DIB Cami Kadin Aile
-
Upload
necmeddin-gueney -
Category
Documents
-
view
50 -
download
2
description
Transcript of DIB Cami Kadin Aile
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
1/128
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
2/128
DYANET LER BAKANLII YAYINLARI - 969Halk Kitaplar : 234
Tashih:
Mustafa YELYURT
Grafik & Tasarm:
Emre YILDIZ
Bask:
Kalkan Matbaaclk San. ve Tic. Ltd. ti.
Tel.: 0.312 341 92 34
1. Bask, Ankara 2013
ISBN 978-975-19-5855-6
2013-06-Y-0003-969
Sertifika No: 12930
Eser nceleme Komisyon Karar: 23.09.2013/35
Diyanet leri Bakanl
letiim:
Dini Yaynlar Genel Mdrl
Basl Yaynlar Daire Bakanl
Tel: (0 312) 295 72 93 - 94
Faks: (0 312) 284 72 88
e-posta: [email protected]
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
3/128
Cam
Kadn ve Ale
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
4/128
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
5/128
5
indekiler
7 SUNUProf. Dr. Mehmet GRMEZ
13 SLAM GELENENDE CAM VE KADINProf. Dr. rfan AYCAN
23 KADIN, SOSYAL HAYAT VE CAMProf. Dr. brahim H. KARSLI
39 MESCDN-NEB VE SAHABE HANIMLARProf. Dr. Rait Kk
47 KADINLARIN ETMNDE CAMLERN ROLProf. Dr. Hseyin YILMAZ
65 CAMNN FONKSYON ETLLDr. Fatma Bayraktar KARAHAN
73 RVAYETLER IIINDA CAM KADINProf. Dr. Mahmut YEL
85 CAMLERDEK FZKSEL MEKNLARINHTYALARA GRE DZENLENMES
Fatma Yksel AMUR
101 GZEL KABULSibel Eraslan
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
6/128
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
7/128
7
Sunu
Rahman ve Rahm olan Allahn adyla.
Kuran- Kerime gre, Hz. dem ile Hz. Havva biri dierin-
den deil her ikisi de ayn zden, topraktan yaratlmtr. Biri
dieri iin deil her ikisi de yeryzn birlikte imar etsinler
diye var edilmitir. kisi birlikte Allahn hitabna muhatap ol-
mutur. kisi birlikte eytana kanmtr. Biri dierini aldatma-
mtr. kisi birlikte aldanmtr. kisi birlikte piman olup tvbe
etmi, dnyadaki sorumluluu da yine birlikte stlenmitir.
kisi de halife olarak gnderilmitir.
Kadn ve erkek, iman, ibadet ve ahlakta birbirinin velisidir;
birlikte marufu emretmede, birlikte mnkeri nehyetmede bir-
birinin dostudur. nsanlk deeri ve onuru asndan birbirine
eit ve e deerdir. Sevgili Peygamberimizin (s.a.s.) ifadesiyle
kadn ve erkek, bir btnn iki eit yarsdr.
Ahlk Kuran olan Resl-i Ekrem (s.a.s.)in kadnla ilgili
sz ve uygulamalarna bakldnda, insan olarak kadn erkek-
ten farkl grmeyen, dnce ve grlerini anlaml ve deerli
bulan, sosyal, din ve ilm platformlarda daima ona yer ve-
ren ve sz hakk tanyan bir yaklam sergiledii grlecektir.
Hz. Peygamber (s.a.s.), ailesinden olsun ya da olmasn tm
kadnlara kar byle bir tutum sergilemi, onlar dinlemi,
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
8/128
CAM KADIN VE ALE8
kadnlarn sorunlarna zm bulmaya almtr. Kadnlarn
sosyal hayata katlmalarnn engellenmemesini, cami ve cemaatatmosferinden mahrum braklmamalarn, onlarn szl veya
fiili olarak incitilmemesini, ksacas kadnlara Allahn verdii
deerin verilmesini istemitir. Sevgili Peygamberimizin (s.a.s.)
devrinde kadn, hayatn ak iinde mescitte, cemaatte, ilimde,
sanatta, ticarette ksacas toplum hayatnda olmas gereken her
yerde var olmutur. Hz. Peygamber (s.a.s.)in kadna rahmetve adalet ykl bu bak, aslnda kadn konusundaki yerle-
ik alglar ve nyarglar tamamen ykmaya yneliktir. Onun
snnet-i seniyyesi bu konuda nasl bir mesafe katedilmesi ge-
rektiine dair mhim bir yol haritas olma zelliine sahiptir.
slamn kadn konulu retileri ile tarihte ve gnmz
toplumlarnda egemen olan dnce, telakki ve uygulamalar
arasnda derin farklar bulunmaktadr. Kadn ile ilgili sorun-
lar, kadn hakknda oluan yanl dnce ve telakkiler sadece
Dou toplumlarnn ya da slam toplumlarnn sorunu olmayp,
ayn zamanda btn bir insanln problemidir. Zira kadn-er-
kek arasndaki biyolojik farklln toplumsal ve kltrel birfarklla dntrlmesi, bin yllarn tesinden gnmze
intikal etmi zamana ve deiime kar en dayankl ideoloji
olarak bugn de karmzda durmaktadr.
Ne yazk ki tarih iinde Mslmanlar, kadn konusunda
bizzat Kuran- Kerimin izdii ereveyi dahi yakalayamam,
slam toplumlarnda maalesef Kuran ncesi kadn telakkileri
hayatiyetini, stelik slam grnts altnda srdrebilmitir.
Kadim din ve kltrlerin Mslman toplumlara tesiri, yerle-
ik kltr ve geleneklerin dine baskn kmas, dinin ve din
metinlerin yanl anlalmas ve yanl yorumlanmas yannda,
ahlk zaaflar da bu tr dncelerin yaayp kklemesine
zemin tekil etmitir.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
9/128
9 S U N U
Tarihsel sre ierisinde dinimizin genel prensiplerine ayk-
r, yanl, eksik, yerleik kltr ve anlaylarn etkisinde kadnaleyhtarlna dntrlebilecek yorumlarda bulunulduu
bir gerektir. zellikle kadnn yaratlna dair hurafeye varan
dnceler, kadna ynelik zayflk ve eksiklik sylemi, fitne
ve fettanlk itham, kadn erkek zerinden deerlendirmeye
almak ve bu mukayeselerde Allah ve Reslnn nehyettii,
cinsiyetilik denilebilecek bir syleme yer vermek, bunun enbariz gstergesidir.
Bu anlayn yansmasn cami ve kadn konusunda da gr-
mek mmkndr. Halbuki kadn mabede kabul buyuran ve
mihrapta eiten Rabbimizdir. Kbetullahn temellerine kadn
eli demitir. Hz. Hacerin sayinin hrmetine zemzem suyu ik-
ram edilmitir. Resl-i Ekrem Efendimiz (s.a.s.), Allahn kadn
kullarn Allahn mescitlerinden alkoymayn buyurmutur.
Kadnlar Mescid-i Nebevide hem ilim halkalarnda yer alm-
lar hem de vakit namazlarna, cuma ve bayram namazlarna
katlmlardr. Hatta kadnlarn camiye, namaza ocuklaryla
birlikte geldikleri, ocuk alamas iitince de Sevgili Peygam-berimizin (s.a.s.) namaz ksa tuttuu hepimizin malumudur.
Rahmet Elisi (s.a.s.), mescidinden ne ocuklar ne de anneleri
uzak tutmutur. Asr- saadette durum bu iken zaman ierisinde
kadnlar ne yazk ki camiden ve cemaatten farkl gerekelerle
uzaklatrlmlardr.
Aslnda kadnlar camiden ve cemaatten uzaklatrmak, on-
lar ilim ve irfan meclisinden, toplumsal hayattan da uzakla-
trmaktr. Kadnlar camiden ve cemaatten uzak tutmak, aileyi
cehaletin kucana, hurafe ve batl inanlarn kr kuyusuna
terk etmektir. ocuklar ve gelecek nesilleri edepten, daptan,
sohbetten, terbiyeden, sevgiden, bilgiden, birlikten, ibadetten,
saftan, huzurdan, maneviyattan mahrum etmektir.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
10/128
CAM KADIN VE ALE10
Bugn cami, kadn ve aile konusunda bizlere den, Resl-i
Ekremin Medinede yeerttii ezeli hikmet ve mutlak hakikatllerini esas almak ve insanla bu esaslar takdim etmek
olmaldr. ncelikle camilerdeki abdest ve ibadet meknlarn
kadnlara daha elverili hle getirmektir. Camilerdeki kadn ve
ocuk meknlarn iyiletirmektir. Onlar izbe meknlardan,
gmme katlardan kurtarmaktr. Onlarn camiye, cemaate ka-
tlmn salamaktr. Kadna emek vermek, aileye ve geleceknesillere emek vermektir.
Camiler ve Din Grevlileri Haftasmnasebetiyle ha-
zrlanan elinizdeki eserin hazrlanmasndan yaymlanmasna
kadar geen srelerde emei geen herkese teekkr ediyor,
eserin cami, kadn ve aile konusunda bir bilin ve farkndalk
oluturmasn Rabbimden niyaz ediyorum.
Prof. Dr. Mehmet GRMEZDiyanet leri Bakan
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
11/128
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
12/128
Dnya bar ve huzuru, ilmin beiindeyetien ve orada ocuklar iin ilmin beiinisallayan annelerle mmkndr.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
13/128
13
Prof. Dr. rfan AYCANM.E.B. Din retimi Genel Mdr
slam GeleneindeCami ve Kadn
Mslmanlar aras kardelii, dayanmay, birlik-
telii pekitiren, kulluk bilincinin olumasna
nemli katk salayan, ilmin, medeniyetin doduu ve ge-
litii, slamn nurunu bir niane olarak tm dnyaya ya-yan, herkese kucak aan, bir benzerinin olmad tek yerdir
camiler. Mimarisi ile slamn somut kltrnn, cemaati
ile slamn soyut kltrnn mimari ve aheseri, znesi ve
nesnesi konumundadr. Bu denli nemli, slam dininin ilim,
ibadet, bar, sevgi, kardelik, eitim, kltr ve medeniyet
merkezi olan bu meknlar, Allah katnda stnl takva-
snda olan her ya, stat ve cinsiyetten Allahn kullarnn
evidir.
