng xaáu tôùi coâng chuùng. Cuøng vôùinhöõng ñieàu ñoù, naêng löïc laõnh ñaïo, chæñaïo, quaûn lyù cuûa caùc cô quan Ñaûng, Nhaønöôùc khoâng theo kòp tình hình; noäi dung,phöông thöùc chaäm ñoåi môùi; chöa löôøng

heát ñöôïc taùc ñoäng phöùc taïp, tieâu cöïc töømaët traùi cuûa kinh teá thò tröôøng, cuûa quaùtrình toaøn caàu hoùa.Ñeå ñöa caùc nghò quyeát, chæ thò, quyeát

saùch cuûa Ñaûng, Nhaø nöôùc veà vaên hoùa,nhaát laø Nghò quyeát Trung öông 9 (khoùa XI)“Xaây döïng, phaùt trieån vaên hoùa, con ngöôøiVieät Nam ñaùp öùng yeâu caàu phaùt trieån beànvöõng ñaát nöôùc”, Nghò quyeát 23 - NQ/TWcuûa Boä Chính trò (khoùa X) veà xaây döïng vaøphaùt trieån vaên hoïc, ngheä thuaät, xaây döïngcon ngöôøi Vieät Nam trong thôøi kyø môùi thöïcsöï ñi vaøo cuoäc soáng, theo chuùng toâi, caànnaém vöõng vaø thöïc hieän toát caùc muïc tieâu,nhieäm vuï, giaûi phaùp sau ñaây:Caùc cô quan vaên hoùa, vaên ngheä vaø ñoäi

nguõ vaên ngheä só caàn ñöùng vöõng treân neàntaûng myõ hoïc Maùc-xít, tö töôûng Hoà ChíMinh, ñöôøng loái vaên ngheä cuûa Ñaûng, laømcho vaên hoùa “thöïc söï trôû thaønh neàn taûngtinh thaàn vöõng chaéc cuûa xaõ hoäi”, “laø söùcmaïnh noäi sinh quan troïng baûo ñaûm söï phaùttrieån beàn vöõng ñaát nöôùc”, baûo veä vöõngchaéc Toå quoác Vieät Nam xaõ hoäi chuû nghóa.Taäp trung moïi trí löïc, taâm huyeát ñeå xaâydöïng vaø phaùt trieån neàn vaên hoïc, ngheäthuaät Vieät Nam tieân tieán, ñaäm ñaø baûn saécdaân toäc; xaây döïng nhaân caùch con ngöôøiVieät Nam ñaùp öùng nhu caàu ngaøy caøng caokhaùt voïng Chaân, Thieän, Myõ. Thaám nhuaànsaâu saéc tinh thaàn daân toäc, nhaân vaên, daânchuû, khoa hoïc. Khuyeán khích vaên ngheä sóbaùm saùt thöïc tieãn cuûa ñaát nöôùc, gaén boùmaùu thòt vôùi cuoäc soáng cuûa nhaân daân, baûoveä, phaùt huy nhöõng giaù trò truyeàn thoáng toátñeïp cuûa daân toäc vaø tieáp thu tinh hoa vaênhoaù cuûa nhaân loaïi; phaùt hieän, coå vuõ, goùpphaàn nhaân roäng caùc nhaân toá môùi, ñieån hình

THÔØI LUAÄN


tieân tieán, xaây döïng hình töôïng con ngöôøiVieät Nam trong thôøi ñaïi môùi; ñaáu tranh pheâphaùn, ñaåy luøi nhöõng tieâu cöïc, xaáu xa, laïchaäu ñang caûn trôû söï phaùt trieån cuûa ñaátnöôùc vaø con ngöôøi Vieät Nam.Vaên hoïc, ngheä thuaät goùp phaàn xaây

döïng, hoaøn thieän caùc chuaån möïc giaù tròvaên hoùa vaø con ngöôøi Vieät Nam, taïo moâitröôøng vaø ñieàu kieän ñeå phaùt trieån veà nhaâncaùch, ñaïo ñöùc, trí tueä, naêng löïc saùng taïo,theå chaát, taâm hoàn, traùch nhieäm xaõ hoäi,nghóa vuï coâng daân, yù thöùc tuaân thuû phaùpluaät; ñeà cao tinh thaàn yeâu nöôùc, töï haøodaân toäc, löông taâm, traùch nhieäm cuûa moãingöôøi vôùi baûn thaân mình, vôùi gia ñình,coäng ñoàng, xaõ hoäi vaø ñaát nöôùc. Taäp trungcao nhaát cho muïc tieâu hoaøn thieän nhaâncaùch con ngöôøi, xaây döïng con ngöôøi coùnhaân caùch, loái soáng toát ñeïp, vôùi caùc ñaëctính cô baûn: yeâu nöôùc, nhaân aùi, nghóa tình,trung thöïc, ñoaøn keát, caàn cuø, saùng taïo.Con ngöôøi vöøa laø chuû theå saùng taïo vaênhoùa, con ngöôøi ñoàng thôøi laø saûn phaåm cuûavaên hoùa. Cöông lónh xaây döïng ñaát nöôùcthôøi kyø quaù ñoä leân chuû nghóa xaõ hoäi (boåsung, phaùt trieån naêm 2011) cuûa Ñaûng takhaúng ñònh: “Con ngöôøi laø trung taâm cuûachieán löôïc phaùt trieån, ñoàng thôøi laø chuû theåcuûa phaùt trieån”. Phaûn aûnh, goùp phaàn xaâydöïng con ngöôøi Vieät Nam phaùt trieån toaøndieän, troïng taâm laø boài döôõng tinh thaàn yeâunöôùc, loøng töï haøo daân toäc, ñaïo ñöùc, loáisoáng vaø nhaân caùch. Höôùng caùc hoaït ñoängvaên hoùa, vaên hoïc, ngheä thuaät vaøo vieäc xaâydöïng con ngöôøi coù theá giôùi quan khoa hoïc,höôùng tôùi Chaân - Thieän - Myõ. Gaén xaâydöïng, reøn luyeän ñaïo ñöùc vôùi thöïc hieänquyeàn con ngöôøi, quyeàn vaø nghóa vuï cô

baûn cuûa coâng daân. Naâng cao trí löïc, boàidöôõng tri thöùc cho con ngöôøi Vieät Namñaùp öùng yeâu caàu cuûa neàn kinh teá thòtröôøng ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa vaø hoäinhaäp quoác teá, cuûa kinh teá tri thöùc vaø xaõhoäi hoïc taäp. Ñuùc keát vaø xaây döïng heä giaù tròchuaån cuûa con ngöôøi Vieät Nam thôøi kyøcoâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa vaø hoäinhaäp quoác teá. Xaây döïng vaø phaùt huy loáisoáng toát ñeïp moãi ngöôøi vì moïi ngöôøi, moïingöôøi vì moãi ngöôøi; hình thaønh loái soáng coùyù thöùc töï troïng, töï chuû, soáng vaø laøm vieäctheo Hieán phaùp vaø phaùp luaät, baûo veä moâitröôøng; keát hôïp haøi hoøa tính tích cöïc caùnhaân vaø tính tích cöïc xaõ hoäi; ñeà cao traùchnhieäm caù nhaân ñoái vôùi baûn thaân, gia ñìnhvaø xaõ hoäi. Khaúng ñònh, toân vinh caùi ñuùng,caùi toát ñeïp, tích cöïc, cao thöôïng; nhaânroäng caùc giaù trò cao ñeïp, nhaân vaên. Taêngcöôøng giaùo duïc ngheä thuaät, naâng caonaêng löïc caûm thuï thaåm myõ cho nhaân daân,ñaëc bieät laø thanh nieân, thieáu nieân. Phaùthuy vai troø cuûa vaên hoïc - ngheä thuaät trongvieäc boài döôõng taâm hoàn, tình caûm cuûa conngöôøi. Baûo ñaûm quyeàn höôûng thuï vaø saùngtaïo vaên hoùa cuûa moãi ngöôøi daân vaø cuûacoäng ñoàng. Coù giaûi phaùp khaéc phuïcnhöõng maët haïn cheá cuûa con ngöôøi VieätNam nhö an phaän, só dieän, gia tröôûng, cuïcboä, ñoá kò, sính ngoaïi, yù thöùc chaáp haønhphaùp luaät yeáu keùm…Ñeå xaây döïng con ngöôøi, caàn quan taâm

ñeán vieäc xaây döïng ñoàng boä moâi tröôøng vaênhoùa, trong ñoù chuù troïng vai troø cuûa giañình, coäng ñoàng, xaõ hoäi. Moâi tröôøng vaênhoùa ñöôïc hieåu bao goàm hai thaønh toá côbaûn: nhöõng yeáu toá vaên hoùa vaät theå, phi vaättheå do con ngöôøi saùng taïo ra; nhaân caùch

THÔØI LUAÄN


(phaåm chaát, naêng löïc, ngheä thuaät öùngxöû…) cuûa nhöõng con ngöôøi trong moâitröôøng soáng. Hai thaønh toá naøy taùc ñoängñeán nhu caàu, höùng thuù, caûm höùng saùngtaïo, söï höôûng thuï caùc giaù trò vaên hoùa,ñònh höôùng giaù trò cuûa hoaït ñoäng, sinhhoaït, loái soáng con ngöôøi. Nghò quyeátTrung öông 9 (khoùa XI) nhaán maïnh vaitroø cuûa gia ñình vì “haït nhaân cuûa xaõ hoäilaø gia ñình”. Keá thöøa tö töôûng Hoà ChíMinh “Vaên hoùa, vaên ngheä khoâng theåñöùng ngoaøi, maø phaûi ôû trong kinh teá vaøchính trò” vaø luaän ñieåm cuûa Ñaûng neâutrong Keát luaän Hoäi nghò Trung öông 10(khoùa IX): “Baûo ñaûm söï gaén keát giöõanhieäm vuï phaùt trieån kinh teá laø trung taâm,xaây döïng, chænh ñoán Ñaûng laø then choátvôùi khoâng ngöøng naâng cao vaên hoùa - neàntaûng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi; taïo neân söïphaùt trieån ñoàng boä cuûa ba lónh vöïc treânchính laø ñieàu kieän quyeát ñònh baûo ñaûmcho söï phaùt trieån toaøn dieän vaø beàn vöõngcuûa ñaát nöôùc”. Nghò quyeát Trung öông 9(khoùa XI) tieáp tuïc khaúng ñònh “caàn chuù yùñaày ñuû ñeán yeáu toá vaên hoùa vaø con ngöôøitrong phaùt trieån kinh teá” nhaèm khaéc phuïctình traïng chæ quan taâm ñeán phaùt trieånkinh teá, chaïy theo lôïi ích vaät chaát tröôùcmaét, coi nheï hoaëc boû qua caùc yeáu toá vaênhoùa vaø con ngöôøi. Moãi ñòa phöông, coängñoàng, cô quan, ñôn vò, toå chöùc phaûi laømoät moâi tröôøng vaên hoùa laønh maïnh, goùpphaàn giaùo duïc, reøn luyeän con ngöôøi veànhaân caùch, loái soáng. Ñaáu tranh pheâphaùn, ñaåy luøi caùi xaáu, caùi aùc, thaáp heøn,laïc haäu; choáng caùc quan ñieåm, haønh visai traùi, tieâu cöïc aûnh höôûng xaáu ñeán xaâydöïng neàn vaên hoùa, laøm tha hoùa con

ngöôøi. Chuû ñoäng ñaáu tranh phoøng, choángcaùc bieåu hieän suy thoaùi veà tö töôûng, ñaïoñöùc, “töï dieãn bieán”, “töï chuyeån hoùa” treânlónh vöïc vaên hoùa. Ngaên chaën coù hieäu quaûtình traïng moät boä phaän baùo chí, xuaát baûn,vaên hoùa, vaên ngheä hoaït ñoäng khoângñuùng toân chæ, muïc ñích, saûn phaåm leächlaïc, thò hieáu taàm thöôøng. Kieân quyeát ngaênchaën, laøm thaát baïi aâm möu, thuû ñoaïn aùpñaët, xaâm laêng vaên hoùa, “dieãn bieán hoaøbình” treân maët traän tö töôûng, vaên hoaù.Caùc cô quan laøm coâng taùc chæ ñaïo,

quaûn lyù vaên hoùa, vaên ngheä, caùc ban,ngaønh, ñôn vò höõu quan caàn quan taâm,taïo ñieàu kieän ñeå ñoäi nguõ vaên ngheä sósaùng taùc, quaûng baù nhieàu hôn caùc taùcphaåm coù giaù trò tö töôûng vaø ngheä thuaät,thaám nhuaàn tinh thaàn nhaân vaên, daân toäc,daân chuû, tieán boä, phaûn aûnh chaân thaät,sinh ñoäng, saâu saéc ñôøi soáng, lòch söû daântoäc vaø coâng cuoäc ñoåi môùi ñaát nöôùc. Ñoåimôùi phöông thöùc laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, söïquaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc theo höôùng vöøabaûo ñaûm ñeå vaên hoùa, vaên ngheä phaùttrieån ñuùng ñònh höôùng chính trò, tö töôûngcuûa Ñaûng, vöøa baûo ñaûm quyeàn töï do,daân chuû caù nhaân trong saùng taïo treân côsôû phaùt huy tính töï giaùc cao vôùi muïc ñíchñuùng ñaén; khaéc phuïc tình traïng buoângloûng söï laõnh ñaïo hoaëc maát daân chuû, haïncheá töï do saùng taïo cuûa ngöôøi ngheä syõ.Ñaåy maïnh saùng taùc, quaûng baù taùc phaåm,coâng trình veà ñeà taøi caùch maïng, khaùngchieán, lòch söû daân toäc, coâng cuoäc ñoåi môùiñaát nöôùc, trong ñoù, nhaân vaät trung taâm,xuyeân suoát, vôùi nhöõng thaønh coâng quantroïng laø con ngöôøi - con ngöôøi Vieät Namtrong thôøi kyø môùi. �

THÔØI LUAÄN


Nghò quyeát Hoäi nghò laàn thöù chín BanChaáp haønh Trung öông Ñaûng khoùa XIñaõ taäp trung vaøo vaán ñeà “Xaây döïng vaø

phaùt trieån vaên hoùa, con ngöôøi Vieät Nam, ñaùpöùng yeâu caàu phaùt trieån beàn vöõng ñaát nöôùc”.Ñieàu naøy cho thaáy vaán ñeà xaây döïng vaø phaùttrieån vaên hoùa vaø con ngöôøi Vieät Nam coù yùnghóa lyù luaän vaø thöïc tieãn quan troïng ñoái vôùi söïnghieäp phaùt trieån beàn vöõng ñaát nöôùc. Ñeå nhaänthöùc saâu hôn moät böôùc noäi dung cuûa nghòquyeát, Ñaûng ñoaøn, Ñoaøn Chuû tòch Lieân hieäpcaùc Hoäi Vaên hoïc ngheä thuaät Vieät Nam toå chöùchoäi thaûo Xaây döïng con ngöôøi Vieät Nam hoâmnay vaø traùch nhieäm cuûa vaên hoïc ngheä thuaät.Thay maët Ban toå chöùc hoäi thaûo toâi xin pheùpñöôïc gôïi môû moät vaøi ñieàu veà con ngöôøi VieätNam hoâm nay.Con ngöôøi luoân luoân laø moät thöïc theå mang

tính lòch söû - xaõ hoäi cuûa moät xaõ hoäi nhaát ñònh.Trong baøi “Tieåu luaän veà Feuerbach”, Caùc Maùcñaõ vieát: ... “baûn chaát con ngöôøi khoâng phaûi laømoät caùi tröøu töôïng coá höõu cuûa caù nhaânrieâng bieät. Trong tính hieän thöïc cuûa noù, baûnchaát con ngöôøi laø toång hoøa nhöõng quan heäxaõ hoäi” (1). Nhö vaäy coù theå thaáy moái quan heägiöõa con ngöôøi vaø coäng ñoàng luoân coù yù nghóagiöõa moät moâi tröôøng, moät neàn taûng, trong ñoùvaø treân ñoù hình thaønh vaø phaùt trieån nhöõng ñaëctröng tinh thaàn cuûa moãi giai ñoaïn lòch söû xaõ hoäinhaát ñònh vôùi moãi con ngöôøi trong xaõ hoäi aáy.Ñoái töôïng nhaän thöùc vaø goùp phaàn xaây döïng

cuûa chuùng ta laø con ngöôøi Vieät Nam hoâm nay,nhöng trong caùi nhìn lòch söû xaõ hoäi, hoâm naykhoâng phaûi laø giaù trò rieâng bieät, xuaát hieänngaãu nhieân, maø laø keát quaû cuûa caû moät quaù

trình cuûa nhöõng hoâm qua. Vì theá, ñeå nhaänthöùc veà con ngöôøi Vieät Nam hoâm nay khoângtheå khoâng xem xeùt noù trong lòch söû, ít nhaát laøtrong thôøi ñoaïn caän ñaïi.Maët khaùc, con ngöôøi voán laø “toång hoøa

nhöõng quan heä xaõ hoäi” neân khoâng theå trongmoät luùc, moät Hoäi thaûo, chuùng ta coù theå baoquaùt taát caû nhöõng quan heä trong caùi “toång hoøa”aáy. Tuy nhieân, trong caùi “toång hoøa”, thieát nghómoái quan heä giöõa con ngöôøi vaø coäng ñoàngnôi noù sinh ra, lôùn leân, hoaït ñoäng coù taàmquan troïng ñaëc bieät; vì, trong coäi nguoàn cuûamình con ngöôøi voán laø moät ñoäng vaät baày ñaøn.Töø khi böôùc vaøo thôøi kyø vaên minh, coäng ñoàngluoân laø caùi noâi vaên hoùa, nôi con ngöôøi vöøa laømuïc tieâu, vöøa laø ñoäng löïc cuûa söï phaùt trieån cuûacoäng ñoàng vaø cuûa caù theå con ngöôøi. Trong caûcuoäc ñôøi mình, con ngöôøi tieáp nhaän truyeànthoáng vaên hoùa cuûa coäng ñoàng, ñoàng thôøi ñoùnggoùp phaàn saùng taïo cuûa mình trong quaù trìnhthöïc haønh vaên hoùa coäng ñoàng.Sau ñaây xin ñi vaøo chuû ñeà ñaõ neâu treân:1. Tröôùc Caùch maïng Thaùng Taùm 1945,

95% daân soá caùc toäc ngöôøi nöôùc ta laø noângdaân. Hoï canh taùc ñoäc canh luùa trong moät neànnoâng nghieäp cô baép treân caùc ruoäng nöôùc ôûñoàng baèng hay thung luõng, treân caùc loaïi hìnhnöông raãy. Hoï sinh soáng trong nhöõng coâng xaõxoùm laøng – moät ñôn vò xaõ hoäi töông ñoái kheùpkín, coù chung moät laõnh thoå khoâng lôùn, chungmoät bieåu töôïng thaàn linh hay toân giaùo, chungmoät heä thoáng vaên hoùa mang tính daân gian.Maëc daàu thuoäc veà nhöõng doøng hoï khaùc nhau,nhöng moãi ngöôøi ñeàu coù thaân phaän laø moätthaønh vieân coâng xaõ ñöôïc bình ñaúng treân

Thöû nhaän dieän con ngöôøi Vieät Nam hoâm nayGS.TSKH. TOÂ NGOÏC THANHPhoù Chuû tòch Lieân hieäp caùc Hoäi VHNT Vieät NamChuû tòch Hoäi ñoàng LLPB Lieân hieäp caùc Hoäi VHNT Vieät Nam

D IEÃN ÑAØN


danh nghóa tuy treân thöïc teá, thaân phaän ñoù coøntuøy thuoäc vaøo vieäc moãi ngöôøi thuoäc nhoùm xaõhoäi naøo trong moät xaõ hoäi ñaõ vaø ñang phaân taàngtreân caùc caáp ñoä khaùc nhau (ñòa chuû, phuù noâng,trung noâng, baàn noâng, coá noâng ôû mieàn xuoâi;chuùa ñaát nhö lang ñaïo, phìa taïo hay daân baûn,ngöôøi haàu v.v… ôû mieàn nuùi). Trong xaõ hoäi coåtruyeàn naøy, con ngöôøi soáng vaø haønh xöû theoluaät tuïc hay leä laøng ñeå ñöôïc coâng nhaän laø“ngöôøi laøng”. Thôøi aáy, gaëp nhau ngöôøi takhoâng hoûi teân nhau maø thöôøng hoûi:“OÂng/baø/anh/chò ngöôøi ñaâu ta?” (ôû mieàn xuoâi),hay “ngöôøi baûn, buoân, p’laây naøo” (ôû mieànnuùi) töùc laø hoûi anh laø ngöôøi coäng ñoàng naøo.Ngöôøi ñöôïc hoûi seõ traû lôøi “Toâi ngöôøi laøng, baûn,buoân, p’laây X”. Neáu ñoù laø moät laøng bìnhthöôøng, ngöôøi hoûi seõ khoâng tieáp tuïc nöõa.Nhöng neáu ñoù laø moät laøng coù tieáng nhö laøngÑình Baûng chaúng haïn, thì ngöôøi hoûi seõ xuyùtxoa chuùc möøng ngöôøi ñöôïc hoûi, vìoâng/baø/anh/chò aáy coù vinh döï laø thaønh vieân moätcoäng ñoàng danh giaù ñeán theá, maëc daàu ngöôøiñöôïc hoûi coù khi chæ laø moät coá noâng.Nhö vaäy vaøo thôøi kyø naøy, danh hieäu “ngöôøi

laøng”, hay noùi nhö ngaøy nay, danh hieäu“thaønh vieân coâng xaõ” laø chuaån nhaân caùch xaõhoäi phoå bieán trong xaõ hoäi Vieät Nam, laø nieàmvinh döï vaø thaân phaän cuûa moãi ngöôøi noâng daân.Söï phaân bieät ñoái xöû cuûa coäng ñoàng giöõa “daânnguï cö” - nhöõng keû “ôû nhôø”- vôùi “ngöôøi laøng”,khaúng ñònh ñieàu vinh döï naøy. Tuy nhieân, coängñoàng laøng xaõ cuøng vôùi caùc theå cheá, caùc quyñònh leä vaø luaät tuïc, höông öôùc cuõng laïi laø caùi“khung cheá ñònh’, ñieàu chænh haønh vi öùng xöûcuûa moãi thaønh vieân trong moïi moái quan heä.Ngoaøi ra, thoâng qua vieäc taïo ñieàu kieän vaø phaâncoâng cho caùc nhoùm thaønh vieân khaùc nhau veàlöùa tuoåi vaø giôùi tính tham gia vaø thöïc haønh caùchoaït ñoäng vaên hoùa, coäng ñoàng ñaõ trao truyeàntruyeàn thoáng vaên hoùa cuûa coäng ñoàng cho caùcthaønh vieân, giuùp hoï hoøa nhaäp nhanh choùng vaøhieäu quaû vaøo nhòp soáng cuûa coäng ñoàng; ñoàngthôøi, taäp theå thaønh vieân coäng ñoàng tham giahoaït ñoäng vaên hoùa seõ choïn loïc nhöõng saùng taïo

cuûa caùc caù nhaân trong hoï ñeå boå sung vaø laømcho truyeàn thoáng vaên hoùa coäng ñoàng ngaøycaøng ñeïp hôn, giaøu coù hôn.2. Trong thôøi gian cuûa hai cuoäc chieán tranh

baûo veä Toå quoác, moái quan heä giöõa coäng ñoàngvaø thaønh vieân ñöôïc theå hieän chuû yeáu treân cô sôûtoaøn daân ñoaøn keát moät loøng thöïc hieän muïc tieâuduy nhaát vaø noùng boûng laø chieán thaéng keû thuøxaâm löôïc, giaønh laïi ñoäc laäp cho ñaát nöôùc. Haõynghó xem, neáu khi aáy khoâng coù hôïp taùc xaõ –moät hình thöùc coá keát môùi cuûa coäng ñoàng laøngxaõ – thì lieäu nhöõng chieán syõ mieàn Baéc coù theåyeân taâm ñi chieán ñaáu khoâng? Lieäu coù theå coùñöôïc khaåu hieäu traøn ñaày quyeát taâm “Thoùckhoâng thieáu moät caân, quaân khoâng thieáu moätngöôøi” khoâng? ÔÛ mieàn Nam söùc maïnh cuûacoäng ñoàng caøng theå hieän roõ. Neáu khoâng thìkhoâng theå coù söï ñoaøn keát choáng doàn daân laäpaáp, khoâng theå coù ñoäi quaân toùc daøi huøng maïnh.Nhöõng giaù trò vaên hoùa coäng ñoàng ñöôïc phaùthuy maïnh meõ trong hoaøn caûnh cam go cuûachieán tranh. Töø tinh thaàn “giaëc ñeán nhaø, ñaønbaø cuõng ñaùnh” chuyeån sang lôøi tuyeân ngoânquyeát lieät “Coøn caùi lai quaàn, ta vaãn coøn ñaùnhMyõ” cuûa chò UÙt Tòch vaø kyø tích cuûa haøng chuïckm ñòa ñaïo Cuû Chi, Vònh Moác. Nhö vaäy, tronghoaøn caûnh khoác lieät cuûa chieán tranh, moái quanheä maùu thòt giöõa coäng ñoàng laøng xaõ vaø thaønhvieân chaúng nhöõng khoâng bò giaûm suùt, maø coønñöôïc naâng leân taàm cao môùi. Coäng ñoàng laøngñöôïc môû roäng thaønh coäng ñoàng daân toäc trongnhieäm vuï chung cuûa ñaát nöôùc. Beân caïnh danhhieäu “ngöôøi laøng”, nay, moãi ngöôøi coøn coù danhhieäu xaõ hoäi khaùc mang taàm quoác gia, nhö “boäñoäi”, “thanh nieân xung phong”, “daân quaân töïveä”, “xaõ vieân hôïp taùc xaõ” v.v… trong nhöõngcoäng ñoàng xaõ hoäi môùi töông öùng vaø coù nhöõngchuaån rieâng ñoái vôùi thaønh vieân cuûa mình3. Sau naêm 1975, nhöõng coäng ñoàng phuïc

vuï chieán tranh hoaëc giaûi theå, hoaëc chuyeån ñoåisang chöùc naêng saûn xuaát, ôû noâng thoân chæ coønlaïi caùc hôïp taùc xaõ noâng nghieäp vaø nhöõng coängñoàng ñoaøn theå vaø ôû ñoâ thò laø caùc xí nghieäp nhaønöôùc hoaëc coâng tö hôïp doanh. Cheá ñoä taäp theå

DIEÃN ÑAØN


theo cô cheá bao caáp luùc ñoù veà thöïc chaát laø taäptrung quyeàn haønh vaøo moät nhoùm ngöôøi naøo ñoùvôùi danh nghóa cuûa moät toå chöùc ñöôïc Nhaønöôùc trao quyeàn vaø coâng nhaän. Keát quaû laø neànkinh teá bò trì treä, daân chuùng ngheøo naøn, thaämchí ñoùi keùm (150 gram thoùc cho moät ngaøy laoñoäng cuûa xaõ vieân).Chuû tröông “Ñoåi môùi” cuûa Ñaûng baét ñaàu töø

chính saùch “Khoaùn 10” trong noâng nghieäp ñaõkòp thôøi ñöa ñaát nöôùc ra khoûi tình traïng beâ treãnaøy. Sau ñoù thì neàn kinh teá vôùi cô cheá thòtröôøng, môû cöûa vaø hoäi nhaäp ñöôïc thöïc hieäntrong toaøn xaõ hoäi, coá nhieân, vôùi söï ñieàu phoáicuûa Nhaø nöôùc.Xin khoâng keå laïi nhöõng thaønh töïu lôùn lao

chöa töøng coù do coâng cuoäc maáy chuïc naêm“Ñoåi môùi” ñem laïi – moät ñieàu maø moïi ngöôøi ñeàuthaáy roõ vaø khoâng theå noùi heát trong moät thamluaän ngaén. Toâi muoán tìm hieåu saâu hôn moätñieàu khoâng môùi nhöng ít ñöôïc nhaéc ñeán. Ñoù laøsöï bieán ñoåi veà chaát moái quan heä giöõa coängñoàng vaø thaønh vieân maø coát loõi cuûa noù laø söïcoâng nhaän troïn veïn hôn cuûa xaõ hoäi ñoái vôùitö caùch caù theå (individue) cuûa thaønh vieân.Söïcoâng nhaän naøy bieán ngöôøi xaõ vieân trôû thaønhngöôøi chuû coù quyeàn quyeát ñònh vaø chòu traùchnhieäm ñoái vôùi vaän meänh cuûa chính mình vaø caûgia ñình mình. Noù cho pheùp nhöõng “con phe”bieán thaønh nhöõng thöông nhaân, cho pheùpnhöõng “vua loáp” bò “kieåm tra haønh chính” trôûthaønh nhöõng chuû xí nghieäp tö nhaân vaø saumaáy chuïc naêm, xaõ hoäi ñaõ xuaát hieän moät taànglôùp doanh nhaân, trong ñoù coù khoâng ít nhöõng“ñaïi gia”, ñoùng goùp cho söï phaùt trieån vöôït baäctreân caùc maët cuûa xaõ hoäi. Söï coâng nhaän ñaõ giaûiphoùng vaø khôi daäy naêng löïc hoaït ñoäng vaø trítueä tieàm taøng cuûa caùc caù theå.Vôùi khaåu hieäu “Haõy töï cöùu laáy mình”, moät

khoâng khí daân chuû môùi ñaõ xuaát hieän trong ñôøisoáng tinh thaàn vaø vaên hoùa cuûa nhaân daân noùichung vaø giôùi vaên ngheä syõ noùi rieâng. Tính giaicaáp maø moät thôøi laø chuaån duy nhaát ñeå ñaùnhgiaù caùc hoaït ñoäng vaên hoùa nay ñaõ ñöôïc ñaëtvaøo ñuùng vò trí cuûa noù trong toång theå caùc chuaån

giaù trò khaùc. Ñôøi soáng tinh thaàn cuûa nhaân daânñöôïc toân troïng, caùc giaù trò di saûn vaên hoùakhoâng coøn bò coi laø laïc haäu loãi thôøi hoaëc thaämchí phaûn ñoäng nöõa. Ñình chuøa, mieáu maïoñöôïc baûo veä, caùc hoäi laøng ñöôïc khoâi phuïc,nhaân daân töï do leã baùi v.v…Moái quan heä “ngöôøi laøng” vaø “laøng” voán ñaõ

ñöôïc môû roäng ra thaønh moái quan heä giöõa Toåquoác vaø coâng daân trong chieán tranh giaønh ñoäclaäp daân toäc thì nay trôû thaønh moái quan heä “daângiaøu& nöôùcmaïnh”.Töø thaân phaän “ngöôøi laøng”cuûa “laøng” chuyeån thaønh “coâng daân” cuûa“nöôùc” laø moät tieán boä lôùn goùp phaàn khoângnhoû vaøo thaønh töïu cuûa coâng cuoäc ñoåi môùi.4. Nhöng “caù theå” trong moái quan heä nghóa

vuï vaø traùch nhieäm coâng daân khoâng ñoàng nghóavôùi chuû nghóa caù nhaân vò kyû maø bieåu hieän cuûanoù vôùi caùc caáp ñoä khaùc nhau ñang ñaày raãytrong xaõ hoäi hoâm nay. Ñoù laø naïn tham nhuõng,hoái loä; ñoù laø troø ñaùnh thaày, coøn thaày thì ve vaõntroø; ñoù laø con ñaùnh ñaäp, xua ñuoåi cha meï; laø toäiphaïm choáng ngöôøi thi haønh coâng vuï; laø laâmtaëc, khoaùng taëc, vaøng taëc; laø maõi daâm, löøa ñaûo;laø mua quan baùn töôùc, mua baèng baùn hoïc vòvaø caû nhöõng haønh ñoäng daõ man thôøi trung coånöõa, v.v… vaø v.v…, khoâng sao keå xieát. Trong luùcñoù heä thoáng phaùp luaät vaø caùc theå cheá chínhquyeàn, töùc laø nhöõng phöông tieän cheá ñònh vaøchuaån hoùa haønh vi caù theå thì laïi coøn ñang treânñöôøng hoaøn thieän, chöa ñuû söùc maïnh ñieàuchænh haønh vi phaù hoaïi xaõ hoäi cuûa khoâng ít caùtheå. Söï phaùt trieån quaù möùc vaø voâ thöùc cuûa caùtheå mang tính caù nhaân vò kyû vôùi xaõ hoäi hoâm naychöa ñoàng boä, taïo neân söï maát caân baèng trongmoái quan heä coäng ñoàng vaø caù theå thaønhvieân. Ñoù laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân côbaûn cuûa nhöõng maûng toái trong hieän thöïc xaõhoäi chuùng ta hoâm nay5. Theá coøn nhöõng giaù trò cao ñeïp trong

truyeàn thoáng vaên hoùa ngaøn ñôøi cuûa oâng cha thìsao, chuùng bieán ñaâu maát roài? Thöïc ra, thaânphaän cuûa nhöõng giaù trò di saûn cuõng chæ môùiñöôïc ñaët ñuùng vaøo vò trí vaø yù nghóa lòch söû cuûachuùng töø trong coâng cuoäc “Ñoåi môùi”, nhaát laø töø

DIEÃN ÑAØN


khi coù Nghò quyeát Trung öông V- khoùa VIII veàvieäc “Xaây döïng neàn vaên hoùa Vieät Nam tieântieán, ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc.” Coøn tröôùcñaáy, coù luùc chuùng bò coi laø taøn dö cuûa cheá ñoäphong kieán vì chuùng chöùa ñöïng nhöõng tötöôûng laïc haäu, loãi thôøi. Coøn nhôù, caùch ñaây maáychuïc naêm, moät vò giaùo sö giaø vöøa môùi ñeà nghòkhoâi phuïc khaåu hieäu “Tieân hoïc leã, haäu hoïcvaên” trong caùc tröôøng phoå thoâng thì laäp töùc coùnhieàu baøi chính luaän leân aùn caùi ñeà nghò maø hoïgoïi laø “thuû cöïu” cuûa oâng.Theâm nöõa, ñeå xaây döïng moät xaõ hoäi “hieän

ñaïi”, ngoaøi vieäc giao löu hoïc hoûi nhöõng nhaân toávaên hoùa cuûa theá giôùi hieän ñaïi, chuùng ta cuõngphaûi “hieän ñaïi hoùa” con ngöôøi vaø ñôøi soáng xaõhoäi. Ñaây laø ñieàu taát yeáu phaûi laøm trong xu theátoaøn caàu hoùa vaø hoäi nhaäp, nhöng söï nhaánmaïnh quaù nhieàu veà khía caïnh “hieän ñaïi hoùa’ voâtình ñaõ daãn ñeán söï thôø ô vôùi truyeàn thoáng. Chælaáy moät ví duï: caùc giôø vaøng treân phöông tieäntruyeàn thoâng traøn ngaäp nhöõng loái soáng, chuaånnhaân caùch “hieän ñaïi”, coøn caùc giaù trò di saûn thìthöôøng chæ ñöôïc trình ra vaøo khoaûng töø 22 giôøtrôû ñi. Trong baøi “Giôùi treû Vieät Nam “soáng”theo MTV”, taùc giaû Trònh Hieáu Ñoâng vieát treânmaïng Theå thao vaø Vaên hoùa ngaøy 03/02/2009nhö sau:

“Chuùng ta khoâng coøn ngaïc nhieân khithaáy caùc coâ beù, caäu beù Haø Noäi chöa bao giôøböôùc chaân ra nöôùc ngoaøi cuõng aên maëc phuïctrang y heät baïn beø cuøng löùa tuoåi vôùi chuùngtreânmoät quaûng tröôøng nhoän nhòp Toâkyoâ haymoät khu phoá tónh laëng naøo ñoù taïi thuû ñoâ Vieâncuûa nöôùc AÙo. Nhöõng ñôït tuï taäp cuûa giôùi “Goâtích” hay “Harajuku” laøm saëc sôõ phoáphöôøng leân nhieàu nhöng cuõng laøm ngöôøi tabaên khoaên veà söï gioáng nhau ñeàu khaép… laïigaây ra phaûn öùng phuï, daãn tôùi phai moøn baûnsaéc, quaù nhieàu “caù nhaân tính” laïi raát coù theådaãn tôùi trieät tieâu caû con ngöôøi caù theå”.Chuùng ta thöôøng nghe caùc nhaø truyeàn

thoâng thanh minh raèng hoï phaûi laøm nhö theámôùi phuø hôïp vôùi thò hieáu lôùp treû, nhöng khoângai nghó raèng thò hieáu aáy laïi do chính nhöõng

chöông trình MTV ñem ñeán vì veà thöïc chaát,thò hieáu hay moát ñeàu laø keát quaû cuûa moät quaùtrình “ñöôïc/bò giaùo duïc”Nhö vaäy, chuùng ta ñang chöùng kieán moät

quaù trình xuaát hieän vaø hình thaønh con ngöôøivôùi tö caùch caù theå nhö laø moät trong nhöõngneùt troäi trong phaåm chaát con ngöôøi Vieät Namhoâm nay. Phaûi chaêng ñoù seõ laø moät trongnhöõng ñoäng löïc chính trong söï nghieäp phaùttrieån moät xaõ hoäi “daân giaøu, nöôùc maïnh, xaõhoäi daân chuû, coâng baèng, vaên minh” cuûanhaân daân ta trong töông lai? Coá nhieân, “töcaùch caù theå khoâng hoaøn toaøn phuû ñònh vaø thaytheá tö caùch thaønh vieân”. Traùi laïi, trong quan heävôùi coäng ñoàng, tö caùch caù theå seõ coù vai troø tíchcöïc, coù nhöõng ñoùng goùp thieát thöïc vaø coù chaátlöôïng hôn cho söï phaùt trieån cuûa coäng ñoàng sovôùi tö caùch thaønh vieân khi xöa.Tuy nhieân, hieän nay chuaån nhaân caùch

cuûa caù theå chöa ñöôïc ñònh hình. Chuùngta coù theå baét gaëp trong thöïc tieãn voâ soánhöõng bieåu hieän cuûa nhaân caùch caù theåtrong taát caû taàng lôùp xaõ hoäi, giai caáp,nhoùm xaõ hoäi ngheà nghieäp, ôû taát caû caùccaáp ñoä hoaøn thieän khaùc nhau. Nhieäm vuïchung cuûa xaõ hoäi, trong ñoù ñaëc bieät laønhieäm vuï cuûa giôùi vaên hoïc ngheä thuaät,laø toân vinh, khaúng ñònh nhöõng chuaånnhaân caùch caù theå mong muoán theohöôùng saùng taïo, trung thöïc, taâm huyeát,traùch nhieäm, moãi ngöôøi vì moïi ngöôøi vaømoïi ngöôøi vì moãi ngöôøi. Ñoàng thôøi, kieânquyeát leân aùn nhöõng bieåu hieän cuûa chuûnghóa caù nhaân ích kyû, thoùi voâ caûm, voâtraùch nhieäm ñoái vôùi baûn thaân vaø vôùicoäng ñoàng.Chaéc chaén ñaây seõ laø moät trong nhöõng chaân

trôøi roäng môû, tuy khoâng hoaøn toaøn xa laï nhöõngcuõng khoâng phaûi laø “ngöôøi quen cuõ, ”cho nhöõngsaùng taïo vaên hoïc ngheä thuaät cuûa chuùng ta.�

(1) Saùch Nhöõng vaán ñeà nhaân hoïc toân giaùo - Hoäi Khoahoïc lòch söû Vieät Nam vaø Taïp chí Xöa vaø Nay, Nxb. ÑaøNaüng, 2006, Trang 29.

DIEÃN ÑAØN


1. Nhö chuùng ta ñaõ bieát, vaên hoïc caùc daântoäc thieåu soá Vieät Nam (töø daân gian ñeán hieänñaïi) luoân laø moät boä phaän caáu thaønh quan troïngcuûa neàn vaên hoïc Vieät Nam voán raát ña daïng,phong phuù vaø giaøu baûn saéc. Vì theá, ngoaøinhöõng ñaëc ñieåm chung mang tính khaùi quaùt,tính toång theå - vaên hoïc caùc daân toäc thieåu soá(DTTS) coøn mang nhöõng neùt rieâng trong quaùtrình vaän ñoäng, phaùt trieån cuûa mình; vaø cuõngñaõ taïo neân moät dieän maïo rieâng vôùi nhöõng neùtñoäc ñaùo vaø ñaëc saéc. Moät trong nhöõng yeáu toáquan troïng vaøo baäc nhaát ñeå taïo neân nhöõngneùt ñoäc ñaùo, ñaëc saéc cuõng nhö nhöõng giaù tròrieâng ñoù chính laø: Baûn saéc daân toäc luoân thaámñaãm trong boä phaän vaên hoïc naøy.2. Baûn saéc daân toäc ñaäm ñaø aáy ñöôïc theå

hieän ôû taát caû caùc phöông dieän cuûa vaên hoïcDTTS: Töø ñoäi nguõ saùng taùc ñeán noäi dungphaûn aùnh, ñeán ngheä thuaät theå hieän; töø loái töduy, loái caûm, loái nghó… ñeán loái vieát, caùch vieát;töø chuû ñeà, ñeà taøi ñeán theá giôùi nhaân vaät, ñeánngoân ngöõ ngheä thuaät ñeán gioïng ñieäu ñeánkhoâng gian, thôøi gian ngheä thuaät… trong caùcsaùng taùc cuûa caùc nhaø vaên DTTS. Coøn ñöùng ôûgoùc ñoä theå loaïi, baûn saéc daân toäc aáy cuõng ñöôïctheå hieän moät caùch roõ neùt, sinh ñoäng, cuï theå ôûtaát caû caùc theå loaïi: vaên xuoâi, thô, kòch baûn vaênhoïc vaø nghieân cöùu, lí luaän, pheâ bình vaên hoïc.

Trong phaïm vi moät baøi tham luaän - chuùngtoâi khoâng ñi saâu vaøo phaân tích vaø chöùng minhsöï theå hieän cuûa baûn saéc daân toäc trong taát caûcaùc phöông dieän treân cuûa vaên hoïc caùc DTTSVieät Nam. Chuùng toâi chæ xin noùi veà moät khíacaïnh coù lieân quan tröïc tieáp laïi mang tính heäquaû roõ reät veà vaán ñeà baûn saéc daân toäc trongvaên hoïc DTTS. Ñoù laø vieäc khaúng ñònh: Baûnsaéc daân toäc chính laø moät trong nhöõng yeáu toáquan troïng nhaát taïo neân nhöõng giaù trò lôùn lao,trong ñoù coù giaù trò giaùo duïc tö töôûng, ñaïo ñöùc,loái soáng… cho con ngöôøi mieàn nuùi - vôùi söï ñaëcsaéc vaø ñoäc ñaùo rieâng cuûa vaên hoïc caùc DTTSVieät Nam thôøi kì hieän ñaïi.3. Laïi baøn veà nhöõng giaù trò cuûa vaên hoïc

ngheä thuaät noùi chung, cuûa vaên chöông noùirieâng, chuùng toâi cuõng xin ñöôïc trình baøy roõquan ñieåm cuûa mình - bôûi hieän nay, treân theágiôùi vaø ngay caû trong nöôùc ta ñaõ vaø ñang toàntaïi raát nhieàu caùc quan ñieåm khaùc nhau veà vaánñeà naøy. Theo chuùng toâi, duø saùng taùc ôû thôøi ñaïinaøo, saùng taùc veà ñeà taøi, chuû ñeà naøo (tích cöïc,tieâu cöïc, ca ngôïi hoaëc pheâ phaùn…), saùng taùcbaèng phöông phaùp naøo (coå ñieån, hieän ñaïi,haäu hieän ñaïi)… thì cuoái cuøng taùc phaåm vaênhoïc ngheä thuaät ñoù cuõng phaûi höôùng tôùi ba giaùtrò lôùn, coù tính “baát bieán” - ñoù laø: caùi Chaân, caùiThieän, caùi Mó. Vì theá, duø chæ laø moät baøi thô,

Baûn saéc daân toäc - yeáu toá quan troïng taïo neângiaù trò vaø nhöõng neùt ñaëc saéc ñoäc ñaùo cuûa vaênhoïc caùc daân toäc thieåu soá Vieät Nam hieän ñaïi

PGS.TS. TRAÀN THÒ VIEÄT TRUNGÑaïi hoïc Thaùi Nguyeân

DIEÃN ÑAØN


moät ñoaûn vaên, moät truyeän cöïc ngaén… hay moätcuoán tieåu thuyeát daøi, moät tuyeån taäp thô, moätcoâng trình nghieân cöùu, lí luaän pheâ bình, moätkòch baûn vaên hoïc… daøy daën, quy moâ… thì khisaùng taùc - taùc giaû cuûa noù cuõng luoân coù yù thöùchöôùng ngoøi buùt cuûa mình vaøo vieäc vöôn tôùinhöõng giaù trò ñích thöïc ñoù - ñeå khi ñeán vôùi ñoäcgiaû, nhöõng giaù trò aáy seõ ñöôïc caûm nhaän, ñöôïcthaåm thaáu, ñöôïc phaùt huy trong cuoäc soángthoâng qua caùc tín hieäu ngheä thuaät, nhöõnghình töôïng ngheä thuaät trong taùc phaåm. Töø ñoù,coù theå thaáy raèng: chöùc naêng giaùo duïc, giaùodöôõng taâm hoàn con ngöôøi vaãn luoân laø moätchöùc naêng quan troïng nhaát cuûa vaên chöôngngheä thuaät töø xöa cho tôùi nay.4. Vôùi gaàn 70 naêm hoaït ñoäng vaø phaùt trieån

cuûa mình, vaên hoïc caùc DTTS ñaõ vöôn tôùinhöõng thaønh töïu ñaùng ñöôïc traân troïng vaøkhaúng ñònh - vôùi moät ñoäi nguõ caùc nhaø vaênngöôøi DTTS ngaøy caøng theâm ñoâng ñaûo (baogoàm nhieàu theá heä noái tieáp nhau); vôùi haøngngaøn taùc phaåm vaên chöông thuoäc caùc theå loaïi(thô, vaên xuoâi, nghieân cöùu, lí luaän pheâ bìnhvaên hoïc vaø kòch baûn vaên hoïc) - trong ñoù coùnhieàu taùc phaåm ñaõ ñaït ñöôïc giaûi thöôûng caocuûa quoác gia vaø khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. Ñaëcbieät laø ñaõ ñeå laïi trong loøng ngöôøi ñoïc moät aántöôïng saâu saéc veà tieáng noùi vaên hoïc heát söùchoàn nhieân, trong treûo, ñaäm ñaëc baûn saéc vaênhoùa toäc ngöôøi cuûa ñoàng baøo caùc DTTS VieätNam thôøi kì hieän ñaïi.Ngöôøi ñoïc khoâng theå naøo queân ñöôïc

nhöõng teân tuoåi taùc giaû heát söùc quen thuoäccuøng nhöõng taùc phaåm vaên hoïc ñaëc saéc maø hoïñaõ saùng taïo ra trong suoát hôn nöûa theá kæ quanhö: Noâng Quoác Chaán vôùi Vieät Baéc ñaùnhgiaëc, Doïn veà laøng, Ngöôøi nuùi Hoa, Tieáng cangöôøi Vieät Baéc,…; Baøn Taøi Ñoaøn vôùi Keåchuyeän ñôøi, Truøm Xaáy Caáu, Röøng xanh,…;Hoaøng Noù vôùi Tieáng haùt Möôøng Hoa; Vöông

Trung vôùi Ing EÙng, Moái tình Möôøng Sinh,…;Vöông Anh vôùi Sao choùp nuùi, Traêng maécvoõng,…; Noâng Minh Chaâu vôùi Cheù meøn ñöôïcñi hoïc, Chuyeän anh Thöôïng,…; Laâm Ngoïc Thuïvôùi Cuoäc chæ maøu ñoû, Hoïc chöõ,,…; Vi Hoàng vôùiÑöôøng veà vôùi meï chöõ, Ñuoâng Thang, Ngöôøitrong oáng,…; Vi Thò Kim Bình vôùi Ñaët teân,Nieàm vui,…; Hoaøng Haïc vôùi Keù naøm; La QuaùnMieân vôùi Hai ngöôøi trôû veà baûn, Vuøng ñaát CôøMaï, Trôøi ñoû,…; Maõ A Leành vôùi Cao nguyeântraéng,…; Y Ñieâng vôùi Hô Giang, Chuyeän beânbôø song Hinh,…; Haø Thò Caåm Anh vôùi BaøiXöôøng ru töø nuùi,Nöôùc maét cuûa ñaù,…; Kim Nhaátvôùi Muï Xoaïi, Baét choàng, Ñoäng röøng, Luaät cuûaröøng,…; Linh Nga Nieâk Ñam vôùi Con raén maøuxanh da trôøi, Traêng Xí Thoaïi, Ñi tìm hoànchieâng,…; Nieâ Thanh Mai vôùi Suoái cuûa röøng,Veà beân kia nuùi,…; Loø Ngaân Suûn vôùi Chieàu bieângiôùi, Nhöõng ngöôøi con cuûa nuùi, Ñaùm cöôùi, Leàunöông,…; Pôø Saûo Mìn vôùi Caây hai ngaøn laù, Baøica hoang daõ, Con trai ngöôøi Pa Dí,…; Mai LieãuvôùiMaây vaãn bay veà nuùi, Lôøi then ai buoäc, Ñaàunguoàn maây traéng, Beáp löûa nhaø saøn,…; YPhöông vôùi Tieáng haùt thaùng gieâng, Lôøi chuùc,Ñaøn then,…; Cao Duy Sôn vôùi Ngöôøi langthang, Nhöõng chuyeän ôû luõng Coâ Saàu, Nhöõngñaùm maây hình ngöôøi, Ñaøn trôøi, Ngoâi nhaø xöabeân suoái,…; Döông Thuaán vôùi Cöôõi ngöïa ñisaên,Ñi tìm boùng nuùi,…; Ma Tröôøng Nguyeân vôùiMuõi teân aùm khoùi, Reã ngöôøi daøi, Phöôïng Hoaøngnuùi,…; Trieäu Kim Vaên vôùi Hoa nuùi, Muøa sanhaân, Con cuûa nuùi,…; Irasara vôùi Thaùp naéng,Leã taåy traàn thaùng Tö,…; Ñoaøn Ngoïc Minh vôùiCaùnh chim, Nuùi Poù Phaï trôû veà, Gioù xoaùy,…;Buøi Thò Nhö Lan vôùi Tieáng chim kæ giaøng, Muøahoa maùc maät, Lôøi sli vaét ngang nuùi,…Moät ñaëc ñieåm noåi baät trong haàu heát taát caû

caùc saùng taùc cuûa caùc nhaø vaên DTTS tronghôn nöûa theá kæ qua laø: hoï luoân höôùng ngoøi buùtvôùi tình caûm, trí tueä vaø traùi tim cuûa mình vaøo

DIEÃN ÑAØN


vieäc phaûn aùnh nhöõng neùt ñeïp veà thieân nhieân,cuoäc soáng, con ngöôøi cuøng vôùi nhöõng phongtuïc, taäp quaùn mang ñaäm baûn saéc vaên hoùa toäcngöôøi. Qua caùc taùc phaåm cuûa hoï, ngöôøi ñoïcñöôïc tieáp caän vôùi hieän thöïc cuoäc soáng vuøngdaân toäc vaø mieàn nuùi trong caùc thôøi kì lòch söûcuï theå cuûa ñaát nöôùc - vôùi bao khoù khaên, baothaùch thöùc, cuõng nhö bao thuaän lôïi vaø cô hoäiphaùt trieån khaùc nhau; ñöôïc hieåu moät caùch cuïtheå vaø saâu saéc hôn veà nhöõng con ngöôøiDTTS vôùi nhöõng neùt baûn chaát tieâu bieåu: thaätthaø, ngay thaúng, caû tin, thoâ moäc nhöng cuõngraát taøi hoa, ngheä só, raát maïnh meõ, kieân cöôøng,ngang tang vaø duõng maõnh. Ñaëc bieät laø ngöôøiñoïc ñaõ töøng böôùc khaùm phaù ñöôïc bao ñieàu bíaån, lí thuù… trong theá giôùi taâm hoàn, theá giôùi taâmlinh cuûa con ngöôøi mieàn nuùi cuøng bao phongtuïc taäp quaùn khaùc nhau cuûa töøng DTTS ôûtreân vuøng nuùi cao xa thaúm naøy.Ñeå coù ñöôïc nhöõng tình caûm vaø aán töôïng

toát ñeïp nhö vaäy töø phía ngöôøi ñoïc ñoái vôùinhöõng taùc phaåm vaên hoïc DTTS - theo chuùngtoâi, ngoaøi taøi naêng saùng taïo cuûa ngöôøi caàmbuùt, coù leõ laø do söï “chaân thaät tôùi taän ñaùy” cuûanhöõng taùc giaû ngöôøi DTTS trong caùch phaûnaùnh hieän thöïc cuoäc soáng vaø con ngöôøi mieànnuùi vaøo trong taùc phaåm cuûa mình. Söï hoànnhieân, trong treûo nhö suoái nguoàn treân ñænh nuùicoäng vôùi söï chaân thöïc tôùi taän ñaùy naøy ñaõkhieán cho caùc nhaø vaên DTTS phaûn aùnh hieänthöïc cuoäc soáng vaø con ngöôøi mieàn nuùi moätcaùch heát söùc chaân thöïc, soáng ñoäng, caûmñoäng vaø töï nhieân nhö noù ñang toàn taïi vaäy.Caùch mieâu taû khoâng ñôn giaûn, moät chieàu -maëc duø caûm höùng ngôïi ca, khaúng ñònh caùiToát, caùi Tích cöïc, caùi Ñeïp… trong cuoäc soángvaø con ngöôøi mieàn nuùi luoân chieám vai troø chuûñaïo trong caùc saùng taùc cuûa hoï suoát hôn nöûatheá kæ qua. Nhöng caûm höùng vieát veà nhöõngcaùi Xaáu, caùi AÙc, caùi tieâu cöïc… nhaèm muïc ñích

pheâ phaùn, ñaáu tranh ñeå loaïi boû ra khoûi cuoäcsoáng coäng ñoàng caùc DTTS cuõng vaãn luoânñöôïc caùc taùc giaû chuù yù khai thaùc, theå hieän moätcaùch saéc neùt vaø thuyeát phuïc - ñaëc bieät laønhöõng saùng taùc sau naêm 1986. Haún ngöôøiñoïc coøn nhôù tôùi moät loaït caùc nhaân vaät ñaïi dieäncho caùi Xaáu, caùi AÙc; ñaïi dieän cho moät kieåungöôøi DTTS bò tha hoùa, ñaùnh maát ñi baûn chaáttoát ñeïp coù tính truyeàn thoáng cuûa ngöôøi mieànnuùi trong moät loaït tieåu thuyeát cuûa nhaø vaên ViHoàng – moät nhaø vaên trí thöùc tieâu bieåu cuûañoàng baøo caùc DTTS Vieät Nam. Ví duï nhö:nhaân vaät Döông, nhaân vaät Hæ (trongGaõ ngöôïcñôøi); nhaân vaät Ba (trong Ngöôøi trong oáng);nhaân vaät Ñooùc (trong Vaøo hang); nhaân vaätChaùp Chaù (trong Choàng thaät vôï giaû)… Hoï ñeàulaø caùc trí thöùc ngöôøi DTTS, thaäm chí laø nhöõngcaùn boä laõnh ñaïo cao caáp nhaát cuûa caùc tröôøngÑaïi hoïc vuøng mieàn nuùi, trong coâng tröôøng lôùn,hoaëc trong boä maùy chính quyeàn cuûa ñòaphöông. Nhöõng nhaân vaät ñaïi dieän cho caùixaáu, caùi aùc aáy ñaõ ñöôïc nhaø vaên xaây döïngthaønh coâng tôùi möùc: ñaõ khieán cho moät soángöôøi “bò chaïm noïc” laøm ñôn khieáu kieän tôùicaùc caáp veà toäi “boâi xaáu caùn boä” cuûa nhaø vaên.Laïi tôùi nhöõng naêm 2006 - 2007, vôùi taùc phaåmÑaøn trôøi - Cao Duy Sôn laïi laøm daáy leân moät“khoâng khí caêng thaúng” ôû moät ñòa phöôngmieàn nuùi - bôûi taùc giaû cuõng ñaõ “maïnh tay” vieátveà nhöõng caùi xaáu, caùi tieâu cöïc ôû ngay trongboä maùy chính quyeàn caáp tænh…Vieäc pheâ phaùn caùi xaáu, caùi aùc, caùi tieâu cöïc

ñoù ñaõ theå hieän raát roõ tính khaùch quan, chaânthöïc vaø thaùi ñoä duõng caûm cuûa ngöôøi caàm buùttröôùc nhöõng maûng hieän thöïc coøn bò khuaát laáp,chöùa ñöïng söï baát coâng vaø toäi loãi - maø caàn phaûivaïch ra, phaûi ñöôïc soi saùng bôûi coâng lí, hay ítnhaát laø bôûi löông taâm cuûa con ngöôøi mieàn nuùivoán raát öa chuoäng söï trung thöïc, coâng baèng,öa chuoäng loái soáng nghóa tình sau, tröôùc…

