Diễn đàn văn ghệ Việt Nam số 9-14. vanhien.vn

DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (236) - 9 / 2014 1

2 DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (236) - 9 / 2014

3DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (236) - 9 / 2014

Ba baøi hoïc ñaïo ñöùc cuûa Baùc Hoà(THEO TINH THAÀN NGHÒ QUYEÁT TÖ. 4 KHOÙA XI)

HOÀ SÓ VÒNH

Ñoïc laïi nhöõng baøi vieát cuûa Hoà ChíMinh veà ñaïo ñöùc caùch maïng trongtaùc phaåm Ñaûng caùch meänh cho ñeán

baøi Naâng cao ñaïo ñöùc caùch maïng, queùtsaïch chuû nghóa caù nhaân, chuùng toâi thaáyNgöôøi quan taâm tröôùc tieân laø nguoàn löïc conngöôøi, nguoàn löïc caùn boä, bôûi caùn boä laø goáccuûa moïi coâng vieäc, ñaïo ñöùc laø goác cuûangöôøi caùn boä, muoân vieäc thaønh coâng haythaát baïi laø do caùn boä toát hay xaáu. Xin ñöôïcneâu ba baøi hoïc: vaøi troø cuûa daân, vaên hoùadaân vaän vaø nhaân caùch vaên hoùa cuûa caùn boälaõnh ñaïo trong quan heä vôùi coäng ñoàng.

Vai troø cuûa daânTruyeàn thoáng daân toäc ta coù nhieàu kho

baùu. Moät trong nhöõng giaù trò cuûa kho baùu ñoùlaø vai troø cuûa daân ñöôïc theå hieän ôû nhieàuphöông dieän: löïc löôïng cuûa daân, öùng xöûtrong daân, ñeàn ñaùp coâng ôn cuûa daân (aên loäcñeàn ôn keû caáy caøy), loøng nhaân nghóa coát ôûyeân daân (baïc ñaàu vaãn phuï taám loøng yeâu daân- Nguyeãn Traõi). Truyeàn thoáng ñoù ñöôïc HoàChí Minh keá thöøa xuaát saéc, saùng taïo trongñieàu kieän lòch söû môùi keå töø khi giaønh ñöôïcñoäc laäp, thaønh laäp nhaø nöôùc daân chuû coänghoøa. Ñoái vôùi nhöõng vó nhaân trong lòch söû nhöV.Leânin, Hoâxeâ Maùcti, Hoà Chí Minh, hoaïtñoäng chính trò laø phöông tieän, vaên hoùa môùilaø muïc ñích. Khaùi nieäm vaên hoùa daân chuûkhoâng chæ boù heïp trong phaïm truø cô cheá,

phöông tieän, quy cheá, maø cuoái cuøng laø muïcñích cuûa caùch maïng: daân giaøu, nöôùc maïnh,daân chuû, coâng baèng, vaên minh. Ngay töø khichöa giaønh ñöôïc quyeàn veà tay nhaân daân,khi coøn ôû chieán khu Cao Baèng, ñeå chuaån bòthaønh laäp Ñoäi Vieät Nam tuyeân truyeàn giaûiphoùng quaân, Baùc Hoà thöôøng daën ñoàng chíVoõ Nguyeân Giaùp: “Phaûi döïa vaøo daân, döïachaéc vaøo daân, thì keû ñòch khoâng theå naøo tìmdieät ñöôïc. Toå chöùc cuûa ñoäi phaûi laáy chi boälaøm haït nhaân laõnh ñaïo”(1).Trong trieát hoïc coå ñieån phöông Ñoâng,

Khoång giaùo ñoùng vai troø haït nhaân cuûa yù thöùcheä vôùi theá giôùi quan cuûa keû só qua nhieàutrieàu ñaïi. Cho ñeán nay, khi Trung Quoácñang ñi vaøo hieän ñaïi vôùi muïc tieâu trôû thaønhcöôøng quoác môùi treân theá giôùi, thì Khoånggiaùo vöøa laø vaät caûn, vöøa laø logic cuûa giaù tròñuùng coù theå chaáp nhaän vaø keá thöøa. Trong soácaùc giaù trò tröôøng toàn cho ñeán hoâm nay phaûikeå ñeán vai troø cuûa daân ghi trong Thöôïng thölaø daân vi bang baûn, veà sau Maïnh Töû phaùttrieån: daân vi quyù, xaõ taéc thöù chi, quaân vikhinh (vieäc daân laø quan troïng nhaát, thöù ñeánlaø vieäc cuûa xaõ taéc vaø sau cuøng laø cuûa vua).Tö töôûng tieán boä ñoù ñaõ ñöôïc Hoà Chí Minhgiaûi thích theo tinh thaân môùi: lôïi ích cuûanhaân daân laø treân heát, theá ñeán laø lôïi ích quoácgia, coøn lôïi ích cuûa nhaø vua thì khoâng ñaùngkeå. Khoång Töû cho raèng, trong ba ñieàu caàn

T HÔØI LUAÄN

cuûa phaùp trò nöôùc: tuùc thöïc, tuùc binh, daân tríthì daân trí laø quan troïng haøng ñaàu. Daân trí seõtaïo ra thöïc tuùc, binh cöôøng. Daân khoâng tinthì thuyeàn bò ñaém, laøm suïp ñoå caû vöôngtrieàu. Trong quan heä giöõa daân vôùi theå cheáchính trò. Maïnh Töû khuyeân nhaø caàm quyeànphaûi hieåu theo yù daân: “Daân muoán vieäc chi,nhaø caàm quyeàn neân cung caáp cho hoï, daângheùt vieäc chi, nhaø caàm quyeàn ñöøng thi thoácho hoï”. Tieáp theo laø tö töôûng an daân, phaûicoù moät haèng saûn, moät cuoäc soáng no ñuû laømcô sôû.Nhöõng tö töôûng tieán boä thôøi coå ñaïi cuûa

caùc baäc tieàn nhaân, duø laø cuûa Trung Quoáchay Vieät Nam ñeàu laø nhöõng baøi hoïc ñeå hoâmnay chuùng ta xaây döïng moâ hình cô cheá daânchuû. Trong Cöông lónh xaây döïng ñaát nöôùctrong thôøi kyø quaù ñoä leân chuû nghóa xaõ hoäi(Cöông lónh 1991) neâu saùu ñaëc tröng maøñaëc tröng ñaàu tieân laø: do nhaân daân laøm chuû.Ñieàu naøy khaúng ñònh Cöông lónh ñaõ thaáyñöôïc vai troø cuûa daân. Ñeán Ñaïi hoäi Ñaûng X(2006), caùc ñaëc tröng moâ hình CNXH ñöôïcboå sung, roài ñaïi hoäi XI (2011) ñöôïc phaùttrieån moät böôùc phuø hôïp vôùi tình hình môùitrong nöôùc vaø quoác teá, neâu hai ñaëc trönghaøng ñaàu: daân giaøu, nöôùc maïnh, daân chuû,coâng baèng, vaên minh: do nhaân daân laøm chuû.Veà lyù thuyeát, vai troø cuûa daân laø töông ñoái roõ.Vaán ñeà coøn laïi laø moâ hình cô cheá vaän haønhdaân chuû naèm ôû boán khaâu cô baûn: daân chuûbaàu cöû (Quoác hoäi, Hoäi ñoàng nhaân daân caùccaáp); daân chuû ra nghò quyeát (Ñaïi hoäi Ñaûngtoaøn quoác vaø Ñaûng boä ñòa phöông); daân chuûquaûn lyù (noäi caùc vaø chính quyeàn caùc caáptreân cô sôû phaùp ñònh); daân chuû kieåm tra,giaùm saùt (Ban kieåm tra Trung öông, Ban noäichính Trung öông, caùc caáp uûy, Thanh tra

Chính phuû Trung öông ñeán cô sôû). Taát caûboán khaâu naøy muoán coâng vieäc thöïc thi trongñôøi soáng coù hieäu quaû, hôïp loøng daân ñeàuphaûi laáy nhaân toá vaên hoùa laøm neàn; yeáu toánhaân vaên laøm muïc ñích (lôïi ích cuûa daân);yeáu toá trí tueä ñeå tìm chaân lyù (thaûo luaän, tranhluaän trong daân, nhaát laø taàng lôùp trí thöùc);yeáu toá ñaïo ñöùc trong caùch öùng xöû (chínhsaùch an daân, lo cho daân…). Laøm ñöôïc nhövaäy töùc laø Ñaûng vaø nhaân daân tuy hai laø moät,thoáng nhaát, ñoàng thuaän - bieåu tröng cho haiñaïi nghóa gaëp nhau, taïo neân söùc maïnhtröôøng toàn ñaïi ñoaøn keát ñeå xaây döïng vaø baûoveä Toå quoác, maø khoâng moät keû thuø naøo coùtheå phaù noåi. Ñoù chính laø vaên hoùa daân chuûtrong thôøi ñaïi Hoà Chí Minh.

Vaên hoùa daân vaänHoà Chí Minh, ngay töø naêm 1956, trong

baøi Huaán thò cho lôùp nghieân cöùu chính tròcuûa Tröôøng Ñaïi hoïc nhaân daân Vieät Nam coùnoùi ñaïi yù: thôøi gian lôùp hoïc thì ngaén, neânvieäc nghieân cöùu cuûa caùc baïn ví nhö moät haïtnhaân beù nhoû, coù theå toùm taét trong 11 chöõsau: “Ñaïi hoïc chi ñaïo, taïi minh minh ñöùc, taïithaân daân”. Minh minh ñöùc töùc laø chính taâm,thaân daân töùc laø phuïc vuï nhaân daân, ñaët lôïi íchcuûa nhaân daân leân treân heát”(2). Trong khaùngchieán choáng Phaùp, choáng Myõ nhaân daân tañaõ saùng taïo nhieàu thaønh ngöõ soáng maõi choñeán taän hoâm nay: quaân vôùi daân nhö caù vôùinöôùc; ñi daân nhôù, ôû daân thöông; deã traêm laànkhoâng daân cuõng chòu, khoù vaïn laàn daân lieäucuõng xong…Trong quaân ñoäi caùch maïng cuûata ngay töø ñaàu khaùng chieán gian khoå, ôû caûhai giai ñoaïn choáng Phaùp vaø choáng Myõ ñaõban haønh ñieàu leänh: “khoâng laáy moät caây kimsôïi chæ cuûa daân”. Vôùi löïc löôïng coâng annhaân daân, trong saùu ñieàu cuûa Baùc Hoà coù lôøi

DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (236) - 9 / 20144

THÔØI LUAÄN

giaùo huaán thaân aùi: ñoái vôùi nhaân daân phaûikính troïng, leã pheùp.Töø sau Caùch maïng thaùng Taùm thaønh

coâng, Hoà Chí Minh ñaõ luoân quan taâm ñeánvaên hoùa daân vaän. Ñeå xaây döïng nöôùc ta töøneàn daân chuû coäng hoøa thaønh nöôùc coäng hoøaxaõ hoäi chuû nghóa, giöông cao hai ngoïn côøñoäc laäp daân toäc vaø chuû nghóa xaõ hoäi, Ngöôøibieát raát sôùm, raát roõ söùc maïnh, quyeàn haønh,löïc löôïng ôû nôi daân. Taát caû chính saùch daânvaän cuûa Ngöôøi vaø cuûa Ñaûng vöøa tieáp thu töïgiaùc truyeàn thoáng khoan söùc daân, an daân,giöõ chaët loøng daân cuûa caùc vò anh huøng daântoäc, cuûa caùc vò minh quaân, vöøa thaám saâumoái quan heä bieän chöùng giöõa nöôùc vaø daân,giöõa laõnh ñaïo vaø bò laõnh ñaïo, giöõa coângquyeàn vaø daân quyeàn. Nhöng taát caû vaø caohôn caû ñeàu ñi ñeán muïc tieâu: lôïi ích vì daân,quyeàn haïn cuûa daân, traùch nhieäm cuûa daân,coâng vieäc cuûa daân.Noùi vaên hoùa daân vaän laø noùi ñeán moái quan

heä giöõa Ñaûng laõnh ñaïo coâng quyeàn vaø daânquyeàn. Ñieàu naøy ñoøi hoûi moïi chính saùch cuûaÑaûng, Nhaø nöôùc phaûi thaám nhuaàn phöôngchaâm giöõ chaët loøng daân töùc laø phaûi hieåu roõtaâm traïng, nguyeän voïng, nieàm tin cuûa ñoáitöôïng maø mình laõnh ñaïo. Muoán laõnh ñaïo coùhieäu quaû thì caùn boä, ñaûng vieân phaûi göôngmaãu ñaõ ñaønh, nhöng coøn phaûi coù taøi naêng,caùn boä laõnh ñaïo caøng cao tính göông maãucaøng phaûi saùng, taøi naêng phaûi ñöôïc phaùt loäôû trình ñoä toång keát lyù luaän vaø phöông phaùpgiaûi quyeát thöïc tieãn, chöù khoâng neân chæ noùimaø khoâng laøm, noùi nhieàu chuyeän voâ boå,thieáu löôïng thoâng tin, lyù luaän theo kieåu khoâcöùng, nhaøm chaùn thieáu hôi thôû cuûa ñôøi soángnhaân daân.Trong moái quan heä giöõa Ñaûng vaø nhaân

daân hieän nay coù nhieàu chuyeän ñaùng baøn,thaäm chí coù nhieàu chuyeän heát söùc böùc xuùc,nhaïy caûm thaät ñaùng lo ngaïi. Xin neâu haihieän töôïng:

Moät laø, hieän töôïng xa daân cuûa moät soácaùn boä: moät boä phaän Ñaûng vieân caáp caothöôøng ngaïi sinh hoaït (trong cô quan thì vôùicaùn boä nhaân vieân ngoaøi Ñaûng; ôû khu phoá thìvôùi nhaân daân nôi cö truù hoaëc toå daân phoá).Neáu coù sinh hoaït thì thieáu nghieâm tuùc pheâbình vaø töï pheâ bình, sôï yù kieán ñoùng goùp cuûangöôøi ngoaøi Ñaûng. Trong luùc ñoù hoï coù ñuûmaùnh khoùe ñeå chaïy chöùc, chaïy quyeàn,chaïy baèng caáp… khoâng chæ cho mình maø chocaû phe, nhoùm cuûa mình. Hoï thöôøng ngaïixuoáng cô sôû, nhöng laïi ñaày nhieät tình haøohöùng xaùch caëp ñi nöôùc ngoaøi. Hoï vöøa giaáudoát, khoâng döïa vaøo chuyeân gia, dò öùng ñoáivôùi ngöôøi taøi, vöøa ít chòu khoù ñoïc saùch, xembaùo ñeå naâng cao kieán thöùc. Nhöõng caáp UÛyÑaûng ôû lónh vöïc khoa hoïc, vaên hoùa, giaùoduïc thöôøng ngaïi keát naïp nhöõng trí thöùc gioûi,vì hoï coù caù tính, sôï ngöôøi ta hôn mình.Nguyeân nhaân cuûa tình traïng thì coù nhieàu,nhöng roõ reät nhaát laø taâm lyù heïp hoøi, ñoá kî;theû Ñaûng ôû trong tuùi hoï, muoán ban phaùt choai thì ngöôøi aáy ñöôïc; coøn khoâng, laø khoâng;söï quan lieâu cuûa thuû tröôûng cô quan tröïctieáp; söï trì treä cuûa caùc ban beä thanh tra,kieåm tra caáp treân… Ngay töø baáy giôø (nhöõngnaêm 60 theá kyû tröôùc), Baùc Hoà ñaõ thaáy roõmoät boä phaän caùn boä “ñang mang naëng caùiba loâ chuû nghóa caù nhaân”.

Hai laø, ñeå phöông chaâm: daân bieát, daânbaøn, daân laøm, daân kieåm tra ñi vaøo ñôøi soángcoù hieäu löïc, ngöôøi daân caàn ñöôïc thoâng tin.Khoâng coù thoâng tin, ngheøo ñoùi thoâng tin,thoâng tin khoâng chính xaùc, thì noùi chi ñeán


THÔØI LUAÄN

chuyeän baøn, laøm kieåm tra! Khoâng coù thoângtin, kieán thöùc, ngöôøi daân ñöùng beân leà chínhtrò. Nhieàu naêm gaàn ñaây, hieän töôïng taùn phaùttaøi lieäu baát hôïp phaùp, xuaát baûn nhieàu cuoánhoài kyù xuyeân taïc söï thaät, gieøm pha maït saùtñoàng nghieäp, thaäm chí phaûn boäi söï nghieäpñoåi môùi, phuû nhaän chuû nghóa Maùc, roàichuyeän tieáu laâm, laønh coù, döõ coù veà caùc vòlaõnh ñaïo caáp cao… vaãn troâi noåi trong doøngchaûy coâng luaän. Chöa heát, hieän töôïng thihaønh kyû luaät nhöõng caùn boä tham nhuõng, hoáiloä, tuyeán aùn moät soá vuï aùn hình söï cuõng theokieåu maäp môø, giô cao ñaùnh kheõ, hoâm nayñuùng, mai sai, ngaøy mai laïi ñuùng nhaèm baoche cho nhau hoaëc ñeå giöõ theá caân baènggiöõa caùc phe, nhoùm lôïi ích vaãn ñöôïc baøn taùntrong daân. Ñaõ ñeán luùc caàn ñöôïc giaûi quyeátdöùt ñieåm, khoâng ñeå cho tình traïng daân chuûcöïc ñoan laøm vaån ñuïc dö luaän xaõ hoäi. Muoánvaäy, caàn daân chuû hoùa, coâng khai hoùa moät soáthoâng tin noùng. Chuùng ta khoâng sôï caùc loaïithuø ñòch lôïi duïng. Bôûi baûn chaát chuùng laø lôïiduïng, xuyeân taïc, mò daân. Chuùng ta chæ sôïdaân khoâng bieát ñeán nôi ñeán choán, laãn loäntraéng ñen, ñuùng sai, khoâng bieát ñaâu ñuùngñeå maø tin. Treân thöïc teá, caùc cô quan chöùcnaêng khoâng thoâng tin ñaày ñuû, coù toå chöùc, thìngöôøi daân seõ nghe caùc nguoàn thoâng tinkhaùc qua caùc keânh truyeàn thoâng, quaInternet hoaëc baùo chí nöôùc ngoaøi. Maát loøngtin vaøo Ñaûng, vaøo cheá ñoä thì moät boä phaänchaïy troán tìm ñeán toân giaùo vaø caùc loaïi tínngöôõng si meâ, cuoàng tín, theá laø ta maát daânvì khoâng döïa vaøo daân.

Nhaân caùch vaên hoùaÔÛ nöôùc ta, ngöôøi noùi sôùm nhaát veà nhaân

caùch vaên hoùa laø Hoà Chí Minh. Neáu trongTuyeân ngoân cuûa Lieân hieäp thuoäc ñòa, Ngöôøi

ñeà xöôùng phaåm giaù con ngöôøi trong Lôøi keâugoïi ôû baùo Ngöôøi cuøng khoå, Ngöôøi ñöa leânmuïc tieâu söï giaûi phoùng con ngöôøi, thì trongDi chuùc (1969) chuùng ta ñoïc: “…ñaàu tieân laøcoâng vieäc ñoái vôùi con ngöôøi”. Giaù trò cao nhaátcuûa moïi giaù trò vaên hoùa laø con ngöôøi. Söïhoaøn thieän nhaân caùch con ngöôøi laø chieánthaéng lôùn nhaát cuûa vaên hoùa. Coù laàn, moät nhaøbaùo Phaùp, oâng G. Moângtaroâng ñaõ vieát: “CuïHoà Chí Minh laø moät chieán só ñaàu tieân cuûa theágiôùi thöù ba, cuûa caùc daân toäc ngheøo ñoùi, theømkhaùt moät cuoäc soáng cho ra ngöôøi… Cuï daïyraèng, cuoäc chieán ñaàu vì nhaân phaåm vaø töï dophaûi ñaët leân treân moïi cuoäc chieán ñaáu khaùc”.Nhaân caùch cuûa Ngöôøi coù söùc haáp daãn kyø laï,nhaát laø ñoái vôùi baïn beø caùc nöôùc. Vaøo naêm1952, taïi Ñaïi hoäi XIX Ñaûng coäng saûn LieânXoâ, sau baøi dieãn vaên ngaén goïn cuûa Ngöôøi veàthöïc traïng cuoäc chieán tranh, noãi khoå vaø noãiñau cuûa daân ta, ñaõ gaây xuùc ñoäng maïnh ñeánnhieàu nhaø laõnh ñaïo. Ñoàng chí Xtalin, oâm hoânNgöôøi hoài laâu. Coøn Thuû töôùng Ñöùc ñaàu tieânñoàng chí OÂtteâ Groâttôvoân khoâng neùn noåi söïñoàng caûm: “Trong ñoâi maét aáy (cuûa Hoà ChíMinh) coù nöôùc maét vaø coù löûa. Löûa cuûa nieàmtin vaøo thaéng lôïi cuoái cuøng cuûa nhaân daânVieät Nam”. Töøng ngöôøi laø giaù trò nhaân caùchmaø moãi ngöôøi töï xaùc ñònh, töï giaùc thöïc hieäntheo caùc heä chuaån xaõ hoäi. ÔÛ caùc neàn vaênhoùa khaùc nhau coù heä chuaån khoâng gioángnhau, nhöng vaãn coù giaù trò chung. Ñoù laø söïlao ñoäng chaêm chæ vaø coù tay ngheà, trungthöïc trong giao tieáp xaõ hoäi, coù tình thöôngñoái vôùi ñoàng loaïi. Ñoù laø nhöõng daáu hieäu ñeåphaùt trieån nhaân caùch. Trong neàn kinh teá thòtröôøng, lao ñoäng chaát xaùm vaø lao ñoäng côbaép ñeàu ñöôïc coi troïng. Trong trieát lyù soáng,caùn boä laõnh ñaïo caàn laøm göông ñeå giaùo duïc


THÔØI LUAÄN

lôùp treû söï hoaøn thieän nhaân caùch: toân troïngnhöõng giaù trò tinh thaàn cuõng ngang baèng vôùinhöõng giaù trò vaät chaát (neáu khoâng muoán noùilaø hôn). Trong quaù trình ñoâ thò hoùa coù baonhieâu vieäc lôùn phaûi laøm: quy hoaïch xaây döïngcô sôû haï taàng vaø quy hoaïch caùc thieát cheávaên hoùa, xaây döïng töôïng ñaøi, xanh hoùañöôøng phoá vaø caùc coâng trình coâng coäng nhöcoâng vieân, tröôøng hoïc, beänh vieän, thöïc hieänvaên hoùa giao thoâng theo nhöõng quy chuaåncaàn vaø ñuû töø vieäc ban haønh ñoàng boä caùc vaênbaûn phaùp lyù, ngöôøi quaûn lyù ñoâ thò, ngöôøicaûnh saùt giao thoâng, ngöôøi tham gia giaothoâng… Taát caû ñeàu ñoøi hoûi söï töï yù thöùc töùc laønhaân caùch vaên hoùa cuûa moãi moät ngöôøi. HoàChí Minh thöôøng nhaéc: “Thöïc hieän vieäc toântroïng nhaân caùch vaø laøm cho caùi toát trong conngöôøi luoân luoân sinh soâi, naûy nôû; nhöõng caùixaáu ñöôïc daàn daàn ñaåy luøi; laøm cho con ngöôøitrôû neân toát ñeïp nhôø töï pheâ bình vaø pheâ bình”.Con ngöôøi khoâng phaûi luùc naøo cuõng töï laømchuû ñöôïc baûn thaân nhaát laø soá ñoâng caùn boälaõnh ñaïo, quaûn lyù naém trong tay quyeàn löïcveà caùc döï aùn lôùn, taøi chính, tieàn teä, ñaát ñai,taøi nguyeân… neân phaûi nhôø vaøo nhöõng bieänphaùp giaùo duïc, nhöng quyeát ñònh laø töï giaùoduïc. Hieän nay, nhaân daân thích caâu noùi cuûangöôøi xöa ñoái vôùi loaïi caùn boä noùi hay, voã taydôû: “Kim ngoâ ö nhaân daõ, thính kyø ngoân, quankyø haønh”. Nhöõng hình thöùc xöû phaït nghieâmkhaéc, duø laø baèng caùc cheá taøi phaùp lyù caonhaát, duø laø baèng phaït tieàn raát naëng, suy chocuøng,chæ laø tình theá, neáu nhö yù thöùc conngöôøi khoâng ñöôïc “töï kyû”, “tieân traùch kyû” khivaáp sai laàm, thaäm chí daãn ñeán haønh vi voâluaân, voâ ñaïo. Moät soá khoâng nhoû caùn boä,ñaûng vieân, nhaát laø nhöõng keû naém trong tayquyeàn löïc lôùn, phai nhaït lyù töôûng, ñaïo ñöùc

suy ñoài, loái soáng buoâng thaû laø do hoï “ñöùc ítmaø aân suûng nhieàu, taøi ít maø ñòa vò cao, coângnhoû maø boång loäc lôùn”, ngöôøi xöa cho ñoù laøtam ñaïi hoïa. Nghò quyeát Trung öông IV(khoùa XI) laø tieáng chuoâng caûnh tænh ñoái vôùihoï vaø khuyeán khích dö luaän roäng raõi, söï giaùmsaùt coâng khai cuûa caùc toå chöùc quaàn chuùng.Caên beänh nan y ñaõ ñöôïc phaùt hieän, chæ nhôønhöõng phöông thuoác ñieàu trò höõu hieäu. ÔÛ ñaâyñoøi hoûi söï kieân quyeát, kieân trì, kieân taâm trongtöï pheâ bình vaø pheâ bình: moät haønh vi vaênminh, vaên hoùa, chöù khoâng vuøi daäp con ngöôøi.Ñeå xaùc laäp “tö caùchmoät ngöôøi caùch maïng” töùclaø caùi toâi cuûa theá giôùi beân trong, Baùc neâunhöõng chuaån möïc suùc tích, deã hieåu: “Töï mìnhphaûi hy sinh, vò coâng vong tö, khoâng hieáudanh, khoâng kieâu ngaïo, ít loøng ham muoán veàvaät chaát. Ñoái vôùi ngöôøi phaûi: coù loøng baøy veõcho ngöôøi, vôùi ñoaøn theå thì nghieâm, ñoái vôùivieäc phaûi phuïc tuøng ñoaøn theå”…Nhaân caùch vaên hoùa laø caùi toâi chaân chính,

haøi hoøa giöõa lôïi ích chung vaø quyeàn lôïirieâng, giöõa caùi coäng ñoàng vaø caùi caù nhaân,giöõa traùch nhieäm vaø höôûng thuï. Giaûi quyeátmoái quan heä naøy laø moät cuoäc vaät loän trieànmieân. YÙ thöùc caù nhaân thöôøng quyeát ñònh.Khoâng theå moät luùc, vaøi naêm caûi taïo ñöôïctoaøn xaõ hoäi, nhöng coù theå caûi taïo töøng böôùcgaäp gheành cuûa moãi caù nhaân. Ñoøi hoûi raát caoñoái vôùi chính mình trong tu döôõng taâm tínhlaø daáu hieäu nhaân caùch vaên hoùa.

(1). Baùc Hoà veà nöôùc, NXB Vaên hoïc, Haø Noäi, 1995,tr.144. Tö töôûng ñoù laø sôïi chæ ñoû xuyeân suoát nhieàu baøinoùi, baøi vieát, dieãn vaên, thö chuùc Teát, thô vaên cuûaNgöôøi, keå töø Caùch maïng thaùng Taùm cho ñeán luùcNgöôøi ra ñi.(2). Hoà Chí Minh, Tuyeån taäp vaên hoïc, taäp 2, NXB, Vaênhoïc, Haø Noäi, 1995, tr.195, 196.


THÔØI LUAÄN

Vaên hoïc ngheä thuaät, baùo chí luoân laø vaánñeà nhaïy caûm bôûi maáy lyù do: Thöù nhaát,ñaây laø lónh vöïc cuûa caùi toâi, cuûa caù tính.

Maø caù tính laø caùi rieâng, noåi troäi ñeå taïo ra tieángnoùi rieâng, gioïng ñieäu rieâng. Nhöng phaûi laø caùtính saùng taïo, töùc laø phaûi taïo ra caùi môùi, tieánboä, phuø hôïp vôùi lyù töôûng thaåm myõ, môùi meû,ñoäc ñaùo. Ngöôøi ngheä syõ laøm giaøu cho xaõ hoäikhoâng baèng soá löôïng cuûa caûi vaät chaát maøbaèng caùc giaù trò tinh thaàn, laøm môùi caùc giaù tròtinh thaàn. Thöù hai, naêng khieáu saùng taïo phuùcho ngöôøi ngheä syõ söï nhaïy caûm, nhaát laø nhaïycaûm tröôùc nhöõng bieán ñoäng xaõ hoäi. Coù theå víngöôøi ngheä syõ nhö caùi caàn aêngten thu phaùtnhöõng tín hieäu ñoåi thay cuûa cuoäc soáng. Nhöngkhoâng phaûi ngheä syõ naøo cuõng coù moät söùc ñeàkhaùng, moät “boä loïc” hoaøn haûo ñeå thu phaùtnhöõng tín hieäu tích cöïc, laønh maïnh neân coùngöôøi voâ tình bò keû xaáu lôïi duïng maø trôû thaønhcaùi loa tuyeân truyeàn, gieo raéc nhöõng maàmmoáng tieâu cöïc. Thöù ba, veà baûn chaát hìnhtöôïng thì vaên hoïc ngheä thuaät saùng taïo ra moät“cuoäc soáng thöù hai”, cuoäc soáng naøy thoaùt thaitöø cuoäc soáng thöïc, nhöng noù chæ laø moâ hìnhcuûa cuoäc soáng chöù khoâng phaûi “chuïp aûnh” töøñôøi soáng thöïc. Coù bao nhieâu taùc phaåm vaênhoïc ngheä thuaät giaù trò ñích thöïc laø coù baáynhieâu moâ hình. Maø ñaõ goïi laø moâ hình thì coù caùigioáng, coù caùi khaùc, laïi coù caùi xa laï, thaäm chíngöôïc vôùi ñôøi soáng thöïc. Chính vì leõ naøy maø

tieáp nhaän vaên hoïc ngheä thuaät luoân laø vaán ñeàphöùc taïp. Coù moâ hình bò ngôïi ca voâ loái, coù moâhình bò hieåu sai, coù caùi thì bò lôïi duïng… Thöù tö,xeùt ôû goùc ñoä tieáp nhaän thì vaên hoïc ngheä thuaätlaø moùn aên tinh thaàn khoâng theå thieáu, nhöngtrong thôøi buoåi tieáp bieán vaên hoùa maïnh meõhieän nay thì coù moùn aên, vì nhieàu lyù do caû chuûquan laãn khaùch quan maø deã bò/gaây ngoä ñoäc.Vì nhöõng leõ treân maø lónh vöïc vaên hoïc ngheä

thuaät luoân laø vaán ñeà ñöôïc taát caû caùc chính theåtröôùc nay quan taâm. ÔÛ thôøi ñaïi chuùng ta, döôùisöï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng thì baùo chí, vaên hoïcngheä thuaät laø moät ñoäi quaân caùch maïng. Ñoäiquaân aáy ñaõ hoaøn thaønh xuaát saéc söù maïng cuûamình ñoàng haønh cuøng daân toäc laøm neân nhöõngchieán thaéng lòch söû ñaùnh ñuoåi giaëc ngoaïi xaâmthoáng nhaát ñaát nöôùc. Böôùc sang thôøi kyø ñoåimôùi, baùo chí, vaên hoïc ngheä thuaät goùp phaàncuøng toaøn daân laøm neân nhöõng kyø tích. Nhöngôû ngaøy hoâm nay thì, hoaëc do buoâng loûng quaûnlyù, hoaëc chöa hieåu ñaëc tröng, hoaëc thieáu ñònhhöôùng…maø choã naøy choã khaùc, moät vaøi yeáu toácuûa lónh vöïc naøy caàn ñöôïc hoaøn thieän, chaánchænh kòp thôøi. Nghò quyeát Trung öông 9 (khoùaXI) veà xaây döïng vaø phaùt trieån vaên hoùa, conngöôøi Vieät Nam coù theå coi nhö moät luoàng gioùmôùi meû ñem laïi sinh khí cho caùnh ñoàng vaênhoïc ngheä thuaät theâm töôi xanh maøu môõ. Theotinh thaàn cuûa Nghò quyeát, caàn chuù yù nhöõngvaán ñeà sau:

Ñaáu tranh ñeå laønh maïnh hoùañôøi soáng baùo chí, vaên hoïc ngheä thuaät(Höôûng öùng Nghò quyeát Trung öông 9 (khoùa XI)

NGUYEÃN THANH TUÙ


THÔØI LUAÄN

Moät laø, chuû ñoäng ñaáu tranh phoøng, choángcaùc bieåu hieän suy thoaùi veà tö töôûng, ñaïo ñöùc,“töï dieãn bieán”, “töï chuyeån hoaù” treân lónh vöïcvaên hoùa.Ñaây laø cuoäc ñaáu tranh khoâng tieáng suùng

nhöng cöïc kyø caêng thaúng, gay gaét, aâm thaàm,bôûi noù voâ hình vaø dieãn ra beân trong con ngöôøi.Nguyeân nhaân cuûa “töï dieãn bieán”, “töï chuyeånhoùa”, nhö Baùc Hoà ñaõ raát nhieàu laàn nhaéc nhôûta phaûi caûnh giaùc, ñoù chính laø “chuû nghóa caùnhaân”. Maø trong lónh vöïc vaên hoïc ngheä thuaät,nhö ñaõ noùi ôû treân, laø lónh vöïc cuûa caùi toâi, cuûacaù tính neân “chuû nghóa caù nhaân” raát coù ñieàukieän naûy nôû. Vaø coù khi “chuû nghóa caù nhaân”ñöôïc nguïy trang tinh vi döôùi caùi voû boïc “caùtính saùng taïo” neân raát khoù phaùt hieän. Ñoù laø tìnhtraïng chaïy theo hoaëc thích thuù vôùi thò hieáu taàmthöôøng cuûa soá ít caù nhaân ngheä syõ vaø moät boäphaän coâng chuùng, neân coù nhöõng ngheä syõ boûqua ñaëc tröng cuûa vaên hoïc ngheä thuaät laø caùiñeïp maø ñi vaøo moâ taû nhöõng gì gaàn vôùi baûnnaêng. Ñoù laø “saùng taùc” kieåu “aên xoåi” chaïy theosoá löôïng, chieàu theo nhöõng taâm lyù xaõ hoäi nhaátthôøi, vieát ñeå baùn saùch, vieát ñeå coù teân tuoåi…Ñoùlaø söï a dua, noùi theo nhöõng yù kieán traùi chieàu,noùi ngöôïc vôùi nhöõng quan ñieåm chính thoáng,ñeå ñöôïc chuù yù…Laïi coù nôi söï bieán töôùng cuûa chuû nghóa caù

nhaân thaønh chuû nghóa lôïi ích cuïc boä. Maø bieåuhieän laø coù moät vaøi toøa soaïn baùo chaïy theo lôïinhuaän maø cho ñaêng quaûng caùo traøn lan, choñaêng tin baøi thaát thieät vì moät quyeàn lôïi cuûa moätnhoùm ngöôøi naøo ñoù…Laïi coù moät vaøi hoäi ñoàng vaên hoïc ngheä thuaät

trao giaûi thöôûng khoâng caên cöù vaøo chaát löôïngtaùc phaåm maø döïa vaøo söï quen bieát, thaân tìnhcaù nhaân…Ñeán noãi coù tình traïng söï trao giaûi bòdö luaän cheâ bai, coi thöôøng…Moät trong nhöõng bieän phaùp khaéc phuïc tình

traïng naøy laø taêng cöôøng boài döôõng, giaùo duïc,yù thöùc tö töôûng chính trò thöôøng xuyeân, lieân tuïccho moïi vaên ngheä só. Phaûi thaúng thaén thöøanhaän ñang coù tình traïng buoâng loûng vaán ñeànaøy. Moät minh chöùng deã thaáy ôû caùc tröôøng,caùc ñôn vò ngheä thuaät caùc buoåi hoïc Nghòquyeát, caùc ñôït sinh hoaït chính trò,…chæ laø hìnhthöùc. Hoï quan nieäm phieán dieän, cöïc ñoan choraèng chuyeân moân nghieäp vuï môùi laø quyeát ñònhmaø queân moät ñieàu raèng laøm neân moät nhaâncaùch ngheä só ñích thöïc thì phaûi coù keát hôïp cuûayù thöùc chính trò vaø taøi naêng nghieäp vuï. Coù yùthöùc chính trò cao môùi taïo tieàn ñeà cho tình yeâu,cho taâm huyeát - voán ñöôïc coi laø nhöõng ñieàusoáng coøn cuûa ngheä thuaät. Caây ngheä thuaät coùtöôi maùt, coù sum xueâ hoa traùi laø nhôø ñöôïctroàng treân maûnh ñaát cuûa tình yeâu. Thieáu tìnhyeâu ngheä thuaät nhaát ñònh khoâ heùo. Tình yeâuluoân tìm ñeán tình yeâu. Ngöôøi ngheä syõ coù yeâungheä thuaät heát loøng, coù ñammeâ phuïc vuï coângchuùng heát loøng thì töï nhieân seõ ñöôïc tình yeâucuûa coâng chuùng ñaùp laïi. Tình yeâu vaø taøi naêngnhö hai tay trong moät cô theå ngheä thuaät. Maáttình yeâu töùc laø söï baùo hieäu thui choät, queø cuïtmoät taøi naêng. Tình yeâu khoâng töï nhieân coù maødo söï giaùo duïc, do reøn luyeän baûn lónh cuûa yùthöùc chính trò cao.Hai laø, quaûn lyù toát hôn vieäc söû duïng dòch vuï

Internet vaø thoâng tin ñieän töû treân Internet.Ngaên chaën coù hieäu quaû tình traïng moät boäphaän baùo chí, xuaát baûn, vaên hoùa, vaên ngheähoaït ñoäng khoâng ñuùng toân chæ, muïc ñích, sañaø vaøo nhöõng thoâng tin, saûn phaåm leäch laïc, thòhieáu taàm thöôøng. Internet laø moät thaønh töïucuûa nhaân loaïi, nhöng noù cuõng ñöôïc ví nhö condao hai löôõi. Noù cöïc kyø tieän duïng cho nhöõngai laøm chuû ñöôïc noù, ñeå tra cöùu, ñeå tham khaûo,ñeå hoïc taäp…nhöng noù laïi raát ñoäc haïi chonhöõng ai bò noù bieán thaønh noâ leä. Ñoù laø treû em


THÔØI LUAÄN

toø moø ñoïc nhöõng trang ñoäc haïi veà giôùi tính; ñoùlaø nhöõng sinh vieân löôøi hoïc vaøo maïng ñeå copytö lieäu laøm luaän vaên; ñoù laø coâng cuï lôïi haïi ñeåkeû xaáu tung nhöõng thoâng tin sai laïc… Quaûn lyùInternet ñeå ngaên chaën nhöõng luoàng vaên hoùaphaûn nhaân vaên laø vaán ñeà cöïc kyø nan giaûikhoâng theå moät sôùm moät chieàu vaø caàn thieátphaûi ñöôïc luaät hoùa hoaëc theå cheá hoùa thaønhnhöõng quy ñònh cuï theå.Ba laø, tích cöïc ñaáu tranh vôùi nhöõng bieåu

hieän lai caêng, nhöõng saûn phaåm ñoäc haïi,nhöõng haønh vi phi vaên hoùa, phaûn vaên hoaù,goùp phaàn baûo veä, giöõ gìn vaø phaùt huy nhöõnggiaù trò toát ñeïp, baûn saéc vaên hoaù daân toäc vaø tínhthoáng nhaát trong ña daïng cuûa vaên hoùa VieätNam. Tieáp bieán vaên hoùa laø moät khuynh höôùngkhoâng theå cöôõng laïi. Tieáp bieán bao giôø cuõngcoù hai maët. Con ngöôøi luoân ñöôïc tieáp nhaän caûmaët tích cöïc laãn tieâu cöïc töø khaép nôi treân theágiôùi. Ñieàu quan troïng nhaát laø phaûi boài döôõngmoät baûn lónh vaên hoùa caàn thieát ñeå cheá ngöï caùixaáu maø tieáp thu caùi toát. Hieän nay caùc khuynhhöôùng, caùc traøo löu saùng taùc vaên hoïc ngheäthuaät treân theá giôùi hay coù dôû coù ñang töøngböôùc aûnh höôûng tôùi nöôùc ta. Chuùng ta chaápnhaän söï ña daïng hoùa trong höôùng tieáp caän ñoáitöôïng saùng taùc, nghieân cöùu nhöng laøm saophaûi ñaûm baûo yeáu toá phuø hôïp vôùi baûn saéc vaênhoùa Vieät, phuø hôïp vôùi taâm lyù tieáp nhaän cuûangöôøi Vieät Nam, phuø hôïp vôùi nguyeän voïng, lôïiích cuûa ñoâng ñaûo quaàn chuùng lao ñoäng. Ví duïgaàn ñaây coù xu höôùng coå xuùy cho loái saùng taïo“haäu hieän ñaïi” trong vaên hoïc ngheä thuaät VieätNam. “Haäu hieän ñaïi” laø gì? Thöïc ra ñeán nayvaãn chöa coù khaùi nieäm hoaøn chænh, ñaïi ñeå ñoùlaø höôùng saùng taïo ñi theo loái phi truyeàn thoáng,ñaåy söï tìm toøi ñi veà phía baûn naêng, hình thaønhtaùc phaåm theo loái caét daùn nhöõng maûnh vôõ voánrôøi raïc, ngoân töø ngheä thuaät giaûi söû thi ñeå quay

veà caùi thoâng tuïc, phi lyù…Lieäu nhöõng lyù thuyeátaáy coù aên nhaäp gì vôùi maûnh ñaát vaên hoùa Vieät?Noùi theå ñeå thaáy raèng chuùng ta phaûi heát söùctænh taùo tröôùc söï du nhaäp lyù thuyeát beân ngoaøi.Nhöõng vaán ñeà naøy caàn coù söï leân tieáng cuûacaùc cô quan chöùc naêng chuyeân moân, nhönghình nhö caùc cô quan naøy coù quaù nhieàu söïkhieâm toán, thaän troïng?!Nghò quyeát 9 ñaõ gaëp gôõ vôùi tinh thaàn trieát

hoïc vaên hoùa hieän ñaïi treân theá giôùi laø laáy conngöôøi laøm trung taâm, con ngöôøi vöøa laø chuû theåvöøa laø ñoái töôïng thuï höôûng vaên hoùa. Quanñieåm cuûa Nghò quyeát cuõng coù theå coi laø trieáthoïc vaên hoùa Vieät Nam: “Xaây döïng neàn vaênhoùa vaø con ngöôøi Vieät Nam phaùt trieån toaøndieän, höôùng ñeán chaân - thieän - myõ, thaámnhuaàn tinh thaàn daân toäc, nhaân vaên, daân chuûvaø khoa hoïc. Vaên hoùa thöïc söï trôû thaønh neàntaûng tinh thaàn vöõng chaéc cuûa xaõ hoäi, laø söùcmaïnh noäi sinh quan troïng baûo ñaûm söï phaùttrieån beàn vöõng vaø baûo veä vöõng chaéc Toå quoácvì muïc tieâu daân giaøu, nöôùc maïnh, daân chuû,coâng baèng, vaên minh”. Töïu trung laïi thì nhieämvuï tröôùc maét laø saùng taïo ra nhöõng taùc phaåmvaên hoïc ngheä thuaät coù yù nghóa vaên hoùa; xaâydöïng nhöõng neáp soáng vaên hoùa vôùi nhöõnghaønh vi, öùng xöû coù vaên hoùa. Dó nhieân vaán ñeàcon ngöôøi mang yù nghóa quyeát ñònh. Nhìn töøgoùc ñoä naøy thì coâng cuoäc phaùt trieån söï nghieäpvaên hoïc, ngheä thuaät, ñaët leân ñoâi vai cuûa nhaøngheä só. Ñaûng vaø Nhaø nöôùc caàn taïo moïi ñieàukieän cho söï tìm toøi cuûa anh chò em ñeå saùngtaïo ra nhieàu taùc phaåm coù giaù trò cao veà tötöôûng vaø ngheä thuaät, phaûn aùnh chaân thaät, sinhñoäng, saâu saéc ñôøi soáng, lòch söû daân toäc vaøcoâng cuoäc ñoåi môùi ñaát nöôùc.C. Maùc coù noùi veà vieäc phaûi giaùo duïc aâm

nhaïc cho ngöôøi thöôûng thöùc aâm nhaïc, suyroäng ra laø phaûi giaùo duïc vaên hoùa thì môùi coù


THÔØI LUAÄN

con ngöôøi vaên hoùa. Hieän nay nhaø tröôøng phoåthoâng cuûa ta caàn quan taâm hôn nöõa ñeán vieäcdaïy ngöôøi tröôùc roài môùi daïy chöõ. Caùch daïynhoài nheùt kieán thöùc hieän nay vöøa phaûn khoahoïc vöøa phaûn vaên hoùa. Vì noù baét caùc em laømngöôøi lôùn quaù sôùm, vaát vaû quaù sôùm, khoân quaùsôùm so vôùi ñoä tuoåi vöøa ñöôïc chôi vöøa ñöôïchoïc. Theo ñuùng quan ñieåm cuûa Nghò quyeát thìchuùng ta phaûi heát söùc chuù troïng tính daân toäccuûa vaên hoùa. Coù vaäy môùi xaây döïng ñöôïc moätsöùc ñeà khaùng vaên hoùa ñuû maïnh ñeå ngaên chaënkòp thôøi söï xaâm laêng veà chính trò, vaên hoùa töøbeân ngoaøi. Caùc tö töôûng, quan ñieåm, loái soángñoäc haïi baèng nhieàu con ñöôøng ñang tieâmnhieãm vaøo moät boä phaän daân ta, nhaát laø ôû löùatuoåi thanh thieáu nieân. Phaûi coi troïng vieäc ñaàutö cho vaên hoùa hôn nöõa, nhö ghi trong Nghòquyeát, “vaên hoùa phaûi ñöôïc ñaët ngang haøng vôùikinh teá, chính trò, xaõ hoäi”. Nhöng tieác raèng coùnôi coù luùc xaùc ñònh muïc tieâu phaùt trieån coønnheï veà vaên hoùa maø naëng veà kinh teá. Phaûi

thaám nhuaàn lôøi daïy cuûa Baùc Hoà: “Vaên hoùa soiñöôøng cho quoác daân ñi” ñeå ñaàu tö cho vaênhoùa ñuùng möùc, hieäu quaû.Moãi caù nhaân vaên hoùa nhö moät caây xanh

töôi toát, sum xueâ laø nhôø ñöôïc caém reã raát saâuvaøo maûnh ñaát truyeàn thoáng vaên hoùa ñeå huùt töøñoù nhöõng dinh döôõng tinh hoa. Ñoàng thôøi caâyxanh aáy luoân vöôn cao hoâ haáp, quang hôïpaùnh saùng, khoâng khí cuûa baàu trôøi vaên hoaùñöông ñaïi. Neáu caây ñöôïc troàng ôû maûnh ñaát duøcoù raát giaøu döôõng chaát truyeàn thoáng maø thieáuaùnh saùng vaø khí trôøi cuûa thôøi hieän ñaïi thì noùcuõng coøi coïc, vaø ngöôïc laïi. Nhìn vaøo moãi caâyxanh kia, cöôøng traùng töôi toát hay heùo uùa taøntaï ngöôøi ta coù theå ñoaùn caây aáy ñöôïc troàng ôûmaûnh ñaát vaên hoaù naøo, quang hôïp thöù aùnhsaùng naøo. Ñoái vôùi ñaát nöôùc ta hoâm nay thì ñoùlaø maûnh ñaát vaên hoùa truyeàn thoáng, vaø caùc caâyxanh vaên hoùa ñöôïc quang hôïp thöù aùnh saùngchæ ñöôøng cuûa Ñaûng ta, cuûa tö töôûng Hoà ChíMinh vaø Chuû nghóa Maùc Leânin vó ñaïi.�


Vöøa qua, Toøa soaïn DÑVNVN ñaõ nhaän ñöôïc baøi vôû, tin, aûnh, taùc phaåm,VHNT cuûa caùc taùc giaû, coäng taùc vieân:

BAØN HÖÕU TAØI, NGUYEÃN THÒ MINH THAÉNG, HAØ ANH TUAÁN (Thaùi Nguyeân); ÑOAØN HUYCAÛNH (Baéc Giang); TRAÀN COÂNG SAÛN, LEÂ KHANH, PHUÙC TOAÛN, NGOÏC BÍCH (Baéc Ninh);ÑOÃ XUAÂN THU, NGUYEÃN THÒ HOÀNG CHÍNH, NGUYEÃN HÖNG HAÛI, BUØI NGOÏC QUEÁ (PhuùThoï); HOÀNG TRUNG (Vónh Phuùc); PHAÏM THÒ AÙNH TUYEÁT (Hoøa Bình); HAØ DUY CHÖÔNG,NGUYEÃN KHAÉC HIEÀN (Haûi Döông); VUÕ TIEÁN KYØ (Höng Yeân); NGOÂ THÒ HOÏC, NGUYEÃNÑÖÙC THUAÄN, CAO NAÊM (Haûi Phoøng); ÑOÃ THÒ THU HUYEÀN (Haø Nam); NGUYEÃN THÒ BÌNH(Ninh Bình); THY LAN, NGOÂ XUAÂN TIEÁU, HOÛA DIEÄU THUÙY, GIANG KY (Thanh Hoùa);NGUYEÃN DUY NAÊNG (Ngheä An); SYÕ NHIEÁP (Haø Tónh); TRAÀN THÒ HUEÄ, HOAØNG THAÙI SÔN(Quaûng Bình); HUYØNH VIEÁT TÖ, MAI MOÄNG TÖÔÛNG (Ñaø Naüng); NGUYEÃN THANH TUAÁN(Quaûng Nam); BUØI HUYEÀN TÖÔNG, NGUYEÃN NGOÏC HÖNG, PHAÏM THAÛO (Quaûng Ngaõi);DUY HOAØN (Khaùnh Hoøa); HOAØNG LEÂ AÂN (Kon Tum); LEÂ KHOÂI NGUYEÂN (Ñaêk Laêk); CHEÁKIM DUNG (Ninh Thuaän); LEÂ THANH XUAÂN (Ñoàng Nai); HUYØNH NGOÏC PHƯỚC (AnGiang); THANH TRAÙC NGUYEÃN VAÊN (TP. Hoà Chí Minh); PHAÏM THANH TUØNG, NGUYEÃNHUY PHOØNG, CAO MINH, ÑOÃ THÒ THANH NGA, NGOÂ THAÙI HOØA, BUØI THÒ MAÙT, PHAÏM THÒTHANH PHÖÔÏNG, NGUYEÃN ANH HUØNG (Haø Noäi).