Camiler, ibadet iin kullara temiz klnm yeryznn cen-
net baheleridir. Cennet ise annelerimizin ayaklarnn altnda-
dr. Camiler ve kadnlar arasnda byle bir ba varken kadnlarcamisiz, camileri de kadnlarsz dnemeyiz. Camilerimiz,
cemaat ile hayat bulur, nefes alr, daim olur. ocuklar ile ka-
dnlarmz, camilerimize cennet bahesindeki kular gibi cvlt
katar, ss katar, gzellik katar, saflk, temizlik katar.
Camiler Mslmann dnyasdr, hayatdr, yuvasdr. Ms-
lmanlar, caminin iinde yalsyla, genciyle, annesiyle, baba-
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
14/128
CAM KADIN VE ALE14
syla, ocuklaryla, eiyle, dostuyla, kardeiyle yaar; slam,
slam medeniyet ve kltrn yaatr. Tpk Allah Reslnnsnneti gibi O deil miydi skntlardan kurtarp kendisine
kucak aan Medine-i Mnevvereye vardnda, Allahn evim
dedii, iinde eiyle, ocuuyla, dostuyla, akrabasyla, genciyle,
yalsyla bir arada yaayaca Mslmanlarn evini ina eden
Onu, Mslmanlarn mutlu ve hznl anlarnn mekn, s-
lam devletinin ynetim ve istiare merkezi, ilim ve medeniye-tin beii yapan... ini; ailesiyle, akrabalaryla, kimsesizlerle,
genlerle, ocuklarla, limlerle, fakirlerle, zenginlerle bezeyen...
te bu Peygamber snneti, camilerin Mslmanlar iin hayatn
kendisi olmas gereinin en byk delilidir. Nasl ki kadnlar da
erkekler kadar hayatn tam ortasndaysalar, camilerimizin iin-
de de erkekler kadar hayat bulmaldrlar. Bir vcudun azalarnbir araya getiren camilerde, o vcudun azalarnn bir ksm
darda kalamaz.
Asr- Saadet Dneminde Cami-Kadn likisi
Hz. Peygamber (s.a.s.) dneminde cami, din ve itima
hayatn merkeziydi. Gnmzdeki gibi camiler sadece uhre-viyat ve maneviyat iin insanlarn urad meknlar deildi.
Mslmanlarn, hayatn geneliyle ilgili bilgi ve grg alveri-
inde bulunduu, haber ald yerlerdi. Mslmanlarn mmin
kardeleriyle tant, aralarndaki dostluk ve sevgi balar-
nn kuvvetlendii, Mslmanlar bir vcudun azalar yapan
meknlard. Mslmann itima hayat ile balantsn kuranatardamard.
Peygamberimizin mmetine brakt snnete gre kadn-
lar; ibadet etmek, Kuran, vaaz ve hutbe dinlemek gibi dnyevi
ve uhrevi pek ok faaliyet iin mescide erkekler kadar gitmeli-
dir. Zira Peygamber dneminde kadnlar, mescitte yaplan her
trl faaliyette yer alyordu. Btn Mslmanlar gibi kadnlar
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
15/128
SLAM GELENENDE CAM VE KADIN 15
da Allahn kullar zerine farz kld ibadetleri yerine getirmek
iin camilerde bir araya geliyordu. lmin yuvas olan camilerdekadnlar, bata Hz. Peygamber (s.a.s.)in hutbe ve vaaz eitimi
olmak zere din ve dnyevi pek ok konuda dier reticile-
rin de eitim etkinliklerinden yararlanyordu. slam devletinin
ynetim ve istiare merkezi olan camilerde, kadnlarn da sz
haklar vard. Gerek bo vakitlerini deerlendirmek, din kar-
deleri ile sohbet etmek, gerekse i ilikilerini gelitirmek iincamilerde bulunuyorlard. slamiyet ile ereflendiinde, cahili-
yeden km bir dnyann kadnlar iin bu durum, camileri
deta itima hayatn kaps, penceresi yapyordu.
Bu yzdendir ki Peygamber Efendimiz (s.a.s.), Allahn ha-
nm kullarn mescitlerden men etmeyiniz buyurarak kadnlarn
camilere gidiini tevik etmi ve desteklemitir. Hz. mer (r.a.),gnl raz olmasa bile, einin sabah ve yats namazlarna dahi
mescide gitmesine Peygamberimizin bu sz zerine msaade
ediyordu.1Hz. Peygamber (s.a.s.); namaz klamasa bile bayram
vakti gibi nadide zamanlarda kadnlarn da camide olmasn
istiyorsa,2 bir sahabi hanmn camiye gelmesine, kyafetinin
olmamasn bile bahane olarak kabul etmeyip, arkadandandn almasn istiyorsa,3gnmzde de kadnlarn camiye
gelmemeleri iin sebep olmamaldr.
Hz. Peygamber (s.a.s.), kadnlarn camiye gelmemelerine
sebep olacak her trl ihtimali kaldrmak iin bir mekn d-
zeni getirmitir. Kadnlar iin caminin hariminin arka ksmnda
zel bir blm ayrlm, kadnlar erkeklerin hemen arkasndasafa durmulardr. Ancak erkeklerle kadnlar arasnda gn-
mzdeki gibi bir rt, perde yoktur.
1 Buhar, Cuma:13.
2 Buhar, deyn:15; Mslim, Salatl-deyn:11.
3 Buhar, Salat:2.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
16/128
CAM KADIN VE ALE16
Hz. Peygamber (s.a.s.), camiye giri klarda kadnlar ra-
hat etsin diye namaz ve sohbet bittikten sonra bir sre bek-lemi, kadnlar camiden ktktan sonra, nde kendisi olmak
zere erkek cemaat kmtr. Camiye devam eden kadnlarn
says artnca Hz. Peygamber (s.a.s.); Keke u kapy kadnlara
ayrsaydk4buyurmu, ayr kapdan girip kmalarnn daha
uygun olacan belirtmitir. Onun bu isteini Hz. mer (r.a.)
yerine getirmi ve kaplardan birini kadnlara tahsis etmitir.Hz. Peygamber (s.a.s.), kadnlarn camideyken skntya dme-
melerine de zen gstermitir. Bir ocuk alamas duyduun-
da anneyi dnerek namaz ksaltm, Uzun uzun kldrma
isteiyle namaza balyorum ki o esnada bir ocuk alamas
iitiyorum. Annesinin onun alamasndan dolay skntya d-
eceini bildiimden namaz ksa tutuyorum.demitir.5Ayrca
Allah Resl, kadnlarn camiye devamnda dikkat etmeleri
gereken hususlarda da nasihatlerde bulunmu; giyim kuamda
ll olmay, camiye gelirken gzel koku srmemeyi nasihat
etmitir.6
Peygamber dneminde kadnlar, gnn erken ve ge saat-
leri de dahil olmak zere sabah namaz, akam namaz, yatsnamaz gibi vakit namazlarna itirak etmiler, bunun yannda
cuma namazlarna, bayram namazlarna, cenaze namazlarna
da katlmlardr. Ayrca kadnlar, gece gndz fark etmeden
ibadetlerini yapmak iin de camilerde yerlerini almtr. nk
camiler her trl ktlkten emin meknlardr. Nitekim bu
konuda Hz. Peygamber (s.a.s.), Geceleyin mescide gidip ibadet
etmek iin kadnlarnz izin istediklerinde onlara izin verin7
buyurmutur.
4 Eb Davud, Salat, 17.
5 Buhar, Ezan: 65. Mslim, Salat: 192.
6 Buhar, Salat, 6; Eb Davud, Salat, 52
7 Buhar, Ezan:162.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
17/128
SLAM GELENENDE CAM VE KADIN 17
Hz. Peygamber (s.a.s.), genel hutbe ve vaazlarnda kadnlar
ayrmam/ayr tutmam, onlara zel sohbette de bulunmutur.Hatta kadnlarn camideki eitim faaliyetleri iin zel bir gn
tahsis etmi, ilim talep eden kadnlar rahatlkla gelip Peygam-
berimize soru sormutur. Nitekim Hz. Aie (r.a.); Ensar kadn-
lar ne iyi kadnlardr; nk haylar, dinlerini renmelerine
engel olmad8buyurmutur.
Kadnlarn eitimiyle bata Hz. Peygamber (s.a.s.) olmakzere, hanmlar ve zel olarak grevlendirdii kadn ret-
menler ilgilenmitir. Camilerde verilen bu derslerde ve sohbet
halkalarnda sadece din konularla ilgili eitim verilmemitir.
Hz. Peygamber (s.a.s.), kadnlarn okuma-yazma renmelerini
daima tevik etmitir. Hanmlarndan Hafsaya okuma yazma
retmek zere ifa Hatun adndaki sahabiyi grevlendirmitir.Ayrca camiler pek ok konuda bilgi ve tecrbe alveriinde
bulunulmasna imkn tanmtr. Bata Hz. Aie (r.a.) olmak
zere pek ok hanm sahabinin iir, tp, hayvanclk gibi eitli
konularda bilgi ve tecrbe sahibi olduu bilinmektedir. yle ki
kadnlarn din konulardaki geni bilgi ve kltrleri, kendile-
rine Hz. mer (r.a.) gibi bir halifeye itiraz edebilme cesaretinivermitir.
Sahabi kadnlar Peygamber zamannda mescit ile hemhl
olmutur. Mescidin her trl bakm ve temizlii ile de kadnlar
ilgilenmitir. Hanm sahabiler yeri geldiinde orada uyuyup
dinlenebilmitir. Fitneden emin olunduu zaman gerek kadn,
gerekse erkek Mslmanlardan yatacak yeri olmayanlar mes-citte gecelemitir. Bugn de gidecek yeri olmayanlarn snd
en gvenli yer camilerimiz deil midir?
Hz. Peygamber (s.a.s.), kadnlarn da camilerde yerlerini
almalarnn nemine binaen yapm olduu tevikler ve gerekli
dzenlemelerin yannda, ailesine kar sorumluluklarn yerine
8 Buhar, lim: 50.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
18/128
CAM KADIN VE ALE18
getirmede sknt ekmemeleri iin kadnlarn camiye devamn
zorunlu klmam, bu konuda kendilerini serbest brakmtr.Bu imtiyaza ramen sahabi hanmlar, camiye her vakit devam
etmitir. Hatta Hz. Peygamber (s.a.s.) dneminde Mslman
kadnn mescide gelmesi, sadece Peygamber mescidi ile snrl
kalmam, mahalle mescidine de devam etmilerdir. Ayrca i-
tima hayatn merkezi olan camilerde dzenlenen toplantlara,
mahkemelere, trenlere, kltrel etkinliklere kadnlar da icabetetmilerdir.