DIEÃN ÑAØN


Beân caïnh nhöõng taùc phaåm mang tính“chieán ñaáu” choáng tieâu cöïc ñoù laø haøng loaïtcaùc taùc phaåm khaùc mang ñaäm chaát nhaân vaên,giaøu yù nghóa, saâu saéc vaø caûm ñoäng. Moãi baøithô, moãi trang vaên, moãi caâu chuyeän keå veàthaân phaän cuûa con ngöôøi mieàn nuùi vôùi baonieàm vui, noãi buoàn, bao hi voïng vaø tuyeätvoïng, bao töôi ñeïp, laõng maïn vaø bao noãi ñôùnñau baát haïnh… ñeàu thaám ñöôïm moät baøi hoïcveà ñaïo ñöùc laøm ngöôøi, veà loøng chung thuûy, veànghóa tình saâu naëng, veà söï hi sinh voâ bôø beánvì nhöõng ngöôøi thaân yeâu, vì queâ höông, laøngbaûn cuûa nhöõng con ngöôøi mieàn nuùi, cuøng moáiquan heä nhaân - quaû giöõa con ngöôøi vôùi thieânnhieân, vôùi nuùi röøng. Haøng loaït caùc taùc phaåmcuûa Vi Thò Kim Bình, Haø Thò Caåm Anh, KimNhaát, Beá Thaønh Long, Ñoaøn Ngoïc Minh, HaøLaâm Kì, Hoaøng Höõu Sang, Ma TröôøngNguyeân, Kha Thò Thöôøng, Höõu Tieán, HaøTrung Nghóa, Ñoaøn Lö, Sa Phong Ba, Loø VaênSó, Linh Nga - Nieâk Ñam, Nieâ Thanh Mai, BuøiThò Nhö Lan… vaø ñaëc bieät laø Cao Duy Sôn vôùinhöõng truyeän ngaén ñaëc saéc (Ngoâi nhaø xöabeân suoái, Chôï tình, Hoa bay cuoái trôøi, HoaMoäc Vöông, Ngöôøi saên gaáu, Cuoäc baùo thuøcuoái cuøng,…) khieán ngöôøi ñoïc phaûi rung ñoäng,phaûi buoát nhoùi veà veû ñeïp cuûa tình yeâu, veà veûñeïp cuûa tình ngöôøi, tình röøng nôi queâ höôngvuøng nuùi cao xa thaêm thaúm kia.Moät trong nhöõng ñaëc ñieåm noåi baät cuûa vaên

hoïc DTTS cuõng caàn phaûi nhaán maïnh, bôûichính noù ñaõ laøm neân giaù trò ñaëc bieät cuûa boäphaän vaên hoïc naøy. Ñoù laø söï höôùng veà coäinguoàn, veà truyeàn thoáng vaên hoùa daân toäc - vaøluoân ñöôïc coi nhö moät giaù trò “baát bieán” trongmuoân vaøn giaù trò coù theå “khaû bieán” trong ñôøisoáng taâm hoàn, taâm linh cuûa nhöõng con ngöôøimieàn nuùi. Raát nhieàu taùc phaåm ñaõ nhaán maïnh,ñaõ theå hieän moät caùch saâu saéc vaø caûm ñoängveà ñeà taøi naøy. Ví duï caùc baøi thô, taäp thô: Neáu

toâi cheát,Muøa sa nhaân, Ñaù nuùi Ñoàng Vaên… cuûaTrieäu Kim Vaên; Nhöõng chaøng trai cuûa nuùi,Theâu caû boán muøa… cuûa Laâm Quyù; Teân laøng,Leân Cao Baèng, Chín thaùng, Noùi vôùi con… cuûaY Phöông; Nhöõng ngöôøi con cuûa nuùi, Ñôøimeï… cuûa Loø Ngaân Suûn; Ñi tìm boùng nuùi, BaûnHon… cuûa Döông Thuaán; Lôøi ngöôøi cha Luõngnuùi, Ñeâm Saøi Goøn nghe tính taåu… cuûa LöôngÑònh; Hoa chaøm cuûa Lí Seo Chuùng; Caây haingaøn laù, Lôøi daân toäc toâi, Baøi ca hoang daõ… cuûaPôø Saûo Mìn; Ma Li Pho, Nuùi moïc tronggöông… cuûa Muøa A Saáu; Moät thì con gaùi, Saécmaøu queâ höông cuûa Loäc Bích Kieäm…;vaø ñaëcbieät laø nhöõng baøi thô, taäp thô luoân da dieát,luoân ñau ñaùu moät noãi nieàm nhôù veà nguoàn coäicuûa Mai Lieãu: Suoái laøng trong treûo, Lôøi meï,Goïi vía, Möa chieàu, Chín baäc caàu thang, Muøamaøng cuûa meï, Noãi nhôù nhaø saøn…Vì cuoäc soáng möu sinh, vì coâng danh söï

nghieäp - ñaõ bieát bao “ngöôøi con cuûa nuùi” xaqueâ “bieàn bieät cuøng naêm thaùng”, “maûi meâsoáng, maûi meâ vui chôi, maûi meâ laøm luïng”… tôùimöùc voâ tình queân caû hình aûnh ngöôøi meï queâhöông “coøm coõi nhö queâ ngheøo ven nuùi”,“göông maët boán beà neáp nhaên, löng coøng uoántöïa vaàng traêng”… ñeå sau naøy maõi maõi ñau ñôùnvaø aân haän vì khi trôû veà khoâng coøn boùngmeï “luicui nôi goùc beáp nhaø saøn”, treân nöông ngoâ,ngoaøi coái nöôùc ñaàu baûn... Nhöõng ngöôøi concuûa nuùi hôn bao giôø heát - luùc aáy môùi caûmnhaän ñöôïc söï maát maùt, noãi coâ ñôn, bô vô, laïcloõng giöõa ngay chính queâ höông cuûa mình vaøkhao khaùt trôû veà vôùi coäi nguoàn, vôùi laøng baûn,vôùi nuùi röøng, vôùi baàu khí quyeån trong treûo,xanh bieác nôi ñaây! Bôûi nôi ñaây - hoï môùi laøchính hoï!YÙ nghóa nhaän thöùc, yù nghóa giaùo duïc ñöôïc

toaùt ra töø nhöõng baøi thô ñaày taâm traïng, ñaàynoãi nieàm, ñaày söï suy tö… cuûa nhöõng nhaø thôDTTS moät caùch nheï nhaøng maø saâu saéc. Con

DIEÃN ÑAØN


ngöôøi muoán soáng thaät mình, muoán soáng moätcuoäc soáng bình an vaø haïnh phuùc - phaûi luoâncoù yù thöùc höôùng veà nguoàn coäi, phaûi bieát yeâuthöông, traân troïng, bieát giöõ gìn, naâng niunhöõng giaù trò ñích thöïc cuûa cuoäc soáng - chöùkhoâng phaûi laø söï choái töø nguoàn coäi, söï thôø ô,laïnh luøng, ích kæ - keå caû ñoái vôùi nhöõng ngöôøithaân yeâu cuûa mình ñeå theo ñuoåi nhöõng hammuoán voâ ñoä cuûa caù nhaân trong cuoäc soáng thôøikì hieän ñaïi.5. Coù theå thaáy raèng, trong suoát hôn nöûa

theá kæ qua, vaên hoïc caùc DTTS Vieät Nam ñaõñaùp öùng ñöôïc nhöõng yeâu caàu cô baûn veà ñôøisoáng vaên hoïc cuûa ñoàng baøo caùc DTTS noùirieâng, cuûa baïn ñoïc caû nöôùc noùi chung (veàtieáng noùi vaên hoïc ñoäc ñaùo vaø ñaëc saéc naøy).Trong raát nhieàu caùc giaù trò ñaõ ñaït ñöôïc -

trong ñoù coù moät giaù trò quan troïng caàn ñöôïckhaúng ñònh vaø tieáp tuïc phaùt huy trong giaiñoaïn môùi. Ñoù laø giaù trò phaûn aùnh hieän thöïccuoäc soáng cuûa ñoàng baøo caùc DTTS vuøngmieàn nuùi moät caùch chaân thöïc ôû caû maët saùngvaø maët khuaát laáp cuûa noù. Töø ñoù theå hieän thaùiñoä ca ngôïi, khaúng ñònh (nhöõng maët tích cöïc)vaø thaùi ñoä pheâ phaùn, ñaáu tranh kieân quyeát ñoáivôùi caùi xaáu, caùi aùc, caùi tieâu cöïc trong xaõ hoäi,trong coäng ñoàng caùc DTTS. Beân caïnh ñoù laøvieäc ca ngôïi nhöõng veû ñeïp trong loái soáng, loáiöùng xöû ñaày tính nhaân vaên giöõa con ngöôøi vôùicon ngöôøi, giöõa con ngöôøi vôùi thieân nhieân…cuûa nhöõng con ngöôøi mieàn nuùi - voán raát chaânchaát, thaät thaø, ngay thaúng, thuyû chung, giaøunghóa tình. Xeùt cho cuøng ñoù cuõng chính laø neùtñeïp vaên hoaù, laø baûn saéc daân toäc - ñöôïc theåhieän ôû trong chieàu saâu cuûa moãi moät taùc phaåmvaên hoïc DTTS thôøi kì hieän ñaïi. YÙ nghóa giaùoduïc cuõng töø ñoù toaùt ra – nhö nhöõng baøi hoïcthöïc tieãn ñöôïc ñuùc keát trong töøng caâu chuyeänkeå, trong töøng soá phaän nhaân vaät, trong töøngcaâu thô, baøi thô ñaày taâm traïng vaø tình caûm

cuûa boä phaän vaên hoïc naøy. Ñoù laø nhöõng ñieàumaø vaên hoïc DTTS ñaõ laøm ñöôïc, ñaõ ñöôïc ghinhaän vaø khaúng ñònh trong suoát maáy chuïcnaêm qua. Tuy nhieân, böôùc sang giai ñoaïnmôùi cuûa ñaát nöôùc, vôùi quaù trình hieän ñaïi hoaùvaø hoäi nhaäp quoác teá ngaøy caøng maïnh meõ treântaát caû caùc lónh vöïc, trong ñoù coù caû lónh vöïc vaênhoïc ngheä thuaät - thì seõ coù nhöõng yeâu caàu môùi,ñoøi hoûi vaên hoïc caùc DTTS phaûi ñoåi môùi - môùicoù theå ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu cuûa xaõ hoäi vaøcuûa ñoàng baøo DTTS.Chuùng toâi mong muoán raèng: Vaên hoïc caùc

DTTS trong giai ñoaïn môùi seõ vaãn tieáp tuïcphaûn aùnh hieän thöïc cuoäc soáng vaø con ngöôøimieàn nuùi moät caùch chaân thöïc, sinh ñoäng, ñachieàu vaø coù chieàu saâu tö töôûng hôn. Caàn phaûitaêng cöôøng vieäc phaûn aùnh nhöõng maûng hieänthöïc coøn bò khuaát laáp, caàn phaûi ñaáu tranh moätcaùch maïnh meõ vaø kieân quyeát hôn ñoái vôùinhöõng caùi Xaáu, caùi AÙc, caùi tieâu cöïc… ñanghaøng ngaøy dieãn ra döôùi nhieàu hình thöùc tinhvi hôn, xaûo quyeät hôn, taøn nhaãn hôn trongcuoäc soáng cuûa ñoàng baøo caùc daân toäc vuøngmieàn nuùi. Beân caïnh ñoù cuõng caàn phaûi taêngcöôøng vieäc phaûn aùnh nhöõng caùi Thaät, caùi Toát,caùi Tích Cöïc, caùi Ñeïp trong cuoäc soáng vaøtrong taâm hoàn con ngöôøi mieàn nuùi - ñeå goùpphaàn vaøo vieäc giaùo duïc tö töôûng, tình caûm,thaùi ñoä soáng cuõng nhö traùch nhieäm ñoái vôùibaûn thaân, vôùi gia ñình, vôùi queâ höông ñaátnöôùc cuûa nhöõng coâng daân mieàn nuùi, ñaëc bieätlaø theá heä treû DTTS hieän nay.Vaø ñaây cuõng chính laø traùch nhieäm cuûa

nhöõng nhaø vaên DTTS, nhöõng ngöôøi saùng taïora nhöõng taùc phaåm vaên chöông mang ñaämbaûn saéc caùc daân toäc mieàn nuùi. Ñoàng thôøi ñaâycuõng laø traùch nhieäm cuûa nhöõng ngöôøi laømcoâng taùc lí luaän, pheâ bình - nhöõng ngöôøi ñaïidieän cho yù thöùc veà vaên hoïc cuûa vaên hoïcDTTS Vieät Nam thôøi kì hieän ñaïi.�

DIEÃN ÑAØN


Töø ñaàu theá kyû XX, vaên hoïc Vieät Namböôùc vaøo thôøi kyø hieän ñaïi, thöïc hieän moätböôùc ngoaët veà tö duy ngheä thuaät vaø

ngoân ngöõ ngheä thuaät.Vaên minh taân hoïc saùch (1904), vaên kieän

ñaàu tieân cuûa nhoùm nhaø nho tieán boä, tieáp thuvaên minh Taây hoïc ñaõ trình baøy neàn taûng tötöôûng vaø söï thieát keá chöông trình môû mangdaân trí, chaán höng ñaát nöôùc. Theo chöôngtrình, môû ñaàu laø thoáng nhaát duøng chöõ quoác ngöõvôùi nhöõng öu vieät cuûa noù veà dieãn ñaït coù theå“chuoát lôøi vaø ñaït yù” trong moïi maët cuûa ñôøi soángxaõ hoäi, trong ñoù coù hoaït ñoäng tröôùc taùc “ghivieäc ñôøi xöa, cheùp vieäc ñôøi nay”, quaûng baù trithöùc cho daân chuùng treân baùo chí nhaät duïng.Tieáp ñoù laø caùc vieäc: chaán höng coâng ngheä,“chính thuaät”, töùc phaùt trieån kinh teá, khoa hoïcsao cho ích nöôùc lôïi nhaø; kòp thôøi söûa chöõapheùp thi, ñöa neàn giaùo duïc thoaùt khoûi “caùi hoïcvaán voâ duïng” maø troïng duïng, coå vuõ nhaân taøi,höôùng “vaên chöông cuûa thôøi ñaïi coù quan heävôùi thöïc teá”, töø boû thieân kieán “troïng quan khinhdaân, khoâng theøm keå ñeán tình hình hay dôû ôûchoán höông thoân”. Vaán ñeà laáy daân laøm goác ñaõñöôïc vaên kieän naøy ñeà caäp vaø nhaán maïnh.(*)

Tieáp ñoù, nhöõng hoaït ñoäng cuûa caùc chí sótrong Ñoâng kinh nghóa thuïc, trong phong traøoDuy taân vaø phong traøo Ñoâng du nhöõng naêmñaàu theá kyû XX, laø nhöõng coá gaéng raát ñaùng ghinhaän veà vieäc thöïc thi nhöõng ñieàu coù tính chaátcöông lónh nhö treân ñeå canh taân ñaát nöôùc theokòp vôùi thôøi ñaïi cuûa vaên minh theá giôùi maø Vaênminh taân hoïc saùch ñaõ gioùng leân tieáng chuoâng

caûnh tænh.Döôùi ñaây laø phaùc hoïa vieäc taùi hieän hình aûnh

con ngöôøi thôøi ñaïi qua nhaân vaät cuûa vaên xuoâiVieät Nam hieän ñaïi töø ñaàu theá kyû XX ñeán nay.

I. Nhaân vaät ngöôøi nhaø queâ, ngöôøi bìnhdaân thaønh thò vaø ngöôøi trí thöùc ngheøo trongvaên xuoâi (coâng khai) nöûa ñaàu theá kyû XXKhuynh höôùng vaên hoïc hieän thöïc manh

nha töø hai thaäp nieân ñaàu theá kyû vôùi caùc ñaïi bieåuxuaát saéc nhö Hoà Bieåu Chaùnh, Phaïm Duy Toán,Nguyeãn Baù Hoïc, Ñaëng Traàn Phaùt… baèng buùtphaùp hieän thöïc vaø ngheä thuaät töï söï tieáp thu töøvaên hoïc phöông Taây (chuû yeáu laø vaên hoïc Phaùptheá kyû XIX), trong caùc truyeän ngaén vaø tieåuthuyeát baèng chöõ quoác ngöõ ñaõ ghi laïi moät caùchkhaù chaân thöïc ñôøi soáng laøng queâ, thaønh thòVieät Nam döôùi aùch thoáng trò cuûa thöïc daânphong kieán, trong ñoù nhöõng ngöôøi noâng daânngheøo khoå, thaát hoïc phaûi vaät loän ñeå möu sinh,bò taàng lôùp höõu saûn thuoäc giai caáp thoáng trò boùcloät naëng neà, luaån quaån trong ñoùi ngheøo truyeànkieáp maø khoâng ngoùc ñaàu leân ñöôïc. Tuy vaäy,caùc nhaø vaên ñaõ nhìn thaáy ôû nhöõng ngöôøi nhaøqueâ naøy nhöõng phaåm chaát toát ñeïp cuûa ngöôøilao ñoäng: thaät thaø, chaân chæ haït boät, nhaãn naïi,chòu thöông chòu khoù, löông thieän.Ñoïc caùc taùc phaåm vaên xuoâi cuûa caùc taùc giaû

noùi treân, ngöôøi ñoïc coù ñöôïc nhaän thöùc cuï theå,roõ neùt veà ngöôøi daân queâ khoán khoù, ñoàng caûmchia seû vôùi thaûm caûnh maø hoï rôi vaøo, quyù meánnhaân caùch toát ñeïp thuoäc truyeàn thoáng cuûangöôøi lao ñoäng Vieät Nam töø bao ñôøi maø hoï vaãngiöõ ñöôïc. Maëc duø vaäy, coù theå noùi tinh thaàn

Phaùc hoïa con ngöôøi thôøi ñaïi vaø nhaân vaättrong vaên xuoâi Vieät Nam hieän ñaïiPGS.TS. NGUYEÃN NGOÏC THIEÄNTaïp chí Dieãn ñaøn Vaên ngheä Vieät Nam

DIEÃN ÑAØN


phaûn khaùng cuûa hoï choáng laïi caùc theá heä taønbaïo, ñaõ gaây bao noãi oan khieân cho cuoäc ñôøihoï, vaãn coøn yeáu ôùt vaø ñôn ñoäc.Veà nhöõng ngöôøi daân thaønh thò - moät ñoái

töôïng mieâu taû môùi cuûa vaên xuoâi Vieät Nam hieänñaïi - moät soá nhaø vaên hieän thöïc vaø nhaø vaênthuoäc khuynh höôùng laõng maïn (Hoaøng NgoïcPhaùch vôùi Toá Taâm, Nhaát Linh vôùi Nho Phong)ñaõ böôùc ñaàu cho thaáy nhöõng raïn nöùt cuûa ñôøisoáng cö daân ñoâ thò khi chuû nghóa tö baûn chiphoái ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi ôû caùc thaønh phoá,nhöõng trung taâm coâng nghieäp ñöôïc hìnhthaønh. Con ngöôøi thò daân, moät maët vaãn baûo löuneáp soáng coå truyeàn töø bao ñôøi ñaõ thaønh khuoânthöôùc trong öùng xöû, nay phaûi ñoái maët vôùi thöïcteá cuûa ñôøi soáng maø neàn kinh teá thò tröôøng taùcñoäng vaøo loái soáng, caùch nghó.Böôùc sang thôøi kyø 1930-1945, khuynh

höôùng hieän thöïc vaø khuynh höôùng laõng maïntrong vaên xuoâi Vieät Nam hieän ñaïi phaùt trieånmaïnh meõ thaønh 2 doøng chuû löu laø chuû nghóalaõng maïn vaø chuû nghóa hieän thöïc pheâ phaùn,ñaït nhöõng thaønh töïu ñænh cao trong taùc phaåm.Trong thôøi kyø naøy cuoäc tranh luaän Ngheä

thuaät vò ngheä thuaät (do Hoaøi Thanh, Leâ TraøngKieàu, Löu Troïng Lö vaø nhöõng ngöôøi khaùc chuûtröông) vaø Ngheä thuaät vò nhaân sinh (do HaûiTrieàu caàm ñaàu) laø cuoäc giao tranh veà tö töôûnglyù luaän vaên ngheä cuûa 2 quan ñieåm ngheä thuaätñoái laäp veà ñoái töôïng con ngöôøi ñöôïc taùi hieänvaøo taùc phaåm, veà chöùc naêng cuûa vaên hoïc.

Phaùi ngheä thuaät vò ngheä thuaät treân laäptröôøng myõ hoïc cuûa chuû nghóa duy taâm ñeà caocaùi toâi ñoäc laäp cuûa chuû theå saùng taïo, caùi ñeïpduy myõ cuûa ñoái töôïng vaên hoïc, tính ngheä thuaätcuûa hình thöùc taùc phaåm.

Phaùi ngheä thuaät vò nhaân sinh ñöùng treân laäptröôøng myõ hoïc cuûa chuû nghóa duy vaät bieänchöùngmaùcxít, nhaánmaïnh nhaø vaên caàn gaén boùvôùi ñôøi soáng xaõ hoäi ñöông thôøi, laáy ngöôøi bìnhdaân laøm ñoái töôïng phaûn aùnh vaø ñoái töôïng phuïcvuï cuûa vaên hoïc, vöøa chuù troïng noäi dung hieänthöïc vöøa quan taâm ñeán phöông dieän ngheä

thuaät cuûa vaên phaåm, khoâng coi nheï maët naøo.Trong quaù trình tranh luaän, quan ñieåm

ngheä thuaät cuûa phaùi Ngheä thuaät vò nhaân sinhñaùp öùng yeâu caàu cuûa thöïc tieãn ñôøi soáng xaõ hoäi,coù söùc thuyeát phuïc maïnh meõ, gaây aûnh höôûngsaâu saéc ñeán caùc traøo löu vaên hoïc ñöông thôøi.Chuû nghóa laõng maïn Vieät Nam 1930-1945,

trong caùc taùc phaåm vaên xuoâi cuûa hoï, nhaân vaätchính laø caùc “chaøng” vaø “naøng”, töùc nhöõngcoâng töû, tieåu thö con nhaø quyeàn quyù ôû thaønhthò. Hoï soáng xa laï vôùi nhöõng raøng buoäc cuûa traättöï, leã giaùo phong kieán maø hoï xem laø coå huû, loãithôøi. Hoï ñaáu tranh cho caùc quyeàn töï do caùnhaân: yeâu ñöông, hoân nhaân, sinh hoaït. Thaämchí coù loaïi nhaân vaät nhö Duõng, Thaùi (Ñoâi baïn– Nhaát Linh) beá taéc trong ñôøi soáng gia ñình tìmcaùch thoaùt ly, trôû thaønh khaùch chinh phu,giang hoà treân doïc ñöôøng gioù buïi ñi tìm moät thöùlyù töôûng “caùch maïng” mô hoà, chæ ñeå ñaùp öùngkhaùt voïng veà söï ñoåi thay, khaùc ngöôøi maø thoâi.Chuû nghóa laõng maïn khoâng phaûi khoâng coù taùcgiaû chuù yù ñeán ngöôøi bình daân, ngöôøi lao ñoängthaønh thò. Thaïch Lam, taùc giaû thuoäc nhoùm Töïlöïc vaên ñoaøn, song veà quan ñieåm ngheä thuaätvaø thöïc tieãn saùng taùc, oâng coù nhöõng taùc phaåmñöôïc chuù yù vieát veà nhöõng ngöôøi daân ngheøothaønh thò (Gioù ñaàu muøa, Sôïi toùc). Caùi nhìnthöông caûm, seû chia vôùi thaân phaän cuûa nhöõnghaïng ngöôøi naøy, ñöôïc nhaø vaên qua caùc nhaânvaät nhö meï Leâ, coâ haøng xoùm… thaám ñaãm tinhthaàn cuûa chuû nghóa nhaân vaên cao quyù. OÂng laømoät nhaø vaên baäc thaày veà ngheä thuaät truyeänngaén, moät taùc giaû saùng giaù cuûa chuû nghóa laõngmaïn.Töông töï nhö Thaïch Lam, Traàn Tieâu - taùc

giaû cuûa chuû nghóa laõng maïn, thôøi kyø naøy cuõngñaõ thaønh coâng trong tieåu thuyeát Con traâu vieátveà ñôøi soáng cuûa ngöôøi noâng daân sau luõy trexanh. Nhöõng taùc phaåm tieâu bieåu cuûa doøng vaênhoïc hieän thöïc pheâ phaùn giai ñoaïn 1930-1945nhö Keùp Tö Beàn cuûa Nguyeãn Coâng Hoan,Laàm than cuûa Lan Khai ñöôïc Haûi Trieàu vaø phaùiNgheä thuaät vò nhaân sinh laøm daãn chöùng khi

DIEÃN ÑAØN


trieån khai caùc luaän ñieåm veà vaên hoïc caàn ñi saùtñôøi soáng hieän thöïc, taùi hieän nhöõng ngöôøi laoñoäng löông thieän ñang ñoå moà hoâi soâi nöôùc maétñeå möu sinh, khôi gôïi trong ngöôøi ñoïc söï chiaseû, ñoàng caûm vôùi thaân phaän hoï, nieàm caêmgiaän cheá ñoä xaõ hoäi baát coâng vaø mong muoán söïñoåi thay ñeå coù moät ñôøi soáng toát ñeïp, xöùng ñaùnghôn.Maët khaùc, nhöõng tö töôûng ngheä thuaät vò

nhaân sinh cuõng taùc ñoäng vaøo söï phaùt trieånmaïnh meõ cuûa traøo löu hieän thöïc pheâ phaùn. Söïra ñôøi cuûa Taét ñeøn (Ngoâ Taát Toá), Böôùc ñöôøngcuøng (Nguyeãn Coâng Hoan), Soá ñoû, Gioâng toá,Vôõ ñeâ (cuûa Vuõ Troïng Phuïng), Chí Pheøo (cuûaNam Cao) cuøng caùc taùc phaåm cuûa Toâ Hoaøi,Buøi Hieån, Maïnh Phuù Tö, Nguyeãn Ñình Laïp rañôøi trong giai ñoaïn naøy laø thaønh töïu cuûa tö duyvaên hoïc hieän thöïc, vaên hoïc vò nhaân sinh.Nhöõng ngöôøi nhaø queâ, ngöôøi bình daân (coângnhaân, ngöôøi lao ñoäng thaønh thò, nhöõng ngöôøicuøng khoå ôû döôùi ñaùy xaõ hoäi) qua caùc taùc phaåmcuûa caùc nhaø vaên hieän thöïc pheâ phaùn ñaõ trôûthaønh nhöõng hình töôïng sinh ñoäng veà nhöõngcoøn ngöôøi cuûa moät thôøi, giuùp vaøo vieäc nhaänthöùc, leân aùn moät cheá ñoä xaõ hoäi taøn baïo, phinhaân tính, chaø ñaïp quyeàn soáng cuûa con ngöôøi,cheá ñoä aáy caàn phaûi tieâu dieät. Treân yù nghóa aáy,vaên hoïc hieän thöïc pheâ phaùn 1930-1945 veàkhaùch quan ñaõ trôû thaønh trôï thuû ñaéc löïc cuûacaùch maïng.Naêm 1943, khi Ñaûng Coäng saûn Ñoâng

Döông tieán haønh cuoäc vaän ñoäng xaây döïng neànvaên hoùa môùi theo caùc nguyeân taéc: daân toäc,khoa hoïc, ñaïi chuùng neâu ra trong Ñeà cöông veàVaên hoùa Vieät Nam, ñoàng thôøi thaønh laäp Hoäivaên hoùa cöùu quoác bí maät maø noøng coát laø LeâQuang Ñaïo, Hoïc Phi, Nguyeãn Ñình Thi, ToâHoaøi, Nguyeãn Huy Töôûng, Nguyeân Hoàng,Nam Cao… thì vaên xuoâi hieän thöïc pheâ phaùn ñaõböôùc sang moät giai ñoaïn phaùt trieån môùi, gaànguõi vôùi vaên hoïc caùch maïng. Nhöõng ngöôøi bìnhdaân (thôï thuû coâng, daân ngheøo thaønh thò, noângdaân) trong truyeän cuûa Toâ Hoaøi, Nguyeân Hoàng,

Nam Cao nhöõng naêm 1941-1945 ñaõ coù yù thöùcveà cuoäc soáng khoå cöïc cuûa mình, töï giaùc ñaáutranh cho quyeàn lôïi cuûa giai caápmình, cho tìnhñoaøn keát cuûa voâ saûn quoác teá.Ñaëc bieät hình aûnh ngöôøi trí thöùc vaên ngheä só

ñöôïc mieâu taû thaønh coâng qua saùng taùc cuûaNguyeãn Huy Töôûng, Nam Cao vaø NguyeãnTuaân.Nguyeãn Huy Töôûng vôùi kòch baûn vaên hoïc

Vuõ Nhö Toâ ñaõ xaây döïng hình töôïng moät kieántruùc sö, ngheä só taøi hoa Vuõ Nhö Toâ vôùi khaùtvoïng xaây döïng coâng trình kieán truùc Cöûu TruøngÑaøi ñeïp, traùng leä, ñeå ñôøi cho daân toäc, cho thôøiñaïi. Song do cuùc cung taän tuïy phuïc vuï giai caápthoáng trò ñeå lôïi duïng noù, nhöng ñi ngöôïc laïiquyeàn lôïi cuûa nhaân daân, ngöôøi ngheä só taøi hoaaáy ñaõ phaûi chòu moät soá phaän bi kòch: CöûuTruøng Ñaøi bò ñoát ra tro vaø ngöôøi ngheä só ñoùcuõng bò thieâu chaùy theo coâng trình maø mìnhtaâm huyeát theo ñuoåi. Baøi hoïc ñaët ra töø vôû kòchnaøy veà muïc ñích cuûa ngheä thuaät chaân chínhphuïc vuï daân toäc vaø choã ñöùng cuûa vaên ngheä sólaø thuoäc veà lôïi ích soáng coøn cuûa nhaân daân, choñeán nay vaãn giöõ nguyeân giaù trò. Vôùi taøi naêngvieát kòch baûn xuaát saéc cuûa Nguyeãn HuyTöôûng, Vuõ Nhö Toâ trôû thaønh taùc phaåm kinhñieån, kieät taùc cuûa vaên hoïc kòch Vieät Nam hieänñaïi, sau naøy ít coù taùc phaåm saùnh kòp.NamCao vôùiSoáng moøn ñaõ laøm noåi baät hình

töôïng Thöù - ngöôøi trí thöùc laø giaùo vieân queønvuøng ven ñoâ Haø Noäi, cuøng vôùi nhöõng ñoàngnghieäp cuûa anh ta taïi moät tröôøng tö thuïc.Cuoán tieåu thuyeát coù nhieàu yeáu toá töï truyeän

naøy, vôùi ngheä thuaät mieâu taû ñôøi soáng taâm lyùbeân trong cuûa nhöõng con ngöôøi trí thöùc ngheøo,cho thaáy söï beá taéc cuûa cuoäc soáng hoï, moøn moûitrong möu sinh côm aùo, coù nguy cô tha hoùa veànhaân caùch, bao nhieâu mô öôùc khaùt voïng toátñeïp bò taøn luïi. Song keát thuùc tieåu thuyeát khoângheà bi quan, taùc giaû NamCao ñaõ heù ra moät vieãncaûnh maø sau ñoù ñaõ trôû thaønh hieän thöïc: Thöùñang ôû buoåi giao thôøi, ñang ôû trong nhöõngngaøy gioâng baõo cuûa vaän ñoäng caùch maïng; chæ

DIEÃN ÑAØN


caàn anh bieát thoaùt ra khoâng bò chìm trongkhuûng hoaûng cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, vöôn veàphía aùnh saùng ñaõ le loùi, anh seõ coù maët trongmoät cuoäc ñoåi ñôøi taát yeáu ñang tôùi gaàn.Caùchmaïng thaùng 8 noå ra sau khi NamCao

vieát nhöõng doøng cuoái cuûa Soáng moøn tröôùc ñoùgaàn 1 naêm taïi laøng Ñaïi Hoaøng queâ oâng, ñaõ chothaáy döï caûm veà cuoäc ñoåi ñôøi cuûa Thöù maø NamCao mieâu taû trong nhöõng trang cuoái cuûa Soángmoøn ñaõ trôû thaønh hieän thöïc.Nguyeãn Tuaân trong voøng 5 naêm tröôùc

Caùch maïng thaùng 8, sau Vang boùng moät thôøi(1939), nhöõng truyeän vaø kyù veà ñeà taøi trí thöùccuûa oâng (Nguyeãn, Ngoïn ñeøn daàu laïc, Taøn ñeøndaàu laïc…), cuõng nhö Nguyeãn Huy Töôûng vaøNam Cao, ñaõ boäc loä söï traên trôû, day döùt cuûangöôøi trí thöùc vaên ngheä só khi moät maët phuïngsöï caùi ñeïp, vöôn tôùi caùi Chaân - Thieän- Myõ voánlaø khaùt voïng khoâng cuøng cuûa ngöôøi ngheä sódaán thaân cho ngheä thuaät, maët khaùc anh takhoâng theå thoaùt ly ñôøi soáng hieän thöïc, nhöõnglöïc caûn, nhöõng aâm möu thuû ñoaïn ñeâ heøn, thoùiñoá kî tieåu nhaân… khieán cho trong quaù trìnhsaùng taïo khoâng phaûi luùc naøo ngheä só cuõng coùtheå haøi loøng ñaït tôùi caùi ñích mong muoán. Söï hisinh cho ngheä thuaät coù khi laø caàn thieát, khi ñoùngheä só phaûi chaáp nhaän söï dang dôû, söï thieáuhoaøn thieän cuûa ngheä thuaät.Nhìn laïi, töø ñaàu theá kyû XX ñeán 1945, vaên

xuoâi Vieät Nam hieän ñaïi ñaõ höôùng veà phaûn aùnhvaø xaây döïng caùc hình töôïng nhaân vaät laø conngöôøi thôøi ñaïi thuoäc nhöõng ngöôøi lao ñoäng laøsoá ñoâng trong xaõ hoäi thöïc daân nöûa phong kieán.Hoï laø löïc löôïng saûn xuaát chuû yeáu cuûa neàn kinhteá ñaát nöôùc, cuõng laø ñoái töôïng ñoâng ñaûo maøvaên hoïc höôùng tôùi, taùc ñoäng.Ñoù laø nhöõng ngöôøi nhaø queâ (ngöôøi noâng

daân), ngöôøi bình daân (ngöôøi lao ñoäng ôû thaønhthò vaø ngöôøi coâng nhaân laøm vieäc trong caùc haàmmoû, xí nghieäp) vaø ngöôøi trí thöùc ngheøo.Caùc khuynh höôùng, traøo löu vaên hoïc hieän

thöïc, vaên hoïc laõng maïn ñeàu coù söï quan taâmñeán vieäc taïo döïng hình aûnh caùc loaïi nhaân vaät

naøy trong taùc phaåm vaên xuoâi. Do aûnh höôûngcuûa nhöõng quan ñieåm tö töôûng duy taân, tö duyngheä thuaät tieán boä vaø duy vaät maùc-xít, khuynhhöôùng, traøo löu vaên hoïc hieän thöïc pheâ phaùn ñaõhieän dieän thaønh doøng vaên hoïc chuû ñaïo treânvaên ñaøn coâng khai thôøi kyø naøy. Caùc ñieån hìnhvaên hoïc veà ngöôøi noâng daân, ngöôøi lao ñoängthaønh thò, ngöôøi coâng nhaân vaø ngöôøi trí thöùc ñaõtrôû thaønh nhöõng khuoân maët ghi laïi moät caùchchaân thöïc ñôøi soáng hieän thöïc xaõ hoäi vaø cuoäcñôøi taêm toái, beá taéc caàn phaûi ñoåi thay baèng moätcuoäc caùch maïng trieät ñeå. Thaønh coâng cuûa vieäcxaây döïng caùc hình töôïng vaên hoïc veà ngöôøi laoñoäng cuûa vaên xuoâi coâng khai coù ñöôïc tröôùc heùtlaø do söï chuyeån bieán veà tö töôûng vaø tö duyngheä thuaät, do taâm huyeát vaø taøi naêng cuûangöôøi vieát, do söï gaàn guõi, am hieåu ñôøi soáng vaøtaâm lyù cuûa caùc loaïi ngöôøi laø ñoái töôïng thaåm myõcuûa söï phaûn aùnh vaø taùi taïo ngheä thuaät. Söùcsoáng cuûa nhöõng ñieån hình nhaân vaät baát huûtrong soá ñoù khoâng nhöõng ñöôïc ngöôøi ñoïcñöông thôøi tieáp nhaän, maø maõi cho ñeán ngaøynay nhöõng nhaân vaät ñoù vaãn khoâng thoâi laøm xuùcñoäng bao traùi tim ngöôøi ñoïc veà moät quaù khöù ñaõluøi vaøo dó vaõng, veà thaân phaän ñau xoùt, ñaùngthöông caàn thoâng caûm, chia seû vaø caàn toântroïng ôû hoï.Theo thôøi gian vaø söï vaän ñoäng cuûa hieän

thöïc ñôøi soáng, hình aûnh caùc loaïi ngöôøi noùi treântrong vaên xuoâi ñaõ coù söï vaän ñoäng töø choã laø naïnnhaân cuûa cheá ñoä xaõ hoäi duy trì, aùp böùc, boùc loät,baát coâng ñeán choã töøng böôùc nhaän thöùc ñöôïcthöïc traïng vaø nguyeân nhaân cuûa söï muïc naùt xaõhoäi, söï khoå cöïc ñieâu ñöùng cuûa mình, yù thöùc veàsöï vöôït thoaùt, buøng phaù khoûi boùng ñeâm, vöôntôùi aùnh saùng vaø söï ñoåi ñôøi. Noùi nhö nhaø thôNguyeãn Ñình Thi, hoï, theo loâgic cuûa lòch söû, seõlaø nhöõng ngöôøi “ruõ buøn ñöùng daäy saùng loøa”.

II. Nhaân vaät coâng, noâng, binh, trí thöùcmôùi trong vaên xuoâi thôøi kyø 1945-1986Caùch maïng thaùng 8 môû ra kyû nguyeân môùi

cho xaõ hoäi Vieät Nam: kyû nguyeân cuûa ñaát nöôùcñoäc laäp, töï do, daân chuû vaø haïnh phuùc.

DIEÃN ÑAØN


Con ngöôøi Vieät Nam ñaõ thoaùt khoûi boùngñeâm cuûa thaân phaän noâ leä, trôû thaønh nhöõng chuûnhaân môùi cuûa ñaát nöôùc, lao ñoäng vaø chieán ñaáuñeå xaây döïng vaø baûo veä Toå quoác, vun ñaép toå aámgia ñình haïnh phuùc, xaõ hoäi phaùt trieån haøi hoøa.Döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng maùcxít-leâninnít,

ñöôïc ñònh höôùng bôûi ñöôøng loái vaên ngheä quaùntrieät nhöõng nguyeân lyù cuûa Myõ hoïc Maùc - Leâninvaän duïng saùng taïo vaøo hoaøn caûnh thöïc tieãncuûa ñôøi soáng vaên ngheä Vieät Nam, neàn vaên hoïcdaân toäc daân chuû nhaân daân ñöôïc ra ñôøi (1945-1954), tieáp ñoù laø xaây döïng neàn vaên hoïc xaõ hoäichuû nghóa (töø 1954 ñeán nay).3 nguyeân taéc: daân toäc - khoa hoïc - ñaïi

chuùng neâu ra trong Ñeà cöông veà Vaên hoùa VieätNam trong caùc giai ñoaïn lòch söû tieáp sau vaãnñöôïc keá thöøa vaø boå sung phaùt trieån trong caùcThö cuûa Ban Chaáp haønh Trung öông ÑaûngLao ñoäng Vieät Nam göûi caùc Ñaïi hoäi Vaên ngheätoaøn quoác laàn thöù 2, 3, 4; trong thö vaø phaùtbieåu cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh vaø caùc laõnh tuïcao caáp cuûa Ñaûng: Leâ Duaån, Tröôøng Chinh,Phaïm Vaên Ñoàng… veà moät soá vaán ñeà vaên hoùa,vaên ngheä; vaø töø 1975 ñeán nay laø caùc Nghòquyeát cuûa Trung öông Ñaûng, cuûa Ban Bí thö,cuûa Boä Chính trò qua caùc nhieäm kyø Ñaïi hoäiÑaûng.Ñöôïc ñöôøng loái vaên ngheä cuûa Ñaûng gôïi yù

vaø chæ daãn, vaên ngheä só nöôùc ta haøo höùng ñivaøo ñôøi soáng lao ñoäng vaø chieán ñaáu treân khaépcaùc mieàn vuøng ñaát nöôùc (mieàn xuoâi, mieàn nuùi,mieàn Baéc, mieàn Nam) soáng chan hoøa cuøngnhöõng ngöôøi noâng daân, ngöôøi coâng nhaân môùi,ngöôøi trí thöùc môùi xaõ hoäi chuû nghóa, ngöôøichieán só quaân ñoäi vaø chieán só coâng an.Moät neàn vaên hoïc taäp trung, thoáng nhaát trieån

khai theo 2 chuû ñeà: xaây döïng ñaát nöôùc, choángxaâm löôïc baûo veä Toå quoác, giaønh ñoäc laäp vaøthoáng nhaát toaøn veïn.Cuoäc ñaáu tranh giai caáp trong coâng cuoäc

xaây döïng ñaát nöôùc theo con ñöôøng xaõ hoäi chuûnghóa, cuoäc chieán ñaáu choáng xaâm löôïc, baûo veäToå quoác ñoøi hoûi söï kieân trì, duõng caûm, khoâng

quaûn hi sinh tính maïng, cuõng nhö lao ñoängsaùng taïo khoâng ngöøng, taát caû cho söï nghieäpcaùch maïng toaøn thaéng.Giôø ñaây nhìn laïi chuùng ta thaáy vaên hoïc,

trong ñoù coù vaên xuoâi, ñaõ hoaøn thaønh veû vangnhieäm vuï maø lòch söû daân toäc ñaõ giao phoù.Truyeän ngaén, tieåu thuyeát, kyù ñaõ caäp nhaät

ñôøi soáng hieän thöïc, ñi tôùi nhöõng ñieåm noùngtreân caùc maët traän xaây döïng vaø chieán ñaáu ñeånhaän thöùc, khaùm phaù nhöõng vaán ñeà maø xaõ hoäivaø con ngöôøi ñaët ra caàn phaûi tìm hieåu, goùpphaàn giaûi quyeát.Vaø caùc hình töôïng ñieån hình veà con ngöôøi

môùi trong giai caáp noâng daân theo con ñöôøngtaäp theå hoùa noâng nghieäp; trong giai caáp coângnhaân vì söï nghieäp coâng nghieäp hoùa; trong taànglôùp trí thöùc môùi (caùc nhaø khoa hoïc, nhaø saùngcheá phaùt minh, caùc vaên ngheä só); trong ñoäi nguõchieán só löïc löôïng vuõ trang (boä ñoäi chuû löïc, boäñoäi bieân phoøng), chieán só coâng an nhaân daân…ñaõ thu huùt söï phaûn aùnh saùng taïo cuûa caùc caâybuùt vaên xuoâi thuoäc caùc theá heä, caùc daân toäc.Ñaëc bieät nhaân vaät ngöôøi trí thöùc môùi xaõ hoäi chuûnghóa, ngöôøi chieán só löïc löôïng vuõ trang vaøcoâng an nhaân daân laø nhöõng nhaân vaät môùi, conñeû cuûa cheá ñoä xaõ hoäi môùi, tröôùc caùch maïngchöa theå xuaát hieän trong vaên xuoâi.ÔÛ ñaây khoâng theå nhaéc heát vaø ñuû teân caùc

nhaø vaên cuøng taùc phaåm ñaõ xaây döïng thaønhcoâng nhöõng hình töôïng con ngöôøi laø noâng daân,coâng nhaân môùi, trí thöùc xaõ hoäi chuû nghóa, boäñoäi vaø coâng an… ñaùp öùng yeâu caàu phaûn aùnhtrung thöïc nhöõng maët baûn chaát cuûa ñôøi soángcaùch maïng Vieät Nam. Tuy nhieân coù theå thaáynhöõng taùc giaû vaø taùc phaåm ñoù ñeàu ñöôïc vinhdanh xöùng ñaùng qua caùc giaûi thöôûng vaên hoïccuûa Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam, Giaûi thöôûng Nhaønöôùc, Giaûi thöôûng Hoà Chí Minh veà vaên hoïcngheä thuaät vaø caùc giaûi thöôûng vaên hoïc trongkhu vöïc vaø quoác teá.Chuû nghóa anh huøng caùch maïng bieåu hieän

trong lao ñoäng saùng taïo vaø chieán ñaáu hi sinh vìñoäc laäp, töï do cuûa Toå quoác laø nhöõng phaåm

DIEÃN ÑAØN


chaát choùi saùng cuûa nhöõng nhaân vaät ñöôïc vaênhoïc noùi chung, vaên xuoâi noùi rieâng phaûn aùnh.Ñieàu ñoù laøm neân phaåm chaát söû thi coù tính chaátlòch söû cuûa moät neàn vaên hoïc ngheä thuaät VieätNam “ñöùng vaøo haøng nguõ tieân phong cuûanhöõng neàn vaên hoïc choáng chuû nghóa ñeá quoáctrong thôøi ñaïi ngaøy nay”, nhö Nghò quyeát Ñaïihoäi Ñaûng toaøn quoác laàn thöù tö ñaõ khaúng ñònh.Coá nhieân, do taäp trung vaøo caùc loaïi nhaân

vaät chuû yeáu cuûa thôøi ñaïi - nhöõng con ngöôøi laømneân lòch söû cuûa daân toäc - noùi treân, ñoù laø öuñieåm, maët maïnh vaø thaønh töïu khoâng theå phuûnhaän cuûa vaên hoïc chuùng ta, song khoâng vì theáchuùng ta khoâng nhaän thaáy nhöõng maët coøn ñeåtroáng hoaëc neù traùnh cuûa vaên hoïc ngheä thuaät,laøm cho böùc tranh cuûa ñôøi soáng hieän leân chöañöôïc toaøn veïn.Ñôøi soáng daân söï vaø hình aûnh nhöõng con

ngöôøi bình thöôøng, nhöõng soá phaän bò thieät thoøivaø khoâng may maén, nhöõng tieâu cöïc trong ñôøisoáng xaõ hoäi vaø trong moïi lónh vöïc hoaït ñoäng;nhöõng thaát baïi duø ít xaûy ra, nhöõng toån thöông,maát maùt trong chieán tranh maø con ngöôøi phaûitraân mình höùng chòu, ñöông ñaàu; söï thoaùi hoùabieán chaát trong ñaïo ñöùc xaõ hoäi vaø trong nhaâncaùch ñaõ böôùc ñaàu xuaát hieän; nhöõng thöû thaùchcam go vaø xung ñoät quyeát lieät v.v… quaû thaät ñaõchöa coù nhieàu ñaát cho söï theå hieän ngheä thuaät.Nhöõng thieáu huït trong söï phaûn aùnh hieän

thöïc cuûa vaên xuoâi giai ñoaïn naøy seõ ñöôïc khaécphuïc roát raùo trong vaên xuoâi giai ñoaïn gaàn ñaây.

III. Nhaân vaät coâng, noâng, binh, trí thöùcmôùi vaø doanh nhaân trong vaên xuoâi thôøi kyøñoåi môùi (Töø 1986 ñeán nay)Töø sau chieán thaéng 30.4.1975, Baéc Nam

thoáng nhaát, ñaát nöôùc lieàn moät giaûi. 10 naêm haäuchieán, ñôøi soáng xaõ hoäi vaø kinh teá laâm vaøokhuûng hoaûng, Ñaïi hoäi VI (thaùng 12/1986) cuûaÑaûng ñaõ ñònh ra ñöôøng loái ñoåi môùi toaøn dieäncaùc maët cuûa ñôøi soáng ñaát nöôùc, tröôùc heát laø ñoåimôùi tö duy.Treân lónh vöïc vaên hoïc ngheä thuaät, chuùng ta

ñaõ noã löïc tìm toøi phöông höôùng, ñöôøng loái

chieán löôïc cuøng nhöõng giaûi phaùp ñeå ñoåi môùihoaït ñoäng vaên hoïc ngheä thuaät trong thôøi kyømôùi.Tröôùc heát laø “côûi troùi”, xoùa boû nhöõng raøo caûn

khoâng phuø hôïp vôùi quy luaät phaùt trieån khaùchquan cuûa ngheä thuaät, nhöõng can thieäp mangtính chuû quan duy yù chí, thoâ baïo, baát chaápnhöõng ñaëc thuø cuûa hoaït ñoäng vaên ngheä trongsaùng taïo vaø tieáp nhaän, quaûng baù.Giôø ñaây bieân ñoä cuûa ñôøi soáng vaø hoaït ñoäng

vaên ngheä ñöôïcmôû roäng theo caùc chieàu kích tôùihaïn cuûa noù. Nhöõng gì phaùp luaät khoâng caám thìñöôïc pheùp. Phaùp luaät ñònh roõ chæ ngaên caámcaùc loaïi vaên ngheä phaûn ñoäng, hieáu chieán vaøphi nhaân tính, phaûn ñaïo ñöùc.Thôøi ñoåi môùi, neàn kinh teá thò tröôøng theo

ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa (trong ñoù kinh teánhaø nöôùc ñoùng vai troø then choát, chuû ñaïo) chiphoái ñôøi soáng xaõ hoäi vaø hoaït ñoäng cuûa conngöôøi. Caïnh tranh treân thöông tröôøng, maïnhñöôïc yeáu thua, ñoàng tieàn leân ngoâi chuùa teå,khaùch haøng laø thöôïng ñeá, lôïi nhuaän toái ña laømuïc ñích - baáy nhieâu maët traùi cuûa kinh teá thòtröôøng coù dòp boäc loä, taïo thaønh khuynh höôùng“thöông maïi hoùa” chi phoái ñôøi soáng vaên ngheä.Thôøi ñoåi môùi cuõng ñaõ môû ra moät khoâng gian

roäng lôùn cho hoäi nhaäp quoác teá, thöïc hieän VieätNam laø baïn vôùi taát caû caùc quoác gia treân theá giôùikhoâng phaân bieät theå cheá chính trò.Trong ñieàu kieän xaõ hoäi nhö vaäy vaên hoïc vaø

vaên xuoâi vaãn tieáp tuïc theo ñuoåi söù meänh cuûanoù laø taùi hieän böùc tranh phoàn taïp cuûa ñôøi soángxaõ hoäi hoâm nay vôùi nhöõng con ngöôøi treân caùclónh vöïc, vò trí then choát: ngöôøi noâng daân töï chuûtreân maûnh ñaát vaø cô nghieäp cuûa mình döôùi söïbaûo trôï cuûa nhaø nöôùc; ngöôøi coâng nhaân trongcaùc nhaø maùy xí nghieäp quoác doanh hoaëc tönhaân, thaäm chí cuûa nhöõng oâng chuû ngöôøi nöôùcngoaøi; ngö daân ñaùnh baét caù treân bieån, baùmbieån ñaùnh baét xa bôø taêng naêng suaát saûn löôïnghaûi saûn cuõng ñoàng thôøi ñeå baûo veä chuû quyeànlaõnh haûi cuûa Toå quoác; ngöôøi chieán só quaân ñoäinhaân daân saün saøng chieán ñaáu baûo veä bieân

DIEÃN ÑAØN


cöông, laõnh haûi cuûa Toå quoác choáng laïi nhöõngaâmmöu xaâm phaïm chuû quyeàn laõnh thoå thieânglieâng cuûa ñaát nöôùc; ngöôøi chieán só coâng anngaøy ñeâm baùm daân baûo veä söï bình yeân cuûañôøi soáng xaõ hoäi, choáng laïi tieâu cöïc vaø teä naïn xaõhoäi: tham nhuõng, buoân laäu, löu manh, troämcaép, gieát ngöôøi, cöôùp cuûa, laøm suy ñoài phonghoùa, ñaïo ñöùc; ngöôøi trí thöùc - nhaân vaät chuû yeáukieân taïo neàn vaên hoùa daân toäc, tieân tieán vaø nhaânvaên; neàn giaùo duïc hieän ñaïi vöôn tôùi nhöõng ñænhcao cuûa trí tueä nhaân loaïi, ñaøo taïo theá heä töônglai ñöa Vieät Nam khoâng xa nöõa seõ saùnh vai vôùinhöõng quoác gia tieân tieán trong khu vöïc vaø theágiôùi; say meâ hoaït ñoäng phaùt minh, saùng cheáñeå taêng hieäu quaû vaø chaát löôïng cuûa neàn saûnxuaát, kinh teá, taêng cöôøng uy tín cuûa thöônghieäu Vieät Nam treân tröôøng quoác teá.Ñaëc bieät ngöôøi doanh nhaân, laø nhöõng

ngöôøi hoaït ñoäng treân lónh vöïc kinh teá, thöôngmaïi caùc saûn phaåm vaät chaát. Hoï vôùi taøi naêngvaø khaùt voïng laøm giaøu cho baûn thaân cuõngnhö cho ñaát nöôùc, coù nhöõng ñoùng goùp ñaùngkeå cho söï phaùt trieån cuûa kinh teá, xaõ hoäi, vaênhoùa cuûa ñaát nöôùc.Taát caû nhöõng loaïi ngöôøi noùi treân ñoøi hoûi vaên

hoïc ngheä thuaät, vaên xuoâi taùi hieän chaân dung vaøñôøi soáng tinh thaàn cuûa hoï vaøo taùc phaåm.Coâng cuoäc ñoåi môùi ñaõ ñi ñöôïc chaëng

ñöôøng gaàn 30 naêm. Vaên xuoâi ñaõ coá gaéng baétkòp ñeå nhaän dieän nhöõng con ngöôøi Vieät Namhoâm nay ôû nhöõng phöông dieän khaû thuû cuõngnhö coøn baát caäp cuûa hoï. Caùc chuû ñeà töønhöõng vaán ñeà böùc xuùc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi vaøthaân phaän con ngöôøi, ñaëc bieät veà söï suythoaùi, xuoáng caáp cuûa ñaïo ñöùc xaõ hoäi ñöôïc ñaëtra tröïc dieän, khoâng neù traùnh. Buùt phaùp, kyõthuaät töï söï cuõng ñaõ ñöôïc môû roäng, bieán aûotheo tö duy vaø sôû tröôøng cuûa moãi ngöôøi caàmbuùt. Beân caïnh loái vieát vaãn theo truyeàn thoángnhöng ít nhieàu ñaõ caùch taân trong keå vaø taû, boácuïc vaø gioïng ñieäu keå, thì moät soá caây buùt khaùc,treû ñaõ coá gaéng böùt phaù, tìm toøi trong thi phaùptöï söï: ôû söï luaân phieân ñieåm nhìn vaø ngoâi keå

chuyeän, ôû boá cuïc, ngoân ngöõ vaø gioïng ñieäutaùc phaåm; ôû söï phoùng khoaùng trong töôûngtöôïng, hö caáu; ôû loái vieát phoûng theo kieåu haäuhieän ñaïi vôùi caáu truùc phaân maûnh, laép gheùp,phi trung taâm hoùa v.v…Raát nhieàu teân tuoåi caùc caây buùt vaên xuoâi

thuoäc nhieàu theá heä ñaõ noái tieáp nhau cho ra ñôøinhöõng taùc phaåm gaây aán töôïng saâu saéc trongngöôøi ñoïc, chaúng haïn nhö: Baûo Ninh, NguyeãnKhaéc Tröôøng, Döông Höôùng, Chu Lai,Nguyeãn Baûo, Söông Nguyeät Minh, NguyeãnBình Phöông, Thuaän, Leâ Minh Khueâ, NguyeãnNgoïc Tö, Daï Ngaân, Lyù Lan, Nguyeãn Baéc Sônvaø gaàn ñaây laø Maïc Can, Nguyeãn Trí, NguyeãnBaûo Chaâu, Thieân Sôn…Nhöõng caây buùt ñaøn anh ôû tuoåi ngoaïi baùt

tuaàn, thaát tuaàn vaãn cho ra ñôøi nhöõng taùc phaåmkhieán ngöôøi ñoïc phaûi khaâm phuïc buùt löïc ñieâuluyeän vaø ñoä chín trong tö duy ngheä thuaät cuûahoï: Toâ Hoaøi, Hoà Phöông, Nguyeãn Kieân, MaVaên Khaùng…Thôøi ñoåi môùi vaø böôùc sang theá kyû XXI,

trong boái caûnh söï caïnh tranh cuûa caùc phöôngtieän truyeàn thoâng vaø hoäi nhaäp quoác teá roäng raõicuøng trình ñoä daân trí vaø thöôûng thöùc cuûangöôøi ñoïc ngaøy moät naâng cao, sau moät theákyû phaùt trieån cuûa vaên hoïc, vaên xuoâi Vieät Namhieän ñaïi, giôø ñaây moät thöùc thaùch môùi ñaët rañoái vôùi caùc caây buùt vaên xuoâi ôû ta. Vieát caùi gì?Vieát nhö theá naøo? Vieát ñeå laøm gì? Vieát cho aixem?… luoân luoân laø nhöõng caâu hoûi ñaët ra chonhaø vaên khi caàm buùt, suy tö treân nhöõng tranggiaáy traéng, ñaëng moãi taùc phaåm laø moät nieàmtaâm huyeát, lôøi kyù thaùc nhaø vaên thieát tha göûigaém cho ngöôøi ñôøi veà khaùt voïng boài ñaépnhaân caùch, hoaøn thieän ñaïo ñöùc con ngöôøiVieät Nam ñeå xaõ hoäi maõi tröôøng toàn trong anlaønh vôùi loøng nhaân aùi cao ñeïp. �

Haø Noäi, thaùng 8 naêm 2014

(*) “Vaên minh taân hoïc saùch”, trong Tuyeån taäp pheâ bình,nghieân cöùu vaên hoïc Vieät Nam (Nguyeãn Ngoïc Thieän chuûbieân). Taäp I, Nxb. Vaên hoïc, H.1997, tr.46, 48, 52, 54, 55.