Traân troïng caûm ôn söï coäng taùc cuûa Quyù vò!DÑVNVN

THÔØI LUAÄN

D IEÃN ÑAØN

Nghò quyeát 23 (ban haønh thaùng 6/2008)cuûa Boä Chính trò Ñaûng Coäng saûn VieätNam khoùa X ñaõ xaùc ñònh caùc chuû

tröông vaø giaûi phaùp tieáp tuïc xaây döïng vaø phaùttrieån VHNT trong thôøi kyø môùi, trong ñoù veà coângtaùc lyù luaän, pheâ bình, Nghò quyeát nhaán maïnh:“Tieáp tuïc nghieân cöùu, ñoåi môùi phaùt trieån lyù

luaän VHNT. Kieân quyeát khaéc phuïc nhöõng yeáukeùm keùo daøi cuûa hoaït ñoäng pheâ bình vaên hoïc,ngheä thuaät, naâng cao tính khoa hoïc, tínhthuyeát phuïc, goùp phaàn höôùng daãn, ñieàu chænhcoâng taùc, pheâ bình vaên ngheä.… Toå chöùc nghieân cöùu, tieáp thu coù choïn loïc

thaønh quaû lyù luaän vaên hoïc, ngheä thuaät cuûa oângcha ta vaø cuûa theá giôùi, vaän duïng saùng taïo, laømphong phuù lyù luaän vaên hoïc, ngheä thuaät VieätNam hieän ñaïi; taïo moâi tröôøng, ñieàu kieän thuaänlôïi cho moïi naêng löïc saùng taïo coù cô hoäi phaùthuy, phaùt trieån, khích leä nhöõng tìm toøi, toântroïng nhöõng yù kieán khaùc nhau veà lyù luaän vaøpheâ bình vaên ngheä vì lôïi ích chung vaø söï phaùttrieån laønh maïnh cuûa vaên ngheä”.Laø cô quan ngoân luaän cuûa Lieân hieäp caùc

Hoäi VHNT Vieät Nam, döôùi hình thöùc aán phaåmkhoå 19x26,5cm, 100 tr., ra haøng thaùng, döôùisöï chæ ñaïo cuûa Thöôøng tröïc Ñoaøn Chuû tòchLieân hieäp, Taïp chí DÑVNVN töøng böôùc trieånkhai thöïc hieän caùc chuû tröông vaø giaûi phaùpNghò quyeát 23 ñaõ neâu trong hoaït ñoäng lyù luaän,pheâ bình cuûa Taïp chí.Trong 6 naêmqua veà cô caáu baøi vôû ñaêng treân

Taïp chí, ngoaøi vieäc giôùi thieäu, saùng taùc môùi cuûavaên ngheä só thuoäc caùc loaïi hình VHNT qua laoñoäng ngheä thuaät caù nhaân beàn bæ, taâm huyeát vôùingheà, qua caùc Traïi saùng taùc, qua vieäc höôûngöùng caùc cuoäc vaän ñoäng saùng taùc theo chuû ñeàphaùt ñoäng, Taïp chí chuù troïng toå chöùcmaïng löôùicoäng taùc vieân duy trì giôùi thieäu ñeàu ñaën vaø coùtroïng ñieåm caùc baøi veà nghieân cöùu lyù luaän, pheâbình thuoäc caùc loaïi hình VHNT.Nhìn chung, dung löôïng caùc loaïi baøi vôû naøy

ñöôïc môû roäng vaø chaát löôïng cuûa chuùng ñöôïcbieân taäp kyõ caøng ñaûm baûo tính ñònh höôùng veànoäi dung, baùm saùt thöïc tieãn saùng taùc, tieápnhaän, quaûng baù taùc phaåm, maïnh daïn ñaët ra vaøgoùp phaàn giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà naûy sinh töøñôøi soáng vaên hoïc ngheä thuaät ñöông thôøi.Taïp chí öu tieân khaúng ñònh nhöõng thaønh töïu

saùng taùc cuûa nhöõng caù nhaân vaên ngheä só tieâubieåu vôùi nhöõng taùc phaåm taâm huyeát, duïngcoâng trong lao ñoäng, coù nhöõng tìm toøi ñoåi môùitrong vieäc khaéc hoïa noåi baät caùc chuû ñeà thu huùtsöï quan taâm cuûa coâng chuùng hieän nay, nhöõngcaùch taân veà ngheä thuaät bieåu hieän qua ngoânngöõ ngheä thuaät ñaëc thuø cuûa loaïi hình.Chuyeânmuïc:Chaân dung vaên ngheä só, coù ñoä

daøi töø 4-5 trang keøm theo aûnh vaên ngheä só docaùc caây buùt nghieân cöùu, pheâ bình chuyeânnghieäp ñaûm nhieäm, ñaõ cho thaáy nhöõng taámgöông, baøi hoïc ngheà nghieäp saâu saéc töø hoaïtñoäng saùng taïo treân caùc loaïi hình VHNT cuûa ñaïidieän xuaát saéc caùc theá heä vaên ngheä só, trong caùc

Taêng cöôøng dung löôïng vaø chaát löôïngbaøi vieát Lyù luaän pheâ bình vaên ngheä treânTaïp chí Dieãn ñaøn Vaên ngheä Vieät Nam (*)

NGUYEÃN NGOÏC THIEÄNToång bieân taäp Taïp chí Dieãn ñaøn Vaên ngheä Vieät Nam


daân toäc anh em treân caùc vuøng mieàn ñaát nöôùc.Chuyeân muïc Ñoïc saùch ñöôïc duy trì ñeàu

ñaën treân töøng soá. Qua caùc baøi pheâ bình coâñoïng trong 2 ñeán 3 trang taïp chí, keøm theoaûnh bìa saùch, caùc taùc giaû laø nhöõng ngöôøi pheâbình coù ngheà ñaõ toùm taét giôùi thieäu vôùi ngöôøiñoïc nhöõng ñieåm ñaëc saéc cuûa töøng cuoán saùch(saùng taùc, nghieân cöùu, pheâ bình) môùi xuaát baûngaàn ñaây, höôùng ngöôøi ñoïc tìm ñeán caùc taùcphaåm naøy, töø ñoù hoï coù theå hình dung ñöôïcnhöõng chuyeån ñoäng môùi cuûa tö duy saùng taùc,tö duy lyù luaän - pheâ bình vaên hoïc ngheä thuaätñöông ñaïi Vieät Nam.Hoã trôï cho chuyeân muïc Ñoïc saùch laø tieåu

muïc thoâng tin veà Saùch bieáu maø Toøa soaïn Taïpchí ñaõ nhaän ñöôïc töø caùc Nhaø xuaát baûn vaø taùcgiaû qua töøng thaùng, kyø. Moãi soá Taïp chí thoâng tintreân 10 ñaàu saùch vöøa xuaát baûn - ñoù laø nhöõngthoâng tin mieâu taû khaù ñaày ñuû chi tieát vaø chínhxaùc, theo trình töï khoa hoïc cuûa Thö muïc hoïcveà: teân taùc giaû, teân taùc phaåm, theå loaïi, laàn xuaátbaûn, nhaø xuaát baûn, nôi vaø naêm xuaát baûn, soátrang cuûa aán phaåm. Vieäc cho bieát laàn xuaát baûnthöù maáy (neáu coù) vaø soá trang cuûamoãi aán phaåm,coù leõ chæ Taïp chí Dieãn ñaøn Vaên ngheä Vieät Nammôùi chuù troïng ñieàu naøy, bôûi chuùng toâi quannieäm, qua ñoù seõ giuùp ngöôøi ñoïc hình dung ñoätin caäy, quymoâ, ñoä lôùn nhoû cuûa coâng trình, haømlöôïng chaát xaùm taùc giaû coâng trình ñaõ göûi gaém.Vaû laïi, ñaây cuõng laø ñieàu baét buoäc theo thoâng leäquoác teá, khi mieâu taû moät coâng trình, aán phaåm,maø baáy laâu nay giôùi baùo chí, truyeàn thoângchuùng ta coù phaàn xem nheï hoaëc do taéc traùch,hoaëc cho laø “chuyeän vaët”, “tieåu xaûo” (!).Tuy vaäy, noùi ñeán maûng baøi veà lyù luaän pheâ

bình treân Taïp chí DÑVNVN, thì ñieàu deã nhaänbieát laø chuùng chuû yeáu taäp trung treân haichuyeân muïc Dieãn ñaøn vaø Nghieân cöùu - Traoñoåi - Pheâ bình. Hai muïc naøy ñöôïc xeáp noái theonhau ôû phaàn ñaàu cuûa Taïp chí. Dieãn ñaøn laøtieáng noùi cuûa caùc nhaø quaûn lyù, cuûa vaên ngheäsó. Taïi ñaây qua caùc baøi vieát ngaén, caùc taùc giaû

ñaêng ñaøn chính luaän, phaùt bieåu nhöõng suynghó ôû goùc ñoä lyù luaän veà vieäc quaùn trieät caùc vaánñeà veà ñöôøng loái vaên hoïc ngheä thuaät cuûa Ñaûngtrình baøy trong caùc Nghò quyeát, Chæ thò cuûa BanChaáp haønh Trung öông, Ban Bí thö, Boä Chínhtrò nhö Nghò quyeát TÖ 5 (khoùa VIII), Nghò quyeát23 cuûa Boä Chính trò (khoùa X) vaø gaàn ñaây laøNghò quyeát 33 Hoäi nghò TÖ 9 (khoùa XI).Caùc tieåu luaän ôû ñaây khoâng mang tính chaát lyù

luaän haøn laâm, tö bieänmaø caùc taùc giaû baøi vieát xuaátphaùt töø vò trí cuûa mình, töø thöïc tieãn hoaït ñoäng(quaûn lyù vaø saùng taùc, nghieân cöùu - lyù luaän - pheâbình) caùc lónh vöïc ngheä thuaät chuyeân ngaønh,nhaän roõ nhöõng caùi ñöôïc vaø caùi baát caäp cuûa hoaïtñoängngaønhngheà,ñeà xuaátcaùcbieänphaùp thaùogôõ,khaéc phuïc, nhaèm thuùc ñaåy tieán ñoä vaø chaát löôïngcaùc hoaït ñoäng cuûa ngheà nghieäp ñaëc thuø ñaùp öùngcaùc yeâu caàu cuûa xaõ hoäi vaø coâng chuùng veà saùngtaïo taùc phaåm thoûa maõn nhu caàu ñôøi soáng tinhthaàn höôùng tôùi Chaân - Thieän - Myõ, naâng cao thòhieáu thaåmmyõ laønh maïnh vaø nhaân caùch vaên hoùacao ñeïp cuûa con ngöôøi vaênminh, hieän ñaïi.Muïc Dieãn ñaøn ñaùp öùng nhu caàu ñöôïc phaùt

bieåu coâng khai, daân chuû nhöõng suy nghó taâmhuyeát, keát hôïp giöõa lyù trí vaø tình caûm, giaøu yùnghóa lyù luaän naûy sinh töø thöïc tieãn - vaø ôûphöông dieän khaùc ñoùng vai troø gôïi yù, tö vaán vôùilaõnh ñaïo Ñaûng, söï quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc, cuûatoå chöùc Hoäi nhaèm thöïc thi chieán löôïc xaây döïngvaø phaùt trieån neàn vaên hoùa, vaên ngheä Vieät Namdaân toäc, nhaân vaên, tieân tieán.Muïc Nghieân cöùu - Trao ñoåi - Pheâ bình coù

theå noùi laø chuyeân muïc coù söùc naëng veà lyù luaän- pheâ bình cuûa Taïp chí. ÔÛ ñaây Taïp chí ñaõ thuhuùt söï ñoùng goùp baøi vôû cuûa caùc chuyeân gianghieân cöùu, lyù luaän pheâ bình, caùc vaên ngheä sócoù teân tuoåi thuoäc caùc chuyeân ngaønh VHNTtrong caû nöôùc.Caùc khía caïnh cuûa moät soá vaán ñeà lyù luaän

vaên ngheä chuû yeáu, cô baûn thuoäc nguyeân lyù vaênhoïc ngheä thuaät, thuoäc chuû theå saùng taïo vaø taøinaêng cuûa vaên ngheä só, veà loaïi hình taùc phaåm


DIEÃN ÑAØN

VHNT vôùi nhöõng ñaëc thuø thuoäc ngoân ngöõ vaøthi phaùp ngheä thuaät, veà thò hieáu ña daïng vaøphoàn taïp cuûa coâng chuùng ñoïc, nghe nhìn,töông öùng vôùi moãi loaïi hình ngheä thuaät… ñöôïcbaøn baïc, trao ñoåi daân chuû vaø thaúng thaén, ñaûmbaûo tính vaên hoùa treân neàn taûng hoïc thuaät.Qua muïc choïn loïc ñaêng taûi baøi vôû töø caùc

Hoäi thaûo khoa hoïc cuûa caùc Hoäi VHNT chuyeânngaønh vaø Hoäi VHNT ñòa phöông treânmuïc naøy,hieän traïng cuûa ñôøi soáng vaên hoùa ngheä thuaätñöôïc nhaän chaân caû veà nhöõng khaû thuû vaønhöõng ñieåm coøn yeáu keùm, baát caäp, thaäm chínhöõng tuït haäu treân tieán trình hoäi nhaäp vôùi theágiôùi vaên minh, vaên hoùa cao. Tình traïng thieáuvaéng nhöõng taùc phaåm ngheä thuaät ñænh cao veàtö töôûng vaø ngheä thuaät ñuû söùc chinh phuïc traùitim vaø khoái oùc cuûa haøng trieäu coâng chuùng saønhngheä thuaät, söï chi phoái cuûa khuynh höôùngthöông maïi hoùa keøm theo ñoù laø nhöõng taùcphaåm taàm thöôøng, nhaït nheõo, thaäm chí thuoäcloaïi “raùc vaên hoùa”, xuaát hieän ngaøy caøng nhieàu,coù nguy cô haï thaáp chuaånmöïc taùc phaåm ngheäthuaät xuoáng tôùi möùc baùo ñoäng. Vaán ñeà ñaët rahieän nay laø caàn phaùt huy taøi naêng cuûa vaênngheä só, traùch nhieäm coâng daân cuûa ngöôøi saùngtaïo, ñeà cao thieân chöùc cuûa vaên hoïc ngheä thuaät:baèng nhöõng taùc phaåm saùng giaù, ñeå ñôøi maø goùpphaàn kieán taïo ñôøi soáng tinh thaàn cao ñeïp cuûaxaõ hoäi, hoaøn thieän nhaân caùch con ngöôøi -nguoàn löïc thieát yeáu ñaûm baûo söï giaøu ñeïp, tieánboä cuûa xaõ hoäi, söï beàn vöõng cuûa ñaát nöôùc treânñöôøng phaùt trieån, hoäi nhaäp quoác teá.Treân con ñöôøng phaùt trieån vaên hoïc ngheä

thuaät nöôùc nhaø khoâng traùnh khoûi vieäc phaûi tieánhaønh ñaáu tranh, pheâ bình vôùi nhöõng khuynhhöôùng, quan ñieåm ñi ngöôïc vôùi lôïi ích cuûacoäng ñoàng, xa rôøi muïc tieâu cao caû cuûa toaøn xaõhoäi, maø thôø ô quay löng vôùi nhaân daân, ñaátnöôùc, ruùt lui vaøo caùi toâi nhoû beù, laïc loõng, mieätmaøi vôùi nhöõng tìm toøi ngheä thuaät thuaàn tuùy,troáng roãng vaø voâ boå hoaëc voà vaäp vôùi nhöõng lyùthuyeát cuûa nöôùc ngoaøi maø khoâng bình tónh

phaân bieät ñuùng / sai; phuø hôïp hay khoâng phuøhôïp vôùi xaõ hoäi vaø con ngöôøi Vieät Nam.ÔÛ ñaây, treânmuïcNghieân cöùu - Trao ñoåi - Pheâ

bình, taïp chí DÑVNVN ñaõ kòp thôøi ñaêng nhöõngbaøi lyù luaän - pheâ bình ñoái thoaïi vôùi nhöõng quanñieåm sai traùi, leäch laïc noùi treân, nhaèm ngaên chaënaûnh höôûng cuûa nhöõng lyù luaän xaáu ñoäc töø hoïcñöôøng maø lan ra ngoaøi xaõ hoäi. Nhöõng baøi vieátnaøy, tuy coøn ít oûi, nhöng ñaõ xuaát hieän kòp thôøi,ñöôïc dö luaän chuù yù (nhö vieäc pheâ phaùn luaänvaên nguïy khoa hoïc cuûa Ñoã Thò Thoan töùc NhaõThuyeân; taùn thaønh Quyeát ñònh cuûa Hieäu tröôûngÑaïi hoïc Sö phaïm Haø Noäi thu hoài baèng Thaïc sóñaõ caáp cho hoïc vieân naøy…). Beân caïnh nhöõngbaøi tieåu luaän giaøu tính lyù luaän, hoïc thuaät ñaêngtreân chuyeân muïc Nghieân cöùu - Trao ñoåi - Pheâbình cuûa Taïp chí, coøn coù nhöõng baøi pheâ bìnhvaên hoïc, ngheä thuaät ñöôïc vieát coâng phu, caäpnhaät ñôøi soáng vaên ngheä ñöông ñaïi. Ñoù laø nhöõngbaøi vieát veà caùc taùc phaåm môùi coâng boá, veà moätchaëng ñöôøng saùng taùc cuûa vaên ngheä só caùc loaïihình ngheä thuaät: vaên hoïc, saân khaáu, aâm nhaïc,myõ thuaät, ñieän aûnh, nhieáp aûnh, muùa, kieán truùc…qua ñoù cho thaáy nhöõng ñoùng goùp ñaëc saéc tronglao ñoäng ngheä thuaät vaø caù tính ngheä thuaät ñoäcñaùo cuûa vaên ngheä só, giuùp vaøo söï ñoåimôùi tö duyngheä thuaät vaø tìm toøi môû roäng buùt phaùp ngheäthuaät cuûa chuyeân ngaønh ñaëc thuø.Hoã trôï cho caùc baøi pheâ bình cuûa caùc caây buùt

pheâ bình chuyeân nghieäp noùi treân cuõng caàn phaûikeå ñeán nhöõng baøi hoài kyù, nhöõng suy nghó veàngheà nghieäp cuûa vaên ngheä só ñaêng taûi treânmuïcHoài öùc - Kyû nieäm, Nghó veà ngheà. Qua caùc maåuhoài öùc veà ñôøi hoaït ñoäng ngheä thuaät cuøng nhöõngsuy nghó “baät mí” veà nhöõng chuyeän beáp nuùcngheà nghieäp cuûa mình, caùc vaên ngheä só ñaõ môûra cho ñoäc giaû moät goùc nhìn cuûa ngöôøi trongcuoäc töï ñaùnh giaù veà mình, veà ñoàng nghieäp cuûamình; trình baøy quan ñieåm thaåm myõ vaø suynghó taâm huyeát veà ñôøi soáng vaø söï taïo taùc taùcphaåm ngheä thuaät ñoøi hoûi khoân cuøng veà naêngkhieáu vaø taøi naêng; söï taän hieán vaø thaêng hoa, heát


DIEÃN ÑAØN

mình; bao vaát vaû, khoù nhoïc, thaát baïi ñeå coù ñöôïcthaønh coâng chaét chiu cho hoâm nay… Coù theå noùiloái vieát töï thuù, töï pheâ bình nhö ñaõ noùi ôû treân cuûachính caùc vaên ngheä só, moät khi ñaït ñöôïc söïtrung thöïc vaø tin caäy, seõ thu huùt ñoäc giaû maïnhmeõ, taïo söï ñoàng caûm, chia seû, gaén boù giöõacoâng chuùng vaø vaên ngheä só.Do quaùn trieät vieäc taêng cöôøng dung löôïng

vaø chaát löôïng baøi vôû lyù luaän pheâ bình vaên ngheäneân ôû caùc chuyeân muïc khaùc nhö Trang vaênngheä ñòa phöông, Taùc phaåm töø Traïi saùng taùc,Vaên ngheä nöôùc ngoaøi, Ban bieân taäp DÑVNVNkhoâng queân chuù yù bieân taäp giôùi thieäu caùc baøiveà lyù luaän - pheâ bình do caùc caây buùt ñòaphöông, caây buùt döï Traïi saùng taùc vieát ñeà caäptôùi moät soá khía caïnh cuûa lyù luaän pheâ bình ñòaphöông hay toaøn quoác döôùi goùc nhìn cuûangöôøi vieát ôû ñòa phöông cô sôû. Loaïi baøi naøycuõng raát boå ích vaø caàn thieát giuùp cho ngöôøi ñoïccoù ñöôïc caùi nhìn toaøn caûnh veà ñôøi soáng vaênngheä vaø lyù luaän - pheâ bình vaên ngheä treân phaïmvi caû nöôùc.Coøn treân trang Vaên ngheä nöôùc ngoaøi, Taïp

chí khoâng chæ giôùi thieäu baûn dòch saùng taùcVHNT cuûa caùc taùc giaû nöôùc ngoaøi laø chính, maøcoøn chuù troïng dòch ñaêng caùc tieåu luaän veà lyù luaän- pheâ bình VHNT cuûa caùc hoïc giaû nöôùc ngoaøivieát coù yù nghóa tham khaûo ñoái vôùi caùc giôùinghieân cöùu vaø saùng taùc ôû ta. Ñoàng thôøi cuõngtreân chuyeân muïc naøy ñaêng nhöõng baøi nghieâncöùu, pheâ bình veà moät soá taùc giaû VHNT nöôùcngoaøi coù taùc phaåm ñaõ ñöôïc coâng chuùng VieätNamquen bieát; cho thaáy söï tieáp nhaän taùc phaåmVHNT nöôùc ngoaøi ôû Vieät Nam trong thôøi kyø ñoåimôùi ñaõ ñöôïc môû roäng vaø coù hieäu quaû nhö theánaøo. Vieäc laøm noùi treân gôïi môû cho chuùng ta noãlöïc hôn trong thöïc hieän chuû tröông tieáp thu coùchoïn loïc tinh hoa VHNT nöôùc ngoaøi laøm phongphuù cho ñôøi soáng vaên ngheä nöôùc nhaø, môû roängtaàm nhìn vaø hoäi nhaäp vôùi theá giôùi caû veà saùng taùccuõng nhö nghieân cöùu, lyù luaän, pheâ bình VHNT.Toùm laïi, töø sau Nghò quyeát 23 cuûa Boä Chính

trò, trong 6 naêm qua Dieãn ñaøn Vaên ngheä VieätNam ñaõ coù nhieàu noã löïc trong môû roäng dunglöôïng vaø naâng cao chaát löôïng baøi vieát veà lyùluaän, pheâ bình treân Taïp chí. Caùc baøi vieát loaïinaøy chuû yeáu taäp trung treân 2 chuyeân muïc chuûyeáu: Dieãn ñaøn, Nghieân cöùu - Trao ñoåi - Pheâbình. Ngoaøi ra coøn xuaát hieän treân caùc chuyeânmuïc khaùc ôû caùc möùc ñoä phuø hôïp: Chaân dungvaên ngheä só, Ñoïc saùch, Hoài öùc - Kyû nieäm, Nghóveà ngheà, Trang vaên ngheä ñòa phöông, Taùcphaåm töø Traïi saùng taùc, Vaên ngheä nöôùc ngoaøi.Neáu tính coäng soá trang daønh cho caùc baøi

vieát lyù luaän, pheâ bình (ôû nhöõng möùc ñoä khaùcnhau) thì moãi soá Taïp chí DÑVNVN coù khoaûng1/3 soá trang ñeà caäp tôùi nhöõng vaán ñeà cuûa dôøisoáng vaên ngheä, veà taùc giaû, taùc phaåm lyù luaän -pheâ bình cuûa caû giôùi VHNT hoaëc cuûa töøngchuyeân ngaønh VHNT.Nhìn laïi, chuùng toâi ñaõ coá gaéng naâng cao

chaát löôïng baøi vôû baùm saùt thöïc tieãn ñôøi soángVHNT, coù tính khoa hoïc vaø hoïc thuaät, baøi vieátcoù chaát vaên. Tuy vaäy, Taïp chí vaãn khoâng traùnhñöôïc nhöõng nhöôïc ñieåm vaø baát caäp, chöa ñaùpöùng ñoøi hoûi cuûa söï phaùt trieån VHNT nöôùc nhaø,yeâu caàu ngaøy caøng cao cuûa coâng chuùng vaøvaên ngheä só.Trieån khai thöïc hieän Nghò quyeát cuûa Hoäi

nghò TÖ 9 (khoùa XI), Taïp chí seõ caûi tieán hoaïtñoäng cuûa mình goùp phaàn khaéc phuïc tình traïng“hoaït ñoäng lyù luaän, pheâ bình VHNT chöa thukòp thöïc tieãn saùng taùc”, phaán ñaáu “töøng böôùcxaây döïng heä thoáng lyù luaän vaên hoïc, ngheä thuaätVieät Nam”, “taïo moïi ñieàu kieän… ñeå coù nhieàu taùcphaåm coù giaù trò tö töôûng vaø ngheä thuaät thaámnhuaàn tinh thaàn nhaân vaên, daân toäc, daân chuû,tieán boä”, nhaèm ñaùp öùng yeâu caàu môùi cuûa söïphaùt trieån VHNT gaén vôùi söï phaùt trieån beànvöõng cuûa ñaát nöôùc.

(*) Tham luaän taïi “Hoäi nghò Baùo chí vaên ngheä toaøn quoácnaêm 2014” do Ban Tuyeân giaùo TÖ. phoái hôïp vôùi Hoäi ñoàng Lyùluaän pheâ bình vaên hoïc ngheä thuaät Trung öông, Boä Thoâng tinvaø Truyeàn thoâng toå chöùc cuoái thaùng 8 naêm 2014.


DIEÃN ÑAØN

Xeùt trong toaøn boä tieán trình cuûa vaên hoïchieän ñaïiVieät Nam thì vaên hoïc giai ñoaïn1945 – 1975 cho ñeán nay vaãn laø moät

giai ñoaïn vaên hoïc ña daïng nhaát vaø phöùc taïpnhaát. Ña daïng vaø phöùc taïp vì toàn taïi nhieàuquan nieäm vaên hoïc vaø ngheä thuaät, vì hoaøncaûnh chieán tranh khoác lieät, vì ñaát nöôùc bò chiacaét, vì nhöõng quan heä ñoái khaùng giai caáp vaødaân toäc. Ñoù cuõng laø thôøi kyø ñaáu tranh quyeát lieätnhaát giöõa hai khuynh höôùng, hai theå cheá chínhtrò, hai con ñöôøng phaùt trieån: Chuû nghóa xaõ hoäivaø Chuû nghóa tö baûn. Maø haäu quaû veà vaên hoùacuûa 20 naêm chia caét ñaát nöôùc vaø hai cuoäcchieán tranh choáng Phaùp, choáng Myõ cho ñeánnay chöa phaûi ñaõ ñöôïc khaéc phuïc hoaøn toaøn.Nhìn laïi moät soá coâng trình, tuyeån taäp,

chuyeân khaûo veà vaên hoïc giai ñoaïn 1945 –1975 ñang löu haønh hieän nay, ta coù theå khaúngñònh raèng, nghieân cöùu vaên hoïc noùi chung vaøthô ca noùi rieâng cuûa giai ñoaïn naøy ñang toàn taïimoät tình traïng phaân chia coù tính cuïc boä. Caû ôûhaûi ngoaïi cuõng nhö ôû trong nöôùc, khaùi nieämveà vaên hoïc Vieät Nam giai ñoaïn 1945 – 1975vaãn chöa ñöôïc xaùc laäp. Ña soá caùc coâng trìnhnghieân cöùu vaø pheâ bình vaên hoïc ôû trong nöôùctöø sau 1975 ñeán nay vaãn chæ nhaèm vaøo ñoáitöôïng chuû yeáu laø vaên thô caùch maïng, vaên thôdöôùi chính theå Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa,coi vaên thô caùch maïng nhö laø moät ñoái töôïngduy nhaát, maø khoâng ñeà caäp ñeán caùc maûngvaên thô khaùc trong vuøng taïm chieám vaø vuøng

ñoâ thò mieàn Nam. Nhieàu coâng trình nghieân cöùuvaø pheâ bình thô ôû haûi ngoaïi laïi chæ ñeà caäp ñeánthô döôùi chính theå Vieät Nam Coäng hoøa maøkhoâng nhaéc gì ñeán thô Xaõ hoäi Chuû nghóa, thôcaùch maïng. Trong baøi vieát naøy, chuùng toâi ñeàcaäp ñeán vieäc nghieân cöùu thô Vieät Nam 1945– 1975 caàn ñöôïc ñaët döôùi caùi nhìn nhaát theåhoùa, döôùi caùi nhìn toaøn caûnh.Ñeå coù ñöôïc caùi nhìn toaøn caûnh, tröôùc heát,

caàn coù moät tinh thaàn hoøa hôïp, tinh thaàn hoäinhaäp vaø raát bao dung ñoái vôùi caùc hieän töôïng,caùc traøo löu khuynh höôùng vaên hoïc cuûa nöôùcnhaø töø giöõa theá kyû tröôùc. Tinh thaàn aáy, caùcnhaø nghieân cöùu trong nöôùc hieän nay ñaõ ñöôïctrang bò treân cô sôû quan ñieåm ña daïng hoùa,ña phöông hoùa töø sau Ñaïi hoäi VI cuûa ÑaûngCoäng saûn Vieät Nam (12/1986). Nhöng trongthöïc teá nghieân cöùu, vaên hoïc giai ñoaïn 1945 –1975 chöa thöïc söï trôû thaønh ñoái töôïng coù tínhkhaùch quan ñöôïc khaûo saùt ñoàng boä, ñoàngloaït, bình thöôøng hoùa nhö ñoái vôùi caùc giaiñoaïn ñaàu hoaëc cuoái theá kyû XX. Caùi thieân kieánvaãn chi phoái caùc taùc giaû khi nghieân cöùu vaênhoïc hoaëc thô giai ñoaïn naøy.Caùc baøi vieát veà vaên hoïc döôùi cheá ñoä Vieät

Nam Coäng hoøa ñaõ ñöôïc caùc taùc giaû maùc-xítchuù yù ñeán töø tröôùc 1975. Ñoù laø giai ñoaïnnghieân cöùu coù tính pheâ phaùn, coù tính phuû ñònhnhöõng khuynh höôùng vaên hoïc thöïc daân, vaênhoïc ngoaïi lai, vaên hoïc ñoài truïy. Raát nhieàu baøivieát treân Taïp chí Vaên hoïc thôøi ñoù ñaõ theå hieän

CAÀN MOÄT CAÙI NHÌN TOAØN CAÛNHÑOÁI VÔÙI VAÊN THÔ VIEÄT NAM 1945 – 1975NGUYEÃN BAÙ THAØNH(Haø Noäi)


DIEÃN ÑAØN

moät tinh thaàn ñaáu tranh khoâng khoan nhöôïng.Töø ñaàu nhöõng naêm 1960, Ñaëng Thai Mai ñaõvieát moät baøi coù tính khaùi quaùt Vaên hoïc mieànNam döôùi cheá ñoä Myõ Dieäm, (TCVH soá 7,1962). Vaøo cuoái nhöõng naêm saùu möôi, ñaàunhöõng naêm 70 cuûa theá kyû tröôùc, xu höôùng pheâphaùn coù tính phuû ñònh ñoái vôùi vaên hoïc Saøi Goøncuûa caùc nhaø pheâ bình maùc-xít laïi caøng quyeátlieät, caáp taäp hôn. Buøi Coâng Huøng laø moät trongnhöõng taùc giaû coù nhieàu ñoùng goùp nhaát vôùi moätloaït baøi: Ñoïc moät soá vôû kòch Saøi Goøn, (TCVHsoá 1, 1969), Moät thöù vaên chöông vì muïc ñíchñoàng tieàn, (TCVH soá 3,1969), Vaên hoïc laõngmaïn tieâu cöïc vuøng taïm bò chieám mieàn Nam,moät doøng vaên hoïc ñaõ loãi thôøi, (TCVH soá 6,1970), Veà moät soá quan ñieåm saùng taùc thô ôûSaøi Goøn, (TCVH soá 2, 1973)... Nguyeãn ÑöùcÑaøn vôùi nhöõng baøi vieát raát saéc saûo vaø maïnhmeõ coù tính ñoái khaùng, coù khi nhaèm thaúng vaøomoät taùc giaû trong cheá ñoä Vieät Nam Coäng hoøa:Ñaäp tan nhöõng luaän ñieäu phaûn ñoäng trong vaênchöông Voõ Phieán,moät teân boài buùt anh chò ôû SaøiGoøn (TCVH soá 1, 1969), Nhöõng dieãn bieán môùitrong vaên hoïc mieàn Nam vuøng taïm bò chieámnhöõng naêm gaàn ñaây (TCVH soá 1, 1969).ThaïchPhöông laø taùc giaû vieát nhieàu, vaø ñaõ chuù yù ñeáncaùc boä phaän khaùc trong vaên hoïc mieàn Nam:Moät boä maët phaûn ñoäng naáp sau moät taám maøn“ngheä thuaät” (TCVH soá 2, 1970),Vaên hoïc hieänthöïc vaø tieán boä döôùi söï thoáng trò taøn baïo cuûaMyõ-nguïy ôû mieàn Nam (TCVH soá 1, 1972), Veà“giaûi vaên hoïc ngheä thuaät” Saøi Goøn naêm 1974,(TCVH soá 2, 1974)...Giai ñoaïn sau 1975, tröôùc 1986, moät loaït

caùc coâng trình taäp hôïp caùc baøi vieát döôùi daïngtieåu luaän, pheâ bình, ñaõ tieáp tuïc pheâ phaùn, phuûñònh vaên ngheä mieàn Nam döôùi cheá ñoä cuõ.Ñaùng chuù yù laø caùc taùc phaåm sau ñaây: Vaên hoùavaên ngheä mieàn Nam döôùi cheá ñoä Myõ nguïy(nhieàu taùc giaû, Nxb. Vaên hoùa, Haø Noäi, taäp

I,1977, taäp II,1979); Noïc ñoäc vaên hoïc thöïcdaân môùi Myõ (Traàn Troïng Ñaøn, Nxb. TP. HCM,1983); Cuoäc xaâm laêng veà vaên hoùa vaø tö töôûngcuûa ñeá quoác Myõ taïi mieàn Nam Vieät Nam (LöõPhöông, Nxb. Vaên hoùa, Haø Noäi, in laàn 1,1981, laàn 2, 1985); Chuû nghóa Thöïc daân môùikieåu Myõ ôû mieàn Nam Vieät Nam (Phong Hieàn,Nxb. Thoâng tin lyù luaän, Haø Noäi, 1984); Nhöõngteân bieät kích cuûa chuû nghóa thöïc daân môùi treânmaët traän vaên hoùa tö töôûng (Nhieàu taùc giaû,Nxb. Vaên hoùa, Haø Noäi, 1980)…Haàu heát saùch giaùo khoa moân Ngöõ vaên phoå

thoâng vaø caû giaùo trình vaên hoïc ôû caùc tröôøngÑaïi hoïc vaø Cao ñaúng ñaõ khoâng ñeà caäp ñeán boäphaän vaên hoïc döôùi cheá ñoä Vieät Nam Coänghoøa. Töø caáp Phoå thoâng Trung hoïc vaø coù leõ laøbaét ñaàu töø heä thoáng giaùo khoa trung hoïc (NgöõVaên 12) thì baøi “Khaùi quaùt veà Vaên hoïc VieätNam 1945 – 1975” cuõng chæ nhaèm vaøo vaênhoïc Caùch maïng nhö laø ñoái töôïng duy nhaát. Vaøcaùc ñaëc ñieåm cuûa vaên hoïc söû giai ñoaïn naøy,nhöõng keát luaän ñaõ khoâng bao quaùt heát caùc ñoáitöôïng vaø caùc hieän töôïng vaên hoïc cuûa toaønquoác luùc baáy giôø. Cho ñeán nhöõng naêm gaànñaây, baøn veà Dieän maïo vaên hoïc Vieät Nam 1945– 1975 (Nhìn töø goùc ñoä thi phaùp theå loaïi), taùcgiaû La Khaéc Hoøa vaãn chæ baøn ñeán moät ñoáitöôïng laø vaên hoïc caùch maïng [http://phebin-hvanhoc.com.vn/?p=7748]. Giaùo trình Vaênhoïc Vieät Nam hieän ñaïi taäp II (Töø sau Caùchmaïng thaùng Taùm naêm 1945) cuûa Nguyeãn VaênLong - Chuû bieân (Nxb. Ñaïi hoïc Sö phaïm HN2008) cuõng chæ chuû yeáu nhaèm vaøo vaên hoïccaùch maïng nhö moät ñoái töôïng duy nhaát. Caùccuoán giaùo trình Vaên hoïc hieän ñaïi Vieät Nammôùi ñöôïc Nxb. Giaùo duïc taùi baûn gaàn ñaây cuõngchöa heà ñöôïc boå sung phaàn vaên hoïc ñoâ thòmieàn Nam nhöõng naêm 1955 – 1975. Moät taùcgiaû giôùi thieäu 10 taäp giaùo trình aáy ñaõ phaûi thoátleân: “Noùi tôùi vaên hoïc 1945 - 1975 khoâng theå


DIEÃN ÑAØN

khoâng noùi tôùi doøng vaên hoïc yeâu nöôùc vaø tieánboä trong caùc ñoâ thò bò taïm chieám. Yeâu caàu naàydöôøng nhö bò boû troáng trong caùc giaùo trình cuûagiai ñoaïn naøy” - Traàn Ngoïc Hoàng, (http://khoa-vanhocngonngu.edu.vn/home/index.php?option=com)Taïi tröôøng ÑHKHXH & NV, ÑHQG HN,

trong caùc giaùo trình veà vaên hoïc Vieät Nam1945 – 1975 nhö: Vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi(1945 – 1960) cuûa Hoaøng Nhö Mai (Nxb. GD,1961); Vaên hoïc Vieät Nam (1945 – 1954) cuûaMaõ Giang Laân (Nxb. GD, 1990; Vaên hoïc VieätNam (1954 – 1964) cuûa Maõ Giang Laân vaø LeâÑaéc Ñoâ (Tuû saùch ÑHTHHN, 1990); Vaên hoïcVieät Nam (1965 – 1975) cuûa Nguyeãn BaùThaønh vaø Buøi Vieät Thaéng (Tuû saùch ÑHTHHN,1990), … thì maûng vaên hoïc thuoäc “vuøng taïmchieám”, “vuøng ñoâ thò Mieàn Nam” nhöõng naêm1945 – 1975 gaàn nhö chöa trôû thaønh ñoáitöôïng ñöôïc nghieân cöùu vaø giôùi thieäu.Treân ñaây laø moät soá coâng trình coù tính caùch

giaùo khoa, giaùo trình baøn veà vaên hoïc Vieät Nam1945 – 1975. Ngoaøi ra coøn raát nhieàu chuyeânkhaûo veà taùc gia vaø taùc phaåm thô hieän ñaïi VieätNam ñöôïc vieát döôùi chính theå Vieät Nam Daânchuû Coäng hoøa, vaø Coäng hoøa XHCN Vieät Namcho ñeán nhöõng naêm cuoái cuøng cuûa theá kyû XXcuõng chæ laáy vaên hoïc caùch maïng laøm ñoáitöôïng duy nhaát ñeå nghieân cöùu: Thô ca VieätNam (hình thöùc vaø theå loaïi) cuûa Buøi VaênNguyeân, Haø Minh Ñöùc, (Nxb. KHXH 1965,1971); Thô vaø maáy vaán ñeà trong thô Vieät Namhieän ñaïi (Haø Minh Ñöùc, Nxb. KHXH H. 1974,Nxb. GD 1996); Nhaø thô hieän ñaïi Vieät Nam(Vieän Vaên hoïc Vieät Nam, 1984), Nhaø vaên VieätNam (1945 – 1975) cuûa Phan Cöï Ñeä vaø HaøMinh Ñöùc; Tö duy thô vaø tö duy thô hieän ñaïiVieät Nam (Nxb. Vaên hoïc 1996, Nguyeãn BaùThaønh); Tieán trình thô hieän ñaïi Vieät Nam(Nxb. Giaùo duïc, 2000, Maõ Giang Laân); Thô vaø

moät soá göông maët thô Vieät Nam hieän ñaïi(Nxb. KHXH, 2005, Löu Khaùnh Thô), v.v.Trong soá caùc giaùo trình vaø saùch tham khaûo

cuûa Ñaïi hoïc Toång hôïp Haø Noäi tröôùc thôøi kyø ñoåimôùi coù vieát veà vaên hoïc mieàn Nam, thì Vaên hoïcgiaûi phoùng mieàn Nam cuûa Phaïm Vaên Só (Nxb.ÑH & THCN, 1975, taùi baûn 1976) coù theå coi laøcoâng trình daøy daën nhaát. Tuy laø vieát veà caùcnhaø vaên caùch maïng, nhaø vaên chieán só coângtaùc ôû mieàn Nam, nhöng Phaïm Vaên Só ñaõdaønh moät muïc (75 trang) ñeå noùi veà Moät soá xuhöôùng vaên chöông phaûn ñoäng vaø suy ñoài ôûmieàn Nam. Taùc giaû cuûa coâng trình ñaõ nhaèmvaøo nhöõng taùc phaåm vaên chöông ñöôïc giaûithöôûng cuûa nhaø nöôùc Vieät Nam Coäng hoøa ñeåchæ ra nhöõng thuû ñoaïn chính trò vaø ngheä thuaätcuûa loaïi vaên chöông chính trò phaûn ñoäng.Khoâng chæ ñeà caäp ñeán caùc taùc phaåm thô maøñaõ ñi vaøo caùc taùc phaåm vaên xuoâi, tìm hieåu kókeát caáu vaø ngoân ngöõ ngheä thuaät cuûa moät soátruyeän nhö Tìm veà sinh loä (Kyø Vaên Nguyeân),Dì Mô (Ñoã Thuùc Vònh), Möa ñeâm cuoái naêm(Voõ Phieán)… Phaïm Vaên Só coøn ñi vaøo moät soátaùc phaåm chòu aûnh höôûng cuûa thuyeát nhaân vò- duy linh maø cheá ñoä thoáng trò baáy giôø ñangtuyeân truyeàn. Coâng trình cuûa Phaïm Vaên Só veàsau ñöôïc nhieàu taùc giaû ôû haûi ngoaïi trích daãn,dó nhieân laø trích daãn ñeå pheâ phaùn cuõng khoângít, nhöng duø sao cuõng coù theå coi ñaây laø moätchuyeân luaän vieát khaù saâu vaø toaøn dieän veà vaênhoïc mieàn Nam 1955 – 1975. Tuy vaäy, caùchnhìn nhaän vaø ñaùnh giaù toaøn boä vaên hoïc mieànNam döôùi chính theå Vieät Nam Coäng hoøa döôùicaùi keát luaän “phaûn ñoäng vaø suy ñoài”, vaø laáy caùctaùc phaåm ñoaït giaûi thöôûng quoác gia ñeå chöùngminh coù leõ khoâng coøn phuø hôïp vôùi thôøi kì hoäinhaäp. Baèng chöùng laø trong muïc töø “Giaûithöôûng vaên hoïc” cuûa Töø ñieån Vaên hoïc (Boämôùi, 2007) ñaõ ñieåm laïi caùc giaûi thöôûng vaênhoïc döôùi thôøi Vieät Nam Coäng hoøa aáy baèng


DIEÃN ÑAØN

moät keát luaän phaûi chaêng hôn.Giaùo trình Vaên hoïc Vieät Nam 1945 – 1960

do Huyønh Lyù vaø Traàn Vaên Hoái soaïn thaûo(Nxb. GD, 1963) laø coâng trình ñaõ coù caùi nhìn“toaøn caûnh” böôùc ñaàu ñoái vôùi vaên hoïc caûnöôùc. Coâng trình naøy ñaõ daønh moät chöông(treân toång soá 10 chöông) vôùi dung löôïng laø 63trang (treân toång soá 493 trang) coù töïa ñeà laø Vaênhoïc mieàn Nam töø hoøa bình laäp laïi ñeán nay doHuyønh Lyù vieát. Coù theå noùi ñoù laø moät coá gaéngraát lôùn cuûa caùc taùc giaû Ñaïi hoïc Sö phaïm HaøNoäi trong ñieàu kieän luùc baáy giôø. Trong chöôngnaøy, taùc giaû Huyønh Lyù ñaõ phaân tích tình hìnhchính trò vaø hoaøn caûnh lòch söû cuûa xaõ hoäi mieànNam cho ñeán naêm 1962. Phaàn vaên hoïc ñöôïcchia laøm hai muïc, 1) Vaên hoïc noâ dòch, phaûnñoäng cuûa ñeá quoác Myõ vaø taäp ñoaøn thoáng trò ôûmieàn Nam, vaø 2) Vaên hoïc yeâu nöôùc, ñoái laäpvôùi Myõ - Dieäm. Trong phaàn ñaàu, taùc giaû neâura ba ñaëc ñieåm lôùn cuûa vaên hoïc noâ dòch laø baùnnöôùc, phaûn daân, gaây chieán; xuyeân taïc, bòa ñaët,vu khoáng traéng trôïn; vaø ñaàu ñoäc thanh nieân.Ñieàu ñaùng ghi nhaän laø trong muïc baøn veà vaênhoïc yeâu nöôùc, taùc giaû Huyønh Lyù ñaõ chia thaønh3 boä phaän nhoû, laø vaên thô choáng ñoái tieâu cöïc,vaên thô lôïi duïng vaên ñaøn coâng khai vaø vaên hoïccuûa nhaân daân caùch maïng ôû mieàn Nam. Theåloaïi chính maø taùc giaû khaûo saùt laø thô. Chuùngtoâi cho ñaây laø moät caùch phaân chia ñaõ traùnhñöôïc caùch noùi phuû ñònh moät chieàu maø ñaõ baétñaàu nhaän ra söï ña daïng vaø phöùc taïp cuûa vaênhoïc mieàn Nam ngay nhöõng naêm ñaàu. Tuyvaäy, töø khi saùch xuaát hieän ñeán nay ñaõ 50 naêmtroâi qua, ñaëc bieät laø maûng vaên hoïc döôùi cheá ñoäVieät Nam Coäng hoøa vaøo thôøi ñieåm soaïn thaûogiaùo trình cuûa caùc taùc giaû treân ñaây môùi chæ laøgiai ñoaïn môû ñaàu. Möôøi ba naêm sau ñoù (1962– 1975) môùi thöïc söï nôû roä.Trong khi ñoù, ôû beân ngoaøi nhaø tröôøng, vôùi

tinh thaàn ñoåi môùi tö duy, tinh thaàn ña daïng

hoùa, ña phöông hoùa vaø hoäi nhaäp, nhöõng giaù tròvaên hoïc tröôùc 1975 ñang ñöôïc xem xeùt, nhìnnhaän laïi. Töø naêm 2007, baùo Vaên ngheä ñaõñaêng laïi caùc truyeän ngaén cuûa caùc taùc giaû mieànNam döôùi cheá ñoä Vieät Nam Coäng hoøa. Maëtkhaùc, nhieàu ñòa phöông ñaõ vaø ñang trieån khaivieát veà lòch söû vaên hoùa, vaên hoïc cuûa töøngvuøng, töøng xöù. Vaên hoïc Nam Boä, Vaên hoïcNam Trung Boä, Vaên hoïc mieàn Trung, Vaên hoïcTaây Ninh, Vaên hoïc Thöøa Thieân Hueá, Vaên hoïcSaøi Goøn – Thaønh phoá Hoà Chí Minh …ñaõ laønhöõng ñeà taøi nghieân cöùu khoa hoïc taäp theå caápBoä, caáp Nhaø nöôùc.

Moät theá kyû vaên hoïc Saøi Goøn – Tp Hoà ChíMinh (2011) laø ñeà taøi khoa hoïc ñöôïc Thaønh uûyThaønh phoá Hoà Chí Minh giao cho Trung taâmNghieân cöùu Quoác hoïc vaø Hoäi Nhaø vaên thaønhphoá HCM phoái hôïp thöïc hieän, caùc coâng trìnhnghieân cöùu khaùc nhö Böôùc ñaàu tìm hieåu vaênhoïc Thöøa Thieân – Hueá, (Nguyeãn Khoa Ñieàm,2010); Daáu aán Quaûng treân vaên ñaøn coâng khaiSaøi Goøn, (Phaïm Hoàng Vieät 2011); Thô ca TaâyNinh chaëng ñöôøng khai phaù vaø tìm kieám, (TraànHoaøng Vî 2006); Vaên hoïc vuøng taïm chieámtænh Quaûng Ngaõi giai ñoaïn 1954 – 1975 (treânhttp://www.quangngai.gov.vn), Lyù luaän vaøpheâ bình vaên hoïc mieàn Trung theá kyû XX (Nxb.Ñaø Naüng), Vaên hoïc Vieät Nam treân mieàn ñaátmôùi, 4 taäp, Nxb. Vaên hoïc, (Nguyeãn Q. Thaéng,2008); … laø nhöõng coâng trình nghieân cöùu theoxu höôùng nhaát theå hoùa, khoâng mieät thò vaø baøixích toaøn boä caùc taùc phaåm, taùc giaû döôùi cheá ñoäcuõ, maø tìm caùch “gaïn ñuïc khôi trong” ñeå tìm ranhöõng yeáu toá tích cöïc trong maûng vaên hoïc ñoâthò mieàn Nam nhöõng naêm 1954 – 1975.Moät soá coâng trình vaø ñeà cöông baøi giaûng ôû

caùc tröôøng ñaïi hoïc ñaõ ñaët vaán ñeà nghieân cöùu,giaûng daïy boä phaän thô ñoâ thò mieàn Nam 1954– 1975, maø quan ñieåm nhaát quaùn vaãn laø, chiaboä phaän vaên hoïc naøy thaønh ba khuynh höôùng:


DIEÃN ÑAØN

tö töôûng yeâu nöôùc, tieán boä; khuynh höôùngphaûn ñoäng, vaø khuynh höôùng ñoài truïy. Ñaây coùtheå noùi laø moät söï phaân loaïi veà cô baûn vaãn nhöba möôi naêm veà tröôùc, nhöng ñaõ coù caân ñoáihôn veà dung löôïng. Töùc laø caùc khuynh höôùngñöôïc baøn moät caùch minh baïch vaø chi tieát hôn,ít nhöõng nhaän ñònh coù tính thoùa maï, maït saùt,maø coù söï lyù giaûi khaù ngoïn ngaønh. Ñaëc bieät laøchæ roõ caùc khuynh höôùng ngheä thuaät aûnhhöôûng trieát hoïc phöông Taây hieän ñaïi.Hieän nay, caùc khoa vaên hoïc vaø ngoân ngöõ

cuûa caùc tröôøng ñaïi hoïc vaø cao ñaúng ñang giataêng caùc ñeà taøi nghieân cöùu khoa hoïc, caùc nieânluaän, khoùa luaän, luaän vaên, luaän aùn veà khu vöïcvaên hoïc mieàn Nam tröôùc 1975. Maët khaùc, khiñi vaøo moät soá vaán ñeà lyù luaän hieän ñaïi phöôngTaây, nhöõng lyù thuyeát veà chuû nghóa hieän sinh,chuû nghóa Freud, chuû nghóa thöïc chöùng, chuûnghóa hieän ñaïi hay haäu hieän ñaïi …, nghóa laøcaùc chuû nghóa coù nguoàn goác töø “myõ hoïc tö saûnhieän ñaïi” thì caùc nhaø nghieân cöùu buoäc phaûi trôûlaïi vôùi caùi thôøi ñieåm maø chuùng du nhaäp vaøoVieät Nam.Caùc khoa Ngöõ vaên cuûa caùc truôøng Ñaïi hoïc

Sö phaïm Haø Noäi, Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaøNhaân vaên, Ñaïi hoïc Sö phaïm TP. Hoà Chí Minh,Ñaïi hoïc Ñaø Laït, Ñaïi hoïc Hueá, … trong nhöõngnaêm gaàn ñaây cuõng ñaõ coù nhöõng nghieân cöùu,nhöõng ñeà taøi vaø baøi vieát maø ñoái tuôïng tìm hieåu laømaûng vaên hoïc vaên hoïc cuûamieàn Nam döôùi cheáñoä Vieät NamCoänghoøa. Tuy vaäymoät soá baøi vieát,moät soá khoùa luaän, luaän vaên… khi nghieân cöùu taùcgiaû ñaõ nhaán maïnh nhöõng ñaëc tröng ngheä thuaätthuaàn tuùy maø thieáu moät thaùi ñoä pheâ phaùn coù tínhchaát lòch söû ñoái vôùi nhöõng taùc giaû, taùc phaåmmang tö töôûng choáng Coäng. Moät soá coâng trìnhdaøi hôi cuûa caùc nhaø nghieân cöùu, nhaø giaùo ôû TpHoà Chí Minh ñaõ ñi saâu vaøo nghieân cöùu aûnhhöôûng cuûa caùc traøo löu tö töôûng vaên ngheäphöông Taây vaøo vaên hoïc Mieàn Nam giai ñoaïn

1945 – 1975. Chaúng haïn baøi “Chuû nghóa Hieänsinh ôû mieàn Nam Vieät Nam 1954 -1975 (treânbình dieän lyù thuyeát)” cuûa Huyønh Nhö Phöônghay ñeà taøi “Söï du nhaäp caùc lyù thuyeát vaên hoïcPhöông Taây vaøo Mieàn Nam Vieät Nam giai ñoaïn1954 – 1975” do taùc giaû Nguyeãn Thò ThanhXuaân chuû trì thöïc hieän töø naêm 2012 (Ñeà taøi caápBoä - Quyõ Khoa hoïc vaø Coâng ngheä Quoác gia) .Nhö vaäy ñuû thaáy raèng, nghieân cöùu maûng

vaên hoïc döôùi chính theå Vieät Nam Coäng hoøañang laø moät ñeà taøi cuûa caùc nhaø pheâ bình, lyùluaän vaø giaûng daïy vaên hoïc söû Vieät Nam giaiñoaïn 1945 – 1975. Ñeå nghieân cöùu maûng vaênhoïc söû naøy, chuùng toâi cho raèng ñaõ ñeán luùcphaûi ñaët noù döôùi moät caùi nhìn toaøn caûnh, döôùicaùi nhìn nhaát theå hoùa vôùi vaên hoïc daân toäc.Traùnh nhöõng caùch nhìn cuïc boä, chæ thaáy moätkhu vöïc, moät boä phaän vaø phaûi coù moät thaùi ñoäñuùng möïc, traùnh ñeà cao, toân vinh thaùi quaùcuõng nhö haï thaáp, maït saùt, vaø phaûi nhìn thaáyphaàn ñoùng goùp cuûa moãi taùc phaåm, moãi taùc giaûtrong quaù trình xaây döïng neàn vaên hoïc VieätNam hieän ñaïi. Hay noùi ñuùng hôn, caùc maûngvaên thô, caùc boä phaän vaên hoïc Vieät Nam tronggiai ñoaïn 1945– 1975, caàn ñöôïc nghieân cöùukhoâng taùch rôøi vôùi böùc tranh toaøn caûnh vaênhoïc daân toäc giai ñoaïn aáy. Phaûi ñaët moãi boäphaän, moãi khuynh höôùng, moãi traøo löu, moãitaùc giaû vaøo trong böùc tranh toång theå cuûa vaênhoùa, vaên hoïc Vieät Nam giai ñoaïn 1945 –1975. Vaø ñeán löôït noù, vaên hoïc Vieät Nam giaiñoaïn 1945 – 1975 laïi ñöôïc ñaët trong moät böùctranh chung cuûa toaøn caûnh vaên hoïc nhaân loaïicuøng thôøi ñaïi. Phöông phaùp nghieân cöùu coùtính lòch söû, tính thôøi ñaïi vaø ñieåm nhìn “toaøncaûnh” aáy seõ giuùp chuùng ta thoaùt khoûi caùi nhìncuïc boä, ñònh kieán ñaõ haïn cheá khaû naêng giaolöu vaø hoäi nhaäp, hoøa ñoàng cuûa chính vaên hoïcVieät Nam vôùi vaên hoïc Vieät Nam, tröôùc khi hoäinhaäp vôùi vaên hoïc toaøn nhaân loaïi.�


DIEÃN ÑAØN

MaVaên Khaùng laø moät trong soá nhöõngnhaø vaên xuaát saéc cuûa vaên hoïc VieätNam hieän ñaïi, thuoäc soá nhöõng tieåu

thuyeát gia haøng ñaàu cuûa vaên xuoâi ñöông ñaïiVieät Nam. Hôn nöûa theá kæ caàm buùt, gaàn 80naêm cuoäc ñôøi, cho ñeán hoâm nay, mang trongmình daáu aán thôøi gian cuûa nhoïc nhaèn, thöôngnhôù nhöng nguoàn caûm höùng, khaùt voïng saùngtaïo ngheä thuaät khoâng heà vôi caïn, traùi laïi noäi löïcsaùng taùc vaãn luoân sung maõn. Gaàn ñaây nhaát,nhaø vaên ñaõ cho ra maét baïn ñoïc hai tieåu thuyeáthình söï taâm lyù Boùng ñeâm vaø Beán bôø. Khaùmphaù hieän thöïc ñôøi soáng ñöông ñaïi ôû moätphöông dieän môùi – caùi aùc ñang töøng ngaøy phaùhoaïi ñôøi soáng con ngöôøi- phaûn ñeà cuûa caùi ñeïp,nhaø vaên tieáp tuïc söù meänh chaân chính cuûangöôøi caàm buùt khi ñaõ ôû ñoä tuoåi xöa nay hieám -vieát ñeå baûo veä caùi ñeïp cuoäc soáng, höôùng conngöôøi hoaøn thieän mình vöôn tôùi nhöõng giaù trònhaân baûn mang tính phoå quaùt

1. Tö töôûng ngheä thuaät cuûa Ma VaênKhaùng Boùng ñeâm vaø Beán bôøÑoái vôùi tieåu thuyeát hình söï (trinh thaùm)

“Mieâu taû toäi aùc vaø quaù trình ñieàu tra toäi phaïm trôûthaønh noäi dung quan troïng cuûa taùc phaåm.Nhöng höùng thuù cô baûn cuûa söï mieâu taû aáykhoâng doàn vaøo vieäc traû lôøi cho caâu hoûi : Ai laø thuû

phaïm gieát ngöôøi. Mieâu taû toäi aùc vaø quaù trìnhkhaùm phaù toäi aùc, ñieàu quan troïng nhaát ñoái vôùicaùc nhaø vaên chính laø ñi ñeán lyù giaûi: Keû phaïm toäithuoäc haïng ngöôøi naøo? Caùi gì ñaõ ñaåy con ngöôøiaáy ñeán vôùi toäi aùc” [Töø ñieån thuaät ngöõ vaên hoïc]Vôùi tinh thaàn aáy laáy vaên chöông laøm vuõ khí

choáng laïi caùi aùc ñang haøng ngaøy laøm baênghoaïi ñôøi soáng con ngöôøi, suy thoaùi ñôøi soáng xaõhoäi, gaùnh treân vai traùch nhieäm naëng neà cuûangöôøi caàm buùt, tröïc tieáp vieát veà coâng vieäc ñaàynguy hieåm, ñieàu tra phaù aùn, truy baét toäi phaïmcuûa nhöõng chieán syõ coâng an- hieäp syõ aùnhsaùng - ñaïi dieän coâng lyù, tinh thaàn cao thöôïng,caùi ñeïp, Ma Vaên Khaùng ñaõ xaây döïng moät kieåunhaân vaät trong tieåu thuyeát hình söï taâm lyù Boùngñeâm vaø Beán bôø - keû thuû aùc trong moät theá ñoáilaäp töông phaûn.

Ñoái vôùi kieåu nhaân vaät naøy, Ma Vaên Khaùngñaõ ñi saâu phaân tích ñoäng cô noäi taâm vaø taùcñoäng cuûa hoaït ñoäng noäi taâm nhaân vaät, chuùtroïng mieâu taû phaûn öùng taâm lí nhaân vaät vôùingoaïi giôùi, cuï theå laø vôùi hieän thöïc ñang dieãn ravaø con ngöôøi trong hieän thöïc ñoù. Vôùi caùc kyõthuaät phaân tích taâm lyù hieän ñaïi: khoaûnh khaécquan troïng cuûa kyù öùc, hoài öùc, caùc traïng thaùitieàm thöùc, voâ thöùc, caùc giaác mô, aån öùc taâm lyù,doøng ñoäc thoaïi noäi taâm..., Ma Vaên Khaùng ñaõ

Tieáng noùi ñaáu tranh choáng laïi caùi AÙctrong tieåu thuyeát Boùng ñeâm vaø Beán bôøcuûa Ma Vaên KhaùngDÖÔNG THÒ THANH HÖÔNG(Haø Noäi)

N GHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH


döïng leân chaân dung keû thuû aùc, ñi saâu tìm toøinguyeân nhaân cuûa toäi aùc, töø ñoù, baøy toû söï phaãnnoä cuûa caû lyù trí vaø traùi tim tröôùc söï taøn ñoäc cuûanhöõng con thuù ngöôøi, caûnh giôùi con ngöôøitröôùc tình traïng tha hoùa ñaïo ñöùc daãn ñeán tìnhtraïng toäi aùc gia taêng huûy hoaïi ñôøi soáng.

2. Nhaân vaät keû thuû aùc trongBoùng ñeâm vaøBeán bôø cuûa Ma Vaên KhaùngTrong Boùng ñeâm, Ma Vaên Khaùng ñaõ xaây

döïng nhaân vaät keû thuû aùc ñaàu tieân töø moät baûntin qua lôøi rao baùo veà toäi aùc daõ man “ Hung thuûduøng dao saéc, caét vaùt töø caèm leân gaùy... xeûomoâi döôùi, caét choùp muõi vaø moät beân tai... treânmaù nhöõng ñöôøng dao saéc ngang doïc” [Boùngñeâm]. Töø toäi aùc daõ man ñoù, moät chuyeân aùn truytìm hung thuû ñaõ baét ñaàu. Sôïi chæ tim kieámmoûng manh voâ cuøng bôûi giöõa moät thaønh phoámaáy trieäu daân, truy tìm hung thuû khaùc gì moøkim ñaùy beå.Vaø haønh trình truy tìm hung thuû ñaõ baét ñaàu

töø noãi aùm aûnh cuûa ngöôøi ñaøn baø nhaët raùc ñaõ tìmñöôïc chieác ñaàu laâu trong bao taûi, roài ñeánnhöõng cuoäc tieáp xuùc nhaân chöùng, caùc moáiquan heä, giaác mô ñoøi ñaàu cuûa naïn nhaân xaáusoá, söï nhaäp thaân cuûa naïn nhaân vaøo ngöôøi chòruoät...Trong taát caû nhöõng môù boøng bong aáy, keûthuû aùc daàn hieän hình vaø loä maët. Cuoái cuøng, haénñaõ bò baét, ñoù laø ngöôøi baïn cuûa naïn nhaân, cuõnglaø keû toøng phaïm trong toäi aùc buoân baùn ma tuùymaø naïn nhaân tham döï. Thuyeân- keû thuû aùc ñaõgieát ngöôøi vì aên chia khoâng soøng phaúng, gieátbaèng chính ñoà ngheà moå lôïn cuûa vôï choàng haén,ñaäp cheát Boäi- ngöôøi baïn cuûa mình baèng moätcaùi xeûng, haén ñaõ thaûn nhieân duøng dao caét rôøitöøng boä phaän, cho vaøo bao taûi mang ñi phi tangñeå che giaáu toäi aùc. Vaán ñeà ñaët ra ôû ñaây laø: taïisao Thuyeân coù theå coù haønh ñoäng man rôï nhötheá. Ñeå traû lôøi caâu hoûi naøy, Ma Vaên Khaùng ñaõlyù giaûi nguyeân nhaân saâu xa, khoâng phaûi vì vaøi

ñoàng baïc aên chia khoâng soøng phaúng. ÔÛ ñaây,nguyeân nhaân cuûa toäi aùc chính laø thuù tính manrôï cuûa con ngöôøi ñöôïc dung döôõng trong moäthoaøn caûnh soáng voâ ñaïo ñöùc, thuù tính aáy chæ caàncoù cô hoäi laø buøng noå. Thuyeân laø con trai cuûamoät gaõ laùi xe ñöôøng daøi sa ñoïa, hö hoûng, truïylaïc. Chöùng kieán boá mình trieàn mieân trong loáisoáng chæ bieát ñeán duïc voïng, taøn baïo, baát löông,ñaâm cheát taát caû nhöõng con choù tröôùc muõi xe,ñaâm cheát ngöôøi roài thaûn nhieân boû ñi, aên thòt,uoáng röôïu, laøm tình. Loái soáng man rôï, thuù tínhaáy ñaõ taùc ñoäng ñeán trí oùc cuûa Thuyeân, taäpnhieãm cho haén khoaùi caûm chöùng kieán toäi aùc,haén choïn ngheà moå lôïn cuõng laø nhaèm thoûa maõnkhoaùi caûm aáy. Theá neân, vieäc gieát Boäi vôùi haén,cuõng nhö gieát moät con lôïn khoâng hôn khoângkeùm. Sau Thuyeân laø ñeán Sôû, moät keû ñaïi aùc,gieát ngöôøi, cöôùp cuûa, haõm hieáp phuï nöõ, haén laønoãi kinh sôï cuûa ngöôøi löông thieän. Neáu toäi aùc ôûThuyeân laø söï buøng phaùt thuù tính man rôï tieàmaån thì ñaây laø moät teân toäi phaïm coù toå chöùc, coù yùthöùc gaây toäi aùc cho con ngöôøi. Sôû ñaõ gieát haïiTröøng trong moät cuoäc ñaáu tay ñoâi. Haén bò baétcoøn Tröøng thì ra ñi maõi maõi ôû tuoåi ñôøi hai möôitaùm. Roài ñeán Löôøng, keû chuyeân raïch maët treûcon baèng dao lam, nguyeân nhaân saâu xa chínhlaø do Löôøng nhaän thaáy baát coâng xaõ hoäi, nhöngkeû gaây toäi aùc maø vaãn thoaùt thaân döïa vaøo ñoàngtieàn vaø quyeàn löïc neân y ñaõ bieán mình thaønh toäiphaïm ñeå traû thuø cuoäc soáng, töø tröôøng hôïp keûthuû aùc naøy, Ma Vaên Khaùng ñaõ nhìn thaáy “baátcoâng ñaõ vaø ñang trôû thaønh coäi nguoàn cuûa toäiaùc” [Boùng ñeâm].