Asr- Saadet Dnemi SonrasCami-Kadn likisi
Hz. Peygamber (s.a.s.)in belirledii slam geleneinde,
cami ve kadn ilikisi byle iken, Hz. Peygamber (s.a.s.)in ve-fatndan sonra zaman ierisinde kadnlarn cami ile ilikileri
ne yazk ki sekteye uramtr. slam toplumlarnda kadnn
pek ok alandaki konumunu bir taraftan din ku rallar, dier
taraftan sosyal ve siyasi evre, etnik yap ve slam ncesinden
gelen kltr miras belirlemitir.
slam, kadnla ilgili yanl anlaylarla mcadele etmi, ka-dn hak ettii yere konumlandrmtr. stnln cinsiyette
deil takvada olduunu bildirmitir. Ancak slam corafyas
geniledike slam Peygamberinin youn uralar ile bertaraf
ettii bu anlay, yava yava gn yzne kmaya balam ve
kadn, yava yava camilerden evine ekilmek zorunda kalm-
tr. Toplumu din konusunda aydnlatma camilerin grevi iken,kadnlar bundan mahrum kalmtr.
Emeviler dneminden itibaren netleen bu durumda, ge-
lenein gl etkisinin yannda baz rivayetlerin yorumlanma-
sndaki farkllklar da etkili olmutur. slam gelenei demek
Kuran ve Hz. Peygamber (s.a.s.)in snneti demektir. slam
geleneindeki durum yukarda anlattmz gibiyken, Hz. Pey-
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
19/128
SLAM GELENENDE CAM VE KADIN 19
gamber (s.a.s.)in vefatndan sonra Hz. Aie (r.a.)nin syledii
ileri srlen; Eer Reslullah (s.a.s.) kadnlarn kendisindensonra mescitlerde neler ihdas edeceklerini bilseydi, srailoullar
gibi, o da onlarn mescitlere girmelerini yasaklard9 ifadesi,
Hz. Peygamber (s.a.s.)in hayatta iken camiye gelmeleri iin
dzenlemeler yapt ve teviklerde bulunduu kadnlarn ca-
milerden ekilmelerine sebebiyet vermitir. Oysa tamamlanm
olan bir din sz konusudur. Kadnlarn camiye devam etmelerikonusunda bir yasaklama gerekecek olsayd, Hz. Peygamber
(s.a.s.)in uygulamalar bu dorultuda olurdu.
Bir kadn sahabi Hz. Peygamber (s.a.s.)e gelerek; Ey Al-
lahn Resl, kocalarmz sizinle beraber namaz klmamza
engel oluyorlar. Oysa biz sizinle namaz klmay ok istiyoruz10
diye ikyette bulunmu ve bunun zerine Hz. Peygamber(s.a.s.), ona namazlarn evinde klmasn tavsiye etmitir. Za-
manla kadnlarn evdeki ibadetlerinin, camideki ibadetlerinden
daha faziletli olduu, camiye gitmelerinin fitneye sebep olaca
inanc yerlemeye balamtr. Oysa kolaylk dininin Peygam-
beri, aile ii problem olmamas iin, tpk kadnlarn camilere
gelmesini zorunlu tutmayp, serbestlik tand gibi, kiiye zelbir tte bulunmutur.
Harama bakp gnaha girme ihtimali de ne srlerek
kadnlar camilerden uzaklatrlmtr. Oysa Allah Tel, Nr
Sresi, 30-31. ayetlerde; man eden erkeklere syle gzlerini
harama bakmaktan sakndrsnlar, namuslarn korusunlar...
nanan kadnlara da syle, onlar da gzlerini harama bakmak-tan sakndrsnlar ve namuslarn korusunlar... buyurmu ve
hem kadn hem de erkei sorumlu tutmutur. lim renmenin
farz- kifaye olduu anlay da kadnlarn camiden mahrum
kalmasna sebebiyet vermitir.
9 Buhar, Ezan: 163.
10 Tabern, Muceml-Kebr, 25/148
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
20/128
CAM KADIN VE ALE20
Bu gibi etkenlerle ilim yuvas olan mescitlerden nasibini
alamayan kadnlar, din bilgilerini farkl farkl yollarla teminetmeye balaynca, dinin teorik ve amel ynnn deil ekl
ynnn n plana kmasna, din d uygulamalarn zaman
ierisinde dindenmi gibi alglanmasna sebebiyet vermitir.
Asr- saadet dnemindeki cami-kadn birlikteliinin ardn-
dan, slam corafyasnn genilemesi ile camiden ve eitim--
retim faaliyetlerinden giderek uzaklar bir hl alan cami-kadnilikisine, Osmanl devleti zamannda farkl bir boyut eklendi-
ini syleyebiliriz. Osmanlda kadnlarn; medrese, hastane,
cami gibi hayatn merkezlerini bir arada barndran klliyeler
yaptrmas ve bu tr faaliyetlerin saylarnn dikkat eken ok-
luu, camilerden uzak kalan kadnlarn zleminin bir ifadesi
olarak alglanabilir.Asr- saadet sonras zaman ierisinde geleceimizin mimar
olan kadnlar, evde cehalete terk edilmi, teravihten teravihe ait
olduu meknlarn ancak izbe, rutubetli kelerine, bin bir zor-
lukla gidebilir olmutur. ocuu alayan var diye namaz ksa
tutan bir peygamberin mmetinden, ocuu ile Allahn evine
geldi diye azar iitir olmutur. Hem camilerden uzaklatrlmhem de ylda bir defa geldii caminin adabn iyi bilmesi istenir
olmutur. Camiden uzaklaan, din bilgileri doru ve salkl
edinemeyen, camiyi bilmeyen, aidiyetsizlik hissine kaplan an-
nelerden, iyi evlatlar yetitirmesi beklenir olmutur. Oysa bir
olmann, Allahn huzuruna birlikte ynelmenin manevi hazzn
yaayamayan annelerin evlatlarna bunu aktarmalar mmkngrnmemektedir.
Gnmzde Cami-Kadn likisi
Gnmz slam dnyasnda, kadnlarn camiye devam edip
vakit, cuma ve bayram namazlarna katld yerler olmasna
ramen, Trkiyede ibadet ve eitim amacyla camiye devam
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
21/128
SLAM GELENENDE CAM VE KADIN 21
eden kadn says olduka dktr. Erkekler cami ile ilikisini,
gerek ibadet gerekse vaaz, hutbe gibi faaliyetler ile srdrmek-tedir. Ancak kadnlar, genel olarak camiye devam etmemekte ve
cami eitiminden yeterince faydalanamamaktadrlar.
Ancak unu unutmamalyz ki Veda Hutbesinde Kuran ve
Snneti bize miras brakan Allah Resl, camilerde her trl
etkinliklerde erkekler kadar kadnlara da yer ayrmtr. Dnya
nfusunun yars kadnken ve dier yarsn da kadnlar ye-titirirken, bizim camilerimizde kadnlara daha az yer verme-
mizin mazereti olmamaldr. Zira slam toplumu iin cami ile
birliktelik, erkek iin olduu kadar Mslman nesli yetitiren,
medeniyeti ekillendirici anneler olan kadnlar iin de geer-
lidir. Dinin doru anlalmas ve yaanmas, huzurlu bir slam
toplumunun olmas kadn, erkek, gen, yal tm inananlarnayn meknda, ayn ama iin bir araya gelmesi ile mmkn-
dr. Dnya bar ve huzuru, ilmin beiinde yetien ve orada
ocuklar iin ilmin beiini sallayan annelerle mmkndr.
Mslman kadnn yeniden camilerle hemhl olmas, slam
lemi iin din, ilm ve itima adan nem arz etmektedir. Bu
nemli konunun farknda olan Diyanet leri Bakanlmz,kadnlarn ait olduklar camileri, bu cennet bahelerini yeert-
meleri iin bir takm faaliyetler yrtmektedir. Kadnyla-er-
keiyle, genciyle-yalsyla camilerimizi hayatmzn merkezi-
ne tamamz gerekmektedir. slam geleneine sahip kp Hz.
Peygamber (s.a.s.)in, Mescitler yeryznde Allahn evleridir.
Gkteki yldzlarn yer ehlini aydnlattklar gibi, onlar da gkehlini aydnlatrlar11Hadis-i erifindeki gk ehli olmann ere-
fine nail olmak iin camilerimizdeki her trl din, ilm, itima
etkinliklere katlmamz nemlidir.
11 Tabern, Muceml-Kebr, 10/262.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
22/128
Resl-i Ekrem sonras dnemlerde KutluNebinin uygulamasyla badamayantalihsiz bir gelenek olutu. Camiler, ilk
dnemlerdeki sosyal fonksiyonlarnkaybettikleri gibi kadn cemaatlerini dekaybettiler. Aslnda kaybedenler camilerdeildi. Kaybedenler, kadnlar ve slamtoplumuydu. nk camiler, arnma vetefekkr yerleri idi. Manevi coku, ruhaniycelme ve ykselme meknlaryd.Dolaysyla buralardan uzak kalmak, budeerlerden uzak kalmaya edeerdi.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
23/128
23
Prof. Dr. brahim H. KARSLIDin leri Yksek Kurulu yesi
Kadn, Sosyal Hayat ve Cami
Beraber Kulluk Emanetini Yklendiler
A
llah Tel canllar ift yaratmt. nsann da ka-
dn ve erkekten meydana gelmesini dilemiti (r,
42/11). Kadnyla erkeiyle insan, znde ilhi nefhay ta-
maktayd (Hicr, 15/29). nsan, halife vasfyla yeryzne gn-
derilmiti (Bakara, 2/30). Yani Yce Yaratc adna ve Onun
buyruklar dorultusunda tasarrufta bulunacak; beraberce
yeryzn imar ve ina edeceklerdi. Bu, insann stlendii
byk bir emanetti. Sorumluluu kadar erefi de yceydi.