DIEÃN ÑAØN


Ngay töø cuoái nhöõng naêm ba möôi cuûatheá kyû XX, trong ñôøi soáng vaên hoïc soâiñoäng, phong phuù ñöông thôøi, kòch thô

ñaõ coù böôùc khôûi ñaàu voâ cuøng aán töôïng caû veàsoá löôïng laãn chaát löôïng.Neáu nhö kòch noùi giai ñoaïn tröôùc 1945 ñi

saâu khai thaùc tröïc dieän caùc xung ñoät hieänthöïc trong xaõ hoäi ñöông thôøi, thì kòch thô laïithieân veà caûm höùng laõng maïn. Veà ñeà taøi, caùctaùc giaû kòch thô thöôøng löïa choïn chính lòch söûdaân toäc hoaëc caùc tích trong söû kyù, lieät truyeäncuûa Trung Hoa ñeå xaây döïng coát truyeän kòch.Höôùng veà quaù khöù, caùc vôû kòch ñeà cao taámgöông trung nghóa, tieát lieät cuûa caùc baäc tieànnhaân nhö söï khaûng khaùi can tröôøng cuûa TraànCan, taøi trí cuûa Höng Ñaïo Vöông, söï hi sinhcao caû thaàm laëng cuûa Lyù Chieâu Hoaøng, noãinieàm traên trôû cuûa Ngoïc Haân coâng chuùa,…Khoâng khí haøo huøng, bi traùng cuûa quaù khöùñöôïc gôïi laïi qua töøng nhaân vaät, vôùi caù tínhñaäm neùt qua töøng xung ñoät: loøng taän trungcuûa Phaïm Thaùi, söï quyeát lieät, can ñaûm cuûaYeâu Ly, loøng thuûy chung saét son vaø trungnghóa cuûa Kieàu Loan,… Xung ñoät kòch chuûyeáu xoay quanh maâu thuaãn giöõa khaùt voïngcao caû, duïc voïng thaáp heøn, öôùc mô vónh cöûuvaø nhöõng giôùi haïn nhaát thôøi, caùi ñeïp, tình yeâuvôùi aâm möu, thuû ñoaïn, söï heøn nhaùt maïo danhcaùi cao caû.Trong boái caûnh lòch söû xaõ hoäi Vieät Nam

giai ñoaïn naøy, thöïc daân vaø phaùt xít tìm moïicaùch ru nguû nhaân daân baèng caùc chính saùchcai trò vaên hoùa môùi, ru nguû thanh nieân quathuyeát Ñaïi Ñoâng AÙ, caùc khaåu hieäu Nhaät –Phaùp phuïc höng, Caùch maïng quoác gia,… toåchöùc caùc phong traøo theå duïc theå thao vui veûtreû trung nhaèm taïo ra aûo töôûng veà daân chuû,queân ñi tinh thaàn ñaáu tranh. Möu ñoà ñoù thöïcsöï ñaõ vaáp phaûi laøn soùng phaûn ñoái ngaàm cuûatrí thöùc Vieät Nam. Hoï lôïi duïng chính nhöõngkhoaûng troáng töï do cuûa baàu “daân chuû” ñoù ñeågöûi gaém tinh thaàn daân toäc qua nhöõng saùngtaùc ñeà cao lòch söû oai huøng cuûa ñaát nöôùc,höôùng ngöôøi xem ñeán lyù töôûng soáng cao ñeïpqua hieäu öùng thanh loïc cuûa moãi vôû bi kòch,qua moãi hình töôïng nhaân vaät. Phong traøophuïc coå thöïc chaát laø moät phong traøo chaánhöng vaên hoùa daân toäc. Caùc taùc phaåm cuõngchia hai doøng roõ reät döôùi aûnh höôûng cuûa thôøicuoäc. Cuõng nhö Thô môùi, kòch thô theå hieäntaâm söï, quan nieäm, caùch xöû theá cuûa caùc thi sótrong “cuoäc ñôøi baùt nhaùo” (chöõ duøng cuûa GSVaên Taâm). Caùc vôû Vaân muoäi, Taâm söï keûsang Taàn, Coâ gaùi ma, Boùng giai nhaân… ñaïidieän cho doøng laõng maïn ñi saâu vaøo nhöõngchuyeän bi tình, neâu baät hình töôïng nhaân vaätlaïc loaøi, maëc caûm “sinh nhaàm theá kyû”, taâmtraïng chaùn chöôøng, “laùnh ñôøi”.Deã daøng nhaän thaáy ña phaàn taùc phaåm

kòch thô ñeàu coù ñeà taøi lòch söû. Vôùi ñeà taøi lòch

THAØNH TÖÏU KÒCH THÔTRÖÔÙC CAÙCH MAÏNG THAÙNG TAÙMTh.s ÑOÃ THÒ THANH NGA(Haø Noäi)

N GHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH


söû, taùc giaû kòch thô coù theå khai thaùc tính kòchôû nhöõng bieán coá lòch söû haáp daãn vôùi chieántraän, nhöõng cuoäc tranh giaønh quyeàn löïc; vaølaáy “chaát thô” töø caûm höùng laõng maïn veà moätquaù khöù vaøng son, cuøng nhöõng moái bi tình ñaõñi vaøo huyeàn thoaïi.Doøng mang aâm höôûng anh huøng ca laø

nhöõng taùc phaåm ñaày traùng khí, nhöõng vaànthô myõ leä, haøo huøng laøm soáng laïi nhöõng trangvaøng lòch söû, khôi gôïi loøng yeâu nöôùc, neâu caotinh thaàn daân toäc, nhö: Traàn Can, Haän NamQuan, Kieàu Loan, Leân ñöôøng, Veà Hoà, Beánnöôùc Nguõ Boà… Ñaëc thuø cuûa kòch laø caáu truùccuûa caùc taàng baäc xung ñoät, vì vaäy vieäc löïachoïn noäi dung cuûa ñeà taøi ñaët ra yeâu caàu khaùkhaét khe vôùi ngheä só. Theo nhöõng chuû ñeà maøtaùc giaû höôùng tôùi coù theå löïa choïn cho mìnhnhöõng khuùc quanh nhaát ñònh cuûa lòch söû laømnoäi dung phaûn aùnh nhöng thoâng thöôøng seõphaûi laø tình huoáng ñeå boäc loä roõ nhaát tính caùchnhaân vaät. Hình thaønh trong boái caûnh vaên hoùaña chieàu, heä tö töôûng khoâng thoáng nhaát neânkòch thô veà ñeà taøi lòch söû giai ñoaïn naøy coù noäidung ña daïng, phong phuù.

Kòch thô veà chuû ñeà yeâu nöôùcMöôïn tích xöa noùi chuyeän ñôøi nay, caùc

nhaø vieát kòch haàu heát ñeàu kín ñaùo göûi gaémtrong moãi vôû loøng yeâu nöôùc thaàm kín cuûamình. Trong thôøi ñieåm thöïc daân Phaùp kieåmduyeät vaø khuûng boá gaét gao, loøng yeâu nöôùccuûa trí thöùc ñöông thôøi chæ ñöôïc boäc loä kínñaùo qua vieäc ngôïi ca nhöõng hình töôïng anhhuøng daân toäc ñaõ löu danh söû saùch nhö HöngÑaïo Vöông, Nguyeãn Traõi, Leâ Lai, Leâ Lôïi,…Vôû Haän Nam Quan cuûa Hoaøng Caàm (1935)khaéc hoïa hình töôïng Nguyeãn Traõi trong moáitraên trôû nôï nöôùc vaø tình nhaø, ñaõ löïa choïn taäntrung baùo quoác laø taän hieáu vôùi cha, gaùc tìnhnhaø leân ñöôøng vì nghóa lôùn. Vôû Duy Taân cuûaThao Thao (in treân baùo Baéc kyø soá 44, ngaøy

2/2/1945), döïng laïi cuoäc ñaáu tranh giöõa caùcphe phaùi Taân – Cöïu trong trieàu nhaø Nguyeãnveà ñöôøng loái cöùu nöôùc. Traän gieát Lieãu Thaêngcuûa Ñoã Hoaøng Laïc (in treân Tri taân soá 65) vôùiba hoài, döïng laïi traän chieán oai huøng cuûa quaânLam Sôn vaây teân töôùng giaëc caùo giaø. Vôû kòchngaén Leâ Lai döïng laïi hình töôïng ngöôøi anhhuøng hi sinh cho chuû, cho ñaïi nghieäp. VôûNgoïc Haân coâng chuùa chæ coù moät maøn, taùi hieännoãi nieàm traên trôû cuûa coâng chuùa trong ñeâmtaân hoân tröôùc söï chia caét cuûa ñaát nöôùc, vaønguyeän öôùc muoán cuøng ngöôøi anh huøng aùovaûi thoáng nhaát giang sôn moät daûi. Nhìnchung, noäi dung cuûa caùc vôû kòch mang tínhanh huøng ca thöôøng toaùt leân caûm höùng ngôïica khoâng khí huøng traùng cuûa lòch söû, loøng töïhaøo veà caùc nhaân vaät kieät xuaát. Chæ coù moät soávôû gôïi ra khoâng khí bi kòch khi nhaân vaät phaûiñöùng ra tröôùc söï löïa choïn quyeát lieät giöõa haitình caûm ñeàu coù söùc naëng nhö nhau. Coù theåkeå ñeán vôû Lyù Chieâu Hoaøng (Tri taân soá 32)cuûa Phan Khaéc Khoan, vôû kòch ñeà cao loønghi sinh vì ñaïi nghóa cuûa vò nöõ vöông baát haïnhcuoái cuøng cuûa trieàu Lyù – hoaøng haäu ñaàu tieâncuûa trieàu Traàn. Vôû Kieàu Loan (Khôûi thaûothaùng 2-1942, vieát laïi laàn thöù tö vaø söûa sanghoaøn chænh thaùng 5-1944) cuûa Hoaøng Caàm laøbi kòch giöõa tham voïng baù quyeàn vaø loøngtrung nghóa vôùi ñaát nöôùc, giöõa tình yeâu vaøquyeàn löïc. Trong vôû naøy, Gia Long ñöôïc xaâydöïng nhö keû chieám ñoaït ngoâi vua, cöôùp nöôùccuûa nhaø Taây Sôn. Kieàu Loan, ngöôøi con gaùigiaû ñieân ngaøn daëm tìm choàng, coù nhan saéc vaøtieáng haùt lay ñoäng loøng ngöôøi trôû thaønh moáihoïa trong maét vua toâi trieàu Nguyeãn. Keát thuùcvôû, naøng töï tay ñaâm cheát ngöôøi choàng maømình raát möïc yeâu thöông nhöng ñaõ thamvaøng phuï ngaõi, laøm tay sai cho baïo chuùa GiaLong.

Kòch thô phaûn aùnh khaùt voïng tìm ñöôøng,

NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH


ñöôïc xaû thaân vì lyù töôûng cuûa keû sóMoät noäi dung khaù phoå bieán trong kòch thô

veà ñeà taøi lòch söû giai ñoaïn naøy laø khaùt voïng keûsó ñöôïc xaû thaân ñeàn ôn tri ngoä, xaû thaân vì ñaïinghóa. Ñaây laø moät chuû ñeà laëp laïi nhieàu trongnhöõng vôû kòch möôïn ñeà taøi lòch söû thôøi XuaânThu chieán quoác. Moät loaït caùc vôû coù theå keåteân nhö Kinh Kha, Ngöôøi muø daïo truùc, Quaùnbieân thuøy, Yeâu Ly, ñeàu höôùng chuû ñeà veà hìnhaûnh keû só cheát vì ngöôøi tri kyû. Caùc nhaân vaätnhö Phaøn Ö Kyø, Kinh Kha, Cao Tieäm Ly, YeâuLy ñeàu laø nhöõng con ngöôøi khoâng maøng danhlôïi, tranh ñaáu khoâng vì moät muïc ñích toáithöôïng laø vì daân, vì nöôùc cuï theå. Hoï laø hieänthaân cuûa trí thöùc tieåu tö saûn Vieät Nam tronggiai ñoaïn nhaän ñöôøng, chöa tìm ra lyù töôûngñeå phuïng söï.

Kòch thô veà bi kòch tình yeâu trong baõo toálòch söûBi kòch tình yeâu cuõng laø moät chuû ñeà noåi baät

trong kòch thô giai ñoaïn naøy. Vôû EternalRegret (Tröôøng haän) cuûa Vi Huyeàn Ñaéc laø söïsaùng taïo laïi töø baûn Tröôøng Haän ca cuûa BaïchCö Dò, laø moät vôû kòch Phaùp ngöõ xuaát saéc,ñöôïc chuyeån ngöõ döôùi baøn tay taøi hoa cuûaTheá Löõ thaønh vôû Döông Quyù Phi (goàm haiphaàn Caåm Höông ñình vaø Maõ Ngoâi Pha).Cuøng vôùi Yeâu Ly cuûa Löu Quang Thuaän,Tröôøng haän – Döông Quyù phi cuûa Vi HuyeànÑaéc – Theá Löõ ñöôïc nhaø nghieân cöùu PhaïmVónh Cö ñaëc bieät ñeà cao, ñaùnh giaù laø hai keáttinh cuûa theå loaïi bi kòch trong kòch Vieät Namtröôùc Caùch maïng thaùng Taùm. Quaû thöïc, ngoøibuùt cuûa hai taùc giaû ñaõ laøm soáng laïi taán bi kòchtình yeâu, noù ñoàng thôøi laø taán bi kòch lòch söû ñaõñöôïc bieát bao nhaø thô vaø ngheä só Trung Hoa,AÙ Ñoâng thuoäc nhieàu thôøi ñaïi khaùc nhau khaithaùc. Söùc haáp daãn cuûa caâu chuyeän tình tuyeätñeïp giöõa Ñöôøng Minh Hoaøng – Döông QuyùPhi – An Loäc Sôn naèm ôû khaùt voïng nhaân baûn

muoân ñôøi cuûa nhaân loaïi: khaùt voïng toân thôø caùiñeïp. Hai nhaø vaên Vieät Nam hieän ñaïi ñaõ ñöañeán cho caâu chuyeän lòch söû pha maøu huyeànthoaïi aáy nhöõng neùt môùi laï. ÔÛ ñaây, bi kòch toânthôø caùi ñeïp, vaø chæ duy nhaát caùi ñeïp ñaõ ñöôïcgia taêng aâm höôûng baèng söï xuaát hieän cuûanhaân vaät An Loäc Sôn, taïo cho caâu chuyeäntình tay ba mang saéc thaùi môùi. Thoaùt li söï thaätlòch söû, nhaân vaät An Loäc Sôn ôû trong vôû naøykhoâng coøn daùng veû thoâ loã hung baïo cuûa moättoäc tröôûng man di vuøng thaûo nguyeân. An LoäcSôn xuaát hieän nhö moät traùng só sieâu quaàn, coùtieàn ñoà xaùn laïn, bieát yeâu, bieát toân thôø caùi ñeïp,saün saøng neùm caû caùi tieàn ñoà aáy xuoáng chaânngöôøi mình aùi moä. Ñaây laø ñieåm thaét nuùt cuûa bikòch. Ngöôøi ñoïc, ngöôøi xem voán ñaõ ngöôõngmoä moái chaân tình hoaøn haûo maø Ñöôøng MinhHoaøng daønh cho Döông phi, laïi bò caùi nhieättình noàng chaùy cuûa An töôùng quaân loâi cuoán.Chính ngoïn löûa aáy ñaõ chinh phuïc NgoïcHoaøn, laøm böøng leân trong naøng tình yeâumaõnh lieät khoâng gì daäp taét noåi vôùi An LoäcSôn. Chính tình yeâu naøy ñaõ laøm cho hìnhtöôïng Döông Quyù Phi loäng laãy hôn bao giôøheát.Cuøng chuû ñeà bi kòch tình yeâu, vôû Huyeàn

Traân coâng chuùa (1935) cuûa Huy Thoâng, LyùChieâu Hoaøng cuûa Phan Khaéc Khoan, KieàuLoan cuûa Hoaøng Caàm ñan loàng bi kòch tìnhyeâu vaøo boån phaän caù nhaân vôùi daân toäc. Nhìnchung, nhöõng vôû bi tình ñeàu coù ñieåm chung:khi ñaát nöôùc li loaïn, tình yeâu caù nhaân khoângtheå toàn taïi, con ngöôøi mang troïng traùch lòchsöû treân vai buoäc phaûi hi sinh tình caûm rieângtö vì ñaïi cuïc. Nhöng söï hi sinh ñoù ñaày ñauñôùn, day döùt chöù khoâng heà thanh thaûn. Caûmxuùc ñem ñeán cho doäc giaû, khaùn giaû laø noãingaäm nguøi, xoùt xa tröôùc söï chia lìa cuûa ñoâilöùa, caùi cheát cuûa nhaân vaät nhö moät taát yeáu khicöôõng laïi baùnh xe cuûa lòch söû. Ñaây cuõng laø



neùt khaùc bieät trong kòch lòch söû tröôùc caùchmaïng thaùng Taùm vaø giai ñoaïn sau caùchmaïng thaùng Taùm. Nhöõng vôû kòch thô giaiñoaïn 1945-1954 coi nheï phaàn hi sinh cuûa caùnhaân vaø chuû yeáu nhaán maïnh vaø ñeà cao lyùtöôûng chung cao ñeïp.

Theå thô taùm chöõ töï do nhö laø hình thöùccô baûn cuûa kòch thô Vieät Nam.Veà hình thöùc, caùc nhaø vieát kòch thô thöôøng

duøng caâu thô taùm chöõ. Ñieäu taùm chöõ giuùpcho söï thuaät taû tö töôûng ñöôïc doài daøo thoaûimaùi. Ñaây cuõng chính laø haäu thaân cuûa caâu noùiloái, voán coù giaù trò tuyeân xöôùng raát thích hôïpvôùi saân khaáu... Theo Hoaøi Thanh thì thô taùmchöõ laø bieán theå cuûa ca truø, theå haùt noùi, gaànguõi vôùi lôøi thoaïi. Theo nhaø nghieân cöùuNguyeãn Hueä Chi thì theå thô naøy laø saûn phaåmsaùng taïo laïi cuûa caùc nhaø thô môùi töø theå coåphong tröôøng thieân. Ngoaøi ra caùc theå thôtruyeàn thoáng nhö nguõ ngoân, thaát ngoân, luïcbaùt, song thaát luïc baùt cuõng ñöôïc söû duïng linhhoaït trong lôøi thoaïi cho phuø hôïp taâm traïngnhaân vaät vaø haønh ñoäng kòch.Qua khaûo saùt, coù theå thaáy töø nhöõng taùc

phaåm kòch thô ñaàu tieân (Anh Nga, Tieáng ñòchsoâng OÂ cuûa Phaïm Huy Thoâng) ñeán nhöõngtaùc phaåm kòch thô giai ñoaïn sau caùch maïngñeàu söû duïng theå thô taùm chöõ. Vaäy ñaâu laø öutheá cuûa theå loaïi ñeå noù trôû thaønh hình thöùc ñoäctoân cuûa kòch thô? Ñaëc tröng cuûa thoaïi kòch laøboäc loä xung ñoät, haønh ñoäng vaø tính caùch qualôøi thoaïi, vaø lôøi thoaïi phaûi laø ngoân ngöõ ñôøithöôøng. Kòch thô lòch söû ñoøi hoûi phaûi taïo rakhoâng khí coå kính, trang nghieâm. Theå thô taùmchöõ vôùi keát caáu loûng, khoâng giôùi haïn caâu chöõ,khoâng goø eùp nieâm luaät vaän ñoái gaàn guõi vôùi lôøithoaïi thoâng thöôøng. Ñoä daøi soá löôïng caâuhoaøn toaøn phuø hôïp vôùi haønh ñoäng cuûa nhaânvaät. Coù theå khaûo qua moät vaøi tröôøng hôïp tieâubieåu. Vôû Phaïm Thaùi cuûa Phan Khaéc Khoan

vieát veà nhaân vaät Phaïm Thaùi vôùi xung ñoät laømaâu thuaãn giöõa khaùt voïng duøng chí anh huøngkhoâi phuïc laïi trieàu Leâ ñaõ muïc naùt vôùi hieänthöïc baát khaû thi laø vöông trieàu ñaõ ñeán ngaøytaän soá. Beân caïnh ñoù, coøn coù xung ñoät giöõa lyùtöôûng phuïng söï quoác gia vaø tình yeâu caù nhaân(moái tình Nhò nöông - Quang Ngoïc), giöõa duïcvoïng taàm thöôøng vaø lí töôûng cao caû (nhaø sö -Nhò nöông – Quang Ngoïc); giöõa caùi thanhcao, töø bi cuûa ñaïo Phaät vôùi ham muoán thaápheøn (nhaø sö giôû troø ñeâ tieän vôùi Nhò nöông).Vôû kòch ñaêng keùo daøi treân Tri taân (10 soá),haønh ñoäng chuû yeáu qua lôøi thoaïi, haàu nhökhoâng coù chæ daãn saân khaáu. Dung löôïng hieänthöïc phaûn aùnh khaù beà boän, moãi lôùp caûnh ñeàuchöùa ñöïng xung ñoät maø chæ coù keát caáu môûcuûa baøi thô töï do taùm tieáng môùi phuø hôïp ñeådieãn taû.Phan Khaéc Khoan dieãn taû noäi taâm nhaân

vaät lòch söû Traàn Thaùi Toâng vaø Chieâu Thaùnhraát saâu saéc baèng theå thô taùm chöõ trong vôû LyùChieâu Hoaøng. Vôû kòch ñaêng treân Tri taân töø soá28 ñeán 32, goàm hai hoài. Coát truyeän xoayquanh vieäc Traàn Thuû Ñoä eùp nhaø vua pheáhoaøng haäu Chieâu Thaùnh ñeå cuûng coá quyeànlöïc thöïc söï trong tay hoï Traàn. Kòch tính phaùttrieån qua xung ñoät trong noäi taâm moãi nhaânvaät: Traàn Thaùi Toâng moät beân laø ñaïo cöôngthöôøng, nghóa thaân sô, tình tri kyû vôùi moät beânlaø quyeàn löïc, ngoâi baùu vaø troïng traùch vôùi giatoäc hoï Traàn. Chieâu Thaùnh bò giaèng xeù giöõamoät beân laø tình yeâu, loøng möu caàu haïnh phuùcñôøi thöôøng vôùi moät beân laø öôùc muoán ñöôïcthoaùt tuïc, traùnh xa tham voïng traàn theá. TraànThuû Ñoä hieän thaân cuûa tham voïng baù quyeàn,maïnh meõ, cöông quyeát, taøn nhaãn chia caétmoái löông duyeân do chính tay y xeáp ñaët:Kòch tính ñöôïc ñaåy leân cao traøo khi vò vua

treû quyeát theo ngöôøi vôï yeâu ñeán choán tu haønhthoaùt tuïc, mong laø moät thöôøng daân ñeå troïn



nghóa tao khang, Traàn Thuû Ñoä ñeán eùp nhaøvua hoài cung baèng caùch ñoøi thieát trieàu ngaychoán Thieàn moân. Nhöõng lôøi khuyeân baûo cuûavò truï trì khieán nhaø vua thöùc tænh, côûi aùo caø sa,veà trieàu lo phaän söï maø loøng ñaày day döùt vôùimoái thaâm tình. Lôøi thoaïi baèng thô khoâng chæbieåu ñaït ñöôïc haønh ñoäng ñaày löu luyeán cuûanhaø vua maø coøn dieãn taû ñöôïc chieàu saâu taâmtraïng sau haønh ñoäng.Duø chöa thaät laø nhöõng kòch baûn hoaøn

chænh so vôùi quy ñònh cuûa moät vôû kòch noùithoâng thöôøng, nhöng vôùi ngoân ngöõ thô trauchuoát, tieát taáu thoaïi uyeån chuyeån, moãi vôû kòchthô ñeàu coù söùc haáp daãn vôùi khaùn giaû. Caùc taùcgiaû kòch thô vôùi sôû tröôøng mieâu taû, ñi saâu vaøomoïi ngoõ ngaùch taâm hoàn nhaân vaät tröõ tìnhtrong thô baèng ngoân ngöõ ñieâu luyeän, ñaõ taïoñöôïc tính caùch nhaân vaät vôùi chieàu saâu noäitaâm, nhöõng xung ñoät trong tính caùch.Caáu truùc caùc vôû kòch thô duø daøi hay

ngaén, duø ñuû caû naêm hoài hay chæ laø moät haihoaït caûnh ñeàu chuù yù ñeán vieäc taïo kòch tính,xaây döïng xung ñoät kòch. Söû duïng lôøi thô coùngaét nhòp khi trình dieãn, kòch thô laáy nhòpngaét vaø aâm vöïc cao thaáp cuûa gioïng ñoïc thôlaøm moät khoâng gian töï do cho dieãn vieân boäcloä khaû naêng bieåu caûm trong dieãn xuaát.Trong khi caûm höùng cuûa ngoân ngöõ kòch noùihöôùng veà nhöõng lôøi noùi thaät ñaét, coù theå ñöôïcchaét loïc nhaèm aån nguï caùc trieát lyù thaâm thuùy,nhöng veà hình thöùc phaûi laø lôøi noùi thöôøng,heät nhö trong ñôøi soáng, thì caûm höùng cuûangoân ngöõ kòch thô laïi höôùng veà nhöõng lôøithô reùo raét hay traàm huøng, vöøa gaây ñöôïctính kòch, vöøa thoûa maõn khoaùi caûm cuûa söïcaûm thuï chaát thô trong ngoân töø. Taát nhieân,kòch thô khoâng vì theá maø buoâng loûng haønhñoäng kòch, phaù vôõ caùc quy taéc taäp trungmaâu thuaãn, nhaèm ñaåy xung ñoät vaøo nhöõngnuùt thaét ñeå cho noäi dung kòch ñaït ñeán cao

traøo. Coù khaùc chaêng laø nhòp tieán trieån caùcmaâu thuaãn aáy ôû kòch noùi dieãn ra doàn daäphôn coøn kòch thô thì chaäm raõi hôn, khoâng khíchuøng hôn. Vì vaäy kòch thô hôïp vôùi loaïi hìnhkòch laõng maïn, kòch hieän thöïc taâm lyù hôn laønhöõng loaïi hình kòch ñoøi hoûi taùi hieän cuoäcsoáng chaân thöïc vôùi tính caùch ñieån hìnhtrong hoaøn caûnh ñieån hình.Tuy môùi chæ hình thaønh vaø phaùt trieån trong

thôøi gian khoaûng moät thaäp kyû, kòch thô veà ñeàtaøi lòch söû ñaõ ñaït ñöôïc nhieàu thaønh töïu caû veànoäi dung vaø ngheä thuaät. Trong ñoù nhöõng vôûnhö Tröôøng haän- Döông Quyù phi cuûa ViHuyeàn Ñaéc vaø Theá Löõ, Yeâu Ly cuûa LöuQuang Thuaän ñaõ ñaït ñeán chuaån möïc cuûa bikòch coå ñieån. Coù nhöõng vôû kòch thô taïo daáuaán khoù phai treân saân khaáu kòch tröôùc caùchmaïng nhö Boùng giai nhaân cuûa Yeán Lan,Nguyeãn Bính, Kieàu Loan cuûa Hoaøng Caàm,vôùi lôøi thoaïi chau chuoát, nhaân vaät sinh ñoäng,tình huoáng kòch gay caán. Duø laáy ñeà taøi lòch söûnhöng moãi taùc giaû ñeàu khoâng neä coå, khoâng bòboù buoäc bôûi caùc tình tieát lòch söû, maø khai thaùccaùc chi tieát baèng caûm quan cuûa nhaø vaên hieänñaïi. Noäi dung caùc vôû kòch ñeàu phaûn aùnhnhöõng traên trôû cuûa trí thöùc trong buoåi giaothôøi, tröôùc nhöõng bieán ñoäng baõo taùp cuûa lòchsöû. Coù theå xem kòch thô laø moät thaønh töïu ñaëcbieät naûy sinh ôû giai ñoaïn Thô môùi vaø kòchphaùt trieån ñeán ñænh cao vaø chuyeån hoùa saâusaéc veà ngheä thuaät. �

1. Phaïm Vónh Cö – “Theå loaïi bi kòch trong vaên hoïc VieätNam theá kyû XX”, Taïp chí Vaên hoïc, soá 4 – 2001, tr. 101.2. Phaïm Vónh Cö - Saùng taïo vaø giao löu (Tieåu luaän, nghieâncöùu vaø pheâ bình vaên hoïc), Nxb. Giaùo duïc ,H.2007, tr 63.3. Phaïm Vónh Cö - Saùng taïo vaø giao löu (Tieåu luaän, nghieâncöùu vaø pheâ bình vaên hoïc), Nxb. Giaùo duïc ,H.2007, tr 64.4. Leâ Thanh – Kòch vieát baèng thô – Taïp chí Tri Taân, soá 133,tr.5.



Hôn nöûa theá kyû caàm buùt phuïng söï caùiñeïp, laáy caùi ñeïp laøm lyù töôûng ñeå theoñuoåi, vôùi raát “nhieàu nhoïc nhaèn vaø

thöông nhôù” Ma Vaên Khaùng ñaõ taïo döïng neânnhöõng cheá phaåm vaên chöông hoaøn thieän maøoâng coi ñoù laø nhöõng toøa laâu ñaøi nguy ngatraùng leä cuûa mình. Trong nhöõng naêm gaànñaây, khoâng töï baèng loøng vôùi mình, vôùi khaùtkhao kieám tìm caùi môùi, vôùi nhöõng gaéng goûitreân söùc cuûa moät ngöôøi ñaõ ngoaøi tuoåi 70, MaVaên Khaùng ñaõ theå hieän nhöõng caùch taân taùobaïo veà tö duy ngheä thuaät, taïo phong caùchmôùi ñoäc ñaùo. Ñoù laø caùch dieãn ñaït baèng moätkieåu töï truyeän khieán cho vieäc naém baét vaø lyùgiaûi hieän thöïc trôû neân coù söùc thuyeát phuïchôn. Hoài kí Naêm thaùng nhoïc nhaèn, naêm thaùngnhôù thöông ñöôïc coi laø moät taùc phaåm coù daùngdaáp cuûa moät töï truyeän, theå hieän söï nhaát quaùntrong phong caùch ngheä thuaät cuûa oâng. Söûduïng hình thöùc ngöôøi keå chuyeän xöng “toâi” ñeåtraàn thuaät, nhaø vaên khoâng chæ taùi hieän böùctranh hieän thöïc lòch söû xaõ hoäi vaø ñôøi soáng conngöôøi moät caùch ña dieän, ña chieàu maø coønkhaúng ñònh ñöôïc hình töôïng caùi “toâi” ngheä sóraát saâu saéc. Ñaây cuõng laø moät trong nhöõngtieàn ñeà coát loõi khaúng ñònh daáu aán rieâng cuûanhaø vaên ñoái vôùi moät theå loaïi maø khoâng phaûi aicuõng thaønh coâng.

1. Caùi toâi giaøu tình yeâu thöông vaø traùchnhieämVieát vaên tröôùc tieân laø caâu chuyeän cuûa tình

yeâu, cuûa ñam meâ vaø taøi naêng, laø doàn neùnnhöõng öu tö caù nhaân, song vôùi Ma Vaên

Khaùng, vieát coøn laø thaùi ñoä, laø traùch nhieämcoâng daân cuûa moät ngöôøi yeâu daân toäc mình.Vôùi traùch nhieäm vaø löông taâm cuûa ngöôøi caàmbuùt, nhaø vaên ñaõ suy tö, traên trôû laøm theá naøoñeå mieâu taû ñöôïc doøng chaûy ña taïp cuûa cuoäcsoáng trong - ñuïc hoâm nay. Do vaäy, hoài kyù coùsöï tìm toøi, thieát tha theå hieän moïi caùi toát ñeïpcuûa cuoäc soáng vaø con ngöôøi. Vieát veà nhöõngnaêm thaùng nhoïc nhaèn cuûa ñaát nöôùc nhöngoâng vaãn goïi ñoù laø nhöõng naêm thaùng nhôùthöông. Nhöõng thöû thaùch cay ñaéng cuûa cuoäcñôøi cuõng chính laø nôi oâng tìm thaáy caùi ñeïpngaân vang “trong baûn chaát vöõng vaøng vaø tínhchaát bi traùng cuûa cuoäc soáng vónh haèng”[1;tr.247]. OÂng thöïc söï muoán duøng söùc maïnhngoøi buùt cuûa mình ñeå mang tôùi nhöõng giaù trònhaân vaên cho con ngöôøi vaø vì con ngöôøi ôûnghóa roäng lôùn nhaát.Ma Vaên Khaùng vieát hoài kyù theå hieän moät

taám loøng giaøu tình yeâu thöông vaø traùch nhieämvôùi doøng hoï, gia ñình mình. Ngay töø nhöõngtrang ñaàu cuûa cuoán hoài kí nhaø vaên coù yù thöùckeå laïi buoåi leã Vu Lan Raèm thaùng Baûy cuûa hoïtoäc vôùi caûm xuùc thieâng lieâng thaønh kính... Duøkhoâng coù maáy kæ nieäm tuoåi thô ôû ñaây, nhöngvôùi Ma Vaên Khaùng, queâ höông laø ngoïnnguoàn cuûa tình caûm, luoân in daáu trong taâmlinh nhaø vaên. OÂng luoân coi gia ñình laø moätnhaân toá quan troïng caáu thaønh neân söï thaønhdanh cuûa mình treân con ñöôøng vaên chöông,vaø töï nhuû phaûi soáng xöùng ñaùng vôùi nhöõng gìmaø ngöôøi thaân ñaõ giaønh cho mình. Nhöõngngaøy ñi döï lôùp hoïc taäp Nghò quyeát 12 cho caùn

CAÙI “TOÂI” TAÙC GIAÛ TRONG HOÀI KÍ -TÖÏ TRUYEÄN CUÛA MA VAÊN KHAÙNGTh.s BUØI THÒ MAÙT(Haø Noäi)



boä chuû choát cuûa tænh Laøo Cai, thöông meï giaøvaø vôï con quaù neân ngaøy naøo hoïc xong oângcuõng xin pheùp veà xem coù giuùp ñôõ ñöôïc gìkhoâng cho duø bò kæ luaät caûnh caùo toaøn Ñaûngboä. Sau naøy, khi veà Haø Noäi, soáng trong caênbuoàng chaät heïp chæ coù 8 m2 “chöùa chaát ñuûcaùc moái quan heä vôï choàng, meï con, baø chaùu,chuù chaùu... bình thöôøng voán ñaõ coù maàmmoáng luûng cuûng roài, chöa noùi tôùi hoaøn caûnhsoáng luùc naøy ñang heát söùc eo heïp, ngheøonaøn”[1; tr.229]. Trong hoaøn caûnh aáy nhaø vaênthöông vôï, thöông con chæ bieát khoùc thaàm,“nhìn nhöõng ngoâi bieät thöï, nhöõng caëp vôïchoàng con caùi ngöôøi ta sôûn sô vui veû maø ñautuûi”[1; tr.239]. Con oám ñau quaët queïo roäc raïcngöôøi “thaáy con naèm vaét treân vai baø noäi nhöcaùi daûi khoai heùo”[1; tr.231] maø loøng nhö ñöùttöøng khuùc ruoät. OÂng phaûi nhòn nhöôøng ngöôøithaân vaø “caén raêng laïi ñeå laøm vieäc, ñeå kieân trìnhaãn naïi”, mong coù dòp ñaùp laïi coâng lao trôøibieån cuûa ngöôøi thaân. Cuoán saùch cuõng laø dòpñeå oâng theå hieän söï caûm ñoäng chaân thaønhtröôùc nhöõng coâng lao to lôùn nhöng aâm thaàmcuûa ngöôøi vôï ñoái vôùi mình. Vì vaäy, oâng caûmthaáy “veà giaø caøng luùc caøng muoán giaønh chonhau nhieàu ñieàu toát ñeïp vaø thôøi gian hôn”[1;tr.436]. Ñeán khi ngöôøi con reå maø oâng thöôngyeâu nhö con ñeû khoâng may qua ñôøi, caû nhaølaïi doàn vaøo gaùnh vaùc, chia seû vôùi con gaùi.OÂng laïi ñöùng ra cuøng caùc con laøm nhaø “moätmaùi nhaø soáng chung caû boá meï vaø gia ñìnhvaéng ngöôøi ñaøn oâng cuûa con gaùi”[1; tr.532].Nhöõng trang vieát veà con gaùi thaãm ñaãm tìnhyeâu thöông cuûa ngöôøi cha. Töø tröôùc ñeán sau,Ñinh Troïng Ñoaøn vaãn laø moät ngöôøi con,ngöôøi choàng, ngöôøi cha maãu möïc, giaøu tìnhyeâu thöông vaø traùch nhieäm vôùi gia ñình.Hoài kyù Naêm thaùng nhoïc nhaèn, naêm thaùng

nhôù thöông, vôùi loái keå chuyeän thieân veà moätgioïng ngöôøi keå chuyeän xöng “toâi”, hình töôïngcaùi “toâi” taùc giaû hieän leân khaù troïn veïn. Söï hoøaquyeän caùi say söa nhieät huyeát, söï uyeân baùc,taøi hoa vaø tinh thaàn traùch nhieäm cao cuûa moät

con ngöôøi, moät nhaø vaên... ñaõ laøm neân moät neùtphong caùch rieâng, hoaøn thieän theâm phongcaùch vaên chöông cuûa taùc giaû. Ñoàng thôøi, goùpphaàn taïo neân söùc loâi cuoán saâu saéc ñoái vôùingöôøi ñoïc sau khi thöôûng thöùc chæ moät cuoánhoài kyù cuûa nhaø vaên.

2. Caùi toâi uyeân baùc vaø taøi hoa2.1. Am hieåu kieán thöùc thuoäc nhieàu lónh

vöïc khaùc nhauÑeán vôùi nhöõng trang hoài kí cuûa Ma Vaên

Khaùng, ngöôøi ñoïc nhö ñöôïc khaùm phaù moätkho tri thöùc voâ cuøng phong phuù, ña daïng veànhieàu chuyeân ngaønh khoa hoïc vaø nhieàu lónhvöïc cuûa cuoäc soáng: lòch söû, ñòa lí, vaên hoùa,kinh teá, chính trò, luaät phaùp… Chæ caàn ñoïcnhöõng doøng hoài kyù noùi veà vuøng ñaát Kim Lieân,queâ höông cuûa nhaø vaên, ta thaáy ôû ñoù coù raátnhieàu kieán thöùc veà lòch söû, ñòa lí. “Kim Lieânvoán laø moät laøng coå, naèm ôû beân truïc ñöôøngquoác loä soá 1, saùt keà cöûa oâ Ñoàng Laàm môû ôûphía Nam, moät trong naêm cöûa oâ cuûa Thuû ñoâHaø Noäi... Kim Lieân tröôùc goïi laø Kim Hoa, xaxöa nöõa coù teân laø Ñoàng Laàm. Teân Ñoàng Laàmcoù leõ ñöôïc ñaët töø thôøi Lyù. Ñeán thôøi Haäu Leâ, LeâThaàn Toâng nieân hieäu Vónh Toä, teân thaät laø LeâDuy Kyø (1619- 1629) naêm Kyû Muøi - nhò nieân,thì teân laøng töø Ñoàng Laàm ñöôïc ñoåi laø KimHoa. Kim Hoa theo chöõ Haùn dòch laø Boânghoa baèng vaøng, coù theå laø teân moät coâng chuùañöông thôøi... Nhö vaäy laøng toâi coù ba teân:Ñoàng Laàm - Kim Lieân - Kim Hoa. Teân naøocuõng ñeïp ñeõ vaø coù yù nghóa cao quyù”[1; tr.19].Voán hieåu bieát daøy daën veà neàn vaên hoùa, phongtuïc taäp quaùn nôi ñang soáng cuõng laø moät theámaïnh cuûa nhaø vaên khi vieát veà vuøng ñaát vaøcon ngöôøi nôi ñoù. Chaúng haïn, khi ñi laøm thueánoâng nghieäp ôû thoân ñoàng baøo Giaùy, nhaø vaênvieát veà phong tuïc taäp quaùn cuûa ngöôøi Giaùy.Ngöôøi Giaùy raát hieáu khaùch. “Ngöôøi Giaùy huùtthuoác laøo caû nam laãn nöõ. Khaùch ñeán, vieäcñaàu tieân laø chuû nhaø ñöa ñieáu ñaõ naïp saün moàithuoác ôû noõ vaø que ñoùm ngaâm chaùy beùn...Trong moät cuoäc hoïp, caùi ñieáu chuyeån voøng,



lieân tuïc soâi uøng uïc vaø khoùi bay muø mòt caû giannhaø”[1; tr.70]. Ñaëc bieät, ngöôøi Giaùy coù myõ tuïcVöôn Giaùy, töùc Haùt Giaùy. “Haùt Giaùy coù nhieàuloaïi, nhieàu ñaúng caáp. Thoâng thöôøng laø nhöõngbaøi haùt ñoái ñaùp, giao duyeân, keå chuyeän löõkhaùch nôi ñòa giôùi. Cao caáp laø haùt nhöõng baøiñoái öùng, mieâu thuaät cuoäc du haønh leân thöôïnggiôùi, chaúng haïn leân tôùi trôøi... Coù caûm töôûng,ngöôøi haùt ñeán ñaây laø ñi vaøo coõi meâ...”[1;tr.75]. Soá baøi haùt, Giaùy coù tôùi haøng ngaøn baøi.Cuõng coù tôùi haøng nghìn caâu raên ñôøi, chaâmbieám thoùi hö taät xaáu, phoå bieán kinh nghieämtroàng troït, coå ñoäng saûn xuaát. Ngoaøi haùt Giaùycoøn coù thoåi keøn, coù keå chuyeän coå. Cuøng vôùisöï hieåu bieát veà baûn saéc vaên hoùa laø nhöõngthoâng tin veà phaùp luaät cuûa caùi “toâi” taùc giaû.Taát caû nhöõng thuû tuïc haønh chính thôøi baocaáp, nhöõng thoâng tin veà cô cheá, chính saùchxung quanh vieäc xuaát baûn, phaùt haønh saùch,nhöõng maët khuaát laáp, nhöõng maët traùi cuûanhöõng giaûi thöôûng vaên hoïc… ñeàu ñöôïc taùc giaûñeà caäp ñeán. Tuy nhieân ñoù khoâng phaûi laønhöõng thoâng tin ñöôïc cung caáp khoâ khan tröøutöôïng maø ñöôïc cuï theå qua töøng daãn chöùng.Nhöõng thoâng tin aáy vöøa taùc ñoäng ñeán lí trí,thoûa maõn nhu caàu hieåu bieát cuûa ñoäc giaû, vöøañem ñeán cho hoï nhöõng chaân giaù trò thaåm mócao.Hoài kí cung caáp cho chuùng ta nhieàu nhaát

laø nhöõng hieåu bieát cuûa nhaø vaên veà lónh vöïcvaên hoïc. OÂng cho raèng: “ngheä thuaät laø caùi gìñoù raát tröøu töôïng, noù ñöôïc ngaám daàn vaøohuyeát maïch, con tim, trí naõo ta, trôû thaønh moätvaän ñoäng khoâng töï giaùc ôû trong ta, chi phoái tatöø caùch naém baét, khai thaùc hieän thöïc cho ñeáncaùch caáu töù, boá cuïc vaø söû duïng ngoân ngöõ”[1;tr.112] vaø taøi naêng voâ song cuûa ngöôøi vieát vaênxuoâi tröôùc heát laø ôû choã anh ta bieát caùch soánghoøa mình, nhaäp cuoäc vôùi ñôøi soáng ôû taát caûcaùc cung baäc cuûa caûm höùng, caûm xuùc, yù nghólôùn nhoû. Ñoàng thôøi, nhaø vaên cuõng phaûi laøngöôøi chòu khoù tích luõy veà voán soáng, ñeå roài töøñoáng nguyeân lieäu ngoån ngang ngaøy thöôøng,

phaân bieät vuoâng vôùi troøn, ngaén vôùi daøi, boû thoâlaáy tinh, choïn loïc ra nhöõng giaù trò tröôøng cöûu,xeáp saép laïi, ñeå trí töôûng töôïng caát caùch bayvaøo nhöõng mieàn hö caáu xa xoâi, caëm cuïi moätthaân moät mình, baèng say meâ vaø taän tuïy taänsöùc taän löïc taïo döïng neân moät toøa thaùp vaênchöông thaät traùng leä nguy nga. Trong hoài kívaø trong caùc tieåu luaän cuûa mình, Ma VaênKhaùng ñaõ nhieàu laàn nhaán maïnh veà lao ñoängcoâng phu, nghieâm ngaët, caàn maãn cuûa nhaøvaên caû trong tö duy vaø caùch vieát, ñeå taùc phaåmlaø moät söï saùng taïo môùi, hoaøn chænh. Neáu chæyû vaøo taøi naêng thieân baåm maø khoâng chòu boàidöôõng, chaêm soùc cho caùi maàm taøi naêng ñoùphaùt trieån, naûy nôû, thaêng hoa - thì caùi voán quyùban ñaàu kia chaúng choùng thì chaøy seõ caïnkieät, luïi taøn, khoâ heùo. Treân cô sôû ñoù, Ma VaênKhaùng ñaõ laøm roõ vieäc nhaø vaên caàn luoân hoïcmieät maøi, meâ maûi ôû 3 loaïi Tröôøng: Tröôøngñôøi, Tröôøng kieán vaên vaø Tröôøng ngheà. OÂngcho raèng neáu nhaø vaên bieát ñaët mình tieáp caänvaø lieân thoâng vôùi coäi nguoàn kieán thöùc vaênhoùa, vaên ngheä truyeàn thoáng cuûa daân toäc mìnhvaø tinh hoa tri thöùc cuûa nhaân loaïi; luoân chaêmlo giöõ gìn vò theá vaø uy tín cuûa teân tuoåi baèngcaùch khoâng ngöøng reøn luyeän thaønh thuïc tayngheà vaø ñoåi môùi kyõ naêng ngheà nghieäp, thìanh ta coù theå taïo ñöôïc nhöõng taùc phaåm ñeåñôøi. So vôùi nhieàu baäc ñaøn anh, nhaø vaên MaVaên Khaùng ñöôïc ñaøo taïo baøi baûn. Nhaø tröôøngÑaïi hoïc taïo cho nhaø vaên moät voán cô baûn, khaùvöõng chaéc ñeå coù ñöôïc hieåu bieát caàn thieát veàvaên hoïc coå kim, ñoâng taây. Roài Tröôøng Vieátvaên, boài döôõng theâm tri thöùc veà ngheà nghieäp.Hôn nöõa, coâng vieäc laøm bieân taäp caùc baùo,nhaø xuaát baûn giuùp oâng reøn giuõa vaên chöông“laøm thaày” ngöôøi vieát veà caâu chöõ, yeâu caàunghieâm ngaët veà dieãn taû, bieåu caûm, theå hieänñeå ñaït ñoä cao haøm suùc cuõng laø veû ñeïp vaênchöông, ñoøi hoûi moät taàm cao veà caûm thuï vaøphaân tích. Nhieàu naêm phuï traùch taïp chí Vaênhoïc nöôùc ngoaøi ñaõ khieán oâng hoïc taäp nhöõngtinh hoa vaên hoïc theá giôùi, nhöõng khuynh



höôùng, nhöõng traøo löu hieän ñaïi nhaát. Ñoùchính laø nhöõng thôøi cô ñeå nhaø vaên reøn luyeän,boài döôõng naêng löïc caûm nhaän vaø saùng taïovaên chöông.

2.2. Taøi hoa trong caùch caûm nhaän vaødieãn ñaïtCuøng vôùi söï am hieåu saâu saéc kieán thöùc

thuoäc nhieàu lónh vöïc khaùc nhau, trong hoài kí,caùi “toâi” taùc giaû coøn hieän ra vôùi coát caùch moätngheä só heát söùc taøi hoa. Tröôùc heát laø söï taøihoa trong caùch toå chöùc keát caáu cuûa moät cuoánhoài kí. Naêm thaùng nhoïc nhaèn, naêm thaùng nhôùthöông ñöôïc môû ñaàu nhö moät thöôùc phimquay chaäm veà moät buoåi leã Vu Lan ôû ñình KimLieân. Ñoù laø buoåi leã ñeå töôûng nhôù veà nhöõngngöôøi ñaõ khuaát, ñeå ngöôøi soáng coù dòp gaëp gôõnhau trong khoâng khí thieâng lieâng thaønh kính,cuøng höôùng veà toå tieân. Töø ñoù taùc giaû coù dòpnoùi veà nguoàn goác, lai lòch cuûa queâ höông, giañình, baûn thaân. Cho ñeán khi keát thuùc taùcphaåm Ma Vaên Khaùng ñeå nhöõng trang cuoáicuøng noùi veà ngoâi nhaø mô öôùc caû ñôøi mìnhtrong nieàm ngaây ngaát sung söôùng khoân xieát.Sau bao vaát vaû, nhoïc nhaèn laên loän vôùi cuoäcñôøi chìm noåi nôi mieàn ngöôïc mieàn xuoâi, ñeánbaây giôø ñeán ñoä tuoåi ngoaøi voøng töû vi môùi ñöôïcsoáng nhö mong öôùc. Keát thuùc naøy phaàn naøokhieán ta suy nghó veà söï nhoïc nhaèn cuûa ngheàvaên vaø thaân phaän ngöôøi ngheä só. Vôùi keát caáucuûa moät cuoán hoài kyù nhö vaäy cho thaáy töøtröôùc ñeán sau Ma Vaên Khaùng vaãn luoân laø nhaøvaên cuûa cuoäc soáng ñôøi thöôøng, luoân quantaâm ñeán moïi lo aâu, buoàn vui ña ñoan phöùctaïp cuûa cuoäc ñôøi. Cuoäc ñôøi theo nghóa bình dònhaát.Söï taøi hoa cuûa nhaø vaên ñöôïc theå hieän

trong ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät. Hoài kyùcoù tham voïng ruùt ngaén khoaûng caùch giöõangheä thuaät vaø cuoäc ñôøi. Khi xaây döïng nhaânvaät caùc nhaø vaên caàn phaûi söû duïng taát caû caùcphöông tieän thuû phaùp trong xaây döïng nhaânvaät ñeå thuyeát phuïc ngöôøi ñoïc raèng nhaân vaätñoù laø con ngöôøi coù thaät vaø coù ñòa chæ chính

xaùc. Trong hoài kyù Naêm thaùng nhoïc nhaèn,naêm thaùng nhôù thöông caùc nhaân vaät ñöôïcxaây döïng döïa treân nhöõng nguyeân maãu nhaátñònh vaø mang daáu aán söï traûi nghieäm cuûachính taùc giaû. Nhaân vaät nhöõng ngöôøi phuï nöõ(laø meï, laø vôï, laø Naøng Thô...) hieän leân vôùi veûñeïp thuaàn khieát, moäc maïc, chaân chaát, ñöôïcnhaø vaên mieâu taû vôùi thaùi ñoä heát söùc traântroïng. Ngöôøi meï “nhaân haäu, cao caû, ñeïp nhöbaø Tieân, nhö Phaät Baø trong hình aûnh ngöôøibaø ôû tieåu thuyeát Coâi cuùt giöõa caûnh ñôøi”[1;tr.296]; ngöôøi vôï Hoaøng Thu Phoøng, moät phuïnöõ “cô chæ, deø seûn trong chi tieâu, maãu möïctrong loái soáng cuûa moät ngöôøi meï, ngöôøi vôïhieàn thuïc, nhòn nhuôøng”[1; tr.236]. Coøn vieátveà Naøng Thô cuûa mình - Thu An, nhaø vaênñaëc bieät chuù yù ñeán nhöõng yeáu toá “hình” vaø“saéc” ñeå laøm roõ “veû ñeïp thuaàn thuïc ôû löùa tuoåichín chaén,... töôi ñeïp maën maø,... voùc ngöôøioùng aû. Phong tö loäng laãy, daùng ñieäu phonglöu, tình töù, hieåu bieát... kheùo leùo trong giaotieáp, öùng xöû. Thoâng minh, dí doûm”[1; tr.408]...Ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi thaày, ngöôøi baïn vaênchöông thuoäc nhieàu theá heä ñöôïc oâng mieâu taûraát thaät, raát gaàn guõi nhö Toâ Hoaøi, NguyeãnThaønh Long, Nguyeãn Ñình Thi, Ñaøo XuaânQuyù, Ngoâ Vaên Phuù, Nguyeãn Tuaân... Coù ñeánhaøng traêm ngöôøi, moãi ngöôøi moät veû, moät taïngtính caùch, moät con ñöôøng ñôøi vaø soá phaän vôùinhöõng loái reõ, keát cuïc khoâng ai gioáng ai. Hoï ñaõ“keát tinh söï muoân hình muoân traïng veà nhaântình theá thaùi”[3; tr.22]. Baèng söï kheùo leùo cuûamình, nhaø vaên ñaõ bieát keát hôïp keå, taû cuøngkhaû naêng löïa choïn, khai thaùc nhöõng chi tieát,söï kieän li kì, haáp daãn veà soá phaän nghieät ngaõ,veà nhöõng haønh trình gian khoå cuûa hoï ñeå ñeánvôùi ngheà vaên khieán chaân dung nhaân vaät trôûneân heát söùc sinh ñoäng, mang daáu aán rieângkhoâng deã laãn. Ñieàu quan troïng laø taùc giaû ñaõqua nhöõng con ngöôøi cuï theå ñoù ñeå khaúngñònh baûn lónh, taøi naêng, söï côûi môû naêng ñoängcuûa moãi nhaân vaät. Ñoàng thôøi caùi “toâi” aáy muoángöûi gaém nhöõng vaán ñeà mang giaù trò nhaân



sinh, vaø giaù trò thôøi ñaïi saâu xa hôn. Ñoù laø vieäcnhìn nhaän laïi, ñaùnh giaù laïi lòch söû. Bôûi bieátbao ñieàu nhaïy caûm cuûa thôøi cuoäc ñaõ ñöôïckhôi gôïi ôû ñoù: chieán tranh, ñoùi khoå, oan traùi, litaùn, tha höông... Noù vöôït xa giaù trò cuûa moätcuoán hoài kí taû ngöôøi, keå vieäc thoâng thöôøng.Trong hoài kyù, thôøi gian traàn thuaät thöôøng

tuaân theo loâ gíc khaùch quan, theo trình töïkhoâng theå ñaûo ngöôïc cuûa cuoäc soáng nhaèmlaøm noåi baät tính chaát hieän thöïc cuûa hìnhtöôïng ngheä thuaät. Hoài kyù Naêm thaùng nhoïcnhaèn, naêm thaùng nhôù thöông, Ma Vaên Khaùngcoù nhöõng maïch tö duy boá trí theo tuyeán giuùpngöôøi ñoïc deã theo doõi taùc phaåm. OÂng ñaõ chiataùc phaåm cuûa mình thaønh 26 chöông, moãichöông vaän ñoäng theo moät maïch caâuchuyeän. Coù chöông noùi veà nhöõng ngaøy thaùnglaøm vieäc ôû tænh uûy, coù chöông noùi veà chaândung caùc nhaø giaùo cuøng daïy hoïc ôû Laøo Cai,coù chöông laø söï toång hôïp cuûa taát caû caùc cuoäcñi nöôùc ngoaøi. Coù chöông laïi giaønh rieâng noùiveà Naøng Thô hay noùi veà noãi nhoïc nhaèn ñeå coùcaên nhaø mô öôùc. Neáu xeùt treân phaïm vi toångtheå thì hoài kí cuûa Ma Vaên Khaùng xaâu chuoãinhöõng söï kieän mang tính vaán ñeà, chöùa ñöïngyù ñoà cuûa nhaø ngheä só. Nhöng xeùt trong phaïmvi heïp ôû töøng tröôøng ñoaïn ta seõ thaáy moät söïñan xen giöõa keå vaø taû, giöõa hoài töôûng, lieântöôûng vaø hieän thöïc raát linh hoaït, ñieåm nhìn coùsöï thay ñoåi luaân phieân, khi laø cuûa nhaø vaên, khilaø cuûa nhaân vaät... vaø sôïi daây keát noái caùc ñoaïnmaïch thôøi gian chính laø doøng caûm xuùc cuûanhaø vaên. Caùch traàn thuaät taøi tình naøy goùptheâm moät minh chöùng nöõa cho söï say meâcuoäc soáng con ngöôøi vaø taøi naêng vieát hoài kícuûa nhaø vaên Ma Vaên Khaùng.Söï taøi hoa cuûa caùi “toâi” taùc giaû theå hieän raát

roõ töø vieäc söû duïng caâu chöõ cho tôùi loái haønh vaênña daïng vaø giaøu hình aûnh, daáu veát ngoân ngöõmoãi vuøngmieàn,moãi thôøi kì maø taùc giaû ñaõ ñi quañeàu coù maët. Khi ôû vuøng Taây Baéc, Ma VaênKhaùng hoïc lôøi aên tieáng noùi cuûa quaàn chuùng, veàHaø Noäi oâng ñöôïc hoïc ngoân ngöõ cuûa ngöôøi daân

thaønh thò. OÂng ghi laïi nhöõng hình aûnh saéc neùtbaèng thöù ngoân ngöõ cuûa chính vuøng mieàn maøoâng ñaõ soáng. Chæ xeùt ñoaïn noùi veà khi ñi thöïc teáôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Long, ngoân ngöõ NamBoä phoùng khoaùng ñeå laïi daáu veát khi taùi hieäncaûnh saéc vaø con ngöôøi vuøng naøy. Uoáng röôïuchæ “söông söông” thoâi nghóa laø uoáng cho ñeánkhi möûa voït caàu ao, laø ñoå chaùo cho choù aên. Coùoâng con reå ngaët loãi laïi hôn tuoåi boá vôï, xöng hoâthaät laø khoù. Nhaø vaên ñaõ ghi laïi ngay töø môùi noùiveà tình caûnh ngaët ngheøo naøy: “hoâm nay baûnthaân ñeán thaêm cha vôï”! Naêm thaùng nhoïc nhaèn,naêm thaùng nhôù thöông coù söï keát hôïp ngoân ngöõbình dò ñôøi thöôøng, ñaäm chaát khaåu ngöõ vôùi lôøitranh bieän trieát lí, ngoa ngöõ theå hieän thaùi ñoä laäptröôøng tö töôûng yeâu, gheùt roõ raøng cuûa ngöôøivieát. Hai möôi saùu chöông, chöông naøo cuõngcoù nhöõng ñoaïn ngoân ngöõ töï söï, mieâu taû, bieåucaûm, ñaùnh giaù keát hôïp moät caùch haøi hoøa.Chaúng haïn, nhöõng ñoaïn oâng vieát veà vuøng TaâyBaéc moät thôøi ngheøo ñoùi, laïc haäu..., hay cuoäcsoáng ña ñoan phöùc taïp ôû ñoâ thò trong nhöõngnaêm beân bôø vöïc thaúm cuûa söï khuûng hoaûng.Lôøi vaên trôû neân bieåu caûm ñaëc bieät vôùi nhöõngsaéc thaùi thaåm mó khaùc nhau. Ñoù laø lôøi thoângcaûm, seû chia, lôøi lí giaûi bieän chöùng khi ñaõ coù ñoäluøi thôøi gian caàn thieát ñeå xem xeùt söï vaät. Nhaøvaên ñaõ duøng raát nhieàu thaønh ngöõ, tuïc ngöõ,ngaïn ngöõ trong taùc phaåm cuûa mình ñeå noùi veànhaân tình theá thaùi. Trong hoài kí, ngoân ngöõ ñöôïcsöû duïng heát söùc phong phuù, ña daïng, ñaèngsau nhöõng doøng hoài töôûng ñaày khoan dung veàmoät thôøi, ta thaáy gioïng ñoái thoaïi, tranh bieännhieät tình lí giaûi cuûa taùc giaû. Chính vì vaäy, coùtheå noùi, veà ngoân ngöõ, Nguyeân Hoàng, Toâ Hoaøi,Nguyeãn Tuaân ñaõ ñöôïc meänh danh laø caùc baäcthaày thì Ma Vaên Khaùng laø lôùp haäu sinh öu tuù.