Keû thuû aùc coù bao nhieâu göông maët vaø coùbao nhieâu nguyeân nhaân daãn ñeán toäi aùc, khoângtheå traû lôøi heát ñöôïc vì moãi moät toäi aùc ñeàu coù caênnguyeân saâu xa cuûa noù. Trong moät chuoãi nhöõngcaâu chuyeän loàng gheùp ôû Boùng ñeâm, Ma VaênKhaùng ñöa vaøo ñoù nhöõng vuï aùn ñaõ ñöôïc khaùm


NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH

phaù, keû thuû aùc baèngmoïi thuû ñoaïn che giaáu cuoáicuøng cuõng khoâng thoaùt toäi. Töø nhöõng caâu chuy-eän aáy, duïc voïng, hammuoán cuûa con ngöôøi, thoùighen tuoâng, loøng ích kyû, ñaõ trôû thaønh nguyeânnhaân, coù khi laïi thaønh söï dung döôõng cho toäiaùc. Nhöõng caâu chuyeän töôûng chöøng nhö khoângtheå tin ñöôïc, nhö laø nghòch lyù cuoäc soáng, vaãndieãn ra, noù khieán cho ta gheâ sôï veà baûn naênghung baïo vaø thuù tính cuûa con ngöôøi.Neáu Boùng ñeâm ñi saâu vaøo caùc vuï aùn, phaân

tích nguyeân nhaân toäi aùc, thì Beán bôø töø chaândung nhöõng keû thuû aùc, ñi saâu vaøo khaùm phaùphaàn taêm toái cuûa con ngöôøi, baûn naêng hungbaïo vaø baûn chaát, tính caùch keû thuû aùc, nhaø vaênnhaän ra raèng, goác reã saâu sa cuûa keû thuû aùcchính laø “ thaát hoïc, daâm loaøn vaø hung baïo”[Beân bôø]. Tö, Tuùc, Moàm leäch... taát caû boïnchuùng ñeàu coù ñieåm chung trong xuaát thaân, laønhöõng keû voâ hoïc, hoaëc choái töø hoïc haønh, giaùoduïc. Loái soáng cuûa chuùng mang tính chaát baûnnaêng phoùng daät, ñeå cho ham muoán vaø duïcvong chi phoái taát caû. Tö trôû thaønh keû ñoài baïi vìkhaû naêng cheá ngöï duïc voïng baûn naêng ôû haénhaàu nhö khoâng coù. Hoaøn caûnh gia ñình maøngöôøi meï vôùi cuoäc soáng giang hoà, phoùng tuùng,truïy laïc caøng khieán cho haén theâm sa ñoïa. Haénnguû vôùi em gaùi cuøng meï khaùc cha, cöôõng böùcem daâu, gieát hai ñôøi vôï vaø khi yù ñònh cöôõngñoaït Khanh bò Mieán, ngöôøi vôï thöù ba chöùngkieán phaùt giaùc, haén ñaõ gieát noát trong côncuoàng baïo cuûa keû thuû aùc daõ man voâ nhaân tính.Nhöõng keû nhö Tö, Tuùc ... khoâng phaûi laø hieámtrong xaõ hoäi ñöông ñaïi. Phaân tích toäi aùc cuûachuùng, Ma Vaên Khaùng ñaõ nhaán maïnh, yeáu toágia ñình, moâi tröôøng giaùo duïc, luaät phaùp chínhlaø nhöõng coâng cuï toát nhaát ñeå con ngöôøi cheángöï ñöôïc phaàn “con”, ñeå trôû thaønh con ngöôøitheo ñuùng nghóa cuûa töø naøy.Töø Boùng ñeâm ñeánBeán bôø keû thuû aùc khoâng

coøn laø nhöõng caù theå ñôn leû, caùi aùc ñaõ caáu keáttrôû thaønh taäp ñoaøn toäi aùc: buoân baùn ma tuùy,baêng ñaûng cöôùp boùc, maïi daâm, baûo keâ... Ñieàuñaùng sôï nhaát laø chuùng traù hình döôùi nhöõng voûboïc nhaø haøng, khaùch saïn. Tính chaát naøy khieánta lieân töôûng tôùi toå chöùc toäi phaïm quoác teámafia, söï nguy hieåm cuûa boïn toäi phaïm kieåumôùi naøy laø chuùng hoaït ñoäng coù toå chöùc, xuyeânquoác gia. Ñi saâu mieâu taû toå chöùc toäi aùc ôû moätthaønh phoá bieån maø voøi baïch tuoäc cuûa noù ñaõvöôn raát xa, Ma Vaên Khaùng ñaõ phaân tích roõ,caùi aùc neáu ñöôïc töï do, noù seõ coù söùc taøn phaùkhuûng khieáp ñôøi soáng con ngöôøi, khoâng chæ laøvaán ñeà thieät haïi kinh teá hay con ngöôøi cuï theå,maø laø loøng tin neàn taûng cuoäc soáng: coâng lyù, tínhnghieâm minh cuûa luaät phaùp, giaù trò ñaïo ñöùccuûa con ngöôøi, taát caû seõ bò mai moät vaø laøm suyyeáu xaõ hoäi.Keû thuû aùc caàm ñaàu baêng ñaûng chuyeân

nghieäp naøy laø teân Kôn troïc, moät keû ñaïi aùc, xuaátthaân töø nguoàn goác ñoà teå, cha meï nuoâng chieàudung döôõng “ möôøi saùu tuoåi hieáp daâm baø giaø,em gaùi, bò ñuoåi hoïc, nhôø theá löïc boá... thoaùt tuø toäixuaát khaåu lao ñoäng sang Nga chuyeân taâmdöïng nghieäp baèng con ñöôøng löøa loïc, ...chaúngbao laâu noåi tieánggiaøu coù vaø baïo taøn. Bò caûnh saùtNga truy luøng, noù chaïy sang Ñöùc, keát baêngñaûng vôùi boïn coân ñoà ngöôøi Vieät, toå chöùc caùcñöôøng daây buoân laäu ñaâm thueâ, cheùm möôùnquoác teá. Noù gieát ngöôøi, cöôùp cuûa ôû Bon. Noùhieáp phuï nöõ Tieäp, noù phaù keùt moät coâng ty dòchvuï ôû Beclin vaø giao du vôùi boïn phaùt xít troïc ñaàuôû Ñöùc, noù coøn sang Apganixtan buoân suùng oángñaïn döôïc... bò truy ñuoåi gaét gao noù bay veànöôùc” [Beán bôø]. Döôùi tröôùng cuûa haén laø Moàmleäch vaø haøng traêm tay chaân ôû khaép ñaát nöôùchaøng ngaøy haøng giôø gaây toäi aùc cho nhaân daân.Ñoù laø chaân dungmoät keû ñaïi aùc, ñaùnh ngöôøi nhöñaùnh con vaät, cöôùp cuûa, haøm hieáp, gieát choùc,



khoâng coù ñieàu gì maø haén khoâng daùm laøm.Baèng loái phaân tích toäi phaïm hoïc raát saâu saéc,

nhìn hieän töôïng caùi aùc vaø keû thuû aùc töø nguoàngoác cuûa noù, Ma Vaên Khaùng ñaõ chæ ra: “ loái soángbaûn naêng chi phoái, aên chôi traùc taùng, phoùngduïc, coù khoaùi caûm tröôùc caùi aùc, laáy söï cöôõngböùc ngöôøi löông thieän ñeå thoûa maõn thuù tính...voâluaân, voâ nhaân caùch töø baûn tính, noù khoâng baogiôø thích söûa chöõa, noù khoâng thích ñaïoñöùc...thuø haän nhöõng con ngöôøi chaân chính...coi ñoàng loaïi laø keû thuø, chuùng huûy dieät conngöôøi vaø söï soáng” [Beán bôø] Töø nhöõng keû thuû aùc,Ma Vaên Khaùng naâng leân taàm trieát lyù “nguyeânnhaân huûy hoaïi caùc giaù trò xaõ hoäi naè m ôû ngaychính con ngöôøi” [Beán bôø], “thuø haän nhö thuùtính soå loàng laïi nhieãm theâm traïng thaùi baùn khaitaïo neân nhöõng toäi aùc thaät taùng ñôûm kinh hoàn”[Beán bôø]. Noù khieán cho nhaø vaên ñoâi luùc bi quan“ Con ngöôøi laø vaäy ö? Noù laø moät theá giôùi boû ngoû,moät thöïc theå chöa hoaøn thaønh? Hay noù laø moätquaùi thai ñeû non” [Beán bôø]Caùi aùc- keû thuû aùc thaät ñaùng sôï khi ta khoâng

nhìn roõ maët, khi noù chìm vaøo trong boùng ñeâmtaêm toái, caùi aùc khoâng chæ ôû phía ñoái laäp maø coùkhi noù toàn taïi ngay caïnh ta, caùi aùc coøn nguyhieåm gaáp traêm ngaøn laàn khi noù mang boä maëtnhaân danh coâng lyù. Ma Vaên Khaùng ñaõ vieát veànhöõng keû thuû aùc aån maët naøy, ñieåm maët chæ teânchuùng. Ñoù laø Khoaùi( Boùng ñeâm), Hoùi (Beán bôø),chuùng laø nhöõng keû aån maët, döôùi boä caûnh phuïclaø nhöõng keû loøng lang daï soùi. Khoâng neù traùnhhieän thöïc khi vieát veà nhöõng keû aån maët, Ma VaênKhaùng ñaõ phaân tích toäi aùc cuûa chuùng vôùi ñoàngñoäi, vôùi nhaân daân. Chuùng cöôùp coâng, huûy hoaïicuoäc ñôøi cuûa nhöõng hieäp syõ ngaøy ñeâm ñoái maëtvôùi toäi aùc, chuùng huûy hoaïi nieàm tin cuûa nhaândaân vaøo coâng lyù, chuùng dung döôõng cho toäi aùchoaønh haønh, laø nguyeân nhaân cuûa baát coâng xaõhoäi, laøm tha hoùa xaõ hoäi.

3. Tieåu thuyeát Ma Vaên Khaùng laø tieáng noùiñaáu tranh choáng laïi caùi aùc

Qua kieåu nhaân vaät keû thuû aùc trong haitieåu thuyeát Boùng ñeâm vaø Beán bôø, höôùng tôùi lyùgiaûi caên nguyeân cuûa toäi aùc: “ caùi aùc ñaõ coùmaàm saün trong con ngöôøi. Toäi aùc laø bieåu hieäntính voâ ñaïo ñöùc vónh cöûu cuûa con ngöôøi, nghóalaø baûn naêng ñaõ coù thì noù seõ phaûi boäc loä vaø boäcloä vôùi taát caû söùc maïnh aån chöùa beân trong”[Beán bôø], töø ñoù Ma Vaên Khaùng ñaõ theå hieänmoät caùi nhìn saâu saéc veà con ngöôøi vaø hieänthöïc ñöông ñaïi. Ñoù laø moät hieän thöïc phaân hoùadöõ doäi giöõa hai maët cuûa ñôøi soáng: thieän vaø aùc,boùng toái vaø aùnh saùng. Caùi aùc, keû thuû aùc hieändieän ôû khaép nôi vaø töøng ngaøy, töøng giôø aùmaûnh cuoäc soáng ngöôøi löông thieän, caûn trôû,huûy dieät, phaù hoaïi ñôøi soáng. Taøi naêng ngheäthuaät cuûa nhaø vaên chính laø töø nhöõng caâuchuyeän vuï aùn, chaát lieäu cuûa ñôøi soáng qua caâuchuyeän cuûa nhöõng ngöôøi chieán syõ coâng an,ñaõ bieán thaønh chaát lieäu ngheä thuaät ñeå khaùmphaù ñôøi soáng ôû taän taàng ñaùy cuûa noù. Nhìn thaáycaên nguyeân cuûa toäi aùc, phaân tích noù, taïo chocaùi aùc nhöõng dieän maïo, naâng leân taàm tö töôûngngheä thuaät, thu huùt ngöôøi ñoïc chính laø yù thöùcngheä thuaät cuûa moät nhaø vaên suoát ñôøi vieát ñeåbaûo veä caùi ñeïp cuoäc soáng. Laáy vaên chöônglaøm vuõ khí ñaáu tranh, baùm saùt ñôøi soáng, tröïctieáp tham gia vaøo ñôøi soáng xaõ hoäi hoâm nay,choáng laïi caùi aùc, baûo veä con ngöôøi, Ma VaênKhaùng xöùng ñaùng laø moät nhaø vaên chaânchính- hieäp syõ aùnh saùng, moät muõi xung kíchtreân maët traän choáng laïi caùi aùc trong doøngchaûy vaên chöông ñöông ñaïi.

(1) LEÂ BAÙ HAÙN, TRAÀN ÑÌNH SÖÛ, NGUYEÃN KHAÉC PHI- Töøñieån thuaät ngöõ vaên hoïc, Nxb. Giaùo duïc, H, 2009(2) MA VAÊN KHAÙNg, Boùng ñeâm, Nxb. Coâng an nhaândaân, H, 2011(3) MA VAÊN KHAÙNG, Beán bôø, Nxb. Phuï nöõ, H, 2012



Thaäp nieân ñaàu cuûa theá kyû XXI laø thaäpnieân tieáp noái caùc thaønh töïu ñoåi môùivaên hoïc sau naêm 1986. Quaù trình

giao löu vaø hoäi nhaäp quoác teá, ñaõ goùp phaànlaøm cho ñôøi soáng vaên hoïc soâi ñoäng, ñadaïng, laï hoùa; laøm cho thò hieáu ngheä thuaätcuûa coâng chuùng thay ñoåi theo chieàu höôùngtích cöïc vaø tieâu cöïc. Söï xuaát hieän caùc traøolöu vaên hoïc môùi, xu höôùng vaên hoïc môùicuøng söï caùch taân veà ngheä thuaät ñaõ chi phoáivaø hình thaønh neân theá heä coâng chuùng vaênhoïc môùi: Coâng chuùng vaên hoïc maïng, coângchuùng thôøi kyø môû cöûa, coâng chuùng cô cheáthò tröôøng, coâng chuùng @, coâng chuùng thôøikyø hoäi nhaäp... Ñaây laø thôøi kyø, coâng chuùngvaên hoïc phaân hoùa treân nhieàu bình dieän: Moâitröôøng vaên hoùa, heä giaù trò, phöông thöùc tieápnhaän, ñaëc bieät laø töø bình dieän taâm lyù, löùa tuoåivaø ngheà nghieäp. Söï phaân hoùa naøy xuaát phaùttöø toá chaát vaên hoùa, thaåm mó cuûa caù nhaân, töømoâi tröôøng soáng vaø söï ña daïng trong khaûnaêng löïa choïn cuûa coâng chuùng. Vì vaäy ñaõhình thaønh neân thò hieáu laønh maïnh, tích cöïc,tieán boä nhöng ñoàng thôøi cuõng xuaát hieän thòhieáu leäch laïc tieâu cöïc; thò hieáu chuoäng laï -hieáu kyø cuûa coâng chuùng vaên hoïc trong ñôøisoáng xaõ hoäi.Trong baøi vieát naøy, chuùng toâi chuû tröông

laáy quan nieäm veà Ngöôøi ñoïc trong lyù thuyeát

tieáp nhaän vaên hoïc laøm cô sôû, caên cöù ñeå soichieáu ngöôøi ñoïc – coâng chuùng töø bình dieänxaõ hoäi hoïc vaên hoïc. Coâng chuùng vaên hoïc laøñoái töôïng ñaëc thuø cuûa quaù trình saùng taïovaên hoïc vaø xaõ hoäi, bao goàm trong ñoù laøngöôøi ñoïc, ngöôøi thöôûng thöùc, ngöôøi nghe,ngöôøi xem (qua phöông tieän nghe – nhìn)quan taâm tôùi vaên hoïc noùi chung.Töø phöông dieän thaåm mó, thò hieáu thaåm

mó laø söï thuï caûm caùi ñeïp, laø sôû thích coù tínhtöông ñoái oån ñònh cuûa caù nhaân hay taäp theå.Thò hieáu trong vaên hoïc ngheä thuaät chính laøthò hieáu thaåm mó cuûa coâng chuùng – ngöôøiñoïc. Hoï laø nhöõng ngöôøi tröïc tieáp caûm thuïcaùi ñeïp vaø chòu söï taùc ñoäng cuûa nhieàu yeáutoá tích cöïc vaø tieâu cöïc. Vì vaäy, vieäc tìm hieåusöï phaân hoùa thò hieáu thaåm mó cuûa coângchuùng töø bình dieän taâm lyù, löùa tuoåi, vaø ngheànghieäp chuùng toâi höôùng ñeán khaûo saùt coângchuùng vaên hoïc töø 1986 ñeán nay. Ñaây laø thôøikyø ñaùnh daáu söï ñoåi môùi treân nhieàu phöôngdieän chính trò, kinh teá, xaõ hoäi, vaên hoùa trongñoù coù vaên hoïc. Phaïm vi khaûo saùt caùc loaïihình vaên hoïc maø coâng chuùng quan taâm laø:Vaên hoïc trong nhaø tröôøng, theo theå loaïi(thô, tieåu thuyeát, truyeän ngaén, kyù, kòch...) vaøcaùc hình thöùc xuaát baûn (saùch in, maïnginternet...). Söï ña daïng cuûa coâng chuùng theåhieän ôû söï ña dieän trong khaûo saùt ôû goùc ñoä

Thò hieáu thaåm myõ cuûa coâng chuùngvaên hoïc nhìn töø bình dieän taâm lyù, löùa tuoåivaø ngheà nghieäpVUÕ THÒ THU HAØ(Haø Noäi)



ngheà nghieäp (Hoïc sinh – sinh vieân, ngöôøitreû ñi laøm, veà höu) ôû ñoä tuoåi töø 14 ñeán 70tuoåi.

Bieåu 1: Töông quan theå loaïi vaên hoïcñöôïc baïn ñoïc yeâu thích (2010 – 2012)

(Nguoàn: Soá lieäu Ñeà taøi ñieàu tra CT11-12-04 vaø CT 09-12-12 – Vieän Vaên hoïc)Qua bieåu soá töông quan giöõa caùc theå

loaïi vaên hoïc thu huùt coâng chuùng, coù theåthaáy, theå loaïi vaên hoïc thu huùt ñoäc giaûnhieàu nhaát vaãn laø truyeän ngaén vaø ngaøycaøng coù xu höôùng taêng daàn theo thôøi gian.Naêm 2010 chieám tyû leä 63,5% (trong toångsoá ngöôøi ñöôïc hoûi) thì ñeán naêm 2012 tyû leä% naøy ñaõ taêng leân 73,4% trong toång soángöôøi ñöôïc khaûo saùt. Theá kyû XXI, truyeänngaén theá heä 7x, 8x xuaát hieän ñaõ thu huùt söïchuù yù cuûa coâng chuùng treû. Coâng chuùngtìm thaáy khaùt voïng, hoaøi baõo, baên khoaên,traên trôû cuûa ngöôøi treû khi böôùc chaân vaøocuoäc soáng qua saùng taùc cuûa NguyeãnNgoïc Thuaàn, Phaïm Duy Nghóa, NguyeãnNgoïc Tö, Nguyeãn Quyønh Trang, ChuThuøy Anh... Coâng chuùng theá heä 8x, 9x tìmñeán vaên hoïc ñeå giaõi baøy baûn theå, ñeå khaùmphaù theá giôùi taâm hoàn ôû nhieàu chieàu caïnh.Söï töï do trong tieáp nhaän ñaõ hình thaønh ñoäinguõ pheâ bình baùo chí beân caïnh pheâ bìnhhaøn laâm. Ñieàu naøy ñaõ mang ñeán khoâng khípheâ bình soâi ñoäng hôn trong ñôøi soáng vaên

hoïc ñöông ñaïi.Vôùi theå loaïi tieåu thuyeát, tyû leä quan taâm

cuûa coâng chuùng töø 54,4% naêm 2010 taêngleân 59,1% vaøo naêm 2012. Ñieàu naøy chothaáy, tieåu thuyeát sau ñoåi môùi thu huùt haápdaãn ngöôøi ñoïc bôûi loái vieát môùi meû, saùngtaïo. Söï trao ñoåi, tranh luaän cuûa coângchuùng treân nhieàu dieãn ñaøn vaên ngheä nhöTaïp chí Vaên ngheä, Taïp chí Vaên ngheäQuaân ñoäi, Taïp chí Vaên hoïc... cho thaáymöùc ñoä quan taâm cuûa coâng chuùng ñeántheå loaïi vaên hoïc naøy. Söï phaân ñònh ranhgiôùi giöõa coâng chuùng thöïc teá vôùi coângchuùng lyù töôûng caøng roõ raøng khi nhieàutaùc phaåm vaên hoïc thu huùt söï chuù yù, yeâuthích cuûa ñaùm ñoâng nhöng laïi bò boä phaäncoâng chuùng thôø ô, quay löng laïi vôùi noù.Traùi laïi, coù nhöõng taùc phaåm ñöôïc coângchuùng yeâu thích thì caùc nhaø pheâ bình,nghieân cöùu laïi cho raèng noù ít giaù trò ngheäthuaät, chæ phuïc vuï cho vieäc giaûi trí. Söïxung ñoät, traùi chieàu ôû hai nhoùm coângchuùng naøy ñaõ ñaët ra yeâu caàu saùng taïoñoái vôùi nhaø vaên. Coâng chuùng khoâng quaylöng laïi vôùi tieåu thuyeát, tuy nhieân ôû töønglöùa tuoåi vaø ngheà nghieäp khaùc nhau, tieåuthuyeát vaãn coù choã ñöùng rieâng vaø coù giaùtrò quan troïng trong ñôøi soáng vaên hoïcñöông ñaïi.Naêm 2013, theo soá lieäu ñieàu tra cuûa

nhoùm nghieân cöùu, theå loaïi truyeän ngaén,tieåu thuyeát vaø truyeän tranh laø theå loaïi vaênhoïc ñöôïc coâng chuùng ñoùn nhaän nhieàunhaát chieám tyû leä töø 19.35 ñeán 24.3%.Trong ñoù, coâng chuùng laø hoïc sinh thöôøngcoù xu höôùng thích ñoïc truyeän tranh, coøncoâng chuùng laø thanh nieân (sinh vieân) coù xuhöôùng thích ñoïc truyeän ngaén vaø tieåuthuyeát.



Baûng 1: Theå loaïi vaên hoïc ñöôïc coângchuùng löïa choïn (2013)Nhö vaäy, döôùi taùc ñoäng cuûa cô cheá thò

tröôøng, söï phaùt trieån cuûa nhieàu loaïi hình giaûitrí khaùc nhau, truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát thuhuùt söï chuù yù quan taâm cuûa baïn ñoïc vì nhieàulyù do: Truyeän ngaén, ngaén goïn ñôõ maát thôøigian chieám tyû leä 45,0% (toång soá ngöôøi ñöôïchoûi ñoàng tình); Tieåu thuyeát ñaët ra ñöôïcnhieàu vaán ñeà xaõ hoäi chieám tyû leä 57,9% (toångsoá ngöôøi ñöôïc hoûi ñoàng tình). Söï ñoàng tìnhnaøy phuø hôïp vôùi tyû leä löïa choïn, söï höùng thuùyeâu thích truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát cuûacoâng chuùng vaên hoïc chieám tyû leä cao nhaáttheo soá lieäu ñieàu tra naêm 2010 vaø 2012.Vieäc coâng chuùng löïa choïn “ñoïc” hay“khoâng ñoïc” caùc theå loaïi vaên hoïc nhötruyeän tranh, tieåu thuyeát, truyeän ngaén laø dophuø hôïp nhu caàu vaø sôû thích caù nhaân. Trongñoù, truyeän ngaén laø theå loaïi vaên hoïc thu huùtsöï chuù yù cuûa taát caû caùc löùa tuoåi: töø hoïc sinh,thanh nieân ñeán trung nieân vaø ngöôøi cao tuoåi.Nhöõng theå loaïi vaên hoïc coù noäi dung hay, yùnghóa, mang tính giaûi trí ñöôïc ñeà cao trongkhi ñoù yeáu toá ngheä thuaät, tính thôøi söï cuûatheå loaïi naøy khoâng haún laø lyù do maø coângchuùng höôùng ñeán.Tình traïng coâng chuùng ham thích truyeän

tranh deã hieåu hôn laø nhöõng cuoán saùch daøy,mang tính lyù luaän laø xu höôùng phoå bieán hieännay. Theo ñieàu tra cuûa cuïc xuaát baûn coù 50%saùch ñöôïc öa thích laø saùch minh hoïa baèngtranh aûnh, deã hieåu ñôn giaûn... Trong baøi baùonhaân Ngaøy hoäi ñoïc saùch toaøn quoác23/4/2012 vôùi tieâu ñeà:“Höùa heïn söï khôûi saéccuûa vaên hoùa ñoïc” taùc giaû Linh Anh chia seû“Giôùi treû, theá heä ñoïc töông lai coù xu höôùngñoïc truyeän tranh vôùi nhöõng noäi dung ñôngiaûn, thaäm chí thieáu laønh maïnh, ngaïi ñoïccaùc loaïi saùch kinh ñieån, lyù luaän, ñaëc bieät laøcaùc saùch daøy, nhieàu taäp. Giôùi treû chuù yù theåloaïi truyeän tranh trong khi gaàn nhö khoângquan taâm ñeán tieåu thuyeát trong nöôùc”. Tuynhieân, nghòch lyù laø ôû choã, vôùi tieåu thuyeátnöôùc ngoaøi “Giôùi treû coøn ñoïc nhieàu, tieåuthuyeát Kim Dung daøi taäp vaãn ñang baùn raáthuùt haøng, thaäm chí caùc baïn treû hieän nay coønleân maïng download truyeän Coå Long veà ñoïc.Saùch truyeän daøy nhö Harry Potter vaãn baùnraát chaïy… trong khi truyeän Vieät Nam inmoûng, giaù reû laïi ít ngöôøi mua”. Theo keát quaûkhaûo saùt naêm 2013 cuûa nhoùm nghieân cöùuveà chuû ñieåm “loaïi saùch vaên hoïc ñöôïc coângchuùng yeâu thích” cho thaáy:

Baûng2: Loaïi saùch vaên hoïc yeâu thích (2013)Theå loaïi truyeän tranh coù hình minh hoïa

thu huùt tyû leä löïa choïn 62.7% trong khi

loaïi saùch khoâng coù hình minh hoïa chæ

Caùc theå loaïi vaên hoïc Taàn suaát Phaàn traêm %

Tieåu thuyeát 219 19,3 %

Truyeän ngaén 275 24,3 %

Thô 164 14,5 %

Ñoïc kyù, phoùng söï 134 11,8 %

Truyeän tranh 219 19,3 %

Lyù luaän pheâ bình 122 10,8 %

Loaïi saùch vaên hoïc yeâuthích

Taàn soá Phaàn traêm %

Coù hình minh hoïa 188 62,7

Khoâng coù hình minh hoïa 112 37,3

Toång 300 100



chieám 37.3%. Thò hieáu coâng chuùng phaân

hoùa theo ñoä tuoåi vôùi nhu caàu vaø sôû thích

rieâng. Truyeän tranh laø söï löïa choïn cuûa

coâng chuùng treû, tuoåi teen coù ñoä tuoåi töø 15

– 18 tuoåi. Taùc phaåm vaên hoïc khoâng phaûi

truyeän tranh haáp daãn nhoùm thanh nieân

coù ñoä tuoåi treân 18 ñeán döôùi 35 tuoåi. Ñaây

laø nhoùm coâng chuùng sinh vieân caùc tröôøng

Ñaïi hoïc vaø nhöõng ngöôøi ñaõ ñi laøm. Hoï

tìm kieám nhöõng vaán ñeà ngoaøi truyeän

tranh vôùi chuû ñeà veà tình yeâu, hoân nhaân,haøi höôùc/traøo phuùng, Tình duïc/giôùi, trinhthaùm/hình söï... Nhoùm coâng chuùng laø hoïc

sinh vôùi löùa tuoåi naøy, tìm ñeán truyeän

tranh vôùi muïc ñích ñôn giaûn laø choïn

truyeän tranh vì söï vui maét, sinh ñoäng

chieám tyû leä (41.8%); taùc ñoäng ñeán suy

nghó vaø nhaän thöùc laø (34.1%), coøn möùc

ñoä deã hieåu laø (24.1%). Söï löïa choïn naøy

laø hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi taâm lyù löùa tuoåi.

Theo khaûo saùt, truyeän tranh Nhaät Baûn

ñöôïc coâng chuùng löïa choïn nhieàu nhaát

(chieám tyû leä laø 47.3%) trong toång soá 300

ñoái töôïng ñöôïc khaûo saùt, tieáp sau ñoù laø

truyeän cuûa Vieät Nam, Trung Quoác, Mó,

Haøn Quoác.v.v...

Coù theå noùi, thò hieáu ñoïc vaên hoïc chuû

yeáu rôi vaøo caùc nhoùm ñoäc giaû laø hoïc sinh– sinh vieân, nhaø nghieân cöùu laøm vieäc

trong moâi tröôøng coù lieân quan ñeán saùch

vôû, tri thöùc, coøn nhoùm ñoäc giaû laø nhöõng

ngöôøi ñi laøm ngoaøi ngaønh ít coù cô hoäi

quan taâm tôùi vaên hoïc. Lyù do laø vì ñaëc

ñieåm vaø tính chaát coâng vieäc khaùc nhau ôû

caùc nhoùm coâng chuùng vaên hoïc. Chính vì

vaäy, khi chuùng toâi tieán haønh khaûo saùt söï

löïa choïn cuûa coâng chuùng ñoái vôùi vaên hoïc

Vieät Nam vaø vaên hoïc dòch töø nöôùc ngoaøi

ñaõ cho keát quaû ñònh löôïng khaù aán töôïng.

Baûng 3: Söï löïa choïn cuûa coângchuùng vaên hoïc (2013)

Qua baûng soá lieäu ñieàu tra cho thaáy: Coâng

chuùng vaên hoïc thuoäc nhoùm laø hoïc sinh –sinh vieân vaø nhoùm thanh nieân vôùi nhieàungaønh ngheà khaùc nhau laø nhöõng ngöôøi löïachoïn saùch vaên hoïc dòch töø nöôùc ngoaøi nhieàunhaát. Caùc saùng taùc vaên hoïc nöôùc ngoaøi haáp

daãn ñoái töôïng treû laø taùc phaåm môùi coù söùc

huùt vôùi dö luaän nhö: Xin loãi em chæ laø con ñó(Taøo Ñình – Trang Haï dòch); Naém tay vaølaøm tình (Nöõ Vöông – Trang Haï dòch); GaùiTrinh (Thanh Töû - Nguyeãn Leä Chi

dòch).v.v... Coøn caùc taùc phaåm vaên hoïc nöôùc

ngoaøi vôùi teân tuoåi lôùn nhö Loã Taán, L.Tonxtoi,V. HuyGoâ... laïi thu huùt söï quan taâm cuûa

coâng chuùng ñoä tuoåi trung nieân vaø ngöôøi cao

tuoåi.

Nhö vaäy, töø bình dieän taâm lyù löùa tuoåi vaø

ngheà nghieäp, thò hieáu thaåm mó cuûa coâng

Löïa choïncuûa coâng chuùng

Taàn soá Phaàn traêm %

Vaên hoïc Vieät Nam 136 45,3

Vaên hoïc nöôùc ngoaøi (dòch) 164 54,7

Toång 300 100



chuùng vaên hoïc Vieät Nam ñöông ñaïi coù söï

phaân hoùa saâu saéc treân nhieàu phöông dieän:

- Khoaûng caùch thaåm mó giöõa coâng chuùng

lôùn tuoåi vaø coâng chuùng treû tuoåi ngaøy caøng

lôùn. Ñieàu naøy theå hieän qua söï öa thích, haáp

daãn trong löïa choïn taùc phaåm, trong caùch

“haønh xöû” khi nhaän xeùt, ñaùnh giaù, thaåm bình

taùc phaåm cuûa coâng chuùng. Taùc phaåm vaên

hoïc coå ñieån coù giaù trò ñöôïc coâng chuùng lôùn

tuoåi quan taâm trong khi giôùi treû laïi thôø ô,

khoâng coù höùng thuù tìm hieåu. Coâng chuùng treû

tuoåi coù xu höôùng tìm ñeán taùc phaåm vaên hoïc

mang tính thôøi söï, coù nhöõng vaán ñeà nhaïy

caûm vôùi mong muoán thoûa maõn söï toø moø,

ham thích ñieàu môùi laï hôn laø taùc phaåm vaên

hoïc coù giaù trò ngheä thuaät, mang tính haøn

laâm.

- Coâng chuùng treû öa thích theå loaïi truyeän

tranh, truyeän ngaén hôn laø thô ca, kòch, tieåu

thuyeát trong khi coâng chuùng trung nieân vaø

ngöôøi cao tuoåi laïi yeâu thích thô, tieåu thuyeát

vaø kòch saân khaáu.

- Vaán ñeà ngoân ngöõ trong taùc phaåm vaên

hoïc ñöôïc bieåu hieän qua nhieàu phöông thöùc

nhö ñaët teân taùc phaåm, ngoân ngöõ hình theå

trình dieãn ngheä thuaät, ngoân ngöõ ñôøi soáng

thöôøng ngaøy (ngoân ngöõ vaàn veø, ngoân ngöõ

nöûa Anh – nöûa Vieät, tieáng loùng..), trong ñoù,

nhoùm coâng chuùng tuoåi teen laø nhoùm ñoái

töôïng thích theå loaïi ngoân ngöõ vaên hoïc naøy.

Nhoùm coâng chuùng lôùn tuoåi khoâng thích caùch

söû duïng ngoân töø trong moät soá taùc phaåm vaên

hoïc ñöông ñaïi. Hoï cho raèng, noù laøm maát söï

trong saùng cuûa tieáng Vieät vôùi ngoân ngöõ laicaêng, a dua, khoù hieåu vaø loän xoän.- Coâng chuùng treû thuoäc nhieàu thaønh

phaàn xaõ hoäi vaø ngheà nghieäp khaùc nhau, coù

xu höôùng tieáp caän vôùi caùc vaán ñeà môùi, tính

duïc, taâm lyù, giaûi thieâng, caùc hieän töôïng gaây

shock. Hoï coù xu höôùng chaïy theo söï hieän

ñaïi, traøo löu môùi, theo taâm lyù ñaùm ñoâng

trong khi ñoù coâng chuùng lôùn tuoåi laïi bình

tónh, chín chaén, chaäm daõi, caân nhaéc khi ñoùn

nhaän caùc hieän töôïng vaên hoïc, caùc xu theá,

traøo löu môùi.

Coù theå thaáy, do ñaëc ñieåm taâm lyù löùa tuoåi

- ngheà nghieäp khaùc nhau ñaõ daãn ñeán söï

phaân hoùa ña daïng trong thò hieáu thaåm mó

cuûa coâng chuùng vaên hoïc heát söùc phong

phuù, ña daïng. Vì vaäy, trong xaõ hoäi hieän ñaïi

hoùa, giao löu hoäi nhaäp quoác teá vôùi nhieàu vaán

ñeà vaên hoïc ñang baøn caõi, tranh luaän caàn söï

tieáp nhaän, caân nhaéc vaø baûn lónh cuûa coâng

chuùng ñeå thaåm ñònh giaù trò ñích thöïc cuûa taùc

phaåm vaên hoïc ñöông ñaïi.

(1). Caùc soá lieäu, keát quaû ñieàu tra trong baøi vieát laáy töøsoá lieäu ñieàu tra khaûo saùt cuûa Vieän Vaên hoïc do ToânThaûo Mieân laøm chuû nhieäm. Soá lieäu khaûo saùt thuoäcBaùo caùo toång hôïp keát quaû nghieân cöùu ñeà taøi caáp BoäCT11-12-04 “Taùc ñoäng cuûa vaên hoïc ngheä thuaät ñeánsöï hình thaønh nhaân caùch vaø loái soáng cuûa con ngöôøiVieät Nam trong xaõ hoäi hieän nay”(ñaõ nghieäm thu),2011; Baùo caùo toång keát keát quaû nghieân cöùu ñeà taøicaáp Boä CT09-12-12 “Coâng chuùng, giao löu vaø quaûngbaù vaên hoïc thôøi kyø ñoåi môùi (1986 – 2010)” (ñaõnghieäm thu), naêm 2012.(2) Linh Anh, “Höùaheïn söï khôûi saéccuûavaênhoùañoïc” nhaânngaøy hoäi ñoïc saùch, 23/4/2012. ( http://www.baomoi.com)(3) bñd; http://www.baomoi.com




Ngaøy 9-6-2014, Ban chaáp haønh Trungöông Ñaûng coäng saûn Vieät Nam ñaõ ranghò quyeát veà Xaây döïng vaø phaùt

trieån vaên hoaù, con ngöôøi Vieät Nam ñaùp öùngyeâu caàu phaùt trieån beàn vöõng ñaát nöôùc. Ñaâylaø moät Nghò quyeát quan troïng, toång keát 15naêm thöïc hieän Nghò quyeát TW 5 khoaù VIII veàXaây döïng vaø phaùt trieån neàn vaên hoaù VieätNam tieân tieán, ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc;ñoàng thôøi cuõng laø 5 naêm thöïc hieän Nghòquyeát cuûa Boä Chính trò veà Xaây döïng vaø phaùttrieån vaên hoïc ngheä thuaät Vieät Nam trongthôøi kyø môùi.Nhìn laïi moät chaëng ñöôøng phaùt trieån cuûa

ñaát nöôùc trong lónh vöïc Vaên hoïc ngheä thuaät(VHNT), Nghò quyeát ñaõ khaúng ñònh: Vaên hoïcngheä thuaät nhöõng naêm qua tieáp tuïc phaùttrieån. Doøng maïch chính vaãn laø chuû nghóa yeâunöôùc vaø nhaân vaên, daân toäc. Nhieàu taùc phaåmphaûn aùnh chaân thöïc cuoäc soáng, ñaõ coù nhöõngtìm toøi môùi veà ñeà taøi, noäi duïng vaø hình thöùctheå hieän. Quyeàn töï do saùng taïo cuûa ngöôøingheä syõ ñöôïc toân troïng… Cuõng trong Nghòquyeát naøy ñaõ chæ ra nhöõng yeáu keùm, baát caäptrong lónh vöïc VHNT hieän nay. Ñoù laø thaønhtöïu saùng taïo VHNT chöa noåi baät, ít coù nhöõngtaùc phaåm gaây aán töôïng maïnh meõ, saâu saéctrong baïn ñoïc, chöa töông xöùng vôùi soálöôïng. Ít nhöõng taùc phaåm VHNT coù giaù trò

cao veà tö töôûng vaø ngheä thuaät, coù moät soá taùcphaåm chaïy theo thò hieáu taàm thöôøng, chaátlöôïng thaáp, thaäm chí coù haïi. Ñieàu deã nhaänthaáy laø ôû moät soá taùc phaåm lí töôûng vaø khaùtvoïng saùng taïo coøn haïn cheá ôû moät soá vaênngheä syõ…Chính vì nhöõng lí do treân ñaây, moät trong

nhöõng nhieäm vuï quan troïng vaø cuõng laø neùtmôùi, coát loõi cuûa Nghò quyeát laàn naøy veà vaênhoaù laø vaán ñeà xaây döïng con ngöôøi Vieät Namñaùp öùng vôùi yeâu caàu vaø nhieäm vuï môùi cuûañaát nöôùc. Khoâng phaûi ngaãu nhieân, moät Nghòquyeát cuûa Ñaûng veà vaên hoaù, “vaán ñeà conngöôøi Vieät Nam” laïi ñöôïc coi troïng ñaët leânhaøng ñaàu. Vì qua thöïc tieãn xaây döïng vaø phaùttrieån ñaát nöôùc sau gaàn 40 naêm, keå töø 1975ñeán nay tröôùc nhöõng bieán ñoäng lòch söû môùi,xaõ hoäi Vieät Nam, con ngöôøi Vieät Nam ñaõ coùnhöõng thay ñoåi theo caû hai chieàu toát vaø xaáutöø nhaän thöùc tö töôûng, ñaïo ñöùc, loái soáng, moâitröôøng soáng. Nhöõng cuïm töø “suy thoaùi veà tötöôûng, ñaïo ñöùc, loái soáng”, “phai nhaït lyùtöôûng”, tham nhuõng…cuõng nhö nhieàu ngoântöø khaùc lieân quan ñeán söï nghieäp ñoåi môùi ñaátnöôùc, ñoåi môùi tö duy, töø chính trò, ñeán kinh teáxaõ hoäi…ñaõ trôû thaønh quen thuoäc treân caùcphöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng taùc ñoängñeán moïi ngöôøi daân. Coù nhieàu ñieàu lieân quanñeán CON NGÖÔØI VIEÄT NAM ñöôïc xaõ hoäi

Vaên hoïc ngheä thuaät vaø vaán ñeà xaây döïngcon ngöôøi Vieät Nam ñaùp öùng yeâu caàu phaùttrieån beàn vöõng ñaát nöôùcÑOÃ KIM CUOÂNG

T RAO ÑOÅI - YÙ KIEÁN


quan taâm. Nieàm vui coù nhöng coù khoâng ítchuyeän ñaùng lo ngaïi, baùo ñoäng. Do vaäy, ñaëtvaán ñeà xaây döïng vaø phaùt trieån “con ngöôøiVieät Nam” ñaùp öùng vôùi yeâu caàu môùi cuûa ñaátnöôùc laø vaán ñeà caáp baùch, caàn thieát.Vaên hoïc töø xöa ñeán nay, moät trong nhöõng

nhieäm vuï quan troïng laø phaûn aùnh hieän thöïc,trong ñoù “con ngöôøi xaõ hoäi” laø moät ñoái töôïng.Vieäc phaûn aùnh chaân thöïc con ngöôøi VieätNam ñöông ñaïi qua caùc taùc phaåm laø nhieämvuï cuûa ngöôøi ngheä só.Nhieàu yù kieán cho raèng: Muoán xaây döïng

con ngöôøi Vieät Nam theo tinh thaàn nghòquyeát TW 9 khoaù XI veà vaên hoaù, ñieàu coátyeáu laø phaûi coù söï nhaän dieän chính xaùc veà xaõhoäi vaø con ngöôøi Vieät Nam sau moät chaëngñöôøng daøi gaàn 40 naêm khi ñaát nöôùc chuyeåntöø thôøi chieán sang thôøi bình, ñaëc bieät laø saugaàn 30 naêm thöïc hieän coâng cuoäc ñoåi môùi hoäinhaäp vaø phaùt trieån. Duø coù ñaàu oùc töôûngtöôïng ñeán maáy ñi chaêng nöõa, khoâng moätngöôøi lính, moät ngöôøi daân, moät nhaø vaên naøovaøo caùi ngaøy 30/4 lòch söû (1975) coù theå hìnhdung ra ñöôïc “moät hieän thöïc môùi” cuûa xaõ hoäiVieät Nam vaøo nhöõng naêm thaùng ñaàu theá kæXXI naøy treân caùc bình dieän chính trò, kinh teá,vaên hoaù – xaõ hoäi…Con ñöôøng moøn Hoà ChíMinh naêm xöa xeû nuùi xuyeân röøng, vöôït quabao ñeøo doác coøn haèn veát xích xe taêng cuûa boäñoäi vaøo ñaùnh Quaûng Trò, Buoân Meâ Thuoät,Saøi Goøn nay ñaõ trôû thaønh con ñöôøng xuyeânVieät phía Taây cuûa Toå quoác. Nhöõng toaø nhaøcao taàng coù maët ôû khaép nôi, caùc khu coângnghieäp vôùi söï coù maët cuûa caùc coâng ty ñaquoác gia, nhöõng chieác maùy vi tính… caøngkhoâng ai nghó tôùi coù moät ngaøy nhöõng ngöôøilính Vieät Nam môùi ñi qua 30 naêm chieán tranhmoät laàn nöõa laïi caàm suùng, hi sinh treân ñaátbaïn Campuchia, daân toäc Vieät ñaõ phaûi goùp

maùu cuûa mình ñeå cöùu caû moät daân toäc khaùctröôùc nguy cô dieät chuûng. Vaø cuõng nhöõngngöôøi lính giaûi phoùng aáy, vôùi quaàn aùo ToâChaâu, vai vaùc AK, phaûi caêng mình giöõ choátñeå giöõ yeân vuøng bieân aûi phía Baéc… Nhieàungöôøi lính treû ñaõ ra ñi khoâng veà. Vaø chæ môùiñaây thoâi, ñoàng baøo caû nöôùc vaø nhaân daân theágiôùi phaãn noã, maét thaáy, tai nghe taøu chieán vaøgiaøn khoan Trung Quoác xaâm phaïm traùi pheùpvuøng bieån ñaûo Vieät Nam.Trong moät laàn Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam vaø

Hoäi Nhaø vaên cöïu chieán binh Myõ toå chöùc kænieäm 20 naêm ngaøy bình thöôøng hoaù quan heägiöõa caùc nhaø vaên cöïu chieán binh, toâi coù nieàmvui ñöôïc cuøng vôùi oâng nhaø vaên Myõ KevinPaowen – nguyeân Giaùm ñoác Trung taâmUyliam Roinô – nghieân cöùu haäu quaû chieántranh, ngoài nghe ca Hueá treân soâng Höôngcuøng nhaø thô Voõ Queâ. OÂng Kevin voán laø syõquan thuoäc sö ñoaøn kî binh bay soá 1 cuûa Myõtham chieán taïi Vieät Nam, bieát toâi ñaõ töøngchieán ñaáu taïi Trò -Thieân vaø töøng ñuïng ñoäquaân Myõ, nguî ngay treân caùc ñieåm cao DoácCheø 1078, ñieåm cao 360, 310, ñöôøng 12.Chính oâng nhaø vaên Myõ buoät mieäng noùi: “Toâikhoâng nghó coù moät ngaøy toâi trôû laïi Vieät Nam,ñeán laïi vuøng taùc chieán xöa, laïi ñöôïc ngoài troøchuyeän vui veû vôùi chính caùc “ñoái thuû” V.C.cuûa mình. Lòch söû thaät kì laï”.Hieän thöïc aáy laø coù thaät! Ñieàu may maén

thay döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, söï ñoànglong nhaát trí cuûa nhaân daân, coâng cuoäc ñoåimôùi ñaát nöôùc ñaõ khaúng ñònh con ñöôøng ñicuûa daân toäc ta laø ñuùng ñaén. Ñôøi soáng chínhtrò oån ñònh, kinh teá phaùt trieån, vaên hoaù xaõ hoäicuõng coù nhöõng thay ñoåi. Cô cheá thò tröôøngñöôïc vaän haønh ngaøy caøng phaùt huy taùcduïng, taùc ñoäng maïnh meõ tôùi ñôøi soáng xaõ hoäi,tôùi caùc moái quan heä xaõ hoäi, ñaëc bieät laø tôùi

TRAO ÑOÅI - YÙ KIEÁN


con ngöôøi. Moái töông quan giöõa chính trò,kinh teá, vaên hoaù, xaõ hoäi coù luùc, coù nôi maátcaân ñoái, thaäm chí vai troø cuûa vaên hoaù, söïquan taâm tôùi con ngöôøi chöa ñuùng möùc, daãntôùi nhöõng haäu quaû xaõ hoäi khoâng theå löôøngheát ñöôïc söï phöùc taïp, nguy haïi cuûa noù. Moättrong nhöõng nguyeân nhaân taùc ñoäng tôùi conngöôøi Vieät Nam nhöõng naêm qua laø trong xaõhoäi ngaøy nay söï phaân hoaù giaøu ngheøo ngaøycaøng gia taêng maïnh meõ, quyeát lieät. Coù luùc coùnôi söï quan taâm tôùi con ngöôøi, ñaàu tö chocon ngöôøi cheânh leäch, baát caäp giöõa caùc vuøngmieàn, giöõa ñoâ thò vaø vuøng saâu, vuøng xa,noâng thoân, mieàn nuùi, haûi ñaûo. Khoâng ítnhöõng quy chuaån tröôùc ñaây ñaõ ñònh hình töøtö töôûng, ñaïo ñöùc loái soáng – noùi caùch khaùc laønhaân caùch cuûa con ngöôøi Vieät Nam maø ñænhcao cuûa noù laø chuû nghóa yeâu nöôùc, chuû nghóaanh huøng caùch maïng Vieät Nam trong söïnghieäp ñaáu tranh giaønh ñoäc laäp daân toäc, taïothaønh bieåu tröng cho caû moät thôøi ñaïi Hoà ChíMinh, ngaøy nay, tröôùc nhöõng bieán ñoäng veàkinh teá, vaên hoaù…, caùc giaù trò aáy bò mai moät,môø nhaït, thaäm chí bò ñaûo loän. Ñaây laø vaán ñeàraát ñaùng quan taâm khi ñaùnh giaù hieän thöïc xaõhoäi hieän nay.Vai troø con ngöôøi, voán ñöôïc xem laø trung

taâm trong quaù trình phaùt trieån cuûa xaõ hoäinhöng ñöùng tröôùc nhöõng bieán ñoäng cuûa ñôøisoáng, cuûa hieän thöïc baûn thaân con ngöôøicuõng coù nhöõng ñoåi thay maø chính chuùng tacuõng khoâng ngôø tôùi. Trong Nghò quyeát cuõngñaõ chæ roõ: “Tình traïng suy thoaùi veà tö töôûng,chính trò, ñaïo ñöùc, loái soáng trong Ñaûng vaøtrong xaõ hoäi coù chieàu höôùng gia taêng”. Ñoù laøcaùc teä naïn xaõ hoäi, nhöõng haønh vi phaïm phaùptrong ñoù ñoái töôïng laø thanh thieáu nieân chieámmoät tyû leä lôùn… Lyù töôûng soáng, khaùt voïngsoáng, ñaïo ñöùc vôùi nhöõng giaù trò toát ñeïp ñaõ

trôû thaønh phaåm chaát cao caû cuûa con ngöôøiVieät Nam trong nhöõng naêm ñaát nöôùc coøngian khoù, chieán tranh traän maïc thì ngaøy naytrong cuoäc soáng hoaø bình, tröôùc nhöõng taùcñoäng nhieàu chieàu cuûa xaõ hoäi coù khi bò nhaïtnhoaø; thaäm chí bò che laáp bôûi nhöõng vaán ñeàthieát thöïc hôn cuûa ñôøi soáng. Ñoù laø vieäc laøm,mieáng côm manh aùo haèng ngaøy, taät beänh,caùc teä naïn xaõ hoäi. Baùo chí, coâng luaän ñöa tincoâng khai nhöõng vuï tham nhuõng cuûa nhöõngcaùn boä coù chöùc coù quyeàn, naïn nhuõng nhieãungöôøi daân ôû nôi naøy nôi khaùc haèng ngaøyñöôïc phôi baøy qua caùc phöông tieän thoâng tinñaïi chuùng taùc ñoäng khoâng nhoû tôùi taâm lyù, tìnhcaûm cuûa ngöôøi daân vaø cuûa ngöôøi vaên ngheäsyõ. Ñieàu ñaùng sôï hôn caùi goïi laø nhöõng taámgöông saùng maø moãi ngöôøi daân, ngöôøi lính,moãi caùn boä ñaûng vieân, thanh nieân, thieáu nieântroâng vaøo ñoù ñeå hoïc taäp, noi theo vaãn xuaáthieän haøng ngaøy trong xaõ hoäi nhöng döôøngnhö bò phuû môø tröôùc nhöõng hieän traïng tieâucöïc, xaáu xa. Khoâng ít tröôøng hôïp ngöôøi toát,ngöôøi töû teá e ngaïi, kinh sôï tröôùc caùi xaáu, caùiaùc… Ñaây laø moät trong nhöõng nguyeân nhaândaãn ñeán laøm giaûm suùt yù chí chieán ñaáu, tinhthaàn ñaáu tranh ñeå khaúng ñònh caùc giaù trò toátñeïp truyeàn thoáng laøm neân coát caùch cuûa conngöôøi Vieät Nam suoát bao theá heä. Cuõng caànphaûi noùi theâm raèng coâng cuoäc ñoåi môùi manglaïi cho ñaát nöôùc vaø nhaân daân ta nhieàu thaønhquaû to lôùn. Song trong quaù trình hoäi nhaäp vaøphaùt trieån hieän nay nhöõng taùc ñoäng cuûa vaênhoaù ñoäc haïi chòu aûnh höôûng cuûa nöôùc ngoaøicuøng vôùi söï choáng phaù quyeát lieät cuûa caùc theálöïc thuø ñòch ñoái vôùi söï nghieäp caùch maïngcuûa nhaân daân ta cuõng taùc ñoäng trong ñôøisoáng xaõ hoäi, aûnh höôùng tôùi taàng lôùp thanhthieáu nieân, trong ñoù coù caû vaên ngheä syõ.Do ñoù moät trong nhöõng muïc tieâu cuûa nghò



quyeát TW 9 (khoaù XI) veà phaùt trieån vaên hoaùlaàn naøy laø vì söï hoaøn thieän nhaân caùch conngöôøi vaø xaây döïng con ngöôøi ñeå phaùt trieånvaên hoaù; troïng taâm laø chaêm lo vaø xaây döïngcon ngöôøi coù nhaân caùch, loái soáng toát ñeïp, vôùicaùc ñaëc tính cô baûn: yeâu nöôùc, nhaân aùi,nghóa tình, trung thöïc, ñoaøn keát, caàn cuø,saùng taïo.Chính vì vaäy, nhieäm vuï vaø traùch nhieäm

cuûa Vaên hoïc ngheä thuaät, cuûa ñoäi nguõ vaênngheä syõ ñoái vôùi xaõ hoäi raát lôùn lao. Ñaønhraèng Vaên hoïc ngheä thuaät khoâng phaûi laøñaïo ñöùc, laø nhöõng giaùo lyù khoâ khan, tröøutöôïng veà tö töôûng nhöng töï baûn thaân noùluoân gaén vôùi ñaïo ñöùc, tö töôûng, gaén vôùitaâm lyù, tình caûm cuûa con ngöôøi. Baèng hìnhtöôïng ngheä thuaät ñieån hình, saâu saéc, ñachieàu caùc taùc phaåm VHNT ngoaøi vieäc phaûnaùnh chaân thöïc hieän thöïc coøn ñeà cao nhöõnggiaù trò nhaân sinh, khôi gôïi loøng yeâu nöôùc,nieàm töï haøo daân toäc, coå vuõ nhöõng tình caûmtoát ñeïp cuûa con ngöôøi trong moái quan heägiöõa ngöôøi vôùi ngöôøi, giöõa con ngöôøi vôùithieân nhieân, luoân ñöùng veà phía tieán boä, caùcgiaù trò nhaân baûn, leân aùn caùi thaáp heøn, phiñaïo ñöùc. Baûn tính höôùng thieän aáy laøm choVaên hoïc ngheä thuaät töø xöa tôùi nay trôûthaønh taám göông phaûn aùnh taâm hoàn conngöôøi vaø thôøi ñaïi, nôi gieo maàm, nuoâidöôõng nhöõng khaùt voïng cuûa caùi ñeïp, caùithieän, giöõ vöõng nieàm tin cho con ngöôøitröôùc nhöõng bieán ñoäng cuûa xaõ hoäi. Cuõngthoâng qua taùc phaåm ngheä thuaät maø boäc loäthaùi ñoä, traùch nhieäm xaõ hoäi – coâng daân cuûangöôøi ngheä syõ tröôùc cuoäc soáng. Ñoù laø thaùiñoä khoâng khoan nhöôïng vôùi caùc aùc, ñaùnhthöùc trong loøng ñoäc giaû nhöõng giaù trò toátñeïp cuûa con ngöôøi…Ñaây chính laø giaù trò cuûaVaên hoïc ngheä thuaät mang laïi cho xaõ hoäi,

trong cuoäc ñaáu tranh sinh töû naøy ñeå gìn giöõñaát nöôùc, daân toäc, con ngöôøi Vieät Namtröôùc nhöõng thaùch thöùc cuûa lòch söû.Hôn 30 naêm tröôùc khi chuùng ta manh

nha chuaån bò cho coâng cuoäc ñoåi môùi,nhöõng taùc phaåm kòch cuûa Löu Quang Vuõ,nhöõng tieåu thuyeát cuûa Leâ Löïu, NguyeãnKhaéc Tröôøng… vaø nhieàu truyeän ngaén, buùtkyù ñaõ gaây chaán ñoäng trong dö luaän baïnñoïc veà vieäc caûnh baùo söï xuoáng caáp ñaïoñöùc trong ñôøi soáng xaõ hoäi. Ñöùng tröôùc hieänthöïc cuûa ñôøi soáng hoâm nay, VHNT khoângchæ coøn laø coâng vieäc döï baùo nöõa maø phaûi töïñaët mình trong cuoäc ñaáu tranh quyeát lieätvôùi nhöõng hieän töôïng tieâu cöïc nhöùc nhoáivaø ñoàng thôøi khaúng ñònh nhöõng giaù trò,nhöõng baûn tính toát ñeïp cuûa con ngöôøi VieätNam, taïo döïng ra ñöôïc nhöõng nhaân vaätñieån hình trong ñôøi soáng mang taàm voùccon ngöôøi Vieät Nam hoâm nay.Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy ngoaøi taàm nhìn,

nhaän thöùc chính trò cuûa ngöôøi quaûn lyù cuøngvôùi nhöõng cô cheá, chính saùch nhaø vaên saùngtaïo, baûn thaân moãi nhaø vaên, ngöôøi ngheä syõcuõng coù caàn coù baûn lónh daùm ñoái ñaàu vôùihieän thöïc, soi chieáu hieän thöïc döôùi nhieàugoùc ñoä khaùc nhau. Caùi thieáu vaéng trong caùctaùc phaåm VHNT nhöõng naêm qua khoângphaûi ôû soá löôïng taùc phaåm maø ôû beà maët hieänthöïc ñôøi soáng xaõ hoäi vaø hình boùng con ngöôøiñang quaãy ñaïp, vöôït leân chính mình vaøhoaøn caûnh cuûa cuoäc soáng töôûng nhö bìnhyeân nhöng ñaày xaùo ñoäng trong moâi tröôøngxaõ hoäi cuï theå. Hieän thöïc cuoäc soáng hoâm nayñang môû toang ñeå nhaø vaên khaùm phaù vaø thöûthaùch baûn lónh cuõng nhö nhieät huyeát cuûangöôøi ngheä syõ.Ñaây cuõng laø ñieàu maø baïn ñoïc luoân mong

muoán ôû moãi ngöôøi vaên ngheä syõ… �



CHUYEÄN QUAÙ CUÕ, NHÖNG RAÁT MÔÙIVUÕ HAÏNH(TP. Hoà Chí Minh)