Bir taraftan erkek dier taraftan da kadn bu ykn altna
girecek, beraberce onu tayacaklard.
nsan byk bir sorumluluun altna girmiti; yk ard.Ancak ne erkek bunu tek bana tayabilirdi, ne de kadn.nk yk her ikisine yklenmiti. Erkek kadar kadn da so-rumluydu. Yoksa erkek birinci derecede asl muhatap, kadnda ikinci derecede deildi. Veya erkek kulluktan sorumlu olup,kadn da bu konuda ona yardmc olmak iin yaratlmamt.
u hlde kadn erkek, beraberce hareket etmeli, ailede,toplumda bir dayanma ruhu iersinde sorumluluklarn yk-lenmeli idiler. Biri dtnde br elinden tutup onu kal-drabilmeli idi. nk onlar, bir elmann iki eit paras gibiidiler. nsanlk cevherinin birbirini tamamlayan unsurlar (l-i
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
24/128
CAM KADIN VE ALE24
mrn, 3/195; Nis, 4/1), ailede, toplumda, cemiyetin ortak payda-
lar idiler.nsan iki kanadyla ancak uabilirdi. Tek kanatla insann
ykselmesi ve ycelmesi mmkn deildi. Erkek ve kadn, herikisi de bu hayat yolculuunda rol almalyd. Bu yara birliktegirmilerdi. Beraber emaneti yklenmilerdi. Hilafet tac herikisine de giydirilmiti. yle ise birlikte bu yolda yrmeli
idiler. Yeryznde tevhidin, hak ve adaletin, bar ve selametinyaylmas iin birlikte aba sarf etmeli idiler.
Kadn ve erkek, birbirine stnlk salamak davas gtme-meli idi. nk birbirine rakip deillerdi ki. Aksine her ikisibirlikte, omuz omuza vererek tevhide ve hakkaniyete dayal de-erler iin aba sarf etmeli idiler. stelik insann davasn cins-ler aras mcadele seviyesine drmek, ona hakszlk olmazmyd? Bu, bir sapma deil miydi? nk kadnyla erkeiyleinsan ayn zdendi, birbirine stnlkleri yoktu. Dolaysyla nediye byle anlamsz bir didimeye ve srtmeye tutusunlarki? u hlde bu mcadele, daha ulv daha yce bir ideal iinyaplmalyd. nsan sonsuz mutluluk ve esenlie tayacak ilahdeerler iin olmalyd.
Yine insan cinsini meydana getirenlerden biri amir tekisimemur, biri patron tekisi ii, biri idare eden dieri idare edi-len deildi. Erkek ve kadnyla insanolu arasnda bir hiyerariyoktu. nsanl sadece biri deil, her ikisi temsil ediyordu.erefe biri stn dieri aada deildi. nk demoullardeerli ilan edilirken, insanlk eref ve onuru asndan eit
kabul edilmi ve aralarnda her hangi bir ayrm gzetilmemiti.Erkek, daha ok asaletli, kadn ise daha az deildi.
Erkek gibi kadn da iman, takva ve ahlak potansiyeline sa-hipti. Yoksa birinin dini ve ahlk yetenei dierine gre dahaaz deildi. Her ikisine de hayr yapma, Allah yolunda malndanve canndan fedakrlkta bulunma istei verilmiti. Yarn Rab-lerinin huzurunda hesap vermek uuruyla yaamak, erdemlibir hayat srmek her ikisinin de arzusu idi. Dolaysyla cimri-
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
25/128
KADIN, SOSYAL HAYAT VE CAM 25
lik veya cmertlik, bencillik veya fedakrlk erkek veya kadn
cinsinden birine mahsus deildi. Rablerine yrekten inananlarveya ona itaatsizlikten korkanlar sadece erkekler veya sadecekadnlar deildi. Her ikisiydi.
Erkek gibi kadn da ilh deerler urunda fedakrlk yap-ma ve adanma ruhu tayordu. ehadete nail olmak, her ikisiiin de yce bir idealdi. Yahut da kadn ve erkekten biri, nef-
san arzularna dierinden daha dkn deildi. Birini eytanlazdeletirip dierine dokunmamak doru deildi. Heva vehevesini tanrlatranlar ne sadece erkekler ne de kadnlard.Dolaysyla birini toplum dzeni iin fitne kayna grp b-rn aklamak dil deildi. Toplumda bir yozlama varsa buher ikisinin eseri idi.
u hlde takva duyarll veya gnah ileme eilimi heriki cinste de vard (ems, 91/8). Ancak aldklar eitime ve yaa-dklar evre artlarna bal olarak bu konularda biri dierininnne geebilirdi. Bu durumu da, kadn veya erkein ftratylabalantl olarak deerlendirmek makul deildi.
lh Kelm insan muhatap alr. Onun geli amac, kadny-la erkeiyle beerin doru yola sevk edilmesidir. man, ibadet,
ahlk konularnda bir takm hedefler koyar. Erkek de kadnda bunlar gerekletirmek konusunda yeteneklidir. Yine buhedefleri gerekletirmek, u ayette olduu gibi, erkein olduukadar kadnn da sorumluluudur.
Allaha teslim olan erkekler ve teslim olan kadnlar, slamdinine iman eden erkekler ve iman eden kadnlar, taate devam
eden erkekler ve taate devam eden kadnlar, drst erkeklerve drst kadnlar, sabreden erkekler ve sabreden kadnlar,mtevaz erkekler ve mtevaz kadnlar, hayr yolunda infakeden erkekler ve infak eden kadnlar, oru tutan erkekler veoru tutan kadnlar, rzlarn koruyan erkekler ve rzlarn ko-ruyan kadnlar, Allah ok zikreden erkekler ve ok zikredenkadnlar var ya, ite Allah onlara mafiret ve byk bir mkfathazrlamtr. (Ahzab, 33/35).
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
26/128
CAM KADIN VE ALE26
Her birey, bu dnyada yapp ettiklerinden yarn Yce Ya-
ratcnn huzurunda hesaba ekilecektir. Bakas adna deil,her fert kendi adna sorgulanacaktr. Kadn da bir insan olaraksorumludur. Bu anlamda iman, ibadet ve ahlk konularndao, erkee baml deildir. Sonuta, dnyadaki inan ve fiille-rinden ahirette her biri sorumlu tutulacaktr. nk tercih vekararlarnda ikisi de zgr braklmtr. man ve kulluk kiiselbir tercihtir. Eer bu byle olmasayd, Kuran bizlere iman eden
Firavunun einden ve iman etmeyen Nuh ve Lut peygamber-lerin elerinden bahseder miydi? (Tahrm, 66/10-11).
Beraber Hicret, Beraber Davet Ettiler
Kurann daveti ilk dnemlerden itibaren kadnlar arasn-da da tevecchle karland. Hatta Allahn Reslne ilk iman
eden bir kadnd. Hz. Hatice validemiz bu erefe nail olmutu.Kadnn bu tevecchne armamak gerekir. nk yaananarpk dzende ona bir meta muamelesi reva grlyordu. Hakve hukuku, onur ve haysiyeti inenmiti. Acmasz hayat m-cadelesi, kabile savalar onu canndan bezdirmiti. Elindentutacak biri, feryadna cevap verecek bir ses aryordu. te bu
srete slam davetinin gelmesi, onu kula kulluktan kurtarpAllaha (c.c.) kul etmi, ksaca yeni bir hayat ona bahetmiti.
slam davetinin ilk dnemlerinden itibaren erkekler gibikadnlar da zorluklara ve skntlara beraberce gs germi-lerdir (Nis, 4/75). Onlar da yakc gnein altnda kzgn kumlarzerinde ikencelere maruz kalm, dinden dnmeleri iin her
trl eziyet kendilerine reva grlmtr. Allahn Reslne ilkiman eden kadn olduu gibi, ehadet mertebesine ykselen ilkmmin de bir kadnd.
Kadnlar da dier mminler gibi tam bir adanmlk ruhuierisinde slama balanmlard. Bu uurda mal ve canlarnvermeye hazr idiler. nk onlarn nazarnda Yaratann ho-nutluuna ermekten, bar ve esenlik yurduna kavumaktandaha yce ne olabilirdi ki? Sahabe kadnlar, dnya karlnda
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
27/128
KADIN, SOSYAL HAYAT VE CAM 27
ahireti tercih eden, bylece sonsuz gzelliklere talip olan kim-
selerdi. Nitekim slamn ilk ehidinin Ammar b. Yasirin annesiSmeyye olmas manidar deil mi?
Kadnlar, fiziksel olarak gsz ve elimsiz olabilirdi. An-cak iman dolu sineleriyle ok gl olduklar kesindi. Ne pa-hasna olursa olsun imanlarnda tavizsiz ve hasbi idiler. Onlarda erkekler gibi ehadet konusunda samimi idiler. lerinden
ehit olanlar vard. Dierleri de ehit olmay bekliyordu.Bask ve ikencenin artmas zerine Habeistana yaplan
hicrette mminler arasnda kadnlar da vard. Yine Medineyehicrete karar verilince inanan kadnlar evlerini, barklarn veok sevdikleri yaknlarn Mekkede brakp oraya gmler-dir. Ancak bu aamada hicret etmesine izin verilmeyen baz
kadnlar, kocalar ve yaknlar tarafndan iddet ve eziyete ma-ruz braklrlar. ile ve eziyet bu srete de onlarn yakasnbrakmaz. Doduu vatana, ayrld yaknlara duyulan hasretbarlarn yakar. Ancak Allah ve peygamber sevgisi her eyinstndedir.
Bu ileke kadnlar yaadklar onca skntya ramen ha-
yattan kopmamlard. Aksine Resl-i Ekrem Efendimizin mitbaheden tesellileri bir de Kurann hicret edenleri mjdeleyenayetleri onlar hayata balamt. man ve teslimiyet duygularncoturmutu.
Hicret eden kadnlarn arzularndan biri de, vahyin bizzatkendilerinden bahsetmesi ve amellerini tebcil ve takdir etmesiidi. nk bu onlar iin esiz bir moral ve tevik kayna olu-yordu. Nitekim mm Seleme, Kuranda kadnlarn hicretin-den bahseden bir ifade grmeyince, durumu Hz. Peygamber(s.a.s.)e sormutu. Bunun zerine de hicret edenlerin mk-fatlarn anlatan u ayet nazil olmutu:
Onlarn Rabbi de dualarna yle icabet buyurdu: Sizdengerek erkek, gerek kadn, hayr ileyen hibir kimsenin al-masn zayi etmem. nk siz birbirinizdensiniz, birbirinizden
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
28/128
CAM KADIN VE ALE28
farknz yoktur. Benim rzam iin hicret edenlerin, vatanlarn-
dan srlenlerin, benim yolumda ikenceye, zarara urayan-larn, benim yolumda savaanlarn ve ldrlenlerin, elbettekusurlarn rtecek ve elbette onlar Allah tarafndan mkfatolarak iinden rmaklar akan cennetlere yerletireceim. Engzel dller Allahn yanndadr (l-i mrn, 3/195).