(1) Ma Vaên Khaùng (2009), Naêm thaùng nhoïc nhaèn, naêmthaùng nhôù thöông, Nxb. Hoäi Nhaø vaên, H.(2) Ma Vaên Khaùng (2013), Phuùt giaây huyeàn dieäu, (Tieåuluaän vaø buùt kyù veà ngheà vaên), Nxb. Hoäi Nhaø vaên, H.(3) Nguyeãn Ngoïc Thieän (2009), “Ma Vaên Khaùng vaø cuoán hoàikí - töï truyeän môùi”, Dieãn ñaøn Vaên ngheä Vieät Nam, (178).



THÔ MAÕ GIANG LAÂN -BÍ AÅN CUÛA SÖÏ GIAÛN DÒPGS. TS. HOÛA DIEÄU THUÙY - Th.s NGUYEÃN THÒ DÒU(Hoäi VHNT Thanh Hoùa)

“Toâi muoán laøm cho toâi ngaïc nhieân” -G.Apollinaire

Thô nhö laø duyeân nôï vôùi Maõ Giang Laân,buùt danh cuûa Giaùo sö, Tieán syõ Leâ Vaên Laân.Suoát maáy chuïc naêm qua, treân haønh trình kieântrì giaûi maõ thô, thænh thoaûng ngöôøi ta laïi thaáybuùt danh Maõ Giang Laân xuaát hieän vôùi chuømquaû laø moät taäp thô giaøu saéc ñieäu. Vôùi taäp thôthöù 6, Nhöõng lôùp soùng ngoân töø, taùc giaû nhaängiaûi thöôûng cuûa Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam naêm2013.G.Apollinaire, nhaø thô Phaùp töøng coù quan

ñieåm veà thô vaø chuyeän laøm thô: “Toâi muoánlaøm cho toâi ngaïc nhieân”. Döôøng nhö trongquy luaät saùng taïo, laøm ngaïc nhieân chính mìnhñoàng nghóa vôùi vieäc taïo höùng thuù cho ñoäc giaû.Ñeå gaây ngaïc nhieân, thoâng thöôøng, taùc phaåmphaûi coù yeáu toá/phaåm chaát “khaùc laï”, ít nhaát laøtöø lôùp voû hình thöùc. Tuy nhieân, trong vaênchöông ngheä thuaät, nhieàu khi söï giaûn dò, bìnhdò, laïi söùc huùt gheâ gôùm, aáy laø khi söï giaûn dòñaõ ñaït tôùi taàm minh trieát, ñaït ñeán minh trieát taátgiaûn dò, gioáng nhö söï trong veo cuûa ca dao,tuïc ngöõ, cuûa nöôùc suoái nguoàn. Ñoïc Maõ GiangLaân, taùc giaû cuûa Truï caàu Haøm Roàng moät thuôûvaø giôø ñaây laø Nhöõng lôùp soùng ngoân töø, ngöôøita thaáy “ngaïc nhieân” bôûi söùc huùt töø moät loái vieátgiaûn dò. Ñaây thöïc söï laø ñieàu bí aån.

Bí aån sau nhöõng thi töù giaûn dò: Theo haønh

trình töø taäp thô ñaàu Bình minh tieáng suùng ñeántaäp thô môùi nhaát - Nhöõng lôùp soùng ngoân töøcuûa Maõ Giang Laân, coù caûm giaùc luoân ñöôïcgaëp nhöõng gì thaät quen thaân, gaàn guõi chungquanh. Ñaây, ñoái töôïng xuùc caûm cuûa taùc giaûtrong taäp thô môùi nhaát: Ñi taøu, Veà queâ, Xoùmnuùi, Chaùu veõ, Ngöôøi chò hoï noùi, Ba ngöôøi muaoâ toâ, Goïi muøa maøng, Laïi veà bieån, Moät saùngHaøm Roàng, Ñoäng Long quang, Caây ña ôû LamKinh, Lang thang, Sa Pa moät ngaøy, Beân hoà,Naêm 2010 nghó, Caùnh ñoàng sau vuï gaët, Nhìnmaõi nhìn maõi goùc vöôøn, Buoåi chieàu ñoù, Haønhhöông v.v… nhöõng nhan ñeà cho thaáy “taïng”thô, tröôøng xuùc caûm cuûa taùc giaû luoân daønhcho/ höôùng veà cuoäc ñôøi hieän höõu, bình dò.Song, töø nhöõng gì raát bình dò kia, taùc giaû

luoân tìm thaáy, khaùi quaùt thaønh nhöõng vaán ñeàmang chieàu saâu trieát hoïc. Noùi ñuùng hôn, caâybuùt xöù Thanh muoán tìm chaân lyù, tìm baûn chaátquy luaät nhaân sinh töø nhöõng gì giaûn dò nhaát,ñôn giaûn nhaát. Ñieàu naøy vöøa laø ñaëc ñieåm vöøalaø theá maïnh cuûa taùc giaû. Coøn nhôù, tröôùc ñaây,taùc giaû choïn bieåu töôïng theå hieän yù chí baátkhuaát, baát khaû chieán baïi cuûa daân toäc VieätNam trong cuoäc khaùng chieán choáng Myõ baèngmoät hình aûnh cuõng voâ cuøng giaûn dò: truï caàu.Truï caàu ñöôïc ñaët teân cho baøi thô ñöôïc nhieàungöôøi bieát ñeán thôøi ñoù: Truï caàu Haøm Roàng .Töù thô veà truï caàu ñaõ chuyeån taûi thoâng ñieäp



mang chieàu saâu trieát lyù, vôùi haøm nghóa saâuxa: truï coät, truï vöõng, kieân cöôøng, baát khuaát…yùnghóa naøy ñaëc bieät thuyeát phuïc khi taùc giaû ñaëttrong theá ñoái laäp: “truï caàu” giöõa moät baày“cöôùp trôøi” nhöõng con ma, thaàn saám “khoângngaøy naøo khoâng tôùi” ñieân cuoàng baén phaù huûydieät. Ñaùng keå hôn, truï caàu chæ laøm baèng “coátsaét xi maêng” trong khi keû ñòch coù ñuû loaïi vuõkhí toái taân: “ñaïn hai möôi ly baén thuûng ximaêng”, “teân löûa noå theùp giaø thaønh nöôùc”,“bom taán eùp beû cong coät saét”… theá maø “truïcaàu” vaãn “ung dung ñöùng ñoù” beàn gan, beànchí kieâu haõnh thaùch thöùc keû thuø. Töø hình aûnhchieác truï caàu baèng xi maêng ñeán hình aûnhchieác truï caàu kieân cöôøng baát khuaát laø thi phaùpcuûa söï minh trieát, Maõ Giang Laân ñaõ tìm ra “bíquyeát cuûa söï giaûn dò”, aáy laø thô khoâng chæthuaàn veà caûm xuùc, thô hay ñoàng nghóa vôùi söïminh trieát cuûa trí tueä.Vôùi buùt phaùp thieân veà gôïi nhaèm khaùm phaù

baûn chaát beân trong cuûa söï vaät, hieän töôïng, toûra lôïi theá trong vieäc tieáp caän vaø giaûi maõ ñôøisoáng xaõ hoäi hieän ñaïi. Taùc giaû cuûa Nhöõng lôùpsoùng ngoân töø khoâng heà toû ra thieáu töï tin, traùilaïi tieáp tuïc trình laøng caùch thöùc baáy laâu vaãnsöû duïng nhö moät caù tính phong caùch. Vaøcuõng thaät laï, thi phaùp aáy giuùp taùc giaû chöùngminh cho nguyeân taéc thaåm myõ: caùi ñeïp ñoàngnghóa vôùi söï giaûn dò. Ñieàu ñaùng keå laø, taùc giaûcoù khaû naêng “choäp baét” raát tinh nhöõngkhoaûnh khaéc, tín hieäu ñôøi thöôøng mang giaù tròcoát loõi nhaân baûn. Vaø chæ qua moät thao taùctöôûng chöøng ñôn giaûn cuûa moät baäc thaày caáutruùc, tö töôûng cuûa thi töù baät saùng, gaây ngôõngaøng. Chaúng haïn, töù thô laï vaø ñeïp trong baøiTreân chuyeán bus ban mai baét ñaàu baèng chitieát toáp hoïc sinh “aøo leân xe run raåy” vaø laäp töùccaùi “ríu rít treû thô” doàn “ngöôøi lôùn thaønh ñoángpheá thaûi”, muøi “baùnh mì, xoâi xeùo, bích quy,

nöôùc uoáng” maø chuùng mang theo laøm tanbieán heát thaûy: muøi xaêng tieáng maùy, cuoäc soángvôùi nhöõng lo toan beà boän, nheách nhaùc ñöôïc,bò nhöôøng choã cho caùi tinh khoâi, soâi noåi, treûtrung. Ñeán ñaây, caùc em khoâng chæ ñoàngnghóa vôùi “ban mai” maø coøn “laøm môùi banmai”. Thi töù cuûa baøi Caây ña ôû Lam Kinh ñeántöø phaùt hieän thuù vò: caây ña “daùng laõo noâng” xuøxì, cong queo, moác theách vaãn troå ra “laù noõnxanh non”. Thi töù cuûa baøi Ñi taøu ñeán cuõngñeán töø moät phaùt hieän “ngöôïc”: Con taøu “voâtaâm” “lao vaøo ñeâm toái” töï tin, duõng maõnh vì“tin coù con ngöôøi treân taøu”, trong khi conngöôøi laïi ñang “gaø gaät theo nhau”(!). Nhöõngthi töù thöôøng ñeán moät caùch “Ngaãu nhieân”, baátngôø, luùc thì giöõa toa taøu haïng ba, luùc thì treânchuyeán bus buoåi saùng sôùm, luùc ñang chenchuùc giöõa phoá ñoâng, coù laàn veà queâ tình côøgaëp vaø nghe “Ngöôøi chò hoï noùi”, coù luùc giöõaquaùn bia nhaân moät buoåi ñöôïc chieâu ñaõi “röûaxe”, coù khi ngoài nhìn chaùu veõ v.v… Töù thô cuûaNhöõng lôùp soùng ngoân töø luoân ñeán töø giöõacuoäc ñôøi, ôû ñaáy coù caû nieàm vui laãn noãi buoàn,nhöõng ñieàu taàm thöôøng caïnh nhöõng ñieàu caoquyù, noãi ñau vaø hi voïng, moäng mô vaø caûnhöõng hoaøi nghi v.v…Nhaø thô toû ra khoângnhöõng khoâng “xa laï” maø ngöôïc laïi, chuû ñoängnaém baét, ñoùn nhaän moät thöïc teá nhieàu cungbaäc, maø phaàn lôùn laø nhöõng nghieäm sinh giöõadoøng ñôøi. Phaûi chaêng ñoù laø keát quaû hay söïchi phoái cuûa moät caùch soáng giaûn dò, oân hoøa,giaøu yeâu thöông vaø nhaân aùi. Caù tính aáy khieántaùc giaû luoân coù xu höôùng tìm chaân lyù trongnhöõng ñieàu giaûn dò, hoaëc töø nhöõng ñieàu giaûndò ñeå tìm ra chaân lyù, quy luaät cuoäc soáng. Vìvaäy, Nhöõng lôùp soùng ngoân töø noùi rieâng, thôMaõ Giang Laân noùi chung, vöøa coù khaû naêngtaâm tình, chia seû vöøa laø ñoái töôïng tìm hieåu,khaùm phaù. Thô aáy coù theå ñoàng haønh vôùi



nhieàu ñoái töôïng baïn ñoïc.Bí aån trong caùch dieãn ñaït giaûn dò: Coù theå

nhaän thaáy, veà maët thi phaùp, döôøng nhö MaõGiang Laân khoâng thuoäc típ “taân hình thöùc”,taùc giaû haàu nhö khoâng coù yù ñònh ñaùnh ñoá hayboäc loä nhöõng thao taùc kyõ xaûo veà dieãn ñaït,ngoân töø. Raát thaät, chaân xaùc, moäc maïc töø ñoáitöôïng caûm xuùc ñeán caùch dieãn taû; töø ngoân töøñeán hình aûnh, hình töôïng thô. Song, linh tínhmaùch baûo, coù ñieàu gì kì dieäu aån sau hình thöùcbình dò kia.

Hieäu quaû cuûa ngheä thuaät caáu truùc: ñuùng laøtrong Nhöõng lôùp soùng ngoân töø ngheä thuaät caáutruùc khoâng chæ bieán nhöõng thi töù giaûn dò trôûthaønh nhöõng meänh ñeà trieát hoïc hoaëc nhöõngñuùc keát nghieäm sinh saâu saéc, maø coøn taïo rasöï ña taàng nghóa cuûa caûm xuùc thô, ñieàu naøykhoâng ñeán töø söï ngaãu nhieân. Ñoä thaâm saâu,ña nghóa vôùi nhöõng yù töôûng baát ngôø ñöôïc taïora töø hieäu quaû cuûa caáu truùc. Haàu nhö trongNhöõng lôùp soùng ngoân töø caùc baøi thô ñeàu coùcaáu truùc ña taàng veà ñoái töôïng caûm xuùc, vìvaäy, khoù xaùc ñònh chuû ñeà hay tö töôûng chínhcuûa baøi thô. Khoâng bieát, nhaø thô coù quan taâmñeán nhöõng traøo löu lyù thuyeát môùi hay khoâng,song, töø thöïc tieãn saùng taïo, taùc giaû ñaõ boäc loätö duy “haäu hieän ñaïi” trong vieäc “phi trungtaâm” hoùa chuû ñeà vaø tö töôûng chuû ñeà trong caùcthi phaåm cuûa mình. Keát quaû laø moãi baøi thôñeàu coù nhöõng lôùp chuû ñeà giaû ñònh vaø gaây hieäuöùng baát ngôø. Phöông thöùc ñeå taïo ra caáu truùc“phi trung taâm” maø taùc giaû thöôøng söû duïng laøthuû phaùp ñoái (ñieàu naøy khoâng môùi), vôùi nhieàutaàng ñoái, keát hôïp vôùi lieät keâ taêng tieán vöøa taïochieàu saâu tö töôûng vöøa taïo ñoä môû cho töù thô.Keát caáu toû ra loûng leûo naøy deã taïo caûm giaùc“boái roái” trong xaùc ñònh chuû ñeà chính, tö töôûngchuû ñeà chính cuûa taùc phaåm, ngôõ ñaõ tìm thaáy,ñaõ xaùc ñònh ñöôïc, song ñoïc laïi coù caûm giaùc,

tö töôûng cuûa baøi thô döôøng nhö vaãn ñang laáploù ñaâu ñaây. Chaúng haïn, ôû baøi thô Môû, töù thômôû ra nhieàu höôùng khoâng – thôøi gian, vôùinhieàu ñoái töôïng thöïc tieãn trong moät keát caáuñoái. Ñang höôùng tôùi caûm xuùc hoàn nhieân, laõngmaïn “tìm laïi ngaøy xanh tröùng saùo/ em hoànnhieân ñeán tröôøng”, boãng trôû laïi vôùi nhöõngngaøy “bom ñaïn xanh xao chaân thaät”. Ñang“ngaøy” chuyeån sang “ñeâm”, ñang “giaù trò”chuyeån sang “phi giaù trò”, ñang tin töôûngchuyeån sang hoaøi nghi, bi quan: “aùnh ñieänmaøu coâ gaùi naøo cuõng ñeïp”, “chaúng bieát roàihoa coû coù veïn nguyeân”. Thöïc tieãn aáy laømnhoùi leân noãi tieác nhôù quaù khöù bi huøng vôùi“nhöõng ñoaøn xe caét vuï ñeâm ñen”, vôùi nhöõng“baïn beø haêm hôû ñi khoâng veà” vaø “bom B52nhaèm chaùu beù Khaâm Thieân”…; töø moái quantaâm “höôùng ngoaïi” – coäng ñoàng, xaõ hoäi,chuyeån sang “höôùng noäi” – rieâng tö: “toâi môûveà em”… Cho ñeán Nhöõng lôùp soùng ngoân töø,ngöôøi ta nhaän thaáy luoân coù moät doøng “ñoáithoaïi”, chuû theå tröõ tình phaân thaân ñeå töï ñoáithoaïi, noùi ñuùng hôn laø “ñoäc thoaïi noäi taâm”vôùi nhöõng tranh luaän, tranh bieän tröôùcnhöõng noãi nieàm nhaân sinh theá söï. Kieåu ñoäcthoaïi “doøng yù thöùc” naøy khieán chuû ñeà vaø tötöôûng chuû ñeà cuûa baøi thô khoâng chuïm laïihay taäp trung cho moät vaán ñeà cuï theå maøthöôøng traøn töø vaán ñeà naøy sang vaán ñeàkhaùc, töø xuùc caûm naøy sang xuùc caûm khaùc,töøñoái töôïng naøy sang ñoái töôïng khaùc, yù töôûngthô, vì vaäy, roäng môû, ña chieàu giaøu tính phaùthieän, khaùm phaù.

Hieäu quaû cuûa ngheä thuaät ngoân töø: ÔÛ caáutruùc ngoân ngöõ, maëc duø vaãn vôùi nhöõng ngoântöø trong saùng, giaûn dò, song, chæ vôùi moät thaotaùc caáu truùc, taùc giaû ñem ñeán cho ngöôøi ñoïcnhöõng hình aûnh thaät aán töôïng. Ñaây, taùc giaû“veõ” doøng soâng, beán nöôùc queâ mình hay dieãn



taû caùi gay gaét, nghieät ngaõ cuûa naéng vaø gioù xöùThanh: Naéng cong beán nöôùc, gioù quaát veïosoâng möa chuøng chình khoâng tôùi (Veà queâ).Coøn ôû hình aûnh naøy laø “laù öôùt long lanh” hay“thieáu nöõ long lanh”: Laù öôùt long lanh thieáunöõ/ gioù soâng môn man gôïi nhôù (ÑoängLong Quang). Hôn theá, hình aûnh nhöõngchieác laù xanh töôi toát ñoïng söông longlanh ôû khoâng gian thieâng Haøm Roàng coønlaøm gôïi nhôù nhöõng chaøng trai, coâ gaùi ñaõngaõ xuoáng baûo veä maûnh ñaát naøy ôû giöõatuoåi “long lanh”…Caáu truùc ngoân töø cuûa caâuthô thaät giaøu söùc gôïi, caûm nhaän maõikhoâng cuøng.Nhìn chung ngoân töø trong thô Maõ Giang

Laân laø thöù ngoân töø moäc maïc vaø thuaànkhieát, trong veo veà nghóa, vì vaäy, trongnhöõng tröôøng hôïp söû duïng ñaéc ñòa, khaûnaêng dieãn taû vaø söùc gôïi thaät maõnh lieät.Trong “Moät saùng Haøm Roàng”, taùc giaû trôûlaïi “chieán tröôøng xöa” vaø nhaän thaáy: Caâyxanh ñeán nao loøng/ hoàn caùc anh xanh theákhoâng. Chöõ “xanh” coù gì laï, nhöng “hoànxanh” thì thaät laï. Cuøng moät luùc, nhöõngcung baäc caûm xuùc: tieác thöông, töï haøo,traân troïng, ñau xoùt…hoäi tuï trong moät caáutruùc so saùnh thaät giaûn dò. Coù theå baét gaëpraát nhieàu nhöõng cuïm töø, nhöõng hình aûnh,hình töôïng thô vöøa quen vöøa laï, vöøa soángñoäng, vöøa haøm suùc kieåu theá naøy trong thôMaõ Giang Laân: “naéng hoa cau”, “ngaøynhaït canh suoâng”, “ngaøy xanh tröùng saùo”,“chaân nhang cong ñaàu ñao maùi ngoùi”,“laøng xa nhö caùi nong treo nghieâng”v.v…Chaúng coù gì xa laï trong ngoân töø vaøhình aûnh thô, cuõng khoâng coù gì môùi meûtrong nhöõng thuû phaùp tu töø, song, coù moätthöïc teá khoâng theå phuû nhaän, ñoù laø söï tinhtöôøng cuûa ngheä thuaät toå chöùc, caáu truùc

ngoân töø ñeå taïo neân nhöõng hình aûnh, hìnhtöôïng thô raát ñoãi taøi hoa.Thô Maõ Giang Laân laø thô cuûa moät nhaø

khoa hoïc laøm thô. Thô aáy hoäi tuï phaåmchaát trí tueä cuûa moät nhaø khoa hoïc, keát hôïpvôùi caù tính ñieàm ñaïm, trong moät traùi timmaãn caûm khieán thô oâng hoäi tuï nhieàu cungbaäc caûm xuùc, vöøa saéc saûo, suy tö, vöøahoàn haäu, trong treûo; vöøa boäc tröïc chaânthaønh vöøa haøi höôùc dí doûm; nghieâm trangmaø cuõng raát laõng maïn. Tuy nhieân, nhöõngcung baäc aáy, hoøa laãn vaøo nhau taïo neângioïng ñieäu rieâng cuûa thô Maõ Giang Laân.Coù theå nhaän thaáy, xuyeân suoát trong

Nhöõng lôùp soùng ngoân töø laø tö duy trieát lyù.Dieãn ngoân cuûa Nhöõng lôùp soùng ngoân töø laødieãn ngoân veà nhöõng chieâm nghieäm, toångquaùt. Coù theå noùi chieàu saâu suy töôûng, khaùiquaùt ñöôïc coi laø theá maïnh cuûa taäp thô naøyvaø cuõng theá maïnh cuûa moät ngoøi buùt ñaõ ôûñoä tuoåi “ñaéc nhaân taâm”. Cuõng ôû ñaây, trongNhöõng lôùp soùng ngoân töø ngöôøi ta thaáy thôñang ñoàng haønh cuøng vôùi cuoäc soáng, vaødöôøng nhö thi ca vaãn laø phöông tieän höõuhieäu ñeå phaùt ñi nhöõng thoâng ñieäp nhaânvaên. Vì vaäy, thô Maõ Giang Laân khoâng chæñeå seû chia maø coøn ñeå ngaãm, khoâng chæ ñeågiaõi baøy maø coøn ñeå giaùc ngoä.Vôùi moät traùi tim noàng haäu luoân “môû” veà

phía ñôøi, khieán haønh trình thô Maõ GiangLaân nhö moät doøng chaûy khoâng ngöng nghævaø luoân höôùng ra bieån ñôøi nhaân baûn.

(1) Maõ Giang Laân ñaõ coù haøng chuïc coâng trình nghieâncöùu Thô, tieâu bieåu laø: Nhöõng caáu truùc cuûa thô, 2011;Thô-hình thaønh vaø tieáp nhaäân, 2004; Tieán trình Thô hieänñaïi Vieät Nam, 2001.(2) Baøi thô ñaït giaûi Ba cuoäc thi thô baùo Vaên ngheänaêm 1969 - 1970(3) Teân caùc baøi thô cuûa Maõ Giang Laân



Huyønh Thuùc Khaùng (1876 - 1947) laømoät nhaø yeâu nöôùc lôùn. Caû cuoäc ñôøicuï laø nhöõng chuoãi ngaøy ñaáu tranh

kieân cöôøng trong soùng gioù, choâng gai, laotuø ñeå ñi tìm con ñöôøng töï do cho nhaân daânvaø daân chuû, ñoäc laäp cho ñaát nöôùc. Khi cuï töøtraàn, Chuû tòch Hoà Chí Minh göûi thö choñoàng baøo caû nöôùc, coù ñoaïn: “Cuï HuyønhThuùc Khaùng laø ngöôøi hoïc haønh raát roäng, chíkhí raát beàn, ñaïo ñöùc raát cao. Vì loøng yeâunöôùc maø tröôùc ñaây cuï bò boïn thöïc daân laømtoäi, ñaøy ra Coân Ñaûo möôøi maáy naêm tröôøng,gian nan cöïc khoå. Nhöng loøng son daï saétyeâu nöôùc, thöông noøi cuûa cuï chaúng nhöõngkhoâng sôøn laïi theâm kieân quyeát. Caû cuoäc ñôøicuï khoâng caàn danh vò, khoâng caàn lôïi loäc,khoâng theøm laøm giaøu. Caû cuoäc ñôøi cuï chæmuoán phaán ñaáu cho daân ñöôïc töï do, nöôùcñöôïc ñoäc laäp”.Vôùi moät nhaân caùch, chí khí, tö töôûng lôùn

lao nhö vaäy, ñaõ theå hieän moät phaàn trongcaùc baøi thô cuï ñeå laïi cho chuùng ta ngaøyhoâm nay. Thô Huyønh Thuùc Khaùng goàm taäp“Thi tuø tuøng thoaïi” vaø caùc baøi thô ñaêng treânbaùo chí, chuû yeáu laø baùo Tieáng Daân do cuïlaøm chuû buùt xuaát baûn töø naêm 1927 ñeán1943.Thô Huyønh Thuùc Khaùng thöôøng ngaén

goïn, coâ ñoïng vaø coù söùc khaùi quaùt cao. Neùt

ñaëc saéc trong thô Huyønh Thuùc Khaùng laø theåhieän khoâng gian ngheä thuaät heát söùc tinh teá,ña daïng, neâu baät ñöôïc tö töôûng, tình caûmvaø chí höôùng cuûa cuï cuõng nhö dieän maïocuûa ñaát nöôùc, cuûa thôøi ñaïi nöûa ñaàu theá kyûXX.

1. Khoâng gian bi traùng cuûa nhöõng chísó ñi tìm ñöôøng cöùu nöôùcVieát veà nhöõng chí só yeâu nöôùc cuøng thôøi

trong nhöõng thôøi ñieåm ñau thöông, giannan nhaát, Huyønh Thuùc Khaùng thöôøng ñaët“nhaân vaät” trong moät khoâng gian ñieån hình,moät hoaøn caûnh eùo le ñoái laäp vôùi khoâng giancuûa caû moät ñaát nöôùc maø caùc chí só mô öôùc,phaán ñaáu, hy sinh ñeå xaây döïng. Naêm 1908,cuï Huyønh bò ñaøy ra Coân Ñaûo, ñeán ñaây cuï laïigaëp chí só Phan Chaâu Trinh cuõng ñang“ñaäp ñaù ôû Coân Loân”. Hai ñoàng chí, hai baïntuø gaëp nhau, cuï Huyønh vieát baøi Caûm taùcnhaân gaëp cuï Taây Hoà ôû Coân Loân: “Khaû lieâncaâu thò ñaùo Coân Loân/ Bæ thöû Saâm Thöông kyûhieåu hoân/ Ngaõ phaùt thöông thöông quaân xælaïc/ Töông phuøng nhaát tieáu löôõng voâ ngoân

Dòch: Kieáp tuø chung moät coõi ven trôøi/ Haingaû Saâm Thöông caùch moãi nôi/ Toùc tôù phôphô raêng baùc ruïng/ Gaëp nhau khoâng noùingoù nhau cöôøi”Ngay caâu ñaàu tieân cuûa baøi thô taùc giaû ñaõ

döïng leân moät khoâng gian töôûng chöøng nhö

Moät soá ñaëc ñieåm khoâng gian ngheä thuaättrong thô cuï Huyønh Thuùc KhaùngTh.s. NGUYEÃN NHO KHIEÂM(Lieân hieäp caùc Hoäi VHNT Ñaø Naüng)

T RAO ÑOÅI - YÙ KIEÁN


kheùp kín ôû nhaø tuø, khoâng gian caøng tuø tuùnghôn khi hai ngöôøi gaëp nhau khi “toùc tôù phôphô raêng baùc ruïng”, nghóa laø tuoåi ñaõ giaø.Nhöng ñeán caâu thô cuoái, taùc giaû ñaõ môûtoang khoâng gian chaät heïp aáy baèng moättinh thaàn laïc quan vaø yù chí saét ñaù cuûa loøngyeâu nöôùc: Töông phuøng nhaát tieáu löôõng voângoân, hai ngöôøi tri kyû gaëp nhau giöõa choáncuøng ñöôøng naøy khoâng noùi gì “voâ ngoân”,nhöng thaät ra ñaõ hieåu nhau nhieàu laém quamoät nuï cöôøi (nhaát tieáu). Hoaøn caûnh baøi thônaøy gioáng nhö hoaøn caûnh cuûa Baùc Hoà khi ôûtrong nhaø nguïc cuûa Töôûng Giôùi Thaïch:“Thaân theå ôû trong lao / Tinh thaàn ôû ngoaøilao”. Khoâng gian khoâng coøn boù heïp trongnhaø tuø maø ñöôïc môû roäng ra voâ taän theochieàu cao vaø chieàu roäng cuûa tö töôûng, tìnhcaûm taùc giaû.Cuï Huyønh thöôøng khaéc hoaï chaân dung

“nhaân vaät tröõ tình” cuûa mình trong nhöõngkhoâng gian bi traùng. Baøi thô Khoùc Traàn QuyùCaùp ñöôïc xaây döïng treân nhöõng con-ñöôøng-gaáp-khuùc, khoâng gian aáy taïo thaønh bieåutröng cho toaøn boä cuoäc ñôøi hoaït ñoäng, ñaáutranh cuûa chí só Traàn Quyù Caùp gaäp gheành,gian lao, bi thaûm:

“Göôm saùch xaêm xaêm taùch daëm mieàn/Laøm quan vì meï, haù vì tieàn/ Quyeát ñem hoïcmôùi thay noâ kieáp/ Ai bieát quyeàn daân naûyhoaï nguyeân/ Boàng Ñaûo gioù chöa ñöa giaácmoäng/ Nha Trang coû ñaõ moïc hoàn thieâng/Chia tay cheùn röôïu coøn ñang noùng/ ÑaøNaüng ñöa nhau luùc xuoáng thuyeàn”Boàng Ñaûo, Nha Trang, Ñaø Naüng 3 ñòa

danh naøy khoâng chæ ñôn giaûn laø teân goïinhöõng vuøng ñaát. Qua ngheä thuaät xaây döïngkhoâng gian ngheä thuaät cuûa mình, cuï Huyønhtaïo ñöôïc 3 vuøng khoâng gian coù tính quyeátñònh trong söï nghieäp, trong cuoäc ñôøi cuûa

Traàn Quyù Caùp. Môû ñaàu baøi thô cuï Huyønhmieâu taû cuï Traàn “göôm saùch xaêm xaêm taùchdaëm mieàn”, töôûng chöøng taùc giaû ñaët nhaânvaät trong ñöôøng thaúng taép nhö bao vò coângthaønh danh toaïi luùc baáy giôø. Nhöng ngaysau ñoù, con ñöôøng laäp töùc gaáp khuùc vì tötöôûng daân quyeàn Traàn Quyù Caùp ñaõ “naûyhoaï nguyeân”. Con ñöôøng göôm-saùch-xaêm-xaêm bò ñöùt thaønh 3 ñoaïn trong hoài öùc cuûataùc giaû. Laàn ñaàu, cuï Traàn coù luùc toan sangNhaät (Boàng Ñaûo) cuøng Phan Boäi Chaâu ñeåmöu vieäc cöùu nöôùc, nhöng vì meï giaø (giöõtroøn chöõ hieáu) neân phaûi ôû laïi queâ nhaø.Khoâng gian thöù 2: “Khaû lieân nhaát bieät thaønhthieân coå/Ñaø Naüng phaân khaâm töûu thöôïngoân” (cheùn röôïu cuï Huyønh tieãn cuï Traàn vaøolaøm giaùo thuï ôû Nha Trang vaãn coøn ñangnoùng). Ñoù laø moät caûnh chia tay, khoâng bìnhthöôøng nhö bao cuoäc chia tay khaùc, tieãnbaïn xuoáng thuyeàn bao soùng gioù vôùi cheùnröôïu trong tay ôû vaøo moät thôøi ñieåm sau vuïñaáu tranh choáng thueá naêm 1908 ôû QuaûngNam - tính maïng cuï Traàn ñang nghìn caântreo sôïi toùc. Khoâng gian thöù 3 “Nha Trangcoû ñaõ khoùc hoàn thieâng”, moät khoâng gianñau thöông vaø bi kòch, keát thuùc moät cuoäcñôøi, moät söï nghieäp baèng nhöõng con ñöôønggaáp khuùc, nhö thaân phaän noâ leä cuûa nhaândaân, cuûa daân toäc.Thô vieát veà nhöõng ngöôøi cuøng chí höôùng

vôùi mình (Traàn Quyù Caùp, Phan ChaâuTrinh...), trong nhöõng hoaøn caûnh bi thöôngcuûa lòch söû daân toäc, cuï Huyønh ñaõ choïn moätñieåm nhìn trong nhöõng hoaøn caûnh ñieån hìnhnhaát: trong nhaø tuø, luùc chia tay tieãn bieät, luùcxoâng xaùo tìm ñöôøng cöùu nöôùc, luùc leân ñoaïnñaàu ñaøi... Qua nhöõng ñieåm nhìn aáy, cuïHuyønh theå hieän raát roõ quan ñieåm cuûa mình,chí höôùng cuûa mình trong coâng cuoäc ñaáu

TRAO ÑOÅI - YÙ KIEÁN


tranh ñoøi töï do, daân chuû, ñoäc laäp cho nöôùcnhaø. Ñaëc bieät, ngheä thuaät xaây döïng khoânggian trong thô cuï Huyønh, duø trong luùc cuøngñöôøng, söùc taän thì khoâng gian ngheä thuaäthay laø bieåu töôïng con ñöôøng cöùu nöôùc trongthô cuï khoâng bao giôø laø voøng troøn kheùp kínmaø luoân môû ra nhöõng chaân trôøi môùi ñaày aùnhsaùng vaø hy voïng vaøo Ngaøy Mai. Baøi Ngaøy kîcuï Taây Hoà vieát theo ñieäu ca truø, coù ñoaïn vieát:“Nöôùc Nam ta keå baùc Taây Hoà/ Khi vaøo Nam,khi ra Baéc, khi Ñoâng ñoä, khi Taây du/ Tuoânmaùu noùng moät baàu chan röôùi khaép/ AÙi quoácnhaát thanh thieân dieäc khaáp (dòch: loøng yeâunöôùc cuûa cuï trôøi cuõng phaûi thaáy) Soùng daânquyeàn doàn daäp tôùi mieàn Nam...”Phan Chaâu Trinh maát ñi khi söï nghieäp

daân sinh, daân chuû, daân quyeàn coøn dang dôû,nhöng “baàu maùu noùng” cuûa cuï Taây Hoà tieáptuïc suïc soâi trong loøng daân chuùng. “AÙi quoácnhaát thanh thieân dieäc khaáp”, caâu thô chöõHaùn chen vaøo ñieäu ca truø trong ñoaïn treânñaõ döïng theá khoâng gian ba chieàu trong baøithô: coù Ñoâng, Taây, Nam, Baéc, coù “trôøi caocuõng phaûi thaáy”, coù “soùng daân quyeàn doàndaäp” khaép nôi treân ñaát nöôùc.Khi töï vieát veà mình nhaân baûy möôi moát

tuoåi, caùi tuoåi “thaát thaäp coå lai hy”, cuï Huyønhraát buoàn vì tuoåi ñaõ giaø maø chöa nhìn thaáyñöôïc tö do, chöa nhìn thaáy ñoäc laäp. Noãibuoàn aáy laäp töùc ñöôïc xua tan, khi 2 caâu thôcuoái trong baøi Baûy möôi moát tuoåi, töï thoï cuïHuyønh môû ra moät nguoàn saùng môùi “Ñaécnhaát tri kyû / Kyø nhi laõo haø?”:

“Huyønh Thuùc Khaùng tieáu kha kha/ Töùphöông tam kyø chi gia!/ Quoác giaû, höônggiaû, toäc giaû,/ Höõu da? Voâ da?/ Ñaéc nhaát trikyû / Kyø nhi laõo haø?”Huyønh Thuùc Khaùng töï dòch: Nghó ta, ta

cuõng nöïc cöôøi/ Nhaø nhaø ba coõi, ngöôøi ngöôøi

boán phöông/ Nghó ñeán nöôùc, ñeán laøng, ñeánhoï/ Coù hay khoâng? Khoâng coù? Coù khoâng?/Baûy tuaàn ñaàu baïc nhö boâng/ Ñöôïc ngöôøi trikyû thoâi xong ñaõ giaø.“Ñöôïc ngöôøi tri kyû” töùc khi cuï gaëp ñöôïc

Hoà Chuû tòch thì cuï ñaõ giaø, cuï tieác khoânggaëp ñöôïc Baùc sôùm hôn. Ñoù laø taâm söï thaätloøng cuûa cuï. (Tröôùc khi qua ñôøi taïi QuaûngNgaõi naêm 1947, cuï Huyønh coù göûi cho BaùcHoà moät laù thö, coù ñoaïn: “Boán möôi naêm oâmaáp ñoäc laäp vaø daân chuû, nay nöôùc ñaõ ñöôïcñoäc laäp, cheá ñoä daân chuû ñaõ ñöôïc thöïc hieän,theá laø toâi cheát haû. Chæ tieác khoâng gaëp ñöôïccuï laàn cuoái cuøng...”.) Baøi thô neâu treân vieátvaøo nhöõng naêm cuoái cuûa cuoäc ñôøi, nhö moätlôøi di chuùc, nhö moät lôøi taâm söï veà cuoäc ñôøimình trong hôn 40 naêm vôùi bao chaëngñöôøng boân ba, vôùi bao lo toan, baên khoaênvaø hy voïng. Taïi sao cuï Huyønh khoâng vieátbaøi thô naøy ôû tuoåi baûy möôi maø laïi vieát ôûtuoåi baûy möôi moát? Vôùi thôøi gian baûy möôimoát tuoåi cuï Huyønh muoán bieåu tröng chomoät khoaûng thôøi gian, khoâng gian thöù 2trong cuoäc ñôøi cuï (neáu vieát “baûy möôi tuoåi,töï thoï” seõ taïo caûm giaùc vieân maõn trong tuoåi“thaát thaäp” khoâng phuø hôïp tö töôûng, suynghó vaø hoaøn caûnh thöïc teá cuûa cuï luùc baáygiôø), ñaáy laø giai ñoaïn gaëp ñöôïc “ngöôøi trikyû”, taän maét nhìn thaáy nöôùc ñaõ ñöôïc ñoäclaäp, cheá ñoä daân chuû ñaõ ñöôïc thöïc hieän.Khoâng gian ngheä thuaät trong baøi thô ñöôïcxaây döïng töø xa ñeán gaàn, töø lôùn ñeán nhoû phuøhôïp vôùi tuoåi taùc ngaøy caøng cao cuûa taùc giaû,ñoàng thôøi theå hieän ñuùng tö töôûng, mongöôùc veà ñoäc laäp, töï do cuûa daân toäc: Töø nhaøba coõi, ngöôøi ngöôøi boán phöông roài ñeánnöôùc, ñeán laøng, ñeán gia toäc. Khoâng gianñöôïc xaây döïng heïp daàn, ñeå ñeán ñieåm nuùt“höõu da? voâ da?” laïi môû ra moät khoâng gian



môùi sau caùi tuoåi baûy möôi moát nhö laø bieåutöôïng cuûa thôøi gian ñôøi ngöôøi.

2. Tính bieåu tröng vaø quan nieäm cuûakhoâng gian ngheä thuaät trong thô HuyønhThuùc Khaùng veà thaân phaän ngöôøi noângdaân döôùi cheá ñoä thöïc daân, phong kieánKhoâng gian ngheä thuaät trong thô cuï

Huyønh mang tính bieåu tröng vaø quan nieämcuûa taùc giaû qua thöïc tieãn cuoäc soáng maø taùcgiaû ñaõ traûi qua, ñaõ nhìn thaáy. Khaùc vôùi thôvaên coå, thöôøng nhìn khoâng gian döôùi goùcnhìn sieâu caù theå, theå hieän khoâng gian theocaùi hieåu chöù khoâng theo caùi mình nhìn thaáy.Cuï Huyønh thöïc söï soáng trong moïi khoânggian cuûa ñôøi soáng vaø phaûn aùnh ñôøi soángthöïc vaøo taùc phaåm. Tuy nhieân, cuï Huyønhkhoâng phaûn aùnh thöïc tieãn vaøo taùc phaåmcuûa mình moät caùch “sao chuïp” maø ñaõ naângthaønh nhöõng bieåu tröng vaø theå hieän roõ quanñieåm, tö töôûng ñaïo ñöùc vaø chí höôùng cuûamình. Môû ñaàu baøi Daân xöù bò luït cuï Huyønhvieát: “Gioù lôùn, möa to nöôùc nhaûy ñoàng/Ñoàng baèng nhö bieån ngoù meânh moâng/ OÂngthaàn thuyû baù voâ nhaân nhæ?/ Nöôùc maét moàhoâi cuoán saïch khoâng”Quang caûnh luõ luït xaûy ra thaät ruøng rôïn,

söùc taøn phaù thaät gheâ gôùm, thaân phaän “daânxöù bò luït” thaät thaûm thöông. Nhöng ñoïc kyõbaøi thô ta thaáy cuï Huyønh ñaâu chæ noùi veàthieân tai. Beân trong caùi “gioù lôùn, möa to”cuûa töï nhieân aáy chính laø thöïc teá ñau thöôngcuûa xaõ hoäi Vieät Nam luùc baáy giôø döôùi söï caitrò cuûa thöïc daân, phong kieán. Cuï Huyønh coùtraùch chi “oâng thaàn thuyû baù voâ nhaân” trongtruyeàn thuyeát kia, maø chính laø toá caùo nhöõngtheá löïc caàm quyeàn ñang cuoán saïch moà hoâinöôùc maét cuûa nhaân daân, ñaåy nhaân daân ñeánbaàn cuøng khoán khoå. Cuoái baøi thô, cuï Huyønhtieáp tuïc traùch “oâng trôøi”: “Khoùc than bieát coù

thaáu trôøi chaêng?/ Trôøi cöù thinh thinh chaúngnoùi naêng/ Xin hoûi daân naøy baàn laïi khoå/ Taiöông choàng chaát maáy traêm laàn!”OÂng thaàn thuyû baù voâ nhaân, daân chuùng

keâu trôøi maø trôøi khoâng thaáu, trôøi “cöù thinhthinh chaúng noùi naêng” haø côù laøm sao? Baøithô ñöôïc xaây döïng nhö moät vôû kòch coù 3caûnh: caûnh möa gioù, luõ luït döõ doäi; caûnhngöôøi daân chaïm ñeán taän cuøng söï ñoùi khoåvaø caûnh ngöôøi daân giô tay keâu trôøi khoângthaáu. Phía sau saân khaáu aáy thaáp thoaùnggöông maët cuûa taùc giaû, coù luùc khoâng kìmnoãi, phaûi theùt leân caêm phaãn: “Xin hoûi daânnaøy baàn laïi khoå / Tai öông choàng chaát maáytraêm laàn!”.Baøi thô Ngöôøi caøy, taùi hieän hình aûnh

ngöôøi noâng daân “Baét aùch luøa traâu böôùcxuoáng ruoäng / Ruoäng khoâ, ñaát cöùng caøykhoâng xuoáng/ Rì, taéc, thaù, ví maõi xeá tröa /Moà hoâi nhö taém queân aên uoáng”. Ñeå laøm rahaït luùa, ngöôøi noâng daân phaûi oaèn mình treâncaùnh ñoàng vôùi bao lo toan, vaát vaû, theånhöng: “Gaët xong chöa aên gaùnh traû nôï /Nhaø giaøu aên laõi thieät quaù ngaët / Ñoàng saùchboà khoâng maët buoàn xaøu / Laïi lo ñi vay laømmuøa sau”. Baøi thô nhö moät lôøi töôøng thuaättheo tuaàn töï thôøi gian lao ñoäng cuûa ngöôøinoâng daân treân ñoàng ruoäng, keát hôïp chaëtcheõ vôùi nhieàu hình aûnh soáng ñoäng taïothaønh voøng troøn luaån quaån cuûa ngöôøi noângdaân ñöông thôøi: ñi caøy ruoäng - naéng haïn -ñoàng khoâ - taùt nöôùc - gaët luùa - gaùnh traû nôï- ñoùi - ñi vay - tieáp tuïc caøy ruoäng ... Caùivoøng troøn oan nghieät naøy laëp ñi laëp laïitöôûng chöøng nhö khoâng bao giôø döùt trongñôøi ngöôøi noâng daân, khoán noãi caùi voøng troønaáy caøng ngaøy caøng xieát chaët. Taïi sao ngöôøinoâng daân ñoùi ngay treân maûnh ñaát caøy saâucuoác baãm cuûa mình? Laïi moät laàn nöõa,



khoâng chæ thaúng ra nguyeân nhaân saâu xa töøtrong xaõ hoäi, maø duøng hình aûnh “níu hoûitrôøi” nhö moät hình aûnh töôïng tröng maø cuïmuoán aùm chæ: “Caùi khoå nhaø noâng ñoùi/ Vì aigaây neân noãi/ Muoán cöôõi taøu bay, bay thaätcao/ Thaúng tuoát leân maây níu hoûi trôøi!”Trong nhieàu baøi thô, cuï Huyønh thöôøng

xaây döïng khoâng gian ngheä thuaät hình khoái,ña chieàu ñeå chuyeån taûi tö töôûng, tình caûm,quan ñieåm cuûa mình. Nhö baøi thô treân, taùcgiaû daøy coâng xaây döïng nhieàu hình aûnh,nhieàu chi tieát theå hieän noãi thoáng khoå cuûangöôøi daân treân caùnh ñoàng Vieät Nam nhöõngnaêm 1935 - caùnh ñoàng aáy nhö moät xaõ - hoäi- thu - nhoû. Taùc giaû khoâng döøng laïi treâncaùnh ñoàng kia maø muoán thoaùt ra laøm moätvieäc gì ñaáy ñeå giuùp ngöôøi daân thoaùt khoûikieáp ñoùi ngheøo. Keát thuùc baøi thô, taùc giaûduøng hình töôïng cöôõi chieác taøu bay, baythaät cao leân hoûi oâng trôøi vì sao gaây neân noãibaát coâng nhö theá. Neáu taùc giaû duøng hìnhtöôïng taùo quaân cöôõi caù cheùp leân hoûi trôøi, thìkhoâng coù gì ñeå baøn, nhöng ôû ñaây cuï Huyønhlaïi muoán cöôõi “taøu bay” - moät phöông tieänhieän ñaïi cuûa caùc nöôùc phöông Taây - ñeå ñi...hoûi trôøi!

Qua nhöõng baøi thô vieát veà ñôøi soáng noângdaân, noâng thoân neâu treân, cho thaáy ngheä thuaätxaây döïng khoâng gian ngheä thuaät trong thôcuûa cuï Huyønh mang tính bieåu tröng raát cao,laøm cho hình töôïng thô, ngoân ngöõ thô lunglinh, ña nghóa vaø coù taàm khaùi quaùt. Ngoân ngöõthô cuûa cuï Huyønh, khoâng chæ döøng laïi ôû nghóacuûa chöõ, maø coøn ñöôïc caûm nhaän trong aâmthanh, nhòp ñieäu cuûa ngoân ngöõ; trong hình -aûnh - khoâng - gian - tinh - thaàn taïo ra phía saucaùc caâu chöõ.

3. Caûm nhaän söï ñoåi thay cuûa trôøi ñaát,cuûa xaõ hoäi, cuûa con ngöôøi qua thôøi gian

Cuï Huyønh raát hay duøng hình töôïng “bieånhoaù coàn” ñeå chæ söï ñoåi thay. Söï ñoåi thay naøygaén chaët vôùi thôøi gian, ñoåi thay coù khi laø söïthay loøng ñoåi daï cuûa con ngöôøi, coù khi laø moättín hieäu cuûa phaùt trieån, coù khi laø noãi buoànthaêm thaúm tröôùc söï toàn vong cuûa ñaát nöôùc.Bieån vaø Coàn trong thô coå ñöôïc söû duïng khaùnhieàu, ñoái vôùi cuï Huyønh söû duïng hình töôïngnaøy khoâng chæ nhö moät ñieån tích, maø coøn haømchöùa moät khoâng gian ngheä thuaät, moät thôøigian ngheä thuaät theå hieän ñaäm neùt tö töôûng,chí khí cuûa cuï: “Cuoäc ñôøi thay ñoåi bieån ra coàn/Ngöôøi coù löông taâm, nöôùc coù hoàn” (Khoùc cuïGiaûi Huaân)Tröôùc nhöõng caùi cheát cuûa nhöõng nhaø

yeâu nöôùc cuøng thôøi, cuï Huyønh thöôøng khoùcthöông, caâu thô treân cuï Huyønh khoùc LeâVaên Huaân, ngöôøi Haø Tónh, naêm 1908 ñeán1917 bò ñaøy ra Coân Ñaûo, naêm 1927 thamgia Ñaûng Taân Vieät, naêm 1929 laïi bò baétgiam vaø oâng ñaõ töï vaãn taïi nhaø lao Haø Tónh.Söï thay ñoåi cuûa cuoäc ñôøi coù nhö theá naøo ñinöõa, nhöng cuï tin löông taâm con ngöôøi vaøquoác hoàn coøn maõi. Baøi thô Ngaøy ñeä töù chunieân baùo Tieáng Daân cuï laïi coù ñieåm nhìnkhaùc: “Xoùt mình coâ quaïnh boán naêm roøng /Gheâ cuoäc chung quanh bieån hoaù coàn”. Sau4 naêm laøm baùo Tieáng Daân, cuï thaáy ñöôïcbao nhieâu ñieàu ñau xoùt, baát coâng. Trongnhieàu tröôøng hôïp khaùc, cuï Huyønh söû duïnghình töôïng bieån, coàn, daâu beå ñeå ñaùnh giaùnhöõng thoùi ñôøi trong xaõ hoäi: “Daâu beå cuoäcñôøi giöông maét eách/ Giaøu sang moái lôïi laámñaàu löông” (Caûm ñôøi I)

“Bieån loài, coàn suïp theo cô taïo/ Khoaù lôïi,xieàng danh taán kòch ñôøi” (Caûm ñôøi II)

“Vaän ñaát ñoåi dôøi quanh quaát ñoù/ Tuoàngñôøi thua ñöôïc gôùm gheâ thay” (ThaùpChieâm Thaønh)



Töø khoâng gian Bieån bieán hoaù thaønhkhoâng gian Coàn, ñaõ keùo theo bao söï ñoåithay maø döôùi goùc nhìn cuûa taùc giaû, laø söï ñixuoáng, söï thoái naùt cuûa xaõ hoäi; laø söï thamvaøng boû ngaõi cuûa moät soá ngöôøi chaïy theovinh hoa phuù quyù haøo nhoaùng, khoâng locoâng vieäc cöùu nöôùc, giuùp ñôøi.Cuõng theo caûm höùng treân, cuï Huyønh coù

baøi thô pheâ phaùn Phaïm Quyønh (khoaûngnaêm 1942 -1943) nhö sau:OÂNG TAÙOCuïc ñaát ngaøy xöa coù theá naøo/ Ngaøy nay

oâng taùo chöùc quyeàn cao/ Kheùo mang maët loïveânh vang theá/ Chaúng hoå löng coøng khuùmnuùm sao/ Ba böõa giöõ ngaøy cho ñòa chuû/Quanh naêm kieám chuyeän maùch thieân taøo/Moät mai ñaát laïi hoaøn ra ñaát/ Caùi ñaãy xoâi cheøgiaù ñaùng baoXaây döïng hình töông ngheâ thuaät OÂng

Taùo ñeå maéng Phaïm Quyønh chaïy theo thöïcdaân Phaùp moät caùch kín ñaùo maø saâu cay.“Moät mai ñaát laïi hoaøn ra ñaát” - söï ñoåi thaycuûa lòch söû - thì chaéc chaén caùi ñaãy xoâi cheøcuûa oâng taùo giaù coù ñaùng laø bao nhieâu.Giöõa khoâng gian ngheä thuaät vaø thôøi gian

ngheä thuaät trong thô cuï Huyønh luoân gaénchaët vôùi nhau, söï thay ñoåi thôøi gian keùotheo söï thay ñoåi cuûa khoâng gian, nhieàu khiraát khoù taùch baïch ñaâu laø khoâng gian ngheäthuaät, ñaâu laø thôøi gian ngheä thuaät bôûi söï taùcñoäng qua laïi vôùi nhau trong toaøn caûnh cuûabaøi thô.Ngheä thuaät xaây döïng khoâng gian ngheä

thuaät cuûa Huyønh thuùc Khaùng raát ña daïng,phong phuù, vaø trôû thaønh moät ñaëc ñieåmngheä thuaät khoâng theå thieáu trong thô cuï.Baát cöù baøi thô naøo cuï cuõng xaây döïng treânboái caûnh cuûa ñaát nöôùc bò noâ leä, nhaân daân bòaùp böùc, boùc loät ñeán baàn cuøng vaø trong boái

caûnh ñi tìm ñöôøng cöùu nöôùc quyeát taâmhaønh ñoäng baát chaáp gian nguy ñeå möu caàutöï do vaø ñoäc laäp. Khoâng gian ngheä thuaättrong thô cuï Huyønh nhaèm theå hieän quannieäm, yù chí cöùu nöôùc cuûa cuï neân coù nhieàutröôøng hôïp khoâng theå quy veà moät khoânggian ñòa lyù, khoâng gian vaät chaát cuï theå. Ñaëcbieät, thô cuï Huyønh thöôøng söû duïng nhieàutieåu khoâng gian taïo thaønh nhöõng caëp ñoáilaäp moät caùch ñaéc ñòa, taïo caûm xuùc thaåm myõñaäm neùt trong ngöôøi ñoïc: “Naêm ngoaùi Namkyø daïo khaép nôi/ Naêm nay ra thaúng Baéc haøchôi .../ Noøi gioáng tieâu moøn ghi maáy kieáp/Ñoâng Taây cheøo choáng caäy nhieàu tay” (ÑiBaéc Haø)Hoaëc: “Noï nuùi AÁn, naøy soâng Ñaø/ Non soâng

aáy coøn chôø ta theâu deät” (Baøi haùt löu bieät)Thô Huyønh Thuùc Khaùng duø saùng taùc

baèng chöõ Haùn hay chöõ quoác ngöõ ñeàu ngôøisaùng tinh thaàn ñaáu tranh kieân cöôøng vìñoäc laäp, daân chuû, töï do cho ñaát nöôùc vaønhaân daân. Nhaân caùch cöùng coûi, trung haäu,taám loøng chung thuyû son saét vôùi baïn beø,ñoàng chí cuûa cuï theå hieän raát roõ trong thô.Ñoïc thô cuï, ta caøng hieåu roõ hôn “vaên hoïclaø nhaân hoïc” (M.Gorky), thô cuï laø taám loøngcuûa cuï ñoái vôùi queâ höông, ñaát nöôùc, vôùinhaân daân. Thô cuï Huyønh ñaït ñeán trình ñoängheä thuaät khaù hoaøn myõ, beân caïnh vieäckeá thöøa ngheä thuaät thô chöõ Haùn, cuï coøntieáp thu tinh hoa thô ca truyeàn thoáng daântoäc, caùc ñieäu ca truø ñeå taïo ñöôïc hieäu quaûngheä thuaät, chuyeån taûi ñöôïc noäi dung cuûatöøng taùc phaåm. Vôùi ngheä thuaät xaây döïngkhoâng gian ngheä thuaät ñoäc ñaùo nhö phaântích treân ñaây, cho thaáy taàm nhìn cuûa cuï raátroäng, quan saùt cuûa cuï raát tinh teá, luoânñöùng treân quan ñieåm tieán boä, ñöùng veàphía nhaân daân. �



1. Tieáp caän ngheä thuaät bieåu dieãn truyeànthoáng döôùi goùc nhìn Vieät Nam hoïcNhö treân ñaõ trình baøy moät phaàn, choïn

chuyeân ngaønh Vieät Nam hoïc ñeå soi ñöôøng,tieáp caän ngheä thuaät bieåu dieãn truyeàn thoáng,chuùng toâi seõ höôùng ñeán vieäc tìm ra nhöõng neùtñoäc ñaùo, tinh hoa trong moãi loaïi ngheä thuaätbieåu dieãn truyeàn thoáng daân toäc treân cô sôûnghieân cöùu nguoàn goác vaø quan heä giöõa chuùngvôùi vaên hoùa Vieät Nam. Töø nhöõng vaán ñeà lyùùluaän vaø thöïc tieãn, coù theå ruùt ra nhöõng ñaëcñieåm cuï theå veà lónh vöïc naøy qua nhöõng luaänñieåm sau ñaây.Thöù nhaát, ñaëc tröng trong töøng loaïi hình

ngheä thuaät bieåu dieãn truyeàn thoáng bao giôøcuõng laø söï phaûn aùnh moät hình aûnh chaân thöïc,coâ ñoïng vaø tinh tuùy nhaát ñaëc tröng vaên hoùatruyeàn thoáng rieâng cuûa moät coäng ñoàng, moättoäc ngöôøi ôû moät vuøng vaên hoùa cuï theå - gaén boùmaät thieát vôùi chuû theå saùng taïo vaø moâi tröôøngvaên hoùa nuoâi döôõng ñoù. Noùi caùch khaùc, phaànlôùn voán vaên hoùa baûn ñòa, töø ngoân ngöõ tôùinhöõng thoùi quen sinh hoaït cuûa coäng ñoàng ñeàuñöôïc hoäi tuï vaø chöng caát trong caùc hình thöùcsinh hoaït ngheä thuaät truyeàn thoáng.ÔÛ ngoân ngöõ, ngöôøi ta nhaän thaáy vai troø cô

sôû cuûa noù trong vieäc hình thaønh ngoân ngöõngheä thuaät maø aâm nhaïc daân gian laø moät minhchöùng soáng ñoäng nhaát ñieàu naøy. ÔÛ ñaây, baûnthaân ngoân ngöõ baûn ñòa cuûa ngöôøi Vieät ñaõ chöùañöïng nhöõng cung baäc - cô sôû töï nhieân cuûacao ñoä aâm nhaïc - cuõng nhö caûm xuùc ñaày tính

nhaïc. Giovanni Filipo De Marini, moät Löõkhaùch YÙ khi khaùm phaù Vieät Nam ñaàu theá kyûXVII ñaõ phaùt hieän raèng: “Khoâng caâu noùi naøocuûa ngöôøi Ñaøng Ngoaøi laïi khoâng gioáng nhömoät caâu haùt, cöù nhö theå khi sinh ra hoï ñaõ ñöôïcleân daây ñaøn trong phoåi vaø coù saün nhaïc coângtreân ñaàu löôõi vaäy. Cho neân vôùi hoï noùi vaø haùtchæ laø moät. Khi noùi, thanh ñieäu cao hay thaáp,daøi hay ngaén, keøm theo ít hay nhieàu saéc thaùibieåu caûm seõ mang laïi cho aâm tieát nhöõngnghóa khaùc nhau. Ví duï: cuøngmoät aâm tieát, neáukeát hôïp vôùi daáu saéc thì coù nghóa khaùc khi aâmtieát ñoù keát hôïp vôùi daáu huyeàn”(1). Nhö vaäy, ôûtröôøng hôïp aâm nhaïc daân gian, khi nghieân cöùumoät theå loaïi daân ca, daân nhaïc cuï theå naøo, baogiôø ngöôøi ta cuõng chuù yù ñaëc bieät ñeán yeáu toángoân ngöõ. Ngoân ngöõ khoâng chæ laø cô sôû hìnhthaønh cao ñoä aâm nhaïc qua caùch theå hieänthanh ñieäu ngoân ngöõ maø noù coøn quy ñònh moätphaàn caáu truùc giai ñieäu aâm nhaïc. PGS. TuùNgoïc cho bieát: “Daân ca vaø moät soá hình thöùc canhaïc chuyeân nghieäp coå truyeàn ñöôïc hìnhthaønh theo phöông thöùc nhaïc phoå thô, töùc laøcaên cöù vaøo caâu thô, lôøi thô maø ñöa gioïng ñieäuvaøo lôøi ca”(2). Theo khaûo saùt cuûa PGS.TS.Nguyeãn Thò Nhung treân ngheä thuaät cheøo, thì:“Nhòp ñieäu vaø tieát taáu laøn ñieäu lieân quan chaëtcheõ ñeán nhòp ñieäu, tieát taáu vaø caùch ngaét nhòpcuûa thô. Haàu heát caùc laøn ñieäu cheøo ñeàu söûduïng caùc theå thô boán töø, theå luïc baùt hay luïcbaùt bieán theå”(3). Vaø nhö theá, trong ngheä thuaätbieåu dieãn aâm nhaïc truyeàn thoáng, ngoân ngöõ

Ngheä thuaät bieåu dieãn truyeàn thoáâng:nhìn töø moät chuyeân ngaønh khoa hoïcTS. NGUYEÃN ÑÌNH LAÂMVieän AÂm nhaïc Vieät Nam



ñoùng vai troø quyeát ñònh tính ñaëc tröng cuõngnhö phong caùch aâm nhaïc rieâng ôû moãi toäcngöôøi, vuøngmieàn. Ngoân ngöõ, tieáng noùi cuûa ñòaphöông naøo seõ hình thaønh nhöõng ñaëc tröngrieâng trong aâm nhaïc truyeân thoáng ôû khu vöïc,toäc ngöôøi ñoù. Do ñoù, nghieân cöùu tính baûn ñòa,ñaëc tröng trong aâm nhaïc truyeàn thoáng cuûamoät toäc ngöôøi naøo thì yeáu toá ngoân ngöõ caànñöôïc xem xeùt tröôùc tieân ñeå tìm hieåu nguoàngoác cuûa theå loaïi aâm nhaïc ñoù.Cuøng vôùi ngoân ngöõ, caùc phong tuïc, taäp

quaùn vaên hoùa baûn ñòa cuõng quy ñònh tính ñaëctröng sinh hoaït ngheä thuaät bieåu dieãn. Trongtröôøng hôïp aâm nhaïc truyeàn thoáng, khi khaûosaùt caùc theå loaïi aâm nhaïc gaén vôùi voøng ñôøi conngöôøi töø khi sinh ra cho ñeán khi trôû veà vôùi caùtbuïi, qua caùc sinh hoaït leã hoäi vaø nghi leã voøngñôøi vaø gaén boù maät thieát vôùi töøng löùa tuoåi,chuùng ta coù theå nhaän thaáy raát roõ nhöõng ñaëctröng trong vaên hoùa aâm nhaïc giöõa caùc toäcngöôøi. Neáu nhö tieáng haùt ru laø aâm thanh ñaàuñôøi cuûa ñöùa treû sô sinh; tieáng ñoàng dao gaénlieàn vôùi nhöõng troø chôi daân gian cuûa tuoåi thieáunhi; tieáng haùt giao duyeân - ñoái ñaùp laø phöôngtieän ñeå thanh nieân nam nöõ tìm ñeán vôùi nhau;thì aâm nhaïc tang leã tieãn ñöa ngöôøi cheát veà nôian nghæ cuoái cuøng. Vaø nhìn vaøo taát caû nhöõngtheå loaïi aâm nhaïc ñoù ñeàu phaûn chieáu ñôøi soángvaên hoùa baûn ñòa cuûa cö daân moãi vuøng mieàn,toäc ngöôøi vaø ñòa phöông. Moät ví duï cuï theå: haùtru laø theå loaïi daân ca coù ôû haàu heát caùc toäcngöôøi, nhöng khi nghieân cöùu thì ngöôøi ta thaáymoãi caùch haùt, noäi dung lôøi ca trong haùt ru cuûamoãi toäc ngöôøi laïi theå hieän nhöõng neùt vaên hoùarieâng cuûa hoï. Noäi dung nhöõng baøi ru con cuûangöôøi meï H’moâng, ngöôøi Khô muù ôû mieàn TaâyNgheä An laïi cho ngöôøi ta thaáy böùc tranh thieânnhieân nhö nuùi röøng, suoái nöôùc vaø ôû ñoù laø tieángchim, tieáng cuûa muoâng thuù. Vaø thoâng ñieäp maønhöõng ngöôøi meï ôû ñaây göûi gaém cho nhöõngñöùa con cuûa mình laø nhöõng gì raát ñoãi thaânquen, gaàn guõi, laø hôi thôû cuoäc soáng haøngngaøy cuûa chính hoï: con haõy nguû cho ngoan/

meï mong con mau khoân lôùn ñeå khoâng phuïloøng cöïc khoå cuûa boá meï/ sau naøy lôùn leân seõvaøo röøng chaët caây, laáy cuûi; coù söùc khoûe nhöcon gaáu, con höôu ñeå xua ñuoåi thuù döõ ñeánphaù hoaïi nöông raãy, buoân laøng(4)…; trong khinhöõng baøi haùt ru cuûa ngöôøi Vieät vuøng chaâuthoå Baéc boä, böùc tranh cuoäc soáng laïi mang moätsaéc maøu khaùc: ñeå meï ñi caáy; roài caùnh coø baytreân ñoàng luùa; vaø nhöõng taâm nguyeän hoïchaønh, thi cöû cuõng nhö söï kyø voïng cuûa ngöôøimeï vaø gia ñình hay cao hôn nöõa laø caû nhöõngleã giaùo truyeàn thoáng cuõng ñaõ ñöôïc göûi gaém,trao truyeàn cho nhöõng ñöùa con cuûa hoï- choduø bieát raèng noù chöa theå tieáp nhaän ñöôïc yùnghóa nhöõng ñieàu ñoù; v.v…Nhö vaäy, ôû ñaây coùmoät vaán ñeà baøn luaän laø: maëc duø laø nhöõng baøiru treû nhoû nhöng ngay noäi dung trong noù cuõngbao haøm theá giôùi töï nhieân, truyeàn thoáng vaênhoùa, phong tuïc taäp quaùn gaén vôùi ñôøi soáng laoñoäng cuûa coäng ñoàng, ñöôïc ngöôøi meï göûi gaémcho nhöõng ñöùa con cuûa mình. Trong nhieàutröôøng hôïp, nhöõng ngöôøi meï söû duïng lôøi rucon, thôøi gian khi ru con ñeå töï söï, traûi loøng vôùichính mình giöõa cuoäc ñôøi bieát bao nieàm vui,noãi buoàn xen keõ. Vaø ôû ñaây, nhöõng caâu chuyeänveà thuaàn phong myõ tuïc, nhöõng chuyeän ngangtraùi cuûa naøng daâu, meï choàng hay ngay caûnhöõng vaán ñeà voán chæ thuoäc veà ñaøn oâng,ngöôøi choàng cuõng ñöôïc nhöõng ngöôøi meï göûigaém trong ñoù.ÔÛ tröôøng hôïp aâm nhaïc daønh cho caùc löùa

tuoåi khaùc cuõng vaäy. Laáy hình thöùc haùt giaoduyeân - ñoái ñaùp daønh cho thanh nieân laøm víduï minh hoïa seõ cho thaáy, trong nhöõng dòp hoäilaøng hay nhöõng ñeâm traêng saùng, thì baûn thaânnhöõng baøi haùt ñoù - chuû yeáu ñöôïc öùng taùc taïichoã theo kieåu thi thoá taøi naêng giöõa moät caëp ñoâihay nhieàu ngöôøi, chia laøm caùc ñoäi khaùc nhau- ñaõ laø nôi ñeå theá heä treû baøy toû hieåu bieát veà baûnthaân, phong tuïc taäp quaùn. Noùi caùch khaùc,chính noäi dung vaø hình thöùc sinh hoaït trongnhöõng maøn ñoái ñaùp nam nöõ ñaõ aån chöùanhöõng yeáu toá vaên hoùa baûn ñòa, noäi haøm nhöõng



vaán ñeà saâu xa cuûa truyeàn thoáng vaên hoùa ñöôïcngöôøi ta möôïn giai ñieäu aâm nhaïc noùi vôùi nhau.Nhìn moät caùch khaùi quaùt khi tieáp caän moät loaïihình ngheä thuaät, cuï theå laø Quan hoï, ngöôøi taseõ baét gaëp ôû ñoù nhieàu yeáu toá vaên hoùa noângnghieäp, troàng luùa beân caïnh ngheà chaøi löôùi ôûñaây - nôi maø khoâng ít noâng daân tieåu vuøngthuoäc ñoàng baèng soâng Hoàng - vôùi heä thoáng aohoà, soâng nöôùc daøy ñaëc naøy. Trong Quan hoï,ngöôøi ta thaáy raát roõ yeáu toá phoàn thöïc qua ngoânngöõ vaø caùch öùng xöû cuûa lieàn anh lieàn chò. Vaøcuõng trong Quan hoï, ngöôøi ta thaáy ñöôïc yeáutoá toân giaùo qua lôøi nguyeàn trong caùc boïnQuan hoï khi ñaõ sinh hoaït vôùi nhau thì khoângbao giôø ñöôïc laáy nhau, cuøng vôùi ñoù laø nhöõngaûnh höôûng saâu ñaäm cuûa vaên hoùa Nho, Phaät,Ñaïo, nhöõng toân giaùo ñaõ du nhaäp vaøo ñaâyngay töø nhöõng theá kyû ñaàu Coâng nguyeân, v.v….ÔÛ caùc theå loaïi khaùc nhö Ví, Ñuùm, Troáng quaân,Xa maïc, Boàng maïc ôû nhieàu tieåu vuøng khaùccuõng töông töï nhö vaäy. Ñoù chính laø nhöõngdaáu aán phong tuïc, taäp quaùn vaø ñaëc ñieåm ñòalyù ôû töøng ñòa phöông cuï theå thaåm thaáu trongtöøng theå loaïi maø ngöôøi daân ôû ñòa phöông ñoùsinh hoaït, duy trì cuõng nhö nuoâi döôõng noù.Thöù hai, caùi laøm neân tính ñaëc tröng, baûn

ñòa trong ngheä thuaät truyeàn thoáng chính laøchöùc naêng ngheä thuaät cuûa noù trong quan heävôùi sinh hoaït vaên hoùa chung cuûa coäng ñoàng.Noùi caùch khaùc, muoán tìm hieåu nguoàn goác vaøñaëc tröng ngheä thuaät trong moãi loaïi hình ngheäthuaät, beân caïnh vieäc boùc nhöõng lôùp vaên hoùatruyeàn thoáng trong noù thì moät thao taùc caànthieát khoâng keùm chính laø vieäc phaûi ñaët ñoáitöôïng nghieân cöùu cuï theå vôùi tö caùch laø moät boäphaän naèm trong caáu truùc cuûa moät neàn vaênhoùa vaø tìm hieåu chöùc naêng cuûa noù. Theo ñoù,moãi hôïp phaàn ñeàu thöïc hieän moät chöùc naêngrieâng, taùc ñoäng qua laïi toaøn boä ñôøi soáng vaênhoùa cuûa töøng coäng ñoàng. Nghieân cöùu nhöõnghieän töôïng naøy, Emile Durkheim (1858 -1917), moät hoïc giaû ngöôøi Phaùp vôùi nhieàuthaønh töïu ñaùng chuù öyù trong nghieân cöùu khoa

hoïc xaõ hoäi ñaõ ñöa ra moät phaùt bieåu ñaày tính lyùthuyeát raèng “khi ngöôøi ta caét nghóa moät hieäntöôïng xaõ hoäi thì caàn phaûi tìm rieâng nguyeânnhaân höõu hieäu laø nguyeân nhaân saûn sinh ra noùvaø chöùc naêng maø noù hoaøn thaønh”(5).Nhìn vaøo tröôøng hôïp aâm nhaïc - moät boä

phaän cuûa neàn vaên hoùa - ngöôøi ta seõ thaáy “…moãi loaïi aâm nhaïc ñoù laïi coù chöùc naêng xaõ hoäivaø mang nhöõng ñaëc tröng rieâng maø loaïi kiakhoâng coù ñöôïc”(6) nhö ôû treân ñaõ trình baøy moätphaàn, ôû vuøng chaâu thoå Baéc boä, ngoaøi Haùt ru,coù moät soá theå loaïi aâm nhaïc ñöôïc phoå bieán vôùisöï thoáng nhaát töông ñoái vaø oån ñònh veà teân goïibaøi baûn vaø hình thöùc dieãn xöôùng treân toaøn khuvöïc, ñoù laø haùt Ví, Ñuùm, Troáng quaân, Xa maïc -Boàng maïc; caùc theå loaïi baøi baûn trong nhaïcTang leã nhö Laâm khoác, hieän töôïng “Troángñaùnh xuoâi, keøn thoåi ngöôïc”; caùch thöùc toå chöùcvaø thöïc hieän aâm nhaïc trong Teá leã thaønh hoaønglaøng; v.v…luoân hieän höõu trong ñôøi soáng vaênhoùa cuûa coäng ñoàng ngöôøi Vieät nôi ñaây vaø moãitheå loaïi ñoù ñeàu coù chöùc naêng cuï theå. Xuaátphaùt töø ñaëc ñieåm vaên hoùa laøng xaõ gaén vôùiphöông thöùc saûn xuaát noâng nghieäp vuøng luùanöôùc, theá maïnh cuûa tinh thaàn vaên hoùa taäp theå,vaên hoùa coäng ñoàng, caùc theå loaïi daân ca nhöVí, Ñuùm, Troáng quaân,… ñöôïc phaùt huy moätcaùch toái ña trong caùc ngaøy hoäi laøng. Ngöôøi takhoâng chæ söû duïng nhöõng giai ñieäu naøy nhömoät phöông tieän ñeå trao ñoåi taâm tö, nguyeänvoïng hay chia seû nhöõng thuaän lôïi, khoù khaêncuûa cuoäc soángmaø coøn choïn ñoù laø phöông tieänphaùt hieän taøi naêng trong daân chuùng; nhieàungöôøi treû ñeán tuoåi laäp gia ñình thì ñoù laø “caâycaàu” toát nhaát keát noái nhaân duyeân giuùp hoï neânvôï neân choàng; vaø ngöôøi giaø thì trao truyeàn chocaùc theá heä sau kinh nghieäm soáng, thuaànphong myõ tuïc. Vaø coù theå noùi, ôû ñaây, caùch thöùcsinh hoaït cho ngöôøi ta thaáy daùng daáp xaõ hoäicoå truyeàn cuûa ngöôøi Vieät coøn ñöôïc löu truyeànvaø theå hieän moät caùch roõ neùt maø ngay töø thôøikyø coøn ôû caùc daïng boä laïc, thò toäc, ngöôøi VieätNam cuõng ñaõ laáy nhöõng sinh hoaït ngheä thuaät



taäp theå laøm nôi coá keát coäng ñoàng. “Trongnhöõng ngaøy hoäi laøng, xaõ hoäi Vieät coå ñaõ traønñaày tieáng ñaøn, gioïng haùt, nhöõng ñieäu kheøn dìudaët tröõ tình nhöõng aâm thanh roøn raõ, huøng vócuûa nhöõng nhaïc khí goõ caùc cuoäc muùa, vuõtrang vaø hoùa trang”(7). Hoï ñaõ laáy ñoù laøm nôi ñeåduy trì truyeàn thoáng vaø trao truyeàn kinhnghieäm soáng cho nhau.ÔÛ ñaây, nhö theá, chöùc naêng cuï theå cuûa

moãi theå loaïi gaén vôùi töøng khoâng gian sinhhoaït cuï theå laøm neân tính ñaëc tröng trongngheä thuaät bieåu dieãn truyeàn thoáng baûn ñòa.Vaø ngöôøi ta deã daøng nhìn nhaän nguoàn goáccuûa noù chính laø ôû vaên hoùa lao ñoäng, vaên hoùataâm linh, vaên hoùa coäng ñoàng cuõng nhö toaønboä ñieàu kieän sinh hoaït vaên hoùa cuûa cö daânnôi saûn sinh ra loaïi hình ngheä thuaät aáy.Nghe nhöõng baûn Laâm khoác buoàn ñeán “gôïngai oác” trong aâm nhaïc tang leã cuûa ngöôøiVieät vuøng chaâu thoå Baéc boä; nghe nhöõng baûnTaùn Canh trong aâm nhaïc Phaät giaùo ôû khuvöïc naøy;…ngöôøi ta deã daøng traû lôøi ñöôïc caâuhoûi taïi sao noù ñöôïc sinh ra vaø noäi dung, yùnghóa vaên hoùa cuûa noù.Thöù ba, ngheä thuaät bieåu dieãn cuûa moãi toäc

ngöôøi ñeàu phaûi traûi qua moät quaù trình giao löuvaø tieáp bieán vaên hoùa lieân tuïc. Ngay töø thôøi raátxa xöa: “Nhôø vò trí ñaëc bieät laø nôi gaëp gôõ cuûahai luoàng vaên hoùa lôùn: vaên hoùa Trung Quoác töøBaéc xuoáng Nam, vaên hoùa AÁn Ñoä töø Taây sangÑoâng, aâm nhaïc daân toäc Vieät Nam ñaõ tieáp thutinh hoa cuûa moãi neàn vaên hoùa. Ñoàng thôøi ñoùnggoùp vaøo nhöõng neàn vaên hoùa ñoù nhöõng saùngtaïo trong caáu taïo khí nhaïc (ñôøn ñaùy, baàu, sinhtieàn), ngoân ngöõ aâm nhaïc, nhöõng chöõ nhaïckhoâng coù cao ñoä tuyeät ñoái hay cao ñoä töôngñoái coá ñònh maø giöõ ñöôïc taùnh chaát “ñoäng vaømôû”…”(8). Ñaây laø moät quy luaät taát yeáu cuûa moãiloaïi hình ngheä thuaät bieåu dieãn truyeàn thoángmaø khi tieáp caän, ngöôøi nghieân cöùu caàn nhìnnhaän ñoái töôïng nghieân cöùu cuï theå trong moätgiai ñoaïn lòch söû cuï theå ñeå treân cô sôû ñoù, boùctaùch nhöõng yeáu toá truyeàn thoáng, nhöõng lôùp

ngheä thuaät môùi ñöôïc boài ñaép, boå sung trongquaù trình lòch söû cuõng nhö quaù trình coäng cö,tieáp bieán vaên hoùa vôùi caùc toäc ngöôøi khaùc. ÔÛVieät Nam, trong suoát thôøi kyø Baéc thuoäc, chuùngta ñaõ tieáp thu nhieàu nhaïc khí töø caùc nöôùc laùnggieàng roài Vieät hoùa chuùng ñeå trôû thaønh caùi nhaïckhí mang hôi thôû Vieät, phuø hôïp vôùi ngoân ngöõaâm nhaïc cuõng nhö ngoân ngöõ truyeàn thoángcuûa ngöôøi Vieät Nam ñeå hoøa cuøng xu theá phaùttrieån chung vôùi tö caùch cuûa moät thaønh vieân -vaên hoùa Vieät Nam - naèm trong truyeàn thoángvaên hoùa chaâu AÙ nhö nhaän xeùt cuûa PGS.TS.Nguyeãn Thuïy Loan: “Trong suoát thôøi kyø Baécthuoäc nhaân daân ta moät maët vöøa kieân trì baûotoàn nhöõng tinh hoa vaên hoùa ngheä thuaät truyeànthoáng, choáng laïi söï ñoàng hoùa cuûa phong kieánTrung Hoa, maët khaùc vöøa côûi môû ñoùn nhaännhöõng yeáu toá vaên hoùa ngheä thuaät Haùn vaø cuûanhöõng nöôùc khaùc ñeå roài daàn daàn daân toäc hoùanhöõng yeáu toá vay möôïn”(9). Nhö vaäy, tieáp bieánvaø khuùc xaï vaên hoùa luoân laø nhöõng quy luaät taátyeáu cuûa quaù trình coäng cö hoaëc coù söï hieändieän laâu daøi giöõa caùc neàn vaên hoùa vôùi nhaunhöng tieáp bieán khoâng coù nghóa laø caùi haïtnhaân, caùi goác coù nguy cô bieán maát, caùi môùithay theá, vöôït troäi. Ngöôøi Vieät Nam luoân coùööy thöùc baûo löu nhöõng gì noäi sinh maëc duøluoân môû roäng loøng ñeå tieáp nhaän nhöõng sinhkhí môùi. Ñaây laø nguyeân taéc trong öùng xöû vaênhoùa cuûa oâng cha ta vaø ñaõ trôû thaønh yù thöùc heäñöôïc trao truyeàn töø ñôøi naøy qua ñôøi khaùc maøngöôøi nghieân cöùu caàn löu yù trong nghieân cöùucaùc hieän töôïng vaên hoùa truyeàn thoáng noùichung, ngheä thuaät bieåu dieãn truyeàn thoáng noùirieâng. Sang thôøi kyø hieän ñaïi, cuoäc tieáp bieánvaên hoùa phöông Taây taïi Vieät Nam nöûa cuoáitheá kyû XIX, nöûa ñaàu theá kyû XX cuõng ñaõ coù taùcñoäng khoâng nhoû trong vieäc taïo ra moät soá loaïihình saân khaáu vöøa truyeàn thoáng vöøa hieän ñaïinhö Cheøo, Caûi löông vaø sau naøy laø saân khaáuhoùa ngheä thuaät Quan hoï maø ñieåm nhaán cuûacuoäc tieáp bieán naøy laø quaù trình tieáp thu,chuyeån hoùa hình thöùc saân khaáu kòch cuûa



Phaùp sang saân khaáu truyeàn thoáng Vieät Nam.Vaø nhö theá, döôùi goùc nhìn cuûa chuyeân

ngaønh Vieät Nam hoïc, khi tieáp caän ngheä thuaätbieåu dieãn truyeàn thoáng, caên cöù vaøo nhöõng daáuhieäu ngoân ngöõ, phong tuïc, taäp quaùn vaên hoùatheå hieän trong ngoân töø caùch thöùc sinh hoaïtcuûa moãi loaïi hình ngheä thuaät cuï theå seõ chongöôøi ta hieåu caên baûn veà nguoàn goác, vai troø vaøchöùc naêng vaên hoùa cuûa ngheä thuaät bieåu dieãntruyeàn thoáng vôùi tö caùch laø moät boä phaän cuûaneàn vaên hoùa truyeàn thoáng daân toäc.

2. Taïm keátVôùi tö caùch laø moät chuyeân ngaønh khoa hoïc

ñoäc laäp, Vieät Nam hoïc coù loái ñi rieâng, caùch tieápcaän vaø muïc tieâu nghieân cöùu töông ñoái roõ raøng.Caên cöù vaøo nhöõng tieâu chí cuûa moät chuyeânngaønh, laáy ñoù ñeå soi ñöôøng, tieáp caän aâm nhaïcdaân gian truyeàn thoáng noùi rieâng, ngheä thuaätbieåu dieãn truyeàn thoáng noùi chung, taùc giaû ñöara vaøi lôøi taïm keát döôùi ñaây.

Thöù nhaát, ngheä thuaät bieåu dieãn truyeànthoáng bao giôø cuõng theå hieän tính ñaëc tröng.Tính ñaëc tröng chính laø daáu hieäu khaúng ñònhcaùi toâi coäng ñoàng cuõng nhö noùi leân quan heämaät thieát vôùi chuû theå saùng taïo ra noù trongtöông quan giöõa con ngöôøi vaø vaên hoùa baûnñòa. Do vaäy, khi tieáp caän moät hieän töôïng ngheäthuaät truyeàn thoáng naøo, treân phöông dieänchuyeân ngaønh Vieät Nam hoïc, ngöôøi nghieâncöùu caàn phaûi ñaët loaïi hình ngheä thuaät ñoùtrong boái caûnh vaên hoùa, lòch söû cuï theå. Ñoàngthôøi, moãi moät loaïi hình ngheä thuaät ñeàu theåhieän tính lòch söû moät caùch roõ neùt, vì theá caànphaûi ñaët chuùng trong doøng chaûy lieân tuïc cuûalòch söû vaø coi thò hieáu thaåm myõ thôøi ñaïi vaønhöõng bieán ñoåi xaõ hoäi laø moät nguyeân nhaâncaên baûn, laø coát loõi cuûa quaù trình bieán ñoåi loaïihình ngheä thuaät ñoù.

Thöù hai, neáu nhö theo höôùng tieáp caän ñaëcthuø cuûa chuyeân ngaønh Vieät Nam hoïc, trongñoù coù phöông phaùp khaûo cöùu, boùc taùch vaø sosaùnh thì tröôùc moät hieän töôïng ngheä thuaät bieåudieãn cuï theå, ngöôøi nghieân cöùu caàn phaûi phoái

hôïp söû duïng toát caùc thao taùc ñoù treân cô sôû xaùcñònh moät soá lyù thuyeát phuø hôïp (vôùi nhöõng ñeàtaøi chuyeân saâu) ñeå tìm hieåu nguoàn goác,nguyeân nhaân phaùt sinh vaø quaù trình phaùttrieån cuûa noù; nhöõng yeáu toá khaùc nhö moâitröôøng soáng, khoâng gian dieãn xöôùng, ñôøisoáng kinh teá - xaõ hoäi, v.v…ñeå tieáp caän toångtheå moät loaïi hình ngheä thuaät, heïp hôn laø moätñoái töôïng nghieân cöùu cuï theå nhaèm phaùt hieännhöõng yeáu toá goác, noåi troäi cuõng nhö nhöõngtinh hoa trong ngheä thuaät bieåu dieãn cuûa moätñòa phöông, toäc ngöôøi vaø roäng hôn laø vaênhoùa truyeàn thoáng daân toäc.

Cuoái cuøng, laø moät boä phaän cuûa vaên hoùatruyeàn thoáng daân toäc, ngheä thuaät bieåu dieãntruyeàn thoáng noùi chung caàn ñöôïc nghieâncöùu moät caùch toång theå, toaøn dieän, ñaëc bieätlaø treân phöông dieän cuûa chuyeân ngaønh VieätNam hoïc ñeå goùp phaàn tích cöïc vaøo quaù trìnhnghieân cöùu phaùt hieän tinh hoa vaên hoùa daântoäc ñeå baûo toàn vaø phaùt huy nhöõng di saûn ñoùtrong ñôøi soáng vaên hoùa nöôùc nhaø hoâm nayvaø mai sau. �

(1) Giovanni Filipo De Marini, in trong Mario Sica(2013), Nhöõng löõ khaùch YÙ trong haønh trình khaùm phaùVieät Nam, Nxb. Theá giôùi, Haø Noäi, tr. 71 - 72.(2) Tuù Ngoïc (1997), Haùt Xoan - Daân ca nghi leã Phong tuïc,Nxb. AÂmnhaïc vaø VieänAÂmnhaïc, Haø Noäi, tr. 152.(3) Nguyeãn Thò Nhung (1998), Nhaïc khí goõ vaø troángñeá trong cheøo truyeàn thoáng, Nxb. AÂm nhaïc vaø VieänAÂm nhaïc, Haø Noäi, tr. 19.(4) YÙ nghóa cuûa moät baøi haùt ru maø chuùng toâi tieáp caäntrong chuyeán khaûo saùt, nghieân cöùu aâm nhaïc daângian cuûa ngöôøi H’moâng ôû baûn Sôn Haø, xaõ Taø Caï,huyeän Kyø Sôn, tænh Ngheä An thaùng 06 naêm 2009.(5) Leâ Ngoïc Huøng (2011), Lòch söû vaø lyù thuyeát xaõ hoäihoïc, Nxb. Ñaïi hoïc quoác gia Haø Noäi, tr.138.(6) Toâ Ngoïc Thanh (2007), Ghi cheùp veà Vaên hoùa vaøAÂm nhaïc, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, Tr. 636.(7) Thuïy Loan (1993), Löôïc söû aâm nhaïc Vieät Nam,Nhaïc vieän Haø Noäi, Nxb. AÂm nhaïc, Haø Noäi, Tr. 12.(8) Traàn Vaên Kheâ (2012), “AÂm nhaïc daân toäc Vieät Namtrong quaù trình hoäi nhaäp quoác teá”, Thoâng baùo khoahoïc , Vieän AÂm nhaïc, Haø Noäi, tr. 86-90.(9) Thuïy Loan (1993), Löôïc söû aâm nhaïc Vieät Nam,Nhaïc vieän Haø Noäi, Nxb. AÂm nhaïc, Haø Noäi, tr.21.



T RANG VAÊN NGHEÄ BAÉC GIANG

Laø moät tænh mieàn nuùi, naèm ôû phía ÑoângBaéc Baéc Boä tieáp giaùp vôùi caùc tænh LaïngSôn, Thaùi Nguyeân, Quaûng Ninh, Haûi

Döông, Baéc Ninh vaø thaønh phoá Haø Noäi. BaécGiang coù dieän tích töï nhieân laø 3.822.7 km2.Daân soá coù gaàn 1,6 trieäu ngöôøi goàm 25 daân toäctrong ñoù coù 8 daân toäc coù daân soá ñoâng: Kinh,Taøy, Nuøng, Cao Lan, Saùn Dìu, Saùn Chí, Dao,Hoa, daân toäc Kinh chieám 87%. Baéc Giangnaèm ôû vò trí chieán löôïc quan troïng, laø “pheândaäu” cuûa Thuû ñoâ; trong quaù tình döïng nöôùc,xaây döïng vaø baûo veä Toå quoác, nhaân daân BaécGiang ñaõ cuøng vôùi nhaân daân caû nöôùc laøm neânnhieàu chieán coâng veû vang vaø taïo döïng leânnhöõng truyeàn thoáng haøo huøng. Ñoù laø truyeànthoáng choáng giaëc ngoaïi xaâm kieân cöôøng baátkhuaát, nhöõng teân ngöôøi, nhöõng ñòa danh tronglòch söû daân toäc nhö: Nöõ töôùng Thaùnh Thieânthôøi Hai Baø Tröng; phoøng tuyeán Soâng NhöNguyeät cuøng quaân daân caû nöôùc ñaùnh tan 10

vaïn quaân Toáng; Sa Lyù, Noäi Baøng ñaùnh giaëcNguyeân Moâng; Caàn Traïm, Phoá Caùt, XöôngGiang chieán thaéng quaân Minh; lòch söû maõi maõighi coâng ngöôøi anh huøng daân toäc Hoaøng HoaThaùm vaø nghóa quaân Yeân Theá choáng thöïc daânPhaùp. Töø khi coù Ñaûng nhaân daân caùc daân toäctænh Baéc Giang ñöùng leân laøm caùch maïng ñaáutranh giaûi phoùng daân toäc vaø laø moät trong nhöõngñòa phöông giaønh chính quyeàn sôùm nhaát trongcaû nöôùc. Trong hai cuoäc khaùng chieán choángthöïc daân Phaùp vaø Ñeá quoác Myõ, Ñaûng boä vaønhaân daân caùc daân toäc tænh Baéc Giang ñaõ hoaønthaønh xuaát saéc nhieäm vuï chính trò ñöôïc giao.Thöïc hieän ñöôøng loái ñoåi môùi cuûa ñaûng vaø böôùcvaøo thôøi kyø ñaåy maïnh CNH-HÑH, Ñaûng boä vaønhaân daân caùc daân toäc tænh Baéc Giang ñaõ vaøñang giaønh ñöôïc nhieàu thaønh töïu quan troïng.Cuøng vôùi truyeàn thoáng choáng ngoaïi aâm,

nhaân daân Baéc Giang coù truyeàn thoáng laoñoäng caàn cuø vaø saùng taïo trong saûn xuaát noâng

Vaøi neùt veà truyeàn thoáng vaø tieàm naêngvaên hoùa - vaên hoïc ngheä thuaät Baéc GiangNGUYEÃN TUAÁN KHÖÔNG

Baéc Giang laø moät tænh mieàn nuùi coù 25 daân toäc anh em chung soáng, trong ñoù 8daân toäc coù daân soá ñoâng laø: Kinh, Taøy, Nuøng, Dao, Cao Lan, Saùn Dìu, Saùn Chí,Hoa. Vôùi gaàn 35 naêm thaønh laäp, xaây döïng vaø phaùt trieån, Hoäi Vaên hoïc ngheä

thuaät tænh Baéc Giang ñaõ taäp hôïp ñoâng ñaûo vaên ngheä só trong tænh. Phaùt huy tieàm naêngtruyeàn thoáng vaên hoaù- vaên hoïc ngheä thuaät phong phuù cuûa ñòa phöông, anh chò em vaênngheä só Baéc Giang ñaõ noã löïc saùng taïo nhieàu coâng trình, taùc phaåm coù giaù trò phuïc vuïsöï nghieäp caùch maïng, goùp phaàn tích cöïc veà nhu caàu höôûng thuï vaên hoaù - vaên hoïcvaên ngheä cuûa nhaân daân, goùp phaàn laøm phong phuù neàn VHNT caû nöôùc. Nhaân dòp HoäiVaên hoïc ngheä thuaät tænh Baéc Giang toå chöùc Ñaïi hoäi nhieäm kyø VI (2014-2019), Taïp chíDieãn ñaøn Vaên ngheä Vieät Nam xin giôùi thieäu baøi vieát khaùi quaùt vaøi neùt veà truyeàn thoángvaø tieàm naêng vaên hoaù- vaên hoïc ngheä thuaät Baéc Giang vaø moät soá taùc phaåm cuûa vaênngheä só tænh Baéc Giang chaøo möøng Ñaïi hoäi.


nghieäp, laâm nghieäp, tieåu thuû coâng nghieäpngaønh ngheà, laøng ngheà truyeàn thoáng nhöngheà goám Thoå Haø, ngheà naáu röôïu Laøng Vaân;ngheà laøm maây tre ñan ôû Phuùc Long- PhuùcTaèng (Vieät Yeân); ngheà laøm buùn Ña Mai, ngheàlaøm baùnh ña Keá (TP Baéc Giang)…. Truyeànthoáng ñoaøn keát töông thaân, töông aùi, truyeànthoáng vaên hoaù vaø hieáu hoïc. Baéc Giang coù moätsoá thaéng caûnh vaø di saûn vaên hoaù nhö: HoàCaám Sôn, Khuoân Thaàn (Luïc Ngaïn); Suoái Môõ(Luïc Nam); Ñình Thoå Haø, chuøa Boå Ñaø (VieätYeân); Nuùi Y sôn (Hieäp Hoaø); caây Daõ Höôngngaøn naêm tuoåi (Laïng Giang)…Ñaëc bieät BaécGiang coù 3 di saûn ñöôïc UNESCO caáp baèngcoâng nhaän di saûn vaên hoaù ñoù laø: Quan hoï(30/9/2009); Ca truø (1/10/2009); Moäc baûnchuøa Vónh Nghieâm (16/5/2012). Baéc Giangcuõng ñöôïc coâng nhaän Di tích caáp quoác giañaëc bieät nhö khôûi nghóa Yeân Theá (goàm 23 ñòañieåm); ATKII Hieäp Hoaø (goàm 16 xaõ) laø nhöõngnôi thu huùt khaùch thaêm quan, du lòch, caùc nhaønghieân cöùu trong vaø ngoaøi nöôùc. Laø tænh ñöùngthöù 8 trong caû nöôùc coù nhieàu ngöôøi ñoã traïngnguyeân, tieán syõ; coù laøng hoïc gioûi ñoã 10 tieán só,noåi tieáng trong ñoù coù gia ñình Thaân nhaânTrung coù 4 ngöôøi goàm oâng, cha, con, chaùu ñoãñaït cao vaø laøm quan cuøng trieàu…Phaùt huytruyeàn thoáng hieáu hoïc quyù troïng nhaân taøi vôùicaâu noùi baát huû cuûa Thaân Nhaân Trung ñöôïc löutruyeàn maõi maõi trong caùc theá heä “Nhaân taøi laønguyeân khí quoác gia”. Ngaøy nay con em nhaândaân caùc daân toäc tænh Baéc Giang ñaõ coù haøngtraêm giaùo sö, tieán syõ, haøng vaïn ngöôøi coù trìnhñoä treân ñaïi hoïc, ñaïi hoïc ñang laøm raïng rôõtruyeàn thoáng vaên hieán cuûa queâ höông.Vôùi nhöõng ñaëc ñieåm truyeàn thoáng vaø tieàm

naêng ñoù ñaõ taïo cho Baéc Giang nhöõng ñieàukieän thuaän lôïi nhaát ñònh trong saûn xuaát, ñôøisoáng; noù ñaõ vaø ñang ñöôïc caùc vaên ngheä sókhai thaùc, phaùt huy vaø naâng cao thaønh nhöõngtaùc phaåm coù giaù trò ñeå phuïc vuï cho söï nghieäpcoâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoaù cuûa tænh vaø

ñoâng ñaûo caùc taàng lôùp nhaân daân.Baéc Giang ñaõ coù phong traøo vaên hoaù- vaên

ngheä hoaït ñoäng soâi noåi töø tröôùc caùch maïngthaùng taùm naêm 1945. Tieâu bieåu laø nhoùm buùtSoâng Thöông, noåi leân nhöõng taùc giaû tieâu bieåu:Nguyeãn Ñình Tuaân, Töông Phoá, Baøng BaùLaân, Hoaøng Caàm, Leâ Ñaït Ñaëc bieät nöõ só AnhThô ñöôïc ñöôïc giaûi vaên hoïc cuûa Töï löïc vaênñoaøn vôùi taùc phaåm Böùc tranh queâ (1939).Trong khaùng chieán choáng Phaùp, coù nhieàu

vaên ngheä só noåi tieáng hoäi tuï veà aáp Caàu Ñenthuoäc huyeän Yeân Theá haï (nay thuoäc ñòa phaänhuyeän Taân Yeân) soáng vaø saùng taùc nhö: NgoâTaát Toá, Nguyeân Hoàng, Kim Laân, Nguyeãn ÑìnhThi, Toá Höõu, Nguyeãn Huy Töôûng, NguyeãnTuaân, Ñoã Nhuaän, Nguyeãn Ñöùc Toaøn, Taï ThuùcBình… Nhieàu taùc phaåm tuyeät taùc cuûa caùc vaênngheä só lôùn ra ñôøi ôû xoùm Caàu Ñen .Phaùt huy truyeàn thoáng cuûa caùc baäc vaên

ngheä só lôùn cuûa ñaát nöôùc, laø lôùp lôùp caùc theá heävaên ngheä só keá tieáp sau naøy. Hoäi Vaên hoïcngheä thuaät Baéc Giang ra ñôøi ñaõ taäp hôïp, hoäituï ñöôïc ñoäi nguõ vaên ngheä só ñoù. Vôùi chaëngñöôøng gaàn 35 naêm hoaït ñoäng, Hoäi VHNT BaécGiang ñaõ tröôûng thaønh, ngaøy caøng phaùt trieånvaø khaúng ñònh mình trong khu vöïc vaø toaønquoác. Tôùi nay Hoäi ñaõ coù 7 Chi hoäi chuyeânngaønh (Vaên hoïc, AÂm nhaïc, Myõ thuaät, Nhieápaûnh, Saân khaáu, Vaên ngheä daân gian, Kieántruùc). Vôùi toång soá 159 hoäi vieân trong ñoù coù 6ngheä só öu tuù, 64 hoäi vieân caùc chuyeân ngaønhTrung öông taïi Baéc Giang. Ñaõ coù nhieàu theåloaïi taùc phaåm VHNT cuûa taäp theå Hoäi vaø caùnhaân thuoäc caùc chuyeân ngaønh Vaên hoïc, vaênngheä daân gian, aâm nhaïc, kòch baûn saânkhaáu…ñaõ ñöôïc xuaát baûn, thu thanh phoå bieántrong toaøn quoác, nhieàu taùc phaåm myõ thuaät,nhieáp aûnh tham döï trieån laõm khu vöïc, Trungöông. Chæ tính rieâng trong 5 naêm qua tôùi nayHoäi ñaõ toå chöùc 22 traïi saùng taùc taïi ñòa phöông;tham döï 10 cuoäc trieån laõm aûnh, Myõ thuaät khuvöïc; cöû hoäi vieân tham döï 3 traïi saùng taùc TW;

TRANG VAÊN NGHEÄ BAÉC GIANG


toå chöùc 14 cuoäc ñi thöïc teá saùng taùc vaø trao ñoåinghieäp vuï VHNT vôùi caùc tænh baïn, vôùi hôn 300löôït caùn boä hoäi vieân tham gia; giôùi thieäu 2chöông trình vaên hoaù vaên ngheä treân Ñaøi phaùtthanh vaø Ñaøi truyeàn hình TW; phoái hôïp vôùiÑaøi Truyeàn hình tænh toå chöùc nhieàu chöôngtrình vaên hoaù vaên ngheä ñeå giôùi thieäu taùc phaåmVHNTmôùi, göôngmaët hoäi vieân; treân 108 cuoánsaùch cuûa taäp theå vaø caù nhaân ñaõ ñöôïc xuaátbaûn, coù nhöõng cuoán saùch ñöôïc coâng chuùngñaùnh giaù cao nhö: Hoäi vieân vaø taùc phaåm; VaênBaéc Giang; Hoà göôm in boùng; Baùc Hoà soángmaõi; Saéc nuùi ngaøn naêm; Myõ thuaät Baéc Giang;Nhieáp aûnh Baéc Giang; Vaên ngheä daân gian BaécGiang (7 taäp); Ca khuùc Baéc Giang choïn loïc…Gaàn 35 naêm ñöôïc thaønh laäp vaø phaùt trieån,

Hoäi VHNT Baéc Giang luoân ñöôïc söï quan taâmlaõnh ñaïo, chæ ñaïo cuûa Tænh uyû, HÑND, UBNDtænh; Söï giuùp ñôõ phoái hôïp cuûa caùc Hoäi Trungöông, caùc ban ngaønh trong tænh vaø caùc Hoäi tænhbaïn… ñaëc bieät ñöôïc UBND tænh Baéc Giang raquyeát ñònh thaønh laäp Quyõ saùng taïo VHNT tænhBaéc Giang vaø giaûi thöôûng VHNT Soâng Thöôngñònh kyø 5 naêm xeùt thöôûng 1 laàn, ñeán cuoái naêm2013 giaûi thöôûng vaên hoïc ngheä thuaät SoângThöông ñaõ ñöôïc tænh naângmöùc caùc giaûi thöôûngleân gaàn gaáp ñoâi möùc giaûi thöôûng tröôùc ñoù. Quasöï kieän naøy ñaõ ñoäng vieân vaø hoã trôï caùc hoäi vieânsaùng taïo vaø xuaát baûn, phoå bieán caùc taùc phaåmVHNT toát hôn, ñöôïc nhieàu Hoäi VHNT tænh baïnquan taâm vaø trao ñoåi kinh nghieäm, nghieäp vuïVHNT taïo ñieàu kieän hieåu bieát laãn nhau, goùpphaàn noái theâm voøng tay lôùn giöõa Hoäi VHNTBaéc Giang vôùi caùc Hoäi VHNT trong toaøn quoác.Trong 5 naêm qua vôùi nhöõng thaønh töïu ñaõ

ñaït ñöôïc, Hoäi, caùc Chi hoäi vaø nhieàu caù nhaânhoäi vieân ñaõ ñöôïc Trung öông, khu vöïc, tænh,caùc Boä, Ban, ngaønh vaø Hoäi khen thöôûng nhö:Hoäi Vaên hoïc ngheä thuaät ñöôïc nhaø nöôùc taëngthöôûng Huaân chöông Lao ñoäng Haïng 3; 2 caùnhaân hoäi vieân ñöôïc nhaø nöôùc taëng thöôûngHuaân chöông Lao ñoäng Haïng 3; 1 caù nhaân

hoäi vieân ñöôïc Chính phuû taëng Baèng khen,nhieàu Baèng khen cuûa caùc Hoäi chuyeân ngaønhTrung öông vaø caùc boä, ngaønh…Nhieàu hoäi vieân chuyeân ngaønh VHNT ñöôïc

giaûi thöôûng taïi caùc cuoäc thi VHNT TW vaø khuvöïc; Hoäi VHNT taëng 164 giaáy khen vaø taëngthöôûng cho caù nhaân vaø taäp theå vaø khenthöôûng 47 taùc giaû coù taùc phaåm xuaát saéc treântaïp chí Soâng Thöông; Hoäi cuõng taëng nhieàugiaûi thöôûng cho caùc caâu laïc boä thô… trong caùccuoäc toå chöùc ngaøy thô Vieät Nam tænh BaécGiang raèm thaùng Gieâng haøng naêm.Hoaït ñoäng cuûa Hoäi trong nhöõng naêm tôùi,

tuy coù nhieàu thuaän lôïi nhöng khoâng ít khoùkhaên. Vôùi phöông höôùng nhieäm vuï tieáp tuïc ñoåimôùi, ñoaøn keát, saùng taïo nhieàu taùc phaåm VHNTcoù giaù trò; ñaåy maïnh xaây döïng vaø phaùt trieån HoäiVaên hoïc ngheä thuaät Baéc Giang leân taàm caomôùi goùp phaàn thöïc hieän Nghò quyeát Ñaïi hoäiBan chaáp haønh TW khoaù XI vaø XII saép tôùi;Nghò quyeát ñaïi hoäi Ñaûng boä tænh Baéc Giang laànthöù XVII vaø XVIII saép tôùi. Nghò quyeát 23 cuûa BoäChính trò (khoaù XI) veà “Tieáp tuïc xaây döïng vaøphaùt trieån vaên hoïc ngheä thuaät trong thôøi kyømôùi”. Nghò quyeát Hoäi nghò TW9 Ban Chaáphaønh TW Ñaûng (khoaù XI) veà “Xaây döïng vaøphaùt trieån vaên hoaù, con ngöôøi Vieät Nam ñaùpöùng yeâu caàu phaùt trieån beàn vöõng ñaát nöôùc”.Nhieäm kyø VI (2014-2019) vôùi phöông

höôùng, muïc tieâu “Ñoaøn keát- Daân chuû- Saùngtaïo- Ñoåi môùi”. Vôùi vuøng ñaát tieàm naêng truyeànthoáng lòch söû- vaên hoaù- vaên hoïc ngheä thuaät.Toaøn theå hoäi vieân baèng noã löïc cuûa mình ñangphaán ñaáu vöôn leân, vöôït khoûi chính mình trongsaùng taïo taùc phaåm, coâng trình vaên hoïc ngheäthuaät, tieáp tuïc phaùt huy nhöõng thaønh töïu ñaõ ñaïtñöôïc, quyeát taâm xaây döïng vaø phaùt trieån HoäiVaên hoïc ngheä thuaät Baéc Giang ngaøy caøngvöõng maïnh, goùp phaàn thöïc hieän thaéng lôïi söïnghieäp coâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoaù queâhöông, ñaát nöôùc; vì muïc tieâu daân giaøu, nöôùcmaïnh, xaõ hoäi daân chuû, coâng baèng, vaênminh.�



DUY PHI

Vôùi daõ höôngngaøn tuoåi

ANH VUÕ

Möa hoa reùt

Toâi veà beân coå thuï

Chôït nhôù thuôû Lyù Traàn

Voøng tay mình beù nhoû

Tröôùc sinh khí taàng taàng.

Chí naøo trong coõi taâm

Truï giöõa muoân baõo toá

Ñaõ bao nhieâu vaàng traêng

Laïc vaøo trong thôù goã?

Ñaát trung du soûi ñoû

Vaãn loïc ñöôïc ngaùt traàm

Laãn coû caây thôøi vuï

Coøn daùng ñöùng ngaøn naêm.

Toùc baïc, toâi- troø nhoû

Hoïc caây baøi Thôøi gian.

Neáu khoâng reùtsao goïi muøa ñoângneáu khoâng gioù baác möa phuønai baéc caàu ñöa thoi chim eùn

Tôi noùn ñoàng ñaøo Nhaät Taânmeï choân chaân trong möa hoa reùttuoát laù ñau caønh raøo raøo laù bay veà coäiem thoaên thoaét quaàn vo quaù goáinöôùc töôùi reøo reøo aám goác söông sa.

Nuï tô oùng aùnh gaùi ñoàng hoamaù phôn phôùt ñaøo phai haây haây

naéng chôùmmoâi ñaøo bích hình nhö chuùm chímñöôøng leân phoá leân höông

AÂm aåm trôøiaâm aåm ñaátaâm aåm ta xoøe tay hô löûamaét em röøng röïc coù loø ñaâu.



ÑOÃ VINH

Thöa meï Maãu Sôn

TRÒNH KIM HIEÀN

Phoá Chuõ chieàu xuaân

TOÂ HOAØN

Vòn

Thöa meï Maãu Sôn chuùng con yeâu töø ñænh

Kính yeâu ngöôøi töøng sinh nôû bieân cöông

töøng aáp oâm Vieät Baéc vuoâng troøn

vôùi Hoaøng Lieân Sôn nuùi em nuùi chò

môø toû Trung Hoa khoâng gian Ñoã Phuû

nhöõng con ñöôøng tieåu ngaïch huùt trong söông

laän ñaän ngöôøi ñi moø khuùc ñoaïn tröôøng

daáu veát binh ñao in haèn chaân nuùi Maãu

vaøi maûng traéng ñen vaät vôø nôi cöûa khaåu

caùnh nhaïn buoàn phöông baéc nhaén phieâu dieâu

meï daïy chuùng con töø vi moâ ñeán vó moâ

moät böôùc tôùi trôøi moät hôi tôùi Chuùa

khoâng böôùc naøo meï cuõng chaïm cao xanh

chuùng con ñöùng ngoài laøm goø laøm ñoáng

duø laø Nguõ Haønh Sôn cuõng boùng meï ñoå daøi

vai meï ñaët cao hôn ngaøn meùt bieån

goàng gaùnh nöôùc non thaønh quaùch ñeàn ñaøi

luùa maù ñoàng baèng nhaäp caûnh vöông quoác nuùi

khoâng ai hoûi hoä chieáu cuûa con

treân ñænh Maãu Sôn naøy.

Töôûng mình vôùi Chuõ chieàu xuaânHoùa bao mình nöõa chen chaân phoá röøngAÙo ngöôøi xanh ñeán röng röngAÁy chöøng Taân Moäc, aáy chöøng Bieân SônGioù se seõ laïnh höông vöôønDaùng ñoài nhö daùng caàu vöôn noái bôø

Em vöøa reõ loái em môÑeå cho chieàu nhöõng ngaån ngô caû chieàuTa ñaønh laáy Chuõ laøm yeâuLaáy doøng soâng Luïc laøm ñieàu nhôù mong

Xuaân maø! Xin cöù thong dongNgöôøi ñi, tình yù coøn trong yù ñöôøng

Ta vaáp ngaõ trong côn môcoù baûy saéc caàu voàng

Ta nöông vòn vaøo em maø ñöùng daäyTa nöông vòn vaøo caâu thô run raåyNöông vòn vaøo lôøi meï thuôû ca dao

Muoán vòn vaøo xuaân laïi thöông kieáp hoa ñaøoMuoán vòn vaøo chieàu sôï khoâng ñuû gioùMuoán vòn vaøo rôïp trôøi xanh ñoûLaïi sôï nhöõng côn mô chaáp chôùi ruû nhau veà



NGUYEÃN HOAÏT

Luïc baùt ñôøi thöôøng

TAÂN QUAÛNG

Ñieáu caøy

Noãi buoàn xeáp laïi thaønh trangVo thaønh caùt bieån daõ traøng coõng ñiThôøi gian con soùng phaúng lìPhuø du laãn vôùi nhöõng gì phuø sa

Phuø sinh caùi kieáp nhaït nhoøaRong reâu daãu saïch vaãn laø rong reâuChia ly laø luùc mình yeâuCaùi trong töû teá gaëp nhieàu gioù möa

Ñòa caàu mai moát ngöôøi thöaTheá gian maát ñaát, hoà chöa ai ñaøoCaù voi veà soáng ôû aoÑoøng ñong ra beå nhaûy vaøo kinh ñoâ

Trai taân thoaùt tuïc ôû chuøaGaùi taân xuoáng toùc töø chöa hoäi laøngCau non xöôùc chuùm ñaõ vaøngSôïi chöa leân vaûi aùo chaøm ñaõ phai

Buoàn töø sôùm ñeán canh haiTieáng chim chöa ñoå sao mai ñaõ nhoøaÑöôøng ñôøi khoân, daïi toâi quaGioït möa con gaùi vôõ ra phoá daøi…

Nhaø queâ baïn vôùi ñieáu caøy

Tuïm bôø taùn gaãu maáy tay laøm ñoàng

Thuoác laøo Vónh Baûo chính toâng

Khum tay che ñoùm khoùi ñoàng lô mô

Troùt roài- duyeân nôï töï xöa

Ñaõ choân ñieáu xuoáng… coù chöøa ñöôïc ñaâu?

Ñôøi ngöôøi quaån böôùc theo traâu

Buoàn vui möôïn ñieáu giaûi saàu giaûi khuaây

Quanh naêm chaân thuït ruoäng laày

Chæ mong coù baùt côm ñaày cho con

Khoâng coøn chaïy gaïo töøng lon

Chôï queâ xuoâi ngöôïc ñaõi boøn töøng xu

Xeânh xang ñöôïc luùc soång böøa

Khoai lang loùt daï nhaët thöa ñieáu caøy

Ngaång ñaàu nhìn daûi khoùi bay

- Ô… ñaøn coø traéng cuõng say la ñaø.



CHU NGOÏC PHAN

Lôøi Sli göûi em

NGUYEÃN ANH THAÂN

Ngöôøi queâVaãn roøng töôi chaát nhaø queâCaây böng khoûi goác mình che noåi mình?

Ngöôøi queâ ñaäu choán kinh thaønhChaû lô ngô cuõng ñaõ mình lô ngô

Ñi buoàn buoàn caùi vu vôÑi vui vui caùi ôõm ôø chaû vui

Boû traêng saùng leû beân ñoàiNhoøa trong aùnh ñieän em ngoài ñeám sao.

Ñaát thì chaät nhaø thì caoNgöôøi ñaâu ngöôøi nhöõng hao hao

nhöõng ngöôøi

Ñaõ nôi ñaát khaùch kieäm lôøiVì con soùng caû maø thoâi, luïy ñoø

Laïc chaân vaøo choán ô hôøNgöôøi queâ ra tænh ngaån ngô noãi mình.