Hieän nay tình traïng ñaïo ñöùc xaõ hoäiñang xuoáng caáp, coù theå goïi laø traàmtroïng, neáu ñöôïc ñoïc caùc con soá toäi

phaïm ñaõ bò baét giöõ, vaø xem moãi ngaøy treânnhöõng tôø baùo – goïi laø “laù caûi” – vôùi lieân tuïccaùc teä traïng vaø teä naïn xaûy ra treân queâ höôngnaøy, keå töø Laïng Sôn ñeán muõi Caø Mau.Haún tình traïng aáy do 3 nguyeân nhaân

chính yeáu sau ñaây:Moät laø, töø moät daân toäc nhoû beù ñaõ bò

ngheøo naøn, laïc haäu do bò vô veùt taän cuøng vaøsöï ñaøn aùp khoác lieät cuûa boïn thöïc daân xaâmlöôïc, gaàn moät traêm naêm, ñaõ nhôø Baùc Hoà vaøÑaûng Coäng saûn maø bieát vuøng leân, giaønh laïiñoäc laäp, thoáng nhaát cho ñaát nöôùc mình sau40 naêm chieán ñaáu voâ cuøng gian khoå ñeåñaùnh baïi ñöôïc nhöõng teân cöôøng quoác söøngsoû treân ñòa caàu naøy. Sau khi chaám döùt cuoäcchieán, söï caêng thaúng toät cuøng aáy coøn coùmoät soá haäu quaû teä haïi maø ta khoâng löôøngheát ñöôïc. Nhö sôïi daây thun, sau khi caêngkeùo toät cuøng ñaõ ñöôïc buoâng ra, seõ luøi khaùsaâu veà sau tröôùc khi veà ñieåm khôûi ñaàu. Doñoù, nhöõng gì sai traùi ñöôïc cuoäc Caùch maïngThaùng Taùm xoùa boû thì nay laïi ñöôïc taùi hieänvôùi moät möùc ñoä traàm troïng hôn nhieàu. Tröôùccuoäc Caùch maïng Thaùng Taùm, laøm gì chuùngta coù treân 8 ngaøn leã hoäi vôùi söï baùn thaùnh,buoân thaàn choùng maët? Laøm gì coù nhöõngphuï nöõ keùo nhau kieám choàng ôû nhöõng nöôùcngoaøi? Laøm gì coù söï phaù röøng, veùt caùt laømcho roái loaïn thieân nhieân, vaø teä tham nhuõng,vaø naïn cöûa quyeàn ñaõ bieán ñoåi tieáng haønh

chính thaønh ra haønh daân laø chính.Söï chuû quan sau moät chieán thaéng vó ñaïi,

söï raõ rôøi, caàu an sau nhöõng gian khoå laâu daøicuøng söï caêng thaúng toät cuøng ñaõ daãn ñeán söïvoâ caûm tröôùc nhieàu baát coâng, bi kòch, ñaõ taïoñieàu kieän cho nhöõng caùi xaáu naûy sinh cuøngboïn cô hoäi loït vaøo cöûa quyeàn, ñeå nhieàu caùnboä khoâng coøn chuùt gì goïi laø ñaøy tôù cuûa daânmaø ñaõ trôû thaønh oâng lôùn, baø lôùn. Chuyeän vôïmoät bí thö xaõ gieát ngöôøi cho mình möôïn tieànroài ñem ñoát xaùc ñeå maø xuø nôï, tuy laø tröôønghôïp caù bieät nhöng khoâng khoûi laøm chuùng tañau loøng khi nghó ñeán uy tín Ñaûng, ñeánnhöõng maùu xöông choàng chaát cuûa nhöõngcon ngöôøi yeâu nöôùc ñaõ xaây döïng neân cheáñoä ngaøy nay. Vaø gaàn ñaây nhaát, moät chuû tòchtænh baát chaáp phaùp luaät ñaõ cho con gaùi laømoät hoïc sinh môùi 16 tuoåi laáy choàng, vaø choïntruï sôû UÛy ban Nhaân daân tænh ñeå laøm ñaùmcöôùi ruøm beng! Baát chaáp luaät phaùp, lôïi duïngchöùc quyeàn, nhöõng chuyeän voâ ñaïo ñöùc aáykhoâng theå keå heát treân vaøi trang giaáy. Quaboán ngaøn naêm daân toäc tröôøng toàn ñaõ nhôøxöông maùu noâng daân baûo veä, vaø gaïo noângdaân nuoâi döôõng, nhö hai cuoäc chieán vöøaqua “Thoùc khoâng thieáu moät caân, quaân khoângthieáu moät ngöôøi” cuõng laø phaàn lôùn coâng söùcnoâng daân ñoùng goùp. Theá maø sau ngaøy Giaûiphoùng, taát caû nhöõng ngöôøi troïng traùch ñeàutaäp trung veà caùc choán phoá phöôøng, khoângphaûi ñeå lo cho caùi soá löôïng noâng daân ñoângñaûo maø chuû yeáu ñeå phuïc vuï cho lôùp thò daânhoãn taïp. Treân 800 tôø baùo hieän nay, noâng



daân ñoïc ñöôïc maáy tôø? Coù nôi, chaúng thaáytôø naøo. Gaàn ñaây, taïi moät thaønh phoá raát lôùncuûa ñaát nöôùc coù toå chöùc cuoäc hoäi thaûo cuûacaùc nhaø vaên treû vôùi chuû ñeà “Tình traïng thieáunhöõng taùc phaåm lôùn” thì moät taùc giaû ñaêngñaøn noùi raèng “Chuùng ta khoâng coù nhöõng taùcphaåm lôùn laø do khoâng coù caûm höùng ñoâ thò”.Moät caùi yù kieán laïc loaøi nhö theá khoâng heà bòai phaûn ñoái. Vaø khoâng chæ laø laïc loaøi, ñoù coønlaø söï phaûn boäi. Bôûi chæ khi naøo chuùng ta vöïcdaäy thöïc söï ñöôïc caùi soá ñoâng chieám treân70% daân soá, ñeå phaùt huy maët tích cöïc vaøhaïn cheá maët tieâu cöïc cuûa soá ñoâng aáy, thì ñaátnöôùc môùi thaät söï vöõng maïnh.Chuùng ta ñeàu hieåu ñaát nöôùc coøn nhieàu

nhöõng con ngöôøi toát ôù caùc lónh vöïc, treân caùctraän tuyeán, nhöng söï chuû quan sau moätchieán thaéng vó ñaïi vaø söï voâ caûm do moätcaêng thaúng keùo daøi ñaõ laøm buoâng loûng quaûnlyù, taïo nhieàu loã hoûng cho nhöõng caùi xaáu chuivaøo ñeå maø huûy hoaïi ñaïo ñöùc, gaây roái xaõ hoäi.

Hai laø, chuùng ta ñaõ töøng chòu nhöõng toånthaát ñaïo ñöùc keùo daøi nhieàu naêm maø keû gaâyhaïi laø caùc theá löïc thuø ñòch. Daãu thöïc daânPhaùp ñaõ bò ñaùnh baïi töø laâu, nhöng nhöõng dichöùng noâ leä ít nhieàu vaãn coøn ôû trong taâmnaõo nhieàu ngöôøi. Chaúng haïn khi thöïc daânPhaùp xaâm chieám nöôùc ta thì söû gia Phaùp laøGosselin ñaõ vieát: “Khi chuùng ta ñaët chaânñeán ñaát nöôùc naøy, chuùng ta ñaõ phaûi ñoái ñaàuvôùi moät daân toäc coù söï thoáng nhaát ngoaøi söùctöôûng töôïng cuûa chuùng ta” neân khi aùp ñaëtcheá ñoä thoáng trò chuùng voäi chia Vieät Namthaønh 3 kyø, nhö laø 3 nöôùc khaùc nhau, vôùinhöõng theå cheá chính trò rieâng bieät, neânngöôøi daân cuûa moãi kyø ñi ñeán mieàn khaùc treânñaát nöôùc mình caàn phaûi coù giaáy thoâng haønh.Vì vaäy, baáy giôø Vieät Nam vôùi Laøo vaø CaoMieân thuoäc Phaùp, goïi laø 5 nöôùc ÑoângDöông. Khoâng chæ chia reõ Vieät Nam veà maët

chính trò, Phaùp coøn söû duïng vaên hoùa thöïchieän saâu ñoäc cho aâm möu naøy, baèng caùchtuyeån choïn moät soá tay sai gioûi ngheà thô, phuùchuyeân ñaët ra nhöõng caâu haùt, cuøng nhöõnggiai thoaïi xuyeân taïc tính caùch ñòa phöôngtöøng vuøng, gaây thaønh kieán xaáu laãn nhau, coátlaøm saâu ñaäm theâm söï chia reõ, vaø ñeán ngaøynay söï kyø thò toài teä aáy vaãn coøn di chöùng nôimoät soá ngöôøi ít hoïc. Coù theå noùi raèng xuùcphaïm ñeán söï ñoaøn keát daân toäc laø moät bieåuhieän cuûa söï phaù hoaïi ñaïo ñöùc, tieáp tay vôùicaùc theá löïc thuø ñòch cuûa ñaát nöôùc ta. Thöïcdaân Phaùp cuõng ñaõ tìm moïi caùch noùi xaáungöôøi Vieät ñeå gaây neân söï töï ti nhö chuùng ñaõthöôøng phoå bieán caâu noùi “Daân An Nam laøboïn aên caép” vaø nieàm töï ti voâ loái nhö theá vaãncoøn tieàm aån trong moät soá ngöôøi daân Vieät. Töïti daân toäc laø moät toån haïi lôùn nhaát veà maët ñaïoñöùc xaõ hoäi.Trong moät tham luaän ngaén goïn, thöïc laø

khoù loøng tìm hieåu vaø noùi ñaày ñuû veà söï huûyhoaïi ñaïo ñöùc maø boïn giaëc Phaùp gaây cho ñaátnöôùc chuùng ta. Cuõng nhö sau ngaøy chieánthaéng naêm 1975, ngöôøi Myõ ñaõ leân keá hoaïchphuïc thuø. Ñieàu aáy laø chuyeän taát nhieân cuûamoät cöôøng quoác chöa heà baïi traän, nay phaûichòu nhuïc tröôùc moät quoác gia goïi laø nhoû,yeáu, neân 20 naêm caám vaän cuõng laø quaù ñuûñeå xaây döïng moät keá hoaïch cuï theå, chi tieátcho moät traû thuø toaøn dieän, laâu daøi. Hoï tìmmoïi caùch phaù vôõ nieàm tin cuûa nhaân daân tañoái vôùi laõnh tuï Hoà Chí Minh, vôùi Ñaûng Coängsaûn cuøng nhieàu vò laõnh ñaïo coù uy tín khaùc.Ngöôøi Myõ khoâng chæ coù vaøi möôi naêm

soáng ôû Vieät Nam, hoï coøn ñoàng minh laø Phaùpsoáng ôû nôi naøy non moät theá kyû, vaø trongmaáy trieäu con ngöôøi di taûn, hoï cuõng coù theåchoïn loïc ñöôïc nhöõng ngöôøi Vieät coù hieåu bieátroäng veà ñaát nöôùc mình, chòu tieáp söùc hoïtrong söï phuïc thuø, chöa keå ñeán moät löïc


löôïng – haún laø khoâng nhoû – vaãn coøn ôû laïitreân queâ höông mình ñang ñôïi chôø hoï quaylaïò. Bôûi vaäy, sau ngaøy Giaûi phoùng khoâng laâungöôøi ta ñaõ loaïi Tuyeân ngoân ñoäc laäp cuûaHoà Chuû tòch ra khoûi caùc saùch giaùo khoa, baátchaáp ñoù laø taùc phaåm duy nhaát maø Hoà Chuûtòch ñaõ chaûy nöôùc maét sau khi vieát xong, vaøñoù laø moät trong nhöõng tuyeät taùc, khoâng chæcuûa daân toäc naøy maø coøn laø cuûa nhaân loaïi.Chæ rieâng trong ngaønh giaùo duïc ñaõ coù khoângít nhöõng ñieáu quaùi gôû, laï ñôøi. Moät cheá ñoäñöôïc ra ñôøi töø nhöõng cuoäc chieán vó ñaïi ñoøihoûi bieát bao nhieâu söï hi sinh, chòu ñöïng, bieátbao nhieâu noåi khoán khoù, theá maø sau ngaøygiaûi phoùng ôû trong nhaø tröôøng khoâng coùmoân hoïc truyeàn thoáng ôû caùc caáp hoïc vaø caùckyø thi, thaäm chí moân lòch söû ñöôïc xem laømoân döôùi haïng trung bình. Chaúng haïn, suoát12 naêm cuûa chöông trình hoïc phoå thoâng,hoïc sinh khoâng ñöôïc hoïc veà yù nghóa laù côøToå quoác, vaø cuõng khoâng ñöôïc bieát taùc giaû laøai. Nhôù laïi caâu noùi cuûa moät trieát gia Hy Laïp,“Loøng bieát ôn laø ñaïo ñöùc haøng ñaàu cuûanhöõng ñaïo ñöùc khaùc” thì ta coù theå hieåu raèngphaûn boäi ñang ñöôïc phaùt huy nhö moät giaù tròcao caû. Do ñoù, thaät khoâng ngaïc nhieân khimoät coâ giaùo ñaäu baèng thaïc só vì ñaõ coù coângñeà cao nhöõng ngöôøi laøm thô raùc röôûi, tuïc tóu,vaø phaûn ñoäng, cuõng nhö moät tôø baùo lôùn ñiñoâi vôùi moät tröôøng ñaïi hoïc lôùn ca ngôïi moätngöôøi laøm thô nhaêng nhít vì voán ñieân khuøng,chæ bieát noùi xaáu caùch maïng, xuùc phaïm phuïnöõ, raèng laø trí thöùc, yeâu nöôùc, laø baäc thieântaøi. Vaøo thaùng 12 cuûa naêm 2009, 3 tröôøngñaïi hoïc ôû 3 thaønh phoá laø Haø Noäi, Ñaø Naüngvaø thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ cuøng nhau toåchöùc kyû nieäm ngaøy maát cuûa Samuel BarklayBackett baèng caùch toå chöùc trieån laõm vaøcoâng chieáu vôû kòch Troø chôi (Play) cuûa oâng.Ngöôøi ta thöøa bieát kòch cuûa S. Backlay

Barkett laø loaïi kòch phi lyù, truyeàn baù chuûnghóa hieän sinh tieâu cöïc, choáng laïi hieän thöïcchuû nghóa, choáng chuû nghóa Mac- Leânin.Baïn Khaûi Hoaøn vaø toâi ñaõ vieát baøi “Taùi dieãnñieàu phi lyù” ñeå pheâ phaùn söï vieäc naøy, bôûi söïtuyeân truyeàn cho caùc tö töôûng traùi chieàu,phaûn ñoäng laïi ñöôïc toå chöùc vaøo dòp ñaát nöôùccoù nhöõng ngaøy leã troïng ñaïi nhö kyû nieämngaøy Toaøn quoác khaùng chieán (19/12), kyûnieäm Ngaøy thaønh laäp quaân ñoäi nhaân daânVieät Nam (22/12)… Nhöng moät baøi vieát pheâbình ñôn ñoäc nhö theá chæ laø haït muoái boûbieån, chaúng ai quan taâm. Keå laøm sao heátnhöõng chuyeän toøi teä nhö theá, trong nhieàusinh hoaït xaõ hoäi hoâm nay khi nhieàu giaù tròtinh thaàn ñaõ vaø ñang bò phaù hoaïi baèng nhieàuhình thöùc vaø nhieàu ngoõ ngaùch.Vaø caùi nguyeân nhaân thöù ba, chính laø kinh

teá thò tröôøng vôùi söï hai maët cuûa noù, vaø maëttieâu cöïc luoân ñöôïc keû thuø ñaøo saâu, khoeùtroäng ñeå ñaåy cuoäc soáng chuùng ta vaøo söïthöïc duïng toài teä, vôùi nhieàu löøa ñaûo vaø nhieàuphaù hoaïi. Haõy xem trong ngaønh xuaát baûn,ngöôøi ta cho nhaäp vaøo nhieâu taùc phaåm nöôùcngoaøi mang nhöõng tö töôûng khoâng phuø hôïpvôùi quan ñieåm xaõ hoäi chuû nghóa, khoâng keåkhaù nhieàu taùc phaåm phaûn ñoäng, ñoài baïi cuûacheá ñoä cuõ cuõng ñöôïc phuïc hoài. Mieãn laø coùtieàn laø laøm ñöôïc heát, vaø ñoàng tieàn aáy coù theåñi töø ngoõ tröôùc laø söï mua baùn thaät loøng vaøcuõng coù theå ñi vaøo baèng caùi ngoõ sau cuûa söï“trôï caáp”.Chæ xeùt moãi moät söï kieän ñeå thaáy maët traùi

cuûa neàn kinh teá thò tröôøng coù söï taùc ñoäng rasao ñoái vôùi vaên hoùa vaø ñaïo ñöùc xaõ hoäi, ñoù laøtöø nhieàu naêm nay ñaát nöôùc chuùng ta luoân coùhai neàn vaên hoùa song song toàn taïi. Moät laøvaên hoùa do Ñaûng, Nhaø nöôùc, ban haønh,laõnh ñaïo, goïi laø chính thoáng nhöng vaãnkhoâng traùnh nhöõng söï leäch laïc töø ñoâi ngoøi



buùt traùi chieàu, vaø hai laø moät thöù vaên hoùa“chui” loäng haønh roäng khaép daân gian do töøtrong nöôùc tung ra khoâng caàn kieåm duyeät,hoaëc töø nöôùc ngoaøi ñem vaøo vôùi moät yù ñoànaøo ñoù. Haõy ñi treân nhöõng xe ñoø chôû khaùchnhöõng quaõng ñöôøng daøi, treân caùc con taøucaùnh ngaàm ra bieån ñaûo, hoaëc gheù vaøo baátcöù ngoâi chôï naøo khi trôøi chöa saùng, chuùngta seõ thaáy treân maøn aûnh nhoû lô löûng treân caùchaøng, quaùn ñuû loaïi phim aûnh ñaáu ñaù, hoânhít, cheùm gieát thoâ baïo. Ñoù laø moùn aên tinhthaàn thöôøng xuyeân cho bieát bao trieäu ngöôøidaân treân caùc loä trình xuoâi ngöôïc, vaø ñieàuhaún nhieân laø nhöõng ngöôøi lôùn vaø caùc con treûtreân caùc chuyeán ñi ñaõ tieáp nhaän ñöôïc khoângít söï kieän laøm cho tha hoùa taâm hoàn.Nhìn laïi ña soá taùc phaåm xuaát hieän ôû treân

thò tröôøng, chuùng ta thaáy raèng chaát theùp ñaõbò nhaït nhoøa. Veà caùc taäp thô, gaàn 4 thaäpnieân troâi qua, khoâng sao keå heát teân caùc taùcgiaû vaø caùc taùc phaåm, vaø nhieàu taùc giaû laønhöõng con ngöôøi coù hoïc thöùc roäng, coù nhaâncaùch toát, nhöng phaàn lôùn ñaõ quay veà vôùi caùisôû thích xa xöa, ca ngôïi “phong, hoa, tuyeát,nguyeät” noùi chuyeän taâm tình caù nhaân maø ítquan taâm ñeán nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi. Moät soávaên ngheä só haàu nhö ñaõ queân caâu noùi cuûaChuû tòch Hoà Chí Minh: “Vaên hoùa, vaên ngheälaø moät maët traän, vaên ngheä só laø chieán só treânmaët traän aáy” theå hieän trong thö göûi caùc hoïasó trieån laõm hoäi hoïa vaøo naêm 1951 coát ñeånhaéc nhôû, ñoäng vieân giôùi vaên ngheä só vaøocaùi thôøi ñieåm cuoäc chieán choáng Phaùp quaylaïi, keùo daøi ñaõ ñöôïc 5 naêm, ñang ôû giai ñoaïnheát söùc khoác lieät.Coù moät soá ngöôøi cho raèng caâu noùi cuûa

Hoà Chuû tòch chæ thích hôïp vôùi thôøi ñieåmchieán tranh, trong moät cuoäc chieán toaøn dieän,toaøn daân, maø queân haún raèng vôùi cheá ñoä môùithì söï giaønh ñöôïc ñoäc laäp, thoáng nhaát tuy raát

gian khoå chæ laø neàn taûng ban ñaàu cuûa söïgiaønh laáy quyeàn löïc veà tay nhaân daân, ñeå roàitöø ñoù kieán taïo moät xaõ hoäi môùi, vôùi leõ soángmôùi vaø ñaáy coøn laø quaù trình heát söùc laâu daøi.Gaït boû taøn tích teä haïi cuûa nhöõng quaù khöù loãithôøi ôû trong cuoäc soáng ñaõ laø moät vieäc phöùctaïp, khoù khaên, coøn phaûi ñöông ñaàu vôùi baotheá löïc thuø ñòch ñang coøn ñaày raãy trong moättheá giôùi soáng baèng traán loät keû yeáu vaø nhöõngchieám ñoaït baát coâng, ñang tìm moïi caùchhuûy dieät chuùng ta trong caùc aâm möu toantính töøng ngaøy. Rieâng moãi baûn thaân conngöôøi chuùng ta, vôùi söï toàn tröõ qua nhieàu theáheä bao nhieâu quaùn tính laïc haäu, loãi thôøi thìcuoäc chieán ñaáu baûn thaân phaûi laø moät söïxoâng traän tröôøng kyø. Leâ nin töøng nhaéc nhôûraèng: “Khi chuùng ta ñaët chaân vaøo ngöôõngcöûa cuûa cheá ñoä Coäng saûn thì nhöõng tö töôûngthôøi noâ leä vaãn coøn”, nhö theá vieäc töï pheâ bìnhñeå nhaèm hoaøn thieän baûn thaân laø moät yeâucaàu thöôøng tröïc, vaø ñoù quaû laø moät cuoäcchieán ñaáu heát söùc gay go bôûi con ngöôøi deãtöï löøa trong nhöõng aûo töôûng caù nhaân. Chöanoùi ñeán vieäc hình thaønh neân moät nhaân caùchlyù töôûng, höôùng veà leõ soáng cao caû, chæ moãimoät vieäc taïo ñöôïc caùi tö theá Ngöôøi – trongcaùi yù nghóa phoå bieán vaø thoâng thöôøng nhaát– cuõng ñoøi hoûi phaûi chieán ñaáu thöôøngxuyeân, choáng laïi 3 loaïi thuù tính: thuù tính töøcaùi moâi tröôøng xaõ hoäi vôùi nhöõng löøa ñaûo,traán loät; thuù tính töø trong moâi tröôøng thieânnhieân vôùi nhöõng baõo luõ, haïn haùn vaø thuù tínhtöø moâi tröôøng baûn thaân, laø nhöõng duïc voïngñeâ heøn. Caâu noùi ngaøy naøo cuûa thi haøoGoethe: “Toâi laø moät ngöôøi, nghóa laø moätchieán só” theå hieän söùc chieán ñaáu aáy. Töø xöa,töôïng ñaøi khoång loà veà con Nhaân Sö –Sphinx – ñöôïc döïng leân ôû Ai caäp, vôùi caùiñaàu ngöôøi vaø mình sö töû coøn laø bieåu töôïngcuûa nhaân loaïi naøy, bôûi leõ chuùng ta chæ môùi




nhoai leân ñöôïc caùi ñaàu ngöôøi nhöng coønbaûn thaân vaãn bò keùo leâ ôû treân maët ñaát vôùinhöõng thuù tính. Khi naøo chuùng ta thaät söïñöùng thaúng ôû treân ñoâi chaân, ruõ boû saïchñöôïc coát daùng loaøi thuù, chuùng ta môùi thöïcsöï hoaøn thieän ñöôïc nhaân tính ñeå trôû thaønhNgöôøi, ñuùng vôùi caùi danh xöng aáy.Ngaøy nay, tröø caùi ñaàu ngöôøi, thaân hình

cuûa con Nhaân Sö ñaõ ñöôïc tieáp söùc baèngmoät xaâm laêng vaên hoùa ñeå moãi ngaøy moätphình hôn, vaø ngöôøi vaên ngheä ñang caàn moätbaùo ñoäng ñoû ñeå lao voâ cuoäc. Ai cuõng thöøabieát vaên ngheä laø neàn taûng tinh thaàn cuûacuoäc soáng, vaø noùi roäng ra laø vaên hoùa, nhö lôøiBaùc Hoà ñaõ töøng nhaéc nhôû “Vaên hoùa coøn,daân toäc coøn”. Dó nhieân, vaên hoùa aáy laø vaênhoùa môùi, tieán boä, tieáp löïc cho nhöõng giaù tròtruyeàn thoáng quí giaù vaø höôùng veà nhöõngchuaån möïc ñaïo ñöùc cao ñeïp.Haõy sôùm deïp boû taát caû thoùi soáng cuõ kyõ,

loãi thôøi cuûa söï vun veùn caù nhaân, cuûa söï töïcao, töï ñaïi, cuûa ñoá kî, cuûa tham nhuõng vaødaâm oâ, cuûa vu khoáng vaø taøn baïo, vaø haõyñuoåi saïch, ñoát saïch nhöõng gì laø thöù ngoaïinhaäp nhoá nhaêng, vu caùo, haï thaáp con ngöôøicuûa nhieàu theá heä.Ñaïo ñöùc xaõ hoäi laø neàn taûng tinh thaàn

vöõng chaéc cuûa daân toäc, laø söùc maïnh tieàmaån, cao saâu cuûa cheá ñoä, bôûi söï suy thoaùiñaïo ñöùc deã laøm ñaùnh maát nieàm tin ñoái vôùicheá ñoä vaø ñaåy daân toäc vaøo söï suy vong. Vìvaäy, moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù traùch nhieämchoáng laïi söï suy thoaùi naøy.Tröôùc heát, caàn taêng söùc maïnh cho Hoäi

ñoàng Lyù luaän vaø Pheâ bình Vaên ngheä ñeå keáttuï nhöõng ngöôøi coù khaû naêng naøy töø caùc toåchöùc vaên hoùa vaên ngheä ñòa phöông, sôùmboài döôõng nhöõng quan ñieåm ñoái phoù, thíchöùng vôùi hieän traïng. Qua nhöõng taäp hoïp nhönhöõng phaùo ñaøi ôû khaép moïi mieàn ñaát nöôùc,

caùc phaùo thuû luoân hieän dieän treân caùc traäntuyeán – laø caùc baùo, ñaøi – ñeå choáng caùi xaáu,caùi aùc. Söï pheâ phaùn saâu saùt, tinh teá, kòp thôøiseõ tieáp löïc cho quaàn chuùng trong cuoäc taáncoâng laïi caùc bieåu hieän tieâu cöïc.Ñoàng thôøi vôùi söï taêng cöôøng pheâ phaùn

treân caùc baùo, ñaøi, caàn nghieâm ngaët hôntrong vieäc kieåm soaùt aán phaåm ngoaïi nhaäp,raø soaùt heä thoáng xuaát baûn, keå caû baùo chícaùc loaïi. Söï khai thaùc caùc tin giaâït gaân,ngoaøi caùi yù ñoà tö lôïi coù theå coøn laø phöôngcaùch ñeå laøm baøo moøn yù töôûng tích cöïctrong moãi caù nhaân, vaø caû nieàm tin ñoái vôùicheá ñoä. Ñöôïc bieát coù quoác gia treân theá giôùiñaõ ban haønh luaät caám baùo chí ñaêng taûinhöõng chuyeän taøn aùc, ñoài baïi ñeå khoûi oânhieãm ñaïo ñöùc xaõ hoäi.Trong tình trang hieän nay, vieäc kieåm tra

caùc saùch giaùo khoa vaø caùch giaûng daïy, ñaëcbieät laø nhöõng chuyeân muïc vaên hoùa ôû tröôøngñaïi hoïc laø moät ñoøi hoûi thöôøng xuyeân. Chuùngta ñeàu bieát ngoaøi söï khuyeân daïy ôû trong giañình vaø nhöõng taùc ñoäng töø caùc sinh hoaït xaõhoäi thì nhaø tröôøng laø nôi quan troïng hôn caûtrong söï xaây döïng ñaïo ñöùc con ngöôøi. Duømoân hoïc naøo cuõng quí vaø caáp hoïc naøo cuõngcaàn, nhöng söï vun queùn taâm hoàn con em ôûlôùp maàm non laø raát quan troïng, bôûi nhöõngaán töôïng ñaàu ñôøi neáu ñöôïc thaám saâu seõ khoùphai nhoøa.Nhieàu ngöôøi cho raèng vieäc thöïc hieän phaùp

luaät cuûa ta nhieàu nôi coøn thieáu nghieâm minh,vaø ñoù cuõng laø ñaàu moái cuûa nhieàu teä haïi.Toùm laïi, choáng söï suy thoaùi ñaïo ñöùc laø

moät vaán ñeà böùc xuùc ñoøi hoûi söï goùp söùc cuûamoïi ngöôøi, vaø vaên ngheä só laø nhöõng chieán sóxung kích töï nguyeän, ñeå qua tieáng nhaïc, lôøithô vaø caùc saûn phaåm saùng taïo nhieàu loaïigoùp phaàn laøm ñeïp con ngöôøi, laøm maïnh cheáñoä vaø laøm daân toäc vöõng beàn. �



1. Vaên hoïc ngheä thuaät laø saûn phaåm töø yùthöùc cuûa con ngöôøi. Töø khi hình thaønh loaøingöôøi thì vaên hoïc ngheä thuaät cuõng xuaáthieän. Con ngöôøi sinh ra vaên hoïc ngheäthuaät khoâng vieån voâng, maø ñeå phuïc vuï choñôøi soáng cuûa chính mình. ÔÛ moät thôøi ñieåmnaøo ñoù, do yeâu caàu cuûa xaõ hoäi maø naûy sinhtranh luaän “ngheä thuaät vò ngheä thuaät” vaø“ngheä thuaät vò nhaân sinh” chöù thöïc chaát“ngheä thuaät vò ngheä thuaät” cuõng laø “ngheäthuaät vò nhaân sinh” roài. Ngheä thuaät ñi ñeántaän cuøng thì cuõng laø nhaân sinh ñaáy thoâi!Böùc hoïa Naøng Mona Lisa cuûa Leonardo daVinci, böùc töôïng Thaàn veä nöõ thaønh Milocuûa Alexandros chính laø nhöõng minhchöùng. Laàn giôû lòch söû vaên hoïc ngheä thuaätcuûa daân toäc vaø nhaân loaïi chuùng ta ñeàuthaáy chuû nhaân cuûa cuoäc soáng, cuûa ñaátnöôùc, cuûa traùi ñaát naøy ñeàu coù thaùi ñoä raáttraân troïng vaên hoïc ngheä thuaät, ñeàu coi vaênhoïc ngheä thuaät laø thieâng lieâng. Gaàn ñaâytrong cô cheá thò tröôøng ôû nöôùc ta vaên hoïcngheä thuaät coù bò haï thaáp. Ñieàu naøy coù lyù dorieâng cuûa noù. Nhöng vaên hoïc ngheä thuaätmaõi maõi laø vaên hoïc ngheä thuaät. Khoâng aicoù theå thaàn thaùnh hoùa noù. Vaø cuõng khoângai coù theå haï thaáp ñöôïc noù. Daãu cho raèngvaên hoïc ngheä thuaät cuõng laø moät loaïi haøng

hoùa, thì vaên hoïc ngheä thuaät khoâng phaûi laømoät loaïi haøng hoùa bình thöôøng. Noù laø moätloaïi haøng hoùa cao caáp. Khoâng cao caáp maøcoù böùc tranh giaù tôùi maáy chuïc trieäu ñoâ-la?Vieát ñeán ñaây toâi laïi nhôù ñeán nhaø thô XuaânDieäu. Thi só coù noùi raèng: Khoâng coù thô hayvaø thô dôû maø chæ coù thô vaø nhöõng thöùkhoâng phaûi thô. Vaâng, nhöõng thöù khoângphaûi thô, nhöõng thöù khoâng phaûi ngheä thuaätlaïi mang danh hieäu thô, danh hieäu ngheäthuaät ñang traøn lan quaù nhieàu. Coù phaûi vìtheá maø vaên hoïc ngheä thuaät bò xuoáng caápkhoâng?Noùi nhö theá ñeå chuùng ta khoâng phaûi baän

taâm bôûi nhöõng thöù khoâng phaûi vaên hoïcngheä thuaät. Vaên hoïc ngheä thuaät ñích thöïcxöa nay trong nöôùc vaø theá giôùi bao giôøcuõng coù muïc ñích höôùng tôùi giaù trò Chaân –Thieän – Myõ. Chaân – Thieän – Myõ cuûa vaênhoïc ngheä thuaät chính laø vì giaù trò cuûa cuoäcsoáng, giaù trò cuûa con ngöôøi. Vì vaäy, chuû ñeàhoäi thaûo cuûa chuùng ta laø Xaây döïng conngöôøi Vieät Nam hoâm nay vaø traùch nhieämcuûa vaên hoïc ngheä thuaät nghe roäng maø laïikhoâng roäng. Thöïc ra, töø xöa ñeán nay vaênhoïc ngheä thuaät cuõng chæ xoay quanh moätchuû ñeà chính aáy thoâi. Bôûi ñaïo ñöùc xaõ hoäichính laø neàn taûng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi.

Vaøi suy nghó veà Vaên hoïc ngheä thuaät vaøvaán ñeà ñaïo ñöùc xaõ hoäiÑINH QUANG TOÁN(Lieân hieäp caùc Hoäi VHNT Vieät Nam)


Khoâng xaây döïng ñöôïc neàn taûng tinh thaànthì xaõ hoäi seõ suïp ñoå. Moät neàn taûng tinh thaànsuïp ñoå thì seõ laø moät thaûm hoïa khuûng khieáp.Chuùng ta möøng vì töø xöa ñeán nay, trong

nöôùc vaø theá giôùi caùc vaên ngheä só chaânchính chöa bao giôø thoaùi lui, töø boû traùchnhieäm cuûa mình tröôùc xaõ hoäi. Coù theå thaáy,yù chí cuûa caùc theá heä vaên ngheä só treân ñaátnöôùc ta ñaõ ñöôïc ngöôøi ngheä só ø – nhaø thôÑoà Chieåu ñaïi dieän noùi leân töø caùch ñaây hônmoät theá kyû: Chôû bao nhieâu ñaïo thuyeànkhoâng khaúm/ Ñaâm maáy thaèng gian buùtchaúng taø!. Coøn treân theá giôùi, caùc vaên ngheäsó lôùn cuõng moät nieàm ñau ñaùu vì nhaân loaïi.Khi vieát veà nhaïc só Bethoven (Ñöùc), nhaøthô Baèng Vieät ñaõ noùi raát ñuùng raèng: Traùitim lôùn mang nieàm ñau khoå lôùn!. Do vaäy,chuùng ta cöù yeân taâm, daân toäc vaø nhaân loaïicuõng coù nhieàu ñieàu töông ñoàng. Nhöngtinh hoa vaên hoùa cuûa daân toäc vaø nhaân loaïibao giôø cuõng phaùt saùng, daãu aùnh saùng aáymaøu xanh hay maøu vaøng, maøu ñoû hay maøutím... Giaù trò cuûa ngöôøi ngheä só chính laø ôûtaùc phaåm cuûa hoï coù taùc ñoäng gì tröôùc thöïctraïng xaõ hoäi, tröôùc vaán ñeà ñaïo ñöùc xaõ hoäi?Goùp theâm moät vieân gaïch ñeå xaây neànmoùng, hay nhoå ñi nhöõng khoùm coû laùchoang hoaïi caùnh ñoàng thì ñeàu coù taùc duïngnhö nhau. Vaán ñeà laø giaù trò ngheä thuaät coùchaát löôïng ñeán ñaâu?

2. Vaên hoïc ngheä thuaät vaø vaán ñeà ñaïoñöùc xaõ hoäi ôû Vieät Nam laø moät doøng chaûy töøxöa ñeán nay khoâng ngöøng nghæ. Töø nhöõngcaâu ca dao phoå bieán döôùi moãi neáp nhaøCoâng cha nhö nuùi Thaùi Sôn/ Nghóa meï nhönöôùc trong nguoàn chaûy ra, ñeán tình nghóavôï choàng chung thuûy: Choàng ta aùo raùch ta

thöông/ Choàng ngöôøi aùo gaám xoâng höôngmaëc ngöôøi. Roài tình baïn saâu naëng nhôùmong: Sau muøa tooùc raõ rôm khoâ/ Baïn veàqueâ baïn bieát nôi moâ maø tìm?. Ñeán nhöõngtruyeän coå tích, maø nhaø thô Nguyeãn KhoaÑieàm ñaõ ñaùnh giaù raát cao: Nhöng laï luøngthay, nhaân daân thoâng minh/ Khoâng heà löøata duø ca dao, coå tích/ Ta lôùn leân baèng nieàmtin raát thaät/ Bieát bao nhieâu haïnh phuùc coùtreân ñôøi. Toâi aán töôïng saâu saéc vôùi haitruyeän Taám Caùm vaø Thaïch Sanh. Maëc duøtruyeän coå tích coù tö duy ngheä thuaät ñôngiaûn: nhaân vaät ñöôïc chia thaønh hai tuyeánchính dieän vaø phaûn dieän (ñaïi dieän cho caùiThieän vaø caùi AÙc), nhöng hình töôïng ngheäthuaät thì haáp daãn phong phuù. Vaâng, tötöôûng cuûa truyeän thì khoâng coù gì thaät caosieâu, ñoù chæ laø öôùc mô caùi Toát thaéng caùiXaáu, caùi Thieän thaéng caùi AÙc, ñeå coâ Taám trôûthaønh hoaøng haäu, Thaïch Sanh chieán thaéngtraên tinh, ñaïi baøng, caùc söù quaân vaø laáyñöôïc coâng chuùa. Nhöng hình töôïng quaû thòcuûa coâ Taám coøn thôm maõi giöõa ñôøi. Vaø ñaëcbieät hình töôïng chaøng Thaïch Sanh lunglinh toûa saùng ñeán möùc maø khi dieãn taû söï rañôøi cuûa nöôùc Vieät Nam ñoäc laäp, thi só ToáHöõu ñaõ duøng hình töôïng Thaïch Sanh ñeåtheå hieän: Ta ñöùng ñaây laãm lieät ñaøng hoaøng/Nhö Thaïch Sanh khí phaùch hieân ngang/Löng ñaøn tay buùa, tay giöông noû/ Cheùmmaõng xaø vöông, gieát ñaïi baøng. Ñaïo ñöùc xaõhoäi ñöôïc theå hieän töø hình töôïng ngheä thuaätñaëc saéc.Khoâng chæ vaên hoïc daân gian maø quaàn

chuùng nhaân daân laø chuû theå saùng taïo, vaánñeà ñaïo ñöùc xaõ hoäi cuõng thaám ñaãm trongdoøng vaên chöông baùc hoïc cuûa nhöõng ngöôøi



ñaõ qua cöûa Khoång saân Trình. Ngöôøi anhhuøng daân toäc, nhaø vaên hoùa lôùn Nguyeãn Traõiñaõ theå hieän loøng yeâu nöôùc cuûa mình, cuõnglaø ñaïo ñöùc cuûa ngöôøi quaân töø thôøi aáy: Buimoät taác loøng öu aùi cuõ/ Ñeán ngaøy cuoàn cuoännöôùc trieàu ñoâng. Roài ñeán luùc xaõ hoäi suy taøn,cuoäc soáng nhieàu nhieãu nhöông, ñaïo ñöùc xaõhoäi cuõng bieán ñoåi. Ngöôøi yeâu daân yeâu nöôùcphaûi laùnh ñôøi, tuyeät voïng ñau ñôùn: Phöôïngnhöõng tieác cao, dieàu haõy lieäng/ Hoa thôøi hayheùo, coû thöôøng töôi!. Tuy tieâu cöïc nhöng ñoùcuõng laø moät phaåm chaát ñaïo ñöùc. Nhöngdaãu sao doøng vaên chöông baùc hoïc maøNguyeãn Traõi laø ñænh cao cuõng môùi laø khôûiñaàu. Vaán ñeà ñaïo ñöùc xaõ hoäi traûi qua maáytheá kyû sau ngaøy caøng tuoät doác. ÔÛ theá kyûXVII, vua Leâ chuùa Trònh roái ren, nhaø thôNguyeãn Bænh Khieâm ñaõ phaûi thoát leân baùoñoäng veà ñaïo ñöùc xaõ hoäi: Ñöôïc thôøi thaânthích chen chaân ñeán/ Thaát theá höông laânngoaûnh maët ñi/ Thôùt coù tanh tao ruoài ñoãñeán/ Gang khoâng maät môõ kieán boø chi?...Roài cuõng gioáng nhö Nguyeãn Traõi, NguyeãnBænh Khieâm cuõng phaûi laùnh ñôøi veà queâdöïng quaùn Trung Taân: Ta daïi ta tìm nôivaéng veû/ Ngöôøi khoân ngöôøi ñeán choán laoxao....Ñaëc bieät laø cuoái theá kyû XVIII, thôøi kyø suy

taøn cuûa xaõ hoäi phong kieán Vieät Nam, nhöõngyeáu toá tieàn tö baûn ñaõ baét ñaàu xuaát hieän thìvaán ñeà ñaïo ñöùc xaõ hoäi caøng ñöôïc vaênchöông ngheä thuaät chuù troïng hôn. Ñaïi thihaøo Nguyeãn Du ñaõ thoâng qua Truyeän Kieàuñaõ toá caùo xaõ hoäi vaø gioùng chuoâng veà söïbaêng hoaïi ñaïo ñöùc, söï taùc oai taùc quaùi cuûañoàng tieàn: Moät ngaøy laï thoùi sai nha/ Laømcho khoác haïi chaúng qua vì tieàn; Trong tay

saün coù ñoàng tieàn/ Maëc loøng ñoåi traéng thayñen khoù gì?. Vöøa toá caùo nhöõng thoùi ñôøi xaáuxa, Toá Nhö tieân sinh vöøa ca ngôïi nhöõngphaåm chaát cao ñeïp cuûa con ngöôøi maø tieâubieåu laø naøng Kieàu. Ñoù laø tình yeâu cao ñeïpcuûa naøng vôùi Kim Troïng. Ñoù laø söï hieáu thaûovôùi cha meï. Ñoù laø ñöùc hy sinh, ñoù laø loøngthöông ngöôøi... Ñaëc bieät laø loøng ñoàng caûmvôùi noãi khoå cuûa ngöôøi phuï nöõ ñeán möùcngöôøi vieát phaûi thoát leân: Ñau ñôùn thay phaänñaøn baø/ Lôøi raèng baïc meänh cuõng laø lôøichung. Thôøi kyø vaên chöông ngheä thuaät hieänñaïi, ôû giai ñoaïn 1930 – 1945 thì nhaø vaênNgoâ Taát Toá laø ngöôøi tieâu bieåu, thaønh coângkhi vieát veà ñaïo ñöùc xaõ hoäi. Caùc tieåu thuyeátLeàu choõng, Vieäc laøng, ñaëc bieät laø Taét ñeønñaõ phaûn aùnh möùc ñoä ñieån hình cuûa xaõ hoäinöûa thöïc daân nöûa phong kieán ôû Vieät Nam.Xaây döïng ñöôïc hình töôïng chò Daäu vôùiphaåm chaát ñaïo ñöùc saùng ñeïp trôû thaønhnhaân vaät ñieån hình cuûa ngöôøi phuï nöõ noângdaân giai ñoaïn tröôùc caùch maïng coù söùcsoáng toûa saùng, laø moät thaønh coâng tieâu bieåucuûa taùc giaû, cuõng laø moät thaønh coâng cuûagiai ñoaïn vaên chöông naøy.

3. Vaên hoïc ngheä thuaät coù nhieàu chöùcnaêng. Nhöng moïi ngöôøi thöôøng noùi ñeánboán chöùc naêng chuû yeáu: Nhaän thöùc, giaùoduïc, thaåm myõ vaø giaûi trí. Ñöông nhieân, ñoáivôùi vaán ñeà ñaïo ñöùc xaõ hoäi thì chöùc naênggiaùo duïc cuûa vaên hoïc ngheä thuaät khoângphaûi laø tuyeân truyeàn veà ñaïo ñöùc xaõ hoäi.Vaên hoïc ngheä thuaät duøng hình töôïng ngheäthuaät ñi vaøo traùi tim con ngöôøi, laøm chomoïi ngöôøi rung ñoäng, caûm phuïc vaø höôùngtheo. Yeâu hoaëc gheùt, toân suøng hay xoùa boû.Ñaàu theá kyû XX coù moät lôùp thanh nieân yeâu



nöôùc ñoïc thô Phan Boäi Chaâu maø xuùc ñoänghaêng haùi leân ñöôøng cöùu nöôùc. Nhaø thô ToáHöõu ñaõ ñaùnh giaù söùc maïnh cuûa thô PhanBoäi Chaâu laø nhöõng caâu thô daäy soùng. Roàinhöõng naêm saùu möôi cuûa theá kyû tröôùc,nhöõng vaàn thô chuùc Teát cuûa Hoà Chuû tòch,nhöõng baøi thô cuûa Toá Höõu thöïc söï ñöôïctoaøn daân chôø ñôïi, noù thöïc söï laø moät nhaântoá quan troïng trong ñôøi soáng tinh thaàn,trong ñôøi soáng vaên hoùa cuûa nhaân daân: Coùgì ñeïp treân ñôøi hôn theá/ Ngöôøi yeâu ngöôøisoáng ñeå yeâu nhau.Vaäy hieäu quaû cuûa vaên hoïc ngheä thuaät

ñoái vôùi vaán ñeà ñaïo ñöùc xaõ hoäi laø nhö theánaøo? Theo toâi thì chuùng ta cuõng khoângneân kyø voïng quaù, tuy taùc duïng cuûa vaênhoïc ngheä thuaät leân ñôøi soáng xaõ hoäi laø hieånnhieân. Nhaø vaên Macket (Colombia) giaûiNobel vaên hoïc coù noùi ñaïi yù: Vaên hoïc töï noùkhoâng theå lay ñoäng ñöôïc ngoïn coû meàm.Thì ñuùng roài, vaên hoïc ngheä thuaät ñaâu phaûilaø moät thöïc theå vaät chaát. Vaên hoïc ngheäthuaät chæ trôû thaønh söùc maïnh vaät chaát khinoù ñöôïc moät löïc löôïng taùc ñoäng vaøo lyù trívaø tình caûm cuûa con ngöôøi maø haønh ñoängnhaân leân söùc maïnh. Nhöõng böùc thö cuûaNguyeãn Traõi trong Quaân trung töø meänhtaäp ñöôïc Nguyeãn Moäng Tuaân ñaùnh giaù laøcoù söùc maïnh hôn möôøi vaïn quaân. Nhöõngai phuû nhaän giaù trò cuûa thô choáng Myõ toâicho raèng hoï khoâng hieåu gì veà vaên hoïcngheä thuaät. Thô choáng Myõ ñaõ ra ñôøi vaøhoaøn thaønh söù meänh thieâng lieâng cuøngdaân toäc laø goùp phaàn chieán thaéng ñeá quoácMyõ. Ñoøi hoûi thô choáng Myõ phaûi coù ñaày ñuûcaùc veû ñeïp cuûa thô nhö nhöõng thôøi kyøkhaùc laø moät ñieàu phi lyù. Thô noùi rieâng vaø

vaên chöông ngheä thuaät noùi chung, ôû moãithôøi kyø coù moät ñieàu kieän, hoaøn caûnh cuï theånhaát ñònh. Noù phaûi phaùt trieån ñuùng nhaáttrong ñieàu kieän vaø hoaøn caûnh aáy. Neáu thôchoáng Myõ cöùu nöôùc cuõng coù caùc veû ñeïpnhö Thô Môùi thì lieäu noù coù ñöôïc söùc maïnhgoùp phaàn cuøng daân toäc ñaùnh thaéng giaëcMyõ xaâm löôïc khoâng?Toâi thaáy ñöôïc söùc maïnh nhaát ñònh cuûa

vaên hoïc ngheä thuaät, nhöng toâi khoâng thaànthaùnh hoùa noù. Nhöõng taùc phaåm ñoà soä vieátveà chieán tranh vó ñaïi nhaát cuûa nhaân loaïi:Tröôøng ca Iliaùt, Tam quoác dieãn nghóa, Chieántranh vaø hoøa bình, Soâng Ñoâng eâm ñeàm;Cuoán theo chieàu gioù, Khoùi löûa... cuõng coùngaên chaën ñöôïc cuoäc chieán tranh naøo?Hay nhöõng taùc phaåm coù giaù trò leân aùn, toácaùo nhöõng xaõ hoäi thoái naùt trong lòch söû cuõngcoù laøm cho ñöôïc cheá ñoä xaõ hoäi thoái naùt naøosuïp ñoå? Tuy nhieân, khoâng ai phuû nhaän söïgoùp phaàn taùc ñoäng vaøo ñôøi soáng xaõ hoäi cuûavaên hoïc ngheä thuaät.

4. Neàn vaên hoïc ngheä thuaät môùi vôùi vaánñeà ñaïo ñöùc xaõ hoäi thì ñöông nhieân roài. Baâygiôø, moät soá ngöôøi khoâng muoán nhaéc töcaùch chieán só cuûa vaên ngheä só. Sao hoï laïithay ñoåi nhanh vaäy? Ñaát nöôùc coù giaëc nhaøvaên laø chieán só, thì sao laïi choái boû? Giaëcñeán nhaø ñaøn baø cuõng ñaùnh chaúng leõ vaênngheä só laïi keùm hôn caû phuï nöõ sao? Thaätra, ôû nöôùc ta chöa bao giôø coù cheá ñoä naøolaïi ñeà cao vaên hoïc ngheä thuaät hôn cheá ñoämôùi cuûa chuùng ta. Ngöôøi ñöùng ñaàu cheá ñoäñaõ vinh danh: “Vaên hoïc ngheä thuaät laø moätmaët traän. Caùc vaên ngheä só laø chieán só treânmaët traän aáy”.Vaên hoïc ngheä thuaät vieát veà ñeà taøi naøo thì



cuõng laø vieát veà ñaïo ñöùc xaõ hoäi maø thoâi. Conngöôøi trong chieán tranh caàn nhöõng phaåmchaát ñaïo ñöùc naøo? Con ngöôøi trong xaâydöïng hoøa bình thì yeâu nöôùc ra laøm sao?Ñaïo ñöùc xaõ hoäi caû ñaáy maø! Chuùng ta coù theåkeå nhöõng taùc giaû, taùc phaåm tieâu bieåu veàvaán ñeà ñaïo ñöùc xaõ hoäi. Rieâng veà vaên hoïc:Truyeän Taây Baéc cuûa Toâ Hoaøi; Coû non cuûaHoà Phöông; Caùi saân gaïch cuûa Ñaøo Vuõ;Taàm nhìn xa (Nguyeãn Khaûi); Phuø sa (ÑoãChu); Thôøi xa vaéng (Leâ Löïu); Phoá (ChuLai); Möa muøa haï (Ma Vaên Khaùng); Ñöùngtröôùc bieån (Nguyeãn Maïnh Tuaán); Töôùng veàhöu (Nguyeãn Huy Thieäp); Baõo bieån (ChuVaên); Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma(Nguyeãn Khaéc Tröôøng); Löûa ñaéng (NguyeãnBaéc Sôn); Caùnh ñoàng baát taän (NguyeãnNgoïc Tö); Baõi vaøng, ñaù quyù, traàm höông(Nguyeãn Trí)... Thô veà vaán ñeà ñaïo ñöùc xaõhoäi: Toá Höõu, Cheá Lan Vieân, Xuaân Dieäu,Phaïm Tieán Duaät, Höõu Thænh, Traàn NhuaänMinh...Vaán ñeà ñaët ra laø, sau gaàn ba chuïc naêm

Ñoåi môùi, giöõa cô cheá kinh teá thò tröôøng khoáclieät, ñaïo ñöùc xaõ hoäi bò baêng hoaïi, xuoáng caápnghieâm troïng thì vaên hoïc ngheä thuaät phaûilaøm gì? Moïi vaên ngheä só chaéc ñeàu coù caâutraû lôøi rieâng. Caùch ñaây nöûa theá kyû, Thuûtöôùng Phaïm Vaên Ñoàng ñaõ coù baøi vieát ñaëtvaán ñeà veà traùch nhieäm naøy: Toå quoác ta,nhaân daân ta, söï nghieäp ta vaø ngöôøi ngheä sóraát saâu saéc. OÂng ñoøi hoûi vaên ngheä só phaûiHieåu bieát, khaùm phaù vaø saùng taïo. Nhöõng tötöôûng ngheä thuaät ñoù, ñeán nay toâi vaãn thaáylaø vaán ñeà thôøi söï. Thöïc ra, taát caû khoângngoaøi vieäc ñaåy maïnh, naâng cao giaù trò noäidung vaø ngheä thuaät. Ñoù laø yeâu caàu tröôùc

maét vaø laâu daøi cuûa vaên hoïc ngheä thuaät vaøvaán ñeà ñaïo ñöùc xaõ hoäi. Theo toâi, coù maáyvaán ñeà caàn laøm noåi roõ laø:a. Vaán ñeà ñaët ra trong moãi taùc phaåm vaên

hoïc ngheä thuaät phaûi ñieån hình. Ñaáy laø ñieåmyeáu cuûa chuùng ta. Thôøi gian qua, nhieàu taùcphaåm, truyeän, kòch vaø phim, chöa xaây döïngñöôïc nhöõng vaán ñeà ñieån hình vaø nhöõngnhaân vaät ñieån hình. Nhöõng vaán ñeà vöøa xaûyra trong cuoäc soáng cöù ñöôïc beâ y nguyeânvaøo taùc phaåm.b. Phaûi coù ñöôïc nhöõng hình töôïng ñoäc

ñaùo, môùi laï. Vì sao nhöõng hình töôïng tronglòch söû ngheä thuaät nöôùc nhaø coøn nhö ñangtröôùc maét chuùng ta: Noû thaàn Kim Quy, Tieángñaøn Thaïch Sanh, quaû thò Coâ Taám, hình töôïngnaøng Kieàu... Cöù nhö môùi tröôùc maét chuùng ta,vöøa laï vöøa quen, cuõ maø vaãn môùi?c. Phaûi haáp daãn. Ñieàu naøy ñoøi hoûi taøi

naêng. Taùc phaåm khoâng hay thì khoâng coùgiaù trò gì. Ñaây laø moät ñoøi hoûi cao nhöngcuõng laø moät ñoøi hoûi bình thöôøng cuûa ngheäthuaät. Bôûi vì chæ coù hay môùi trôû thaønh taùcphaåm ngheä thuaät, chæ coù hay môùi coù söùcsoáng laâu beàn, coù söùc maïnh ñi vaøo loøngngöôøi, caûi taïo xaõ hoäi.Tröôùc nhöõng vaán ñeà caáp baùch cuûa ñaïo

ñöùc xaõ hoäi, moãi vaên ngheä só phaûi naâng caosöù meänh tröôùc nhaân daân tröôùc xaõ hoäi.Khoâng nhöõng phaûi duõng caûm vôùi baûn lónhvöõng vaøng maø coøn phaûi thoâng minh vôùi taøinaêng saùng taïo neân nhöõng hình töôïngngheä thuaät aùm aûnh ñeå ñôøi. Töøng böôùcphaán ñaáu ñeå coù nhöõng taùc phaåm lôùn,nhöõng taùc phaåm ngang taàm daân toäc vaøthôøi ñaïi, tieân tieán, hieän ñaïi vaø ñaäm ñaø baûnsaéc daân toäc. �



T RANG VAÊN NGHEÄ VÓNH PHUÙC

BUØI VAÊN DUNG

Ñaùm cöôùi chuoättrong tranh Ñoâng Hoà

BUØI CAÅN

Ngaém sao

MINH HOØA

Ñoâi bôø

Ñeâm nay traêng saùng tuyeät traànLaëng ngoài ngaém giaûi soâng Ngaân löng trôøiCaàu OÂ Thöôùc gioït leä rôiCung traêng chuù Cuoäi vaãn ngoài goác ña.