Bu ayetin nazil olmasna sebep olan olayda dikkati eken
bir husus vardr. O da, ilh iltifata mazhar olma konusundakadnlarla erkekler arasnda bir yarn olduuna iaret edilmesiidi. Kadnlar bu adan erkeklere imreniyor, yaptklar amelle-rin bizzat kendilerine atfen ayetlerde zikredilmesini istiyorlard.Kadnlardan bu ynde birka defa talep gelmiti. lh radede onlarn bu isteklerini geri evirmemiti. Hem kadn hemde erkek ifade tarzlarnn getii ayetler gndererek, yaptklar
ameller dolaysyla kadnlar da ayrca tebcil ve takdir etmiti.Evet, Asr- Saadette kadnlarla erkekler arasnda bir yar var-d. Ancak bu, Yce Mevlnn iltifatna mazhar olmak, Onunkatnda makbul kullar arasna girmekti.
Allah Resl, kadna yeniden insan olduunu hatrlatmt.Bu sayede onlar, deerli ve onurlu varlklar olduklarn tekrar
kefetmilerdi. Daha nceleri kendilerine reva grlen onur krcmuameleyi hatrladka, slamn deerini daha iyi kavramlard.
Kadna kar aalayc ve metalatrc muamele artk sonbulmutu. nk kendilerine arka kan Allah Resl vard;zor durumda kaldklarnda yalnz deillerdi. Mazlum kadn-larn alayp szlamalar gayretullaha dokunmutu. Sonsuz
efkat ve merhamet sahibi Yaratc, ifade yerinde ise, durumael koymu, gnderdii ayetlerle hakszlklara kar onu kendihimayesi altna almt.
Yce Mevl, ileke kadnlardan Havlenin sitemine kulakvermiti. Tek bir kii de olsa onun ikyetini dinlemiti. nko, insanlk onuru incinen, haysiyeti rselenen kadnlar temsilediyordu. Bylece kadna kar zulm mekanizmasna dn-m zihar uygulamas ile ilgili son hkmn vermiti.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
29/128
KADIN, SOSYAL HAYAT VE CAM 29
Konuya Kuranda yle temas edilmektedir: Kocas hak-
knda sana bavurup tartan ve hlini Allaha arzeden o ka-dnn szlerini elbette Allah iitti. Allah sizin konumalarnzdinliyordu. phesiz Allah her eyi iitir ve grr (Mcadele,58/1). Konu, Kuranda yer alm; dolaysyla kyamete dein,kadn hak ve hukuku konusunda Mslmanlarn ne denli titizolmalar gerektii aka ortaya konmutur.
Resl-i Ekrem Efendimiz, kadn aalanmlk ve paryalk-
tan kurtard. tilip kaklmasna, madur edilip hor grlmesinemsaade etmedi. Szne ve grne deer verdi. ltifat ediponurlandrd. Ona kar davranlaryla bu konudaki emir vetavsiyeleriyle daima insanlk cemiyetinin erefli bir yesi oldu-unu evresine retti.
Hz. Peygamber (s.a.s.), Medinede siyasi bir lider olarakMslmanlardan biat ald. Biat, siyasi bir szleme idi. Bu sz-lemede kadnlarn da muhatap alnmas, onlarn sosyal kimlik-lerinin tannmas adna nemli bir gelimeydi. Konu Kurandau ekilde gemektedir:
Ey Peygamber! Mmin hanmlar, Allaha hibir srette or-tak tanmamak hrszlk yapmamak, zina etmemek, ocuklarn
ldrmemek, hi yoktan yalan uydurup iftira atmamak, seninkendilerine emredecein mer olan herhangi bir konuda sanakar gelmemek hususlarnda sana biat etmeye geldiklerinde,sen de onlarn biatlarn kabul et ve onlar iin Allahtan af dile!nk Allah Gafurdur, Rahmdir (aff ve ihsan boldur) (Mm-tehine, 60/12).
Aslnda erkeklerden biat alnmas kadnlar adna da ge-erli kabul edilebilirdi. Cahiliye rfn dndmzde bunormal bir durumdu. slam ncesinde ataerkil bir toplumsalyap vard ve kadnlarn kendileri adna sosyal bir temsili szkonusu deildi. Dolaysyla biat konusunda onlara ayrca yerverilmeyebilirdi. Bununla beraber vahiy, kadnlarn biat talebinigrmezden gelmemitir. Biatla ilgili mzekker kalpl genel ifa-de tarzlarn bir tarafa brakarak kadnlarn mracaatna ayrca
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
30/128
CAM KADIN VE ALE30
yer vermitir. Onlardan biat alnmas, Hz. Peygamber (s.a.s.)e
bizzat emredilmitir. Bylece bir anlamda konunun hafifealnmasnn doru olmayacana iaret edilmitir. Kurann buyaklam, kadnn sosyal hayattaki saygnl asndan att
admlardan sadece biri idi.
Allah Yolunda Birbirine Veli (Yardmc) Oldular
Cenb- Hak insanla son elisini gndermitir. Kadnylaerkeiyle ona iman edenler, ahir zaman mmetini meydanagetirir. Bu mmetin temel baz zellikleri vardr. Bunlardan bi-risi de vasat mmet oluudur (Bakara, 2/143). Yani din ve dnyakonusunda her trl arlktan uzak, adaleti ve dengeyi temsiletmesidir. Bu topluluun, gerek insanln nasl olmas ge-rektii konusunda rnek olma sorumluluu vardr. Demek ki
kadnyla erkeiyle bu mmetin, dier din ve milletlere karnclk yapmas gerekir. Bugn, her ne kadar slam mmeti,bu grevini layk olduu ekilde yerine getiremese de, mmin-ler hibir zaman bu ideal ve mitlerini kaybetmezler. nk o,onlarn varlk sebebidir.
Erkeiyle kadnyla Mslmanlardan hep iyi, doru ve
gzel deerlere davet eden, iyiliin hkim, er ve ktlnmahkm olmas iin alan bir topluluk bulunur (l-i mrn,3/104). Bunlar, Allah Telnn emirlerini yapma, yasaklarndankanma konusunda birbirine destek kar, yardmlarlar. B-tn mminler bu yce deerlerin yaygnlamas urunda abasarf ederken, birbirinin velisidirler. Yani kardeini korur, onun
menfaatini gzetir, ona yardmc olur, gerektiinde onu temsileder. Yeryznde fitne ve fesadn engellenmesi iin, byle birvelayetin tesisi mutlaka gereklidir (Enfal, 8/73).
Kurann beyanyla cinsiyeti ve rk ne olursa olsun m-minler birbirinin kardeidir. Bu uhuvvet olarak isimlendirilir.Yine btn mminler arasnda velayet vardr. Yani onlar bir-biriyle yardmlama ve dayanma iindedirler. Bu ilh kelm-da tekrarlanan bir konudur (Mide, 5/55-56; Enfal, 8/72-73).
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
31/128
KADIN, SOSYAL HAYAT VE CAM 31
Kuranda velayet konusu, inanan kadn ve erkekler ara-
s ilikilerde ayrca ele alnr. Bu, dikkat ekici bir durumdur.Kuran burada genel hitap tarzndan uzaklaarak erkei ve ka-dn birlikte zikretmitir. Konu u ekilde beyan edilir:
Mmin erkeklerle mmin kadnlar birbirlerinin velileri,yardmclardr. Onlar iyilikleri tevik edip ktlkleri mene-derler. Namaz hakkyla yerine getirir, zekt verir, Allaha ve
Reslne itaat ederler. te onlar Allah geni rahmetine mazharedecektir. nk Allah azzdir, hakmdir (stn kudret, tamhkm ve hikmet sahibidir) (Tevbe, 9/71).
Burada erkek ve kadnn beraber zikredilmesini u ekildedeerlendirmek mmkndr: Kurann eril/mzekker ifadetarz, kadnn aleyhinde Cahiliyeden kalma bir takm anlayla-r destekler mahiyette yorumlanabilirdi. Dier bir ifadeyle dinemir ve yasaklar, kadn dlayacak tarzda erkek merkezli birekilde anlalma yoluna gidilebilirdi. te Kuran, muhtemelbyle bir ynelie frsat vermemek iin, kadnla erkei aynifade tarz ierisinde birlikte zikretmi olabilir. Bylece kadnnkonumuyla ilgili olarak toplum hayatnda hedefledii ilerlemeve gelimeyi daha salam bir zemine oturtmay hedefleyebilir.
Kuranda insanl meydana getiren bu iki cins arasndaiman bandan kaynaklanan bir velayetten bahsedilir. Dolay-syla Kurann dilinde bu iki cins, birbirinin rakibi deil, aksinebirbirinin yardmcs ve koruyucusudur. Bylece mmeti mey-dana getiren bu iki birey, ilh dava etrafnda birlemektedir.Bu davann ycelmesi ve ykselmesi iin birbirine kol kanat
germektedirler. Her ikisinin de esas gayesi, yeryznde tevhi-din, iyiliin, gzelliin ve hayrn yerlemesi, irkin, hakszln,errin ve fesadn kaldrlmasdr.
Velayet kavramyla Kurann, kadnla erkek arasnda bir stbilin oluturmay hedefledii anlalmaktadr. Yce deerleretrafnda bir birliktelii ngrmektedir. Bu yaklamyla Kuran,kadn hafife almann, onu Mslman toplumun ikincil bir ye-si olarak grmenin yanllna iaret etmektedir. Yine kadnla
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
32/128
CAM KADIN VE ALE32
erkein yce dava etrafnda, ayn duygu ve heyecan yaamala-
rn hedeflemektedir. Ksaca kadn, bu yce davann yardmcbir yesi, ikinci sradan bir destekisi deil, asl yesidir.