Anh laø con gaø con moà coâi meïBoá gaø troáng ñi nöông ñi röøngBeáp vaéng löûa, caùi noài vaéng vungCaùi nhaø, caùi saân vaéng choåi

Anh mong lôùn hôn caùi tuoåiDaøi hôn caùi chaân caùi tayThöông boá træa ngoâ noùi chuyeän moät mìnhThöông con ñeøo coøng löng gheành thaùc

Nhaø anh khoâng giaøu tieàn giaøu thoùcNhaø anh ngheøo tieàn, ngheøo vuiChæ coù chieác röïa cuøn long caùnHoøn ñaù maøi ñaõ vôõ laøm ñoâi

Neáu em khoâng cheâ nhaø anh chaätNeáu em thöông con gaø moà coâiAnh seõ tìm loaøi daây röøng beàn nhaátCuøng em se sôïi tình, sôïi ñoâi TRAÀN THÒ CHUNG

Thaùng Ba cuûa meïThaùng ba veà con nhôù meï xöaGioù baït naéng nghieâng boùng chieàu daùng meïNhaø thì ngheøo, moät ñaøn con thô beùÑoøn gaùnh treân vai xuoâi ngöôïc chôï laøng.

Thaùng ba veà goïi saéc heø sangNaéng noàng ôi haõy chöøa con ñöôøng meïNoàm nam ôi haõy dòu daøng phaåy nheïÑeå moà hoâi löng aùo meï daàn tan

Öôùc chi thaønh quaùn beân ñöôøngÑeå con daønh troïn yeâu thöông vôùi ngöôøi!

Meï daäy sôùm hôn ngaøy thöôøngNgheïn ngaøo vòn ôû ñaàu giöôøng naøng daâu

Toâi coøn nhôù moãi moät caâuNôi cha naèm xuoáng baûo nhau maø veà

Ngöôøi ta gioã teát laøng queâToâi höông khoùi chæ loái veà Ñieän Bieân.

TRAÀN HOÀNG MINH

Nôi cha naèm xuoáng



Yeâu nhau xin côûi nhaãnTrao vaøng möôøi cho nhauYeâu nhau xin côûi aùoGöûi höông queâ ngoït ngaøoNguyeân Taám Thöông vaèng vaëcE meï maéng khoâng trao!

Keát thaønh muoân caâu haùtThaønh muoân ñôøi öôùc ao!

Nhôù hoâm em ñeán Khuoân ThaànMoät vuøng maây nöôùc quaây quaàn beân nhauÑaûo coø phôi traéng ngaøn lauThung tình yeâu aån phía sau maáy nhaø.

Thuyeàn thô troâi ñeán la ñaøHay chöa ngoïn gioù treâu taø aùo emCaùi hoâm aáy laï roài quenBoùng thoâng em töïa, goùt sen toâi chôø.

Chaúng ai hay, chaúng ai ngôøMaét em thieâu chaùy ñoâi bôø thaâm sônLoøng hoà hoâm aáy xanh hônSoùng ñoâi lôøi raï, yù rôm heïn muøa.

Em veà aån boùng Thaùp RuøaCaâu thô buoäc chaët laù buøa ai trao.

Goã thò beàn dai traéng muoáttaøi hoa thôï khaéc khoân cuøngmoäc kinh baûy traêm naêm tröôùctaàng taàng Haùn töï moâng lung

Ai veà Vónh Nghieâm- Kinh Baéc*xem em raûi chöõ phôi trôøinaéng vaøng daùt ngoïc laáp laùnhtrang kinh thuyeát phaùp ñaày vôi

Môùi hay toå tieân ngaøy aáythieän taâm haønh ñaïo nôi nôithoaùt tuïc… Truùc Laâm thieàn phaùicoøn ñaây löu giöõ ñôøi ñôøi

Nhöõng baûn moäc kinh Vónh Nghieâmthay ñôøi noùi leân taát caûthieän caên vöõng beàn saét ñaùchaân nhö ñaïo phaùp choùi loøa…

* Chuøa Vónh Nghieâm thuoäc huyeän Yeân Duõng,Baéc GiangMoäc baûn chuøa Vónh Nghieâm ñöôïc coâng nhaän laøDi saûn kyù öùc theá giôùi (5/2012)

QUAÙCH ÑAÊNG KHOA

Nhôù lôøi meï daën

VUÕ TÖØ SÔN

Nhöõng baûn moäc kinhchuøa Vónh Nghieâm

ÑOAØN NGUYEÂN

Nhôù hoâm emñeán Khuoân Thaàn



Laøng Tieân La ôû beân bôø höõu, maïn cuoáisoâng Thöông. Baø con ñòa phöông vaãnquen noâm na goïi laø laøng Laù. Caùi teân

laøng nghe sao maø moûng manh, gôïi noãi nieàmnoåi troâi cuûa con thuyeàn möông nhoû beù, nheïnhö phaûy laù tre leành beành treân soùng nöôùc ...

Nôi ñaây chính laø caùi “roán”saâu nhaát cuûa tænhBaéc Giang, nôi ngöôøi ta vaãn thöôøng goïi laøvuøng “chieâm kheâ muøa thoái”. Ngaøy tröôùc, aisinh ra ôû maûnh ñaát naøy cuõng phaûi “Soángngaâm da, cheát ngaâm xöông”, caùi ngheøo, caùikhoå cöù baùm ñeo khoâng bieát bao nhieâu laø kieápngöôøi...Con ñeâ Ba Toång tröôùc laøng cöù hai naêm vôõ

laïi coù moät naêm “doaï vôõ”. Ngöôøi ta thaáp tha,thaáp thoûm, ôû aên trong caûnh luït loäi, baàn haøn.Cuoäc soáng “nöûa chaøi, nöûa caïn” khoâng kheùocoøn khoå hôn caû daân vaïn chaøi. Bôûi vì, daân vaïnchaøi thì yeân phaän thuyeàn chaøi. Treân conthuyeàn nheï teânh teânh kia, duø coù phaûi leânhñeânh nay ñaây mai ñoù. Duø cuoäc ñôøi coù saênsaïm vôùi soâng nöôùc. Nhöng neáu gaëp doâng toá,baõo buøng thì chæ caàn maáy saûi cheøo thoâi, laø hoïcoù theå daït vaøo baát kyø bôø beán bình an naøo; concaù, caùi cua bao giôø cuõng ñoåi sang ngang môùrau, baùt gaïo. Daân laøng Laù thì khaùc, thaân phaänsinh ra ôû maûnh ñaát ven soâng, khoå ngheøo ñeánñaâu cuõng khoâng theå boû cöûa, boû nhaø, boû moàmaû oâng cha ñeå maø ñi choã naøo cho ñöôïc. Cuõngnhö cö daân ôû bao laøng queâ Vieät Nam, ngöôøi

laøng Laù daãu nöôùc luït coù ngaäp ngang löng thìbaøn chaân hoï vaãn nhö buoäc laït vaøo luyõ tre, bôødaäu. AÂu ñoù cuõng laø caùi tình, caùi nghóa cuûa conngöôøi ta vôùi “choân nhau, caét roán” ñeû ra mình...Cuõng chính bôûi cuoäc ñôøi coù nöûa phaàn

ngaâm trong nöôùc luït, neân ñaøn oâng cuûa laøngphaàn lôùn ñeàu trôû thaønh nhöõng tay thôï laën cöøkhoâi. Trong soá ñoù, nhieàu ngöôøi thöïc söï laønhöõng “con caù kình sieâu haïng”. Hoï coù theå ñichinh phuïc ñoä saâu baát kyø treân soâng nöôùc maøchaúng caàn ñeán moät duïng cuï laën naøo mangtheo. Thôï laën quen ño ñoä saâu baèng saûi tay,moãi saûi tay öôùc chöøng meùt saùu, meùt baûy.Ngöôøi laën gioûi coù theå laën xuoáng hôn hai chuïcsaûi tay (khoaûng gaàn boán möôi meùt). ôû ñoä saâunhö theá, neáu laø ngöôøi bình thöôøng thì khoânglaøm sao chòu noåi söùc eùp khuûng khieáp cuûa coätnöôùc. aáy vaäy maø coù thôï laën laøng Laù ñaõ xuoángñoù ñeå laøm vieäc. Ngoi leân, laën xuoáng moät caùchbình thöôøng, thö thaùi y nhö laø ôû treân bôø.Taøi laën cuûa daân laøng Laù töø xöa ñaõ ñöôïc xa

gaàn baùi phuïc. Ngöôøi quanh vuøng vaãn thöôøngtruyeàn nhau caâu “laën laøng Laù, caù coáng Nuoâi”khoâng bieát töø bao giôø. Trong nhöõng naêmchoáng Myõ cöùu nöôùc, laøng Laù ñaõ töøng laø caùi“moû” cung caáp ngöôøi vaøo löïc löôïng ñaëc coângnöôùc cuûa quaân ñoäi. Bieát bao trai laøng nhaäpvaøo “ñoäi quaân ñaëc coâng röøng saùc” ñeå trôû thaønhnhöõng “con caù kình Ñoû”, laäp neân bao chieán

LAØNG NGHEÀ MOØ TRAI NGOÏCBEÂN BÔØ SOÂNG THÖÔNGBuùt kyù

QUANG ÑAÏI



coâng laãy löøng ôû nhieàu vuøng soâng bieånphöông Nam.

*Thôï laën laønh ngheà laøng Laù phaûi traûi qua

haøng chuïc naêm trôøi khoå luyeän. Hoï taäp laën töøkhi môùi daêm baûy tuoåi, luùc coøn côûi truoàng, toùclô phô maáy choûm treân ñaàu. Qua bao thaùng,bao naêm, Hoï chinh phuïc daàn daàn töøng saûinöôùc, vôùi tính kieân trì truyeàn kieáp cuûa ngöôøithôï laøng Laù coù noøi ...Thôï laën laø hoï, maø thôï moø trai ngoïc cuõng

chính laø hoï. Caû laøng Laø coù bao nhieâu xuaátñinh thì coù baáy nhieâu thôï moø trai ngoïc. Khoângbieát töø ñôøi naûo, ñôøi naøo, ngheà moø trai ngoïc ñaõtrôû thaønh ngheà chính cuûa daân laøng. Hoï vaøongheà theo kieåu “cha truyeàn con noái” nhaø naøocuõng qua haøng chuïc ñôøi laøm ngheà thôï laën.Vaøo nhöõng naêm höng thònh thì caùc chuù beù môùichæ gaàn chuïc tuoåi ñaàu cuõng ñaõ theo cha anhñi moø trai ngoïc. Ñaøn baø, con gaùi trong laøng thìlo vieäc ñoàng aùng, cöûa nhaø; thi thoaûng laïi taátca, taát töôûi quaåy quang gaùnh ra soâng, gaùnhnhöõng gaùnh trai ngoïc naëng tróu veà nhaø...Khi aáy, caû laøng Laù nhoän nhòp taáp naäp, baän

roän heät nhö vaøo vuï gaët. Chæ coù ñieàu, ñaây laø“muøa gaët” ôû döôùi soâng. “thôï gaët” khoâng laø caùcbaø, caùc chò maø laïi laø caùnh ñaøn oâng côûi truoàngngaâm trong nöôùc, da boùng nhaãy nhö da daùicaù. Hoï “gaët” ôû ñaùy saâu haøng chuïc saûi nöôùc,nôi cö nguï cuûa baày ñoaøn trai ngoïc...Thôï laën laøng Laù ñi moø trai ngoïc haàu nhö

quanh naêm, suoát thaùng. Hoï chæ xeáp coâng vieäcñeå laïi nhaø giuùp vôï con thu hoaïch vuï chieâmvaøo khoaûng thaùng naêm aâm lòch. Vaøo cöõ cuoáinaêm, luùc ñaõ caïn ngaøy, hoï môùi veà nghæ ngôi,traùnh reùt vaø chuaån bò môøi oâng baø, oâng vaûi veàaên taát nieân.Ra gieâng, hoï laïi toå chöùc thaønh töøng nhoùm

laën chöøng daêm baûy ngöôøi do moät oâng thôï caû

ñöùng ñaàu. Tröôùc khi xuoáng nöôùc, nhoùm thôïvui chung böõa röôïu khai vuï. Hoï chuùc nhaumoät naêm môùi toát laønh, laøm aên phaùt ñaït, bìnhyeân. Hoï cuõng khoâng queân laøm caùi leã daâng taïcho Haø baù, Thuyû Thaàn, caàu mong söï phuø hoä,ñoä trì cuûa caùc ngaøi.Sau ñoù, hoï cuøng nhau ra soâng, thaû oáng laën

noåi treân maët nöôùc, nôi hoï saép söûa laën xuoáng.OÁng laën laø khuùc tre loäc ngoäc khoâ, daøi chöøngsaûi tay, duøng laøm phao vaø cuõng laø caùi tieâu noåiñeå baùo hieäu cho baïn ngheà, ngöôøi nhaø bieát hoïñang laën ôû choã naøo. Treân oáng laën coù buoäc moätsôïi daây thöøng daøi hôn ñoä saâu ñònh laën chuùt ít.Ñaàu kia cuûa sôïi daây thöøng noái vôùi moät caùi soïtñan maét caùo baèng daây theùp. Duïng cuï ñeåxuoáng saâu maáy chuïc meùt nöôùc, moø leân haøngtaán trai ngoïc chæ coù theá, noù thoâ sô y nhö coønlöu laïi ñöôïc töø thôøi nguyeân thuyû.Vieäc ñaàu tieân cuûa ngöôøi thôï laën treân maët

soâng laø boû ñaày ñaù vaøo chieác soït maét caùo.Sau ñoù, hoï hít moät hôi roõ saâu, roài oâm soït ñaùlao xuoáng nöôùc. Chính söùc naëng cuûa soït ñaùñaõ giuùp hoï tieáp caän thaät nhanh vôùi ñaùysoâng, tieán haønh gaáp ruùt coâng vieäc moø traingoïc. Hoï khoâng chæ moø baèng hai tay laø baèngcaû thaân mình aùp saùt vaøo buøn caùt. Cô theå thôïlaën ñöôïc reøn luyeän nhieàu treân soâng nöôùcneân tinh nhaïy laï thöôøng. Khi tröôøn döôùi ñaùysoâng, baát kyø phaàn da naøo cuûa hoï cuõng ñeàucaûm nhaän ñöôïc chính xaùc vaät gì maø mình ñaõchaïm vaøo. Duø cho laø vaät raát nhoû nhö caùi cuùcaùo, chieác naép buùt maùy hay con heán, contrai. Hoï phaân bieät ñöôïc trai ngoïc vôùi traithöôøng, trai ngoïc ñaõ cheát hay coøn soáng, raátít khi bò nhaàm laãn. Gaëp trai ngoïc coøn soáng,hoï boû vaøo soït maét caùo, ñoàng thôøi cuõng boû töøtrong soït ra moät löôïng ñaù töông öùng. Neáucaàn thôû hay nghæ ngôi, hoï baùm theo daâythöøng ngoi leân phao ít phuùt roài laïi laàn theo



daây xuoáng ñaùy ñeå tieáp tuïc coâng vieäc.Ñaùy soâng saâu voán laø nôi toái taêm, tieàm aån

bieát bao nhieâu bí maät. Nôi maø boïn troäm caép,boïn toäi phaïm, coù caû toäi phaïm saùt nhaân, toäiphaïmma tuyù, toäi phaïm phaûn quoác ñaõ phi tangcaùc baèng chöùng toäi loãi cuûa chuùng. Chuùngquaúng xuoáng ñaùy soâng: Heâ-roâ-in, vuõ khí. Ñoâikhi ... laø caû nhöõng oan hoàn. Ñaùy soâng cuõng laønôi tích tuï bieát bao nhieâu cuûa chìm töø conngöôøi, hay thieân nhieân qua haøng traêm naêm,haøng ngaøn naêm ñaõ laéng ñoïng xuoáng...Cho neân, khi moø trai ngoïc, thænh thoaûng

ngöôøi thôï laën laïi moi leân ñuû thöù “Thöôïng vaøng,haï caùm”. Khi laø chieác bình goám thôøi nhaøÑöôøng. Moät pho töôïng coå baèng ñoàng ñaõ gæxanh khoâng bieát töø ngoâi chuøa naøo beân bôø,chaúng hay vì lyù do gì ñaõ chìm nghæm ñaùy saâu.Ñoâi luùc, thôï laën ñuïng phaûi moät chieác xe ñaïp,con thuyeàn vôùi ñaày ñuû moïi thöù treân ñoù. Coù laàn,hoï ñöa leân caû boïc ni loâng goùi ba khaåu suùngluïc môùi toanh coøn ngaâm trong daàu môõ...Moät quy öôùc ñaõ thaønh leä cuûa caùi nhoùm thôï

laën laøng Laù: trai ngoïc moø ñöôïc bao nhieâu laøcuûa rieâng töøng ngöôøi. Coøn caùc saûn vaät khaùc,duø nhieàu, duø ít, do baát kyø thôï laën naøo trongnhoùmmoø leân töø ñaùy soâng ñeàu laø taøi saûn chungcuûa toaøn nhoùm. Vôùi nhöõng thöù coù theå baùnñöôïc thì hoï ñem baùn. Con thuyeàn vôùt leân. Coùngöôøi nhaän thì hoï yeâu caàu chuû nhaân chuoäcmoät ít tieàn, goïi laø coâng lao hoï ñaõ vaát vaû ñöa töøñaùy saâu. Soá tieàn naøy vaø caû tieàn baùn caùc saûnphaåm khaùc moø ñöôïc töø ñaùy soâng hoï ñemchia ñeàu cho nhau. Khuùc goã to caû nhoùm thôïcuøng chia nhau ñoùng ñoà. Baét ñöôïc toâm, caù, baba hay caùc con thuyû saûn khaùc döôùi loøng soâng,hoï naáu leân, caû nhoùm cheùn taïc, cheùn thuø.Nhieàu thì kho qua roài phôi khoâ, mang phaàn veànhaø cho vôï con. Thòt trai ngoïc laø moùn aên ngonvaø boå. Doøn, thôm vaø coù ñoä ñaïm cao hôn nhieàu

trai thöôøng. Nhöng caùnh thôï laën raát ít aên vì sôïbò laïnh buïng.Con trai ngoïc maø thôï laën laøng Laù moø leân töø

ñaùy soâng laø moät loaøi trai ngoïc nöôùc ngoït. Noùto baèng vum tay ngöôøi lôùn hoaëc nhænh hônmoät chuùt, daøy mình hôn trai thöôøng. Moãi contrai ngoïc naëng chöøng saùu, baûy laïng ñeán hônmoät caân. Voû loaøi trai naøy coù lôùp xaø cöø raát quyù.Ñaëc bieät laø caùi veø cuûa noù thöôøng to, daøy vaøluoân coù maøu luïc bieác. Vì voû trai ngoïc cung caápxaø cöø laøm nguyeân lieäu cho ngheà khaûm traineân caùi veø naøy ñöôïc coi laø phaàn quyù nhaát cuûavoû con trai ngoïc. Maát noù, giaù trò cuûa voû traixem nhö bò haï ñi nhieàu.Trai ngoïc moø töø ñaùy soâng leân phaûi laø con

coøn soáng thì voû môùi duøng ñöôïc. Khaùch haøngcuõng khoâng mua voû trai ngoïc bò luoäc qua löûa.Bôûi sau luoäc, lôùp xaø cöø cuûa trai ngoïc bò maátmaàu, giaûm ñoä oùng aùnh ñi nhieàu. Ñeå taùch voûtrai, ngöôøi ta duøng moät con dao moûng laømbaèng theùp toát, baûn roäng hai phaân, daøi chöønggang tay, coù muõi nhoïn. Thoaït tieân, aán muõi daovaøo mieäng trai ñeå caét ñöùt cô baùm, sau ñoù loùc,moi thòt trai ra. Hai tay caàm hai nöûa voû traixoay nheï ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà, sao chohai nöûa voû rôøi nhau maø khoâng bò gaãy veø laøñöôïc. Nhöõng maûnh voû trai naøy ñöôïc röûa saïch,xeáp laïi, chôø caân baùn cho khaùch haøng.Töø xa xöa, tröôùc caû thôøi Phaùp thuoäc. Ngöôøi

daân laøng Laù ñaõ laøm ngheà moø trai ngoïc. Nhaønöôùc thöïc daân trong nhöõng naêm ñoâ hoä nöôùcta cuõng töøng thu mua trai ngoïc cuûa laøng Laùvôùi soá löôïng raát lôùn. Sau ngaøy Hoaø bình laäp laïi(1954) trai ngoïc laøng Laù laïi saùng leân, röïc rôõsaéc maøu treân caùc saûn phaåm myõ ngheä khaûmtrai xuaát khaåu cuûa nöôùc ta ñi sang Lieân xoâ vaøcaùc nöùôc xaõ hoäi chuû nghóa khaùc ôû Ñoâng AÂu.Ngheà moø trai ngoïc ôû laøng Laù luùc naøy raát phaùtñaït. Vaøo caùc naêm ôû thaäp nieân 80, giaù voû trai



ngoïc coù luùc leân ñeán 30 ngaøn ñoàng moät caân.Moãi ngaøy, moät thôï laën coù theå moø ñöôïc möôøicaân coù dö. Thu nhaäp hôn 300 ngaøn ñoàng,baèng caû maáy chæ vaøng luùc baáy giôø. Khoâng coùmoät ngheà lao ñoäng naøo laïi coù möùc thu nhaäpcao ñeán theá.Cuõng chính vì voû trai ngoïc ñöôïc giaù, neân

caû laøng Laù ñoå xoâ ñi moø. Hoï laën nguïp suoátdoïc soâng Thöông, leân ñeán caû thöôïngnguoàn. Hoï quaønh sang soâng Luïc Nam,soâng Ñuoáng, soâng Caàu, leân caû soâng KyøCuøng ôû Laïng Sôn, vaøo soâng Maõ ôû Thanhhoaù, soâng Lam ôû Ngheä An...

Bao nhieâu ñaùy soâng saâu ôû mieàn Baéc ñeàuñaõ in daáu tay cuûa thôï laën laøng Laù. Daáu baøn tayhoï cöù nhö taám huy chöông chuû quyeàn gaénvaøo caùc ñaùy soâng saâu maø tröôùc ñaây caû ngaønnaêm, vaïn naêm chöa heà coù daáu veát con ngöôøi.Thì nay, thôï laën laøng Laù ñaàu tieân moø tôùi, moileân nhöõng con trai ngoïc oùng aùnh, laøm ñeïp choñôøi. Thôï laën laøng Laù ñi ñeán ñaâu thì khaùchhaøng ñaùnh oâ toâ theo ñeán taän nôi ñeå thu muavoû trai ngoïc. Moãi naêm, laøng Laù xuaát baùn haèngchuïc taán voû trai ngoïc maø hoï ñaõ moø leân töønhieàu con soâng treân mieàn Baéc...Sau khi caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa ôû Ñoâng

AÂu vaø Lieân Xoâ bò xuïp ñoå. Nöôùc ta maát daàn thòtröôøng xuaát khaåu haøngmyõ ngheä khaûm trai. Doñoù, ngaønh ngoaïi thöông cuõng caét hôïp ñoàngmua voû trai ngoïc vôùi laøng Laù. Dó nhieân laø thôïlaën laøng Laù rôi vaøo caûnh thaát nghieäp.Khoâng coøn ñi moø trai ngoïc nöõa, hoï thaáy cöù

nhö “Thöøa chaân, thöøa tay”. Coù ngöôøi ñaõ taâmsöï: “Thôï laën chuùng toâi voán quen vôùi soâng nöôùchôn caû treân caïn. Soáng döôùi nöôùc, chuùng toâithaáy thoaû maùi, yeân oån hôn nhieàu. Ñaønh raèngngheà moø trai ngoïc laø ngheà raát nguy hieåm. ÔÛñoä saâu thaêm thaúm döôùi ñaùy saâu, chæ caàn sôsaûy moät chuùt laø cuõng coù theå thieät haïi ngay ñeán

tính maïng. Ñoù laø luùc ngoi leân, baát ngôø gaëpñaùm caønh caây lôùn vöøa töø ñaâu troâi tôùi, ngöôøithôï laën ruùc ñaàu vaøo ñoù maø khoâng tìm ñöôïcloái ra ... Coù khi, ngoi leân vöøa ñuùng luùc moätchieác ca noâ vuùt tôùi.... hoaëc giaû coù moät beønöùa daøi haøng traêm meùt troâi qua choã laën, khoùcoù theå ñònh höôùng maø thoaùt ra ñöôïc. Vaø coønraát nhieàu hieåm nguy khaùc rình raäp ngöôøi thôïlaën. Nhöng ngheà nghieäp vaø söï ñam meâchinh phuïc soâng nöôùc vaãn khích leä chuùngtoâi. Hôn chuïc naêm trôøi khoâng laën, chuùng toâinhôù noân nao nhöõng vuøng nöôùc saâu. Nôi moätthôøi gian chuùng toâi coi laø ñoàng luùa, baõi raucuûa mình. Nôi reøn luyeän chuùng toâi thaønhngöôøi, thaønh ngheà ...”Coù moät caâu hoûi ñöôïc ñaët ra: Haøng chuïc taán

voû trai ngoïc ñöôïc khai thaùc nhö theá, theå naøochaúng coù nhöõng con trai coù ngoïc? Nguoàn lôïithu veà töø ngoïc trai? Theá thì thôï laën laøng Laùhaún phaûi laø nhöõng ngöôøi giaøu laém?Chính caâu hoûi naøy ñaõ laøm cho daân laøng Laù

ngaån ngöôøi ra vì tieác cuûa. Môùi hay, bao nhieâuñôøi ñi moø trai ngoïc, ngöôøi ta chæ chuù troïng laáyvoû ñeå baùn kieåu “Mieáng chín aên ngay” theo hôïpdoàng vôùi khaùch haøng, maø chaúng ñeå taâm gìñeán ngoïc trai. Vôùi laïi, vaøo caùi thôøi baùt côm ñoänba phaàn saén coøn chöa ñuû no thì ai coøn nghóñeán ngoïc trai, ñaù quyù laøm gì. Thôøi aáy, ngay caûnhaø nöôùc cuõng coøn khoâng tính ñeán chuyeänbuoân baùn roäng raõi vaøng baïc, ñaù quyù nöõa laø.Ngoïc trai ôû laãn trong phaàn thòt con trai

ngoïc. Neân khi aên ta thòt trai ngoïc, thænh thoaûnglaïi nhai beùn nhöõng vieân ngoïc. Khi nhaèn ra, coùngöôøi thaáy ñeïp giöõ laïi cho vui. Ngöôøi khaùc thìböïc mình neùm veøo ra vöôøn, ra saân. y nhö taneùm hoøn saïn, hoøn soûi. Coøn luùc moå haøng taántrai ngoïc ñeå laáy voû ñem baùn ngöôøi ta coá moåcho thaät nhanh. Hôi ñaâu maø bôùi tìm ngoïc. Thòttrai ngoïc moå ra nhieàu quùa, aên khoâng xueå thì



hoï ñem cho, hoaëc naáu leân cho lôïn aên. Coù khi,hoï ñoå caû ñoáng thòt trai xuoáng soâng. Trong soáthòt trai ngoïc ñoå ñi aáy, bao nhieâu vieân ngoïc traiquyù giaù ñaõ vaøo trong moàm lôïn? Bao nhieâuvieân trôû laïi ñaùy soâng saâu? Coù trôøi maø bieátñöôïc! Maõi ñeán khi khoâng coøn ñi moø trai ngoïcnöõa, daân laøng Laù môùi bieát ñeán giaù trò cuaûnhöõng vieân ngoïc trai. Vaøi nhaø voâ tình giöõ laïiñöôïc maáy voác, trong ñoù coù nhöõng vieân ngöôøita traû tôùi maáy chæ vaøng ...Nhöõng vieân ngoïc trai ñeïp nhaát laïi chính laø

nhöõng vieân ngoïc trai soâng Thöông. Chuùngphaàn nhieàu hình caàu. Nhöng cuõng khoâng ítvieân hình traùi leâ, hình gioït nöôùc. Coù vieân deït,coù vieân thuoân, coù vieân mang daùng traêng löôõilieàm. Vieân nhoû nhö haït ñaäu töông, vieân tobaèng haït ngoâ, baèng ngoùn tay caùi... Maøu saécvieân naøo cuõng röïc rôõ: coù khi toaøn maøu ñoàng,maøu huyeát duï, coù vieân maøu phæ thuyù aùnh ñoû,maàu vaøng môõ gaø aùnh baïc, coù vieân ñôn maàu,coù vieân troän pha nhieàu maàu, vieân naøo cuõngñeïp meâ hoàn. Ngöôøi buoân baùn vaøng baïc, ñaùquyù gaàn ñaây ñoå xoâ xuoáng laøng Laù ñeå tìm muangoïc trai. Hoï baûo ngoïc trai soâng Thöông raátñöôïc giaù. Thì ra, töø laâu giôùi saønh ngoïc vaãnchuoäng ngoïc trai töø con soâng “trong ñuïc ñoâidoøng” naøy. Vaãn ñi tìm kieám noù maø khoâng haybieát ñeán caùi “Moû ngoïc trai” ñaõ bò ruïng rôi moätcaùch phí hoaøi ...Theo caùc taøi lieäu nghieân cöùu veà trai ngoïc

thì sôû dó noù coù ngoïc vì moät luùc naøo ñoù, bò vaätcöùng nhö haït caùt, maûnh ñaát ñaù, mieáng vôõ voûtrai heán ... khoâng bieát vì lyù do naøo ñoù ñaõ xaâmnhaäp, laøm toån thöông phaàn thòt beân trong voû.Con trai ngoïc tieát ra chaát xaø cöø ñeå boïc caùi“daèm” ñoù laïi, laâu daàn lôùn leân thaønh nhöõng vieânngoïc trai. Tuyø hình thaùi ban ñaàu cuûa vaät xaâmnhaäp maø ngoïc trai coù nhieàu daïng khaùc nhau.Nhö theá, ngoïc trai ñaõ ñöôïc taïo neân bôûi veát

thöông loøng! Phaûi chaêng, ngoïc trai soângThöông ñeïp hôn haún ngoïc trai cuûa nhöõngdoøng soâng khaùc bôûi doøng soâng naøy ñaõ mangbao nieàm thöông töø ngaøn vaïn ñôøi nay nhö teângoïi cuûa mình. Ñeå roài naêm thaùng qua ñi, nhöõngveát thöông loøng aáy cuûa doøng soâng cöù laéngmaõi, laéng maõi xuoáng taän ñaùy saâu, haèn khöùavaøo maùu thòt cuûa nhöõng con trai ngoïc ...Taát nhieân, ñaây chæ laø suy dieãn laõng maïn

cuûa ai ñoù coù taâm hoàn thi só. Coøn thôï laën laøngLaù thì cho chuùng ta bieát raèng: Ñaõ gaàn chuïcnaêm nay, khoâng coù ai laën xuoáng ñoä saâu coù traingoïc cö nguï. Haún laø töø aáy ñeán giôø, chuùng sinhsoâi, naûy nôû ra nhieàu laém. Trong soá nhöõng contrai ngoïc aáy, chaéc phaûi coù nhieàu con chöùatrong mình moät vaøi vieân ngoïc loäng laãy, röïc rôõsaéc maøu... Nhöng coù ngöôøi laïi baûo: nöôùc thaûitöø nhaø maùy hoaù chaát naøo ñoù ñaõ ñoå raát nhieàuxuoáng soâng Thöông, khieán thænh thoaûng laïilaøm cho caù cheát noåi leân, taùp traéng ven bôø. Neáunhöõng chaát ñoäc aáy maø laéng xuoáng ñaùy soâng,haún seõ laø moái nguy tieàm taøng cho baày ñoaøntrai ngoïc? Lieäu chuùng coù coøn soángmaø lôùn leân,aáp nuoâi nhöõng hy voïng hình gioït leä cho conngöôøi hay khoâng?Duø sao thì daân laøng Laù vaãn ngaøy ñeâm khaùt

khao veà söï hoài sinh laøng ngheà cuûa mình...Coøn ngöôøi vieát baøi naøy chæ laø keû laõng du,

moät laàn ñeán laøng Laù, ghi laïi nhöõng ñieàu ôû treânvôùi bao tieác nuoái soùt ruoät ...Caàm maáy vieân ngoïc trai do daân laøng cho

laøm kyû nieäm. Thaû rôi töøng vieân töø baøn tay naøyxuoáng baøn tay kia. Thaãn thôø ñi doïc bôø soângThöông maø loøng chaïnh buoàn...Nghó veà ngoïctrai soâng Thöông vaø laøng ngheà moø trai ngoïcbeân bôø soâng Thöông chæ caùch ñaây hôn chuïcnaêm trôøi ...Laø thöïc ñaáy.Maø noùi ra cöù y nhö laø chuyeän chieâm bao.�



Sau ñaän oám thaät naëng laø naëng,töôûng oâng khoâng qua khoûi, theá roàitrôøi Phaät, toå tieân phuø hoä, oâng giaø

khoûi oám. Luùc naèm treân giöôøng beänh oânglaåm baåm: Heát ñöôøng veà queâ roài. Conchaùu an uûi: “Cuï cöù yeân trí, cheát coù soá,ngöôøi muoán cheát maø ñaâu cheát ñöôïc”. Vínhö baø cuï naèm giöôøng beân aáy, bò tai bieánhuyeát aùp, giôø chæ aên vaø naèm moät choã,soáng kieåu thöïc vaät. Nhìn baø cuï giöôønghaøng xoùm, oâng laïi laøo thaøo trong mieängtöø gì ñoù khoâng ai nghe roõ. Trong loøng aicuõng chaéc maåm, phen naøy oâng giaø gaàn80 tuoåi khoù qua.Ñöôøng töø queâ ra thaønh phoá khoâng daøi

laém, ñoâ thò hoaù tôùi coång laøng roài coøn gì.Xaõ oâng naèm ôû dieän ngoaïi oâ thaønh phoá.Chæ naêm ngoaùi thoâi, oâng giaø coøn ñaïp xecaø taøng xuoáng phoá chôi laø chuyeänthöôøng, giôø naèm treân giöôøng reân höø höø.Ñöùa xoa löng, ñöùa xoa chaân, ñöùa boùnchaùo... Naèm nghieâng nhìn trôøi nghieâng,oâng giaø theàu thaøo baûo: Trai maø chi, gaùimaø chi. Ñöùa naøo coù nghóa coù nghì laø hôn.Trieát lyù ruùt ra ôû cuoái ñôøi ngöôøi nhö lôøi anuûi cho chính taâm tö oâng giaø suoát maáychuïc naêm laên taên con trai tröôûng khoângsinh ñöôïc thaèng noái doõi toâng ñöôøng.Nhöõng ñöùa chaùu gaùi cöù voâ tö cöôøi khanhkhaùch baûo, keä, oâng noäi laïc haäu aáy maø.

OÂNG GIAØ VEÀ PHOÁTruyeän ngaén

NGUYEÃN THÒ THU HAØ

Minh hoïa: LEÂ HUY QUANG



Ai ngôø ñöôïc, oâng giaø naèm lieät treângiöôøng 3 thaùng trôøi, giôø choáng gaäy ñiloanh quanh. Maø laï, luùc oâng oám naèm imre treân giöôøng maø tai laïi thính voâ cuøng.Khi gaàn ñaát xa trôøi con ngöôøi ta môùithoâng thaùi thì phaûi. Moïi lôøi traêng troái ñeàucoù giaù trò. Traêng troái xong, chaúng coù vieäcgì ñeå aân haän nöõa thì oâng baét ñaàu nhìn leântraàn nhaø trong trong, thænh thoaûng laïi reânkhe kheõ. Coù nhieàu ñeâm oâng mô thaáy caùccuï toå tieân ôû beân kia suoái vaøng veà gaëp oângnhö hoài coøn soáng...

OÂng giaø baét ñaàu theøm aên, nghó ñeánmoùn gì laø ñoøi aên moùn ñoù. Ñaõ töøng coù thôøigian, oâng ñoïc baùo, nghe ñaøi roài nhìn racaùnh ñoàng rau phun thuoác phì phì thì sôïvaø chæ aên haønh taây suoát moät thaùng, roàingöôøi ta baûo haønh taây cuõng bò uû thuoácñoù, theá laø töï troàng rau xanh... Cuoái cuøngsau traän oám aáy, oâng giaø laïi ngoä ra:Khoâng aên chæ coù cheát!Caùi taïng ngöôøi oâng aên gì cuõng khoâng

môõ maøng, ñaãy ñaø ñöôïc. Thaân hình gaàynhö caù maém luùc naøo cuõng coù veû laät ñaät,cöïc nhoïc. OÂng giaø chia ba böõa bìnhthöôøng thaønh boán ñeán naêm böõa. Nöûañeâm ngöôøi ta ñaùnh raêng ñi nguû thì oâng aênböõa cuoái ngaøy. Khi bò ho chæ coù töï keâ ñônthuoác cho mình, maáy vieân thuoác noäi ñòare reû. OÂng giaø khoâng huyeát aùp, khoângtieåu ñöôøng. Cöù nhö khoâng moät beänh gìcuûa thôøi ñaïi xaâm nhaäp vaøo cô theå oângheát.Luùc oâng coøn ñi coâng taùc, caùi thôøi bao

caáp, oâng coù moät caùi hoøm raát to, raát nhieàubí maät. Cho tôùi khi veà nghæ höu, oâng môùi

thöôøng hay môû ra. Trôøi naéng, oâng môûhoøm ra, laáy ra naøo khaên maët boâng, maáythöôùc vaûi kaki vaø caû maáy caùi chai röôïuchanh ra phôi naéng cho khoûi moác. Luõgiaùn gaëp naéng chaïy loaêng quaêng treânñoáng haøng phaân phoái quyù hieám moät thôøi.OÂng cöù lo ñeán ngaøy khan hieám moïi thöùneân quyeát ñeå daønh cho tôùi... ngaøy xöa.Ñoäng moät tí laø oâng nhaéc con chaùu phaûitieát kieäm. Maáy ñöùa chaùu lôùn leân ngoä raoâng giaø laø nhaân chöùng soáng cuûa moät thôøikyø bao caáp. Töø aáy caùi tính chaét chiukhoâng bao giôø dôøi boû oâng ñöôïc. Thöôngoâng giaø quaù. ÖØ thì keä cöù ñeå oâng soáng vôùiquaù khöù. Noùi chuyeän vôùi oâng giaø chaùnlaém, caùi gì cuõng baét ñaàu töø hai chöõ“ngaøy tröôùc”...Sau ñaän oám naøy thì oâng veà phoá ôû, oâng

thöông con caùi ñi laïi vaøi caây soá haøngngaøy veà chaêm oâng. Theá laø oâng giaø veàphoá ôû.Phoá thì oâng laï gì, oâng laø ngöôøi coù tieàn

mua caû mieáng ñaát töø thôøi haäu chieán cômaø. OÂng bieát roõ choã naøo coù ngöôøi cheátbom. OÂng coøn ñi tröïc nhaø xaùc maõi, macoøn chaúng sôï, sôï gì ngöôøi. OÂng laø moättrong nhöõng ngöôøi cuõ cuûa phoá. OÂng tintöôûng vaøo khaû naêng thích öùng cuûa mìnhôû moïi nôi. OÂng giaø töï haøo mình ñaõ soángqua maáy thôøi cuoäc, khi oâng ngaãm mìnhhieåu ñôøi laém thì oâng laïi bò ngöôøi ñôøi baûoñaõ caäp beán laåm caåm. Trong caên nhaø ôûphoá, khoâng chæ boán böùc töôøng maø nhieàuböùc töôøng nhoát oâng laïi, chæ rieâng caùi cöûañaèng tröôùc laø khoâng ai daùm khoaù cöûanhoát oâng giaø trong nhaø nhö treû con. Chæ



daën oâng ôû nhaø moät mình, ñöøng môû cöûacho ngöôøi laï vaøo nhaø, nhaát laø thanh nieântrai traùng. Chaäc, thôøi ñaïi naøy sinh ranhieàu boïn hö ñoán laém. Ñaáy, ngaøy nghæmôùi heù cöûa ra queùt doïn ñaõ coù tay thanhnieân maët muõi ngheäch ngoaïc ñöùng ôû cöûachìa tay ra xin maáy ñoàng vì ñeán giôø theømthuoác; Ñaáy nghe ñaøi baùo noùi veà nhöõng vuïthoâi mieân chuû nhaø vaø cuoãm ñi caû ñoángtieàn... OÂi thoâi laø bao nhieâu hieåm hoaï rìnhraäp ôû cöûa nhaø. OÂng giaø khoaùt tay baûo:Yeân chí, cöù ñi laøm ñi.OÂng ngoài xe laên nhìn qua cöûa kính ra

phoá ngaém ngöôøi ñi laïi. Luùc ñaàu thaáy vuivui, saâu trong maét oâng meânh moâng buoànnhö trôøi möa. Bao nhieâu chuyeän ñoànglaøng queân sao ñöôïc. Tay chaên traâunghieän thuoác laøo, moãi chieàu thaû traâu treânbaõi ñeàu ngheù qua nhaø oâng laøm moät hôithuoác xoøng xoïc roài khoan khoaùi keåchuyeän baét caù ñeâm. Caùi thaèng laémchuyeän, lôïn nhaø noù moät thaùng môùi sauthòt maø ñaõ ñi tìm rau thôm töø thaùng naøy...Nhaø noù maø thòt lôïn laø kieåu gì cuõng ñemcho oâng moät ñóa loøng. Thaáy oâng naèm hosuø suï, noù haêng haùi ñaïp xe veà phoá goïi contrai oâng, ñaáy laø ngaøy chöa coù caùi ñieänthoaïi keâu reng reng. Khoâng coù noù chaïyqua chaïy laïi, maáy baän oâng töôûng cheátthoái trong nhaø coøn gì... OÂng giaø ôn thaèngñoù laém. Nhôù tay chaên traâu, oâng laïi nhôùsang nhöõng caây mít, caây nhaõn, caây böôûitrong vöôøn. Caùi luõ treû con nghòch nhögiaëc, caám thì chuùng noù treøo vaøo haùi troäm,maø cho treøo haùi quaû thì nhôõ chuùng noùngaõ queø chaân mình laïi phaûi xin loãi boá meïchuùng noù... Chuyeän laøng oâng laøm ñöôøng

lieân xaõ, môû ñöôøng roäng ñöôøng laøng,ngöôøi goùp ruoäng, ngöôøi goùp coâng nhöngmaø vaãn caõi nhau chí choùe moät hoài roàiñöôøng môùi cuõng hieän ra. Khen cho taycaùn boä treû môùi ñöôïc veà nhaäm chöùc phoùchuû tòch xaõ, töôûng caùi thaèng vaét muõi chöasaïch hoùa ra noù haêng haùi vaø daùm laøm rapheát.Ñôïi maõi chaúng coù thaèng maát daïy naøo

gheù qua löøa oâng giaø. Noù maø coù ñeán thìoâng giaø coøn coù cô hoäi daïy cho noù baøi hoïcaáy chöù. OÂng môû toang cöûa, luùc khoeûchoáng gaäy ngoài tröôùc cöûa nhaø nhìn trôøimaây bay. OÂi sao phoá baây giôø buoàn ñìuhiu. Nhöõng oâng baø cuøng thôøi vôùi oâng hoàitröôùc chaû thaáy ai qua laïi. Hoï vaõn daàn ñaâucaû roài. OÂng giaø keâ moät caùi gheá ra quaùnnöôùc gaàn ñoù cho vui. OÂng ñieác neân chaûhoùng ñöôïc chuyeän gì caû, laïi beâ caùi gheáveà ngoài ôû sau cöûa kính nhìn ra ngoaøiñöôøng. OÂng giaø môû tivi ra ñeå noù ru mìnhnguû.Maáy thaèng chaùu chít buoåi chieàu ñi hoïc

veà, noù chaøo ríu rít moät hoài roài quaán vaøocaùi Ipaùt chôi chíu chíu vôùi nhau, cöôøi vôùinhau, noù khoâng cho oâng ngheù nuï cöôøinaøo cuøng caû. Noù baûo: Cuï noäi chôi vôùi controø ñieän töû naøy ñi. Noù höôùng daãn cuï maøcuï laéc ñaàu boù tay. Caùi hoâm xem tivi noùiveà taùc haïi cuûa game, oâng giaø chaéc maåmcoù chuyeän ñeå noùi vôùi luõ treû roài. OÂng rìnhchuùng mang Ipat ra chôi laø yù kieán ngay.Kia roài, maáy ñöùa chaét chuùt noù ñang híhöûng ñoøi meï noù cho chôi maùy tính. OÂnggiaø e heøm, leân tieáng. Ñöùa chaét chìa racho oâng xem: Con ñang hoïc tieáng Anhmaø cuï! ÔØ ñuùng roài, thôøi ñaïi naøy khoâng coù



tieáng Anh ñi xin vieäc laø hoûng. OÂng giaø laïinín thinh.

Moãi ngaøy troâi qua, oâng giaø cöù môû cöûanhö ñeå chôø thaèng maát daïy naøo qua nhaømình...OÂng thænh thoaûng laïi môû cuoán soå tieát

kieäm ra xem vaø maân meâ noù. Hoài coøn ôûqueâ, moãi laàn con chaùu bieáu oâng maáyñoàng aên quaø oâng laïi caát ñi... Hình nhö luùcnaøo oâng cuõng lo ngöôøi ngoaøi cöôøi choneáu mình khoâng bieát neát aên neát ôû vôùi conchaùu. OÂng tieát kieäm cuõng laø vì muoán coùmoät khoaûn ñeå lo haäu söï cho mình, khoûiphieàn con chaùu. Baây giôø thì khoaûn tieànñoù vaãn nguyeân si.Vaøo moät ngaøy ñeïp trôøi, oâng giaø ngoài

sau cöûa kính ngaém ñöôøng phoá vaéng laëngvaøo thu. Coù tieáng goõ cöûa, oâng heù cöûa ra.OÀ hoaù ra thaèng chaùu hoï. Laâu quaù môùithaáy ñeán chôi. Ngoài chöa noùng choã, noùnoùi raát khaån thieát raèng, xe goã trò giaù haøngtæ ñoàng cuûa nhaø noù ñang bò coâng an taïmgiöõ, caàn khoaûn vaøi chuïc trieäu ñeå lo loùt.Coù maáy chuïc trieäu thoâi maø, boõ gì ñaâu.OÂng baùc cöùu cho phen naøy ñi, maø luùckhoù khaên môùi nhôø. Moät gioït maùu ñaøo hônao nöôùc laõ. Phaûi ngay baây giôø chöù ñeåchieàu cuõng chaúng caàn nöõa. Vì tieàn nhaønoù chuyeån qua ngaân haøng chieàu môùi tôùi,maø ñeå ñeán chieàu thì hoûng heát vieäc roài,maát heát caû chì laãn chaøi, thaäm chí coønphaûi ra haàu toaø vì chôû goã laäu...OÂng giaø boái roái. Laâu laâu cuõng nghe

ngöôøi trong nhaø noùi chuyeän thaèng chaùulaøm aên lôùn laém. Baän quaù neân ít veà queâ.OÂng cuõng nghó chaùn moät luùc roài noùi thaätlaø khoâng coù tieàn maët chæ coù caùi soå tieát

kieäm naøy thoâi. Thaèng chaùu chôû oâng ñi ruùtngay. Naøo oâng giaø leân xe oâtoâ ñi. Noù chaùuñôõ oâng giaø leân oâtoâ con boùng laùng. OÂngyeân taâm, ñuùng laø nhaø giaøu coù khaùc, leânxe xuoáng ngöïa.Ñaõ xong. OÂng giaø caûm thaáy hôi troáng

traûi khi giao heát khoaûn tieàn to nhaát ñôøimình cho thaèng chaùu hoï. OÂng giaø coønchöa bao giôø cho ñöùa chaùu ruoät mình naøoxu naøo. Lo gì, noù höùa nhö ñinh ñoùng coät,mai vôï choàng noù leân traû tieàn oâng ngay,coøn höùa bieáu theâm moät laïng cao hoå ôûThaùi Lan, chöù laáy tieàn cuûa cuï giaø gaànxuoáng loã laøm gì, maáy chuïc trieäu boï!OÂng giaø caûm thaáy nhö vöøa laøm moät

vieäc cao ñeïp. OÂng khoan khoaùi nhìn quacöûa kính maây bay bay. Chuyeän naøy, oângtuyeät ñoái khoâng ñeå cho con chaùu oângbieát. Ñaây laø khoaûn tieàn phoøng thaân.Nhöõng ngaøy ngaém maây bay troâi qua

chaäm chaïp, oâng giaø chôø caäu chaùu hoïmang traû tieàn vôùi mieáng cao hoå. Maây vaãnbay maø caäu chaùu hoï thì bieät taêm.Trong böõa côm toái, caû nhaø quaây

quaàn, oâng giaø nheäu nhaïo nhai côm vôùiveû buoàn baõ voâ cuøng. Caû nhaø lo oâng oám,chuyeån sang noùi chuyeän caäu chaùu hoïcuûa oâng giaø chôi tín duïng ñen bò vôõ nôï,nhaø cöûa bò nieâm phong, giôø hai vôïchoàng troán bieät taêm. Caû nhaø ñeàu noùi:Ñuùng laø nhaø giaøu cuõng coù luùc leân voi roàixuoáng choù. May quaù, nhaø mình khoâng ainghe caäu aáy gaï gaãm cho vay laõi xuaátcao, chöù khoâng ...!OÂng daäp ñuõa xuoáng baøn aên, boû vaøo

giöôøng naèm tröôùc söï kinh ngaïc cuûa ñaùmcon chaùu... �



Chuøa Vónh Nghieâm coøn coù teân goïi laøchuøa Ñöùc La, nay thuoäc xaõ Trí Yeânhuyeän Yeân Duõng. Chuøa ñöôïc xaây

treân moät quaû ñoài thaáp, phía sau laø daõy nuùi CoâTieân. Toaøn boä khu chuøa chieám gaàn 3 maãuBaéc Boä. Moät phía chuøa naèm saùt soâng LuïcNam, phía beân kia xa hôn moät chuùt laø doøngsoâng Thöông chaûy voøng tôùi tröôùc maët, cheânhcheách laø ngaõ ba Phöôïng Nhaõn, nôi con soângLuïc Nam gaëp gôõ soâng Thöông. Ngöôøi xöa moâtaû: “Chuøa Vónh Nghieâm laø moät thaéng caûnh coå.Tröôùc maët beân traùi thì coù Xöông Giang,Nguyeät Giang, Ñöùc Giang. Ñöùc Giang cheõnhaùnh hoäi vaøo Luïc Ñaàu Giang meânh moânguoán khuùc ñöa thuyeàn töø bi cöùu vôùt chuùng sinh.Ñaèng sau meù phaûi thì coù Laïng Sôn, PhöôïngSôn, Hình Sôn, Quaû Sôn chaäp truøng muoânlôùp quanh co oâm aáp saùnh vôùi caûnh Phaät BoåÑaø… Phong caûnh nôi ñaây thöïc laø kyø dieäu”.(1)

Chuøa Vónh Nghieâm ñöôïc xaây döïng töø khaùsôùm. Caên cöù vaøo bia kyù thö tòch vaø daáu veátkhaûo coå hoïc phaùt hieän ôû khu vöïc chuøa, caùcnhaø nghieân cöùu xaùc ñònh chuøa Vónh Nghieâmñöôïc khôûi döïng töø tröôùc thôøi Lyù. Ñeán thôøi Lyùthì ngoâi coå töï naøy ñaõ khaù khang trang mangteân laø chuøa Chuùc Thaùnh. Ñeán thôøi Traàn ngoâichuøa ñöôïc xaây döïng phaùt trieån trôû thaønh trungtaâm Phaät giaùo lôùn trong heä thoáng Truùc LaâmYeân Töû vaø ñoåi teân laø chuøa Vónh Nghieâm.Trong lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam, chuøa

Vónh Nghieâm giöõ moät vò theá voâ cuøng quantroïng laø moät trung taâm Phaät giaùo, moät choán toåtrong heä thoáng Truùc Laâm ôû Yeân Töû.