Chôït ñaâu moät aùnh sao xaLeï laøng rôi xuoáng bieát laø meänh aiCaùt tinh chieáu meänh thì taøiHung tinh chieáu meänh thì tai hoïa rình.

Coõi tieân ai ñaõ hoùa sinhChaïm vaøo traùi caám nhuïc vinh khoân löôøngNgöûa maët uoáng caïn gioït söôngThöông ngoâi sao taét cuoái ñöôøng chaân maây.

Vuõ truï thaêm thaúm cao daøyBao nhieâu sao laáp cho ñaày loã ñenSao Hoâm laën sao Mai leânMuoân ngaøn sao saùng laøm neân baàu trôøi.

Sao Khueâ röïc rôõ treân ñôøiCoøn bao sao saùng moät thôøi daáu teân.

Ngaøy xuaân ñi vaõn caûnh chuøaBeán soâng troáng traûi… Ñoø vöøa khaùch qua

Caûi ngoàng röng röùc maøu hoaTieáng chuoâng vòn khuùc nhaïc xa kheõ khaøng

Chieàu veà vaït naéng xieân ngangNgöôøi thöa vaõn chôï - keû ñang ñöùng chôø

Côù chi con soùng xoâ bôøÑaåy hoaøng hoân ñeå ñoâi bôø caùch xa…


Thaùng Gieâng veà ñeán hoäi LimGaëp ñaùm cöôùi chuoät reõ dinh hoï Meøo

Kieäu vaøng, voõng loïng khieâng theoCaù töôi moät xaùch, baét pheøo moät xaâu

Ñi qua moät khuùc soâng CaàuÑöùt daây caù quaãy ñuïc ngaàu beán soâng

Ñaùm cöôùi ñaønh phaûi ñi voøngTreøo leân Quaùn Doác tay khoâng veà nhaø

Hoï haøng vöøa ñeán goác ñaBaét gaëp moät caûnh dieãn ra haõi huøng

Con ngöôøi saùt khí ñuøng ñuøngNoïn rôm, cuoác, thuoång saên luøng taän hang

Giaän Meøo tím ruoät baàm ganBoãng döng tieàn maát, taät mang cuõng ñaønh

Ñaùm cöôùi nhaø chuoät khoâng thaønhÑaønh löu noøi gioáng vaøo tranh Ñoâng Hoà.

NGUYEÃN COÂNG DÖÔNG

Moät chuùt laõng maïn

TRÖÔNG QUANG KHIEÂN

Caùnh ñoàng hoanôû töø gai

ÔÛ nôi ñòa ñaàu ñaát nöôùcNuùi vòn vai nuùi giaêng thaønhNgôõ giô tay laø haùi ñöôïcGöûi em nhöõng vì sao xanh

Muøa ñoâng ôû ñaây ñeán sôùmGioù, laù nguïy trang ñan caøiÑeâm ñeâm cuøng caây suùng thöùcSöông xuoáng laønh laïnh bôø vai

Giöõ gìn coät moác bieân cöôngMaùu vaø moà hoâi ñaõ ñoåCoù nhöõng chaøng trai raát treûXa meï vaø nhôù ngöôøi thöông

Ñi tuaàn tra doïc bieân giôùiAÁm tình ñoàng ñoäi keà beânGian khoå möa röøng, gioù nuùiLuyeän cho chí trai theâm beàn

Bay tôùi laù thö haäu phöôngÑaám löng nhau cöôøi khuùc khíchNgöôøi yeâu tay naøy sieâu thaätGöûi taän moät ngaøn nuï hoân.

Löûa trong möa trong naénglöûa trong söông laïnhgoùi naéng goùi möa naûy maàmgoùi gioù goùi söông naûy nuïmeânh moâng meânh moâng meânh moâng

Nhöõng ñænh gai böøng nôû hoa hoàngchoïc thuûng caùnh ñoàngchoïc thuûng thôøi gianröøng röïc nôû boângngöôøi Meâ Linh gaïn ñuïc khôi tronglaùi con thuyeàn hoa khoûa laáp thôøi gian

ngheøo khoågoïi tieáng troáng cuûa ngöôøi Vieät Coårung treân caùnh ñoàng hoa hoàng

Löûa trong möa trong naénglöûa trong söông laïnhnôû thaønh ñoàng hoacaùnh ñoàng trong ñoàng ngoaøibao la bao la bao la.


TRANG VAÊN NGHEÄ VÓNH PHUÙC

TRAÀN TÍNH

Theânh theânh bôø ruoäng

LÖU THEÁ QUYEÀN

Cho tieác nhôù ñi qua

Böôùc chaân em thaêm ñoàng

Theânh theânh bôø ruoäng lôùn

Maï xuaân ñang môn môûn

Xanh khoaûng trôøi thaùng Gieâng

Tia naéng sôùm nghieâng nghieâng

Con möông daøi laáp laùnh

Gioù se se maøu laïnh

Vaït maây hoàng bay ngang

Con böôùm traéng nheï nhaøng

Ñaäu treân nhaønh hoa daïi

Höông noäi ñoàng ngai ngaùi

Loøng em chöøng laâng laâng

Coù gì nheø nheï daâng

- Moät noãi nieàm khao khaùt?...

Nghe con tim daøo daït

Bieát laø loøng ñang mô.

Höùa heïn ngaøy naøy qua ngaøy khaùc

Ñeå raûnh roãi

Vieát nhöõng caâu thô

Nhöng cöù theá maø ñaønh xa ngaùi

Caâu thô ñôïi chôø

Khoùc ñeâm laïi veà saùng

Noãi nhôù naøo

Taû heát caû yeâu thöông

Thoâi

Ta haõy veà boû laïi sau löng

Bao baän bòu vôùi nhöõng lôøi chöa cuõ

Ñeå ngaäm nguøi

Nghe laïi caâu thô xöa

Rôi rôi töøng gioït

Ñeâm nhö maøu cuûa tình aùi

Goïi ta veà vôùi thô

Maø thô thì ñaâu bieát ñöôïc

Caûm xuùc cuûa ta

Coù luùc nhaït nhoøa

Nhö moät gaõ khoâng ñaâu

Cöù muoán vieát maø loøng troáng traûi

Goïi nhaân tình aûo aûnh

Khoùc moät mình

Cho tieác nhôù ñi qua.



NGUYEÃN THÒ NGHÓA

Ñeâm Tam Ñaûo

TAÏ THU YEÂN

Chieàu soâng LoâPhoá nuùi traàm maëc trong ñeâmThu goái ñaàu ñoâng heø caïnNgaäp ngöøng tieáng chaân giaõ baïnGioù ñoâng hun huùt theo veàMaây sa hôi laïnh traøn treàTaàm nhìn chöøng daêm baûy meùtThöông caây vaøo muøa giaù reùtHôi aám caên phoøng reøm thöaNgoïn ñeøn môø ñuïc trong möaPhoá nuùi chìm trong yeân laëngTieáng quaû rôi vaøo ngoõ vaéngChuoâng chuøa gioït gioït thinh khoâng.

Chieàu soâng Loâ

Ñaàu haï

Noàng nöïc côn baõo

Xa

Soâng hoaøi nghi

Leânh loang

Gioù

Con phaø töø Döõu Laâu

Caøy maët soâng noái sang Ñöùc Baùc

Tieáng maùy ca noâ reo treân soâng baùt ngaùt

Con phaø chôû theo bao buoàn vui

Kia aùnh maét long lanh, khuoân maët töôi cöôøi

Maáy em gaùi buoân may baùn ñaét

Ra veà cuøng nhöõng chieác loàng gaø khoâng

Maët cuùi nhìn soâng

Daùng tróu buoàn loøng

Maáy chò Cao Phong hoâm nay eá chôï

Veà cuøng haøng tre ñan chaát cao

Nhöõng thuùng, roå, nia… treân xe ñaïp caø taøng

Böõa côm chieàu nay chaéc toaøn döa muoái…

Soâng Loâ chieàu nay

Ngoâ ñaõ xeùm côø, gioù traøn baõi döôùi

Soùng coù ñem theo noãi buoàn gaëp laïi

Chuyeán phaø ngang sau bao nhieâu naêm xa.

Toâi veà thaêm meï ngaøy xöaBöõa côm voäi vaõ, muoái döa meï cöôøi:Töông caø gia baûn con ôiMaëc duø khuya sôùm no xoâi chaùn cheø!

Baùt côm chan boûng naéng heøMeï toâi taát taû noùn meâ ngoaøi ñoàng

Ñaõ qua Nam – Baéc – Taây – ÑoângNgoït - buøi - cay - ñaéng cuõng khoâng thieáu gìBôûi loøng ñaõ khaéc ñaõ ghiNeân lôøi meï maõi thaàm thì trong toâi

Töø khi caùnh Haïc veà trôøiToâi moà coâi caû nhöõng lôøi meï raên.

VUÕ THEÁ ÑÖÔØNG

Nhöõng lôøi meï raên



Toâi töø Vónh Yeân leân

Doïc con ñöôøng hoa öôùp meàm höông gioù

Ñeán Kim Long gaëp doøng traêng vaøng ñoå

Chaûy meâ loøng quanh Ñoàng Maän – Laøng Goâ

Moät thoaùng ngaùc ngô, khoâng chuùt mô hoà

Cao toác qua ñoàng töng böøng ñaát môû

Ñaát khoâng chæ nuoâi saén khoai, ngoâ luùa

Thao thöùc choïn hoa löïa traùi muøa sai

Traêng lung linh daét ñieän ñan caøi

Ñeâm cheânh chao giöõa hai ñaàu keùo ñaåy

Thôm heát caû höông khoân, hoa daïi

Nuùi Ñinh buoàm giöông gioù bay leân

Mieân man ñeâm, ñeâm khoâng coøn ñeâm

Thaép dó vaõng moät thôøi xa thöông nhôù

Gaùi Höõu Thuû moâi hoàng, maét löûa

Ñoát chaùy toâi aâm æ ñeán baây giôø

Khuya bình yeân coàn caøo sinh nôû

Bôø söông non dan díu tieáng coân truøng

Ngô ngaån hoûi: Naøy vaàng traêng lô löûng

Duyeân phaän gì maø söõng ôû Kim Long (*).

(*) Kim Long nghóa laø Roàng vaøng

NAM PHÖÔNG

Ñeâm Kim LongÑeâm queâ höông caû trôøi sao laáp laùnhGioù xuaân veà maùt röôïi maûnh vöôøn xuaânCon baâng khuaâng ngaém nhìn aûnh meïPhía trôøi xa tít taép – queâ höông

Vaãn taám löng coøng baïc phô maùi toùcDa nhaên nheo meï ñang nghó suy gì?Con töôûng thaáy nhöõng doøng nöôùc maétTheo thôøi gian chaûy maõi ñeán caïn khoâ!

Ngaøy aáy con ñi khoâng trôû laïiÑeâm ñeâm meï thöùc vôùi sao trôøiNieàm thöông tieác laën saâu trong ñaùy maétNhoùi tim mình – Meï goïi: Con ôi!

Meï nhö thaáy ñöùa con hieàn nhö ñaátChaên traâu veà coøn haùi naém me chuaCho meï goäi ñaàu giöõ xanh maøu xöù sôûCaên nhaø nghieâng maùt röôïi giöõa ban tröa.

Meï nhö thaáy ngaøy toøng quaân naêm aáyTam Ñaûo rung theo nhòp böôùc quaân xaCon cuûa meï muõ tai beøo meàm maïiBa loâ ñeo caû tình meï tình cha

Meï nhö thaáy ñænh Tröôøng Sôn maây phuûKhoùi maây bay chaùy kheùt ñaïn bom thuøCon cuûa meï vaãn röôït leân phía tröôùcOÂm Tröôøng Sôn xanh ngaét giöõa muøa thu

Maát ñöùa con nhö maát nöûa cuoäc ñôøiNieàm thöông tieác laën saâu trong ñaùy maétMaõi nhaït nhoøa nhö doøng saâu chaûy xieátSuoát thaùng naêm khoâng moät phuùt ngöøng troâi

Treân ñaát nöôùc naøy coù bao nhieâu ngöôøi meï?Nöôùc maét, nuï cöôøi keát thaønh nhöõng baøi caCho con hoân baøn tay khoâ gaày cuûa meïÑeå moät laàn taém giöõa bieån bao la.

PHAÏM THANH BÌNH

Göûi meï



Taäp taøng maët heùo rau töôiKieãng chaân ño tuoåi leân möôøi –

nhôùn chöa?Tìm veà cuõ laïi côn möaGoïi mieàn maùi doät khoùi ñöa lam chieàu

Taäp taøng thôm baùt canh rieâuGiaäu thöa ... lôõ vaáp phaûi ñieàu töông töBoûng tay rau daïi ngöôøi khôøToát töôi quaù löùa cöù chôø ngöôøi döng

Taäp taøng saün roå maø böngSaün ao maø röûa saün röøng ... maûi meâSaün laøng, ñaâu coù saün queâ?Ñöùa xa khaùt xöù, ñöùa veà coát xöông

Taäp taøng baùn nhôù mua thöôngTaùn oâ thì chaät, heûm ñöôøng thì ñoângThuøng xoáp thì traéng nhö boângEm môøi “rau saïch”. Toâi khoâng mua gì.

QUANG TÖÏ

Taäp taøng

TROÏNG QUYEÁT

Ngöôøi baùn deùp rong

Chieác xe ñaïp vôùi ñoâi soït deùp

Chò ñaåy xe nhôùp nhoùa moà hoâi

Tieáng rao laãn vaøo côn gioù rít

Ngöôøi nghe, laéng chaüng roõ lôøi.

Baùnh xe laên veà nôi voâ ñònh

Nhöõng ñoâi deùp naèm goái ñaàu nhau

Maøu xanh ñoû xem chöøng quyeán ruõ

Luõ treû con bôùi laät, nhaùo nhaøo.

Ngöôøi mua, may hoïa laø coù moät

Coång ai vöøa môû ñaõ then caøi

Nhöõng ñoâi deùp – Ñoâi haøi vaïn daëm

Quaën mình naâng ñôõ chaân ai?

Muoân baøn chaân seõ ñi ñeán ñích

Daét öôùc mô cuøng tôùi chaân trôøi

Töø ñoâi deùp chò hang dong cöïa quaäy

Töø lôøi rao ngheïn ñaéng laøn moâi!



Ngaøy Baùc Hoà coøn hoaït ñoäng caùchmaïng ôû nöôùc ngoaøi, taùc phaåm chínhluaän baùo chí cuûa Ngöôøi ñaõ coù tieáng

vang taàm theá giôùi. Trôû veà nöôùc, sau ba möôinaêm ñi tìm ñöôøng cöùu nöôùc, Baùc khaúng ñònhmoät thöù coâng cuï, coù taùc ñoäng lôùn ñoäng vieânquaàn chuùng tham gia Maët traän Vieät Minh ñeåñaùnh Taây, ñuoåi Nhaät laø baùo chí caùch maïng.Baùo Vieät Nam ñoäc laäp soá 101, ngaøy 1-8-1941, Baùc vieát baøi: Khuyeân ñoàng baøo muaBaùo Vieät Nam Ñoäc Laäp: Ñeá quoác Phaùp thaätlaø aùc nghieät/ Laøm daân ta nhö ñieác, nhö muø,/Laøm ta dôû daïi dôû ngu / Bieát gì vieäc nöôùc bieátñaâu vieäc ñôøi,/ Baùo “Ñoäc laäp” hôïp thôøi ñeänhaát/ Laøm cho ta môû maét môû tai./ Cho tabieát ñoù bieát ñaây,/ ÔÛ trong vieäc nöôùc, ôû ngoaøitheá gian… Baùc khaúng ñònh, ñoäng vieân: Aikhoâng chòu ngu si muø toái,/ AÉt phaûi xem baùoaáy môùi neân/ Giuùp cho baùo aáy vöõng beàn/Caøng ngaøy caøng lôùn caøng truyeàn khaép nôi/Khuyeân ñoàng baøo nhôù baáy nhieâu lôøi!.Treân Baùo Vieät Nam Ñoäc Laäp töø soá 101,

ngaøy 1-8-1941 ñeán soá 144 ngaøy 21-11-1942 ñaõ ñaêng 16 baøi thô: Khuyeân ñoàng baøomua Baùo Vieät Nam Ñoäc Laäp; Vieät Nam ñoäclaäp; Daân caøy; Phuï nöõ; Treû con; Coâng nhaân;Ca binh lính; Ca ñoäi töï veä; Ca sôïi chæ; Hoønñaù; Con caùo vaø toå ong; Nhoùm löûa; Chôigiaêng; Treû chaên traâu; Baøi ca du kích vaø haibaøi theo theå thô thaát ngoân baùt cuù ñaû kích

hoùm hænh, saâu saéc: Taëng toaøn quyeàn Ñôø Cu;Taëng thoáng cheá Peâ Tanh. Naêm 1941, Baùcvieát baøi thô: Möôøi chính saùch cuûa Vieät Minh.Ñaëc bieät baøi dieãn ca: Lòch söû nöôùc ta daøi hôn150 caâu theå thô luïc baùt. Nhö vaäy trong voøngchæ hôn moät naêm sau ngaøy Baùc veà nöôùc, vôùicoâng vieäc ñaày khoù khaên, cheøo laùi con thuyeàncaùch maïng, chæ rieâng lónh vöïc thi ca Baùc ñaõñeå laïi moät soá löôïng ñaùng khaâm phuïc, moäthình thöùc ngheä thuaät phong phuù, moät tö

Nhaät kyù trong tuø theo caùch nhìn “nhaät kyù”caän khoâng gian vaø thôøi gianNGUYEÃN CAÛNH TUAÁN

Buùt tích cuoán Nguïc trung nhaät kyù, tr. 24 baûn goác



töôûng lôùn hoøa nhaäp töø ñaïo lyù lôùn coù tínhtruyeàn thoáng cuûa 4000 naêm döïng nöôùc vaøgiöõ nöôùc: Ñoaøn keát, ñoaøn keát, ñaïi ñoaøn keát -thaønh coâng, thaønh coâng, ñaïi thaønh coâng.Ñeà caäp nhöõng baøi thô cuûa Baùc ñaêng treân

Baùo Vieät Nam Ñoäc Laäp, ñeå chuùng ta tìm hieåuveà cuoán nhaät kyù Baùc ghi ôû trong nhaø tuøTöôûng Giôùi Thaïch töø khoaûng thôøi gian 29-8-1942 ñeán 10-9-1943 vôùi toång soá 134 baøi . Chætrong voøng hôn moät naêm Baùc vieát nhaät kyù ôûtrong tuø, maø hôn 50 naêm nay, keå töø khi Nhaätkyù trong tuø ñöôïc tìm thaáy, ñöôïc dòch ra tieángVieät, moät soá tieáng nöôùc ngoaøi, ñaõ coù baonhieâu coâng trình nghieân cöùu vôùi taám loøngkính troïng. Toâi chôït naåy ra yù nhìn nhaän Nhaätkyù trong tuø töø khoâng gian vaø thôøi gian Baùc bògiam caàm; ñeå caøng thaáy roõ Baùc laø laõnh tuï, laønhaø thô coù traùch nhieäm cao caû vôùi ñöùa continh thaàn, mình ñeû ra, chæ mình xem!. Chínhnhöõng baøi “nhaät kyù”, giuùp ta hieåu saâu saéctheâm taám loøng cao caû cuûa Baùc vôùi coäng ñoàngxaõ hoäi, moät söï reøn luyeän tö töôûng, reøn luyeänhoïc thuaät ngay trong traïi giam khaéc nghieätcuûa keû thuø ñeå nuoâi döôõng khaùt voïng Saovaøng naêm caùnh moäng hoàn quanh!Môû ñaàu taäp nhaät kyù Baùc vieát: Ngaâm thô

ta voán khoâng ham/ Nhöng vì trong nguïc bieátlaøm chi ñaây/ Ngaøy daøi ngaâm ngôïi cho khuaây/Vöøa ngaâm vöøa ñôïi ñeán ngaøy töï do.

Bieát laøm chi ñaây trong boái caûnh Moät ngaøytuø, nghìn thu ôû ngoaøi. Baùc ñaõ choïn moät vieäclaøm laø vieát nhaät kyù baèng thô töø ngoân ngöõchính thoáng cuûa nöôùc Trung Hoa. Vaán ñeànaåy ra, Baùc khoâng vieát baèng tieáng meï ñeûhay tieáng Phaùp, khoâng haún do Baùc sinhtröôûng trong moät gia ñình vaøo baäc ñaïi nhomaø ñieàu quan troïng hôn, Baùc choïn thöù ngoânngöõ cuûa nöôùc ñang caàm tuø mình, deã thoå loä

vôùi baïn tuø chaêng, vaø coù dòp naâng cao trìnhñoä thöù tieáng cuûa moät nöôùc coù nhieàu quan heämaät thieát vôùi Vieät Nam.Chuû ñeà cuûa taäp Nhaät kyù khaù phong phuù,

laø söï coäng höôûng tö töôûng, ñeà taøi, ñoáitöôïng… vôùi muïc ñích thoâng caûm, giaùc ngoäquaàn chuùng, laïc quan yeâu ñôøi, vaïch traàn aâmmöu cuûa keû thuø vaø moät öôùc mô chaùy boûnglaø giaûi phong daân toäc, giaûi phoùng ñoàng loaïikhoûi aùch aùp böùc. Vaên phong cuûa cuoán nhaätkyù, caùch vieát dí doûm, traøo loäng, ví von raátgaàn vôùi caùc ñieån tích daân gian. Vieát ôû trongtuø, nhöng caùc baøi thô tuy qua baûn dòch vaãnlaø nhöõng aùng thô hay coù noäi dung saâu saéc.Vôùi baøi vieát naøy, chæ xin ñeà caäp moät khía

caïnh ghi laïi caûnh ôû tuø, moái quan heä giöõa caùcngöôøi tuø vaø caùch nhìn roõ ñaâu laø baïn cuûa tuønhaân ñang laøm coâng vieäc cho keû thoáng trò.Noãi khoå cuûa tuø nhaân, cheá ñoä haø khaéc cuûanhaø tuø, tình caûm ñoàng loaïi ñöôïc theå hieän raátsuùc tích, gaén caùc ñieån tích quen thuoäc baèngthöù ngoân ngöõ giaøu hænh aûnh, dí doûm, phachaát traøo loäng thaâm thuùy nheï nhaøng khieánngöôøi ñoïc deã tieáp thuSöï haø khaéc cuûa nhaø tuø, noãi thoáng khoå

cuûa tuø nhaân coù söï lay ñoäng saâu saéc tôùi baïnñoïc bôûi chaát bi haøi ñan caøi. Caùi cuøm: Ñöôïccuøm chaân môùi yeân beà nguû,/ Khoâng ñöôïccuøm chaân nguû ôû ñaâu?; Daây troùi: Roàng quaánvoøng quanh chaân vôùi tay,/ Troâng nhö quanvoõ ñuû tua, ñai. Tính kòch ñöôïc ñaåy leân caoñoä: Tua ñai quan voõ baèng kim tuyeán / Tuacuûa ta laø moät cuoän gai. Thieân nhieân laønguoàn caûm höùng, giuùp con ngöôøi vöôït quacaûnh haø khaéc bò giaûi treân ñöôøng: Maëc duø bòtroùi chaân tay/ Chim keâu roän nuùi, höông bayngaùt röøng… Moät söï ñaëc taû coù tính toá caùo sosaùnh: Khieâng lôïn, lính canh ñi moät loái/ Ta thì



ngöôøi daét, lôïn ngöôøi khieâng/ Con ngöôøi coireû hôn con lôïn/ Chæ taïi ngöôøi khoâng coù chuûquyeàn.Cuoäc soáng trong lao tuø ñöôïc Baùc ghi laïi

ôû nhieàu ñoái töôïng khaùc nhau nhaèm toá caùocheá ñoä lao tuø haø khaéc, söï ñoàng caûm cuûañoàng caûnh ngoä, phaân roõ baïn, thuø ngay trongboä maùy thoáng trò. Ñaëc bieät, xen vaøo söï khoåaûi laø nieàm tin vôùi cuoäc soáng ñeå höôùng tôùitöông lai. Nhöõng thoâng ñieäp aáy, nhaät kyù cuûaBaùc vieát muoán san seû ñoäng vieân baïn tuø.Chaát traøo loäng caøng saéc beùn ñoàng laïngñoàng caân ôû hai yeáu toá: toá caùo keû thuø - ñoängvieân tuø nhaân vöôït qua khoå aûi ñeå tìm ñeánchaân trôøi töï do!Taùc giaû ñaõ nhaân hoùa hieän töôïng gheû lôû do

khoâng ñöôïc taém giaët: Gheû lôû ñaày mình nhöhoa gaám/ Soät soaït luoân tay töïa gaåy ñaøn;/Maëc gaám, baïn tuø ñeàu khaùch quyù,/ Gaûy ñaøntrong nguïc thaûy tri aâm. Khaùch quyù, tri aâmphaûi töø ñaïo lyù khoái ñaïi ñoaøn keát quaàn chuùng.Chuùt “thi vò” ñeå maø yeâu ñôøi: “Ñoâi ngöïa” ngaøyñi chaúng moûi chaân/ Moùn gaø “naêm vò”, toáithöôøng aên;/ Thöøa cô reùt, reäp xoâng vaøo ñaùnh,/Oanh sôùm, möøng nghe hoùt xoùm gaàn” (Ñeâmnguû ôû Long Tuyeàn). Moät caùch so saùnh coùthöïc taïo neân nghòch lyù: Nhaø lao xaây döïng kieåutaân thôøi/ Ñeøn ñieän thaâu ñeâm saùng röïc trôøi;/.Nhöng: Moãi böõa aên löng baùt chaùo,/ Cho neâncaùi buïng cöù rung hoaøi…Moät ñeà taøi nhaät kyù ñeà caäp laø noãi thoáng

khoå cuûa ngöôøi tuø theå hieän tröïc tieáp hay giaùntieáp: Gia quyeán ngöôøi bò baét lính; Nöûa ñeâmnghe tieáng khoùc choàng… Tieáng khoùc cuûachaùu beù: Oa…! Oa…! Oa…!/ Cha sôï sungquaân cöùu nöôùc nhaø/ Neân noãi thaân em vöøanöûa tuoåi/ Phaûi theo meï ñeán ôû nhaø pha. Söïso saùnh, naâng kòch tính toá caùo: Di, Teà chaúng

aên gaïo nhaø Chu,/ Tuø baïc chaúng aên chaùonhaø nöôùc/ Di, Teà cheát ñoùi ngaøn Thuù Döông;/Côø baïc cheát ñoùi trong tuø nguïc. ÔÛ trong tuø,Baùc cuõng nhaän roõ baûn chaát cuûa con ngöôøi,toát xaáu do söï giaùo duïc maø neân. Baùc nhaän roõcaùi toát, khaùt khao cuoäc soáng cuûa tuø nhaân töøTieáng saùo cuûa ngöôøi tuø; Chieàu hoâm; Buoåitröa… Baùc ñaõ ñeå laïi thieän caûm cuûa caùc baïntuø: “Cuøng hoäi cuøng thuyeàn neân phaûi giuùp,/Vieát thay baùo caùo daùm töø nan;/ “Chieåu theo”,“thöøa leänh” nay vöøa hoïc,/ Ñaõ ñöôïc bao lôøibaïn caûm ôn”Ngay trong haøng nguõ cuûa keû thoáng trò,

Baùc nhaän roõ ngöôøi toát ñeå caûm ôn, giuùp baïntuø nhaän roõ ai laø thuø ai laø baïn. Ñoù cuõng chínhlaø baøi hoïc vaän ñoäng caùch maïng, tranh thuûsöï uûng hoä cuûa baïn beø quoác teá: Khoa vieân hoïTraàn tôùi thaêm; Chuû nhieäm hoï Haàu taëng moätboä saùch. Keát thuùc cuoán Nhaät kyù baøi - Keátluaän: Saùng suoát, nhôø ôn Haàu chuû nhieäm/ Töïdo trôû laïi vôùi mình roài/ Nguïc trung nhaät kyù töøñaây döùt,/ Taùi taïo ôn saâu, caûm taï ngöôøi.Vieát ñeán ñaây, toâi chôït naåy ra moät giaû

thöû. Ñoù laø taäp Nhaät kyù trong tuø neáu khoângñöôïc löu giöõ baûo quaûn caån thaän, ñeå roài ramaét, ñuôïc dòch ra tieáng Vieät vaø caùc ngoaïingöõ khaùc, thì soá phaän vieân ngoïc quyù naøyseõ ra sao. Toâi cuõng nhö nhieàu ngöôøi coù theåtraû lôøi raèng, nhöõng vieân ngoïc quyù ñoù ñaõphaûn aùnh traùch nhieäm cuûa ngöôøi Coäng saûntröôùc coäng ñoàng quaàn chuùng vôùi khao khaùttoät baäc cuûa Baùc: Nöôùc ñöôïc ñoäc laäp, daânñöôïc aám no haïnh phuùc. Khaùt voïng aáy cuûaBaùc laø khoâng coù bieân giôùi. Nhaät kyù trong tuølaø moät phaàn di saûn vaên hoùa quan troïng cuûaNgöôøi laøm raïng rôõ teân tuoåi Chuû tòch Hoà ChíMinh, vò laõnh tuï thieân taøi, nhaø vaên hoùa kieätxuaát theá giôùi! �



755 naêm ñaõ troâi qua, keå töø naêm 1258,traän Bình Leä Nguyeân dieãn ra treân queâ höôngVónh Phuùc. Lòch söû khoâng theå laøm phai môø,maø caøng laøm saùng roõ hôn taàm voùc traän BìnhLeä Nguyeân, vaø vieát theâm nhöõng trang môùihuy hoaøng. Ñoàng thôøi nhöõng chieán coânghieån haùch cuûa quaân daân thôøi Traàn theá kyûXIII, ñaõ chieán ñaáu vaø chieán thaéng ñeá quoácMoâng Nguyeân, trong ñoù coù cuoäc khaùngchieán laàn thöù nhaát choáng quaân Moâng coå (1-1258) laø moät trong nhöõng trang choùi loïi nhaát.Veà thôøi gian dieãn ra laø ngaøy 17/1/1258.

Trong saùch Ñaïi vieät söû kyù toaøn thö ñaõ vieát:“Töôùng Nguyeân laø Ngoät Löông hôïp Ñaûi (HôïpThai) xaâm phaïm Bình Leä Nguyeân. Vua thaânhaønh ñoác chieán, xoâng pha teân ñaïn”.Vaäy ñòa ñieåm mang danh “Bình Leä

Nguyeân” ôû ñaâu?Theo saùch Ñòa chí Vónh Phuùc cuûa taùc giaû

Nguyeãn Xuaân Laân cho bieát “Bình Leä Nguyeân”goïi taét laø thaønh “Bình Nguyeân”. Bình Nguyeânlaø teân moät huyeän, thuoäc chaâu Tuyeân Hoaù ôûñaàu theá kyû XV. Ñeán ñôøi trò vì cuûa vua LeâThaùnh Toâng (1460-1497), “Bình Nguyeân” ñoåigoïi laø “Bình Tuyeàn” thuoäc “phuû Phuù Bình”,traán Thaùi Nguyeân. Sang ñeán ñôøi NguyeãnMinh Maïng (naêm 1822) “Bình Tuyeàn” chuyeånveà phuû Vónh Töôøng, traán Sôn Taây. Tieáp ñeánñôøi trò vì cuûa vua Nguyeãn Thieäu Trò (1842), “Bình Tuyeàn” ñöôïc ñoåi goïi laø Bình Xuyeân, vaølaïi ñöôïc ñöa sang tænh Thaùi Nguyeân. Ñeán

naêm 1890, “Bình Xuyeân” môùi trôû laïi thaønh boäphaän cuûa tænh Vónh Yeân, nay laø Vónh Phuùc.Ngöôïc doøng lòch söû Bình Xuyeân ngaøy

nay, phaùt huy truyeàn thoáng anh duõng ñaùnhgiaëc ngoaïi xaâm töø thôøi Hai Baø Tröng, vaøo theákyû XIII, nhaân daân caùc xaõ Tam Hôïp, TamCanh (thò traán Höông Canh ngaøy nay) ñaõcuøng vua toâi nhaø Traàn tham gia traän quyeátchieán vôùi giaëc Moâng Nguyeân treân phoøngtuyeán Soâng Caø Loà (1258). Ngaøy nay nhieàuñòa danh treân ñòa baøn xaõ Tam Hôïp, TamCanh (thò traán Höông Canh ngaøy nay) vaãncoøn löu daáu tích cuûa chieán traän thuôû xöa:nhö caùnh ñoàng Bình Leä, Baõi traän...(thuoäcTam Canh); trong ngoâi ñeàn thôø cuûa xaõ TamHôïp (huyeän Bình Xuyeân) coøn löu moät veá caâuñoái: “Traàn Phaù Nguyeân binh vaïn coå anh linhlöu baát töû” (nghóa laø Nhaø Traàn ñaùnh quaânNguyeân tieáng thôm ngaøn naêm vaãn coøn).Nhö vaäy, traän Bình Leä Nguyeân ñaàu naêm

1258 chaéc chaén ñaõ dieãn ra treân ñaát huyeänBình Xuyeân, tænh Vónh Phuùc.Coøn cuï theå dieãn ra ôû ñòa ñieåm naøo treân

ñaát Bình Xuyeân? thì caàn phaûi xem xeùt kyõ;caên cöù theo saùch Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thöcheùp tieáp sau doøng noùi veà cuoäc khai traän, thìquaân ta ñaõ daøn baøy traän theá ôû beân bôø moätdoøng soâng. Nhö theá thì con soâng chieántröôøng maø con ñöôøng quoác loä 2 xöa ñaõ gaëpôû treân ñaát huyeän Bình Xuyeân thì ñoù chaécchaén laø soâng Caø Loà. Töø ñoù ta coù theå keát luaän:

AÂM VANG TRAÄN BÌNH LEÄ NGUYEÂNTREÂN QUEÂ HÖÔNG VÓNH PHUÙCLAÂM QUANG HUØNG



Traän Bình Leä Nguyeân ñaàu naêm 1258 ñaõ dieãnra treân moät nhaùnh soâng Caø Loà.Xeùt con ñöôøng tieán quaân cuûa töôùng Moâng

Coå Uriang kha ñai, thì saùch Ñaïi Vieät söû kyùtoaøn thö ñaõ noùi “Ñeán xaâm phaïm Bình LeäNguyeân” vaø theo saùch Cuoäc khaùng chieánchoáng xaâm löôïc Nguyeân Moâng theá kyû XIII cuûacaùc giaùo sö Haø Vaên Taán vaø Phaïm Thò Taâm ñaõchæ ra: vieân töôùng quyù toäc boä laïc coù haøm töôùc“thaùi sö” naøy, xuaát phaùt töø Vaân Nam – TrungQuoác, ñaõ chia quaân laøm hai caùnh, ñi doïc soângHoàng vaø soâng Chaûy xuoáng, hoäi quaân ôû VieätTrì, roài tieáp tuïc tieán veà höôùng Thaêng Longtheo truïc ñöôøng quoác loä soá 2 ngaøy nay.Cuoäc “xaâm phaïm Bình Leä Nguyeân” cuûa

giaëc, trôû thaønh moät traän hoãn chieán. Töôùng treûAgiu (A Truaät, A Chaâu), con trai cuûa vuaMoâng coå Uriang kha ñai; sau naøy seõ laønguyeân soaùi Moâng Coå ñaùnh baïi nhaø Toáng,laäp ra nöôùc Nguyeân – ñaõ tung vaøo traän ñoäiquaân thieân xaï Moâng Coå, duøng cung cöùng noûmaïnh, cöù nhaèm vaøo voøi voi cuûa quaân ta maøbaén, laøm cho ñoäi töôïng binh cuûa nhaø Traànphaûi hoaûng sôï, chaïy loàng trôû laïi. Theá traänquaân nhaø Traàn caøng nao nuùng daàn. Nhöngluùc ñoù vua Traàn Thaùi toâng vaãn quyeát chieánñeán cuøng, ra söùc ñoác thuùc quaân só ñaùnhquyeát lieät; nhaø vua töï mình daán thaân xungtraän, xoâng pha löûa ñaïn nhö moät ngöôøi línhchieán thöïc thuï, vöôït leân phía tröôùc; ñi beâncaïnh laø quan ngöï söû, duõng töôùng Leâ Taàn; ñaõlaøm xuùc ñoäng toaøn quaân nhaø Traàn quyeát moätphen soáng maùi vôùi giaëc Moâng - Nguyeân.Nhöng, traän ñaùnh caøng keùo daøi, thì loái ñaùnh

“traän ñòa chieán” cuûa quaân Traàn caøng toû rakhoâng theå ñöông noåi vôùi löïc löôïng kî boä côñoäng, coäng phaù lôïi haïi, vôùi nhöõng cung thuûthieän xaï noåi tieáng cuûa quaân Moâng - Nguyeân.Tình theá khoâng chòu luøi moät böôùc cuûa quaân

Traàn ñaõ hieän ra, cuøng vôùi tinh thaàn cuoäc töûchieán “Ñaùnh cheát thoâi” trong traän theá vaø traänñòa Bình Leä Nguyeân. Nhöng cuõng chính tronghoaøn caûnh “coù moät khoâng hai aáy”, ñaõ xuaát hieänhaønh ñoäng cuûa “möu só” Leâ Taàn, maø söû cuõ ñaõmieâu taû laø: “Moät mình moät ngöïa, ra vaøo traängiaëc, saéc maët bình thaûn nhö khoâng” môùi laøngöôøi coù lôøi can giaùn coøn ñuùng ñaén hôn vaøñuùng caû vôùi chöùc traùch quan ngöï söû cuûa mình,raèng “Nhö theá naøy laø beä haï chæ ñaùnh moät vaùndoác tuùi thoâi! Haõy neân taïm laùnh chuùng!”Lôøi noùi saùng suoát cuûa duõng töôùng Leâ Taàn

trong cuoäc chieán ñaáu hieåm ngheøo ñoù ñaõkhieán ñöôïc vua Traàn Thaùi Toâng tænh haún côn“say ñoøn”, ñoàng thôøi tænh laïi caû yù chí “Thímaïng”! Ngöôøi ñöùng ñaàu traän Bình LeäNguyeân, ñöùng ñaàu cô nghieäp nhaø Traàn, vaø söïnghieäp choáng quaân Moâng - Nguyeân laàn thöùnhaát naêm 1258, cuoái cuøng ñaõ quyeát ñònh boûtraän ñòa, ruùt lui ñeå baûo toaøn löïc löôïng chôø côhoäi thuaän lôïi sau naøy môùi tieán leân tieâu dieätquaân thuø. Cuoäc ruùt lui cuûa quaân Traàn ñaõ dieãnra trong gioâng baõo cuûa nhöõng “hoøn teân muõiñaïn” cuûa quaân Moâng Coå, cuøng vôùi söï truyñuoåi gaét gao cuûa quaân giaëc; quan ngöï söû LeâTaàn ñaõ kòp hoä veä nhaø vua xuoáng thuyeàn cheøogaáp veà beán Phuø Loã; ñoàng thôøi Leâ Taàn ñaõ kòpboác caû maûng saïp thuyeàn laøm laù chaén, chechôû cho nhaø vua khoâng bò truùng muõi teân ñoäccuûa quaân kî boä thieän xaï Moâng Coå ñang truyñuoåi töø treân bôø, baén muõi teân xuoáng thuyeànnhö möa. Teân caém vaøo taám moäc nhö loângnhím. Traän Bình Leä Nguyeân ngaøy 17/1/1958nhö theá laø ñaõ keát thuùc; quaân Moâng Coå coù theåcoi nhö thaéng traän; coøn cuoäc ruùt lui khoûi BìnhLeä Nguyeân cuûa vua Traàn Thaùi Toâng cuõng coùtheå coi laø moät thaønh coâng lôùn veà nhieàu maët.Ñaàu tieân laø söï an toaøn cuûa baäc quaân chuû

Trieàu Traàn nöôùc Ñaïi Vieät, cuõng laø ngöôøi caàm



ñaàu cuoäc khaùng chieán cuûa daân toäc; moät khiñöôïc baûo ñaûm seõ vaø ñaõ laø moät yeáu toá quyeátñònh ñeå nhöõng dieãn bieán cuûa lòch söû moätvöông trieàu, ñaát nöôùc vaø söï nghieäp khaùngchieán coù theå tieán haønh lieân tuïc, khoângngöøng. Nhöng coù leõ coøn quan troïng hôn laøveà maët lyù thuyeát chieán tranh, khoa hoïc quaânsöï vaø truyeàn thoáng choáng ngoaïi xaâm cuûadaân toäc Vieät Nam, thì ñoù laø vieäc tìm ra vaø laømneân baøi hoïc lôùn “khoâng ñaùnh moät vaùn doáctuùi” vaø “taïm laùnh theá maïnh cuûa giaëc” nhö lôøingöï söû - Töôùng quaân Leâ Taàn ñaõ noùi trongkhoùi löûa cuûa traän Bình Leä Nguyeân.Ñoàng thôøi, baøi hoïc chieán löôïc töø traän Bình

Leä Nguyeân ñaõ giuùp ích raát lôùn cho Quoác coângTieát cheá Traàn Höng Ñaïo cuøng caùc vua TraànThaùnh toâng, Traàn Nhaân toâng trong vieäc toå chöùcvaø laõnh ñaïo thaønh coâng hai cuoäc khaùng chieánchoáng Moâng Nguyeân laàn thöù hai (1284-1285)

vaø laàn thöù ba (1287-1288) coøn hieåm ngheøokhoác lieät hôn cuoäc khaùng chieán naêm 1258 raátnhieàu laàn. Khoâng nhöõng vaäy, moät khi ñaõ trôûthaønh truyeàn thoáng thì baøi hoïc Bình Leä Nguyeâncoøn saùng maõi, vaø ñöôïc vua Traàn Thaùi toângthöïc hieän ñaàu tieân, hieäu quaû thì ñaõ thaáy raát roõlaø moät ngaøy sau teát (oâng Coâng oâng Taùo) naêmÑinh Tò, sau 10 ngaøy lui veà vuøng phaùt tíchLong Höng – Thaùi Bình cuûng coá löïc löôïng,ñuùng vaøo ngaøy 29/1/1258 quaân ta ñaõ ngöôïcsoâng Hoàng tieán leân ñaùnh moät traän taäp kíchquyeát lieät ôû Ñoâng Boä ñaàu (doác Haøng Than –ñaàu caàu Long Bieân – Haø Noäi) ñaùnh baät quaânxaâm löôïc Moâng Coå ra khoûi Thaêng Long roài sauñoù ñuoåi chuùng ra khoûi ñaát nöôùc Ñaïi Vieät.Nhö vaäy hôn baûy theá kyû ñaõ troâi qua, baøi

hoïc “Bình Leä Nguyeân” vaãn coøn saùng choùi vaøaâm vang maõi cho ñeán hoâm nay, muoân ñôøimai sau. �


Vöøa qua, Toaø soaïn DÑVNVN ñaõ nhaän ñöôïc saùch bieáu cuûa caùc taùc giaû,Nhaø xuaát baûn:

- ÑINH THÒ HÖÔØNG – Ngöôøi thöù ba (taäp thô), Nxb. Hoäi Nhaø vaên, H., 2014, 72tr.- NGUYEÃN XUAÂN HÖÔÛNG – Maây vaét ngang muøa (taäp thô), Nxb. Hoäi Nhaø vaên,

H., 2014, 84tr.- NGUYEÃN VUÕ TIEÀM – Ngöôøi trong coõi taâm linh (tieåu thuyeát kyø aûo), Nxb. Hoäi Nhaø vaên,

H., 2014, 346tr.- ÑOÃ KIM CUOÂNG – Loãi heïn vôùi Seâpoân (tieåu thuyeát), Nxb. Hoäi Nhaø vaên, H., 2013, 200tr.- HAØN VÓNH NGUYEÂN – Ñeâm maët trôøi ôû laïi (taäp truyeän ngaén), Nxb. Hoäi Nhaø vaên,

H., 2014, 164tr.- NGUYEÃN ÑAÊNG ÑIEÄP –Thô Vieät Nam hieän ñaïi, tieán trình vaø hieän töôïng

(tieåu luaän - pheâ bình), Nxb. Vaên hoïc, H., 2014, 356tr.- TRÖÔNG ÑAÊNG DUNG & NHIEÀU TAÙC GIAÛ - Nhöõng kyû nieäm töôûng töôïng –Taùc phaåm vaø dö luaän, (Nguyeãn Thanh Taâm – Vuõ Thò Thu HaØ söu taàm, bieân soaïn),

Nxb. Vaên hoïc, H., 2014, 516tr.- NHIEÀU TAÙC GIAÛ - Thô taân hình thöùc Vieät, tieáp nhaän vaø saùng taïo (tieåu luaän vaø

saùng taùc), Taïp chí Soâng Höông & Nxb. Thuaän hoùa xb, Hueá., 2014, 448tr.- TRAÀN THÒ TRAÂM – AÅn sau töøng con chöõ (tieåu luaän – pheâ bình),Nxb. Vaên hoïc,

H., 2014, 416tr.Traân troïng caûm ôn. Xin giôùi thieäu cuøng Quyù vò baïn ñoïc.

DÑVNVN

SAÙCH BIEÁU


Hôn chuïc naêm tröôùc ñaây, khi toâi coønñang daïy hoïc taïi tröôøng Phoå thoângTrung hoïc Traàn Phuù thuoäc thò xaõ

Thanh An, thì Thanh An vaãn laø thò xaõ buoànhiu haét vôùi nhöõng ngoâi nhaø caáp boán neùpmình sau nhöõng vöôøn caây aên quaû. Tuyvaäy, öùng vôùi caâu “Ñaát laønh chim ñaäu” raátnhieàu ñoàng nghieäp cuûa toâi caû nam laãn nöõñaõ choïn Thanh An laøm queâ höông thöù haicuûa mình. Chæ coù rieâng toâi laø khoâng coùduyeân vôùi Thanh An neân chæ ôû ñöôïc vaøinaêm laø phaûi chuyeån coâng taùc ñi nôi khaùc.Cuõng ñaõ nhieàu laàn ñònh veà thaêm caûnh

cuõ, ngöôøi xöa, nhöng phaûi chôø maõi tôùi muøañoâng naêm aáy nhaân chuyeán coâng taùc, toâimôùi coù dòp döøng laïi ôû Thanh An.Xe vöøa ñeán Thanh An, toâi voäi göûi haønh

lyù cho anh baïn cuøng ñoaøn mang veà khaùchsaïn, coøn toâi tranh thuû xuoáng xe ñeán thaêmthaày Thuaän. Toâi nghó qua thaày Thuaän toâi coùtheå hoûi thaêm veà caùc ñoàng nghieäp khaùc cuûatoâi. Thaày Thuaän ngaøy aáy laø giaùo vieân theåduïc, nhaø thaày cuõng ôû queâ caùch Thanh Anhôn 50 km neân thaày ôû laïi trong khu taäp theågiaùo vieân cuøng toâi. Caû khu taäp theå chæ coùhai ngöôøi ñaøn oâng chöa vôï neân chuùng toâi

khaù thaân nhau. Vaøo caùc buoåi toái, thaàyThuaän hay ruû toâi ñi uoáng röôïu oác ôû quaùnnhaø baø Myø.Goïi laø quaùn ñaáy laø goïi theo thoùi quen

thoâi, chöù thöïc ra ngaøy aáy baø Myø baùn röôïuoác ngay taïi nhaø ôû cuûa mình. Ñoù laø moät ngoâinhaø caáp boán töù haøng chaân choàng boàn, keûngheù, töôøng trình, lôïp laù coï naèm caïnh conñöôøng moøn. Beân ngoaøi caùi coång baèng tretueành toaøng coù treo moät caùi baûng goã ghinghueäch ngoaïc “Rieäu oác”. Baø ngoài ôû hieânnhaø, tröôùc maët coù moät caùi baøn baày la lieätchai loï, baùt ñóa… beân caïnh laø caùi beáp thantoå ong luùc naøo cuõng ñoû löûa vaø chaäu oác, moãikhi coù khaùch baø ñöa tay vaøo caùi chaäu khuaoác keâu laïo saïo, roài boác ra caùi noài gang ñaëtleân beáp. Trong khi chôø oác chín khaùch vöøahít haø muøi laù böôûi boác leân khieán nöôùc boïttöùa ra ñaày chaân raêng vöøa tìm choã ngoài.Khaùch coù theå ngoài ôû caùi choõng tre ngaytröôùc maët baø hoaëc cöù töï tieän caàm baøn, gheánhöïa ñi tìm choã. Choã coù theå laø ôû saân, coùtheå laø bôø ao beân goác sung khaù to vöônmình ra maët ao ñeå vöøa aên oác vöøa coù theåvaët nhöõng quaû sung treân caây aên thoaûi maùi.Toâi nghe noùi oác laø do hai coâ con gaùi cuûa

baø laø coâ Lyù vaø coâ Luaän ñi moø döôùi caùnhñoàng Suï, thænh thoaûng toâi thaáy coâ Lyù ñi töøñoàng veà tay caép moät roå oác beân hoâng, quaànxaén ñeán ngang ñuøi ñeå loä hai baép chaân troønvo traéng nhö ngoù caàn coøn vöông ít buønnon, khi thaáy chuùng toâi coâ thöôøng ñoû maëtbeõn leõn “Em chaøo hai thaày aï!”. Roài mang roåoác ra ao röûa. Toâi nhaän thaáy moãi laàn coâ Lyùxuaát hieän thì thaày Thuaän thöôøng luùng tuùngnhö hoïc troø phaïm loãi, coù laàn thaày coøn choïccaû gai böôûi vaøo tay maùu chaûy ñoû loøm maøkhoâng bieát.