Yine bu ifadelerle, kadn erkek arasnda bir kartlk ve re-kabetin kabul edilemez olduu ortaya konmaktadr. Aksinehayr, iyilik, gzellik, bar ve adalet konusunda dayanmaierisinde olmalar gerektii vurgulanmaktadr. Dier taraf-
tan mmin kadnla mmin erkein bu yce davaya beraberceomuz vermeleri, onun eit mensuplar olmalar, kadnn geldiikonumu gstermesi asndan dikkat ekicidir.
Mmin kadn ve mmin erkekler arasnda, nail olacaklarmkfat konusunda da bir ayrm sz konusu deildi. manla-rna yarar gzellikte ameller sergiledikleri takdirde, ilh bir
vaat olarak ho ve huzurlu bir hayat yaayacaklar, en gzelekilde mkfatlandrlacaklard (Nahl, 16/97). Cennete girip s-nrsz nimete kavuacaklard (Mmin, 40/40).
Kadnn faydal amel ve iler yapmasnn alan sadece evideildi. Byle bir snrlama yoktu. Evet, o, annelik vasf do-laysyla belki hayatnn belirli dnemlerinde ev merkezli bir
hayat srmek mecburiyetinde kalabilirdi. Veya kadn, tabiatsebebiyle erkek gibi her alana giremeyebilirdi. Bu, bir naksada deildi. Ancak sonuta o da, mmetin bir ferdi olarak sosyalbir varlkt. Mslman kimliinin bir neticesi olarak bir takmfaaliyetler iinde bulunabilirdi. Hatta eitim, retim veya iratfaaliyetlerinde grev almas gerekebilirdi. Veya zihni, mesleki,edebi ve estetik yeteneklerini gelitirmek isteyebilirdi.
Bahsedilen faaliyetler, Mslman kadnn doal hakk hattayerine gre sorumluluu idi. Bunlarn kstlanmas sz konusudeildi. Dolaysyla Ahzb sresinde Allah Reslnn elerine,mminlerin annelerine yaplan emri, dier mminleri balaycolarak deerlendirmek makul deildir. lgili ayetlerden, diermmin kadnlarn almas gereken dersler phesiz ki vardr.Bununla beraber, sz konusu dzenlemelerin, ilk plnda Hz.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
33/128
KADIN, SOSYAL HAYAT VE CAM 33
Peygamber (s.a.s.)in aile hayatna ait olduklar aktr (Ahzb,
33/30-34, 53).Bu ayetlerde anlatlan uygulama, nbvvet makamnn eref
ve vakarn korumakla ilgilidir. nk onlardan zuhur edecekmenf bir hareket, sadece kendilerini vebal altnda brakmaya-cakt. Ayn zamanda peygamberlik makamn g durumda bra-kacak, belki de ilh davetin irat ve tebliine glge drecekti.
Peygamber Mescidinde Beraber diler
Daha nce de anlattmz ekilde Asr- Saadette kadnlar,vahyin oluturduu artlar sayesinde toplum hayatna katl-dlar. nk bu cesaret ve gveni kendilerinde bulmulard.Bylece slamn yaylmasnda rol aldlar, tebli faaliyetine katl-dlar. alma ve ticaret hayatna itirak etiler. Savalarda destek
hizmetlerinde bulundular. Yaral askerlere tbb hizmet verdiler.Kadnlar, Vahiy Elisinin ilim ve irfan meclislerine devam etti-ler. Sorularyla ilme olan itiyaklarn gsterdiler. Bylece onlar,ftr yap ve yetenekleri erevesinde sosyal hayata itirak ettiler.mkn ve kabiliyetleri nispetinde kutlu slam toplumunun ge-limesine ve glenmesine katk saladlar.
Toplumun bir paras olan kadnlarn, Peygamber Mesci-dinden uzak kalmalar elbette ki dnlemezdi. Nitekim bay-ram ve Cuma namazlarna katldlar. Hz. Peygamber (s.a.s.)inhutbe ve nasihatlerini dinlediler. Vakit namazlarna devam etti-ler. Cemaat olmann sevabndan, feyiz ve bereketinden istifadeettiler. Gecenin karanlnda dahi Allah Reslnn arkasnda
saf balayarak gnllerini aydnlatmann yollarn aradlar. On-
larn vakit namazlarnda camiye devam etmelerine mani olmakisteyenler oldu. Ama Hz. Peygamber (s.a.s.) bunlara frsat ver-medi. Allahn kadn kullarn Allahn mescitlerinden uzakla-trmaya kimsenin hakk olmad uyarsn yapt (Buhr, Cuma, 13).
Asr Saadette slam toplumunun kalbi Mescid-i Nebevdeatyordu. Hayatn nabzn orada tutmak, ritmini orada test et-mek mmknd. Oras maneviyatn btn derinlii ile soluk-
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
34/128
CAM KADIN VE ALE34
land bir yerdi. Kurann aydnlatt, hikmet dolu ayetlerinin
retildii bir meknd. Bu kutlu mescit, ilim, irfan, feyiz ve be-reketin kayna idi. Oradan beslenen gnller, topluma Allahn
boyasn ve vahyin ilhamlarn tayorlard. Dolaysyla Ashabnkadnlarnn buraya devam etmemeleri mmkn myd? Buonlarn toplumdan kopmalar, vahyin aydnlndan mahrumolmalar anlamna gelmez miydi?
Asr- Saadet, manevi ve ahlk deerlerin coku ile yaan-d bir dnemdi. Ne var ki sonraki asrlarda bu coku ve he-
yecan ayn lde devam etmedi. Aslnda bu, btn dinlerintarihinde yaanan bir gereklikti. Dolaysyla Hz. Peygamber(s.a.s.) dneminde kadnla ilgili gerekleen zihniyet deiik-lii, ayn etkinlikte devam etmedi. Eski alkanlklar, kadnla
ilgili olumsuz bir takm yarglar yeniden nksetti. Kadn, zelhayat erevesinde deerlendirilmeye baland.
Bu srete rf ve detler, yaanan yerel artlar din deer
ve normlar eklinde algland. Ayet ve hadis yorumlarnda dabu damar gittike glendi. Toplumsal hayatta yaanan fitnede buna gereke gsterildi. Fesadn yaygnlamas sebebiyle
kadnn soka kmasnn pek uygun olmayaca temas i-lendi. Neticede kadn, yaanan sosyolojik ve kltrel artlarnbir sonucu olarak toplumsal hayattan uzak dt. Bu aradamabedin o manevi ikliminden de yeterince istifade edemezoldu. Cemaate devam ederek sevap kazanmann, peygamberin
bu konudaki mjdelerine nail olmann manevi cokusunu pekyaayamad. Cemaatin kazandrd feyiz ve bereketi eve, soka-
a, hayata tamann gzelliinden mahrum oldu.
Resl-i Ekrem sonras dnemlerde Kutlu Nebinin uygula-
masyla badamayan talihsiz bir gelenek olutu. Camiler, ilkdnemlerdeki sosyal fonksiyonlarn kaybettikleri gibi kadn ce-maatlerini de kaybettiler. Aslnda kaybedenler camiler deildi.
Kaybedenler, kadnlar ve slam toplumuydu. nk camiler,arnma ve tefekkr yerleri idi. Manevi coku, ruhani ycelme
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
35/128
KADIN, SOSYAL HAYAT VE CAM 35
ve ykselme meknlaryd. Dolaysyla buralardan uzak kal-
mak, bu deerlerden uzak kalmaya edeerdi.
Hz. Muhammed (s.a.s.) ve Hz. Zekeriya (a.s.):Kadnla Mabedi Buluturdular
Zulm, cinsiyet tanmaz; geldii zaman gszleri, zayflararesiz brakr ve sindirir. Kuran, tarihin akn bir cinsiyet
atmas merkezinde ele almaz. Ancak hayatn acmasz artlaraltnda, erkee gre kadnn bu olumsuz artlardan daha fazlamadur olduu anlalmaktadr. Onlara asl sahip kanlar dapeygamberler olmutur. Hz. Peygamber (s.a.s.) de bunlardanbiriydi; onlar koruyup kayrmtr. lgili Kuran ayetleri ve Hz.Peygamber (s.a.s.)in uygulamalar bunun ak belgeleridir.Resl-i Ekrem Efendimizin nbvvet dnemini bir ynyle
kadnn izzet, onur ve eref sahibi olma sreci olarak deerlen-dirmemiz mmkndr.
Kadnn mabetten koparlmasna Hz. Peygamber (s.a.s.)msaade etmemiti. Zekeriya Peygamberin de bu konudakisoylu abasn hatrlamak gerekir. Onun dneminde de kadn-lar Sleyman Mabedinde hizmette bulunmuyorlard. Oradan
dlanmlard. Nitekim Hz. Meryemin kk yata oraya yer-lemesi iin din adamlar ayak diremilerdir. nk bu onlaragre Mabedin hrmetine saygszlkt ve onun kutsallyla aslabadamayan bir durumdu. Ancak Allah Tel, Mabet hizmetineadanan Hz. Meryemi gzellikle kabul buyurdu (l-i mrn, 3/37).
Kk Meryem, bir iek misali Mabette yetiti. Byyn-
ce de tapnak hizmeti sebebiyle vakitlerinin ounu SleymanMabedinin bir kesinde geirdi. Rabbiyle ba baa kalmak,Ona tazarru ve niyazda bulunmak, en ok holand anlaryd.nk Rabbi ona yrekten kendisine balanmasn emretmi-ti. Rk edenlerle beraber rk etmesini, huzurunda secdeyekapanmasn buyurmutu (l-i mrn, 3/43).
Kadnla mabedin bu bulumasnda rehberlii bir peygam-ber yapmt. O da Zekeriya Peygamberdi. Zorluklar amasnda
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
36/128
CAM KADIN VE ALE36
Hz. Meryeme desteki olmu ve daima onu koruyup kollam-
t. Tpk son eli, Resl-i Ekremin mabetle kadn buluturma-snda olduu gibi.