Chuøa Vónh Nghieâm laø moät trong nhöõngtrung taâm truyeàn baù Phaät giaùo cuûa Thieànphaùi Truùc Laâm ñôøi Traàn.Caên cöù vaøo caùc taøi lieäu nhö Tam Toå thöïc

luïc, Tam Toå haønh traïng, Thieàn Toâng baûnhaïnh, Thaùnh ñaêng luïc cho bieát tieán trình hìnhthaønh vaø phaùt trieån cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâmcoù beà daøy lòch söû trong beà daøy lòch söû Phaätgiaùo Ñaïi Vieät. Trong boái caûnh lòch söû truyeànthöøa cuûa thieàn phaùi, Traàn Thaùi Toâng, TueäTrung, Traàn Thaùnh Toâng ñöôïc khaúng ñònh laønhöõng göông maët thieàn gia ñaéc phaùp tieânphong, ñaët neàn moùng tö töôûng vaø keát noái chothieàn phaùi Truùc Laâm ra ñôøi. Thaàn Nhaân Toânglaø ngöôøi coù coâng laøm cho thieàn phaùi Truùc Laâmñi vaøo hieän thöïc ñôøi soáng sinh hoaït Phaät giaùothieàn, töø moâ hình hoaït ñoäng cô caáu toå chöùccho ñeán noäi dung tu taäp vaø phöông thöùc haønhtrì ñöôïc cuï theå hoaù. OÂng trôû thaønh vò toå ñaàutieân cuûa thieàn phaùi Truùc Laâm. Sau ñoù laø ñaïi söPhaùp Loa ñöôïc Traàn Nhaân Toâng truyeàn y baùtlaøm Toå thöù hai. Vaø ngöôøi ñöôïc truyeàn trao laømToå thöù ba chính laø Toân Giaû Huyeàn Quang. Caûba vò naøy ñöôïc toân vinh laø Truùc Laâm Tam Toå.Ñieàu ñaùng noùi laø caû ba vò Toå ñeàu laáy chuøa

Vónh Nghieâm laøm trung taâm truyeàn baù Phaätphaùp cuûa doøng thieàn Truùc Laâm maø ñôøi sau

Vò theá chuøa Vónh Nghieâmtrong lòch söû Phaät giaùo Vieät NamNGUYEÃN XUAÂN CAÀN



Traàn noù tieáp tuïc phaùt trieån theo doøng chaûy cuûalòch söû Phaät giaùo Vieät Nam.Trong vai troø laø vò laõnh ñaïo toái cao cuûa

doøng thieàn Truùc Laâm, Phaät Hoaøng Traàn NhaânToâng vôùi quan ñieåm Phaät taïi taâm, do ñoù aicuõng coù theå thaønh Phaät ngay giöõa coõi ñôøi. Moätchuû trong nhö theá baát cöù ai cuõng trôû thaønhthaønh vieân cuûa thieàn phaùi ñeå chuyeån hoaù thaântaâm vaø ñoùng goùp tích cöïc cho ñôøi. Ñeå ñöadoøng thieàn naøy ñi vaøo ñôøi soáng hieän thöïc cuûaxaõ hoäi, Phaät Hoaøng Traàn Nhaân Toâng ñi khaépnôi thuyeát phaùp vaø tieán ñeán thaønh laäp nhöõngtrung taâm hoaèng phaùp. Chuøa Vónh Nghieâmnhanh choùng trôû thaønh moät trong nhöõng trungtaâm hoaèng phaùp ñaïo traøng an cö kieát haï, ñaøotaïo traêng taøi, thuyeát giaûng vaø tieán ñeán thaønhlaäp nhöõng trung taâm hoaèng phaùp ñaïo traøng ancö kieát haï, ñaøo taïo taêng taøi, thuyeát giaûng giaùolyù cho taêng ni maø Tam Toå Truùc Laâm laø TraànNhaân Toâng, Phaùp Loa, Huyeàn Quang xaâydöïng döôùi söï baûo trôï cuûa trieàu ñình vaø quaànchuùng nhaân daân phaät töû uûng hoä cuùng döôøng.Vieäc toå chöùc an cö kieát haï ñöôïc Tam Toå xemlaø moät trong nhöõng Phaät söï haøng ñaàu cuûa moättoå Giaùo hoäi taêng giaø trong söï nghieäp truyeànñaêng tuïc dieäm phaùt trieån ñaïo phaùp.Veà maët toå chöùc, thieàn phaùi Truùc Laâm coù keá

hoaïch trieån khai cuï theå chöông trình noäi dungan cö theo söï höôùng daãn, phaân ñònh theothoâng baïch Giaùo hoäi trung öông tröôùc thôøiñieåm kieát haï vaøi thaùng. Theo Vieät Nam Phaätgiaùo söû luaän cuûa Nguyeãn Lang, vaøo ñôøi Traànthì caùc tu vieän ñaïi danh lam nhö Yeân Töû, VónhNghieâm, Sieâu Loaïi, Vónh Phuùc, Baùo AÂn, AnLaïc, Taêng Vieän… laø nhöõng cô sôû ñöôïc Thieànphaùi choïn laøm ñaïo traøng an cö kieát haï troïngñieåm coù söï baûo trôï cuûa trieàu ñình, öu tieân chonhöõng ai laø taêng só öu tuù thuoäc Giaùo hoäi TruùcLaâm. Coù theå noùi Vónh Nghieâm laø moät trong

nhöõng ñaïo traøng an cö kieát haï thuoäc caápTrung öông giaùo hoäi mang tính kieåu maãu thôøiñoù. Tam toå thöïc luïc ghi “Ngaøy moàng moätthaùng Gieâng, naêm Maäu Thaân (1308) ÑieàuNgöï sai Phaùp Loa nhaän chöùc truï trì ñeå noáidoøng phaùp taïi chuøa Baùo AÂn, huyeän Sieâu Loaïi.Thaùng tö, Ñieàu Ngöï ñeán kieát haï taïi chuøa VónhNghieâm ôû Laïng Giang, giaûng truyeàn ñaêng luïc,laïi sai Phaùp Loa giöõ chöùc truï trì, baûo Quoác söÑaïo Nhaát giaûng kinh phaùp cho ñaïi chuùng”(2).Roõ raøng chuøa Vónh Nghieâm laø nôi löu daáu bavò Toå Truùc Laâm trong cöông vò truï trì vaø laømchuû ñaïo traøng an cö kieát haï haøng naêm ñöôïcsöï baûo trôï cuûa trieàu ñình. Theo söû saùch ghi laïithì Vónh Nghieâm laø nôi coù soá löôïng taêng nitham gia an cö kieát haï raát ñoâng vaø quaànchuùng phaät töû ñeán nghe Phaùp ñaïi thöøa khaùlôùn. Vì theá chuøa ñöôïc xaây döïng trong khuoânvieân ñaát lôùn, quy hoaïch kieán truùc phaûi ñaûm söïsinh hoaït cho töû chuùng. Neáu vaøo thôøi ñieåmnhaø Lyù, chuøa Vónh Nghieâm ít ngöôøi bieát thìñeán ñôøi Traàn keå töø khi Traàn Nhaân Toâng chínhthöùc khai saùng ra thieàn phaùi Truùc Laâm vaø chuûtröông ñöa ñaïo Phaät vaøo ñôøi thì taïi ngoâi chuøaVónh Nghieâm naøy vôùi chöùc naêng laø moät trungtaâm hoaèng phaùp cuûa thieàn phaùi thì taàm aûnhhöôûng cuûa noù khoâng chæ ôû trong giôùi thieànmoân maø coøn coù taùc ñoäng aûnh höôûng roäng treânnhieàu giôùi, nhieàu lónh vöïc khaùc nhau cuûa ñôøisoáng xaõ hoäi. Vaên bia chuøa Vónh Nghieâm döïngnaêm 1932 coøn ghi roõ: “Ñöùc toå Ñieàu Ngöï Phaäthoaøng Traàn Nhaân Toâng khai môû tuøng laâmVónh Nghieâm thì keùo theo môû caû chôï chuøa.Caùc vò vöông thaân quoác thích vaø khaép thaäpphöông ñaõ phaùt taâm taäu nhieàu ruoäng cuùngcho chuøa, goàm caû ruoäng trong xaõ vaø ruoäng ôûcaùc haït khaùc nöõa”(3)

Veà chöông trình tu hoïc, Thieàn phaùi TruùcLaâm chuû tröông thieàn- giaùo song haønh, phaùp



hoïc song haønh vôùi phaùp tu trong thôøi gian ancö keå töø raèm thaùng tö ñeán raèm thaùng baûyhaøng naêm theo moät quy cuû thieàn moân, ñaämneùt thieàn toâng Phaät giaùo Ñaïi Vieät. Ba vò toåTruùc Laâm vaø caùc vò giaùo thoï cao caáp cuûa thieànphaùi ñaõ noã löïc bieân soaïn giaùo trình Phaät hoïcñeå giaûng daïy cho caù haønh giaû an cö tuï taäp vôùimoät noäi dung ñaøo taïo thöïc thi con ñöôøng Giaùoñònh tueä maø Theá Toân vaø caùc baäc thaùnh ñaõ ñiqua. Vôùi yù nghóa quan troïng cuûa vieäc tu töø giôùiluaät, chính Phaùp Loa sau khi ñöôïc Ñieàu NgöïTraàn Nhaân Toâng thu nhaän laøm ñeä töû vaø giaotraùch nhieäm laøm ngöôøi laõnh ñaïo giaùo hoäi TruùcLaâm, phuïng chieáu trôû veà Vónh Nghieâm laøm truïtrì vaø hoaù chuû taïi toå ñình Vónh Nghieâm. Saumoät thôøi gian, nhò toå ñaõ töøng hieäu ñính boä Töùphaàn luaät, khaéc in 5000 baûn ñaàu tieân vaøo naêm1322, toå chöùc khoaù hoïc luaät Töù phaàn cho caùchaønh giaû tu trì. Toå coøn môøi caù vò cao taêng nhöQuoác Sö Toâng Kính vaø Quoác Sö Baûo Phuùcñeán caùc ñaïo traøng giaûng giôùi luaät.Neáu Ñieàu Ngöï Truùc Laâm laø moät nhaø khai

saùng, moät nhaø thao löôïc chieán löôïc trong vieäcthieát keá ñöôøng loái chuû tröông hoaït ñoäng cuûathieàn phaùi, Phaùp Loa laø vò Toå thöù hai, thöïc thixaây döïng heä thoáng toå chöùc ñieàu haønh Giaùo hoäiTruùc Laâm, thì phaûi noùi Huyeàn Quang, vò toåchöùc ba laø truyeàn giaùo giôùi thô vaên, bieân soaïnkhaù nhieàu kinh ñieån coù giaù trò cho Phaät giaùothôøi ñoù. Ñieåm ñaùng noùi laø ñeä Tam Toå HuyeànQuang xuaát thaân töø moät Traïng nguyeân, saukhi xuaát gia ñoïc nhieàu hoïc roäng tinh thoângphaät phaùp, taêng ni theo hoïc keå ñeán con soáhaøng nghìn ngöôøi. Töø aáy Ñieàu Ngöï, Phaùp Loa,Huyeàn Quang ñaõ thay nhau ñi thuyeát phaùpcaùc ñaïo traøng danh tieáng nhö Vónh Nghieâm,Yeân Töû, Quyønh Laâm… vaø caùc nôi khaùc trongnöôùc.Cho neân baát cöù vò taêng só naøo trong thôøi

Traàn cuõng ñeàu ao öôùc ñöôïc trôû veà VónhNghieâm, Yeân Töû hay nhöõng ñaïo traøng an cöcuûa Trung öông Giaùo hoäi ñeå kieát haï nhö ñöôïcsoáng treân thaùnh ñòa cuûa Phaät giaùo Truùc Laâm,nôi ñaây döôïc xem laø Phaät quoác, chaúng khaùcnaøo Taây Truùc. Cuõng vôùi yù nghóa naøy maø ngaøynay ñaõ laø ngöôøi phaät töû Vieät Nam baát kyø aicuõng mong coù ít nhaát moät laàn trong ñôøi ñöôïcveà chuøa Vónh Nghieâm hay Yeân Töû chieâm baùivaø tu hoïc. “Ai qua Yeân Töû- Quyønh Laâm; VónhNghieâm chöa tôùi thieàn taâm chöa ñaønh” hay“Duø ai quyeát chí tu haønh, coù veà Yeân Töû môùiñaønh loøng tu”.Ñieàu naøy cho thaáy chuøa Vónh Nghieâm thaät

söï trôû thaønh trung taâm hoaèng phaùp, cô sôû ñaøotaïo taêng taøi, nôi hoäi tuï quaàn chuùng tu hoïc giôùilyù Phaät ñaø thuoäc heä thoáng Truùc Laâm - Yeân Töûthôøi Traàn.

Chuøa Vónh Nghieâm, truï sôû Trung öôngcuûa Giaùo hoäi Truùc Laâm.Giaùo hoäi Truùc Laâm phaùt trieån khoâng

ngöøng. Soá ngöôøi xuaát gia vaø gia nhaäp giaùo hoäiTruùc Laâm ngaøy moät ñoâng. Chuøa Vónh Nghieâmñöôïc caùc nhaø laõnh ñaïo Phaät giaùo baáy giôøchoïn laøm truï sôû Trung öông giaùo hoäi phuïc vuïcho coâng cuoäc chaán höng Phaät giaùo cuõng laøgoùp söùc phaùt trieån ñaát nöôùc. Vôùi quan ñieåmPhaät taïi taâm, chæ caàn bieän taâm, taåy röûa taâmcho ñeán khi “Taâm tòch nhi tö, thò danh chaânPhaät” nhö trong Khoaù hö luïc cuûa Traàn NhaânToâng, thì ai cuõng coù khaû naêng trôû thaønh Phaät.Vì theá chöa bao giôø trong lòch söû Phaät giaùo soálöôïng tín ñoà phaät töû trôû thaønh thaønh vieân thieànphaùi Truùc Laâm ñoâng nhö vaäy. Sôû dó nhö vaäylaø do Traàn Nhaân Toâng trong cöông vò ngöôøiñöùng ñaàu giaùo hoäi ñaõ luoân yù thöùc vieäc xaâydöïng nhaân söï ngöôøi keá thöøa ñeå phaùt trieån toåchöùc boä maùy laõnh ñaïo ñieàu haønh moïi hoaïtñoäng cuûa Giaùo hoäi. Khi bieát mình ñaõ giaø yeáu,



Toå Truùc Laâm ñaõ töï tin truyeàn baù cho Phaùp Loalaøm Ñeä nhò Toå vaø giao troïng traùch laõnh ñaïoTaêng giaø vaøo naêm 1307. Theo Nguyeãn Langtrong Vieät Nam Phaät giaùo söû luaän cho bieát:“Thaùng 9 naêm Quyù Söûu (1313) Phaùp Loaphuïng chieáu ñeán cö truù taïi chuøa Vónh Nghieâmôû Löôïng Giang, ñaõ ñaët vaên phoøng Trung öônghoäi ôû ñoù, quy ñònh moïi chöùc vuï cuûa taêng sótrong giaùo hoäi, kieåm tra töï vieän vaø laøm soå taêngtòch. Ñaây laø laàn ñaàu tieân trong lòch söû Phaätgiaùo Vieät Nam taêng só coù hoà sô taïi giaùo hoäiTrung öông”(4). Töø thôøi ñieåm naøy, chuøa VónhNghieâm coøn coù theâm vai troø laø nôi quy tuïnhöõng cao taêng trong choán thieàn toân ñeå ñieàuhaønh boä maùy cuûa Giaùo hoäi. Cuõng theoNguyeãn Lang ôû saùch treân thì do soá löôïng taêngni quaù ñoâng, cöù moãi laàn toå chöùc thoï giôùi thìphaûi thaûi ra haøng nghìn ngöôøi. Tuy vaäy “Tínhñeán naêm 1329 soá taêng só ñaõ ñöôïc xuaát giatrong nhöõng giôùi ñaøn do giaùo hoäi Truùc Laâm toåchöùc döôùi quyeàn laõnh ñaïo cuûa Phaùp Loa laøtreân 15.000 vò. Veà töï vieän, naêm 1313 coù tôùitreân 100 ngoâi chuøa heä thuoäc vaøo giaùo hoäi TruùcLaâm. Phaùp Loa ñaõ laøm raát nhieàu vieäc xaâydöïng”(5).Vôùi cöông vò laø toå thöù hai vaø giöõ troïng traùch

ñöùng ñaàu giaùo hoäi Truùc Laâm, naêm 1311 cuõngtöø truï sôû Trung öông Giaùo hoäi - taïi chuøa VónhNghieâm, Phaùp Loa ñaõ giao cho thieàn sö BaûoSaùt, ñeä töû ñaàu tay cuûa Truùc Laâm ñöùng ra laømcoâng taùc phieân dòch aán haønh boä Ñaïi taïng kinhvôùi soá löôïng lôùn laø 5000 baûn.Vieäc khaéc baûn aán haønh boä Ñaïi taïng kinh laø

moät coâng trình vaên hoaù mang taàm voùc quoácgia roøng raõ gaàn 20 naêm môùi hoaøn thaønh. Ñaâylaø moät coá gaéng cuûa Giaùo hoäi vôùi söï uûng hoä tolôùn cuûa trieàu ñình vaø caùc ñaïi thí chuû vöônghaàu khanh töôùc phaät töû trong caû nöôùc nhieättaâm uûng hoä. Ñieàu ñoù chöùng toû Phaät giaùo Ñaïi

Vieät vaøo thôøi Traàn, vôùi Giaùo hoäi Truùc Laâm,nhaát laø caùc nhaø laõnh ñaïo Phaät giaùo Trungöông coù truï sôû taïi Vaên phoøng Trung öôngñoùng taïi chuøa Vónh Nghieâm ñaõ laøm neân Ñaïitaïng kinh thôøi Traàn, ñoùng goùp cho coâng vieächoaèng döông Phaät giaùo nöôùc ta, cuõng nhövieäc chaán höng vaên hoaù ñaát nöôùc. Ñieàu naøymoät laàn nöõa khaúng ñònh vai troø vò theá chuøaVónh Nghieâm trong tieán trình hình thaønh vaøphaùt trieån Phaät giaùo Ñaïi Vieät.Qua nhöõng ñieàu trình baøy treân cho chuùng

ta nhaän bieát saâu saéc hôn veà vò theá cuûa choántoå Vónh Nghieâm trong lòch söû Phaät giaùo VieätNam. Tröôùc khi leân Yeân Töû tu haønh vaø saukhi ñaéc ñaïo ñi hoaèng döông Phaät phaùpkhaép nhaân gian, caû ba vò Tam Toå Truùc Laâmñeàu laáy chuøa Vónh Nghieâm laøm trung taâmgiaûng ñaïo, thoï giôùi quy y cho töø vua quantrong trieàu thaàn ñeán thöù daân trong nöôùc. Ñeänhò Toå Phaùp Loa, ñeä tam Toå Huyeàn Quangñeàu ñaõ laøm truï trì ôû chuøa Vónh Nghieâm. Caûhai vò ñeàu ñöôïc truyeàn nhaän y cuûa ÑieàuNgöï, Taâm Keä vaø nhaän keá vò laõnh ñaïo thieànphaùi Truùc Laâm vaø Giaùo hoäi Phaät giaùo nöôùcta thôøi ñoù taïi Vónh Nghieâm. Nôi ñaây ñaõ laø truïsôû ñaàu tieân cuûa Giaùo hoäi Phaät giaùo nhaáttoâng Vieät Nam thôøi nhaø Traàn. Vôùi nhöõng söïkieän ñoù chuùng ta coù theå noùi chuøa VónhNghieâm laø chieác noâi, laø nôi khai sinh ra thieànphaùi Truùc Laâm Yeân Töû vaø Giaùo hoäi phaätgiaùo Vieät Nam töø taùm traêm naêm tröôùc. �

1. Bia truøng tu chuøa Vónh Nghieâm, khaéc naêm HoaèngÑònh thöù 7 1606)2. Tam toå thöïc luïc - tr.303. Bia coâng ñöùc caùc ñôøi môû mang vaø truøng tu chuøaVónh Nghieâm xaõ Ñöùc La, döïng naêm Baûo Ñaïi 7 (1932)4. Nguyeãn Lang, Vieät Nam Phaät giaùo söû luaän. Nxb. Vaênhoïc. H., 1992- tr. 3285. Nguyeãn Lang- Sñd - tr.328



Ñ eán nhaø toâi chôi, Ñaïo baûo: “Toâikhoaùi nhaát caùi gieáng nhaø oâng. Nöôùcñaày, trong vaét, ngoït lòm khoâng khaùc

gì nöôùc gieáng ñöùa chaùu toâi. Toâi kinh nhaátmaáy gieáng ôû thaønh phoá maø toâi tôùi. Tanh,lôïm khoâng theå taû ñöôïc. Môùi suùc mieäng ñaõbuoàn noân, rôïn caû ngöôøi.”

“Chaáp gì gieáng thaønh phoá tænh ta. Nöôùcngaàm bò oâ nhieãm laâu roài. Theá gieáng laøng oâng?”

“Laïi chuyeän veà caùi gieáng. Vöøa roài, toâiveà queâ. Gieáng laøng khoâng coøn. Gieáng giañình cuõng saép heát. Nhieàu chuyeän laï laém.Toâi keå cho oâng nghe. Khoâng hieåu laø vuihay buoàn, thöïc hay hö, ngöôøi hay quyû gaâyra.”

Vaø Ñaïo keå.Laâu roài, deã ñeán chuïc naêm, toâi môùi veà

queâ. Môùi töøng aáy naêm maø laøng toâi ñoåi thayquaù chöøng. Giaù trôû veà ban ñeâm, neáu nhökhoâng hoûi thaêm, toâi chaéc chaén seõ khoângbieát ñöôøng veà laøng. Laøng toâi caùch thò xaõ -giôø leân thaønh phoá - chæ hôn hai caây soá. Conñöôøng tænh chia laøng toâi thaønh hai xoùmrieâng bieät - xoùm Tröôùc vaø xoùm Sau. Tröôùc,töùc laø luùc toâi coøn ôû nhaø, töø thò xaõ veà laøng toâila lieät chuoâm ao. Nhaø taàng ít oûi xen keõ nhaøngoùi naèm raûi raùc hai beân ñöôøng. Vaäy maønay ao chuoâm heát saïch toaøn thaáy san saùtnhaø cao taàng vôùi cöûa haøng cöûa hieäu vaømoät coâng vieân to roäng; ba, boán ñöôøngnhöïa boùng loaùng ngang doïc, chaúng bieátñöôøng cuõ naøo veà queâ. Toâi tieác nhaát laøngöôøi ta laáp caùi gieáng toång ôû ñoàng Caûtröôùc laøng toâi. Goïi laø gieáng toång vì thuôûtröôùc, caùch ñaây hôn traêm naêm, caû toång laømleã phaûi laáy nöôùc naøy. Gieáng toång saâuchöøng hai chuïc meùt, quanh naêm nöôùc ñaàytrong vaét - keå caû naêm haïn haùn nhaát, coùmaáy con caù cheùp vaøng, ñoàn raèng laø caùthaàn giöõ gieáng, chaúng bao giôø rôøi gieáng keåcaû naêm vôõ ñeâ, nöôùc luït ngaäp traéng xoaùñoàng. Thuôû nhoû, toâi vaø nhieàu chuùng baïn coákyø coâng ñeå caâu caù thaàn nhöõng khoângthaønh. Ngöôøi lôùn cuõng chòu. Ngöôøi ta baûo,gieáng toång laø gieáng thaàn. Chæ laø thaàn thaùnhmôùi khoâng caïn nöôùc! Gieáng oâng lang Truï

CAÙI GIEÁNGTruyeän ngaén

ÑOÃ NHAÄT MINH


Minh Hoïa: LEÂ HUY QUANG


ôû xoùm Tröôùc vaø baø Vaên ôû xoùm Sau- nôi toâiôû, cuõng ñöôïc goïi laø gieáng thaàn. Nghóa laøhai gieáng naøy laø maïch cuûa gieáng toång.Hoaëc laø, gieáng thaàn toång ban loäc cho laøngtoâi, moãi xoùm moät caùi. Baø Vaân tuy hôn toâivaøi ba tuoåi nhöng veà hoï haøng ñaèng choànglaø chaùu toâi. Hoài toâi coøn ôû laøng, gieáng toångvaãn coøn cuøng vôùi caây ña coå thuï. Xa xöa,sau caây ña laø ñình ba toång to ñeïp nhaátvuøng. Binh ñao, thôøi theá thay ñoåi ñaõ laømmaát ñình. Nay gieáng toång vaø caây ña cuõngchaúng coøn. Toâi hoûi oâng chuù ruoät:“Laøng ta baây giôø khoâng khaùc gì phoá, chuù

nhæ?”“Y nhö phoá. Coù ngöôøi goïi laø phoá laøng.

Nhöng laøng baây giôø khoâng coøn, chaúng aicoù noåi taác ruoäng, cuõng khoâng coøn tre pheo,ñình chuøa, caây ña, gieáng nöôùc - nhöõng thöùmaø ngaøy xöa chaùu baûo laø hoàn queâ.”“Gieáng laøng khoâng coøn nhöng chaéc vaãn

coøn gieáng nhaø?”“Cuõng gaàn heát saïch roài, ñaâu coøn ñoä

daêm baûy caùi. Hoï nhaø ta vaãn giöõ gieáng ôû toåñöôøng. Xoùm Sau coøn nhaø baø Vi, oâng Nhaõn,oâng Caûi. Xoùm Tröôùc coù nhaø oâng giaùo Tuùc,baø Veä. Baây giôø caû laøng aên gieáng maùy, töùclaø nöôùc saïch, daãu thi thoaûng vaãn coù caën vaømuøi haêng haéc. Laøng chæ coøn ít nhaø ngoùi,toaøn cao taàng. Vaäy phaûi goïi laø phoá chöù saogoïi laø laøng.”“Chaùu vaãn tieác gieáng nhaø Vaân. Nöôùc

trong vaét, ñaày quanh naêm. Chaùu nhôù coùnaêm haïn, caû laøng nhaùo nhaùc vì nöôùc aên,maáy chuïc nhaø ñoå xoâ veà gieáng caùi Vaân. Laïlaø ngöôøi kìn kìn gaùnh maø gieáng caám caïn, ynhö gieáng thaàn.”“Maát caùi gieáng aáy cuõng tieác thaät. Nhieàu

ngöôøi gaøn nhöng noù cöù laáp. Maø noù laápcuõng phaûi.” OÂng chuù toâi thôû daøi.Ñaõ xeá chieàu. Töø cöûa soå taàng hai, toâi

nhìn thaáy moät ngöôøi ñaøn baø to beùo ñoäi thuïpnoùn vôùi daùng ñi quen quen ñang laàm luõi,caém cuùi veà cuoái xoùm. Toâi coá nghó songkhoâng sao nhaän ra ai. Hay laø baø Thi vôï oângÑaøo? Khoâng phaûi, baø aáy beùo nhöng luøn maøñoâi tay khoâng vung maïnh theá kia.OÂng chuù toâi keå, oâng Ñaøo cheát raát thöông

taâm. Cheát töø nöûa ñeâm maø chieàu hoâm saumôùi bieát. Neáu khoâng coù oâng khaùch ñeánchôi thì coù leõ thaây boác muøi môùi hay. Vôïchoàng oâng ly thaân. ÔÛ rieâng, aên rieâng, daãucuøng moät nhaø. OÂng ôû treân gaùc ba. Vôï vaøcon ôû taàng döôùi. Caùi thôøi oâng laøm ra tieàn -buoân haøng ôû vuøng bieân, vôï oâng sao maøchieàu chuoäng, saên soùc theá. Khi oâng laên raoám heát beänh noï ñeán taät kia thì baø giôû maëtvì ñuùng luùc aáy ñöôïc tieàn ñeàn buø ñaát ruoäng,nhöõng maáy traêm trieäu ñoàng. Tieàn naêm aáycoù giaù laém. Khoå, oâng queâ taän mieàn trong,moà coâi boá meï töø nhoû, laùi xe taûi qua ñaây,gaëp baø maø neân vôï neân choàng.Hoài tröôùc, toâi thöôøng sang oâng Ñaøo

chôi. AÁy laø vì toâi vaø oâng ñeàu meâ côø töôùng,ñaõ vaäy trình ñoä cuõng ngang ngöûa neân caøngham.OÂng Ñaøo cheát vì beänh tim. Haøng ngaøy

oâng aáy vaãn phaûi duøng thuoác. Cuõng ñoâi balaàn ñaõ bò ngaát, may phaùt hieän sôùm, tôùibeänh vieän kòp thôøi. Vaäy laø chaúng ai nghingôø veà caùi cheát ñoät ngoät cuûa oâng. Nhöngcaùi cheát cuûa Coâng, choàng Vaân cho ñeánnay vaãn dò nghò, baøn ra taùn vaøo.“Sau naøy coù roõ caùi cheát cuûa Coâng

khoâng, chuù?”



“Khoâng, vaãn theá thoâi. Giaù hoài aáy cöùquyeát lieät laøm ra nheõ thì cuõng saùng toû.”Ñeâm naèm nguû, toâi nghó maõi veà caùi cheát

baát thöôøng cuûa Coâng. Luùc ñaàu ngöôøi xoùmcuõng nghó nhö Vaân laø Coâng nhaûy xuoánggieáng töï töû. Coù theå trong luùc quaãn trí, vìmaéc nhieàu beänh maõn tính nhaát laø khôùp vaødaï daøy, ñaõ tìm tôùi caùi cheát. Nhöng maø taïisao caùi naép gieáng baèng xi maêng naëng tôùihôn taï laïi ñöôïc ñaäy kín khi Coâng naèm tronggieáng? Moät söï voâ tình cuûa meï con Vaân haylaø chuû yù? Coù vaøi ba ngöôøi ngôø Vaân - moät ytaù ñaøo taïo caáp toác thôøi coøn ôû ñoäi thanhnieân xung phong - ñaõ tieâm thuoác ñoäc chochoàng, vaø ai ñoù ñaõ giuùp Vaân ñöa xaùc Coângxuoáng gieáng roài ñaäy naép laïi. Nhöõng maøsao phaûi ñaäy naép gieáng? Vaø ai ñaõ giuùpVaân?Saùng sôùm hoâm sau, qua cöûa soå, toâi

nhìn thaáy ngöôøi ñaøn baø chieàu qua töø cuoáixoùm ñi leân. Ñuùng laø ngöôøi ñaøn baø aáy. Vaãncaùi daùng phuïc phòch vaø ñoâi tay vung maïnh.Troâng daùng ñi quen quaù maø toâi chaúngnhaän ra ai. Môùi xa queâ chuïc naêm maø ñaõqueân khoái ngöôøi laøng. Chaùn thaät.Phaûi, toâi luoân bò aùm aûnh veà caùi cheát cuûa

ñöùa chaùu mình. Coâng hôn toâi naêm tuoåinhöõng luùc naøo cuõng leã pheùp moät ñieàu baùchai ñieàu baùc, keå caû choã ñoâng ngöôøi. Noùhieàn nhö ñaát, noùi naêng nhoû nheï, thích thôvaên, chæ coù taät laø hay uoáng röôïu. Ngöôøikhaùc uoáng röôïu hay noùi hoaëc gaây goå sinhsöï coøn Coâng coù tí röôïu vaøo laø laên ra nguû.Maø noù nguû raát taøi, coù theå keùo moät maïchhai, ba tieáng ñoàng hoà. Chính vì hay nguû laïisöùc khoeû yeáu maø löôøi laøm, ít ñeå yù vieäc giañình. Coøn Vaân tính khí hoaøn toaøn traùi

ngöôïc vôùi choàng. AÊn noùi cuïc caèn, thoâ loã,maéng choàng xôi xôi, chöûi con voâ loái, ñanhñaù chanh chua vôùi caû haøng xoùm laùnggieàng. Buø laïi, Vaân xoác vaùc lo toan moïi vieäctrong nhaø. Coù moät thôøi Vaân ñi thanh nieânxung phong choáng Myõ roài sau ñoù vì beänhtaät phaûi trôû veà. Giaù khoâng coù tieàn ñeàn buømaáy saøo ruoäng maø nhaø nöôùc thu hoài laømkhu daân cö chaéc meï con Vaân vaãn ôû maáygian nhaø ngoùi thaáp teø.“Nhaø Vaân baây giôø oaùch thaät, xaây nhöõng

ba taàng, to roäng nhaát xoùm. Chaùu khoângngôø ñaáy.”“Ñöôïc hôn tyû ñoàng tieàn ñaát cô maø.

Nhöng nhaø to laïi boû khoâng, oaùch ueách gì.”“Sau laïi boû khoâng? Chaùu töôûng noù vaãn

ôû cuøng vôùi vôï choàng Thaønh, Hoa?”“Thaèng Thaønh lang baït kyø hoà roài khoâng

hieåu vì sao bò ñieân, cöù ñi lang thang khaépchoán, chaúng laàn naøo veà queâ. Caùi Hoamang con veà nhaø meï ñeû töø ba naêm nayroài.”“Nhaø coù maáy ngöôøi maø laøm to theá, thaät

laõng phí.”“Cuõng vì laáp caùi gieáng chaùu aï.”Thì ra neáu laøm nhö ngöôøi ta, caùi gieáng

vaãn coøn sau nhaø. Laáp gieáng roài, troàng caâyleân roài, Vaân vaãn khoâng yeân taâm. Vaân keåvôùi ngöôøi ta raèng, thi thoaûng trong ñeâm, coùngöôøi ñaøn oâng khoâng roõ maët cöù ngoài guïcmaët treân ñænh gieáng chaúng noùi chaúng raèngvaø cuõng chaúng bao giôø ngöôùc maét leân. Vaâncoøn baûo, laém khi ñang aên côm thaáy caùi baùttöï döng thaønh caùi gieáng saâu hoaém, ñangnguû thaáy giöôøng boãng choác laø caùi naép ñaäygieáng. Vaân ñaõ ñi khaép nôi ñoùn heát thaày noïñeán thaày kia, cuùng baùi ñuû kieåu vaäy maø vaãn



khoâng thoaùt khoûi aùc moäng. Moät thaày baûo,phaûi xaây nhaø ñeø leân gieáng, khoái nhaø ñoà soämôùi dieät ñöôïc ma quyû. Rieâng choã gieángphaûi ñoå nhieàu beâ toâng laïi phaûi ñuùng choãxaây töôøng höôùng phía ñoâng. Chính vì vaäynhaø chæ coù boán khaåu maø xaây roäng saùu meùt,daøi gaáp boán laàn roäng, keùo heát caû vöôøn. Toâithaàn maët, ngaãm maø khoâng hieåu ra sao.“Coù ñieàu naøy cuõng laï. Töø ngaøy thaèng

Coâng cheát, caùi Vaân töï döng ñaâm ra sôïgieáng. Gieáng nhaø noù sôï, phaûi laáp ñaõ ñaønhmaø gieáng nhaø ai, heã troâng thaáy laø cuoángcuoàng quay ñi. Noù ñeán gioã toå moãi laàn maøcuõng chæ tôùi saân laø khoùc, nhaát quyeát ñoøi veà.Chaû laø oâng toå nhaø mình vaãn coù gieáng ôûñaàu hoài…”Hoaøng hoân xuoáng. AÙnh naéng vaøng nhôït

cuoái cuõng ñaõ taét haún. Töø cöûa soå treân gaùc,toâi laïi nhìn thaáy ngöôøi ñaøn baø to beùo ñoäinoùn, cuùi gaèm, caém cuùi ñi veà cuoái xoùm. Vöøaluùc aáy, oâng chuù toâi tôùi.- Ai chuù nhæ, chaùu troâng quen quaù maø

chaúng nhaän ra?- Caùi Vaân chöù ai.- Giôøi ôi, haún naøo. Maø sao baây giôø noù

beùo theá.- Khoå, nhaø cao cöûa roäng khoâng ôû. Toái

xuoáng nguû vôùi con gaùi, saùng sôùm laïi taát taûveà… Gieáng laáp roài maø vaãn bò aùm aûnh. Ngöôøita baûo coù ma gieáng. Ñuùng laø baäy baï. Maquyû gì. Coù maø…Khoâng hieåu vì leõ gì, oâng chuù toâi boãng

döøng lôøi, cöù thôû daøi thöôøn thöôït, chaèmchaèm nhìn phía boùng Vaân.

“OÂng baûo chuyeän veà caùi gieáng xoùm toâicoù laï khoâng?” Ñaïo noùi.

Toâi cöôøi:

“ Theá naøy, toâi khoâng bao giôø daùm laápcaùi gieáng nhaø mình nöõa.”

“Tuyø oâng. Nhöng ôû queâ oâng - nôi trungdu caùt soûi, gieáng thôi laø tuyeät vôøi. Baùu gìnöôùc maùy neáu nhö nguoàn nöôùc bò oâ nhieãmkhoâng ñöôïc xöû lyù haún hoi töû teá.”

Toâi khoâng tranh luaän gì nöõa vôùi oâng baïnñoàng nieân. Ñaïo thong thaû ra gieáng ñaàuvöôøn. Toâi laïi thaáy Ñaïo chaàm chaäm aán caàn,xaû ñaày nöôùc vaøo chaäu thau, roài thích thuùvuïc maët vaøo ñaáy. Phaûi roõ laâu, cho tôùi khitoâi goïi ñoâi laàn, Ñaïo môùi vaøo nhaø… �

Toâi sinh ra ôû beân doøng soângCoù phuø sa trong lôøi ru cuûa meïCoù baõo doâng möa nguoàn chôùp beå

Toâi lôùn leân ôû beân doøng soângBieát yeâu beân boài, bieát thöông beân lôûBieát tin yeâu chæ moät doøng khoâng ñoåiNaêm thaùng gian lao soùng chaúng

ñaém mình

Chaáp nhaän nhöõng beøo boït ñuïc trongSoâng cho toâi bieát mô veà bieån caûSoâng cho toâi nhöõng phuùt giaây

thanh thaûnDaãu thaùng naêm soùng gioù trong mình

Toâi sinh ra ôû beân doøng soâng.

VUÕ HOAØNG NAM

Toâi sinh raôû beân doøng soâng



Baøi ca thöông nhôù

Tình caûm - Löu luyeán

Nhaïc vaø lôøi : TAÏ QUANG TOÁ



Hoàn ñaù Hoa Lö

Hoaøi nieäm - aâm voïng - thieâng lieâng

Nhaïc : TRÍ VÖÔNGLôøi : TROÏNG VIEÄT



Khueâ cöù bò aùm aûnh bôûi caùi beán soângtrong lôøi keå cuûa anh. Noù baït ngaøn gioùmöa, nhöõng con doác trôn tröôït, nhöõng

caùi caây coù ma. Caû moät con ñoø coâ lieâu chôû soáphaän hai meï con beù Teãu.Nhöõng tieáng noùi aám ôù luùc nguû meâ cuûa con

beù cuøng tieáng thôû daøi baát taän cuûa meï noù ñangtan ra treân soâng. ÔÛ phía beân kia raëng caây, nôimaët trôøi saép leân coù moät nieàm vui môùi. Moät söïthay ñoåi lôùn lao trong moät tuaàn möu sinh vaátvaû. Seõ coù ngöôøi ñöa thö ñöùng ôû ñænh doác nhömoïi ngaøy vaãy vaãy beù Teãu. Meï noù giuïc cuoángleân. Con beù hoà hôûi caàm veà moät cuoän baùo boïckyõ löôõng. Maáy tôø baùo Nhi Ñoàng vui vui choTeãu, maáy tôø Phuï Nöõ, Vaên Ngheä cho meï noù.

Caû ngaøy hoâm aáy, hai meï con ngôi chôû khaùchlaø ngoài treân ñoø vöøa thaû roï toâm, vöøa caøo heán,vöøa chuùi maét vaøo ñoïc nhöõng con chöõ, xemnhöõng hình minh hoaï. Ñaõ laâu laém roài, nhöõngtôø baùo laø ngöôøi baïn taâm tình duy nhaát cuûa haimeï con Teãu. Beán ñoø ôû xa laøng, maáy ai ñeántroø chuyeän vôùi hoï. Meï Teãu cuõng döôøng nhötìm thaáy cuoäc ñôøi mình, tìm ra baàu baïn vaønhöõng ñieàu kyø laï töø nhöõng tôø baùo thì phaûi. Chòít buoàn baõ hôn, laëng leõ nuoâi con vaø kieámsoáng. Cuõng coù nhöõng ngöôøi ñaøn oâng tronglaøng ngoaøi xaõ tìm ñeán chò ngoû yù muoán thaønhñoâi, nhöng döôøng nhö chò chöa öng ai thìphaûi. Muøa heø naøy Teãu cuõng saép leân lôùp 4 roài.- Theá naøo, em coù ñònh ñi cuøng anh khoâng?

MÖA ÔÛ BEÁN SOÂNGTruyeän ngaén

MAI PHÖÔNG


Minh hoïa: LEÂ NGOC HUYEÀN


– Ñieän thoaïi Khueâ saùng leân nhöõng doøng anhvieát. Thaät ra Khueâ mong chôø ñi cuøng anh veàcaùi beán soâng aáy laâu laém roài ñeå bieát moät caâuchuyeän khaùc. Nhöng Khueâ cuõng sôï nhôõ gaëpphaûi nhöõng ñieàu nhö tin ñoàn thì sao. Khueâ seõchia tay anh, moái tình saâu naëng cuûa mình moätcaùch cay ñaéng hôn. Vaø nhö vaäy, suoát ñôøi coùtheå Khueâ seõ khoâng laáy choàng. Maø nhö vaäy thìmeï Khueâ seõ buoàn laém. Khoâng leõ...? Khueâchöa traû lôøi ngay maø im laëng. Nhôù coù laàn saukhi anh ñi coâng taùc daøi ngaøy, Khueâ ñaõ tìmñeán toaø baùo nôi anh coâng taùc. Trong vaingöôøi em hoï döôùi queâ leân tìm anh, coâ ñaõñöôïc nghe raèng anh laø ngöôøi coù taøi, vieát gioûi,ñi nhieàu, nhöng cuõng ñöôïc nhieàu coâ gaùi theoñuoåi laém. Nhöng cheát ngöôøi laø coù tin ñoàn anhñaõ coù vôï con “chui” ôû moät baûn laøng thaâm sôncuøng coác naøo ñoù. Khueâ laúng laëng chaép noáinhöõng maûnh kyù öùc loän xoän. Coù laàn coâ ñaõ thaáymoät tôø giaáy khai sinh cuûa treû con trong ba loâcuûa anh. Anh cöôøi baûo, aø, anh laøm laïi chochaùu anh ñi hoïc. Hình nhö taám aûnh cuûa embeù buï baãm ñang cöôøi daùn trong ví cuûa anhnöõa. Anh baûo, ñaáy laø nhaân vaät baøi vieát. Duøñaõ yeâu anh maáy naêm, ñaõ veà taän queâ anh ôûngoaïi oâ Haø Noäi chôi, nhöng Khueâ vaãn khoângkhoûi nghi ngôø. Nhaát laø naêm naøo, muøa heø ñeánanh cuõng leân taøu vaøo maõi mieàn Trung naénglöûa ñeå thaêm moät vaøi ngöôøi maø anh baûo laø choãtình nghóa. Naêm nay anh ñaët veù ñi thaêm caùibeán ñoø cuûa Teãu. Khueâ chæ bieát meï con Teãucuõng laø ngöôøi ñaõ giuùp ñôõ anh nhieàu khi anhôû ñoù moät thôøi gian. Vaø Khueâ nhôù caùi beán ñoøñaëc bieät cuûa meï con Teãu, noù trôû ñi trôû laïitrong nhöõng caâu chuyeän khoâng ñaàu khoângcuoái cuûa anh. Coù luùc, noù ñöôïc vieát ra treântrang baùo cuûa anh cuøng vôùi cuoäc soáng choánqueâ ngheøo. Sau nöûa ngaøy im laëng thì anhnhaén cho Khueâ: “Tuyø em thoâi, nhöng anh

chöa bao giôø laøm gì sai traùi caû, anh yeâu em”...Khueâ nhaén veà queâ cho meï laø ñi coâng taùc

xa maáy ngaøy. Anh ñoùn Khueâ leân ga ñôïichuyeán taøu ñeâm vaøo Nam. Hai ngöôøi leân taøuvaø xeáp haønh lyù roài ngoài beân nhau im laëng, heätnhö hoï chæ tình côø ñi cuøng nhau. Caùi ba loâcuûa anh naëng tróu toaøn nhöõng thöù linh tinhnaøo buùt chì, buùt möïc, saùch giaùo khoa tieåuhoïc, vaø caû moät ngaên lôùn naøo mì toâm, boätcanh, mì chính, thuoác caûm cuùm. Anh ñöa tuùini loâng coù vaøi boä quaàn aùo cuûa mình choKhueâ: “ - Caát vaøo tuùi cuûa em cho anh, em noùigì ñi, ñi chôi maø em nhö ñi ñieàu tra hình söïaáy”. Ñuùng quaù roài, Khueâ ñi chôi cuøng anhkhoâng phaûi chæ vì yeâu anh, maø ñi ñieàu tra thaätñaáy, xem nhöõng ai laø choã ñi laïi maø anh phaûinhoïc coâng hy sinh. Nhöng anh voán ít noùi,khoâng maáy khi noùi maáy chuyeän taøo lao. Coùnhöõng luùc anh trôû veà vôùi Khueâ cuøng caùi ba loâxeïp leùp, hoûi khoâng coù quaø gì cho em sao thìanh baûo, coù, moät ba loâ noãi nieàm. Khueâ ñaønhim laëng, ngoài ngoan trong loøng anh. “Anh seõkeå cho em” – gioïng anh chuøng xuoáng. Ngoaøikia, beân cöûa soå con taøu, caûnh vaät ñang vuønvuït troâi ngöôïc laïi, gioù luøa vaøo maù Khueâ maùtröôïi. Nhöõng sôïi toùc cuûa Khueâ bay sang coåanh. Caâu chuyeän cuõ trôû veà.Muøa ñoâng naêm aáy, lôùp baùo chí cuûa anh ñi

thöïc taäp ôû Quy Nhôn, anh vöøa treân taøu BaécNam SE7 xuoáng ga Quy Nhôn, coøn ñangnhôùn nhaùc thu goïn haønh lyù cuøng caùc baïnngoài chôø xe oâ toâ ñeán ñoùn veà cô sôû. Anh ngoàimoät mình treân gheá daøi caïnh loái ñi. Ngöôøi phuïnöõa treû, maëc aùo choaøng beá moät ñöùa treû khaùbuï baãm ñeán ngoài beân caïnh. Anh chæ kòp nhìnthaáy ñoâi maét ñen, öôùt vaø buoàn cuûa ngöôøi meï,hoûi chò ñi ñaâu, chò noùi chôø taøu ñi Saøi Goøn,nhöng khaùt nöôùc quaù, coù leõ phaûi ñi mua nöôùcuoáng. Nghe gioïng noùi thì döôøng nhö baø meï



coøn treû laém, khuoân maët chò khuaát döôùi caùikhaên len to xuø. Chò chæ hoûi, em töø Haø Noäi vaøophaûi khoâng, nhìn caùch aên maëc laø bieát ngöôøithaønh phoá. Chò göûi chaøng sinh vieân beá giuùpñöùa beù vaø chaïy ñi mua nöôùc. Nhìn khuoân maëtthieâm thieáp nguû thoaûng muøi thôm söõa meï cuûañöùa beù, anh cuõng thaàm thaéc maéc sao laïikhoâng coù ñaøn oâng ñi cuøng . Caû lôùp ñaõ leân xeñi ñeán nôi caàn ñeán, coøn anh vaãn maéc ñöùa beùbôûi meï noù chöa trôû laïi. Thaày giaùo giaø phuïtraùch ñoaøn cho pheùp anh ñi sau, chaäm nhaátsau moät tieáng phaûi coù maët ôû nôi taäp keát. Anhngoài oâm ñöùa beù vaø baét ñaàu lo laéng. Nöûa tieángñoàng hoà troâi qua, ñöùa beù ngoï nguaäy môû maét.Ngaïc nhieân nhaát laø noù mæm cöôøi. Nuï cöôøi laømanh aám aùp, nhöng roài anh baét ñaàu lo laéng,anh töøng nghe nhieàu ngöôøi keå veà nhöõng ñöùabeù bò boû rôi kieåu naøy. Anh beá ñöùa beù chaïyñeán phoøng baûo veä nhaø ga. Moät toáp ngöôøiñang xuùm xít quanh moät ngöôøi phuï nöõ. Ñuùnglaø chò ta. Anh beá ñöùa beù laùch vaøo noùi lôùn :“-Naøy, chò gì ôi, toâi phaûi ñi roài, chò nhaän laïi conchò ñi chöù”. Ngöôøi baûo veä nghe thaáy vaäy rítleân: “AÙ, aø, ñaõ troán veù laïi coøn coù gan boû laïi conaø, loaïi ñaøn baø giôøi ñaùnh”. Chò quyø xuoáng caàuxin vaø khoùc nöùc nôû : “ Chaùu xin chuù, chuù thatoäi, chaùu khoâng ñònh boû con laïi, chaùu chæ...”.Anh ngoài moät luùc nghe tình caûnh chò. Thì rachò ñoùi quaù, ñaõ leân toa taøu ñònh troäm oå baùnhmì cuûa khaùch thì bò baûo veä taøu toùm xuoáng.Chò cuõng chöa kòp hoaøn hoàn ñeå ñi nhaän laïicon. Maõi sau naøy thì chò baûo, chò coù caûm giaùcraát yeân taâm khi göûi ñöùa beù cho anh. Chò keåraèng queâ chò ôû ngoaøi Baéc, nhaø ngheøo quaù, chòhoïc heát lôùp möôøi thì theo ngöôøi quen vaøo SaøiGoøn kieám soáng. Chò laøm thôï may cho moäthieäu may tö nhaân. Taïi ñaây chò ñaõ bò moät gaõñaøn oâng baïn oâng chuû nhaø lôïi duïng, nhöng khibieát chò coù thai, gaõ ñaõ cao chaïy xa bay. Chò

khoán khoå vôùi ñöùa beù ngaøy caøng lôùn leân trongbuïng. Baø chuû nhaø thöông tình ñöa chò ñibeänh vieän, nhöng chò ñaõ chaïy troán khi ñaõnaèm leân baøn trong söïc nöùc muøi coàn, tieángdao keùo loaûng xoaûng. Chò chæ bieát chaïy rakhoûi nôi naøy thaät nhanh chöù chöa kòp nghó seõlaøm theá naøo vôùi tình caûnh cuûa mình. Baø chuûcho chò ôû laïi theâm maáy ngaøy roài ñöa chò ít tieànveà queâ. Duø chò coù khoùc theá naøo cuõng khoângñöôïc ôû laïi laøm vôùi caùi buïng nhö vaäy, nhôõ coùchuyeän gì ai lo cho ñöôïc. Xaáu hoå vaø cayñaéng, chò khoâng daùm veà queâ. Ngöôøi baø concuûa chò aâm thaàm ñöa chò veà Bình Ñònh, taù tuùclaïi caên nhaø xieâu veïo maõi vuøng heo huùt cuøngbaø cuï treân 70 tuoåi, maét ñaõ môø. Haèng ngaøy chòñi cuoác baõi troàng rau, nuoâi maáy con gaø vaø troøchuyeän cuøng baø cuï. Chính baø cuï ñaõ giuùp chòtheâm maïnh meõ laøm meï, nhieàu ñeâm chò suïtsuøi trong loøng baø, chò môùi thaáy ñôøi ngöôøi ñaønbaø döôøng nhö ai cuõng khoå. Baø cuï baûo raèng,ngöôøi ñaøn baø naøo cuõng chæ soáng moät soá naêmcho mình thoâi, coøn laïi laø soáng cho con. Cuïcuõng coù ñeán maáy ngöôøi con gaùi laáy choàng xa,nhöng töø ngaøy cuï oâng maát, cuï vaãn soáng moätmình nôi ñaây. Chò sinh con trong caên nhaø aáy,baø lang vöôøn ñôõ giuùp vôùi tieàn coâng laø haichuïc tröùng gaø. Baø cuï cuõng vui hôn, sôùmchieàu chaêm soùc meï con chò. Daân cö khu ñoùcuõng quen vôùi chaùu gaùi hoï haøng nhaø baø cuï.Chò nguoâi daàn buoàn ñau ñeå vui vôùi vieäc laømmeï, chæ thöông boá meï ôû queâ khoâng bieát rasao, gaàn moät naêm roài chò khoâng vieát thö haygöûi tieàn veà. Khi con beù con ñöôïc ba thaùng thìchò ñaõ troán baø cuï beá con ra Quy Nhôn ñònhvaøo laïi Saøi Goøn tieáp tuïc xin ñi may. Nhöng chòñaâu bieát, vôùi moät ñöùa treû treân tay, chò môùi rañeán Quy Nhôn ñaõ bò moùc ví heát saïch tieàn...Ngöôøi baûo veä boãng thay ñoåi thaùi ñoä, cho

meï con chò ngoài trong phoøng roài laúng laëng ñi



uùp cho chò baùt mì toâm. Coøn anh, sau moät hoàicheát laëng thì ghi laïi soá ñieän thoaïi, noùi raèng seõgaëp laïi chò, chò haõy ñöa con trôû veà vôùi baø cuïñi, coù gì chò cöù goïi ñieän, anh seõ ñeán tìm. Anhkòp duùi vaøo tay chò maáy traêm ngaøn roài thômñöùa beù vaø lao ñi. Chôït luùc tónh taâm anh cuõngñaõ khoâng hieåu sao mình laøm theá, sao mình laïihöùa laø seõ gaëp laïi, bieån ñôøi roäng lôùn, anh thìlaøm ñöôïc gì cho hoï? Caû lôùp vaø oâng thaày giaùogiaø ñaõ pheâ bình anh tôùi soá vì laàn ñaàu ra quaânñaõ muoän. Anh keå laïi chuyeän mình vöøa gaëp.OÂng giaùo gaät gaät ñaàu vaø im laëng.Keát thuùc ñôït thöïc taäp, anh nhaän keát quaû

xuaát saéc. Vui nhaát laø nhöõng ngaøy thaùng laênloän ôû Quy Nhôn, anh ñaõ doø hoûi ñöôïc nôi ôûcuûa ngöôøi ñaøn baø anh ñaõ gaëp ôû ga taøu. Chòbaûo, ñôøi chò buoàn neân ñaët teân con laø Teãu chovui, chò khôø daïi neân bò löøa doái, coøn con chò,seõ khaùc. Baø cuï teù ra laïi laø ngöôøi töøng hoaïtñoäng caùch maïng bí maät naêm xöa neân ñaõ keåcho anh nhieàu caâu chuyeän coù ích cho baøivieát. Anh ñaõ ruû caû nhoùm thöïc taäp veà thaêm baøchaùu, meï con Teãu, moïi ngöôøi thöông chò goùpñuû tieàn cho chò mua moät con ñoø nhoû chôûkhaùch qua soâng kieám soáng, beán ñoø nhoû cuõ kyõgaàn nhaø chò cuõng vaéng ngöôøi chôû ñoø laâu laâuroài. Chò cuõng ñaõ ñeán luùc vieát thö veà queâ keåvôùi boá meï moïi ñieàu, mong hoï tha thöù.Coù hoâm anh ñeán moät mình. Chò ñaõ nhôø

anh ñi laøm giaáy khai sinh cho beù Teãu. Baø cuïbaûo ñaët teân laø Haèng Nga ñeå cuoäc ñôøi noù töôiñeïp nhö aùnh traêng raèm yù. Anh chuïp cho beùTeãu maáy kieåu aûnh thaät vui. Luùc ñoù anh môùibieát chò teân laø Haïnh. Baèng khoâng, coù ñoâi luùcnghó ñeán, anh chæ bieát chò coù ñoâi maét y nhömaét cuûa moät con ñaø ñieåu, ngô ngaùc, ñeïp vaøbuoàn ñeán nao loøng. Sau naøy ra tröôøng, anhñöïôc laøm veäc ôû moät toaø baùo lôùn, coù ñieàu kieänñi khaép moïi mieàn ñaát nöôùc, anh caøng ngoä ra,

coù leõ, con ngöôøi ta coù moät cô duyeân naøo ñaáy.Anh hay vieát veà nhöõng maûnh ñôøi khuaát laáp,nhöõng soá phaän khoâng may, ñeå baèng caùchnaøo ñoù giuùp ñôõ hoï. Moãi laàn ñi chôi beân Khueâ,anh vaãn töï höùa mình seõ yeâu thöông chôû checho Khueâ suoát ñôøi, bôûi nhöõng gì anh gaëp ñaõcho anh caûm nhaän veà haïnh phuùc. Moät ngaøymöa, anh vöøa töø ngoaøi Baéc tìm ñeán nôi, baø cuïñaõ maát ñöôïc vaøi thaùng. Meï con Teãu chuyeånxuoáng ôû haún treân con ñoø. Teãu ngoài nghe möarôi tong tong vaøo caùi chaäu nhoâm vaø baûo:“Caäu ôi, sau naøy lôùn leân, con seõ laáy choàngnhö caäu aáy”. Meï noù vaø anh ñeàu im laëng, rieânganh thaáy loøng mình chöïc vôõ ra. Anh ñaõ oâm noùvaøo loøng, doã daønh noù nguû. Noù chæ bieát, anh laøngöôøi caäu ôû raát xa, haøng thaùng vaãn göûi baùo,truyeän tranh vaø maáy thöù ñoà duøng laët vaët chomeï con noù. Haøng naêm, caäu coù dòp ñi coângtaùc qua vaãn gheù vaøo chôi. Maáy taám aûnh caäuchuïp, noù daùn leân vaùch thuyeàn ñeå khoe vôùi luõbaïn trong xoùm. Moãi luùc bò boïn treû con treâuchoïc “ñoà khoâng coù boá”, con beù Teãu ñaõ baûo“tao coù caäu laø ñuû roài, caäu tao gioûi laém”. Anhnghe theá maø maét cay xeø, anh cuõng thaáy mìnhtheâm traùch nhieäm vôùi con beù.- Mình xuoáng ñi ñeán nôi roài - Anh giuïc

Khueâ xuoáng xe. Hai ngöôøi ngoài nhôø xe ngöïatöø thò traán huyeän veà beán ñoø maø löng ñau eâaåm. Khueâ söïc tænh khoûi caâu chuyeän cuûa anh.Kia roài, caùi beán ñoø hieän ra kia roài. Nhöngkhoâng gioáng töôûng töôïng cuûa Khueâ, noùkhoâng ñeán noãi hiu haét, döôùi hoaøng hoân, noùthaät ñeïp vaø thô moäng. Beân maáy caây gaïo giaølaø caùi voõng ñung ñöa, treân ñoù vaét chieác vaùyhoa ñoû choùt. Meï con Teãu chaïy uøa ra ñoùnkhaùch. Chò Haïnh ngöôïng nguøng “Khueâ phaûikhoâng? Hai ñöùa vaát vaû quaù, caäu Minh ñaõ laøaân nhaân caû ñôøi cuûa meï con chò, vaøo nhaø ñiem”. Böõa côm coù canh heán vaø toâm soâng haáp



laù heï thaät ngon. Beù Teãu vui laém, ñang cuøngcaäu chia caùc moùn ñoà ra töøng tuùi nhoû ñeå sôùmmai seõ chia cho caùc baïn trong laøng. Cômxong anh ñi thaêm nhaø maáy oâng caùn boä ñòaphöông baøn caùch seõ hoã trôï chò xaây nhaø vaømôû moät caùi tieäm may nho nhoû treân khoaûnhñaát chính quyeàn caáp cho. Chaéc khoâng laâunöõa, seõ coù moät caây caàu ñöôïc baéc qua beánsoâng naøy. Khueâ ngoài beân meï con Teãu.Nhöõng caâu chuyeän ñaøn baø ñöôïc boäc baïch,giaõi baøy, tieáng suït sòt, tieáng cöôøi khe kheõ tuoânra. Beù Teãu naèm goái ñaàu leân ñuøi Khueâ nhöthaân thieát töø laâu. Chò keå veà döï ñònh ñöa beùTeãu veà queâ thaêm boá meï vaøo tuaàn tôùi, khoângbieát seõ theá naøo, duø sao chò cuõng ñaõ tính ñeánnhöõng khaû naêng seõ xaûy ra roài.Möa baát ngôø aäp ñeán, con beù Teãu laáy que

choáng cöûa soå leân, chò keùo Khueâ vaøo trong.Khueâ thoø maët ra caùi cöûa soå nhìn ra maët soâng,caû moät vuøng möa rôi daøy ñaëc. Tieáng gioù quaáttreân maùi lieáp raøn raït. Khueâ chöa bao giôø thaáycuoäc soáng döôùi ñoø treân soâng trong möa theá

naøy. Moät traûi nghieäm laï luøng. AÙnh löûa haét ratöø nhöõng con thuyeàn lôùn xa xa baäp buøng.Côn möa bao boïc laáy ba con ngöôøi treân conñoø choøng chaønh. Döôøng nhö khoâng coønkhoaûng caùch, giöõa hoï laø tình caûm aám aùp ruoätthòt. Beù Teãu nguû ngon trong loøng Khueâ. ChòHaïnh khe kheõ baûo “em ñöøng hieåu laàm Minh,caäu aáy toát buïng vaø chæ yeâu em thoâi”. Khueâ duïimaët vaøo vai chò.Côn möa ñaõ röûa troâi trong loøng Khueâ

nhöõng hoà nghi, nhöõng caâu hoûi veà anh laâunay. Khueâ mô veà moät ñaùm cöôùi thaät gaàn vôùianh. Beù Teãu seõ naâng vaùy coâ daâu vaø chò seõ laïinoùi nhöõng chuyeän vuïn vaët cuûa ñaøn baø moãi khihai chò em ngoài vôùi nhau. Khueâ seõ thöùc suoátñeâm nay, ñeám möa, ñôïi anh quay veà ñeå noùiraèng mình muoán cöôùi anh. Khueâ cuõng tinraèng mình ñuû söùc ñeå seû chia veà ngheà nghieäplaøm baùo cuûa anh. Caâu chuyeän meï con beùTeãu ñaõ laø côn möa maùt laønh töôùi ñaãm taâmhoàn nhaïy caûm cuûa Khueâ. Neáu khoâng yeâu anhlaøm sao Khueâ bieát ñöôïc ñieàu ñoù. �


Vöøa qua, Toaø soaïn DÑVNVN ñaõ nhaän ñöôïc saùch bieáu cuûa caùc taùc giaû,Nhaø xuaát baûn:

- NGUYEÃN NGHÓA TROÏNG – Giao caûm (taäp thô), Nxb. Hoäi Nhaø vaên, H., 2014, 124tr.- PHUØNG GIA VIEÂN – Coû ru (taäp thô), Nxb. Lao ñoäng, H., 2014, 100tr.- ÑOAØN HOÀNG CAÊN – Caùnh chim vaãy goïi (taäp thô), Nxb. Hoäi Nhaø vaên, H., 2014, 152tr.- NGUYEÃN VUÕ TIEÀM – Ngöôøi trong coõi taâm linh (tieåu thuyeát kyø aûo), Nxb. Hoäi Nhaø vaên,

H., 2014, 346tr.- NGUYEÃN TRÍ – Ñoà teå (taäp truyeän ngaén), Nxb. Treû, TP.Hoà Chí Minh, 2014, 392tr.- PHAÏM QUANG LONG –Nôï non song (taäp kòch baûn vaên hoïc), Nxb. Ñaïi hoïc quoác gia

Haø Noäi, H., 2014, 492tr.- NGUYEÃN DIEÄU LINH - Theo nhöõng trang thô (Pheâ bình, tieåu luaän), Nxb. Hoäi nhaø vaên,

H., 2014, 224 tr.- TRAÀNTHÒ TRAÂM- AÅnsau töøngcon chöõ (Tieàu luaän,Pheâ bình), Nxb. Vaênhoïc,H., 2014, 416 tr.