TAÙI NGOÄTruyeän ngaén

PHUØNG KIM TROÏNG



Coøn röôïu thì do baø Myø töï naáu laáy, toâi ñaõcoù laàn ñöôïc baø cho vaøo thaêm loø naáu röôïucuûa baø. Baø Myø naáu röôïu theo caùch truyeànthoáng maø ngöôøi ta goïi laø thuûy thöôïng.Röôïu ñöôïc chöng caát trong caùi noài ñoàng,hôi röôïu boác leân gaëp laïnh ôû ñaùy caùi chaäunhoâm ñaët beân treân caùi ñoõ goã roài ngöng tuïthaønh röôïu rôi xuoáng vaøo caùi ba ba mít vaøtheo ti oâ chaûy vaøo chai ñaët beân ngoaøi.Caùch naáu nhö vaäy khaù vaát vaû vì phaûithöôøng xuyeân tuùc tröïc vöøa ñun löûa vöøathay nöôùc laïi khoâng ñöôïc röôïu. Bình quaân1 kg gaïo chæ ñöôïc moät chai 0,75 lít. Toâi baûovôùi baø ta raèng: Baây giôø nhieàu ngöôøi naáuröôïu theo phöông phaùp thuûy haï nghóa laøcho hôi röôïu ngöng tuï qua caùi ruoät gaø haycaùi bình ngöng baèng ñoàng ngaâm trong beånöôùc laïnh. Naáu nhö vaäy vöøa nhanh laïi

ñöôïc röôïu 1kg gaïo cuõng ñöôïc 1lít. Baø tanhìn toâi hoûi: Caäu uoáng röôïu cuûa toâi caäuthaáy theá naøo? Toâi khen röôïu cuûa baø vöøaeâm, vöøa ngon laïi khoâng gaây ñau ñaàu. Baøta gaät guø: Khaùch ñeán quaùn toâi chuû yeáu laøñeå uoáng röôïu. Toâi chæ baùn röôïu keøm vôùioác chöù khoâng baùn röôïu cho mang veà. Ravaäy, hoùa ngay caû ngöôøi baùn röôïu oáccuõng phaûi coù bí quyeát cuûa mình. Baây giôøthì toâi môùi hieåu, taïi sao, baø Myø duø khoângcoù choàng vaãn nuoâi ñöôïc hai coâ con gaùilaïi coù tieàn taäu ñöôïc hai maûnh ñaát roänghaøng maáy maãu. Ngaøy ñoù, ñaát ôû Thanh Anchöa coù giaù nhö baây giôø nhöng nghe ruïcròch vieäc taùch tænh neân noù ñaõ trôû thaønhmoùn haøng hieám. Baø Myø baûo raèng: Haimaûnh ñaát ñoù laø cuûa hoài moân cho hai coâcon gaùi khi laáy choàng, buø laïi vieäc caû hai


Minh hoïa: LEÂ HUY QUANG


coâ chöa ai hoïc heát lôùp 5 tieåu hoïc.Duø khoâng nhieàu chöõ, nhöng caû coâ Lyù vaø

coâ Luaän ñeàu khaù xinh, hoaøn toaøn traùingöôïc vôùi baø meï luøn tòt, ñen, to ngang coùböôùc ñi laïch baïch nhö vòt baàu. Caû hai coâcon gaùi ñeàu coù daùng ngöôøi cao, ñoâi chaânthon, daøi, nöôùc da traéng nhö tröùng gaø boùcvoû, ñaëc bieät laø coâ Lyù naêm aáy môùi coù 16 tuoåinhöng hai baàu vuù ñaõ to nhö hai caùi aám uû.Coâ Lyù coù thoùi quen thích maëc aùo phoângroäng coå, moãi khi coâ laøm nhö voâ tình cuùixuoáng hai caùi baàu vuù traéng noõn naø, ñaàyñaën aáy hieän ra khieán cho ñoâi maét cuûa thaàyThuaän boãng nhieân nhö ngaây, nhö daïi.Baèng caùi tröïc giaùc cuûa mình toâi bieát

thaày Thuaän ñaõ phaûi loøng coâ Lyù. Trongtröôøng ngöôøi ta cuõng baét ñaàu xì xaøo, baøntaùn veà caâu chuyeän tình maø ai cuõng cho laøkhoâng töông xöùng naøy. Coâng baèng maø noùithaày Thuaän khaù ñeïp trai, thaày cao 1 meùt72, naëng gaàn baåy chuïc caân, göông maëtkhaù ñaày ñaën, caân ñoái, caùi aán töôïng lôùnnhaát laø haøm raâu quai noùn ñen nhaùnh vaøgoïn neáu vaøi ba ngaøy khoâng caïo troâng nhömoät neùt möïc Taàu veõ treân tôø giaáy traéng. Laøcon trai nhöng thaày coù nöôùc da traéng hoàngnhö con gaùi. Toâi daùm cam ñoan moät ñieàuraèng coù khoâng ít nhöõng boùng hoàng trongñoù caû nhöõng coâ giaùo vöøa xinh ñeïp, vöøa coùvieäc laøm oån ñònh laïi coù boá laøm to cuõngñang ngaøy ñeâm mô töôûng ñeán thaày. Giacaûnh nhaø thaày Thuaän cuõng vaøo haøng khaùgiaû. Toâi ñaõ coù dòp veà thaêm nhaø thaày. Tuy ôûnhaø queâ nhöng thaày laø ngöôøi thöøa keá caûmoät caùi trang traïi coù haøng chuïc ngöôøi laøm.Vaäy maø, thaày laïi si meâ moät coâ gaùi moø cua,baét oác thì ngöôøi ta baûo laø quaù leäch cuõngkhoâng oan. Nhöng bieát laøm sao ñöôïc

chuyeän trai gaùi xöa nay voán thuoäc veàduyeân phaän.Baüng ñi moät thôøi gian toâi khoâng thaáy

thaày Thuaän ruû toâi ra quaùn baø Myø uoáng röôïuoác nöõa. Cho ñeán moät buoåi toái, toâi thaáy thaàyñi veà naèm vaät ra giöôøng veû maët troâng phôøphaïc, ñoâi maét nhìn thaát thaàn nhö ngöôøi oámkhieán toâi lo laéng. Khi toâi hoûi thaày “Coùchuyeän gì vaäy?” Thaày nhìn toâi, hai maét nhöhai cuïc than ñoû röïc, hai baøn tay naém chaëtvaøo nhau. Thaày chöûi “Ñoà choù ñeåu, quaân SôûKhanh, tao seõ gieát maøy.” Toâi giaät mìnhkhoâng hieåu thaày ñònh gieát ai? Maõi sau, toâimôùi bieát raèng coâ Lyù ñaõ coù thai vôùi moät tay“Sôû Khanh” naøo ñoù. Khi aáy, toâi môùi ngôùngöôøi ra. Ai cuõng töôûng raèng thaày Thuaän bòcoâ Lyù boû buøa meâ, thuoác luù chöù ai bieát ñöôïcsöï theå laïi nhö theá naøy. Thaät ñaùng thöôngcho thaày Thuaän. Noãi nhuïc naøy chòu saocho thaáu? Thaày laïi baûo “Coâ aáy ñang ñoøi töïtöû”. Khoâng hieåu sao toâi laïi baûo raèng “Thì cöùñeå cho coâ aáy töï töû. Thaät may cho anh”. Toâikhoâng ngôø caâu noùi lôõ mieäng cuûa toâi laømcho thaày Thuaän phaùt khuøng. Thaày vungnaém ñaám leân nhaèm maët toâi. Cuù ñaám baátngôø vaø khaù maïnh khieán maët toâi bò söng vuøleân, raùch toaïc. Ñaùnh toâi xong thaày oâm maëtkhoùc, y nhö thaày laø ngöôøi bò ñaùnh vaäy.Trong khi toâi chöa heát choaùng vaùng, thìthaày Thuaän baûo. “Toâi xin anh, anh ñöøng noùivôùi toâi nhö vaäy nöõa. Neáu khoâng toâi seõ gieátanh”. Toâi thaáy aân haän vaø baûo. “Anh cöùñaùnh toâi nöõa ñi, toâi ñaùng cheát laém”.Trong khi veát thöông treân maët toâi chöa

laønh thì thaày Thuaän vôùi coâ Lyù ñaõ saùnh vainhau ñi môøi cöôùi. Nhìn hai ngöôøi töôi cöôøikhi trao thieáp cöôùi, toâi thaät söï kính phuïcthaày Thuaän. Tình yeâu ñaõ laøm cho thaày trôû



neân cao thöôïng, hay thaày voán laø moät ngöôøibao dung, nhaân aùi maø ñeán nay môùi coù ñieàukieän loä ra cho toâi bieát? Khi môøi toâi, thaàybaûo “Toâi xin anh haõy queân caùi chuyeän toâiñaõ noùi hoâm tröôùc. Haïnh phuùc cuûa vôï choàngtoâi coù ñöôïc hay khoâng baây giôø hoaøn toaønleä thuoäc vaøo anh ñaáy”. Toâi cöôøi vaø baûo“Anhyeân taâm ñi, toâi ñaõ nghe anh noùi gì ñaâu”.Ñaùm cöôùi cuûa thaày Thuaän vaø coâ Lyù

ñöôïc toå chöùc voäi vaøng hôn caû cöôùi chaïytang. Khaùch chuû yeáu laø cuûa nhaø gaùi vaø baïncuûa thaày Thuaän ñang soáng ôû Thanh An.Coøn queâ höông vaø gia toäc nhaø trai, chæ coùmoät ñaïi dieän duy nhaát laø oâng chuù reå. Caùioâng chuù naùt röôïu vöøa uoáng ñöôïc vaøi cheùnñaõ boâ boâ leân raèng: OÂng boá choàng kieânquyeát khoâng nhaän con daâu. Hoâm thaàyThuaän ñöa coâ Lyù veà ra maét gia ñình hoïmaïc, boá thaày chæ vaøo maët con trai baûoraèng: Anh löøa ai ñöôïc chöù khoâng löøa thaèngboá anh ñöôïc ñaâu. Neáu anh vaãn cöù laáy noùthì toâi cuõng coi nhö khoâng coù ñöùa con naøynöõa. Toâi hieåu, tính khí cuûa oâng boá thaàyThuaän. Noùi nhö vaäy cuõng coù nghóa laø oângñaõ truaát quyeàn thöøa keá cuûa ñöùa con traiñoäc nhaát.Sau ñaùm cöôùi cuûa thaày Thuaän vôùi coâ Lyù

chöa ñaày 2 thaùng toâi nhaän quyeát ñònhchuyeån coâng taùc khoûi Thanh An. Ngaøy toâisaép ñi, hai vôï choàng thaày Thuaän vaøo môøitoâi ra nhaø döï böõa côm chia tay. Thaàybaûo“Töø ngaøy toâi laáy vôï anh vaãn chöa ñöôïcthöôûng thöùc taøi noäi trôï cuûa vôï toâi”. Khinghe choàng noùi vaäy, coâ Lyù ñoû maët beõn leõnñöa tay caáu nheï choàng ra chieàu xaáu hoå.Böõa côm chia tay maø vôï choàng thaày

Thuaän toå chöùc ñeå tieãn toâi thaät khoâng theånaøo queân ñöôïc. Khaùch môøi khoâng chæ coù

mình toâi maø coøn coù theâm maáy thaày, coâ nöõanhöng khoâng hieåu sao ñeán böõa khoâng thaáyai ñeán. Thaønh ra chæ coù mình toâi maø coâ Lyùchuaån bò caû moät maâm ñaày tuù huï. Duø toâi môøitheá naøo coâ Lyù cuõng moät möïc töø choái khoângngoài cuøng maâm vôùi chuùng toâi. “Thaày vôùinhaø em cöù uoáng röôïu töï nhieân, em dôû taymoät chuùt”. Coâ Lyù noùi vaäy vaø cöù loanhquanh nhö ñang baän laøm theâm thöùc aêntrong beáp. Thaày Thuaän vöøa quaûng caùo taøinoäi trôï cuûa vôï, vöøa gaép vaøo baùt cuûa toâi moätmaûnh ñaàu caù meø naáu kheá. “Toâi bieát anhthích aên canh caù naáu kheá neân toâi baûo nhaøtoâi chuaån bò rieâng moùn naøy cho anh”. Muøitanh töø chieác ñaàu caù soäc leân muõi khieán toâichæ muoán buoàn noân, laàn ñaàu tieân trong ñôøitoâi phaûi chieán ñaáu vôùi caùi moùn caù meø naáuvôùi kheá ngoït. Toâi luùng tuùng khoâng bieát xöûlyù caùi maûnh ñaàu caù meø aáy ra sao, thì chôïtthaáy coâ Lyù ñang ñöùng nem neùp ôû cöûa beáplen leùn nhìn toâi. Caùi nhìn cuûa coâ laøm toâithaáy mình quaû laø thaát thoá neáu khoâng aên heátcaùi maûnh ñaàu caù naøy. Toâi caén moät quaû ôùtthoùc cay seø, tôïp moät cheùn röôïu roài taáncoâng vaøo maûnh ñaàu caù. “Ngon…ngon! Phaûicoâng nhaän raèng raát ngon… ” hai maét toâinhoøe nöôùc, nhöng göông maët coâ Lyù töôinhö hoa. Coâ mon men ñeán ngoài caïnhchoàng. “Anh thay em uoáng vôùi thaày An moätcheùn keûo mai thaày ñi roài”. Thaày Thuaän cöôøiha ha roài roùt ñaày hai cheùn röôïu moät ñöacho toâi, moät ñöa cho vôï. “Vôï choàng toâiuoáng vôùi anh moät cheùn goïi laø heïn ngaøy taùingoä”. Thaày nhìn vôï: “Em cuïng cheùn vôùithaày An roài nhaáp moâi coøn ñeå anh uoáng caû”.Ñoâi maét coâ Lyù raïng ngôøi, coâ caàm cheùnröôïu baèng hai tay cung kính cuïng vôùi toâiroài ñöa leân nhaáp moâi vaø chuyeån cho



choàng. Chuùng toâi cuøng nhau caïn cheùn“heïn ngaøy taùi ngoä”.Thì hoâm nay toâi ñang “taùi ngoä” ñaây. Toâi

töï nhuû thaàm khi döøng laïi tröôùc coång nhaøvôï choàng thaày Thuaän. Ñeán baây giôø toâi môùisöïc nhôù ra lôøi höùa cuûa baø Myø laø cho moãicoâ con gaùi moät maûnh ñaát laøm cuûa hoàimoân. Keå töø khi taùch tænh, Thanh An trôûthaønh trung taâm kinh teá vaên hoùa chính tròcuûa tænh neân ñaát ôû Thanh An coù theå noùi laødaùt vaøng. Toâi nhìn ngoâi nhaø hay coù theå goïilaø ngoâi bieät thöï toïa laïc beân trong moät vöôøncaây aên quaû xanh toát, kín coång cao töôøng.Vôùi hôn ba maãu nghóa laø hôn moät ha ñaáthoài moân laïi coù moät con ñöôøng raûi nhöïaroäng gaàn chuïc meùt chaïy qua thì vôï choàngthaày Thuaän baây giôø ñaõ trôû thaønh tyû phuù laøñieàu deã hieåu. Coù tieàn trong tay, laïi saün coù“maùu” kinh doanh ñöôïc di truyeàn töø oângboá nhaát ñònh thaày Thuaän ñaõ trôû neân giaàucoù. Töï nhieân, toâi thaáy khoâng coøn töï tin vaøomình nöõa. Khoâng hieåu baây giôø vôï choàngthaày coù coøn muoán “taùi ngoä” vôùi toâi nöõa haykhoâng? Söï thieáu töï tin laøm cho toâi ngaànngaïi tröôùc caùnh coång sôn maàu xanh datrôøi. Ñaõ maáy laàn toâi ñöa tay leân ñònh baámchuoâng nhöng laïi voäi ruït laïi nhö sôï bò ñieängiaät. Giöõa luùc toâi coøn ñang do döï thì töø beântrong nhaø coù tieáng ñoäng raát maïnh, hìnhnhö coù ai vöøa ñaäp vôõ moät caùi gì ñoù roài moättieáng noùi khaù to, duø ñaõ laâu ngaøy nhöng toâivaãn nhaän ra ñaáy laø tieáng cuûa thaày Thuaän:“Toâi noùi cho coâ bieát nheù. Taát caû nhaø cöûa,tieàn vaøng cuûa nhaø naøy laø do moät tay toâigaây döïng. Meï con nhaø coâ ñöøng coù…c…où…”.Tieáng cuûa thaày Thuaän taéc ngheïn laïi nhö bòai boùp coå. Ngay sau ñoù laø gioïng coâ Lyù xoexoùe, xoe xoùe nhö xeù vaûi: “Theá sao maøy

khoâng noùi vôùi muï aáy maø veà ñaây noùi vôùicon naøy laøm ñ…gì?” Toâi boãng söõng ngöôøinhö bò ñieän giaät, vöøa luùc aáy thì caùnh cöûanhaø ñaõ môû ra vaø coâ Lyù töø trong nhaø caàmcaùi ví da thong thaû ñi ra. Toâi voäi vaõ cuùi ñaàuböôùc ñi laøm nhö moät khaùch qua ñöôøng. Ñiqua khoûi coång toâi döøng laïi ruùt thuoác laù ravôø chaâm huùt ñeå nhìn cho roõ. Coâ Lyù ñoäi moätchieác muõ vaûi roäng vaønh. Coâ maëc caùi aùovest daøi khoaùc hôø höõng beân ngoaøi chieácaùo phoâng roäng coå maàu ñoû, treân caùi coå beùonung nuùc ñeo luûng laúng moät sôïi daâychuyeàn vaøng laáp laùnh, coâ maëc vaùy ngaénñeán ngang ñuøi, ñi giaày cao goùt. Toâi nhìntheo ñoâi chaân to nhö hai caây chuoái hoätñang neän nhöõng böôùc thình thòch treânñöôøng maø nhôù ñeán ñoâi baép chaân traàntraéng nhö ngoù caàn vöông ít buøn non ngaøyxöa. Toâi thôû daøi: Khoâng ngôø, coâ Lyù laïi phìnoän nhö theá naøy. Coâ Lyù lieác maét nhìn toâi,nhöng vaãn thaûn nhieân ñi qua nhö khoângquen bieát. Khi coâ Lyù ñi qua ñöôïc moät ñoaïntoâi thaáy moät gaõ thanh nieân chæ ñoä 19, 20tuoåi troâng raát ga laêng ñi chieác xe Leadtröôøn tôùi. Gaõ döøng laïi, coâ Lyù ñònh ngoài leânsau xe thì gaõ ruùt trong ngöôøi ra con daogaêm saùng loaùng baûo:“Em töø töø ñôïi anh xinthaèng kia tyù tieát. Anh thaáy noù rình ôû tröôùccoång nhaø em.” Toâi boãng run heát ngöôøi ñònhco gioø chaïy thì thaáy coâ Lyù voã nheï vaøo gaõthanh nieân: “Ñi ñi, thaày An baïn cuûa laõoThuaän ñaáy”. Gaõ thanh nieân cöôøi veùo nheïleân maù coâ Lyù roài hai ngöôøi ngoài leân xe, coâLyù ngoài sau aùp maët vaøo löng gaõ thanhnieân vaø voøng tay oâm ngang ngöôøi gaõ rachieàu tình töù laém. Toâi caûm thaáy nhö vöøathoaùt naïn khoâng nghó ñeán chuyeän “taùingoä” nöõa nhanh choùng quay ñaàu ñi thaúng.



Vaãn coøn khaù nhieàu thôøi gian. Toâi quyeátñònh ñeán quaùn röôïu oác cuûa baø Myø, nhöngquaùn röôïu oác hoâm nay khoâng coøn nöõa maøthay vaøo ñoù laø moät quaùn “Ñaëc saûn gaø ñoài,deâ nuùi”. Quaùn ñöôïc thieát keá theo kieåu nhaøsaøn cuûa ñoàng baøo vuøng cao, trang bò trongquaùn cho ñeán moät ñoäi nguõ nhaân vieân treûñeïp vaø raát chuyeân nghieäp khieán toâi hieåuraèng chuû nhaân laø ngöôøi coù ñaàu oùc kinhdoanh vaø ñang laøm aên phaùt ñaït. Toâi böôùcvaøo, ñi thaúng leân gaùc, ôû ñaây thoaùng ñaõngvaø vaãn coøn sôùm neân chöa coù khaùch. Toâibaûo ngöôøi phuïc vuï cho toâi moät chai röôïugaïo, coøn ñoà nhaém thì cho moät ñóa coå caùnhgaø. Toâi veùn reøm cöûa nhìn ra beân ngoaøi, toâiboãng nhaän thaáy toâi ñang ngoài ngay treân bôøao nôi coù caây sung vöôn mình ra maët ao,treân caønh sung coù chuù chim saâu ñangnghieâng ngoù tìm moài. Röôïu vaø ñoà nhaém ñaõñöôïc mang leân, toâi töï roùt cho mình moätcheùn uoáng caïn, vò röôïu ñaëc tröng khieán toâinhôù ñeán loø naáu röôïu khi xöa cuûa baø Myø.Toâi mô maøng nhìn ra buoåi chieàu muøa ñoângñang laát phaát möa bay maø thaáy thích thuùcaùi caûm giaùc coâ ñôn ngay ôû moät nôi mìnhcoù nhieàu kyû nieäm. Toâi aên moät caùi caùnh gaøvaø uoáng theâm moät cheùn röôïu nöõa. Toâikhoâng theøm röôïu, nhöng trong moät buoåichieàu se laïnh laïi coâ ñôn nhö theá naøy, röôïucuõng laøm cho taâm hoàn phaàn naøo bôùt ñi söïtroáng vaéng.Toâi nghe thaáy coù böôùc chaân ñi leân caàu

thang. Toâi nhìn ra, thì thaày Thuaän böôùcleân. Thaày ñi giaày da boùng loän, maëc boäcomple maøu xaùm ñöôïc laø caån thaän, thaét cavaùt ñoû, soïc traéng, haøm raâu quai noùn ñöôïccaét tæa coâng phu neân troâng nhö hai neùt veõthanh maûnh treân maët… töø ngöôøi thaày toûa ra

caùi muøi thoang thoaûng, quyeán ruõ cuûa moätloaïi nöôùc hoa ngoaïi. Nhìn thaày, toâi nghó coùleõ thaày phaûi coù moät chuyeân gia chuyeânchaêm lo aùo, quaàn, raâu, toùc. Thoaït troâng,thaày vaãn phong ñoä laém. Nhöng toâi vaãnnhaän thaáy söï yeám theá, söï meät moûi, chaùnchöôøng qua ñoâi maét lôø ñôø nhö maét caù cheùpcuûa thaày. Toâi voäi ñöùng daäy chìa tay ra.“Anh Thuaän, thaät may quaù.” Thaày Thuaännhìn toâi, phaûi moät luùc sau thaày môùi chìa tayra veû chaäm chaïp. Thaày khoâng goïi teân toâimaø chæ hoûi:“Anh ñeán Thanh An coù vieäc gì?”Caâu hoûi cuûa thaày Thuaän laøm cho toâi chaïnhloøng. Hoùa ra trong suy nghó cuûa thaày toâi laømoät ngöôøi voâ tình, voâ nghóa ñeán möùc chæ coùvieäc môùi veà nôi mình ñaõ töøng gaén boù maáynaêm trôøi. Toâi môøi thaày ngoài xuoáng roùt röôïunaâng leân môøi thaày. “Laâu quaù roài, môøi anhuoáng vôùi toâi cheùn röôïu”. Thaày Thuaänkhoâng ñaùp caàm cheùn röôïu leân uoáng caïn roàilaáy thuoác laù ra chaâm huùt. Thaày huùt thuoácba soá. Thaày ñeå bao thuoác tröôùc maët, cuõngkhoâng môøi toâi. Ngöôøi phuïc vuï laïi ñi ñeáncaïnh. Toâi baûo coâ ta cho toâi caùi thöïc ñôn roàiñöa cho thaày Thuaän ñeà nghò thaày choïnmoùn nhöng thaày khoâng noùi gì chæ aäm ôø neântoâi goïi ñaïi vaøi moùn vaø baûo ngöôøi phuïc vuïcho toâi theâm chai röôïu nöõa. Hai chuùng toâingoài ñoái aåm vôùi nhau nhö hai ngöôøi xa laï,thaùi ñoä cuûa thaày Thuaän vaãn khoâng coù gìthay ñoåi. Thaày uoáng röôïu, huùt thuoác coøncaùc moùn aên toâi goïi ra treân baøn thì thaàykhoâng heà ñuïng ñuõa. Toâi hoûi thaày “Baây giôøanh coù coøn ñi daïy nöõa khoâng?” Thaày ñaùpcoäc loác “Nghæ roài”. Vì ñaõ ñöôïc nghe maåuñoái thoaïi ngaén cuûa vôï choàng thaày neân toâitraùnh khoâng hoûi chuyeän gia ñình sôï laïichaïm vaøo noãi ñau trong loøng thaày. Vaäy maø,



thaày laïi hoûi toâi: “Ngaøy toâi laáy vôï anh khinhtoâi laém phaûi khoâng?” Toâi ngaïc nhieân hoûi laïi:“Sao anh laïi nghó theá?” Thaày caàm cheùnröôïu töï uoáng caïn, huùt moät hôi thuoác thaätdaøi roài noùi nhö noùi vôùi chính mình. “Toâi laáyvôï vì tình yeâu maø ngöôøi ta laïi baûo toâi laáy vôïvì ham giaàu. Theá coù nhuïc cho toâi khoâng?”Toâi baûo: “Anh ñöøng caû nghó nhö vaäy. Thieânhaï nghó theá naøo maëc hoï mieãn laø mình vaãncöù laø mình”. Thaày Thuaän nhìn toâi cöôøikhaåy. Toâi bieát yù kieán cuûa toâi khoâng thuyeátphuïc ñöôïc thaày. Toâi nhaéc laïi nhöõng suynghó cuûa toâi veà thaày tröôùc ñaây. Toâi baûoraèng: Tröôùc ñoù, toâi khoâng quan taâm ñeánquan heä cuûa thaày vôùi coâ Lyù, nhöng sau khithaày ñaùnh toâi, thaày ñònh gieát toâi thì toâi bieátthaày yeâu coâ Lyù thaät loøng. Toâi noùi lan mannhöõng gì thì baây giôø toâi khoâng nhôù nöõa,nhöng toâi bieát chaéc moät ñieàu raèng toâi chækhen loøng vò tha nhaân aùi cuûa thaày khi bieátcoâ Lyù mang thai vôùi ngöôøi khaùc maø vaãnchaáp nhaän laáy coâ laøm vôï. Toâi ca ngôïi söïduõng caûm cuûa thaày khi baát chaáp söï ngaêncaûn cuûa oâng boá ñeå laáy coâ Lyù. Toâi caøng noùi,ñoâi maét thaày Thuaän caøng saùng leân, caøngtrôû neân nhanh nheïn, hoaït baùt. Thaày baûo:“Töø laâu toâi ñaõ muoán gaëp anh, toâi bieát chæ coùanh laø hieåu toâi. Naøo môøi anh caïn cheùn”.Ñaây laø laàn ñaàu tieân keå töø ñaàu böõa thaàyThuaän chuû ñoäng môøi toâi.Thaáy thaày Thuaän vui, toâi goïi theâm chai

röôïu nöõa hai chuùng toâi vöøa uoáng vöøa aênheát söùc vui veû, chaû maáy choác maø nhöõngmoùn aên toâi goïi leân ñaõ heát. Thaày Thuaän goïitheâm vaøi moùn nöõa. Thaày baûo raèng “Laâulaém, môùi gaëp ñöôïc baïn tri aâm. Hoâm nay,khoâng say khoâng veà”. Khi coâ phuïc vuï mangtheâm ñoà nhaém leân thaày giôùi thieäu toâi vôùi coâ

ta. Thaày baûo: “Chuù ñaây laø baïn cuûa chuù.Chuù aáy laø nhaø vaên, nhaø baùo hoâm nay chuùaáy ñaõ xaùc nhaän chuù laáy vôï vì tình yeâu chöùkhoâng phaûi laø ham giaàu. Chaùu uoáng vôùichuù aáy moät cheùn”. Coâ phuïc vuï coù veû ngaànngaïi roài maïnh daïn caàm cheùn chuùc söùckhoûe toâi. Thaày yeâu caàu coâ phuïc vuï goïi taátcaû nhaân vieân trong quaùn ñeán ñeå nghe toâixaùc nhaän raèng thaày laáy vôï vì tình yeâu chöùkhoâng phaûi vì ham giaàu. Khi aáy ñaõ ñeán giôøaên, khaùch cuõng ñaõ khaù ñoâng, thaày Thuaänkeùo nhöõng ngöôøi khaùch ñeán baøn chuùng toâi.Vôùi ai thaày cuõng giôùi thieäu toâi nhö ñaõ giôùithieäu vôùi coâ phuïc vuï, ñeà nghò hoï uoáng vôùitoâi moät cheùn. Thaày lôùn tieáng tuyeân boá hoâmnay thaày bao taát, ai ñaõ ñeán ñaây cöù vieäc aênuoáng cho thoûa thích. Nhieàu ngöôøi nghóraèng thaày Thuaän ñaõ say, nhöng rieâng toâithì toâi bieát thaày vaãn ñang raát tænh.Toâi cuõng baét ñaàu chuyeánh choaùng, neáu

ngoài theâm chuùt nöõa thì toâi khoâng theå naøoñöùng daäy. Toâi noùi vôùi thaày Thuaän raèng ñaõñeán giôø toâi phaûi ñi. Thaày cuõng khoâng coù yùgiöõ toâi theâm nöõa. Toâi goïi ngöôøi phuïc vuïthanh toaùn tieàn böõa aên. Thaày Thuaän baûo:“Anh laï thaät, anh ñeán thaêm nhaø haøng cuûatoâi maø laïi ñoøi thanh toaùn theá chaû khinh toâilaém sao?” Thaày noùi roài khoaùc tay tieãn toâixuoáng ñöôøng, thaày baûo moät nhaân vieân namlaáy xe maùy chôû toâi veà khaùch saïn, cuõngkhoâng thaáy heïn ngaøy taùi ngoä.

*Gaàn moät naêm sau khi veà hoïp maët nhaân

ngaøy truyeàn thoáng Nhaø tröôøng, khoâng gaëpthaày Thuaän toâi hoûi thaêm thì ñöôïc bieát thaàyThuaän ñaõ quyeân sinh. Toâi söõng sôø khi bieátraèng, ñeâm aáy sau khi tieãn toâi veà khaùch saïnthaày Thuaän ñaõ quyeân sinh. �



Nhôù lôøi Ngöôøi daën

Nhaïc: LAÏI THEÁ CÖÔØNGThô: NGUYEÃN NGOÏC TUNG

Moderato - tình caûm, töï haøo



Nhöõng haøng caây

Nhaïc: LEÂ VAÊN THOÏThô: NGUYEÃN NGOÏC

Vui khoûe vöøa phaûi

“Höôûng öùng cuoäc vaän ñoäng saùng taùc veà ñeà taøi Baùc Hoà”



Thaùng tröôùc Seo Myû laáy choàng caû baûnvui. Hoâm nay Seo Myû theo choàng veàqueâ, caû baûn laïi keùo ñeán nhaø ñoâng

laém. Seo Maây tuùm aùo Seo Myû khoùc ñoû caûcon maét.- Chò Seo Myû aø! Chò veà xuoâi theo choàng

roài, ai daïy Seo Maây theâu noát boä vaùy maëcmuøa xuaân. Ai daïy Seo Maây caâu haùt tìm baïn,nöông nhaø ta buoàn khoâng cho caùi haït baép,haït luùa nöõa ñaâu, meá laïi maát nhieàu nöôùc maétthoâi!- Chò veà thaêm cha meï choàng roài laïi leân

ngay... Em gaùi ñöøng khoùc nöõa. ÔÛ nhaø chaêmnom meá, chaêm caùi nöông, caùi raãy roài chò seõ

veà… Chò coøn meá, coøn Seo Maây, coøn baø condaân baûn vaø caùc em hoïc sinh nöõa maø.Seo Myû suït sòt doã em. Tuaán Huøng ñöùng

beân caïnh vöøa voã nheï vaøo vai Seo Myû vöøaquay sang Seo Maây.- Seo Maây aø, anh ñöa chò Seo Myû veà

thaêm boá meï. Con traêng sau, anh laïi ñöa SeoMyû veà cho Seo Maây ñöôïc chöa?Giaø A Laàu vaø baø con daân baûn cuøng leân

tieáng.- Ñuùng ñaáy, ñuùng ñaáy Seo Maây aø ! Seo

Myû seõ veà, caùn boä Huøng noùi laø ñuùng, laø tinñöôïc maø. Seo Maây cho Seo Myû ñi ñi. Maëttrôøi saép tìm veà nuùi roài. Ñöôøng ra thò xaõ xa

DUYEÂN RÖØNGTruyeän ngaén

HÖÔNG NGHÓA

Minh hoïa: LEÂ NGOÏC HUYEÀN



laém ñaáy.Seo Maây vaãn thuùt thít. Giaøng A Löû chaïy

laïi, caàm tay Seo Maây laéc nheï.- Seo Maây ôû nhaø ñöøng sôï buoàn. A Löû seõ

cuøng Seo Maây leân nöông troàng luùa, træa baép,ñöa Seo Maây ra con suoái goäi caùi toùc, leân ñænhnuùi Hoùn haùi hoa…Nghe A Löû noùi. Seo Maây hoát hoaûng ruït

tay laïi.- Khoâng, Seo Maây khoâng tin. A Löû boû baûn

ñi theo boïn ngöôøi xaáu chaët caùi caây, phaù caùiröøng, Seo Maây khoâng tin ñaâu.

Tuaán Huøng mæm cöôøi.- A Löû khoâng laø ngöôøi xaáu nöõa ñaâu Seo

Maây aø.Tin lôøi A Löû ñi. Anh reå khoâng noùi doáiSeo Maây vaø baø con daân baûn ñaâu!Tuaán Huøng vöøa döùt lôøi, Seo Maây im baët,

môû to ñoâi maét trong xanh nhö nöôùc con suoáiNaäm Kha nhìn A Löû ngôõ ngaøng. Daân baûnnhao nhao.- Caùn boä Huøng noùi laø ñuùng, laø tin ñöôïc

maø.Duøng daèng, löu luyeán maõi Tuaán Huøng vaø

Seo Myû môùi ra khoûi baûn. Vaït röøng Toø Keønthaãm laïi nhö caùi aùo chaøm môùi nhuoäm. Tieángkhua traâu veà baûn trong chieàu thaønh nhöõngtieáng hu, huùc, huaày… taùp vaøo hai söôøn nuùi TaøLooûng roài theo gioù cuoán xa. Maët trôøi xuoángthaáp, keùo theo chuùt naéng cuoái cuøng trongngaøy khoâng ñuû phuû leân nuùi röøng meânhmoâng, taïo thaønh töøng khoaûng xaäp xoøe ñuoåinhau treân nhöõng ngoïn nuùi nhaáp nhoâ hìnhcon baùo. Seo Myû quay laïi nhìn phía baûn xa,saéc tím ñaõ bao truøm. Meá, Seo Maây vaø baø condaân baûn chaéc vaãn coøn doõi theo boùng cuûa vôïchoàng coâ. Tuaán Huøng aâu yeám choaøng tayqua vai Seo Myû.

- Ñi thoâi em! Roài mình laïi veà cuøng meá vaøbaø con daân baûn troàng röøng. Anh ñaõ ñaêng kyùcho meá nhaän troàng röøng theo chuû tröônggiao khoaùn ñaát röøng roài maø.Seo Myû ngöôùc nhìn Tuaán Huøng tin caäy roài

böôùc ñi. Thò xaõ ôû phía tröôùc, chuyeán taøu veàxuoâi ñang ñôïi hoï…Maáy naêm hoïc ñaïi hoïc, ra tröôøng vôùi taám

baèng loaïi öu khoa kieåm laâm, tröôøng Ñaïi hoïcLaâm nghieäp, Tuaán Huøng vaø hai ngöôøi baïnnöõa haêm hôû xin leân mieàn nuùi coâng taùc.Khoâng bieát Tuaán Huøng laø ngöôøi may maénhay chaúng ai muoán nhaäp cuoäc cuøng anh maøTuaán Huøng nhaän ñöôïc quyeát ñònh nhö öôùcmuoán, coøn hai ngöôøi baïn cuûa anh thì hai laùñôn töï nguyeän noäp ñi roài laïi töï nguyeän ruùt veà.Giôø moät ngöôøi laøm ôû Sôû Taøi chính tænh, moätngöôøi ôû phoøng thueá huyeän, tuy coù traùi ngaønhngheà thaät nhöng cuõng laø nhöõng choã maønhieàu ngöôøi mô töôûng. Coøn Tuaán Huøng, hônsaùu naêm gaén boù vôùi maûnh ñaát mieàn TaâyBaéc, maûnh ñaát lòch söû maø oâng noäi anh ñaõ hysinh anh duõng trong chieán dòch Ñieân Bieânnaêm xöa, vaø haøi coát cuûa oâng vaãn ñang naèmlaïi maûnh ñaát naøy trong nghóa trang lieät syõ ñoàiA1, chính ñieàu aáy caøng thoâi thuùc anh ñeán vôùinôi naøy. Nhöõng gì anh coù ñöïôc laø söï vöõngvaøng vaø nghò löïc trong cuoäc soáng, nhaát laø ôûcöông vò cuûa anh, moät caùn boä kieåm laâm nôiñeøo heo, huùt gioù, ngaøy ñeâm phaûi ñoái maët vôùibao nhieâu thöû thaùch, möu moâ, thuû ñoaïn vaøsöï caùm doã cuûa boïn laâm taëc. Khi môùi leânnhaän coâng taùc ôû nôi naøy. Tuaán Huøng ñaõ phaûælen röøng, baêng nuùi ñeå tìm hieåu ñòa hình choñeán khi thuoäc laøu töøng con ñöôøng moøn, töønglaùch nuùi, maûng röøng, con suoái…Anh coøn phaûihoïc tieáng cuûa ñoàng baøo, hoïc phong tuïc taäp



quaùn, caùch aên, caùch maëc cuûa baø con daânbaûn cho ñeán khi tình yeâu maûnh ñaát naøy ñaõthöïc söï ngaám vaøo trong anh. Töø bao giôøTuaán Huøng ñaõ bieát uoáng thöù röôïu Moâng peâcuûa ñoàng baøo Hô Moâng, loaïi röôïu ngoâ ñöôïcnaáu vaø choân döôùi ñaát ba naêm uoáng khoângsay, khoâng ñoäc, thöù röôïu coù muøi thôm ngoïtnhö cheá ñöôøng vaøo ñaàu löôõi, maùt nhö gioù nuùithoåi trong coå hoïng vaø coù maøu vaøng soùngsaùnh nhö maät ong non. Anh yeâu laém tieángkheøn reõ söông, goïi naéng, ñaùnh thöùc baûnlaøng, dìu daët nhö tieáng ru cuûa nuùi, tieáng haùtcuûa caây ñeå caû mieàn röøng böøng thöùc trongngaøn traéng hoa ban vaø saéc maøu hoa gaïomoãi ñoä xuaân veà. Röøng Na Daøng roäng lôùnnaøy ñaõ bao ñôøi bao boïc chôû che vöõng chaéccho baûn laøng Toø Keøn, Toø Paåu, Toø Pình haycaùc baûn Taø Pía, Naäm Chieàng, Naäm Chaûy.Nhöng cuõng khoâng bieát töø bao giôø Na Daøngñaõ laø nôi ñeå boïn laâm taëc thi nhau chaët, phaùröøng, saên baét thuù quyù. Anh vaø ñoàng nghieäpphaûi ngaøy ñeâm laên loän, truy queùt, baét giöõ vaøxöû lyù caùc vuï vi phaïm laâm luaät. Khoâng ít laàncaùc anh bò boïn laâm taëc haønh hung, ñe doïa.Veát thöông ôû caùnh tay traùi maø boïn laâm taëccheùm anh ñeán baây giôø thænh thoaûng vaãn coønñau nhöùc.Thöïc teá coâng vieäc cho anh thaáy caàn phaûi

laøm toát coâng taùc tuyeân truyeàn cho daân baûnñeå hoï coù theå saùt caùnh beân caùc anh trongvieäc baûo veä röøng. Daân baûn coøn ngheøo vaø laïchaäu, nhieàu ngöôøi phaûi leân röøng tìm caùi aên,caùi naáu neân khoâng ít ngöôøi ñaõ bò boïn laâm taëclôïi duïng, tieáp tay cho chuùng phaù hoaïi röøng.Bieát bao coâng söùc Tuaán Huøng vaø ñoàngnghieäp môùi laøm cho daân baûn tin yeâu vaø caûmphuïc. Ban ngaøy Tuaán Huøng laø caùn boä kieåm

laâm, toái ñeán anh laø thaày giaùo daïy caùi chöõcho baø con daân baûn. Anh ñaõ caûm hoùa ñöôïcnhieàu ngöôøi bò boïn xaáu mua chuoäc trong ñoùcoù Giaøng A Löû vaø khoâng bieát töø luùc naøo anhcaùn boä mieàn xuoâi coù caùi daùng thö sinh maøñaày nghò löïc aáy ñaõ laøm nao loøng coâ giaùo treû,ñeïp xinh nhaát baûn Toø Keøn, daãu thaân hìnhmaûnh mai nhöng söùc chòu ñöïng nhöõng khoùkhaên, gian khoå nhö loaøi cheø Shan Tuyeát coùsöùc soáng voâ bieân treân cao nguyeân Sín Chaûi.Ñoâi baøn chaân cuûa coâ ñaõ ñaõ ñaïp ñaù, loäi suoáiguøi nhöõng con chöõ leân nöông, xuoáng nuùicho con em cuûa chính queâ höông mình. Coâgiaùo aáy laø Seo Myû. Seo Myû coù daùng ngöôøinhoû nhaén, mieäng cöôøi töôi nhö hoa ban goïinaéng xuaân veà baûn. Ñöôïc söï vun veùn cuûaMeá Seo Ly, ñoàng nghieäp vaø baø con daânbaûn, Tuaán Huøng vaø Seo Myû ñaõ thaønh vôï,thaønh choàng…Taøu chuyeån baùnh. Thò xaõ mieàn ngöôïc

daàn luøi veà phía sau. Seo Myû kheõ ngaû ñaàuvaøo ngöïc Tuaán Huøng. Nhìn khuoân maëtxinh ñeïp, dòu hieàn nhö vaàng traêng treânnuùi, Tuaán Huøng thaáy mình thöïc söï haïnhphuùc. Roài anh seõ trôû laïi maûnh ñaát maøanh yeâu quyù ñeå khoâng chæ laøm troøn troïngtraùch cuûa moät ngöôøi caùn boä kieåm laâm maøcoøn troàng theâm thaät nhieàu caây cho röøngmaõi xanh töôi, maõi nguyeân veïn caùi maøuxanh maø anh vaø ñoàng nghieäp ñang phaûiñoå moà hoâi vaø caû maùu ñeå giöõ gìn. Maûnhñaát maø oâng noäi cuûa anh ñaõ chieán ñaáu, hysinh vaø naèm laïi ôû chính nôi naøy. Vaø, coønmoät ñieàu thieâng lieâng maø giôø ñaây anhcaûm nhaän ñöôïc thaät roõ raøng: Queâ höônganh – queâ höông cuûa Seo Myû ñoái vôùi anhñeàu laø maùu thòt. �



Sau tieáng noùi laø nuï cöôøi. Cöôøi ñeå toû söïvui thích hoaëc moät yù töù gì ñoù baèng cöûñoäng cuûa moâi, moàm, veû maët, ñoâi khi

bao goàm caû aâm thanh.Trong lòch söû vua chuùa Ñoâng – Taây,

chuùng ta töøng nghe keå ñeán nuï cöôøi “Nghieângnöôùc nghieâng thaønh”: Nuï cöôøi lôi laû cuûa BaoTöï, nuï cöôøi quyeán ruõ cuûa Ñieâu Thuyeàn, nuïcöôøi lung laïc cuûa Taây Thi, nuï cöôøi khaû aùi cuûaDöông Quyù Phi, nuï cöôøi gôïi duïc cuûa nöõhoaøng Messaline (Metsxalin), nuï cöôøi duyeândaùng cuûa Cleùopaâtre (Côleâoâpaùt), MarieAntoinette (Mari Antoanneùt)…Giaùo sö, Baùc só Josep Ranald (Gioâ deùp

Ranan), ngöôøi nöôùc AÙo, chuyeân khoa giaûiphaãu y khoa, ñoàng thôøi cuõng chuyeân khoagiaûi phaãu taâm lyù hoïc, cho raèng: “Nuï cöôøi laømoät phöông tieän nhaïy beùn nhaát, cao caû nhaátvaø cuõng nguy hieåm nhaát”.Nhìn vaø nghe nuï cöôøi, ta coù theå ñoaùn bieát

tính caùch vaø hoaøn caûnh cuûa ngöôøi “phaùt” ranoù. Sau ñaáy nguôøi vieát maïo muoäi neâu moät vaøigiaû ñònh “baét maïch” tieáng cuôøi :- Cöôøi vang, cöôøi khanh khaùch: Laø ngöôøi

laïc quan, voâ tö, ruoät ñeå ngoaøi da.- Cöôøi oàn aøo: Laø ngöôøi töï haøo, gaëp cô hoäi

maø thaêng tieán, haùch dòch, thieáu giaùo duïc.- Cöôøi nghieâm trang: Laø ngöôøi bieát khoan

dung, ñoä löôïng, thöôøng ña saàu, hay öu tö.- Cöôøi huøa: Laø ngöôøi thaáy phe naøo maïnh,

thaéng theá thì theo, khoâng coù laäp tröôøng kieânñònh, thieáu töï chuû, kheùp neùp, chòu luoàn cuùi, ñeångöôøi ta sai khieán.- Cöôøi taùn tænh: Loaïi ngöôøi caàu lôïi, coát ñöôïc

vieäc cho mình. Ñaït ñöôïc muïc ñích, vong aân

ngay. Chuùng soáng ñaày möu moâ, thuû ñoaïn,xaûo traù, quyû quyeät.- Cöôøi giaû taïo: Chuùng khoâng thaät loøng, coá

taïo cho mình moät vai troø trong xaõ hoäi, hay thihaønh khi giao tieáp .- Cöôøi dòu daøng: Ngöôøi giaøu loøng nhaân aùi,

thích laøm coâng vieäc töø thieän. Baûn chaát hieànlaønh, thöông ngöôøi nhö theå thöông thaân, deãbò löøa gaït.- Cöôøi ôû ñaàu raêng: Loaïi ngöôøi naøy raát thaâm

hieåm. Noùi vaø laøm khoâng ñi ñoâi vôùi nhau. Taønnhaãn.- Cöôøi laû lôi: Luùc naøo cuõng khao khaùt tình

duïc, thieáu chung thuûy, deã daõi, traøy truïa, öalaõng maïn, thöôøng bò loâi cuoán vaøo caùc teä naïnxaõ hoäi.- Cöôøi laùu lænh: Loä veû thoâng minh, chaát

phaùc, hoàn nhieân, muoán moïi ngöôøi quanhmình ñeàu vui veû.- Cöôøi hænh muõi: Laø ngöôøi thích khoâi haøi, öa

cheá gieãu, thöôøng bò xa laùnh vì coù nhieàu nhaänxeùt saâu saéc vaø ñích ñaùng.- Cöôøi nhaên nhoù: Thöôøng khoù tính, khoâng

thoaûi maùi, khoâng muoán baän ñeán thaân, laømvieäc gì cuõng mieãn cöôõng.- Cöôøi chua chaùt: Laø ngöôøi hay coâng kích,

hay cheâ bai, hay laät maët traùi cuûa söï vieäc.- Cöôøi ranh maõnh: Ngöôøi hay chæ trích, hay

quan saùt, hay khoâi haøi vaø gaây raéc roái.- Cöôøi kín ñaùo: Laø ngöôøi raát thoâng minh,

doài daøo khaû naêng tri thöùc, coù caên baûn tinhthaàn. Lôøi noùi vaø vieäc laøm ñeàu raát thaän troïng.Cöôøi coù nhieàu traïng thaùi, maøu veû, nhö

Cöôøi gaèn laø cöôøi daèn töøng tieáng moät, ngaângioïng, coù yù mæa mai, Cöôøi khì laø cöôøi toû veû voâ

Thöû khaûo veà nuï cöôøi vaø tieáng noùiNGUYEÃN QUYÙ ÑOÂN



taâm hay ngu ngoác: “Khi môùi ñeû, ngöôøi ñaõkhoùc loùc/ Traàn coù vui sao chaúng cöôøi khì”(Nguyeãn Coâng Tröù)

Cöôøi khan cuõng nhö Cöôøi nhaït, khoâng coùyù vò ñaäm ñaø. Cöôøi nuï, töùc laø cöôøi chuùm chímnhö nuï hoa saép nôû: “Ngöôøi ngoaøi cöôøi nuï,ngöôøi trong khoùc thaàm”. (Nguyeãn Du)

Cöôøi ngaët ngheõo: Cöôøi quaù möùc ñeán noãinghieâng ngaû caû ngöôøi, ñoái nghòch vôùi Cöôøithaàm laø cöôøi ngaàm trong buïng, coù yù cheâ bai:“Mæm mieäng cöôøi thaàm vôùi nöôùc non”. (YeânÑoå)

Cöôøi ruoài laø cöôøi nhaït nheõo, coù yù giaû doáixieåm nònh.Coù nhieàu Thaønh Ngöõ, Tuïc ngöõ, Ca dao vaø

caû Thô noùi veà hieän töôïng cöôøi. Chaúng haïn:Cöôøi nhö naéc neû; Cöôøi ñaáy khoùc ñaáy; Cöôøi hôûmöôøi caùi raêng; Ñöôïc ích khuùc khích laïi cöôøi;Voâ duyeân chöa noùi ñaõ cöôøi; Ñaøn oâng cöôøihoa, ñaøn baø cöôøi nuï; Cöôøi ba thaùng, chaû aicöôøi ba naêm.Veà ca dao coù caâu: “Cöôøi ngöôøi chôù voäi

cöôøi laâu/ Cöôøi ngöôøi hoâm tröôùc, hoâm saungöôøi cöôøi”.Vaø: “Con ngöôøi coù mieäng, coù moâi/ Khi

buoàn thì khoùc, khi vui laïi cöôøi”.Ñaëc bieät trong Truyeän Kieàu, töø Cöôøi mang

nhieàu haøm yù:- Toû söï vui veû baèng mieäng hoaëc veû ñeïp

treân khuoân maët: “Hoa cöôøi, ngoïc thoát ñoantrang”Hoaëc: “Ñaõ neân Quoác saéc, thieân höông/

Moät cöôøi naøy haún ngaøn vaøng chaúng ngoa”.- Theå hieän söï vui cöôøi, vui ñuøa, chôi bôøi:

“Bieát bao böôùm laû ong lôi/ Ñeøn khuya chungboùng, traêng troøn saùnh vai”.- Cöôøi xen keõ vôùi noùi: “Cöôøi raèng: Ñaõ theá

thì neân/ Moäc giaø haõy thöû moät thieân trìnhngheà”.Hoaëc: “Nghe lôøi vöøa yù gaät ñaàu/ Cöôøi raèng:

Tri kyû tröôùc sau maáy ngöôøi”.- Duøng töø cöôøi ñeå ví von so saùnh vôùi veû

töôi cöôøi, ñeïp ñeõ: “Tröôùc sau naøo thaáy boùngngöôøi/ Hoa ñaøo naêm ngoaùi coøn cöôøi gioùñoâng”.- Töø cöôøi coøn mang nghóa cheâ bai, nhaïo

baùng:“Lôøi ngay ñoâng maët trong ngoaøi/ Keû cheâbaát nghóa, ngöôøi cöôøi voâ löông”.Hoaëc: “Thieáp duø vuïng chaúng hay suy/ Ñaõ

dô buïng nghó laïi bia mieäng cöôøi”.Caùc taùc giaû khaùc cuõng ñeà caäp ñeán chöõ

Cöôøi: “Quaûn laøm sao ñöôïc keû cheâ, ngöôøicöôøi” (Truyeän Quan AÂm)Neâu nhöõng tình huoáng ñoái nghòch giöõa noäi

taâm vaø saéc dieän: “Cöôøi ra nöôùc maét, haùt neângioïng saàu” (Cung oaùn ngaâm khuùc)Hay nhö: “Cöôøi nhö chaøng treû hoûng thi/

Khoùc nhö thieáu nöõ vöøa ñi laáy choàng”Dòch töø nguyeân goác coå thi: “Khaáp nhö thieáu

nöõ vu quy nhaät/ Thieáu töï vaên nhaân laïc ñeäthôøi”.Cuõng gioáng nhö Nguyeãn Coâng Tröù ñaõ noùi:

“Khi vui muoán khoùc, buoàn teânh laïi cöôøi”.Thoáng keâ veà chöõ Cöôøi, theo thöù töï An-

pha-beâ, ta nhaän ñöôïc: Cöôøi boø, cöôøi cheâ,cöôøi chuùm chím, cöôøi côït, cöôøi duyeân, cöôøiñöùt ruoät, cöôøi gaèn, cöôøi gioøn, cöôøi goùp, cöôøigöôïng, cöôøi ha ha, cöôøi heành heäch, cöôøi hì hì,cöôøi khaø, cöôøi khan, cöôøi khanh khaùch, cöôøikhaåy, cöôøi khuùc khích, cöôøi laên, cöôøi maùt, cöôøimæm, cöôøi neû ruoät, cöôøi ngaët ngheõo, cöôøingaát, cöôøi nhaït, cöôøi nhaên nhôû, cöôøi nheáchmeùp, cöôøi nhoeûn, cöôøi nònh, cöôøi noân ruoät,cöôøi nuï, cöôøi nöûa mieäng, cöôøi roä, cöôøi ruoài,cöôøi saèng saëc, cöôøi thaàm, cöôøi tình, cöôøi toetoeùt, cöôøi tröø, cöôøi tuûm, cöôøi vang, cöôøi vôõbuïng, cöôøi xoøa…Nhöng, muoán theá naøo thì theá, tieáng cöôøi

phaûi bieåu hieän söï ñaéc thaéng:“Nöïc cöôøi chaâu chaáu ñaù xeTöôûng raèng chaáu cheát, ai deø xe nghieâng”Vaø tieáng cöôøi phaûi laø nieàm vui, nieàm haïnh

phuùc: “Moät nuï cöôøi baèng möôøi thang thuoácboå”. �



Trong doøng chaûy cuûa neàn myõ thuaätVieät Nam nhöõng naêm ñaàu theá kyûXXI, ñieâu khaéc ñaõ ñoùng goùp moät

phaàn ñaùng keå trong söï caùch taân, ñoåi môùi caûveà hình thöùc vaø ñeà taøi. Khoâng gian môû, chaátlieäu phong phuù, ngoân ngöõ ña daïng, vôùinhieàu phong caùch bieåu hieän, ñieâu khaéc VieätNam ñaõ baét nhòp vôùi söï phaùt trieån cuûa ñieâukhaéc ñöông ñaïi ôû khu vöïc vaø treân theá giôùi.Trong caùc traøo löu ñieâu khaéc coù raát nhieàucon ñöôøng tìm toøi khai thaùc treân moïi hìnhthöùc bieåu ñaït, treân caùc chaát lieäu khaùc nhauñeå ñaùp öùng nhu caàu thaåm myõ. Khi xaõ hoäiphaùt trieån, moâi tröôøng cuõng thay ñoåi, do söïñoøi hoûi cuûa xaõ hoäi - ngheä thuaät ñieâu khaéchieän ñaïi, ngoaøi nhöõng chaát lieäu truyeàn thoángthì chaát lieäu saét theùp ñaõ laøm thay ñoåi myõcaûm cuûa con ngöôøi. Moät nhoùm caùc nhaø ñieâukhaéc treû ôû Haø Noäi maø ñöùng ñaàu laø ñieâu khaécgia Ñaøo Chaâu Haûi vaø caùc hoïc troø (Khoång ÑoãTuyeàn, Löông Vaên Vieät, Nguyeãn Huy Tính,Leâ Thò Hieàn, Traàn Troïng Tri, Thaùi NhaätMinh…) vaø nhieàu taùc giaû trong caû nöôùc ñaõtìm ñeán chaát lieäu saét theùp, moät chaát lieäu“laïnh” cuûa neàn vaên minh coâng nghieäp ñoâ thò.

Nhoùm caùc nhaø ñieâu khaéc ñoù ñaõ nhaän thaáy ôûsaét theùp moät nguoàn löïc haáp daãn ñeå töø ñoùcan thieäp vaøo khoâng gian ba chieàu vôùinhöõng hình khoái coâ ñaëc, caêng thaúng vaø caâmlaëng trong nhöùc buoát cuûa tö duy lyù tính. Hoïmuoán göûæ gaém vaøo ñoù nhöõng quan ñieåm,nhöõng trieát lyù veà moät ñôøi soáng voâ caûm cuûathôøi ñaïi maø trong ñoù coù quaù nhieàu khoaûngcaùch, quaù nhieàu cheânh leäch, trieät tieâu ñinhöõng tình caûm con ngöôøi.Hoaø chung vôùi xu höôùng ñoù, ôû Vónh Phuùc

coù nhaø ñieâu khaéc Trieäu Ngoïc Thaïch ñaõsaùng taïo treân chaát lieäu saét haøn vaø döôøngnhö anh ñaõ aên khôùp vôùi chaát lieäu naøy ñeå taïocho mình höôùng ñi rieâng. Vôùi ñaëc tính cuûamoät ngöôøi coù nhöõng noãi nieàm chaát chöùakhoâng theå giaõi baøy, chæ coù ngheä thuaät laøphöông tieän höõu hieäu hôn caû ñeå anh göûigaém, chia seû nhöõng trôù treâu cuûa nhoïc nhaènsoá phaän. Caùc taùc phaåm:Tình Maãu töû, Nhöõngñöùa con cuûa röøng, Gia ñình, Muøa ñoâng, Chòem, Meï veà, Gaén haøn, Töôûng nieäm, Ñoái dieän,Tuoåi thô… Chæ ngaàn aáy teân taùc phaåm ñaõphaàn naøo noùi leân nhöõng traên trôû, day döùt veàphía thieâng lieâng saâu kín maø giôø ñaây chaúng

TRIEÄU NGOÏC THAÏCH KHAÚNG ÑÒNHMOÄT PHONG CAÙCH RIEÂNG TREÂNCHAÁT LIEÄU SAÉT HAØNHoaï só, Nhaø ñieâu khaéc NGUYEÃN LÖU



coøn trôû laïi vôùi anh nöõa.Ngheä thuaät ñieâu khaéc Trieäu Ngoïc Thaïch

ñaõ coù böôùc chuyeån dòch ñoät ngoät töø khoáihình caêng troøn, thoâ moäc cuûa goã vôùi nhöõngbieåu caûm, chaân tình nhö nhöõng ñieäu nhaïchoang daïi cuûa nhöõng toäc ngöôøi vuøng caoTaây Baéc nhö taùc phaåm: Ngaøy trôû veà, Ñaùnhchieâng, Taâm söï, Nguyeät ñaøn, Giaõ gaïo. Ñoù laønhöõng taùc phaåm saùng taùc trong thôøi kyø ñaàucuûa anh, vôùi buùt phaùp giaûn dò, khoâng caàu kyø,dieãn khoái baèng nhöõng maûng lôùn phaùt trieåntheo chieàu daøi thaân goã. Nhöõng chi tieát ñöôïcgaïn loïc tinh teá taïo söùc bieåu caûm cao. Nhönganh vaãn khoâng thoaû maõn vôùi caùch taïo hìnhtruyeàn thoáng ñoù. Ñeå tieáp noái tinh hoa cuûacaùc theá heä ñi tröôùc vaø ñeå khaúng ñònh ñöôïccaùi rieâng cuûa mình, Trieäu Ngoïc Thaïch ñaõlao ñoäng, tìm toøi, saùng taïo vaø böùt phaù nhömoät ñoät bieán baèng chaát lieäu saét haøn. Moätchaát lieäu voán coøn xa laï vôùi caùc nhaø ñieâukhaéc ñòa phöông. Töôïng saét haøn cuûa anh coâñoïng vôùi nhöõng maûng mieáng, nhöõng dieäntam giaùc, hình thang, hình töù giaùc, ñöôïcgheùp vaøo nhau taïo ra nhöõng maûng hình saécneùt, nhöõng khoái saéc caïnh, giaûn löôïc chi tieát,khaùi quaùt, toång theå. Hình khoái chuyeån ñoängñoät ngoät luùc troøn cöùng, luùc meàm maïi, luùckhuùc trieát caét xeù, luùc buoâng lôi, thaû loûng theotö duy hieän ñaïi vaø caûm xuùc quyeát lieät, gaànnhö laø söï buøng noå cuûa chính nhöõng doàn neùntrong anh, nhö caùc taùc phaåm: Kyù öùc ñoàngqueâ, Ñoàng ñoäi, Coå tích laøng, Tình ca TaâyBaéc, Keùo phaùo ra traän, Loøng meï...Ñieâu khaéc Trieäu Ngoïc Thaïch ñang trong

giai ñoaïn theå nghieäm ñeå khaúng ñònh moätphong caùch rieâng treân chaát lieäu saét haøn. Vôùinhöõng gì anh ñaõ laøm heù môû ôû nôi anh moättieàm naêng saùng taïo doài daøo, moät tình yeâuthöông con ngöôøi da dieát, ñöôïc boäc loä treânnhöõng hình khoái goùc caïnh maø ñaäm tìnhngöôøi, tình ñôøi.Sinh naêm 1973 taïi Laäp Thaïch, nhaø ñieâu

khaéc Trieäu Ngoïc Thaïch ñaõ saùng taùc ñöôïchôn 50 taùc phaåm treân chaát lieäu goã vaø saéthaøn. Ñoù laø keát quaû cuûa moät quaù trình laoñoäng ngheä thuaät ñaày coâng phu vaø nghieâmtuùc maø anh coù ñöôïc. Naêm 2009 taùcphaåm Ngaøy trôû veà (töôïng goã) ñaõ ñoaït giaûiC Trieån laõm Myõ thuaät Toaøn quoác ñeàtaøi “Löïc löôïng vuõ trang vaø chieán tranhcaùch maïng” (2004- 2009). Naêm 2012,2013, caùc taùc phaåm Nhöõng ñöùa con cuûaröøng, Tình meï (töôïng saét haøn) ñöôïc Hoäi Myõthuaät Vieät Nam taëng thöôûng. Naêm 2010,ñoaït giaûi thöôûng Vaên hoïc Ngheä thuaät VónhPhuùc laàn thöù ba (2005- 2010).Thoâng qua nhöõng taùc phaåm trieån laõm laàn

ñaàu tieân cuûa anh, hi voïng seõ ñem ñeán chocoâng chuùng yeâu ngheä thuaät ñieâu khaéc moätcaùch nhìn môùi veà loaïi hình ngheä thuaät ñaëcthuø naøy vaø ghi nhaän cho moät nhaø ñieâu khaéctreû ñaày trieån voïng treân con ñöôøng ngheäthuaät cuûa mình.Chuùng ta tin raèng vôùi khaû naêng vaø söùc

lao ñoäng beàn bæ, anh coøn tieán xa, saùng taïora nhieàu taùc phaåm ñeïp hôn nöõa, ñoùng goùpcho neàn Myõ thuaät cuûa tænh nhaø vaø toaønquoác. �



Noùi loái:Nam: Naêm thaùng giöõ ñaûo Tröôøng Sa nay

anh veà thaêm queâ ta ñaõ nhieàu ñoåi môùiNöõ: Nôi beán nöôùc goác ña xöa em vaãn ñôïi,

heïn hoø nhau sau nhöõng buoåi tan tröôøng.Nam: Xa em bao noãi vaán vöông nhôù em

anh göûi troïn tình thöông khoâng phai môø.Nöõ: Buoåi saùng naêm xöa em tieãn anh leân

ñöôøng nhaäp nguõ em chæ khuyeân anh giöõ gìntruyeàn thoáng queâ höông trung duõngkieân…cöôøng.