Sonu
Gnmzde yolu camiye den kadnlara, ne yazk ki ca-minin en izbe ve lo yerleri reva grlmektedir. Byle bir gele-nek ve mimari yaplanma sz konusudur. stelik Ne iin varburada der gibi yaklamlara da muhatap olabilmektedirler.nk Allahn mescitleri sadece erkeklere mahsus meknlargibi alglanmaktadr. Caminin cem edici vasf, kuatc ve bir-letirici zellii gz ard edilmektedir. phesiz ki bu durum,cami ve kadn ilikisi balamnda slami hakikatlere ve Resl-iEkrem Efendimizin uygulamasna ters den arpk bir zihni-
yeti temsil etmektedir.Bugn toplumumuzda insanlarn slam hakkndaki bilgi d-
zeyleri zayftr. Her hafta en azndan Cuma hutbesini dinlemele-rine ramen byle bir durum sz konusudur. Ancak kadnlarndin konusunda daha da yetersiz bir bilgi seviyesinde olduklarnsylemek zor deildir. nk onlar, caminin bu bilgilendirici
ve eitici yanndan erkekler gibi istifade edememektedirler.Bahsedilen problemli anlayn bir neticesi olarak erkekler,
mabedi, kadnlarla paylamaya pek istekli grnmemektedirler.Bu konuda rahatsz edilmek istememektedirler. Gereke olarakda kadnn, caminin adap ve erknna riayet etmediinden ik-yet edilmektedir. Eer byle bir durum varsa, bunu anlamak
da zor deildir. nk asrlardr kadnlar mabet atmosferini er-kekler gibi teneffs etmediler ki. Erkeklerin sahip olduu ansasahip olmadlar ki. Dolaysyla bu anlamda belki bir eitimeksiklii sz konusudur. Dolaysyla bu da, yine kadnn camiortamnda bilgilendirilmesi ile eitim ve retimle giderilecekbir problem deil midir?
Erkek cemaatin bu konuda daha bilinli ve anlayl olma-s gerekmez mi? Allah sevgisi, peygamber sevgisi, ksaca her
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
37/128
KADIN, SOSYAL HAYAT VE CAM 37
trl iman ve ahlk deeri paylatklar kadnlarla mabedi de
paylamalarndan daha doal ne olabilir? Tevhit dininin hedef-lerinden birinin de, namaz yoluyla mminler arasnda birlik veberaberlik ruhunu glendirmek olduu bilinmektedir. yleise, ailede, toplumda beraber olduklar kadn kardelerle ma-bette de beraber kyamda durmak, Allahn huzurunda berabersecde edip rk etmek, slamn ruh ve amacna daha uygundeil midir? Ksaca mminler, Allah (c.c.)n mabetlerinde er-
kek olsun kadn olsun, mmin kardelerine yer ayrmann, dinve ahlk bir grev olduunu bilmeliler. Allah (c.c.) kendilerinecennetten bir kk ihsan edecei heves ve arzusuyla imar veina ettikleri camileri de artk byle bir dnceyle imar veina etmeliler.
Kuran, Hz. Peygamber (s.a.s.)in sohbetini dinlemek ve
ona daha yakn olmak isteyen Bedir sava gazilerine yer ver-menin, Allah (c.c.)n engin rahmetine vesile olacan bizlereyle haber vermektedir: Ey iman edenler! Size, Meclislerdeyer an denildii zaman an ki, Allah da size genilik versin.Size, Kalkn, denildii zaman da kalkn ki, Allah iinizden ina-nanlarn ve kendilerine ilim verilenlerin derecelerini ykseltsin.Allah, yaptklarnzdan hakkyla haberdardr (Mcadele, 58/11).
Grld gibi Reslullahn sohbetine gelenlere yer ayr-mak, dnya ve ahirette ilh rahmet ve bereketin tecellisinesebep olmaktadr. Bu gn de, Allah (c.c.)n ayetlerinin veReslnn hadislerinin retildii mabetlerde kadn cemaateyer ayrmann veya buralar bu ekilde imar ve ina etmenin,ilh rahmet ve efkate sebep olacanda kuku yoktur. Yine
bu amellerin, ilim ve irfan sahiplerinin Allah (c.c.) katndakimakam ve mevkilerini yceltecei muhakkaktr.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
38/128
Erkek sahabiler gibi hanm sahabilerde Mescidn-Nebde Kuran dinleyiprenmi, ilim halkalarna ahit olupfaydalanm, orada yaplan vaaz venasihatlerden haberdar ve hissedarolmulardr. Bu sayede erkek sahabiler gibihanm sahabiler de kendilerinden sonrakinesillere rneklik etmitir.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
39/128
39
Prof. Dr. Rait KkDin leri Yksek Kurulu Bakan
Mescidn-Neb veSahabe Hanmlar
Cenb- Hak insanolunu, erkek ve kadn diye ikiayr cins olarak yaratm ve birbirlerini tamamla-snlar diye deta bir btnn iki eit paras klmtr. nsan
neslinin sonsuza dein devam Allahn bir emri ve hikmetiolmak zere bu ikilinin izdivac ile mmkn olacaktr. Yce
yaratc her iki cinse ayn zellikte duygular ihsan etmitir.
Her ikisini deerli klm; birbirine muhabbet ve lfet etme-
lerini ltfetmi, dilimizde kullandmz en gzel kelime-
lerden biri ile ifade edecek olursak birbirine e eylemitir.
Kuran- Kerim, inanan erkekler (mminn) ve inanan ka-dnlar (mmint), Allaha teslim olmu erkekler (mslimn)
ve Allaha teslim olmu kadnlar (mslimt) vlecek nite-
liklerini anarak, sayarak birlikte zikreder (Ahzb, 33/35). Dola-
ysyla sadece cinsiyet farklar sebebiyle birini dierine stn
tutmaz. stnln, insann kendi elinde olan, alp a-
balamak, Allaha kar sorumluluklarn en iyi ekilde yerinegetirmek, nitelikli Mslman olmak ve stn ahlaki vasflar
kendisinde bulundurmakla elde edilebileceini ve bunun
Kuran kavram olarak nihai adnn takva olduunu bize
beyan buyurur. Dolaysyla takva, erkek ve kadn hepimizin
yarabileceimiz ve en stn mertebesine ulama imknna
sahip olduumuz bir alandr. Kadn ve erkek Allahn emri
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
40/128
CAM KADIN VE ALE40
olan tm ibadetlerde neredeyse mterektir. Baz ibadetler
asndan (Cuma namaz gibi) kk farkllklar olsa bile,birine farz olan dierine de farz, vacip olan dierine de va-
cip, snnet olan dier cinse de snnettir. slam toplumunda
vazife ve sorumluluklarda biyolojik ve psikolojik unsurlarn
nemle dikkate alndn da gz ard etmemek gerekir. Bu
durum, Allah Telnn erkek ve kadn farkl zelliklerle
donatm olarak yaratna son derece mutabktr.
Resl-i Ekrem Efendimiz, Allahtan ald ilahi ary, er-kek kadn mmetin tm fertlerine tebli etmi, ulatrmtr.lahi mesaja uyup kendisine iman eden ve ilk Mslman olannbir kadn oluunu daima hatrlam, elerine ve ashabna dahatrlatmtr. Peygamberimiz, erkek sahabeler ile kendi ko-
numlar ve grevleri leinde ilgilendii kadar ayn lleriinde sahabe hanmlar ile de ilgilenmitir. slam toplumlarndasahabe erkekler gibi sahabe hanmlarn adlar da saygyla anlpmuhafaza edilmi ve onlarn hayat hikyeleri de birinciler kadardeerli bulunup korunmutur. Sahabe hayatn konu alan tmeserlerde, sahabe erkeklerle birlikte sahabe hanmlara da yer
verildiini grrz. Bu durum, mmetin eitim ve retimi,rnek alaca ideal kiilik ve kimlikler asndan byk nemarz eder. Nitekim bunun tezahrlerini her asrda her corafyadamahede etmek mmkndr.
Medine-i Mnevverede Peygamber Efendimiz (s.a.s.)inkurduu ilk mescid (Mescidn-Neb) ibadet merkezi, ilim mer-
kezi, eitim ve retim merkezi olmann yannda, toplumla il-gili her trl almann ve faaliyetin merkezi olma zelliini detamakta idi. Btn bu zellikler mescide sahabe hanmlarngelip gitmesine de imkn vermekteydi. Ayn zamanda sahabehanmlar bu sosyal ilikiler sebebiyle Medinedeki Mslmankardelerinin meseleleri ve ihtiyalar ile ilgilenme imknnada sahip olabiliyordu. Onlarn, Resl-i Ekremin mescidindevakit namazlarn kldklarn, birok sahih rivayet ve bilgiden
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
41/128
MESCDN-NEB VE SAHABE HANIMLAR 41
hareketle yakinen bilmekteyiz. Nitekim Peygamber Efendimiz
(s.a.s.), mescitte namaz klan erkek, kadn ve ocuklarn safdzeninin nasl olacan onlara retmitir ve bu konudaki
sahih bilgileri bata hadis eserlerimiz ve onlardaki rivayetlerden
hareketle fkh kitaplarmz konuya yeterli miktarda ve akla-
yc mahiyette yer vermitir. Bugn genel anlamda camilerimiz-
deki erkek-kadn saf dzeni ve mekn ayarlamasnn kkeni bubilgilere dayanr. Tpk erkek sahabiler gibi hanm sahabiler de
Mescidn-Nebde Kuran dinleyip renmi, ilim halkalarna
ahit olup faydalanm, orada yaplan vaaz ve nasihatlerdenhaberdar ve hissedar olmulardr. Bu sayede erkek sahabiler
gibi hanm sahabiler de kendilerinden sonraki nesillere rnek-
lik etmitir.
Sahabe hanmlar Mescidn-Nebdeki birliktelikleri sa-yesinde birbirleriyle daha yakndan tanp kaynam, arala-
rndaki dostluklar, sevgi balar, mterek ideale sahip olu,
bilgiyi paylama, maddi manevi yardmlama duygular g vekuvvet kazanm ve bu sayede karmza hanmlar asndan da
bir rnek nesil kabilmitir. Btn bu olularn ilk ve belki
yegne mteharrik g merkezinin Mescidun-Neb olduunusylememiz mbalaal saylmaz.