- HOAØNGKIMDUNG - Nhöõng saécmaøu tình yeâu,Nxb. Vaênhoùa – Thoâng tin, H., 2014, 258tr.- NGUYEÃNÑAÊNGÑIEÄP – Thô Vieät Nam hieän ñaïi, tieán trình vaø hieän töôïng, (tieåu luaän, pheâ

bình) Taïp chí Soâng Höông & Nxb. Thuaän Hoùa xb., Hueá, 2014, 450tr.Traân troïng caûm ôn. Xin giôùi thieäu cuøng Quyù vò baïn ñoïc.

DÑVNVN

SAÙCH BIEÁU


Hoàn queâ

Vöøa phaûi - Töï söï

Nhaïc : BAÙ ÑAÏTLôøi : TRAÀN ÑÖÙC ÑUÛ



V ÓNH BIEÄT NHAØ VAÊN ANH ÑÖÙC (1935 - 2014)

Caûm thaáy roát ruoät ñeán möùc nhö söïmaùch baûo cuûa linh caûm ñaõ laøm toâikhoâng yeân trong suoát thaùng Baûy vöøa

roài. Cho neân trong chuyeán vaøo Thaønh phoáHoà Chí Minh ngaøy 28/7/2014, sau khi laømcaùc thuû tuïc nhaäp khaùch saïn, toâi voäi goïi taxiñeán ngay soá nhaø 105 Nguyeãn Vaên Thuû.May quaù chò Loan vöøa ñi chôï veà. Nhoùi loøngkhi ñi qua phoøng khaùch nhoû quen thuoäcvaéng boùng chuû nhaân vì anh ñaõ buoäc phaûi“rôøi caên cöù ñòa” leân taàng hai, thu heïp moïisinh hoaït trong moät chieác xe laên.- UÛa, oâng vaøo hoài naøo vaäy?- Vöøa saùng nay. Söùc khoeû anh vaãn vaäy

chöù?- Theá naøy ñaây. Taát caû taïi choã.Anh môû voøng tay, khoaùt moät cöû chæ töï

gieãu hoùm hænh vaø giöõ nuï cöôøi laâu hôn moätchuùt ñeå traán an toâi. Cöù baèng gioïng noùi, daùngngöôøi thì thaáy anh chöa coù gì ñaùng lo laém.Hay laø anh coá tình thoaùt ra khoûi caùi bi kòchcuûa hoaøn caûnh nhö thoùi quen cuûa nhöõngngöôøi töøng loäi qua chieán tranh, ñeå laøm yeânloøng ngöôøi.- Ñaùm tang anh Toâ Hoaøi oâng coù ñeán

khoâng?- Coù. Töø ñaàu cho ñeán khi ñöa cuï leân

Thanh Töôùc.- Chaéc ñoâng laém?- Ñoâng. Raát trang troïng. Leã tang caáp cao

maø.- Trong naøy ñaùm oâng Saùng, toâi ñaønh

chòu. Chæ coù baø Loan ñeán.Boãng choác, neùt maët anh chaûy xuoáng, tróu

buoàn. Toâi khoâng daùm ñoaùn anh traïnh nghóñeán mình trong dieãn bieán ñi xuoáng cuûa beänhtaät. Roài anh hoûi toâi vaøo ôû ñaâu, sau ñaây coønñi coâng chuyeän ôû tænh naøo nöõa khoâng. Caâuchuyeän cöù theá daàn daø moùc noái, ngöôøi naøysang ngöôøi khaùc, theo söï daãn daét cuûa trínhôù. Voøng veà nhöõng ngaøy anh môùi ra taäpkeát, ôû nhaø soá 6 Coå Taân, gaàn Caâu laïc boäÑoaøn Keát. Roài gaëp chò Loan khi ñoù vöøa toátnghieäp Ñaïi hoïc Vaên veà nhaän coâng taùc ôûLieân hieäp Vaên hoïc ngheä thuaät. Anh Cheá LanVieân ñi chöõa beänh ôû nöôùc ngoaøi môùi veà, ñauñôùn veà chuyeän rieâng nhöng laïi soát saéng laømmoái cho cuoäc tình cuûa chò Loan vôùi nhaø vaênAnh Ñöùc luùc ñoù baét ñaàu noåi vôùi truyeän ngaénCon caù song. Roài chuyeän ñi B, anh chuyeántröôùc, chò chuyeán sau, nhö hai con chim töøquy ñeâm ñeâm tìm nhau ôû hai ñaàu nuùi. Lanman theá naøo laïi daãn ñeán hoài chò Loan nuoâianh hoân meâ gaàn 5 thaùng naêm 2004, chaïy

NHAØ VAÊN ANH ÑÖÙC -hôi aám cuûa nhöõng kyû nieämNhaø thô HÖÕU THÆNH


voøng khaép caùc beänh vieän trong thaønh phoá.Toâi nhieàu laàn vaøo thaêm anh nhöõng ngaøy ñoù,thöông ngöôøi oám ñaõ ñaønh, thöông caû chòLoan chaïy ra chaïy voâ, lo laéng ñeán meùo caûngöôøi. Roài, tôùi khi moïi caùnh cöûa hy voïng ñaõkheùp kín, thì nhö moät pheùp thaàn kyø, anh daàndaàn hoài tænh. Roài laïi ñi laïi, ñoïc saùch, tieápkhaùch vaø tuùc taéc vieát töôi tænh nhö vöøa quamoät giaác nguû ngon. Vaø cöù theá, anh truï theâmñöôïc 10 naêm nöõa. Nhieàu laàn vaøo thaêm thaáyanh quaây giöõa moät choàng saùch baùo ñuû loaïi,toâi yù töù nhaéc anh neân haõm phanh laïi ñoâichuùt. Anh cöôøi: “Thì mình coù laøm ñöôïc gìñaâu.” Buoåi saùng troâi nhanh quaù. Toâi nhôù ñeáncuoäc heïn phaûi ñi Tieàn Giang vaøo ñaàu giôøchieàu, taàn ngaàn ñeán beân chieác xe laên naémchaët tay anh hoài laâu.Ba tuaàn sau, saùng sôùm ngaøy 22/8/2014

toâi ñoïc tin nhaén cuûa anh Leâ Quang Tranggöûi töø nöûa ñeâm hoâm tröôùc “Nhaø vaên AnhÑöùc vöøa maát. Xin baùo ñeå anh bieát“.Trôøi ôi!Trong luùc toâi ñang baám soá ñeå goïi cho chò

Loan, thì chính chò laïi goïi cho toâi tröôùc. “Anhaáy bò moät côn nhoài maùu cô tim. Moà hoâi vaõ ranhö taém. Tình taùo ñeán phuùt cuoái cuøng. Ñeánluùc meät quaù, nhaém maét nghæ vaø cöù theá ñiluoân treân xe caáp cöùu. Anh bieát khoâng, tröôùchoâm anh thaêm, anh aáy boàn choàn cöù nhaécanh hoaøi, nhö coù linh caûm anh saép vaøo. Roàianh aáy khen baùnh tröng anh cho ngon quaù.”Chò Loan noùi trong nöôùc maét.

*Toâi ñoïc anh Anh Ñöùc vaøo naêm cuoái cuûa

baäc phoå thoâng, naêm 1963 - Hai möôi naêmsau, 1983 môùi gaëp anh laàn ñaàu. Ñaïi hoäi Nhaøvaên Vieät Nam laàn thöù III, luùc ñoù coù treân 300hoäi vieân maø baàu Ban chaáp haønh thaät hoaønhtraùng ñeán 44 ngöôøi. Ban Thö kyù (Ban

Thöôøng vuï) goàm 9 ngöôøi: Nguyeãn Ñình Thi,Chính Höõu, Cheá Lan Vieân, Anh Ñöùc, PhanTöù, Nguyeãn Khoa Ñieàm, Höõu Mai, NguyeãnThò Ngoïc Tuù, Höõu Thænh. Anh Nguyeãn ÑìnhThi laøm Toång thö kyù. Anh Chính Höõu laømPhoù Toång thö kyù Thöôøng tröïc. Luùc ñaàu, toâithaáy anh Anh Ñöùc hôi laïnh. Trong cuoäc hoïpanh chaêm chuù ngoài nghe vaø chæ phaùt bieåuñeà caäp moät vaán ñeà naøo maø tröôùc ñoù chöa ainoùi tôùi. Maø noùi cuõng raát ngaén, raønh reõ,thuyeát phuïc. Nhöng quen anh laâu thì thaáybeân caïnh söï ñieàm ñaïm, coøn coù nhieàu vöõngchaõi, aám aùp. Anh thöôøng hoûi toâi veà chuyeängia ñình, ñaëc bieät laø chuyeän hoïc haønh cuûacon caùi. Toâi thöïc söï quyù troïng söï thaúng thaénvaø möïc thöôùc cuûa anh. Anh raát Nam Boä maøcuõng raát Haø Noäi. Anh nhieàu laàn noùi raèng neáukhoâng ra Haø Noäi, khoâng chaéc anh ñaõ thaønhnhaø vaên. Nguyeãn Huy Töôûng, Toâ Hoaøi,Nguyeãn Tuaân, Nguyeân Hoàng, Nguyeãn ÑìnhThi... laø nhöõng ngöôøi anh thöôøng nhaéc ñeánnhö nhöõng ngöôøi thaày vaên chöông thôøi khôûibuùt. Nhöõng luùc ñoù gioïng anh trôû neân ñaëcbieät, caûm kích, aân tình. Vaø toâi hieåu loøng triaân ñaõ trôû thaønh doøng nöôùc nhuaàn thaám beântrong taâm hoàn anh nhö moät toá chaát beànvöõng.Thôøi gian toâi ñöôïc gaàn anh nhieàu hôn caû

laø chuyeán ñi Hoa Kyø naêm 1997 vaø HaønQuoác naêm 2002. Naêm aáy anh ñaõ khoâng coøntreû, nhöng vaãn coøn traùng kieän. Toâi hoïc anhcaùch hoûi, caùch ghi cheùp cuûa moät nhaø baùo,nhaø vaên giaøu kinh nghieäm. Noùi chung anhsoáng raát chöøng möïc, ít coù nhöõng traän baátñoàng nhö caùnh caùc nhaø thô. Ñi Hoa Kyø veà,anh vieát moät loaït baøi baùo, ñaëc bieät laø cuoäctieáp xuùc vôùi vieân trung töôùng, thöù tröôûng Boäquoác phoøng Hoa Kyø töï xin töø chöùc vì caûmthaáy Myõ khoâng theå thaéng ñöôïc trong cuoäc

VÓNH BIEÄT NHAØ VAÊN ANH ÑÖÙC


chieán ôû Mieàn Nam Vieät Nam. Ñi Haøn Quoáctrôøi reùt thaáu xöông, baïn quyù khaùch khoângñöa vaøo khaùch saïn, maø môøi ôû trong nhaøHöõu Nghò ñeå coù dòp tìm hieåu taäp quaùn,phong tuïc cuûa nhöõng ngöôøi daân baûn xöù. Ñoùlaø caên nhaø laøm ñuùng kieåu nhaø truyeàn thoáng.Phoøng ôû hoaøn toaøn khoâng coù giöôøng tuû, baøngheá. Khaùch naèm ngay treân ñaát. Môùi böôùcchaân vaøo cuõng ngaïi. Nhöng raát möøng laø neànñaát ñaõ ñöôïc laøm aám töø loø than ôû beân döôùi.Caû maáy phoøng nguû maø chæ coù moät phoøngphuï. Saùng daäy ñuïng nhau, xeáp haøng laøm veäsinh. Anh co ro ñöùng ñôïi. Toâi voäi baûo “Trôøiñaát, anh vaøo phoøng ñi, khi naøo ñeán löôït toâigoïi“. Ñeán khi ñi tham quan doøng soâng phaântuyeán hai mieàn Nam / Baéc Trieàu Tieân, ñoâimaét anh ngaán leä, sau khi haï taám kính vieãnvoïng doõi nhìn sang bôø beân kia. Toâi aùi ngaïihoûi:- Coù chuyeän gì aø anh?- Nhôù soâng Beán Haûi beân mình.Laø ñöùa con Mieàn Nam taäp keát ra Baéc,

haún anh hieåu hôn ai heát noãi ñau chia caétmoät thôøi keùo theo bao ñau thöông, maát maùt.Theá ñaáy. Caùc nhaø vaên theá heä anh vaø theá

heä chuùng toâi mang theo caû moät thôøi bomñaïn. Noù thaønh ra cuûa mình, moät ñaëc ñieåmtheá heä buoäc mình soáng cheát, thuyû chung vôùinoù. Baûo ngöôøi giaø laø chuùa hay keå chuyeänngaøy xöa, chuyeän quaù vaõng, heã baét gaëpngöôøi cuøng thôøi, cuøng chieán tröôøng, cuøngñôn vò thì níu laáy maø keå chuyeän, maø hoûi hanroài keát thaân ngay ñöôïc thì môùi chæ laø quansaùt maø chöa thaáu heát nhaân tình. Xin thöa,ñoù khoâng phaûi laø moät caên beänh. Maø laø ñaïolyù. Ñeán caùi chuyeän noù gaêm saâu vaøo ñôøimình, laøm neân leõ soáng, vui buoàn cuûa mìnhmaø coøn voäi queân, quay löng laïi vôùi noù thì thöûhoûi ñôøi soáng coøn coù yù nghóa gì? Trong luùc

ngoài vieát laïi nhöõng doøng naøy, toâi vaãn coøn bòaùm aûnh veà ñoâi maét ñaãm leä cuûa anh hoâm aáy.Vaø toâi hieåu phaàn naøo trong hai cuoán tieåuthuyeát quan troïng Chò Tö Haäu vaø Hoøn ñaát,anh ñeàu choïn nhaân vaät chính laø phuï nöõ. Hoïlaø nhöõng vuøng truõng cuûa khoå ñau, hy sinh,chòu ñöïng. Ñaëc bieät Hoøn ñaát coù leõ laø moättrong nhöõng tieåu thuyeát sôùm nhaát thôøichoáng Myõ. Anh ñaõ soáng vaø vieát taïi choã, moätchöùng nhaân trung thöïc vaø can ñaûm tröôùcnhöõng ñan xen soáng cheát töøng giôø.

*Moät naêm sau Ñaïi hoäi Nhaø vaên Vieät Nam

laàn thöù V, anh Anh Ñöùc ñöôïc boå sung vaøoBan chaáp haønh cuøng vôùi Baèng Vieät. ÑeánÑaïi hoäi laàn thöù VI thì anh laïi ñöôïc baàu tieápvaøo Ban chaáp haønh vaø ñaûm nhieäm cöông vòPhoù Toång thö kyù. Trong Ban chaáp haønh anhthuoäc theá heä ñaøn anh, hôn haún chuùng toâi veàtuoåi ñôøi, tuoåi ngheà, veà uy tín vaên hoïc. Noùithaät laø laøm vieäc vôùi moät ngöôøi hôn mình veàmoïi phöông dieän laïi töï nhaän moät cöông vòkhieâm toán nhö vaäy, toâi cuõng coù phaàn deø daët,e ngaïi. Nhöng khi baét tay vaøo vieäc, toâi thaáyanh thaät thoaûi maùi, côûi môû, caën keõ vaø chuñaùo ñeán töøng chi tieát nhoû. Anh toû roõ taàm baoquaùt tình hình xa roäng vaø voâ cuøng thaän troïngtrong xöû lyù coâng vieäc. Con ngöôøi troïngnguyeân taéc laø con ngöôøi bieát töï baûo veä caonhaát. Anh trôû thaønh ñieåm töïa, moät thaønhvieân trung kieân trong Ban chaáp haønh.Khoâng phaûi coâng vieäc khoâng coù luùc troøngtraønh. Nhöng coù anh, con thuyeàn laïi vöõnglaùi. Toâi vieát nhöõng doøng naøy vôùi loøng caûmphuïc, thöông tieác saâu saéc vaø bieát ôn anh,moät nhaø vaên ñaõ ñaït ñeán ñoä tröng caát taøi hoatrong taùc phaåm, sau taát caû nhöõng gì gaén boùsaâu naëng vaø ñaèm thaém vôùi ñôøi soáng, vôùi conngöôøi vaø söï nghieäp. �

VÓNH BIEÄT NHAØ VAÊN ANH ÑÖÙC


C HAÂN DUNG VAÊN NGHEÄ SÓ

Nhaø vaên – Nhaø vieát kòch LoängChöông (1918 – 2003) töøng ñöôïcbieát ñeán vôùi tö caùch laø moät trong soá

ít caùc nhaø vaên saùng laäp ra Hoäi Nhaø vaên VieätNam 1957. OÂng cuõng töøng laø ngöôøi giöõcöông vò trong Ban thöôøng vuï Hoäi Saânkhaáu Vieät Nam.Con ñöôøng ñeán vôùi söï nghieäp vaên

chöông, ngheä thuaät cuûa Loäng Chöôngkhoâng phaùt loä sôùm. Cuoäc soáng cuûa moät tríthöùc trong thôøi Phaùp thuoäc vôùi vai troø laø moätnhaân vieân trong phoøng thí nghieäm cuûa SôûNoâng laâm ñaõ giuùp cho oâng raát quen thuoäcvôùi moâi tröôøng ñoâ thò, trí thöùc. Voán laø moäthoïc sinh ñaõ töøng toát nghieäp trung hoïc phoåthoâng thôøi Phaùp, Loäng Chöông laø con cuûamoät gia ñình vieân chöùc, coù ñôøi soáng kinh teábaäc trung löu. Cha oâng maát sôùm neân moïivieäc trong gia ñình chaêm lo cho meï vaø caùcem ñeàu moät tay Loäng Chöông gaùnh vaùc.Trong kí öùc cuûa nhöõng ngöôøi thaân trong giañình oâng keå laïi, baûn tính cuûa oâng luoân chaêmlo cho moïi ngöôøi, quan taâm tôùi thôøi cuoäc,yeâu meán vaên chöông ngheä thuaät. Cuøng vôùicoâng vieäc cuûa moät coâng chöùc, laø ngöôøi coùhoïc, Loäng Chöông sôùm daán thaân vaøo conñöôøng laøm baùo, vieát vaên. Ngay töø naêm

1942, Loäng Chöông ñaõ cho xuaát baûn tieåuthuyeát Haàu Thaùnh. Cuoán tieåu thuyeát ñaàutieân chöa thöïc söï gaây tieáng vang nhöng ñaõñöôïc nhöõng nhaø vaên ñöông thôøi vaø baïn ñoïcchuù yù. Cuoán tieåu thuyeát coù yù nghóa pheâphaùn nhöõng huû tuïc xaõ hoäi nhöng ñöôïc oângvieát baèng moät gioïng vaên ñaày chaát haøi höôùc,nhöng ngöôøi ta ñaõ thaáy boùng daùng cuûa moätnhaø vieát kòch cuûa töông lai bôûi caùi nhìn saécsaûo cuûa oâng tröôùc hieän thöïc cuûa cuoäcsoáng, nhöõng xung ñoät kòch vaø tieáng cöôøidaân gian ñeå mæa mai nhöõng ñieàu trôù treâutrong cuoäc ñôøi maø oâng thaáy caàn phaûi caûnhbaùo.Khi Caùch maïng thaùng 8/1945 thaønh

coâng, nöôùc Vieät Nam daân chuû coäng hoaø rañôøi, caû daân toäc ta ñi vaøo cuoäc tröôøng kyøkhaùng chieán choáng Thöïc daân Phaùp 9 naêm.Loäng Chöông cuõng nhö haøng ngaøn vaênngheä syõ, trí thöùc ñaõ rôøi boû nôi phoàn hoa ñoâhoäi tham gia khaùng chieán ôû maët traän Lieânkhu III. Cuoäc soáng haøo huøng cuûa daân toäcta, khoâng khí soâi ñoäng cuûa cuoäc khaùngchieán, Loäng Chöông ñaõ ñöôïc taém mìnhtrong doøng soâng caùch maïng. Ñaây chính laøcô sôû giuùp cho oâng coù ñöôïc moät voán soángsaâu saéc hieåu bieát veà con ngöôøi, queâ höông,

Coù moät con ñöôøng ngheä thuaätmang teân Loäng Chöông(1918 – 2003)Nhaø vaên ÑOÃ KIM CUOÂNG


ñaát nöôùc, traùch nhieäm cuûa ngöôøi trí thöùc,vaên ngheä syõ vôùi thôøi ñaïi. Nhöng ñieàu quantroïng hôn chính töø trong cuoäc khaùng chieángian khoå naøy ñaõ giuùp oâng coù ñöôïc moätnhaõn quan môùi veà caùch maïng, veà nhaân daânmình ñeå sau naøy khi thöïc söï daán thaân vaøonghieäp caàm buùt, nhaø vaên, nhaø vieát kòchLoäng Chöông ñaõ cho ra ñôøi haøng loaït caùctaùc phaåm kòch baûn saân khaáu. Ñoù laø vôû kòchQuaãn (1960), Vôû kòch thô A Naøng (1961),Cöûa môû heù (1969) vaø caùc vôû kòch Lyù Thôùi,Ñoøi con, Moái lo cuûa cuï Cöûu, Ñoaøn quaân toùctraéng, Ñoâi ngoïc löu ly, Tình söû LoaThaønh…Ñeå sau naøy NXB Vaên hoïc aán haønhthaønh tuyeån taäp kòch Loäng Chöông.Nhaän xeùt veà kòch taùc gia Loäng Chöông,

PGS. Phan Troïng Thöôûng ñaõ vieát: “Cuõngnhö nhieàu kòch gia trong neàn kòch caùchmaïng nhöõng naêm thaùng caàm buùt cuûa LoängChöông gaén lieàn vôùi hai cuoäc khaùng chieántröôøng kyø cuûa daân toäc…9 naêm khaùng chieánchoáng Phaùp Loäng Chöông saùng taùc 07 vôû,coù nhieàu taùc phaåm cuûa oâng ñöôïc ngöôøiñöông thôøi bieát ñeán nhö Lyù Thôùi (1948), Dukích Thoân Ñoài (1952), Chieán ñaáu trong loøngñòch (1954)…”. Xem laïi nhöõng vôû kòch naøy,ngöôøi ñoïc, ngöôøi xem kòch ñeàu nhaän thaáynhöõng ñoùng goùp nhaát ñònh cuûa LoängChöông cho neàn kòch ngheä cuûa Vieät Namtrong nhöõng naêm khaùng chieán choáng Phaùp.Nhieàu taùc phaåm phaûn aùnh hieän thöïc cuûacuoäc khaùng chieán gian khoå vaø aùc lieät, tinhthaàn yeâu nöôùc cuûa nhaân daân, traùch nhieämcuûa ngöôøi ngheä syõ trí thöùc ñoùng goùp vaøo söïnghieäp chung cuûa daân toäc. Ñieàu lyù thuù hôncaû trong caùc vôû kòch cuûa Loäng Chöông oângñaõ boäc loä taøi naêng cuûa moät nhaø vieát haøikòch, Loäng Chöông ñaõ tieáp böôùc ñöôïc caùichaát haøi kòch truyeàn thoáng trong saân khaáu

daân gian cuûa Ngheâu soø oác heán, nhöõng vôûkòch pheâ phaùn ñaùm tham quan oâ laïi trongtieáng cöôøi saûng khoaùi cuûa ngöôøi daân cuøngvôùi tieáng cöôøi cuûa Tuù Xöông, Hoà XuaânHöông, Nguyeãn Khuyeán…, nay naâng taàmcao hôn trong nhöõng ñeà taøi môùi, gaén vôùinhöõng hình töôïng môùi, söï kieän môùi cuûa xaõhoäi hieän ñaïi vöøa mang tính thôøi söï nhöngñoàng thôøi cuõng goùp phaàn pheâ phaùn nhöõngthoùi hö, taät xaáu khieán cho giaù trò cuûa taùcphaåm coù chieàu saâu, coù taàm voùc thôøi ñaïi.Loäng Chöông laø moät nhaø vaên, nhaø vieát

kòch coù taøi daãn truyeän, khaéc hoaï caùc hìnhtöôïng “vôùi buùt phaùp traøo loäng”, coù nhaønghieân cöùu pheâ bình nhaän xeùt raèng ñaây laømoät taøi naêng baåm sinh cuûa oâng.Ngoaøi coâng vieäc saùng taùc nhaø vieát

kòch Loäng Chöông coøn coù söï ñoùng goùp tolôùn cho söï phaùt trieån ngheä thuaät saânkhaáu truyeàn thoáng cuûa daân toäc. OÂng ñaõcuøng vôùi caùc nhaø thô, nhaø vieát kòch LöuQuang Thuaän, Nguyeãn Ñình Haøm…daøycoâng tìm kieám, söu taàm moät khoái löôïnglôùn caùc tích cheøo coå. Nhieàu vôû cheøo coåñaõ ñöôïc oâng khaûo saùt kyõ, chænh lyù, boåsung tröôùc khi xuaát baûn vaø ñoùng goùp vaøogia taøi ngheä thuaät saân khaáu truyeàn thoángdaân toäc hoâm nay. Ñeán vôùi söï nghieäp vieátvaên, laøm thô, vieát kòch töø tröôùc Caùchmaïng Thaùng taùm, khi tham gia khaùngchieán, Loäng Chöông cuøng vôùi caùc nhaïcsó Traàn Hoaøn, Phaïm Duy, nhaø vaên Leâ ÑaïiThanh, Chu Vaên… laø ngöôøi hoaït ñoäng tíchcöïc cho phong traøo vaên ngheä Lieân khuIII. Toå chöùc ñoaøn kòch dieãn ôû khu caên cöù,vuøng giaûi phoùng vaø nhieàu laàn ñöa caùcñoaøn kòch vaøo dieãn trong vuøng ñòch haäu,baát chaáp hieåm nguy. Loäng Chöông raát coùyù thöùc phaùt hieän, boài döôõng, ñaøo taïo caùc

CHAÂN DUNG VAÊN NGHEÄ SÓ


taøi naêng saân khaáu. Nhieàu theá heä ngheä sódanh tieáng cuûa ñaát nöôùc ta hieän nay ñaõñöôïc Loäng Chöông boài döôõng, chæ baûonhö NSND. Doaõn Hoaøng Giang, NSND.Leâ Huøng, NSUT. Leâ Chöùc…Vôùi nhöõng ñoùng goùp to lôùn cuûa nhaø vaên-

nhaø vieát kòch Loäng Chöông, oâng ñaõ ñöôïcnhaø nöôùc taëng Huaân chöông Ñoäc laäp HaïngBa. OÂng cuõng ñöôïc nhaän giaûi thöôûng HoàChí Minh veà Vaên hoïc ngheä thuaät naêm 2000.Muøa xuaân naêm 2001, toâi coù dòp thaùp

tuøng nhaïc só Traàn Hoaøn, nhaø thô NguyeãnKhoa Ñieàm, nguyeân UÛy vieân Boä Chính trò,Bí thö Trung öông Ñaûng, Tröôûng BanTuyeân giaùo Trung öông cuøng laõnh ñaïo HoäiNgheä só Saân khaáu Vieät Nam ñeán thaêm vaøchuùc Teát cuï Loäng Chöông, cuï Haø TroïngCaàu. Nhaø vaên, nhaø vieát kòch Loäng Chöônggaëp nhaïc só Traàn Hoaøn. Ngaøy xuaân beâncheùn traø, hai ngöôøi ngheä só töøng gaén boù vôùinhau töø nhöõng naêm ôû Lieân khu III. Hoï nhaéclaïi nhöõng chuyeán ñi löu dieãn vaên ngheä ñaày

kyû nieäm. Coù laàn ñoaøn kòch vaøo dieãn ôû vunggiaùp ranh Haûi Döông, Haûi Phoøng. Luùc aáythaønh phoá Haûi Phoøng chöa ñöôïc giaûiphoùng, coøn naèm trong tay quaân Phaùp…Ñeâm dieãn kòch aáy, daân trong vuøng noâ nöùcñeán xem. Khaùn giaû coù caû nhöõng ngöôøi laølính nguïy, lính Phaùp, ñoàng baøo ñang chuaånbò di cö vaøo Nam… Nhaéc laïi chuyeän xöa cuõcaû hai oâng ñeàu boài hoài xuùc ñoäng.Vieäc UBND tænh Haûi Döông cuøng vôùi caùc

sôû ban ngaønh cuûa Tænh, Hoäi VHNT HaûiDöông toå chöùc hoäi thaûo veà nhaø vaên, nhaøvieát kòch Loäng Chöông laø moät vieäc laøm coù yùnghóa saâu saéc. Chuùng toâi hi voïng raèng quahoäi thaûo naøy caøng khaúng ñònh nhöõng ñoùnggoùp cuûa nhaø vaên, nhaø vieát kòch LoängChöông cho söï phaùt trieån cuûa vaên hoïcngheä thuaät nöôùc nhaø.Con ñöôøng ñeán vôùi caùch maïng cuûa nhaø

vaên, nhaø vieát kòch Loäng Chöông cuõng laøcon ñöôøng daãn oâng ñeán vôùi ñænh cao vaênchöông, ngheä thuaät. �

CHAÂN DUNG VAÊN NGHEÄ SÓ

Vöøa qua, Toøa soaïn DÑVNVN ñaõ nhaän ñöôïc baøi vôû, tin, aûnh, taùc phaåm,VHNT cuûa caùc taùc giaû, coäng taùc vieân:

PHAÏM VAÊN HOANH (Sôn La); BAØN HÖÕU TAØI, TRAÀN THÒ VIEÄT TRUNG (ThaùiNguyeân); BAÙ ÑAÏT, TUAÁN KHÖÔNG, TRAÀN THAÙI (Baéc Giang); PHUÙC TOAÛN, NGOÏCBÍCH, BAÏCH LIEÂN, NGUYEÃN COÂNG HAÛO (Baéc Ninh); HOÀNG NHUNG, ÑOÃ XUAÂN THU,NGUYEÃN HÖNG HAÛI (Phuù Thoï); PHAÏM THÒ AÙNH TUYEÁT (Hoøa Bình); NGUYEÃN HUY(Haûi Döông); VUÕ TIEÁN KYØ (Höng Yeân); CAO NAÊM, LÖÔNG KIM PHÖÔNG (Haûi Phoøng);TRAÀN HOÀNG HAÛO (Nam Ñònh); NGUYEÃN QUANG HAÛO, TRÖÔNG ÑÌNH TÖÔÛNG (NinhBình); GIANG KY, THY LAN (Thanh Hoùa); HAØ VINH TAÂM (Ngheä An); LEÂ THUAÄN LONG(Quaûng Bình); MAI MOÄNG TÖÔÛNG, NGUYEÃN NHO KHIEÂM (Ñaø Naüng); VAÏN LOÄC,NGUYEÃN THÒ AÙNH HUYEÀN (Quaûng Nam); DUY HOAØN, NGUYEÃN THANH TUAÁN, NGOÂTHEÁ LAÂM, VOÕ THÒ HOÀNG TÔ (Khaùnh Hoøa); LEÂ KHOÂI NGUYEÂN (Ñaêk Laêk); PHUØNG THÒNHÖ HAØ (Bình Thuaän); HAØ THÒ THANH NGA, HUYØNH NGOÏC PHÖÔÙC (An Giang);NGUYEÃN HUY PHOØNG (TP. Hoà Chí Minh); CAO MINH, NGUYEÃN ÑÌNH LAÂM, VUÕ BÌNHLUÏC, TIEÂU THÒ MYÕ HOÀNG, NGUYEÃN HÖÕU SÔN (Haø Noäi).

Traân troïng caûm ôn söï coäng taùc cuûa Quyù vò!DÑVNVN


H OÀI ÖÙC - KYÛ NIEÄM - TÖ LIEÄU

Nguyeãn Trieäu Luaät – ngöôøi cha cuûagia ñìnhNgöôøi Phaùp coù caùch noùi raát ñaùng yeâu

theá naøy: ai bi quan thì nhìn hueä thaønh haønh,coøn ai laïc quan thì nhìn haønh thaønh hueä.Chaû laø vì hueä vaø haønh ñeàu cuøng coù goác laømoät loaïi cuû, nhö cuû ... haønh aáy! Cuõng noùi veàcaùch nhìn cuoäc ñôøi nhö theá, ngöôøi Anh noùinhö sau: ngöôøi bi quan seõ noùi “coác nöôùc vôimoät nöûa”, coøn ngöôøi laïc quan laïi öa dieãnñaït nhö sau “coác nöôùc ñaày moät nöûa”.Nhö vaäy laø, söï vaät thì vaãn y nguyeân,

song caùch nhìn nhaän söï vaät cuûa ta seõ thayñoåi tuøy theo thaùi ñoä tinh thaàn cuûa ta.Vôùi toâi, chaân lyù naøy coù theå ñöôïc vaän

duïng khi toâi nghó veà Nguyeãn Trieäu Luaätngöôøi cha cuûa gia ñình chuùng toâi.Cha chuùng toâi xa gia ñình suoát naêm suoát

thaùng. Chæ nhìn maáy doøng tieåu söû maø nhaøHaø Noäi hoïc Nguyeãn Vinh Phuùc ñaõ daãn töøTöø ñieån vaên hoïc (boä môùi), thaät khoù coù theånghó ñeán Nguyeãn Trieäu Luaät nhö moät conngöôøi chæ thuoäc veà gia ñình:

Nguyeãn Trieäu Luaät (1903-1946) coù 2 buùthieäu quen thuoäc laø Daät Lang, Phaát Vaên NöõSó, sinh quaùn: laøng Du Laâm, nay thuoäc xaõMai Laâm, huyeän Ñoâng Anh, ngoaïi thaønh HaøNoäi. Laø chaùu noäi ñaïi nho ñoàng thôøi laø moättaùc giaû vaên hoïc lôùn soáng cuoái theá kyû XIX:Nguyeãn Tö Giaûn (1823-1890). Nguyeãn TrieäuLuaät toát nghieäp Tröôøng nam Sö phaïm HaøNoäi, daïy ôû moät soá tröôøng coâng ôû Tuyeân

Quang, Haø Noäi, Haûi phoøng. Khoaûng 1927,oâng cuøng Nguyeãn Thaùi Hoïc, Phaïm TuaánTaøi tham gia thaønh laäp Vieät Nam Quoác daânñaûng… Sau cuoäc khôûi nghóa Yeân Baùi, töøngbò Phaùp baét giam…. Sau khi ñöôïc tha, bòbuoäc thoâi daïy hoïc ôû caùc tröôøng coâng,Nguyeãn Trieäu Luaät quay sang laøm baùo. OÂngñaõ vieát nhieàu baùo chí: Nam Phong, TrungBaéc taân vaên, Tao Ñaøn, Tieåu thuyeát thöùBaûy… Trong nhöõng naêm 1937 - 1939 oângñöôïc tröôøng tö thuïc Leã Vaên ôû thaønh phoáVinh môøi vaøo giaûng daïy...Xeùt theo nieân ñaïi nhö vaäy, thì ngay töø khi

ba anh em chuùng toâi coøn beù, cha chuùng toâiñaõ xa chuùng toâi.So vôùi caùc tieâu chuaån Khoång Nho, tu

thaân, teà gia, trò quoác ... toâi vaãn nhìn thaáy ôûngöôøi cha mình moät taám göông cho caùichuaån quan troïng baäc nhaát cuûa baát kyøngöôøi quaân töû naøo: tu thaân. Khoâng tu thaân,thì cho duø söï nghieäp coù thaønh ñaït, coù vai veátham gia trò quoác hoaëc bình thieân haï, thì keû“quaân vöông” aáy vaãn chöa thaønh “quaântöû”,– keû khoâng bieát tu thaân seõ chæ teà gia vaøtrò quoác baèng nhöõng thoùi xaáu. Tu thaân,Nguyeãn Trieäu Luaät ñaõ hoïc haønh ñeán nôiñeán choán, laïi choïn ñöôïc ngaønh hoïc söphaïm maø oâng nghó laø seõ coù ích cho daân chonöôùc. Ñôøi oâng thaät ngaén! Hôn boán chuïc tuoåiñôøi! Vaäy maø oâng thoâng kim baùc coå, thoângthaïo tieáng Phaùp, tieáng Anh vaø Haùn töï.Trong caùc tieåu thuyeát oâng soaïn ra, khoù coù

ÑOÂI ÑIEÀU VEÀ CHA TOÂINGUYEÃN TRIEÄU CAÊN


ai coù theå baét beû ñieàu gì thuoäc söï kieän lòchsöû. Trong moät baøi pheâ bình cuûa mình, cuïTruùc Kheâ coù nhaän xeùt veà taùc phaåm BaøChuùa Cheø raèng “Ñaëng Thò laáy dao ñaâm coåcheát ôû tröôùc baøn thôø Tónh Vöông (trang187); (nhöng neáu ñuùng) theo söû thì naønguoáng thuoác ñoäc” - theá nhöng, coù khoù gì maøNguyeãn Trieäu Luaät chaúng bieát ñieàu ñoù!Nhöng vieäc thay ñoåi töø uoáng thuoác ñoäcsang duøng dao töï xöû tröôùc baøn thôø TónhVöông laø moät löïa choïn coá yù cuûa nhaø tieåuthuyeát ñeå ñem laïi hình aûnh ñaày ñuû veà khíphaùch cuûa moät baø chuùa cheø theo yù cuûa nhaøtieåu thuyeát.Chuùng toâi trong caû gia ñình vaø hoï toäc,

moïi ngöôøi ñeàu laáy taám göông tu thaân nhötaàm côõ Nguyeãn Trieäu Luaät laøm muïc tieâu noitheo.Nhöng… Vaâng, ñuùng laø coù chuyeän khi

cha chuùng toâi ñi daïy hoïc ôû Vinh, thì ngöôøicoù soáng chung vôùi moät ngöôøi ñaøn baø khaùckhoâng phaûi laø chính thaát. Ngöôøi thieáp naøysinh cho gia ñình Nguyeãn Trieäu Luaät theâmhai ngöôøi con, vaø chuùng toâi coù theâm haingöôøi em. Meï chuùng toâi, chính thaát cuûaNguyeãn Trieäu Luaät, ñaõ chuû ñoäng toå chöùccho baø thieáp naøy coù vò trí ñaøng hoaøng, chínhthöùc trong gia ñình. Ngay ôû ñaây toâi khoângcoi haønh ñoäng ñoù laø söï cao thöôïng cuûa moätngöôøi chính thaát, maø toâi nhìn thaáy ôû ñaâymoät ñoâi maét nhìn ñaày thaùn phuïc cuûa baø vôùingöôøi baïn ñôøi Nguyeãn Trieäu Luaät vaø cuõngcoøn coù caû moät traùi tim ngöôøi con gaùi hoïTrònh ñaõ bò thuyeát phuïc vì taám loøng vaø taøinaêng cuûa ngöôøi ñaøn oâng hoï Nguyeãn khi ñoáiñaõi vôùi nhöõng dieãn bieán cuûa vöông trieàu hoïTrònh thôøi Leâ-Trònh.Thaät vaäy, toâi chöa heà thaáy ôû taùc giaû tieåu

thuyeát lòch söû naøo cuûa nöôùc Vieät Nam maø

laïi canh caùnh moät taâm söï vôùi nhöõng vaán ñeàLeâ-Trònh nhö Nguyeãn Trieäu Luaät. Ngöôøiñoïc gaàn nhö mang caûm giaùc raèng haàu nhötoaøn boä boái caûnh caùc cuoán tieåu thuyeátNguyeãn Trieäu Luaät ñeàu gaén boù xa gaàn vôùithôøi ñaïi Leâ-Trònh. Ngay caû vôùi nhöõng boáicaûnh xa (nhö trong Raén baùo oaùn) thì cuõngcoù chuùt gì ñoù daáu aán cuûa bi kòch ñöôïc thaáucaûm töø thôøi ñaïi Leâ-Trònh. Thôøi ñaïi nhö theánaøo? Nguyeãn Trieäu Luaät vieát trong lôøi noùiñaàu Baø Chuùa Cheø: Caâu chuyeän Baø ChuùaCheø toâi thuaät ñaây laø khôûi maøo vaän suy cuûanhaø Trònh. Nhaø Trònh, theo caâu noùi cuûa nhaøphong thuyû, laø moät hoï: khoâng vöông khoângbaù, quyeàn nghieâng thieân haï; ñöôïc hôn haitraêm naêm, vaï xaûy ngay choán saùt caïnh mình(Phi vöông phi baù, quyeàn khuynh thieân haï,nhò baùch dö nieân, tieâu töôøng naõi hoaï).Nhöõng doøng treân cho thaáy moät Nguyeãn

Trieäu Luaät ngô ngaùc ñau loøng tröôùc moät söïthaät lòch söû oâng khoâng hieåu heát, thaäm chíkhoâng hieåu noåi. Vì theá maø, trong khi vieáttieåu luaän naøy, raát nhieàu laàn toâi döøng taynghó ñeán cha mình, vaø toâi phaân vaân ñaët caâuhoûi: nhöõng doøng thaùc vaên chöông nhaø tieåuthuyeát vieát ra hình nhö coù chöùa ñöïng caûtaám tình u uaån cuûa cha chuùng toâi ñoái vôùi meïchuùng toâi – moät ngöôøi ñaøn baø hoï Trònh!Quaû coù theá! Nguyeãn Trieäu Luaät thoâng

kim baùc coå, ngöôøi coù theå choïn baát kyø ñeà taøinaøo ñeå ngoïn buùt oâng thoûa chí tung hoaønh.Nhöng taâm trí ngöôøi ngheä só Nguyeãn TrieäuLuaät luoân luoân vöông vaán choán queâ DuLaâm nôi meï hoï Trònh cuûa chuùng toâi ñaõ gaùnghóa cuøng ngöôøi. Lòch söû khoâng bieát noùineân lôøi. Nhaø tieåu thuyeát lòch söû cuõng coù taâmsöï khoù noùi neân lôøi. Nhaø tieåu thuyeát ñoù laøcha cuûa naêm anh em chuùng toâi. Nhaø tieåuthuyeát ñoù laø ngöôøi choàng ñaày aân tình kín

HOÀI ÖÙC - KYÛ NIEÄM - TÖ LIEÄU


ñaùo vôùi ngöôøi meï chung cuûa chuùng toâi.Chuùng toâi tònh khoâng tìm thaáy thoùi xaáu ñeánñoä khoù chòu cuûa ngöôøi cha mang teânNguyeãn Trieäu Luaät.Ngöôøi cha cuûa gia ñình ñaõ ñeå laïi cho

chuùng toâi khoâng phaûi laø quyeàn löïc vaø tieànbaïc. Ngöôøi ñeå laïi cho chuùng toâi moät lyùtöôûng naèm trong moät ñeà taøi nhaát quaùn.Ngöôøi ñeå laïi cho chuùng toâi taám göông soángvaø chieán ñaáu. Ñoù laø saûn phaåm tu thaân cuûangöôøi. Trong cuoäc ñôøi meï chuùng toâi cuønganh chò em chuùng toâi, Nguyeãn Trieäu Luaätloùe saùng nhö ngoâi sao baêng, quaù saùng vaøbay vuùt qua quaù nhanhChính yù nghó ñoù ñaõ cöùu vaõn baûn thaân toâi

ñaây qua nhöõng kyø naêm laàn baûy löôït ñöôïcyeâu caàu vieát lyù lòch. Neáu ñöôïc tröôûng thaønhnhö hoâm nay vaø neáu ñöôïc yeâu caàu vieát laïilyù lòch laàn nöõa, toâi seõ ghi chæ moät doøng naøy:Toâi laø con trai cuûa moät Ngoâi Sao Baêng chaøoñôøi naêm 1903 vaø taét lòm naêm 1946.

Nguyeãn Trieäu Luaät – ngöôøi giaùo vieâncuûa nhaân daânVaøo thôøi Nguyeãn Trieäu Luaät soáng

vaø laøm vieäc, xaõ hoäi chöa coù nhöõng danhhieäu cao quyù ñeå ban phaùt cho nhaø giaùo.Vaäy caên cöù vaøo ñaâu ñeå ñònh giaù moät nhaøgiaùo coù ñöùc coù taøi, moät nhaø giaùo thöïc söïcuûa nhaân daân – nhaát haïng laø khi nhaø giaùoñoù ñaõ maõi maõi ñi xa?Toâi cho raèng coù theå coù ít nhaát ba tieâu chí

ñaùnh giaù ngöôøi thaày giaùo ñaõ khuaát. Moät laø,caên cöù vaøo nhöõng hoài öùc cuûa hoïc troø cuõ ñaõtöøng ñöôïc thaày dìu daét neân ngöôøi. Hai laø,caên cöù vaøo nhöõng suy lyù töø nhöõng coângtrình thaày ñeå laïi cho ñôøi. Ba laø, vaø ñaây laøñieàu cöïc kyø quan troïng, söï caûm nhaän chuûquan duø ñoâi khi mô hoà veà moät phaåm tínhngöôøi qua baát kyø gôïi yù naøo coù theå duøng laøm

cô sôû baùm víu.Hai ñieàu (1) vaø (2) treân ñaây gaén boù vôùi

nhau. Moät ngöôøi thaày ñöôïc hoïc troø kính neåvaø yeâu quyù taát phaûi ñeå laïi nhöõng coâng trìnhlôùn cho ñôøi, vaø chính nhôø nhöõng coâng trìnhñoù maø coù theå ñoaùn ñònh ñöôïc moái quan heägiöõa thaày vaø troø khieán hoïc troø maõi maõi nghóñeán thaày vôùi moät aân tình vaø caûm phuïc. Laïicuõng neân nhôù raèng Nguyeãn Trieäu Luaät laøgiaùo sö daïy Lòch söû ôû baäc Cao ñaúng tieåuhoïc. Thôøi Phaùp thuoäc, ñaõ hoïc leân tôùi baäcCao ñaúng tieåu hoïc, thì ngöôøi hoïc sinhthöôøng laø ñaõ ñuû ñoä tuoåi suy lyù chín chaén.Nhieàu hoïc sinh thôøi Phaùp thuoäc chæ hoïc heát6 naêm baäc Tieåu hoïc cuõng ñaõ coù theå vaøo ñôøikieám soáng vaø töï hoïc boå sung nhöõng kieánthöùc nghieäp vuï maø nhaø tröôøng cuûa baäc phoåthoâng khoâng daïy. Vôùi hoïc sinh Cao ñaúngtieåu hoïc thôøi Phaùp, tình nghóa cuûa hoïc troøvôùi thaày giaùo khoâng döïa treân nhöùng tìnhcaûm uûy mò. Moät giaùo vieân khoù tính, khoâkhan, khoù gaàn guõi, luoân luoân ñoøi hoûi cao ñoáivôùi ngöôøi hoïc, neáu thöïc gioûi vaø thöïc loøngdaét daãn hoïc troø neân ngöôøi, vò giaùo vieân “maátcaûm tình” naøy coù khi coøn nhaän ñöôïc nhieàucaûm tình hôn haún nhöõng giaùo vieân taàmthöôøng nhöng xueà xoøa deã daõi, bò ñaùnh giaùlaø mò daân.Thaät ñaùng tieác cho toâi khoâng ñöôïc theo

hoïc giaùo sö Nguyeãn Trieäu Luaät. Nhöng toâicaûm nhaän ñöôïc veû haøi höôùc cuûa vò giaùo sökhoù tính ñoù khi oâng moâ taû «caùi boùng» cuûamình laø vò giaùo sö Söû hoïc Nguyeãn Lyù Vieântrong Ngöôïc ñöôøng tröôøng thi qua lôøi nhaøgiaùo naøy taâm söï vôùi hoïc troø:

Naêm 1922, toâi hoïc ôû tröôøng Nam Söphaïm Haø Noäi, naêm aáy toâi thi cuoái naêm ñöôïcñeán ba boán baøi ñaàu lôùp roài. Naêm aáy, ñaëcbieät, ôû tröôøng Sö Phaïm cuõng cho moãi lôùp



moät caùi Phaàn thöôûng Öu haïng (Prixd’Excellence) vì naêm aáy, khoâng roõ vì leõ gì,nha Hoïc Chaùnh Ñoâng Döông ñònh toå chöùcmoät cuoäc phaùt phaàn thöôûng thaät vó ñaïi ôûnhaø Haùt Taây. Toâi phaùt hoaûng nhôù ñeán lôøioâng thaày ñoaùn soá cho hoï toâi töø hôn 300naêm tröôùc: baét ñaàu hieån haùch ôû Baõi Coû roàisau laïi hieån haùch ôû ñaát Baõi Coû laàn cuoái, ñeåroài taét. Ngaøy aáy toâi tin dò ñoan nhö ñaøn baø.Toâi cöù tin chaéc raèng caùi choã xöôùng danhngöôøi lónh thöôûng ôû Nhaø haùt Taây noù ñuùngcaùi choã xöôùng danh khoa thi ôû Baõi Coû ñôøiTrònh Tuøng. Sôï raèng “Baûng tuøng ñeå thôm”ñeán ñoù laø heát neáu toâi chieám Prix d’Excellence, vaøo nhaø haùt Taây ñeå hieån haùchcaùi ñôøi hoïc troø. Vì theá toâi boû luoân ba baøikhoâng thi.

Toâi ngoác ngheách cöù tin raèng vaøo Nhaø haùtTaây maø lónh thöôûng thì hoï toâi taét. Toâi laïi ngôøngheäch ñeán raèng phaøm caùc choã laân bangNhaø haùt Taây toâi ñeàu sôï caû. Tröôøng Caoñaúng cuõ ôû phoá Paul Bert, gaàn Nhaø haùt Taây.Tröôøng Cao ñaúng môùi ôû phoá Bobillot, cuõnggaàn Nhaø haùt Taây. Cöù quanh caùi vuøng Nhaøhaùt Taây maø mua danh laø cheát.

Vì toâi ngoác ngheách nhö theá neân khoângdaùm hoïc tröôøng Cao ñaúng. Ñoã xong, xinra laøm anh giaùo cuøn ngay. Ngaøy nay toâikhoân roài, nhöng ñaõ luoáng tuoåi. Vì theá,ñaønh laøm caùi ngheà cuøn naøy, chaúng danhvoïng gì, nhöng coù caùi thuù laø khoâng coù theålaøm haïi ai ñöôïc, cho daãu laøm haïi moätcaùch voâ tình.

Chaéc caùc anh cöôøi toâi laém ñoù.Nhöng ñöøng, vì neáu khoâng, thì sao toâi laïi

gaëp gôõ caùc anh ôû ñaây ñeå keå caâu chuyeän taátnieân naøy.

Troáng tröôøng moät hoài ñoå.Tröôøng tan.

OÂng giaùo Nguyeãn Lyù Vieân laïi luûi thuûi treâncon ñöôøng Haøng Ñaãy, thuûng thaúng böôùcmoät veà nhaø…Khoâng phaûi Nguyeãn Lyù Vieân naøo ñaâu!

Nguyeãn Trieäu Luaät ñoù! Toâi coøn ngôø ngôïraèng ñaët ra caùi teân ñeäm Lyù cuûa Nguyeãn LyùVieân chính laø Nguyeãn Trieäu Luaät muoánthaàm nhaéc tôùi taán bi kòch caùc con chaùu coønsoùt cuûa trieàu Lyù ñaõ bò ñaùnh saäp vaø choânsoáng ngay taïi nôi sau naøy laø laøng Du Laâm.Vaø Lyù Vieân phaûi chaêng coù nghóa laø caùiVöôøn Choân Hoï Lyù? Xin baïn ñoïc ñöøng traùchtoâi ñaõ lan man suy luaän sang nhöõng ñieàuchöa haún ñaõ coù trong ñaàu oùc nhaø vaênNguyeãn Trieäu Luaät. Theá nhöng, lieân töôûngkhi ñoïc saùch laø caùi quyeàn vaø cuõng laø caùinaêng löïc ñoïc saùch, nhaát haïng laïi laø ñoïcsaùch cuûa cha mình.Ñöøng traùch toâi lan man, nhaát laø khi söû

lieäu vaãn coøn ñang trong voøng tìm kieám boåsung. Toâi coøn nghó raèng, Nguyeãn TrieäuLuaät nhaø giaùo, nhaø baùo, nhaø vaên, conngöôøi aáy ñaõ vieát raát nhieàu trong vaøi naêmdaïy hoïc ôû Vinh. Söùc laøm vieäc caêng nhö theáchöùng toû oâng raát ít beø baïn ñeå ñaøn ñuùmtrong caùi thaønh phoá mieàn Trung naøy.Hoài öùc cuûa cöïu hoïc sinh noùi Nguyeãn

Trieäu Luaät töø bieät anh em ñeå “ra Haø Noäihoaøn thaønh moät soá coâng trình”. Toâi vaãn ngôøngôï raèng Nguyeãn Trieäu Luaät ra Haø Noäi vìmoät lí do naøo khaùc nöõa.Thöông oâi! Cuoäc “vaéng nhaø” naêm 1946

cuûa Nguyeãn Trieäu Luaät sau thaønh cuoäc xanhaø vónh vieãn ñaõ chöùng toû raèng NguyeãnTrieäu Luaät maõi maõi laø moät ngheä só, ñaày loøngcaû tin.Nhöng chính phaåm chaát ñoù laïi ñaõ khieán

ngöôøi trôû thaønh moät nhaø vieát tieåu thuyeát lòchsöû cuûa ñaát nöôùc. �



T IN TÖÙC - HOAÏT ÑOÄNG

“Baèng nhöõng chöông trình ngheä thuaät phong phuù vaø ña daïng töø giao höôûng, hôïpxöôùng ñeán hoøa taáu nhaïc cuï daân toäc, hoøa taáu nhaïc keøn, nhöõng ca khuùc ñi cuøng naêmthaùng, nhöõng taùc phaåm môùi cuûa caùc nhaïc só treû, nhöõng gioïng ca ñöôïc coâng chuùng meánmoä... Ngaøy AÂm nhaïc Vieät Nam 5 naêm qua laø böùc tranh sinh ñoäng, phaûn aùnh dieän maïocuûa neàn aâm nhaïc chuyeân nghieäp Vieät Nam ngaøy moät phaùt trieån vaø ñaõ ñaït ñöôïc nhöõngthaønh quaû ñaùng töï haøo”.Phaùt bieåu khai maïc chöông trình ngheä thuaät ÑAÁT NÖÔÙC TOÂI chaøo möøng Ngaøy AÂm

nhaïc Vieät Nam laàn thöù V dieãn ra taïi Nhaø haùt Lôùn Haø Noäi ñeâm 3/9/2014 TS. NS. ÑoãHoàng Quaân, Phoù Chuû tòch Lieân hieäp caùc Hoäi VHNT Vieät Nam, Chuû tòch Hoäi Nhaïc só VieätNam ñaõ ñaùnh giaù cao nhöõng hoaït ñoäng aâm nhaïc dieãn ra suoát 5 naêm qua trong nhöõngngaøy coù yù nghóa naøy.Ñuùng nhö vaäy, ñeâm dieãn laø söï taäp hôïp nhöõng taùc phaåm aâm nhaïc coù giaù trò chaûy daøi

suoát nöûa theá kyû qua töø Tieáng haùt giöõa röøng Paùc Boù (Nguyeãn Taøi Tueä), Cuoäc ñôøi vaãn ñeïpsao (nhaïc Phan Huyønh Ñieåu, lôøi thô Döông Höông Ly), Ñaát nöôùc (nhaïc Phaïm MinhTuaán, lôøi thô Taï Höõu Yeân), Maøu hoa ñoû (nhaïc Thuaän Yeán, lôøi thô Nguyeãn Ñöùc Maäu),Giai ñieäu Toå quoác (Traàn Tieán), Huyeàn thoaïi Hoà Nuùi Coác (Phoù Ñöùc Phöông), Ñaøn caàmdaây vuõ daây vaên (Nguyeãn Cöôøng) ñeán nhöõng taùc phaåm môùi nhö Tan vaøo Haø Noäi (AnThuyeân), Khuùc haùt ra khôi (nhaïc Ñoã Hoàng Quaân, yù thô Traàn Ñaêng Khoa) Tröôøng Sa ôi( nhaïc Phaïm Ngoïc Khoâi, lôøi thô Phan Nhö Tuaán), Göûi caùnh chim bieån (Vuõ Thieân Lan ),Xuoâi doøng (Quang Vinh), Voïng quoác ( Huyønh Tuù)... cuøng nhöõng hoøa taáu nhaïc daân toäccuûa Nhaø haùt Ca muùa nhaïc Vieät Nam vaø söï tham gia cuûa daøn hôïp xöôùng tröôøng Ñaïi hoïcSö phaïm Ngheä thuaät Trung öông. Caùc NSND. Quang Thoï cuøng nhoùm “Laõo töôùng”:Quang Huy, Minh Ñöùc,Thanh Vinh, Hoaøng Cheø vaø caùc NSÖT. Thanh Lam, Thaùi Baûo,Lan Anh ñaõ thaêng hoa trong ñeâm dieãn cuøng söï “ phieâu linh” cuûa Tuøng Döông qua haisaùng taùc cuûa Traàn Tieán vaø Löu Haø An laø Meï toâi vaø Con coø...Ñeâm dieãn ñaõ vinh döï nhaän ñöôïc laüng hoa chaøo möøng cuûa Thuû töôùng Nguyeãn Taán Duõng

cuøng söï coù maët cuûa Phoù Thuû töôùng Vuõ Ñöùc Ñam vaø caùc vò laõnh ñaïo Ñaûng vaø Nhaø nöôùc.Maøn haùt muùa Chaøo möøng Ngaøy aâm nhaïc Vieät Nam cuûa taát caû caùc ngheä só tham gia

ñeâm dieãn ñaõ keát thuùc hoaønh traùng chöông trình trong khoâng khí phaán khôûi, naùo nöùc cuûamoät ngaøy coù yù nghóa ñoái vôùi nhöõng ngöôøi hoaït ñoäng aâm nhaïc Vieät Nam.

CAÙT VAÄN

5 NAÊM THAÉP SAÙNG GIAÙ TRÒ AÂM NHAÏC VIEÄT

Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 10-2014 - vanhien.vn

News & Politics

Transcript of Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 10-2014 - vanhien.vn