Söông chieàu

- Moät loøng döïng xaây- Vónh Phuùc queâ mìnhNam: - Anh cuøng em chung tay ta xaây ñaép- Cho Vónh Phuùc queâ ta raïng ngôøi khaép

ñoù ñaâyNöõ: - Bình Sôn thaùp ñöùng oai nghieâm- Doøng Loâ Giang quaân thuø naùt tanNam: - Nôi chieán khu xöa- Coøn aâm vang khaép naêm chaâu boán bieånNöõ: - Bao chieán coâng laãy löøng- Lòch söû nuùi Ñanh, Xuaân Traïch maõi coøn ghiNam: - Nuùi Saùng sôn, beán Then bieát

maáy töï haøo- Muøa xuaân naøy ñaõ veà treân queâ höông

Vónh Phuùc.Nöõ: - Ñang nôû hoa ñoùn chôø moät ngaøy mai

Voïng coå caâu INam: Em ôi ta saùnh beân nhau ñi treân con

ñöôøng môùi, ngaøy thaùng ñoåi thay nhöõng coângtrình ñaõ döïng xaây döôùi naéng ban mai soiboùng beân….hoà.- Tình queâ höông khoâng beán khoâng bôøNöõ: - Ñöôøng roäng môû theânh thang ta

tieáp böôùc- Boùng nöôùc in hình ñoâi chim nhoû tung bay- Em naém tay anh cuøng ñi ñeán töông laiNhôù laïi thuôû xöa hai ñöùa coøn thô beùNam: - Em ñeán beân anh thì thaàm thoû theûÑuoåi böôùm ven ñeâ trong nhöõng ngaøy xuaân

naéng aám

Lyù chieàu chieàuNöõ: Ngaøy ngaøy em ngoùng em chôø mongEm chôø anh nhôù thöông bao ngaøy xa caùchTieáng chim hoùt vang treân caønhNam: Anh cuõng mong coù ngaøyHai chuùng mình beân nhauNöõ: Beân nhau haùt caâu chung tình

Voïng coå caâu IINam: - Gioù xuaân nheï thoåi toùc em bay

trong naéng- Thoang thoaûng saéc hoa thôm ngaùt queâ

nhaøNöõ: - Beân maùi tranh xöa lôøi ru cuûa meï

hieàn hoøa

VÓNH PHUÙC MUØA XUAÂN VEÀ(Daân ca caûi löông Nam Boä)

MAÏNH QUYEÀN



Nam: - Anh cuøng em ñi treân con ñöôøngphoá môùiTröôøng Sa soùng voã rì raøo anh vaãn nhôù tôùi

queâ höôngNöõ: - Vónh Phuùc queâ mình bieát maáy yeâu

thöôngÑang chôø söùc maïnh cuûa nhöõng chaøng trai

treûNam: - Anh ñi xa vaãn nhôù veà queâ meïVónh Phuùc ñeïp giaøu toâ thaém maõi tình ta.

Töù ñaïi caûnhNöõ: Traêng saùng soi queâ mìnhAnh hôõi anh haõy nhìnNhöõng coâng trình ñang xaâyNam: Khaép phoá phöôøng ñoù ñaâyDaùng hình em toâ ñeïp beân haøng caây xanh

toûa boùng ven hoàNöõ: Em cuøng anh chung loøng tình ta seõ

khoâng ñoåi thayNgöôøi ôi noùi caâu chaân tình heïn cuøng nhau

ñaép xaây ngaøy maiNam: Anh ôû Tröôøng Sa ñôïi chôø göûi troïn

nieàm tin nhöõng ngaøy qua

Voïng coå caâu 6Nöõ: Anh ôi ! tình queâ höông ta chung

doøng soâng beán nöôùc, em öôùc em mong emmô em moäng, nhöõng ngaøy thaùng naêm naoanh ôû Tröôøng Sa ñoâi ta ghi nhôù treân maûnh ñaátthaân yeâu maø bao kyû nieäm ñaày vôi, nhôù nhôùthöông thöông bao noãi vaán vöông ñoâi tachung söùc, döïng xaây Vónh Phuùc nhö baûn tìnhca thaém maõi khoâng phai……..môø.- Anh coù ñi xa em ñôïi em chôøNam: Anh ôû Tröôøng Sa baûo veä bieån ñaûo

thieâng lieâng Toå quoácGiöõ gìn ñaát nöôùc mình thaém maõi moät vaàn

thôNöõ: Ñi beân anh em ngôõ trong môNhö ñoâi böôùm löôïn löõng lôø trao duyeânNam: Xa em anh nhôù khoâng queânAnh yeâu boâng mai traéng laøm duyeân beân

theàmBa naêm roài anh trôû laïi queâMaûnh ñaát thaân yeâu ñaõ nhieàu thay ñoåiNöõ: Anh seõ cuøng em giöõ lôøi theà son saétVónh Phuùc queâ mình thaém maõi moät muøa

xuaân



Saéc maøu queâ höôngÑINH MAÏNH TAØI

C HUYEÄN NGHEÀ NGHIEÄP

1. Caùi aùc ñoái laäp quyeát lieät vôùi caùi thieän,nhöng laïi laø moät maët cuûa ñôøi soáng, naèmtrong keát caáu cuûa cuoäc soáng. Caùi aùc voánchaúng xa laï gì vôùi moïi ngöôøi. Vaø noù phoåbieán ñeán möùc baát cöù ai cuõng coù trong kyù öùcmình ñoàng thôøi coù theå keå laïi cho ngöôøi khaùcnghe daêm ba caâu chuyeän khuûng khieáp veàsöï hoaønh hoaønh taùc oai taùc quaùi taùng ñôûmkinh hoàn cuûa caùi aùc. Toâi cuõng vaäy. Trongcuoäc ñôøì laøm baùo laøm vaên cuûa mình, maymaén ñöôïc söï giuùp ñôõ cuûa caùc chieán sóngaønh an ninh nöôùc ta, toâi ñaõ coù nhieàu naêmthaùng ñöôïc tieáp caän vôùi coâng vieäc cuûanhöõng ngöôøi ñoái maët vôùi caùi aùc, moät coângvieäc lôùn lao vaø voâ cuøng cao caû cuûa hoï.Trong soå tay ghi cheùp cuûa toâi, trong trí nhôùcuûa toâi laø haøng chuïc vuï aùn voâ cuøng hieåmhoùc, ly kyø ruøng rôïn cuøng caùc coâng vieäc ñieàutra, khaùm phaù, ñoái phoù vaø khuaát phuïc chieánthaéng caùi aùc heát söùc taøi ba, khoân ngoan,duõng caûm do chính nhöõng ngöôøi trong cuoäcmieâu thuaät laïi kyõ löôõng vaø thöïc söï caàu thò.Thaâm nhaäp vaøo lónh vöïc naøy, vaøo ñoái

töôïng phaûn aùnh naøy cuûa vaên chöông, toâimôùi nhaän ra raèng, ñaây quaû nhieân laø moät laùtcaét ñaëc bieät, raát ñaëc bieät vaø ñoäc ñaùo cuûa ñôøisoáng hieän thöïc. Vaø caâu chuyeän thoaït ñaàunghe thì coù veû ñôn giaûn maø thöïc ra ñaâu coùphaûi laø giaûn ñôn! Ñieàu tra, khaùm phaù caùi aùc,

khuaát phuïc chieán thaéng noù ñaâu coù phaûi chælaø caâu chuyeän ñuoåi baét vôùi tam thaäp luïc keámöu meïo cuøng caùc pha ñaáu voõ, ra dao, noåsuùng. Ñaây laø cuoäc ñoái nghòch giöõa hai maëttoàn taïi cuûa ñôøi soáng. Laø söï ñoái laäp giöõa caùithieän vaø caùi aùc, giöõa ñaïo ñöùc vaø voâ luaân;giöõa söï phaùt trieån naåy nôû toát töôi vaø söï huûyhoaïi hoang taøn heùo uùa. Giöõa tình yeâu nhaântính vaø thoùi aên thòt ngöôøi man rôï thôøi tieàn söûcoøn soùt laïi. Giöõa söï soáng vaø caùi cheát. Vaøvaên hoïc vieát veà lónh vöïc naøy treân thöïc teábaáy laâu naøy ñaõ laø moät doøng chaûy doài daøohôïp löu vôùi caùc doøng vaên hoïc khaùc, ñaùngñöôïc quan taâm trong boái caûnh hoâm nay.Vaên chöông naøo maø truy ñeán cuøng

chaúng mang treân vai traùch nhieäm naëng neàlaø baûo veä nhöõng tín ñieàu ñaïo ñöùc, leõ phaûi,choáng laïi söï tha hoùa cuûa con ngöôøi vaø suythoaùi cuûa xaõ hoäi. Vaø nhö vaäy thì coù theå noùi,vaên chöông vieát tröïc tieáp veà coâng cuoäcchoáng laïi caùi aùc, chính laø moät doøng chaûyñoäc ñaùo, laø moät muõi xung kích saéc beùn cuûamoät neàn vaên hoïc vì haïnh phuùc vaø tình yeâucuûa con ngöôøi, cuûa daân toäc vaø ñaát nöôùc .

2. Trong 2 naêm 2012- 2013, toâi cho xuaátbaûn 2 thieân tieåu thuyeát hình söï, tröïc tieápvieát veà hai vuï ñieàu tra, choáng laïi vaø tieâu tröøcaùi aùc: Boùng ñeâm vaø Beán bôø.

Boùng ñeâm coù coát truyeän nhö sau:

VAÊN HOÏC TRÖÏC TIEÁP CHOÁNG LAÏICAÙI AÙC – KHOÙ KHAÊN THAÙCH THÖÙCVAØ VÖÔÏT LEÂNMA VAÊN KHAÙNG


Moät ngöôøi phuï nöõ ñi bôùi raùc, tình côø nhaëtñöôïc moät caùi ñaàu ngöôøi bò caét rôøi boïc trongmoät caùi aùo nheùt trong moät chieác gaàu cao suôû ven moät con hoà thuoäc ñòa baøn Quaän I cuûathaønh phoá. Baét tay vaøo khaùm phaù vuï aùnmaïng man rôï naøy laø ba nhaân vaät: oâng Taàm,Quaän tröôûng coâng an cuøng Tröøng vaø Nhaâm,hai thieáu uùy treû.Ba con ngöôøi, ba tính caùch boå sung cho

nhau. OÂng Taàm, ngöôøi anh caû cuûa ñôn vò,vöõng vaøng, uyeân baùc, saâu saéc, daïn daày kinhnghieäm ngheà nghieäp, tröôøng ñôøi, coù taámloøng vaø taàm nhìn roäng lôùn. Tröøng, xuaát thaânmoät chaøng trai noâng daân, gaén boù vôùi ruoängñoàng soâng nöôùc, trung thöïc, chaát phaùc, giaûndò. Nhaâm, ña caûm ña saàu, deã bò toån thöôngnhöng maïnh meõ, sôû höõu moät ñôøi soáng tinhthaàn giaàu coù, phong phuù.Haøi hoøa, nhòp nhaøng trong coâng vieäc phaù

aùn, hoï ñaõ tìm ra chuû nhaân cuûa chieác ñaàu bòcaét rôøi noï. Ñoái maët vôùi toäi aùc, vôùi boùng ñeâm,baèng söï duõng caûm, taøi trí vaø khoân ngoan,cuoái cuøng hoï ñaõ baét ñöôïc teân daõ nhaân, keûnghieät suùc, hung thuû cuûa toäi aùc daõ man noï -moät toäi aùc coù caên nguyeân töø nhaân thaân, lòchsöû. Nhöng ñoù laø moät haønh trình voâ cuønggian khoù maø khoâng phaûi chæ laø ñoái phoù vôùicaùi aùc muoân phaàn gian hieåm, phaûi chòu ñauthöông maát maùt. Gian khoù coøn laø phaûi vöôïtqua nhöõng gian nan do söï caûn trôû cuûa chínhcuoäc soáng, cuûa nhöõng thoùi teä xaáu xa, ñeâheøn, coù khaû naêng huûy hoaïi caû nhaân caùch vaøsinh meänh con ngöôøi.

Beán bôø coù coát truyeän toùm taét nhö sau:Sau hai naêm thöïc taäp ôû moät tænh mieàn

nuùi, Traàn Thanh Ñieàn, moät chieán só coâng an,moät ñieàu tra vieân, trôû veà Trung Taâm, côquan cuûa anh, taïi moät thaønh phoá lôùn.Taïi ñaây, Ñieàn soáng vaø laøm vieäc trong

nhieàu moái quan heä. Tröôùc heát, taïi Ban A,moät boä phaän cuûa Trung Taâm, vôùi ngöôøiñöùng ñaàu laø oâng Lyù Vaên Baân, maø moïi ngöôøivaãn goïi laø oâng Hoùi, moät caùn boä keùm coûi veàtaøi naêng vaø ñeâ tieän veà tö caùch. OÂng laø ngöôøicaûn trôû coâng vieäc cuûa Ñieàn, thaäm chí laø keûaùc taâm, coá tình gaây chuyeän ñeå laøm haïithanh danh anh.Tuy nhieân trong cuoäc soáng, Ñieàn coøn coù

moät ngöôøi baïn ñoàng nghieäp maãu möïc trongcoâng taùc vaø ñôøi rieâng laø Traàn Vaên Laäp, moätgiaùm thò traïi giam. Ñieàn coøn coù moät tình yeâutuyeät ñeïp vôùi Haø Khanh, moät thieáu nöõ ñeïptrong saùng vaø laø dieãn vieân trong moät ñoaønca kòch daân toäc.Cuoäc soáng khoâng heà deã daøng. Caùc nhaân

vaät Ñieàn, Laäp, Khanh moãi ngöôøi coù moät soáphaän, vôùi con ñöôøng ñi cuûa mình vaø ai tronghoï cuõng gaëp nhieàu traéc trôû, thaäm chí buoànphieàn, ñau ñôùn.Vôùi moät yù chí nam nhi, moät tính caùch

chieán só can tröôøng, quaû caûm, cuoäc tình cuûaÑieàn vôùi Khanh laø söï hoøa hôïp giöõa hai taâmhoàn thaùnh thieän thaät troïn veïn vaø maõnnguyeän. Anh lieân tuïc hoaøn thaønh caùc nhieämvuï ñöôïc giao. Trong ñoù, ñaùng chuù yù laønhöõng vuï aùn coù quan heä ñeán boïn thaèngNghieäm, teân löu manh ñaàu soû, keû coù moáithuø rieâng vôùi Ñieàn töø thuôû coøn laø hoïc sinhcuøng tröôøng .Cao traøo cuûa tieåu thuyeát dieãn ra sau vuï

phoùng duïc cuûa teân Tö. Khanh bò boâi nhoïdanh döï. OÂng Hoùi loä maët ñeâ heøn, lôïi duïng côhoäi, haï nhuïc Ñieàn. Uaát öùc, Ñieàn ñaõ ñaùp traûlaïi ñích ñaùng oâng Hoùi.Trong cay ñaéng cuûa tình caûnh, Ñieàn vaãn

giöõ troïn phaåm chaát moät chieán só, moät conngöôøi. Beán bôø laø caùi laèn ranh moãi ngöôøiphaûi ñi ñeán ñeå hoaøn thieän nhaân caùch mình.


CHUYEÄN NGHEÀ NGHIEÄP

Nhaän kyû luaät, bò ñieàu veà ñôn vò cuûa Laäp, anhñaõ hoaøn thaønh nhieäm vuï truy baét vaø tieâu dieätteân Nghieäm vaø ñoàng boïn, nhöõng teân löumanh ñaïi gian aùc, moät moái thuø ñaõ ngaámngaàm naåy sinh töø thuôû thieáu thôøi cuûa caûhai beân.

3. Caùi aùc, caùi ñeâ heøn, caùi xaáu xa laø caùi caûntrôû, caùi huûy dieät, phaù hoaïi ñôøi soáng. Noù laø ñoáitöôïng mieâu taû ñeå loaïi tröø noù ra khoûi ñôøi soángxaõ hoäi cuûa vaên hoïc. Ñieàu ñoù chaúng caàn phaûibaøn caõi gì nöõa. Tuy nhieân, töø thöïc teá saùng taùccoøn raát ít oûi cuûa toâi ôû doøng vaên hoïc naøy, toâicuõng ñaõ nhaän ra, ñeå nhaø vaên laøm ñöôïc söùmeänh veä só cuûa caùi thieän chieán thaéng caùi aùcthaät khoâng deã daøng gì!Caùi khoù cuûa coâng vieäc theå hieän ôû hai

ñieåm sau ñaây:Moät laø, caùi aùc thöôøng heát söùc ñôn giaûn,

sau caùi voû beà ngoaøi mang caùi veû ly kyø, bíhieåm, thaäm chí quaùi gôû laø moät beân trongnoâng choeøn, hôøi hôït, heát söùc sô saøi. So vôùicaùi ñeïp voâ cuøng phong phuù, chuùng ñôn ñieäuñeán möùc baát ngôø vaø khoâng theå töôûng töôïngnoåi.Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc nhieàu nhaø vaên treân theá

giôùi khi vieát veà caùi aùc coâng nhaän. GianricoCarofiglis, nhaø vaên Italia noùi: “Treân thöïc teá,theá giôùi cuûa caùi aùc loän xoän hôn nhieàu, nhemnhuoác hôn nhieàu. Vaø phaàn lôùn ñeàu coù tínhchaát töï phaùt, ngu xuaån”. Roài oâng theâm: Lôøikhai cuûa boïn toäi phaïm thaät ruøng rôïn, vìchuùng quaù… quaù ñôn giaûn. Quaù ñôn giaûn!Thaät theá. Haún nhieân laø chuùng ta ñaõ thaáy,

khoâng ít nhöõng tröôøng hôïp caùi aùc dieãn raquaù man rôï, ñaày thuù tính maø laïi xuaát phaùt töømoät ñoäng cô chaúng laáy gì laøm roõ raøng vaø heátsöùc khoù hieåu. Boùp coå moät baø cuï 80 tuoåi ñeålaáy ñoâi khuyeân vaøng chæ laø ñeå coù tieàn ñi chôibaïc. Ñaäp cheát moät baùc só tröïc ñeâm vì ñi qua

thaáy cöûa môû vaø baùc só ñang nguû beân caïnhcoù chieác xe Honda. Thieáu tieàn chôi game,gieát ngöôøi. Nghi ngôø vôï ngoaïi tình, ñoå xaêngñoát cheát vôï. Bò töø choái tình yeâu, haát caû caacide vaø maët ngöôøi tình. Teân thuû aùc gieát baïntrong tieåu thuyeát Boùng ñeâm cuûa toâi cuõngtheá. Y duøng caùi xeûng ñaäp cheát baïn chæ saumoät hoài hai ñöùa caõi nhau veà chuyeän aên chiatieàn baïc khoâng soøng phaúng. Roài sau ñoù ynghó ra caùch phi tang baèng caùch caét lìa ñaàu,thaùo khôùp chaân tay, xeûo tai raïch naùt maët,caét boû hai baøn tay naïn nhaân... nheï nhaøngnhö khoâng, nhö vieäc haøng ngaøy y vaø vôï yxaû thòt moät con lôïn ñeå ñem ra chôï baùn. Vaøcaâu chuyeän ñöôïc y keå laïi trong baûn töôøngtrình thaät deã daøng, trôn tru thaûn nhieân nhöcaâu chuyeän keå thöôøng ngaøy. Ngay caû ñeánmoät baùc só, keû coù hoïc cuõng vaäy. Cho vôïuoáng thaïch tín, ñeå sau ñoù ñi theo moät coâtình nhaân môùi, gaây toäi aùc chæ coát thoûa maõnmoät theøm muoán saéc duïc, chöù cuõng chaúngcoù suy nghó saâu xa gì. Coøn moät luõ moät ló löumanh coân ñoà trong cuoán Beán bôø cuûa toâicuõng vaäy. Cöôùp cuûa gieát ngöôøi, taøn haïi caùcsinh linh, gaây roái loaïn cuoäc soáng chung, toäiaùc chaát choàng ñeán möùc trôøi khoâng theå dung,ñaát khoâng theå tha, nhöng truy ñeán cuøngcuõng chæ laø moät ñaùm baát löông, voâ nhaâncaùch, troáng roãng vaø muø loøa trong taêm toái.Chaát lieäu tieåu thuyeát laø cuûa hieän thöïc

khaùch quan. Chuyeän vuï aùn caùi ñaàu ngöôøinhaët ñöôïc ôû hoà Thieân Thanh, vuï baét Kôntroïc ôû nhaø haøng moät thaønh phoá bieånphöông Nam, vuï vaây baét teân Phæ… caû traêmtình tieát trong hai cuoán Boùng ñeâm vaø Beánbôø cuûa toâi laø caùc döõ kieän toâi ñaõ thu nhaänñöôïc qua caùc laàn hoûi chuyeän nhöõng keûtröïc tieáp gaây aùn.Nhöng duø coù theá cuõng phaûi thaáy raèng, taát



caû khoâng chæ coù theá. Tieáp xuùc vôùi boïn naøy,vôùi muïc ñich laáy taøi lieäu ñeå vieát laø moät chuoãinhöõng giaây phuùt thaát voïng. Chuùng chaúnggaây cho ta moät aán töôïng gì, ngoaøi söï taønñoäc voâ nhaân tính, laïnh luøng, döûng döng. Vaøñoù chính laø moät trôû ngaïi ñaàu tieân: Caùi aùc quaùñoäc ñòa, nhöng cuõng quaù ñôn giaûn. Vaø nhövaäy thì laøm gì coù cô hoäi ñeå taïo cho caùi aùcmoät dieän maïo sinh ñoäng, ñeå naâng caâuchuyeän leân moät taàm tö töôûng ngheä thuaät vaøgaây haáp daãn cho ngöôøi ñoïc.

4. Caùi taøi cuûa ngöôøi vieát trong doøng vaênhoïc tröïc tieáp choáng laïi caùi aùc tröôùc heát laø ôûchoã naøy. Phaûi xuyeân qua caùi maøn töôûng nhölaø hö khoâng, ñôn ñieäu sô giaûn naøy ñeå tìmñeán caùi aån tích saâu xa ôû beân trong. Caùinguyeân thuûy cuoái cuøng cuûa toäi aùc. Caùi chöañöôïc noùi ra. Caùi bò che laáp, caùi muø môøcheânh chao chöa ñònh hình trong caùc moáilieân heä bí aån. Maø thöïc chaát ñoù laø caùi coát loõi,caùi taïo neân hoàn coát söï kieän, caùi phaàn lòch söûchìm saâu cuûa caâu chuyeän. Vaø coù nhö vaäy thìcoâng cuoäc mieâu taû laïi caùi aùc ñeå loaïi tröø noùmôùi thöïc söï baét ñaàu.Khoâng coù chaát lieäu thì taøi naêng giôøi cuõng

voâ nghóa! Nhöng chaát lieäu thu nhaän ñöôïcbaèng con ñöôøng tröïc tieáp khoâng phaûi laø taátcaû. Ñeå coù ñöôïc moät chaân dung toäi aùc coøncaàn bieát bao tìm toøi trong noã löïc cuûa ngöôøivieát. Moät chieàu saâu thaêm thaúm cuûa lónh vöïctaâm linh. Nhöõng moái manh trong caùc quanheä nhaèng nhòt cuûa theá giôùi tinh thaàn. Nhöõngkhaùm phaù veà nhaân tính töø moïi khía caïnh.Khaû naêng vaän duïng caùc lyù thuyeát hieän ñaïiveà con ngöôøi. Taøi naêng keát hôïp taát caû vôùi caùinhìn ña chieàu, ña dieän - caùi nhìn theá söï, ñôøitö. Linh giaùc ñöôïc caùi mô hoà phaáp phoûngcuûa nhöõng ñieàu chöa roõ raøng trong cuoäcsoáng… Nghóa laø coøn voâ soá caùc vaán ñeà thuoäc

veà baûn chaát ngöôøi naèm trong voøng bí aån seõlaø thaùch thöùc noäi löïc chuû quan maø ngöôøivieát phaûi vöôït qua ñeå ñaït tôùi söï hieåu bieát vaørung ñoäng, vaø töø ñoù taïo neân söùc haáp daãncuûa trang vieát. Toâi coù caûm giaùc, chaân dungvaø toäi aùc cuûa teân Thuyeân daõ nhaân, keû gaâytoäi aùc phi nhaân trong cuoán Boùng ñeâm cuûatoâi laø moät coá gaéng khaùm phaù cuûa toâi theohöôùng naøy. Trong nhöõng cuoán saùch vaênhoïc theo ñuoåi ñeà taøi choáng laïi caùi aùc, khoângít cuoán ñöôïc dö luaän khen ngôïi thì tröôùc heátlaø do chuùng ñaõ coù thaønh töïu veà phöông dieännaøy. Tuy nhieân cuõng phaûi coâng nhaän raèng,phaàn saùch thuoäc doøng vaên hoïc tröïc tieápchoáng laïi caùi aùc naøy, ña phaàn coøn ôû tìnhtraïng sô löôïc deã daõi, chöa vöôït qua ñöôïckhaùi nieäm, vaãn quaån quanh treân nhöõng veätñöôøng moøn quen thuoäc, coøn döøng laïi ôû trìnhñoä löôïc ñoà vaø do ñoù hieäu quaû leân aùn toá caùocaùi aùc coøn raát haïn cheá.Choáng laïi caùi aùc, tieâu tröø noù, doøng vaên

hoïc tröïc tieáp ñoái maët vôùi chuùng döïa vaøosöùc maïnh naøo? Hieån nhieân, ai cuõng hieåu,söùc maïnh cuûa vaên hoïc trong cuoäc ñaáutranh naøy chính laø nieàm tin ôû chính nghóa, ôûñaïo ñöùc, ôû lyù töôûng, vaø cuõng gioáng nhöquy taéc cuûa saùng taïo ngheä thuaät noùi chung,nguoàn caûm höùng cuûa caùc nhaø vaên khôûinguyeân töø tình yeâu caùi cao caû, caùi myõ leä.Vaø ñaây chính laø caùi khoù thöù hai cuûa doøng

vaên hoïc vieát veà ñeà taøi naøy. Moät cuoán saùchvieát ñeå choáng laïi caùi aùc, khoâng theå khoângxaây döïng ñöôïc hình töôïng cao ñeïp cuûanhaân vaät tích cöïc. Hieån nhieân roài, ñeå choánglaïi caùi aùc phaûi nhaân danh caùi cao thöôïng,caùi ñeïp thì môùi coù hy voïng chieán thaéng noù.Noùi caùch khaùc, moät khi ñaõ saéc saûo trong

mieâu taû caùi aùc thì hình töôïng phía ñoái troïngtöùc ngöôøi mang söù meänh choáng traû caùi aùc



laïi caøng phaûi röïc rôõ huy hoaøng. Söùc thuyeátphuïc cuûa cuoán saùch, tính khuynh höôùngcuûa cuoán saùch naèm ôû troïng ñieåm naøy.A. Schopenhauer – trieát gia Ñöùc raát ñuùng

khi oâng cho raèng: caùch giaûi thoaùt sang troïngkhoûi söï suy thoaùi laø söï suy tö trieát hoïc, söïthaêng hoa veà maët ñaïo ñöùc, söï saùng taïo,thöôûng thöùc caùi ñeïp. Coøn ñaây laø maáy lôøi taâmsöï cuûa nhaø vaên hoùa, baùc só Nguyeãn KhaécVieän: Coù töï kieàm cheá, kheùp mình vaøo leãnghóa môùi neân ngöôøi. Coù môû roäng taàm nhìn,laáy vaên maø toâ ñieåm môùi neân ngöôøi!Toâi ñaõ coù chuùt ít coá gaéng laøm ñöôïc ñieàu

taâm nieäm naøy trong khi xaây döïng hình töôïngcaùc nhaân vaät chieán só coâng an trong cuoántieåu thuyeát Boùng ñeâm cuûa mình. ÔÛ ñaây,song song ñoái laäp vôùi luõ löu manh du ñaõngyeâu ma laø nhöõng con ngöôøi chieán só vöøabình dò thöôøng ngaøy vöøa mang nhöõng tínhcaùch phi thöôøng.Boä ba oâng Taàm quaän tröôûng vaø hai thieáu

uùy coâng an treû laø Nhaâm vaø Tröøng laø nhöõngcon ngöôøi nhö theá. Nhö quy luaät cuûa moïi söïphaùt trieån, boä ba con ngöôøi chaân chính naøyñaõ gaëp nhieàu traéc trôû trong cuoäc ñôøi rieângcuûa hoï. Bò ñoá kî veà taøi naêng vaø phaåm caùch,oâng Taàm phaûi veà höu tröôùc tuoåi. Thay theáoâng laø moät keû baát taøi voâ töôùng, tö caùch voâcuøng heøn keùm. Cuõng do maâu thuaãn vaøkhoâng theå hôïp taùc ñöôïc vôùi nhau, Tröøngphaûi chuyeån sang Ñoäi Saên Baét cöôùp ôûñöôøng Naêm. Coøn Nhaâm thì gaëp ñuû moïimöu toan ngaùng trôû, thaäm chí bò laêng nhuïctrong caâu chuyeän tình yeâu rieâng cuûa mình.Tuy nhieân, nhöõng nhaân caùch chaân chínhñeïp ñeõ khoâng vì moät caûn trôû naøo coù theå bòthui choät. Tröøng tieáp tuïc cuoäc chieán ñaáuchoáng laïi caùi aùc, vôùi phong ñoä rieâng, taùobaïo, quaû caûm, quyeát lieät. Vaø anh ñaõ hy sinh

trong tö theá anh huøng huyeàn thoaïi trong moätlaàn truy baét duõng maõnh vaø taän löïc moät teânñaàu soû toäi phaïm.Nhaâm sau cuoäc xung ñoät vôùi Quaän

tröôûng môùi, moät keû thaáp keùm veà moïiphöông dieän, bò ñieàu veà laøm coâng taùc anninh ôû moät xaõ ngoaïi thaønh. ÔÛ ñaây, may maéntình côø, anh gaëp laïi oâng Taàm veà höu ñangngaøy ngaøy vöøa chuyeân chuù vieäc troàng hoavöøa haøo höùng vieát laïi nhöõng caâu chuyeänphaù aùn raát ly kyø vaø thuù vò cuûa mình. Khoângnhöõng theá, trong vai troø tröôûng coâng an xaõ,oâng cuøng Nhaâm, hai thaày troø yù hôïp taâmñoàng tieáp tuïc phoái hôïp trong coâng vieäc truybaét moät teân truøm soû trong ñöôøng daây buoânma tuùy- keû coù lieân quan ñeán teân daõ nhaân,hung thuû vuï aùn caét ñaàu ngöôøi.Nhaâm ñaõ ñi heát quaõng ñôøi tuoåi treû thaät

phong phuù vaø tuyeät ñeïp cuûa mình giöõacuoäc soáng ñaày kòch tính vöøa mang yeáu toáhuøng traùng vöøa bi thaûm naøy. Caùi cheát ñaõñeán vôùi Tröøng. Caùi cheát ñaõ chaïm ñeánNhaâm, treân mình Nhaâm cuõng nhö nhieàunhaân vaät khaùc laø caùc veát thöông ñau, saukhi ñaõ hoaøn thaønh nhieäm vuï vaø gaëp laïi baïnbeø trang löùa, trong moät ñeâm tao ngoä vôùi boïndu ñaõng.

5. Giôø ñaây, sau taát caû nhöõng gì ñaõ xaåy ratrong cuoäc ñôøi, nhöõng con ngöôøi mang söùmaïng dieät tröø caùi aùc, taát caû ñaõ ñoàng loaïtñöùng tröôùc moät heä luaän thaät chua chaùt vaøkieâu haõnh: hoï, nhöõng con ngöôøi mang söùmeänh ñoái dieän vôùi boùng ñeâm, choáng laïi toäiaùc, coù maët ôû treân ñôøi naøy ñaâu chæ laø ñeåhöôûng vinh quang, vôùi ñoùa hoa hoàng ñöôïccaøi tröôùc ngöïc maø coøn ñeå mang veát thöôngñau treân mình. Trieát lyù aáy coâ ñoïng trong moätcaâu thô cuûa nhaø thô lôùn Cheá Lan Vieân ñöôïc





duøng laøm ñeà töø cho cuoán tieåu thuyeát cuûa toâi:Chuùng ta ôû treân ñôøi khoâng phaûi ñeå ra loäc rahoa maø ñeå mang thöông tíchHieån nhieân laø thöû thaùch lôùn lao vaø

quyeát lieät nhaát cuûa moãi ñôøi ngöôøi laø söïsoáng tröôùc caùi cheát. Ñaáu tranh choáng laïicaùi aùc khoâng phaûi laø ñeå cheát. Muïc tieâuquan troïng laø baûo toaøn söï soáng, söï soángngay ôû con ngöôøi laøm vieäc naøy. Tuy nhieân,saün saøng cheát cho moät söï nghieäp lôùn laocao thöôïng, khoâng chæ ñuùng vôùi soá phaäncaùc chieán só ôû maët traän noùng boûng naøy,maø söï kieän coøn mang tính taát yeáu vôùi caùcthaân kieáp cao caû khi gaëp phaûi nhöõnghoaøn caûnh bi ñaùt.Toâi ñaõ khoâng ngaàn ngaïi khi vieát veà caùi

cheát cuûa nhöõng nhaân vaät chieán syõ an ninhtrong hai cuoán tieåu thuyeát cuûa mình. TrongBoùng ñeâm, Tröøng ñaõ hy sinh trong moät laàntruy ñuoåi moät teân ñaïi aùc, coøn Nhaâm ñaõmang thöông tích vì boïn löu manh du ñaõngtrong moät ñeâm tình côø. Cuõng vaäy, Ñieàntrong tieåu thuyeát Beán bôø ñaõ cheát ôû tuoåi 26sau khi ñaõ tieâu dieät teân Nghieäm ñaïi gian aùc,vöøa laø caùi tai hoïa cuûa xaõ hoäi vöøa laø keû thuørieâng cuûa anh.Taát caû nhöõng caùi cheát ñoù ñeàu laø ñieåm

ñeán taän cuøng cuûa moät chuoãi haønh vi, tínhcaùch toát ñeïp! Caùi cheát laø beán bôø sau khi caùcnhaân vaät ñaõ hoaøn thaønh vó nghieäp ñoái maëtvôùi boùng ñeâm toäi aùc! Caùi cheát laø söï kheùp laïi,laø söï hoaøn thieän nhaân caùch ôû ñænh ñieåm cuûanhaân vaät. Caùi cheát cuûa hoï seõ ñöa bình dieäncuoäc soáng leân moät möùc cao hôn.Vôùi toâi, caùi cheát aáy laø bieåu hieän röïc rôõ

cuûa caùi cao caû, cuûa caùi khí phaùch oai huøngtröôùc cô khoå baàn haøn, oan traùi, hieåm nguy;caùi chaát traùng leä trong ñau thöông, maát maùt;caùi kieâu haõnh, ngaïo ngheã ngaång cao ñaàu

khi gaëp phaûi baõo gioâng, löûa ñaïn, chaát choùc,luùc sa vaøo traïng thaùi thua cuoäc bi thaûm; ñoùlaø caùi ñeïp ñaõ ñöôïc traàm tích, choïn loïc, gaïnchaét vaø thaêng hoa, hoaøn thieän vôùi söùc maïnhtaát thaéng. Moãi cuoán saùch caàn coù moät tötöôûng ñeïp! Ñoù chính laø yeâu caàu quan troïngbaäc nhaát cuûa loaïi saùch vaên hoïc mang traùchnhieäm baûo veä caùi thieän, caùi toát ñeïp, leân aùncaùi taøn ñoäc xaáu xa! Noù ñöa doøng vaên hoïcxung kích tröïc tieáp choáng laïi caùi aùc leân moättaàm voùc môùi, moät kích thöôùc môùi vôùi nhöõnggiaù trò nhaân vaên môùi.

6. Taát nhieân, ngoaøi hai ñieàu toâi nhaánmaïnh treân coøn nhöõng vaán ñeà khoâng keùmphaàn yù nghóa khaùc. Moät cuoán saùch muoántham gia tröïc tieáp vaøo söù meänh chieán sóbaûo veä ñaïo ñöùc lyù töôûng tröôùc heát phaûi coùñöôïc nhöõng phaåm chaát vaên hoïc ñaëc saéc,trong ñoù veû ñeïp, söï thoâng minh ñoùng vaitroø noøng coát. Ñoïc nhöõng cuoán saùch naøy,baïn ñoïc ñaâu chæ laø nhöõng ñoäc giaû chæ coátthoûa trí toø moø, thöôûng thöùc döøng laïi ôû taàngcoát truyeän vaø söï dieãn tieán cuûa söï kieän. Noùiñeán vaên chöông laø noùi ñeán söùc loâi cuoáncuûa ngheä thuaät keå chuyeän, mieâu thuaät,söùc quyeán ruõ töø veû ñeïp cuûa caáu truùc, cuûangoân töø, caâu vaên vaø söï saùng taïo theå loaïi.Thöû thaùch, khoù khaên phaûi vöôït leân laø ôûchoã ñoù! Vaên chöông tröïc tieáp choáng laïi caùiaùc daãu coù öu theá troäi ñoäc ñaùo veà nhieàumaët, ñaëc bieät laø veà noäi dung coát truyeän,nhöng neáu xuaát hieän döôùi moät hình thaùithoâ thieån thì khoâng nhöõng ñaõ ñaùnh maát lôïitheá, khoâng gaây ñöôïc caûm tình, khoâng taïoñöôïc côn say ñaém cho ngöôøi ñoïc thì coùkhi coøn phaûn taùc duïng, moät trong nhöõng lyùdo khieán laâu nay noù thöôøng bò coi laø moätthöù aù vaên hoïc, caän vaên hoïc, vaên hoïc loaïihai, loaïi ba. �


C HAÂN DUNG VAÊN NGHEÄ SÓ

Hôn möôøi naêm laøm baùo saân khaáu,vieäc ñeán caùc ñoaøn ngheä thuaät khaépBaéc, Trung, Nam thuoäc nhieàu loaïi

hình: töø Kòch noùi, Tuoàng, Cheøo, Xieác vaø caùcxöôûng phim… ñoái vôùi Hoàng Nga laø chuyeän“thöôøng ngaøy ôû huyeän”. Coù ñeâm, thaân gaùidaëm tröôøng phaûi di chuyeån tôùi ba saân khaáuhoäi dieãn nhöng Nga vaãn khoâng töø nan boõ lôõ.OÁng kính phoùng vieân Hoàng Nga baùm saùt hoïbeân caùnh gaø saân khaáu, len loûi qua caùc haønggheá khaùn giaû, moâ taû ngöôøi dieãn vieân ôûnhöõng hoài, nhöõng caûnh hoï theå hieän trongnhieàu vôû, vôùi caùc goùc ñoä khaùc nhau, loät taûcaän caûnh töø gioït moà hoâi lao ñoäng ngheä thuaätñoïng treân göông maët ngöôøi dieãn vieân ôûnhieàu saøn taäp, saøn dieãn… ñeán chuïp aûnhchaân dung caùc theá heä dieãn vieân nam, nöõngoaøi ñôøi thöôøng. Töø ñoù Hoàng Nga tích luõyñöôïc nhieàu taùc phaåm khoâng chæ ñeå döï thiaûnh ngheä thuaät, in baùo, maø coøn toå chöùc haúnmoät trieån laõm aûnh caù nhaân chuyeân ngaønhhoài naêm 1999, mang teân: “Möôøi naêm saânkhaáu trong toâi” taïi caùc thaønh phoá Saøi Goøn,Haø Noäi, Hueá, Nha Trang, Caàn Thô; ñoàngthôøi cho xuaát baûn cuoán saùch aûnh cuøng teân.Nhôù laïi thôøi coøn ñang hoïc lôùp ñaïo dieãn

saân khaáu khoùa 1984-1989 Tröôøng Ngheäthuaät saân khaáu II, thaønh phoá Hoà Chí Minh,Hoàng Nga ñaõ caàm maùy aûnh vaø chuïp nhieàu

veà ngaønh naøy ñeå in baùo. Nhaø vaên Ngoïc Linhluùc ñoù laøm Phoù Toång bieân taäp baùo Saân khaáuthaønh phoá thaáy aûnh Nga chuïp ñeïp lieàn môøiNga veà laøm phoùng vieân ngay khi vöøa môùi toátnghieäp. Quay lui laïi tröôùc ñoù maáy naêm,Hoàng Nga töøng toát nghieäp Tröôøng Cao ñaúngSö phaïm Nha Trang, laøm coâ giaùo ñöùng lôùproài coâng chöùc ngaønh giaùo duïc. Nhöng nhieápaûnh môùi thöïc söï laøm Nga say meâ vaø gaén boùbao naêm nay nhö moät caùi nghieäp, cho duøNga ñaõ thoâi laøm baùo Saân khaáu, veà laømphoùng vieân thöôøng truù taïi thaønh phoá HCMcuûa taïp chí Theá giôùi AÛnh. Ñoái vôùi Hoàng Nga,ngheà choïn mình chöù mình khoâng choïnngheà!Traûi 5 naêm hoïc saân khaáu, laïi laø phoùng

vieân chuyeân ngaønh, Hoàng Nga coù theámaïnh, am hieåu vaø ñoàng caûm vôùi dieãn vieânnhö hoùa thaân vaøo vai dieãn luùc baám maùy,oáng kính Hoàng Nga loät taû thaàn thaùi nhaân vaät,traïng thaùi nhieàu vai dieãn treân saân khaáu. Laøngheä syõ nhieáp aûnh, töøng chuïp nhieàu theåloaïi, nhöng ñeà taøi veà saân khaáu luoân luoânñöôïc Nga aáp uû, gaén boù nhö gioït maùu aên saâuvaøo con tim. 1999 – 2004, vöøa vaën 6 naêm,ñuùng dòp chaøo möøng Festival Hueá, HoàngNga laïi coù trieån laõm caù nhaân laàn 2: Ngheä syõvaø vai dieãn treân saân khaáu Tuoàng taïi truï sôûHoäi VHNT Thöøa Thieân-Hueá vaø tieáp theo laø

NSNA. HOÀNG NGA -“Caùnh chim haûi aâu” vöôn cao!

NGUYEÃN NGOÏC PHAN(Hoäi Ngheä só Nhieáp aûnh Vieät Nam)


trieån laõm chaøo möøng Ñaïi hoäi saân khaáu toaønquoác naêm 2005 ôû Nhaø vaên hoùa phuï nöõ VieätNam taïi Haø Noäi. Nhaân dòp 1000 naêm ThaêngLong, Nga laïi coù trieån laõm aûnh Muùa roái nöôùctruyeàn thoáng taïi Trung taâm vaên hoùa PhaùpIDECAF Saøi Goøn 2010.Vôùi haøng ngaøn aûnh veà saân khaáu ñaõ in

baùo vaø vôùi 3 trieån laõm caù nhaân chuyeânngaønh saân khaáu; coù theå noùi Hoàng Nga laøngöôøi ñaàu tieân vaø duy nhaát (tính ñeán nay) coùnhieàu aûnh veà theå loaïi naøy. Vì leõ ñoù, ngay töønaêm 2006, Hoàng Nga ñoaït ñöôïc giaáy chöùngnhaän xaùc laäp kyû luïc gia, ñöôïc ghi danh trongsaùch Kyû luïc Ghi-neùt Vieät Nam – Ngöôøi chuïpaûnh saân khaáu nhieàu nhaát!Tham gia CLB Nhieáp aûnh nöõ Haûi AÂu

thaønh phoá HCM vaø laø moät trong nhöõngthaønh vieân saùng laäp. Suoát töø 1990 ñeán nay,Nga thöôøng xuyeân cuøng chò em ñi saùng taùc.Naêm 2005, coù cuoäc haønh trình xuyeân Vieätbaèng xe maùy Honda vôùi 6 thaønh vieân CLB,vöøa ñi vöøa chuïp, qua nhieàu tænh thaønh, vöôïthôn 2.000 caây soá, 18 ngaøy roøng raõ môùi tôùiHaø Noäi. Moät trong nhöõng chuyeán ñi xa töøngñeå laïi cho Nga kyû nieäm nhôù ñôøi. Ñoù laø laànleân Sa Pa, bò teù töø treân ñænh nuùi laên haøngtraêm voøng xuoáng bôø vöïc, gaàn baûn Caùt Caùt …moät ñieàu may maén laø maùy aûnh vaãn ñeånguyeân trong tuùi, ngöôøi tuy eâ aåm nhöngmay khoâng heà haán gì. Thaät laø hoaûng hoàn!Nga cho raèng mình nhö coù may maén ñöôïcngöôøi aâm ñôõ laïi!Vöôït treân moïi noãi lo toan rieâng tö ñeå coù

ñöôïc nhöõng thaønh coâng trong ngheä thuaätnhieáp aûnh. Ñaõ ñöôïc khaúng ñònh baèng töôùchieäu ñöôïc phong: Ngheä syõ nhieáp aûnh xuaátsaéc Vieät Nam – E. VAPA; ngheä syõ nhieápaûnh xuaát saéc Lieân ñoaøn Nhieáp aûnh ngheäthuaät Quoác teá - E. FIAP. Vôùi haøng traêm giaûithöôûng: Ngheà goám truyeàn thoáng giaûi ACCU

Nhaät Baûn 1997; Hoàn nhieân giaûi ASAHISIM-BUN Nhaät; Tuoåi xuaân - Huy chöông Ñoàngcuoäc thi Dum Dum AÁn Ñoä 1998; Böùc tranhqueâ ngoaïi – giaûi B aûnh xuaát saéc quoác gia1995; Tam Coác – giaûi Nhaát cuoäc thi Neùt ñeïpdu lòch 2010; Ba theá heä – giaûi A aûnh xuaát saécquoác gia 2011 cuûa Hoäi ngheä syõ nhieáp aûnhVieät Nam…Naêm 2000, Hoàng Nga laïi quay sang hoïc

hoäi hoïa, tham gia nhoùm Höông coû veõ tranh,trieån laõm baùn laáy tieàn laøm töø thieän. Laø ngöôøiña naêng, ña taøi. Nghæ daïy hoïc sang laøm baùoroài chôi aûnh ngheä thuaät, veõ tranh vaø coøn laømcaû thô nöõa. Naêm 2007 Hoàng Nga ra cuoánsaùch Mô traêng. Thô nhöng laïi coù in aûnhminh hoïa cuûa cuøng moät taùc giaû. Ñuùng laø moäthieän töôïng hieám! Cuõng naêm naøy, Hoàng Ngachuû trì xuaát baûn taäp I Söùc soáng Vieät Namvöøa in tranh, vöøa in aûnh cuûa nhoùm hoïa syõñöôïc môøi. Ñeán naêm 2009 laïi ra tieáp taäp IItaäp hôïp aûnh ñeïp cuûa 44 nhieáp aûnh giachuyeân vaø khoâng chuyeân treân toaøn quoác.Taát caû ñeàu nhaèm laøm töø thieän vaø giuùp ñôõnhöõng nhaø nhieáp aûnh coù hoaøn caûnh khoùkhaên.Laø uûy vieân Ban chaáp haønh, Phoù Ban

Saùng taùc Hoäi nhieáp aûnh thaønh phoá Hoà ChíMinh, phuï traùch khoái nöõ vaø laøm chi hoäitröôûng chi hoäi Ngheä syõ nhieáp aûnh Haûi AÂuthuoäc Hoäi Ngheä syõ nhieáp aûnh Vieät Nam.Hoàng Nga luoân phaûi lo laéng ñeán maáy traùchnhieäm maø mình gaùnh vaùc. Sao cho coù kinhphí ñeå chò em ñi saùng taùc, roài laïi coøn phaûi losao ñeå coù taùc phaåm vaø tieàn ñeå saùch aûnh cuûaCLB Haûi AÂu nôi Hoàng Nga laøm Phoù chuûnhieäm thuoäc Nhaø vaên hoùa Phuï nöõ thaønhphoá Hoà Chí Minh ñöôïc in ñònh kyø theotruyeàn thoáng ñeàu ñaën haèng naêm… vaø caùnhaân mình luoân coù taùc phaåm hay, aûnh ñeïpñoùng goùp cho phong traøo. �

CHAÂN DUNG VAÊN NGHEÄ SÓ

T AÙC GIAÛ - TAÙC PHAÅM

NHÖÕNG KHOAÛNH KHAÉCTRONG HOÀN ÑAÁT, TÌNH NGÖÔØITHY LAN(Hoäi VHNT Thanh Hoùa)

Thieân nhieân vaø con ngöôøi TRAÀN ÑAØM

Ngheä só Nhieáp aûnh Traàn Ñaøm ñaõ trôûneân quen thuoäc trong laøng aûnh xöùThanh. Caùc taäp aûnh oâng ñaõ xuaát

baûn: Neùt ñeïp queâ Thanh; Höông röøng queâThanh (2001); Khoaûnh khaéc ñeïp trong ta(2003); Du lòch Thanh Hoùa (2003); Bieån maën(2004); Hoa traêm mieàn (2006); Mieàn ñaát tayeâu (2009); Höông saéc phuï nöõ queâ Thanh(2010) vaø Hoàn ñaát tình ngöôøi (2013). Ñaëcbieät laø 4 cuoäc trieån laõm aûnh caù nhaân ñöôïc toå

chöùc vaøo caùc naêm 2001, 2004, 2007, 2009ñaõ ñöa aûnh cuûa oâng ñeán gaàn vôùi ñôøi soángcon ngöôøi.NSNA.Traàn Ñaøm chuïp aûnh ñeå löu laïi

nhöõng khoaûnh khaéc cuûa hieän thöïc cuoäcsoáng trong kyù öùc vaø hieän taïi. Nhöõng phongcaûnh höõu tình treân khaép mieàn ñaát nöôùc,nhöõng con ngöôøi say meâ lao ñoäng trong moïingaønh ngheà, nhöõng höông saéc tinh khoâi taøaùo traéng, ñaèm thaém vôùi saéc aùo baø ba hay


dòu daøng, thöôùt tha trong taø aùo daøi truyeànthoáng… ñaõ goùp maët trong taäp aûnh mang caùiteân raát gôïi caûm Hoàn ñaát, tình ngöôøi. Taäp aûnhdo Nhaø xuaát baûn Thoâng taán aán haønh naêm2013, ñaõ ñeán tay ngöôøi thöôûng thöùc vôùi söïñaàu tö coâng phu, göûi gaém raát nhieàu taâmhuyeát, say meâ cuûa taùc giaû daønh cho ngheäthuaät.Taùc giaû chia taäp aûnh laøm ba chuû ñeà:

Chaân dung vaø cuoäc soáng - Taø aùo daøi vaøngöôøi thieáu nöõ - Phong caûnh ñaát nöôùc.Ñaây laø nhöõng chuû ñeà quen thuoäc. Moät conñöôøng cuõ deã ñi vaøo loái moøn, saùo roãng vaønhaøm chaùn. Bôûi theá NSNA.Traàn Ñaøm ñaõlaøm môùi söï vaät, hieän töôïng, con ngöôøi baèngchính caù tính saùng taïo, caûm quan cuûa ngöôøingheä só. OÂng thoåi hoàn vaøo aûnh laøm cho aûnhsinh ñoäng maø vaãn hieän thöïc, dung dò maøvaãn sang troïng, chaùy boûng maø ñaèm thaém,vaát vaû maø ñaùng yeâu, dòu daøng maø vaãn toûangaàm söùc soáng… Tieâu bieåu laø nhöõng böùcaûnh nhö: Thôï moû, Laøng caù Quaûng Nam, Deätthôøi gian, Kieám soáng, Hoa löôùi, Vaøo cuoäc,Taáp naäp treân coâng trình, Ngöng ñoïng… Hìnhnhö oâng ñaõ taïo ra moät thöù men say ñöôïcchöng caát töø taâm hoàn, söï traûi nghieäm vaø söïñoàng caûm, giao hoøa vôùi thieân nhieân, conngöôøi. Traàn Ñaøm ñaõ goïi ñöôïc hoàn xöa cuõtrong taø aùo baø ba, muïc ñoàng, goác ña, vöôøncau, caùnh coø, caây tre, caây ña, beán nöôùc… laïicuõng hieän ñaïi trong caùch löïa choïn goùcchuïp, aùnh saùng, choïn giaây phuùt thaàn dieäuñeå neâu baät duïng yù ngheä thuaät. Taäp aûnh haàunhö höôùng veà caùi coå truyeàn, caùi daân daõ, caùimoäc maïc nhaát laø caûnh sinh hoaït chaøi löôùi,nöông ñoài, ñoàng ruoäng… Ngöôøi xem thaámngaám caùi vò maën moøi, chaân chaát queâ höông,laïi khao khaùt muoán ñöôïc trôû laïi tuoåi thô, tuoåitreû, khao khaùt söï thanh bình yeân aû, nôi döøng

chaân cuûa nhöõng taâm hoàn sau söï boän beà hoáihaû cuûa ñoâ thò, söï ganh chen cuûa kinh teá thòtröôøng. Bôûi bieát ñaâu moät böùc aûnh ñeïp veàqueâ höông vaø con ngöôøi coù khi laïi quyù hônbieát bao lôøi ca tuïng?Vôùi nhöõng böùc aûnh khoâng quaù caàu kyø maø

vaãn ñaày söùc gôïi: Neùt taâm linh, Daáu aán kyûnieäm xöa, Chaân dung ngöôøi lao ñoäng, Gioïtñoàng ngaøy hoäi, Neùt vaên hoùa ôû Meøo Vaïc, Rakhôi, Nuï cöôøi sôn cöôùc… ngöôøi ta coù theångaém vaø hình dung ñeå taùi taïo cho mình moätmieàn caûm xuùc rieâng, nhöõng di cö töôûngtöôïng, nhöõng khao khaùt kieám tìm, nhöõngñam meâ naûy nôû… Bieát bao öôùc voïng laïi coùkhi coù hieäu quaû hieän höõu töø nhöõng ñieàu nhonhoû. Nhaát laø böùc aûnh Daáu aán kyû nieäm xöacho ta caùi caûm giaùc maùt laønh, thaân thuoäc vaøtieác nhôù.Nhöõng böùc chaân dung cuõng ñaõ trôû thaønh

caûm höùng cuûa oâng töø khi naøo khoâng roõ. Coùleõ moät göông maët thaám ñaãm moà hoâi maø aùnhmaét töï tin, nuï cöôøi töôi taén trong böùc Ngöngñoïng ñaõ chaïnh loøng ngöôøi NSNA. TraànÑaøm? Hay chính Traàn Ñaøm coù yù thöùc taïo ramoät neùt ñeïp duyeân daùng, khoûe maïnh trongnieàm vui lao ñoäng ñeå baøy toû moät khaùt voïngtöôi saùng veà cuoäc soáng naøy! Hoaëc Chaândung ngöôøi lao ñoäng haàu nhö khoâng coù gìduïng coâng veà boá cuïc maø oâng chôùp laáy caùidaùng veû, thaàn thaùi cuûa con ngöôøi lao ñoäng,choïn ñöôïc boái caûnh say söa, phaán khôûi khivaùc treân vai boù laïc ñöôïc muøa. Hình nhö conngöôøi khoâng coøn meät moûi khi thaønh quaûñöôïc ñeàn ñaùp xöùng ñaùng vôùi moà hoâi coângsöùc boû ra. Böùc aûnh truyeàn cho ta moät nieàmlaïc quan, tin töôûng. ÔÛ hai böùc aûnh Nuï cöôøisôn cöôùc vaø Hoa röøng, taùc giaû ñaõ xoâ ñoå caùiböùc töôøng rieâng tö cuûa coâ gaùi cuï theå ñeå xaâymoät hình töôïng ñaïi dieän cho veû ñeïp duyeân


TAÙC GIAÛ - TAÙC PHAÅM

daùng vuøng cao. Bôûi theá töø trang phuïc ñeánsöï gôïi caûm cuûa khuoân maët, taùc giaû ñaõ choïnlöïa kyõ caøng maø vaãn töï nhieân. Coù caùi gì ñoùvöøa e aáp, beõn leõn nhöng laïi raát tinh teá, trangnhaõ. Nhöõng ñöôøng cong ñaày ñaën, neùt maøy,aùnh maét, laøn moâi, aên maëc ñeàu nhö ñang noùivôùi ta moät ñieàu gì veà vaên hoùa queâ höông.Caùc coâ gaùi vuøng cao ít nhieàu thaáy mìnhtrong aûnh cuûa Traàn Ñaøm. Coøn böùc chaândung nhaø vaên Y Ñieâng-töø tö theá, daùng ñieäuñeán caùi nhìn ñaêm chieâu vaøo mieàn saâu thaúmaáy coù leõ laø ñaëc tröng maø Traàn Ñaøm ñaõ chôùplaïi ñöôïc ñeå baïn ñoïc yeâu meán oâng coù theâmchuùt gì möôøng töôïng veà vaên vaø ngöôøi?Sinh ra vaø lôùn leân ôû vuøng queâ Thieäu Hoùa

(Thanh Hoùa), sau naøy coâng taùc ôû thaønh phoáThanh Hoùa giöõ nhieàu cöông vò, troïng traùchquan troïng, nhöng chæ moät ñieàu oâng khoângthay ñoåi laø nieàm ñam meâ aûnh ngheä thuaät,thaäm chí coù theâm cô hoäi ñi ñaây, ñi ñoù, oânglaïi theâm nieàm caûm höùng saùng taùc. Doïc daûiñaát mieàn Trung naéng gioù hay suoát doïc chieàudaøi ñaát nöôùc thì maùy aûnh Traàn Ñaøm vaãnluoân bò huùt veà caùi veû hoang sô, hoàn haäu maøthaém ñöôïm tình ngöôøi. Coù phaûi laø duyeânnôï? Vôùi Moät thoaùng Caø Mau taùc giaû ñaõ löïachoïn ñieåm chuïp töø phía coù hình laù döøa keátlaïi nhö traùi tim, höôùng caùi nhìn qua laêng kínhtraùi tim ñoù laø maùi cheøo thaû löôùi treân soângcuøng caùi duyeân ngöôøi phuï nöõ trong laoñoäng, töï nhieân vaø maø gaàn guõi. Daãu chöamoät laàn ñeán maûnh ñaát cuoái cuøng cuûa Toåquoác nhöng qua nhöõng böùc aûnh cuûa TraànÑaøm, ta cuõng phaàn naøo hieåu ñöôïc veà cuoäcsoáng con ngöôøi nôi ñaây, thaáy ñöôïc caùi meânhmang soâng nöôùc, thaáy caùi xanh tít taép cuûadöøa, caùi nhoû beù, leânh ñeânh cuûa con ngöôøitröôùc thieân nhieân ñaày bieán ñoäng. Coøn ñaâuñaây Neùt xuaân Taây Baéc trong saéc thaém hoa

ban nhö len vaøo neàn trôøi cao roäng ñeå haùtkhuùc ca veà nhaø saøn, beáp löûa, nöông ñoài.Traàn Ñaøm ñaõ ñöa muøa xuaân Taây Baéc vaøogoõ cöûa nôi nôi, xoâng ñaát nhaø nhaø, giao hoøamuoân ngöôøi muoân vaät ñeå caùi rieâng tö trôûneân aám aùp trong tình daân toäc, anh em. Ñeåcaùi khoaûng caùch ngöôïc xuoâi trôû neân voânghóa, ñeå caùi meânh mang trôû neân gaàn guõi,ñeå moãi thang baäc ruoäng goái leân nhau voã veàcoâng söùc lao ñoäng saùng taïo cuûa con ngöôøi.Ngöôøi xem aûnh laïi muoán ít nhaát moät laàn veàvôùi maûnh ñaát tình ca.Nhö moät söï ñam meâ hay bôûi quaù ña tình

maø ngöôøi thieáu nöõ laïi xuaát hieän trong aûnhTraàn Ñaøm nhieàu ñeán theá. Nhaát laø ngöôøithieáu nöõ trong taø aùo daøi truyeàn thoáng laïicaøng toân theâm veû ñeïp duyeân daùng, ñaùngyeâu. Khoâng bieát bao laàn chôùp maùy, löïachoïn ñöôïc 34 taám aûnh ñöa vaøo taäp Hoàn ñaát,tình ngöôøi Traàn Ñaøm ñaõ göûi ñeán ngöôøi xemnhöõng taám aûnh ñeïp, coù hoàn vaø sinh ñoäng ôûnhieàu goùc ñoä khaùc nhau gaén vôùi nhieàu hoaïtñoäng cuûa con ngöôøi. Nhöõng saéc vaøng, saécñoû bay bay trong gioù ôû Döôùi chaân thaønh nhaøHoà hoøa vôùi saéc xanh cuûa thaân luùa, saéc oùngcuûa haït luùa ñaõ taïo neân söï gôïi caûm ñaùngyeâu. Taùc giaû ñaõ taïo ra hai söï ñoái laäp: tuoåixuaân chôùm nôû cuûa thieáu nöõ vôùi ñoä chín cuûathieân nhieân laø caây luùa tróu boâng, ñoái laäp giöõathaønh ñaù maáy traêm naêm coøn ñoù vôùi söï haïnhöõu cuûa ñôøi ngöôøi. Nhöng taùc giaû laïi taïo rahai söï töông ñoàng: Caû luùa vaø nhöõng ngöôøithieáu nöõ ñeàu ñang ôû ñoä caêng troøn söùc soángvaø khoaûnh khaéc caùc thieáu nöõ chaøo ñoùn dukhaùch thaäp phöông ñeán vôùi Thaønh nhaø Hoàmaø Traàn Ñaøm chuïp laïi cuõng ñi cuøng naêmthaùng nhö nhöõng thaønh ñaù thaùch thöùc vôùithôøi gian. Khaùt voïng nuoâi naáng söï coá gaéngcuûa con ngöôøi, nhaát laø ñoái vôùi ngöôøi ngheä só



luoân taâm nieäm coáng hieán nhö Traàn Ñaøm.Caùc böùc aûnh Mi Lan, Thu Huyeàn, Kim

Giang, Ngoïc Lan, Minh Thu haàu nhö chaúngcoù gì caàu kyø, aáy vaäy maø ngöôøi xem vaãnthaáy ñöôïc veû ñeïp toûa saùng töø taâm hoàn ñeándaùng veû: töï nhieân vaø tinh khoâi. Moãi ngöôøichuùng ta roài cuõng seõ giaø ñi, nhöng quanhöõng böùc aûnh ta thaáy mình treû laïi trongsaéc maàu taø aùo daøi truyeàn thoáng. Neùt thaânthöông cuûa thôøi gian döôøng nhö vaãn coønnguyeân veïn trong moãi trang löu buùt hoïctroø, trong caùc ca khuùc, vaø moãi böùc aûnh ñaàytröïc quan, sinh ñoäng qua goùc nhìn cuûangöôøi ngheä só. Theo chaân Traàn Ñaøm veàthaønh coå Quaûng Trò ñeå theâm moät laàn ñöôïccaûm nhaän veà quaù khöù anh huøng vaø hieän taïitöôi saùng, veà cuoäi nguoàn söï soáng vaø yù chívöôn leân, veà ñau thöông hoâm qua cho raïngngôøi, töôi saùng hoâm nay. Loái tö duy ñaàykhuùc trieát vaø saùng taïo ñaõ ñöa ñeán cho TraànÑaøm moät goùc nhìn raát rieâng veà taø aùo daøiduyeân daùng Vieät Nam.Taø aùo daøi traéng, coù gì ñoù saâu saéc trong

saùng taùc cuûa Traàn Ñaøm. Caùc taùc phaåm Nhaëtcaùnh hoa rôi, Ñoâi baïn, Thieáu nöõ vaø hoa,Thieáu nöõ treân ñaàm sen, Laøm duyeân, Ngaøyheø, Baèng laêng tím, Phöông Anh, Thu Nga,Minh Hieàn cuõng khoâng ngoaøi duïng yù cuûangheä syõ ñöa veà laïi caùi thôøi moäng mô, dieäuvôïi thuôû naøo. Boâng hoa sen tinh khieát cuøngtoûa saùng vôùi söï tinh khoâi cuûa taø aùo traéngnhö thöïc, nhö mô. Taø aùo ñeïp theâm bôûi caùithaàn thaùi maø oâng chuïp ñöôïc töø caùi nhìnnghieâng cuûa Thieáu nöõ vaø hoa hay tröïc dieänThieáu nöõ treân ñaàm sen, ñaõ laøm cho khoâng ítngöôøi nhö laïc vaøo choán phieâu dieâu, bayboång.Toâi thích böùc aûnh Höông saéc xuaân. Phaûi

noùi raèng böùc aûnh ñöôïc saép ñaët quaù nhieàu

chi tieát, töø caây ñaøn, noùn, hoa vaø thieáu nöõ,nhaát laø khi nhöõng ñaïo cuï aáy laø luoân gaén lieànvôùi neùt ñeïp vaø söï mô moäng cuûa con gaùi.Theá neân caàn laém moät oáng kính vöõng tay,moät nhaø nhieáp aûnh bieát thu goùc maùy cuûamình ñeå huùt hoàn cuûa ngöôøi xem. Vaø TraànÑaøm ñaõ laøm ñöôïc ñieàu ñoù. ÔÛ taùc phaåm naøygöông maët coâ gaùi töï nhieân, thanh nhaõ nhömoät nuï hoa ñang heù khi xuaân veà khieán loøngtoâi thaáy laâng laâng, moät söùc soáng eâm nheï cöùlen daàn vaøo caûm xuùc.Chaëng ñöôøng saùng taùc aûnh cuûa Traàn

Ñaøm ñeán nay ñaõ giaønh nhieàu giaûi thöôûngcuûa quoác gia, khu vöïc, chöùng toû söï ñam meâvaø beàn bæ saùng taïo. Taäp aûnh Hoàn ñaát, tìnhngöôøi vôùi gaàn 150 taám aûnh laø söï daøy daën,coâng phu veà caû soá löôïng vaø chaát löôïng. Taùcphaåm ñaõ ñaït giaûi B cuûa Hoäi Ngheä só Nhieápaûnh Vieät Nam naêm 2013. Tuy nhieân vì khaithaùc ôû goùc ñoä ñeïp, tin töôûng cuûa ñaát vaøngöôøi neân taäp aûnh môùi chæ phaûn aùnh ñöôïcmoät maët cuûa cuoäc soáng. ÔÛ phía beân kia traùichieàu aáy ñang tieáp tuïc chôø ñôïi söï phaûn aùnhcuûa NSNA. Traàn Ñaøm. Trong taäp coøn coùnhöõng taám aûnh coøn naëng veà thoâng taán cuõngraát caàn ñöôïc Traàn Ñaøm ñaàu tö hôn, saùngtaïo hôn ñeå hôi thôû cuoäc soáng hoøa vaøo vôùichaát ngheä thuaät taïo neân nhöõng tín hieäu,nhöõng bieåu caûm taùc ñoäng ñeán suy tö, tìnhcaûm cuûa con ngöôøi.Töï nhieân maø ñaày yù nghóa, môùi meû maø

khoâng caàu kyø laø caûm nhaän chung veà ngheäthuaät chuïp aûnh cuûa Traàn Ñaøm. Daãu coønthieáu nhieàu ñieàu chöa noùi heát nhöng TraànÑaøm ñaõ cho ta nhöõng traûi nghieäm thuù vò veàvuøng ñaát, con ngöôøi vôùi nhöõng neùt vaên hoùa,lao ñoäng, sinh hoaït… ñeå khaùt khao, ñeå kieámtìm söï ñoàng ñieäu, seû chia trong cuoäc soángnaøy. �



V AÊN HOÙA - TRUYEÀN THOÁNG VAØ PHAÙT TRIEÅN

Daân ca xöù Thanh laø saûn phaåm, laø thaønhquaû saùng taïo cuûa nhieàu theá heä, baétnguoàn töø thöïc tieãn lao ñoäng vaø ñôøi

soáng tín ngöôõng, taäp tuïc cuûa moãi vuøng daân cö,ñaõ goùp phaàn hình thaønh neân nhieàu trung taâmdaân ca, daân vuõ khaùc nhau nhö: Vuøng löu vöïcsoâng Maõ coù hoø soâng Maõ - moät loaïi hình daân casoâng nöôùc ñoäc ñaùo; Vuøng Ñoâng Sôn - caùi noâicuûa nhöõng troø dieãn, dieãn xöôùng; Vuøng ThoïXuaân coù muùa haùt Xuaân Phaû, haùt cöûa ñìnhmang nhieàu aûnh höôûng sinh hoaït teá leã vuachuùa; Vuøng Haäu Loäc, Hoaèng Hoùa, QuaûngXöông, Thieäu Hoùa, Yeân Ñònh… coù haùt gheïo,troáng quaân, tuoàng, cheøo, troø dieãn daân gian veàngheà bieån, laøng ngheà… Vuøng Trung du noái lieànchaâu thoå ñoàng baèng Thanh Hoùa vôùi chaâu thoåñoàng baèng Ngheä An coù haùt khuùc (haùt ru) TónhGia. Mieàn nuùi Thanh Hoùa coù nhieàu daân toäc,moãi daân toäc ñeàu coù leà loái haùt vaø ngoân töø rieângcuûa daân toäc mình, nhö: xöôøng cuûa ngöôøiMöôøng, khaëp cuûa ngöôøi Thaùi vaø haùt giaoduyeân cuûa caùc daân toäc Moâng, Khô Muù, Thoå,Dao... Nhöõng vuøng daân ca treân laïi gaén vôùichính caùc tuyeán, ñieåm khu du lòch cuûa tænhThanh Hoaù theo quy hoaïch trong chieán löôïcphaùt trieån du lòch tænh Thanh hoaù giai ñoaïn2010-2020, ñoù chính laø yeáu toá caáu thaønh söùchaáp daãn cho du lòch Thanh Hoaù.Caên cöù heä thoáng caùc ñieåm, tuyeán, khu du

lòch trong döï aùn “Ñieàu chænh quy hoaïch toångtheå phaùt trieån du lòch tænh Thanh Hoùa giai ñoaïnñeán naêm 2020” cuûa Sôû vaên hoùa, Theå thao vaøDu lòch, cuùng toâi xin neâu moät vaøi loaïi hình aâm

nhaïc daân gian tieâu bieåu coù theå aùp duïng ñöavaøo hoaït ñoäng kinh doanh treân moat soá ñieåm,tuyeán vaø khu du lòch ôû Thanh Hoùa.

1. Tuyeán thaønh phoá Thanh Hoaù - Saàm Sôn.Ngoaøi vieäc tham quan danh lam thaéng

caûnh, di tích lòch söû vaên hoaù nhö: Haøm Roàng,NamNgaïn, di tích khaûo coå Ñoâng Sôn, ñeàn thôøTraàn Khaùt Chaân, ñeàn Ñoäc Cöôùc, ñeàn Coâ Tieân,hoøn Troáng Maùi... taém bieån Saàm Sôn vaø dòchvuï mua saém... du khaùch coøn ñöôïc thöôûngthöùc caùc loaïi hình ngheä thuaät daân gian nhö:haùt ca truø (coøn goïi laø ca coâng), haùt vaên, daânca Ñoâng Anh, tuoàng, Cheøo... taïi caùc khaùchsaïn hoaëc caùc tuï ñieåm sinh hoaït vaên hoaù vaøocaùc buoåi toái ôû thaønh phoá Thanh Hoaù. Rieâng ôûSaàm Sôn coøn coù caùc ñieäu hoø bieån, hoø ñoáiñaùp... Neáu ñeán ñuùng dòp leã hoäi ñeàn Ñoäc Cöôùc(toå chöùc vaøo 13 thaùng 5 aâm lòch), du khaùch seõñöôïc tham gia cuoäc thi laøm coã baùnh chöng,baùnh daøy trong leã caàu möa raát thuù vò.Ñaëc bieät, khu vöïc Haøm Roàng ñöôïc xem laø

moät trong nhöõng khoâng gian vaên hoùa cuûa xöùThanh coù hoäi tuï ñuû tính khu bieät cuõng nhö söïña daïng vaø neùt ñaëc tröng rieâng. Neáu ñaët HaømRoàng trong neàn caûnh caùc vuøng vaên hoùa cuûaThanh Hoùa, chuùng ta môùi thaáy roõ vò trí cuõngnhö söï ñoùng goùp cuûa noù trong doøng chaûy vaênhoùa xöù Thanh noùi rieâng, doøng chaûy vaên hoùaVieät Nam noùi chung. Trong caùc thaønh toá hôïpthaønh khoâng gian vaên hoùa Haøm Roàng phaûi keåñeán caùc loaïi hình aâm nhaïc truyeàn thoáng, maøhoø soâng Maõ laø loaïi hình ngheä thuaät mangñaäm neùt ñaëc tröng vuøng soâng Maõ.

AÂM NHAÏC DAÂN GIAN XÖÙ THANH -MOÄT KHO TAØNG CAÀN KHAI THAÙCTRAÀN THANH HUYEÀN(Thanh Hoùa)


Hoø soâng Maõ ñöôïc sinh ra töø ngheà ñoø doïctreân soâng Maõ cuûa ngöôøi daân lao ñoäng xöa, docaùc trai ñoø vöøa cheøo ñoø vöøa haùt ñeå laøm vuiloøng khaùch cuøng ñoàng haønh treân thuyeàn,ñoàng thôøi cuõng ñeå khích leä tinh thaàn lao ñoängcuûa chính mình trong coâng vieäc naëng nhoïcnaøy. Ñieàu ñaùng chuù yù laø trong suoát cuoäc haønhtrình, khaùch ñoø chæ caàn naèm trong khoang,laéng nghe lôøi ca cuûa caùc ñieäu hoø cuõng bieátcon ñoø ñaõ ñi ñeán ñaâu, veà ñaâu. Nhö vaäy, neáukhu du lòch Haøm Roàng toå chöùc ñöôïc caùc ñoäihoø moâ phoûng laïi cuoäc haønh trình ñoø doïc treândoøng soâng Maõ baèng nhöõng ñieäu hoø vaø vuõ ñaïocheøo choáng, thì loaïi hình ngheä thuaät naøy chaécchaén seõ laøm taêng söï haáp daãn cho du khaùchtrong caû tuyeán du lòch.

2. Tuyeán thaønh phoá Thanh Hoaù - QuaûngXöông - Noâng Coáng - Beán En.Töø thaønh phoá Thanh Hoùa qua huyeän

Noâng Coáng, du khaùch seõ ñöôïc thöôûng thöùcngheä thuaät haùt cheøo thôø ôû laøng Möng, xaõTrung Thaønh. Cheøo thôø laøng Möng goàm baloaïi: Cheøo caïn, Cheøo thôø vaø cheøo ñua. Cheøocaïn laø loaïi hình haùt Cheøo chaûi tieâu bieåu vaøphoå bieán ôû Thanh Hoùa; Cheøo thôø (hay troø haùtthôø) - moät loaïi hình ngheä thuaät saân khaáumang tính toång hôïp vôùi nhieàu phöông tieänbieåu hieän khaùc nhau; Cheøo ñua laø loaïi hìnhngheä thuaät vöøa ñua thuyeàn vöøa hoø treân soângLaõng, taïo khoâng khí soâi ñoäng trong khi ñuathuyeàn. Ngoaøi ra, neáu coù thôøi gian du ngoaïnven soâng, du khaùch seõ ñöôïc thöôûng thöùcnhöõng ñieäu hoø ñoái ñaùp giao duyeân treân beán,döôùi thuyeàn vôùi lôøi ca hoùm hænh, tröõ tình cuûacaùc nam thanh nöõ tuù vuøng soâng nöôùc.Ñeán Beán En, ngoaøi chieâm ngöôõng “Vònh

Haï Long thu nhoû” cuûa nuùi röøng Nhö Xuaân xöùThanh, du khaùch coøn ñöôïc thöôûng thöùc ñeâmkhua luoáng vôùi nhöõng tieát taáu roän raõ hoaø trongtieáng kheøn, tieáng khaëp giao duyeân ngoït ngaøocuûa caùc chaøng trai, coâ gaùi xinh töôi trongtrang phuïc ngöôøi Thaùi. Nghe caâu haùt ñoái ñaùp,

haùt troáng chieâng giao duyeân maën noàng tìnhaùi; nghe caâu ñoàng dao Boâng beâ taàm pheøo,Tuùp mí ti paùng païng ngoä nghónh, hoùm hænh;nghe caâu haùt ru Chaäm ñoù ho eâm dòu noàng aámcuûa caùc chaøng trai coâ gaùi duyeân daùng trongtaø aùo daân toäc Thoå vaø cuøng ñöôïc uoáng röôïucaàn, haùt daân ca ñeán thaâu ñeâm.

3. Tuyeán thaønh phoá Thanh Hoùa – AmTieân – Lam Kinh .Ñaây laø tuyeán du lòch taâm linh chuû yeáu

daønh cho khaùch ñi vaõn caûnh caùc ñeàn, chuøa,di tích lòch söû, vaên hoaù. Qua huyeän Ñoâng Sôn– caùi noâi cuûa nhöõng troø dieãn, dieãn xöôùng daângian ñoäc ñaùo, du khaùch seõ ñöôïc nghe nhöõnglaøn ñieäu daân ca trong dieãn xöôùng Muùa ñeøn,troø Tieân Cuoäi, troø Troáng Moõ...; Qua huyeänTrieäu Sôn - nôi coù tieáng coàng ngaøn Nöa huøngtraùng thôøi Baø Trieäu cöôõi voi ñi ñaùnh giaëc thuôûnaøo; Leân Phuû Na, Am Tieân, du khaùch seõñöôïc thöôûng ngoaïn phong caûnh huøng vó cuûanuùi röøng vaø thöôûng thöùc nhöõng laøn ñieäu haùtVaên roän raõ, linh thieâng trong khoâng gian maâynuùi bao la cuûa Am Tieân huyeàn bí.Ñeán nghæ taïi huyeän Thoï Xuaân, du khaùch

seõ ñöôïc xem moät chöông trình ngheä thuaätdaân gian noåi tieáng cuûa laøng Xuaân Phaû, xaõXuaân Tröôøng, huyeän Thoï Xuaân: troø XuaânPhaû (goàm naêm troø coù haùt, muùa). Du khaùch seõñöôïc thöôûng thöùc neùt ñaëc saéc trong trangphuïc vaø hoaù trang baèng maët naï vôùi nhöõngñoäng taùc phoùng khoaùng, ñöôïc theå hieän quanhieàu ñoäng taùc muùa, tuyeán muùa, ñoäi hìnhmuùa duyeân daùng, tinh teá, kín ñaùo nhöng cuõngraát maïnh meõ cuûa ngöôøi Vieät. Troø Xuaân Phaûcoù boùng daùng cuûa caùc ñieäu muùa ‘‘Chö haàu laitrieàu’’, ‘‘Bình Ngoâ phaù traän’’ neân seõ giuùp dukhaùch nhôù laïi moät thôøi oanh lieät cuûa trieàu LeâThaùnh Toâng xöa.Neáu du khaùch thích haùt giao duyeân, xin

môøi ra bôø soâng Chu, nôi coù nhöõng caâu hoø tröõtình cuûa caùc ñoâi trai gaùi hai beân bôø soâng ñoáiñaùp voïng sang, chaéc chaén böôùc chaân du


VAÊN HOÙA - TRUYEÀN THOÁNG VAØ PHAÙT TRIEÅN

khaùch seõ bòn ròn khoâng muoán veà !4. Tuyeán thaønh phoá Thanh Hoaù – Haäu

Loäc – Nga SônTöø thaønh phoá Thanh Hoaù ñeán Haäu loäc treân

ñöôøng quoác loä 1A vaøo thaêm ñeàn Baø Trieäu.Neáu trong dòp leã hoäi, du khaùch seõ ñöôïcthöôûng thöùc nhöõng laøn ñieäu haùt vaên roän raøng,nhöõng “maøn” röôùc “kieäu bay” ñoäc ñaùo. ÑeánNga Sôn vaøo ñoäng Töø Thöùc, du khaùch coù theåtìm ñöôøng leân tieân hoûi naøng Giaùng Höông coùcoøn vöông vaán buïi traàn ñeå cuøng thöôûng thöùcnhöõng laøn ñieäu haùt ñuùm, haùt troáng quaân giaoduyeân tình töù, nhöõng caâu hoø bieån, nhöõng nhòpñieäu haùt troáng vaû roän raõ vôùi lôøi ca chuùc tuïngdu khaùch an khang, thònh vöôïng...

5. Tuyeán thaønh phoá Thanh Hoaù – VónhLoäc – Caåm Thuyû - Baù Thöôùc – Quan Sôn.Qua huyeän Vónh Loäc, du khaùch seõ ñöôïc

chieâm ngöôõng kyø tích thaønh ñaù cuûa thôøi NhaøHoà uy nghi, beà theá vaø xem Muùa ñeøn, haùt cheøochaûi, haùt vaên… ca ngôïi coâng ñöùc cuûa caùc vòthaùnh thaàn - nhöõng ngöôøi coù coâng baûo veä queâhöông ñaát nöôùc, lo cho daân aám no, haïnh phuùc.Ñeán huyeän Caåm Thuyû khaùm phaù suoái caù

Caåm Löông - moät caûnh quan thieân nhieân kyøthuù chöùa trong loøng noù bao huyeàn thoaïi.Qua huyeän Baù Thöôùc, du khaùch seõ ñeán vôùi

nhöõng laøng, baûn ngöôøi daân toäc Möôøng, Thaùi,ñeán hang maùi Ñaù Ñieàu ôû laøng Traùng ngaémnhöõng thaønh quaû tuyeät taùc maø thieân nhieân ñaõtaïo neân. Neáu nghæ ñeâm laïi thò taán Caønh Naøng,du khaùch seõ ñöôïc thöôûng thöùc nhöõng ñieäuXöôøng, ñieäu Khaëp ñaèm thaém cuûa caùc chaøngtrai, coâ gaùi Möôøng, Thaùi haùt ñoái ñaùp giaoduyeân thaâu ñeâm, maø tieâu bieåu laø dieãn xöôùng“Caøi hoa ñan traùi” cuûa daân toäc Möôøng, dieãnxöôùng ‘‘Kin chieâng booùc maïy’’ cuûa daân toäcThaùi. Nhöõng lôøi ca hoaø trong aâm thanh roänraøng, traàm huøng cuûa tieáng coàng, tieáng chieâng,tieáng kheøn, tieáng khua luoáng nôi nuùi röøng nhöníu keùo böôùc chaân du khaùch.Ñieåm cuoái cuøng cuûa tuyeán naøy laø huyeän

Quan Sôn – moät huyeän vuøng cao bieân giôùitieáp giaùp vôùi nöôùc baïn Laøo. Ñeán ñaây, dukhaùch coù theå ñi chôï vuøng bieân mua nhöõngñaëc saûn nhö maêng, nhöõng noâng saûn, hoaquaû boán muøa cuûa hai nöôùc Vieät - Laøo. Hoaëcloäi qua doøng suoái Xia nöôùc trong vaét, vaøothaêm nhöõng hang ñoäng kyø thuù trong loøng nuùiPha Dua, chieâm ngöôõng caùc nhuõ ñaù nhönhöõng hình ngöôøi, hình thuù ñang nhaûy muùa,ñeå ñöôïc veà vôùi nhöõng caûm xuùc hoang sô cuûanuùi röøng ñaïi ngaøn. Ñaëc bieät, du khaùch coù theångaém nhìn leân ñænh Pha Dua boàng beành maâygioù, nghe tieáng kheøn dìu daët cuûa caùc chaøngtrai quyeän beân tieáng khaëp ngoït ngaøo, ñieäuxoøe duyeân giaùng cuûa caùc coâ gaùi Thaùi keå veàcaâu chuyeän tình thuôû xa xöa cuûa chaøng traiMöôøng Xia vaø coâ gaùi Möôøng Mìn, do huû tuïcphong kieán maø Taïo Möôøng hai beân ngaêncaám khoâng cho hoï laáy nhau, buoàn quaù, ñoâitrai gaùi bay leân trôøi bieán thaønh maây traéng,maây hoàng ñeå ñöôïc quyeän beân nhau suoát ñôøitreân ñænh nuùi Pha Dua huøng vó.

*Nghieân cöùu, baûo toàn vaø phaùt huy giaù trò

caùc loaïi hình ngheä thuaät truyeàn thoáng noùichung, aâm nhaïc daân gian noùi rieâng nhaèm goùpphaàn phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi laø nhöõng ñoøihoûi caáp baùch cuûa cuoäc soáng. Tieàm naêng aâmnhaïc daân gian xöù Thanh raát phong phuù vaø ñadaïng, ñieàu naøy khoâng theå phuû nhaän, nhieämvuï cuûa chuùng ta laø phaûi laøm cho noù trôû thaønh“saûn phaåm haøng hoaù ñaëc bieät” vaø laø nguoànlöïc phaùt trieån vaên hoaù, du lòch ñeå thu huùtñoâng ñaûo du khaùch, goùp phaàn taêng nguoànthu cho ngöôøi daân, nguoàn ngaân saùch cho ñòaphöông vaø tænh.Song, ñöa aâm nhaïc daân gian vaøo phuïc vuï

khaùch du lòch khoâng phaûi laø ‘‘coù sao laøm vaäy’’maø chuùng ta phaûi bieát choïn loïc vaø vaän duïngsaùng taïo trong coâng taùc toå chöùc vaø bieåu dieãn,ñieàu ñoù seõ taïo ñöôïc söùc haáp daãn cho du khaùchnhöng vaãn giöõ ñöôïc baûn saéc daân toäc.�


VAÊN HOÙA - TRUYEÀN THOÁNG VAØ PHAÙT TRIEÅN

Ñ OÏC SAÙCH

Coù theå ñaët teân cho cuoán saùch:Tuyeån taäp thô Luïc baùt Ninh Bình,Mieàn Luïc baùt côø lau, Mieàn Luïc

baùt Hoa Lö… Nhöng coù leõ caùi teân MieànLuïc baùt Coá Ñoâ môùi ñuùng nghóa, chuaånmöïc vaø sang troïng nhaát. Caùi teân vöøa gôïivöøa keâu, vöøa khoe vöøa aån, coù gì vöôn rahoäi nhaäp maø vaãn baûn saéc rieâng moät vuøngmieàn. Caàm treân tay cuoán saùch vaø ñoïc teân

noù, ta nhö ñaõ bieát maø khoâng theå noùi roõ cuïtheå ñieàu gì. OÂi caùi mieàn ñaát Coá Ñoâ HoaLö. Nôi ñaây ñaõ sinh ra huyeàn tích veà ngoïnnuùi, doøng soâng, teân laøng teân nöôùc, cuõngsinh ra huyeàn söû veà vua Ñinh, vua Leâ,Thaùi Haäu vaø caùc töôùng lónh kyø taøi. Nôiñaây, soâng nuùi hoùa thaønh thi ca, con ngöôøisaùng danh anh taøi… Mieàn ñaát “ñaàu goáiröøng, löng aùp bieån”, “Nuùi khoâng cao maøhieåm, soâng khoâng saâu maø nöôùc chaûyxieát” (Nguyeãn Töû Maãn) ñaõ töøng löu laïi“buùt danh nhaân” cuûa tao nhaân maëc khaùchtreân ñænh Duïc Thuùy Sôn khi qua ñoù. Mieànñaát aáy coøn laø moät mieàn thô baûn saéc. Kieâuhaõnh laém chöù. Vaäy neân ai ñoù ñaõ nghó racaùi yù töôûng toân vinh thô Luïc baùt mieàn ñaátCoá Ñoâ Ninh Bình, ngöôøi ñoù thaät ñaùng neåphuïc.Vaø caùi yù töôûng tuyeät vôøi aáy ñaõ ñöôïc

thöïc hieän ñeå roài giôø ñaây chuùng ta ñaõ coùtreân tay Mieàn Luïc baùt Coá Ñoâ vôùi nieàmtraân troïng naâng niu. Ñaùnh giaù toång quaùt,coù theå noùi: Ñoù laø taäp saùch ñaït ñöôïc chaátlöôïng cao, tuyeån choïn, bieân taäp coângphu vaø ñaït ñöôïc muïc tieâu ñaùnh giaù

MIEÀN LUÏC BAÙT COÁ ÑOÂ -mieàn Luïc baùt töï haøo vaø traân troïng(Ñoïc Tuyeån taäp Mieàn Luïc baùt Coá Ñoâ cuûa Hoäi VHNT Ninh Bình – Nxb. Vaên hoïc, H., 2013).

HAÏNH HOA


nhöõng hoaït ñoäng saùng taïo nhaèm toân vinhsöï nghieäp vaên hoïc mang ñaäm baûn saécvaên hoùa cuûa tænh.Thaät vaäy, mang danh tuyeån choïn thô

Luïc baùt, cuoán saùch ñaõ khoâng laøm thaátvoïng ngöôøi yeâu thô Luïc baùt. Taát thaûy206 baøi thô khoâng chæ ñaït chuaån möïc veàvaàn, luaät maø coøn phong phuù veà töù, ñathanh veà gioïng ñoàng thôøi nhieàu bieán taáuveà nhòp. Vôùi ñoäi nguõ taùc giaû ôû Ninh Bình,Luïc baùt cuûa moãi ngöôøi ñeàu mang moätsaéc thaùi rieâng nhöng laïi taïo neân moätbaûn saéc chung cuûa hoàn ñieäu con ngöôøimieàn “Soâng Vaân nuùi Thuùy” khieán ngöôøithöôûng thöùc luoân bò cuoán huùt, khieán taäpsaùch khoâng bò “ñeàu ñeàu nhaøn nhaït”. ÔÛñaây khoâng coù choã cho nhöõng baøi Luïc baùtvaáp vaàn, laïc vaän, sai luaät. Ñaõ haún, nhöngcuõng khoâng coù nhöõng baøi deã daõi, saùo lôøi.Caøng ít thaáy nhöõng caâu thô ngu ngôkhieán ngöôøi ñoïc phì cöôøi khoù chòu. AÁy laøthaønh quaû cuûa tinh thaàn kieân quyeát ñöôïcBan tuyeån choïn ñeà ra trong muïc ñích toáithöôïng “Khoâng ñöôïc boû soùt thô hay, cuõngkhoâng xueâ xoa ñeå choïn nhöõng baøi thôyeáu” (“Seû chia cuøng taùc giaû vaø baïn ñoïc”.tr.9). Quaû ñuùng nhö vaäy, ñoïc caû taäp saùchkhoù gaëp moät baøi thô döôùi trung bình.Chuaån möïc veà theå loaïi, taäp Mieàn Luïc

baùt Coá Ñoâ coøn phong phuù veà noäi dung vaøsaùng trong veà tö töôûng. Thöïc teá cho thaáy:ngoaøi 52 baøi thô ca ngôïi veû ñeïp nhöõngñòa danh vaên hoùa – lòch söû noåi tieáng cuûaNinh Bình nhö Duïc Thuùy Sôn, Ñeàn vua

Ñinh vua Leâ, Tam Coác, Bích Ñoäng, roàiCuùc Phöông, Tam Ñieäp, Tröôøng Yeân, Coáñoâ Hoa Lö vaø Soâng Vaân, soâng Hoaøng…phaàn lôùn caùc baøi thô coøn laïi laø söï chiaseû noãi nieàm, boäc baïch tö töôûng, göûi gaémtrieát lyù cuoäc ñôøi. Ñoù coøn laø noãi ñau nhaântình theá thaùi, noãi khoå möu sinh vì mieángcôm manh aùo, noãi vaát vaû nhoïc nhaènchung cuûa cuoäc soáng con ngöôøi ñoàngchua nöôùc maën ngaøy xöa vaø caû ngaøynay. Ñieån hình laø caùc baøi thô vieát veànhöõng ngöôøi thaân yeâu ruoät thòt. Coù 12 baøithô vieát veà meï, khoaûng 5 baøi vieát veà chavaø moät soá baøi vieát veà chò gaùi, em gaùi, emtrai… Chaân dung nhöõng ngöôøi thöông yeâuaáy hieän leân moãi ngöôøi moãi veû baèngnhöõng caâu luïc baùt gaây aán töôïng nhöngcuõng hieän leân caû moät theá heä ngöôøi queâhöông khoå ngheøo lam luõ, vaát vaû gian nannhöng caàn cuø chòu thöông chòu khoù, bieátthaét löng buoäc buïng laøm aên, bieát hy sinhheát mình cho queâ höông ñaát nöôùc vaø thaätnhaân haäu thuûy chung vôùi ñaát vôùi ngöôøi.Luïc baùt laø theå thô truyeàn thoáng, noù öu

vieät trong vieäc chuyeån taûi nhöõng noäidung thieân veà tình caûm. Vì theá nhöõng baøivieát veà meï, veà cha, veà ngöôøi em ngöôøichò tuy nhieàu trong taäp saùch nhöng khoângtruøng laëp, khoâng nhaøm chaùn maø moãi baøimoät höôùng khai thaùc noäi taâm rieâng. Vaøcuõng vì thô luïc baùt thieân veà tình caûm neânnoäi dung nhieàu baøi trong taäp ñaõ khieánloøng ta röng röng xa xoùt nhö: Ñieåm danh(Traàn Laâm Bình), Moät thoaùng trôû veà (Bình


ÑOÏC SAÙCH


ÑOÏC SAÙCH

Nguyeân), Caây ña laøng (Leâ Höõu Chö), Meï(Laâm Xuaân Vi), Ñoùn baïn veà laøng (LeâNhueä Giang), Loäc Ninh (Ñaøo Troïng Thöû),Laõo thuyeàn chaøi (Traàn Xuaân Tröôøng),Khoùc baïn (Leâ Thi Höõu), Laøng ta (MaïcKhaûi Tuaân), Gaëp coâ giaùo ôû chôï chieàu(Mai Ngoïc Uyeån), Baø toâi (Kao Sôn),Thöông daùng löng coøng (Thanh Thaûn),Thaùng ba xöa (Vuõ Thanh) … Nhìn chung,noäi dung trong Mieàn Luïc baùt Coá Ñoâ saâunaëng veà tình caûm nhöng cuõng saùng trongveà tö töôûng. AÁy laø loøng töï haøo veà mieànñaát Coá Ñoâ ngaøn naêm vaên hieán, tình yeâutha thieát queâ höông, loøng ôn nghóa vôùimaûnh ñaát vaø con ngöôøi ñaõ ñem laïi nhöõnggiaù trò vaên hoùa cho daân toäc. Caùc baøi thôtrong taäp theå hieän ñöôïc nhöõng phaåmchaát aáy khoâng chæ goùp phaàn toân vinh thôluïc baùt maø coøn laøm saùng giaù cho neàn vaênhoïc queâ höông, chung söùc laøm neân chaângiaù trò cuûa neàn vaên hoïc nöôùc nhaø.Coù ñöôïc chaát löôïng thô laø nhôø taøi

naêng cuûa thi só. Nhöng coù ñöôïc chaátlöôïng taäp saùch, caàn phaûi keå ñeán coângsöùc vaø trí tueä cuûa Ban Tuyeån choïn vaøBieân taäp. Xin nhaéc laïi lôøi ñaùnh giaù khaùiquaùt ban ñaàu: Ñoù laø vieäc tuyeån choïn,bieân taäp coâng phu vaø ñaày traùch nhieäm.Taát caû ñaõ ñöôïc thöïc hieän trong khoaûng

thôøi gian ngaén nhaát vôùi moät tinh thaàn sieâutraùch nhieäm vì nghóa caû. Bôûi vì Nhoùm Tuyeånchoïn vaø Bieân taäp tuy ít ngöôøi nhöng ñaõ laømvieäc raát khaån tröông laïi theo moät quy trìnhtuyeån choïn nghieâm ngaët chaët cheõ, tieâu chí

tuyeån choïn ñöa ra thaät roõ raøng: thô Luïc baùtcuûa “nhöõng ngöôøi sinh soáng vaø laøm vieäc treânñaát Ninh Bình, nhöõng con em Ninh Bình sinhsoáng trong vaø ngoaøi nöôùc, nhöõng nhaø thôtrong caû nöôùc daønh tình yeâu vieát cho NinhBình” nhöng laïi keøm theo “Muïc ñích toáithöôïng laø chaát löôïng”. Nhöõng tieâu chí ñöa ralaïi coøn phaûi ñöôïc caáp coù thaåm quyeàn ñoàngyù pheâ duyeät, coi troïng nhö moät cuoäc thituyeån taøi naêng . Vì theá, nhoùm Tuyeån choïnvaø Bieân taäp laïi phaûi laø nhöõng nhaø vaên coù uytín veà nhaân caùch vaø taøi naêng, laøm vieäc coângtaâm, ñoàng tình vaø nghieâm tuùc. Ñoïc cuoánsaùch vôùi taát caû nhöõng gì ta thu nhaän ñöôïcmôùi thaáy nhoùm ñaõ duïng coâng bieát bao, taäntuïy vaø noã löïc bieát bao ñeå hoaøn thaønh taùcphaåm vôùi tinh thaàn quyeát “khoâng boû soùt thôhay” nhö trong lôøi Chia seû.Moät Tuyeån taäp daøy hôn 300 trang

saùch vôùi hôn 200 baøi thô (coù caû thôchöõ Haùn) cuûa gaàn 100 taùc giaû, khoângtheå khoâng coù nhöõng sai soùt taát yeáu.Nhöng taäp saùch ñaõ ñöa vaøo ñöôïc caùcbaøi luïc baùt hay, chuyeån taûi ñöôïc nhöõngñieàu suy nghó, ca ngôïi veà vuøng ñaát vaênhieán Ninh Bình maø coøn naâng cao nieàmkieâu haõnh töï haøo veà moät mieàn ñaát khaisinh ra doøng vaên hoïc vieát, nôi gaëp gôõthi nhaân cuûa moïi thôøi, nôi hoäi tuï vaøthaønh coâng nhieàu vôùi theå thô Luïc baùtbaûn saéc. Nghó nhö vaäy maø chuùng ta töïhaøo, naâng niu traân troïng thaønh quaûnaøy. Haõy ñoïc Mieàn Luïc baùt Coá Ñoâ,baïn seõ thaáy nhöõng ñieàu kyø dieäu. �


T IN TÖÙC - HOAÏT ÑOÄNG

Thöïc hieän keá hoaïchcoâng taùc cuûa Lieân hieäpcaùc Hoäi Vaên hoïc ngheä

thuaät Vieät Nam naêm 2014,goùp phaàn trieån khai Nghòquyeát Hoäi nghò TÖ Ñaûng laànthöù 9 khoùa XI, Ñoaøn Chuû tòchLieân hieäp caùc Hoäi Vaên hoïcngheä thuaät Vieät Nam toå chöùcHoäi thaûo khoa hoïc “Xaâydöïng con ngöôøi Vieät Namhoâm nay vaø traùch nhieämcuûa vaên hoïc ngheä thuaät” taïiHaø Noäi, ngaøy 20 thaùng 8 naêm 2014 .Ñeán döï Hoäi thaûo coù ñoâng ñuû caùc vaên ngheä só laøm coâng taùc quaûn lyù, laø Chuû tòch caùc

Hoäi VHNT chuyeân ngaønh TÖ vaø Hoäi VHNT caùc tænh, thaønh trong caû nöôùc; caùc nhaø khoahoïc thuoäc caùc lónh vöïc chuyeân ngaønh: vaên hoïc, saân khaáu, myõ thuaät, aâm nhaïc, nhieápaûnh, ñieän aûnh, muùa, kieán truùc, vaên ngheä daân gian, vaên ngheä caùc daân toäc thieåu soá; moätsoá vaên ngheä só tieâu bieåu, coù thaønh töïu trong lao ñoäng ngheä thuaät, quan taâm ñeán chuûñeà Hoäi thaûo cuøng caùc nhaø baùo thuoäc caùc cô quan thoâng tin, truyeàn thoâng Trung öôngvaø Haø Noäi. (AÛnh 2)Ñeán döï Hoäi thaûo coù ñaïi dieän laõnh ñaïo: Ban Tuyeân giaùo Trung öông, Hoäi ñoàng Lyù

luaän, Pheâ bình VHNT Trung öông, Boä Vaên hoùa – Theå thao & Du lòch, Boä Thoâng tin vaøTruyeàn thoâng, Boä Noäi vuï, Boä Taøi chính… Ñoàng chí Nguyeãn Theá Kyû, Phoù Tröôûng banBan Tuyeân giaùo TÖ ñeán döï, phaùt bieåu yù kieán chæ ñaïo Hoäi thaûo. (AÛnh 1)Qua gaàn 30 tham luaän göûi ñeán Hoäi thaûo, (moät soá baøi ñaõ ñöôïc giôùi thieäu treân muïc

“Trao ñoåi yù kieán” vaø “Chuyeän ngheà” cuûa Taïp chí Dieãn ñaøn vaên ngheä Vieät Nam caùc soára thaùng 8, thaùng 9/2014) trong ñoù 20 yù kieán ñöôïc trình baøy, Hoäi thaûo ñaõ taäp trung laømroõ caùc vaán ñeà sau:- Nhaän dieän thöïc traïng cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi vaø cô cheá thò tröôøng taùc ñoäng vaøo vieäc

saùng taïo, tieáp nhaän vaên hoïc ngheä thuaät, ñaët ra nhöõng vaán ñeà caàn löu yù, giaûi quyeát;- Vaên hoïc, ngheä thuaät goùp phaàn quan troïng trong vieäc xaây döïng neàn taûng tinh thaàn,

HOÄI THAÛO KHOA HOÏC “XAÂY DÖÏNG CON NGÖÔØIVIEÄT NAM HOÂM NAY VAØ TRAÙCH NHIEÄM CUÛA VAÊNHOÏC NGHEÄ THUAÄT”


ñaïo ñöùc con ngöôøi, giöõ gìn baûn saéc vaên hoùa, nhaèm oån ñònh vaø phaùt trieån beàn vöõng xaõhoäi thoâng qua vieäc taäp trung taïo döïng hình aûnh con ngöôøi ñöông thôøi, ñaët ra nhöõng vaánñeà veà choáng suy thoaùi ñaïo ñöùc, tieâu cöïc, nhaèm hoaøn thieän nhaân caùch cao ñeïp cuûa conngöôøi, nguoàn ñoäng löïc to lôùn vaø quyeát ñònh söï phaùt trieån giaøu maïnh cuûa ñaát nöôùc, hoäinhaäp quoác teá;- Vaên ngheä só caàn phaùt huy taøi naêng, reøn luyeän ñaïo ñöùc, noã löïc saùng taïo, phaán ñaáu

taùc phaåm coù noäi dung tö töôûng toát, chaát löôïng ngheä thuaät cao, phuïc vuï yeâu caàu cuûangöôøi ñoïc hoâm nay nhaèm naâng cao naêng löïc thaåm myõ, laøm phong phuù ñôøi soáng tinhthaàn cuûa con ngöôøi höôùng veà Chaân – Thieän – Myõ;- Naâng cao traùch nhieäm cuûa caùc caáp quaûn lyù söï nghieäp vaên hoïc ngheä thuaät, caùc Hoäi

VHNT trong vieäc xaây döïng Chöông trình haønh ñoäng cuï theå, thieát thöïc, hoã trôï vaên ngheäsó saùng taïo, nghieân cöùu, lyù luaän pheâ bình vaø coâng chuùng tieáp nhaän taùc phaåm vaên hoïcngheä thuaät coù chaát löôïng toát, sinh ñoäng vaø haáp daãn.Chuû tòch Lieân hieäp caùc Hoäi Vaên hoïc ngheä thuaät Vieät Nam – nhaø thô Höõu Thænh,

toång keát Hoäi thaûo, nhaán maïnh söù meänh cao caû cuûa vaên hoïc ngheä thuaät, cuûa ngöôøivaên ngheä só trong saùng taïo vaø quaûng baù caùc giaù trò vaên hoïc, ngheä thuaät. Vaên ngheäsó nhaän roõ nhöõng yeâu caàu, ñoøi hoûi môùi cuûa cuoäc soáng; caàn daán thaân höôùng veà xaâydöïng con ngöôøi Vieät Nam coù nhaân caùch cao ñeïp, ñaïo ñöùc, vaên hoùa laø traùch nhieämveû vang cuûa mình – nhöõng chieán só treân maët traän vaên hoùa luoân thöôøng tröïc tinh thaànxung phong, boài ñaép chaát theùp trong taùc phaåm ñeå soi saùng con ñöôøng ñi leân, phaùttrieån cuûa xaõ hoäi Vieät Nam, nhö Chuû tòch Hoà Chí Minh ñaõ daïy.

Tin vaø aûnh: THEÁ UAÅN - ÑAÏI MINH

TIN TÖÙC - HOAÏT ÑOÄNG


Thöïc hieän keá hoaïch hoaït ñoäng 6 thaùng cuoái naêm cuûa Hoäi ñoàng lyù luaän, pheâ bình Lieânhieäp caùc Hoäi VHNT Vieät Nam; quaùn trieät trieån khai thöïc hieän Nghò quyeát Hoäi nghòlaàn thöù 9 Ban chaáp haønh TÖ Ñaûng khoùa XI, Ñoaøn Chuû tòch Lieân hieäp caùc Hoäi VHNT

Vieät Nam ñaõ toå chöùc Lôùp taäp huaán nghieäp vuï ñaàu tieân veà lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc - ngheäthuaät taïi Baûo taøng Vaên hoïc Vieät Nam (Haø Noäi) töø ngaøy 19/8 ñeán ngaøy 29/ 8/ 2014.18 Hoäi vieân cuûa 16 Hoäi VHNT tænh, thaønh phoá khu vöïc phía Baéc, mieàn Trung, mieàn Nam

cuøng 3 caùn boä quaûn lyù xuaát baûn, nghieân cöùu vaên hoïc ngheä thuaät ôû cô quan Trung öông ñaõñöôïc môøi veà döï.Trong ngaøy ñaàu tieân, caùc hoïc vieân cuûa lôùp ñaõ ñöôïc môøi döï thính Hoäi thaûo khoa hoïc “Xaây

döïng con ngöôøi Vieät Nam hoâm nay vaø traùch nhieäm cuûa vaên hoïc ngheä thuaät” do Lieân hieäpcaùc Hoäi VHNT Vieät Nam toå chöùc ngaøy 20/ 8/ 2014 taïi Haø Noäi.Trong noäi dung cuûa chöông trình hoïc taäp, caùc hoïc vieân ñöôïc nghe caùc nhaø lyù luaän, pheâ

bình thuoäc caùc chuyeân ngaønh vaên hoïc, ñieän aûnh, saân khaáu vaø caùc vaên ngheä só laõnh ñaïoÑoaøn Chuû tòch Lieân hieäp - caùc vò haàu heát ñeàu laø thaønh vieân cuûa Hoäi ñoàng Lyù luaän - pheâbình Lieân hieäp caùc Hoäi Vaên hoïc ngheä thuaät Vieät Nam nhö Höõu Thænh, Ñoã Kim Cuoâng,Tuøng Ñieån, Phong Leâ, Haø Minh Ñöùc, Nguyeãn Ngoïc Thieän, Nguyeãn Thò Minh Thaùi,

LÔÙP TAÄP HUAÁN NGHIEÄP VUÏLYÙ LUAÄN, PHEÂ BÌNH VAÊN HOÏC NGHEÄ THUAÄT


Ban chæ ñaïo, Ban toå chöùc Lôùp taäp huaán cuøng caùc hoïc vieân Lôùp taäp huaán taïi Leã beá giaûng 29/8/2014


Phan Troïng Thöôûng, Ñoaøn Minh Tuaán, Ñinh Quang Toán - thuyeáttrình vaø trao ñoåi yù kieán moät soá vaán ñeà veà vieäc kieân ñònh neàn taûng myõ hoïcMaùc - Leâ nin, tö töôûng vaên ngheä Hoà Chí Minh vaø ñöôøng loái vaên hoïc ngheäthuaät cuûa Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam; kòp thôøi ñaáu tranh vôùi nhöõng bieåuhieän leäch laïc, sai traùi veà quan ñieåm, tö töôûng lyù luaän vaên ngheä; nhaändieän thaønh töïu vaø nhöõng vaán ñeà coøn toàn taïi trong söï phaùt trieån cuûa moätsoá chuyeân ngaønh VHNT; vai troø cuûa lyù luaän, pheâ bình trong töøng böôùckieán taïo cô sôû lyù luaän cuûa neàn VHNT Vieät Nam trong thôøi kyø môùi, goùpphaàn phaùt trieån beàn vöõng ñaát nöôùc; ñaåy maïnh caùc hoaït ñoäng saùng taùc,quaûng baù nhöõng taùc phaåm coù noäi dung tö töôûng toát, ngheä thuaät caophuïc vuï vieäc höôùng con ngöôøi vaø neàn vaên hoùa trong xaõ hoäi ñeán caùc muïctieâu cao ñeïp Chaân - Thieän - Myõ.Caùc hoïc vieân ñaõ tham quan Baûo taøng Vaên hoïc Vieät Nam ñang hoaøn

taát chuaån bò khai tröông trong naêm tôùi; ñi thaâm nhaäp thöïc teá moät soá ñòachæ vaên hoùa lòch söû, caùch maïng nhö: laøng coå Ninh Hieäp vôùi chuøa Naønh,ñeàn thôø Baéc cung hoaøng haäu Leâ Ngoïc Haân, caây ña Tröôøng Chinh, chôïvaûi truyeàn thoáng; laøng Ñình Baûng vôùi ñeàn thôø 8 vò vua trieàu Lyù, ñình ÑìnhBaûng; phoá saùch Nguyeãn Xí vaø phoá saùch Traàn Quoác Hoaøn vôùi Thö vieän- Baûo taøng gia ñình 10.000 ñaàu saùch baùo, hieän vaät chuyeân ngaønh cuûamoät nhaø nghieân cöùu vaên hoïc laõo thaønh toïa laïc trong phoá naøy.Trong nhöõng ngaøy hoïc taäp, caùc hoïc vieân moãi ngöôøi ñaõ hoaøn thaønh

moät baøi vieát môùi laø tieåu luaän nghieân cöùu hoaëc baøi pheâ bình vaên hoïc ngheäthuaät, cho thaáy naêng löïc tö duy ngheä thuaät vaø trình ñoä theå hieän treân vaênbaûn taùc phaåm nghieân cöùu lyù luaän, pheâ bình.Vôùi keát quaû hoïc taäp khaû quan, toång soá 21 hoïc vieân döï hoïc ñeàu ñöôïc

nhaän chöùng chæ hoaøn thaønh chöông trình taäp huaán nghieäp vuï lyù luaän pheâbình vaên hoïc ngheä thuaät. Chuû tòch Lieân hieäp caùc Hoäi VHNT Vieät Nam –nhaø thô Höõu Thænh; Phoù Chuû tòch – nhaø vaên Tuøng Ñieån, thay maët Laõnhñaïo Lieân hieäp ñaõ trao chöùng chæ toát nghieäp lôùp taäp huaán cho töøng hoäivieân, vôùi hy voïng ñaây seõ laø ñoäi nguõ noøng coát veà lyù luaän pheâ bình ôû côsôû, goùp phaàn naâng cao daàn tính chuyeân nghieäp cuûa hoaït ñoäng lyù luaänpheâ bình trong giai ñoaïn hieän nay. Trong Dieãn ñaøn Vaên ngheä Vieät Namsoá sau, moät soá baøi vieát cuûa hoïc vieân seõ ñöôïc choïn loïc ñaêng treân muïcNghieân cöùu – Trao ñoåi - Pheâ bình.

Tin vaø aûnh: THEÁ UAÅN – ÑAÏI MINH



Ngaøy 22.8.2014, taïiThò xaõ Cöûa Loø (tænhNgheä An), Boä

Thoâng tin vaø Truyeàn thoâng,Ban Tuyeân giaùo TÖ vaø Hoäiñoàng lyù luaän, pheâ bình Vaênhoc – ngheä thuaät T.Ö ñaõphoái hôïp toå chöùc Hoäi nghòbaùo chí vaên ngheä toaøn quoácnaêm 2014. Ñaïi dieän laõnhñaïo caùc cô quan baùo chí,truyeàn thoâng veà vaên hoïc ngheä thuaät trong toaøn quoác ñaõ veà döï.PGS.TS. Nguyeãn Theá Kyû - Phoù Tröôûng Ban Tuyeân giaùo T.Ö; PGS.TS. Nguyeãn Hoàng

Vinh - Chuû tòch Hoäi ñoàng lyù luaän - pheâ bình VHNT T.Ö; Ñ/c Hoaøng Höõu Löôïng - Cuïc tröôûngCuïc Baùo chí Boä Thoâng tin vaø Truyeàn thoâng ñoàng chuû trì Hoäi nghò. (AÛnh)Baùo caùo ñeà daãn veà Tình hình hoaït ñoäng cuûa baùo chí vaên ngheä naêm 2013 - 2014 vaø moät

soá nhieäm vuï trong thôøi gian tôùi do ñ/c Hoaøng Höõu Löôïng trình baøy, sau khi ñeà caäp ñeán nhöõngöu ñieåm, khuyeát ñieåm, haïn cheá, ñaëc ñieåm tình hình hoaït ñoäng baùo chí vaên ngheä ñaõ neâu leân3 giaûi phaùp naâng cao chaát löôïng hoaït ñoäng cuûa baùo chí vaên ngheä ñoái vôùi caùc cô quan quaûnlyù VHNT; cô quan chuû quaûn vaø cô quan baùo chí; cô quan quaûn lyù Nhaø nöôùc veà baùo chí. Veàñònh höôùng hoaït ñoäng trong thôøi gian tôùi, Baùo caùo nhaán maïnh vieäc tieáp tuïc ñaåy maïnh tuyeântruyeàn thöïc hieän caùc Nghò quyeát cuûa Ñaûng veà caùc vaán ñeà vaên hoùa, vaên ngheä; tìm toøi ñoåi môùihình thöùc, phöông phaùp truyeàn baù, giôùi thieäu caùc giaù trò VHNT Vieät Nam vôùi baïn beø quoác teá,tieáp thu tinh hoa VHNT theá giôùi (saùng taùc, lyù luaän, pheâ bình) coù choïn loïc phuø hôïp vôùi thöïctieãn, coâng chuùng Vieät Nam; ngaên chaën, ñaåy luøi voâ hieäu hoùa söï thaâm nhaäp caùc saûn phaåm vaênhoùa phaûn ñoäng, ñoài truïy; chaêm lo boài döôõng ñoäi nguõ nhöõng ngöôøi laøm baùo chí vaên ngheä, saùngtaïo nhöõng taùc phaåm coù giaù trò cao veà tö töôûng, ngheä thuaät.13 tham luaän cuûa caùc ñaïi bieåu göûi tôùi vaø trình baøy taïi Hoäi nghò ñaõ trao ñoåi veà caùc yeâu caàu

naâng cao chaát löôïng, hieäu quaû trong xaây döïng noäi dung vaø toå chöùc thoâng tin VHNT, höôùngtôùi coâng chuùng, naâng cao naêng löïc thaåm myõ cuûa hoï, baùm saùt ñònh höôùng cuûa Nghò quyeát T.Ö9 khoùa XI veà “Xaây döïng vaø phaùt trieån vaên hoùa, con ngöôøi Vieät Nam, ñaùp öùng yeâu caàu phaùttrieån beàn vöõng ñaát nöôùc”.PGS.TS. Nguyeãn Hoàng Vinh toång keát Hoäi nghò, khaúng ñònh vai troø to lôùn cuûa baùo chí vaên

ngheä trong vieäc goùp phaàn giöõ gìn vaø phaùt trieån nhöõng giaù trò truyeàn thoáng cuûa vaên hoùa, con ngöôøiVieät Nam. Vì vaäy naâng cao trình ñoä chuyeân moân, chuyeân nghieäp, ñaùp öùng caùc ñoøi hoûi ñaëc thuøcuûa baùo chí vaên ngheä vaø hoäi nhaäp quoác teá laø moät trong nhöõng yeâu caàu caáp baùch ñaët ra ñoái vôùiñoäi nguõ nhöõng ngöôøi laøm baùo chí vaên ngheä, ñoái vôùi caùc cô quan quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc.

Tin vaø aûnh: THY YEÂN

HOÄI NGHÒ BAÙO CHÍ VAÊN NGHEÄ TOAØN QUOÁC NAÊM 2014


Diễn đàn văn ghệ Việt Nam số 9-14. vanhien.vn

News & Politics

Transcript of Diễn đàn văn ghệ Việt Nam số 9-14. vanhien.vn