Resl-i Ekrem Efendimiz (s.a.s.), erkek sahabilerin sorula-
rn cevaplandrma, bilmedikleri konularda kendilerini eitme,
varsa problemlerine zm arama maksadyla haftann belirlibir gnn onlara ayrmak suretiyle kendi mescidinde birlik-
te olmay kararlatrmt. Esasen erkeklerin buradaki eitimve retimden elde ettikleri bilgileri aileleri ile paylamalarn
da tavsiye etmekteydi. Fakat sahabe hanmlar bununla yetin-
meyerek Peygamber Efendimize, aralarndan setikleri elilerignderip kendileri iin de belirli bir gn ayrmasn ve doru-
dan kendisinden renmeyi, sorularn kendisine yneltmeyi
istediler. Esasen bir muallim olarak gnderildiini ifade eden
Peygamberimiz (s.a.s.), bu istee olumlu cevap vererek, onlar
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
42/128
CAM KADIN VE ALE42
iin de ayr bir gn ayrd ve o gnde sadece sahabe hanmlar
ile ilgilendi; renmek istediklerini ve kendisinin retmekistediklerini onlara dorudan retti, sorularn cevaplandrd,meselelerine zm yollar gsterdi. Sahabe hanmlar, belkihay ve edep duygularnn engel olmas sebebiyle dorudanpeygambere soramadklar birtakm sorular mminlerin an-neleri olan peygamber eleri araclyla ona ynelttiler ve ce-vaplarn kendisinden aldlar. Bylece ilmin, bilginin yaylmasve bunun yannda ahlk ve edebin, bugnk ifadeyle dillen-direcek olursak slami kltrn hayat tarz hline gelmesindeerkek-kadn tm sahabilerin hizmeti ve himmeti oldu. Hadiskitaplarmzda Peygamberimize sorulan sorular ve onun verdiicevaplar nemli bir yekn tekil eder. Btn bu etkinliklerinmerkezini de yine Mescidn-Nebnin tekil ettiini belirtmek
gerekir.
Peygamber Efendimiz (s.a.s.)in bizim iin son derecenemli ve dikkat ekici olan bir tavr da, mescide gelmek iste-yen hanmlarna mani olmak isteyen erkek sahabileri uyarmasve onlar byle bir davrantan menetmesi, sahabe hanmlarncamiye gelmesine engel olmamalarn emretmesidir. Peygambe-
rimizin bu emir ve tavsiyelerinin fazileti sebebiyle sadece Mes-cidn-Neb ile snrl olduunu sylemek hibir ekilde isabetlisaylmaz. Zira sahabe hanmlarn o gn iin Medinenin iindeveya kenar mahallerinde bulunan baka mescitlere gittikleri desabittir. Nitekim kblenin deimesi ile ilgili rivayetlerde, Kubamescidinde sabah namaz klan sahabilere o gece gelen vahiy
sonucu kblenin Kabe ciheti olduu haber verilince, yn amcihetine doru olan cemaat tam aksi istikamete ynelmi, oanda camide bulunan sahabi hanmlardan Sveyle binti Eslemolay naklederken: Kadnlar erkeklerin yerine, erkekler de ka-dnlarn yerine getiler; geri kalan rekat Beytl-harem (Kabe)istikametine doru kldk demitir (bn Hacer, Fethul-Br, Msr. ts.II, 52). Grld gibi sabah namaznda bile Kuba mescidindeerkeklerle birlikte kadnlar da namaz klmakta idi. Buhr ve
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
43/128
MESCDN-NEB VE SAHABE HANIMLAR 43
Mslimin Sahihleri bata olmak zere hadis kitaplarmzn
hemen tamamnda kadnlarn mescide gitmeleri ile ilgili ms-takil blmlere yer verilir. Mminlerin annesi Hz. Aie, mmi-ne hanmlarn balarn ve bedenlerini rtm olarak Resl-iEkrem ile birlikte sabah namaz kldklarn ve namazdan sonrahenz ortalk aarmam iken evlerine dndklerini, dnerkende onlar kimsenin tanyamadn rivayet eder (Buhr, Mevk-ts-salt 27). Hz. Aie ve baka sahabilerden gelen rivayetlerde,yats namaz bata olmak zere dier vakitlerde kadnlarnMescidn-Nebide namaza itirakleri ile ilgili rivayetler, hadiskitaplarmzn ilgili bahislerinde yer alr. Bunlarn her birini ayrayr naklederek sz uzatmak yerine, iin aslna taalluk edenbilgilerin kaynann bu sahih rivayetler olduunu belirtmekleyetinmek istiyoruz. Ancak konunun eitli boyutlarna aklk
getirmek ve hkme medar olan rivayetlerin bir ksmna iaretetmek de isabetli olacaktr.
Abdullah b. mer, Resl-i Ekremin yle buyurduunubize nakleder: Hanmlarnz gece namaz iin mescide gitmekzere sizden izin istediklerinde kendilerine izin veriniz. (Buhr,Ezan 162; Cuma 13; Mslim, Salt 137, 139)Gece namaz tabiri, sadece
teheccd namaz iin kullanlan bir tabir olmayp, hatta bun-dan daha ok sabah ve yats namazlar iin de kullanlmaktadr.nk bu namazlarn vakti, gecenin iki ucuna rastlamaktadr.Hz. mer, sahabe hanmlarnn sabah ve yats namazna mes-cide gelmelerini ho grmyor, hatta onlara kzyordu. Fakatkendi hanm sabah ve yats namazn mescitte cemaatle birlikte
klyordu. Kendisine, kocasnn nasl engel olmad soruldu-unda, merin benim camiye gelmeme engel olmasn nleyenReslullahn u szdr: Allahn kadn kullarn Allahn mes-citlerine gitmekten alkoymaynz. Bir rivayette: Hanmlarnzsizden mescitlere gitmek iin izin istediklerinde, onlarn mescit-lere gitmelerine engel olmaynz cevabn vermitir. (Buhr, Ezan166; Mslim, Salt 134-135, 137, 140)Hatta ayrntsn ok nemse-memiz gereken bir rivayette Peygamberimiz (s.a.s.): Kadnlar
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
44/128
CAM KADIN VE ALE44
sizden izin istediklerinde onlar mescitlerdeki nasiplerinden
(huzz) alkoymaynz buyurmulardr (Ahmed b. Hanbel, Msned,II, 90, 140, 156). Demek ki, mescitlerde ibadet, taat, ilim, eitim,retim, sosyalleme vb. hem erkek hem kadn iin mescit vecamilerden elde edilebilecek birer nasiptir; bunlara engel olun-mas da vebali mucip olup, caiz deildir. Hz. merin oluAbdullah, bir gn aralarnda sahabe ve tbiinden kimselerin debulunduu topluluk iinde Peygamber Efendimiz (s.a.s.)in ka-
dnlar mescitlere gitmekten menetmenin caiz olmad, onlarnda mescitlerden nasiplerini almalar gerektii ynnde bizzatAllah Elisinden iittii szleri nakletmiti. Orada bulunan-lardan biri olan Bilal bni Abdullah: Allaha yemin ederim kibiz onlar elbette menederiz diye kar kt. Bunun zerineAbdullah bni mer, o gne kadar kendisinden asla iitilme-
dii kadar sert ve knayc szlerle Bilale deta hakaret edip:Ben sana Reslullah (s.a.s.)n szn haber veriyorum; senise vallahi menederiz diyorsun. Bylece o, Allah Reslnnsznn ve hkmnn olduu bir konuda baka sz ve hk-mn olamayacann dersini vermek istemiti (Mslim, a.g. kitapve hadisleri). Bu rivayetleri oaltmak mmkndr. Bunlardananlamamz gereken gerek ve karmamz gereken ders, Al-
lahn son elisi Resl-i Ekrem Efendimiz (s.a.s.)in hanmlarnmescide gitmelerine, orada ibadetlerini yapmalarna, eitim veretimlerini almalarna, meru sosyal etkinliklere katlmalarnaengel olmad, tam aksine bunlarn nn at, engel olmakisteyenlere de msaade etmedii hakikatini grmemiz gerekti-idir. Btn bunlardan sonra, slam toplumlarnda bu yndeki
engellemelerin dinden kaynaklandn sylemek kabul edile-
mez. Mslmanlara den grev, hanmlarn camilere gelme-lerine, girmelerine, orada dinin kurallar iinde bulunmalarnaengel tekil edecek yaplanmalar varsa bunlar ortadan kaldrp,mmetin erkekleri yannda hanmlara da mescit ve camilerdenen iyi ekilde yararlanma imknn salamak olmaldr.
Medine mescidinde sahabe hanmlarn sadece farz namazlardeil, nafile namaz kldklarn da grmekteyiz. Enes b. Mlik,
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
45/128
MESCDN-NEB VE SAHABE HANIMLAR 45
Resl-i Ekrem Efendimiz (s.a.s.)in bir keresinde Mescidun-Ne-
bye girdiinde iki direk arasna bir ip gerildiini grnce Buip nedir? diye sorduunu, ashabn: Bu ip Zeynep validemizin-dir; yorulup takatsz dnce ona tutunur dediklerini, bununzerine Peygamberimizin: Hayr, onu znz. Sizden birinizkendisini zinde hissettiinde nafile- namaz klsn; yorgun d-p geveklik hissedince de otursun buyurduunu bize haberverir (Buhr, Teheccd 18; Nes, Kyml-leyl 17). Baz hadis rihleri
ve fakihler, bu hadisten hareketle, mescitte sadece erkeklerindeil kadnlarn da snnet ve nafile namaz klmalarnn caizolduu hkmn karmlardr.
Urve bni Zbeyr, Hz. merin -Ramazan aynda- teravihnamaz klmak zere erkek kadn tm insanlar mescide top-ladn, bey bni Kabn erkeklere, Temm ed-Drnin de
kadnlara namaz kldrdn haber verir (bni Hacer, Fethul-Br,V, 56). Mescidn-Nebde kadnlarn ayr bir cemaat hlindesnnet/nafile namaz kldklar sabittir. Ayn ekilde Hz. Ali deerkeklere ayr kadnlara ayr bir imam tayin etmiti. Btn burivayetler Hz. Peygamber (s.a.s.)in lem-i bekya intikalindensonra da hulefa-i ridnin mmin kadnlarn camiye ve cema-ate devamn saladklarn gstermektedir.
Gnmzde kadnlarn camiye devam ve cemaate itiraki,zaman zaman birtakm evrelerde mnakaa konusu olmak-tadr. Bizim Resl-i Ekrem Efendimiz (s.a.s.)in salnda veondan sonraki drt halife dneminde sahabe hanmlarn camive cemaatle ilgi ve ilikilerine ynelik baz rivayetleri zikret-memiz ve onlardan hareketle eitli zaman dilimlerinde fakih-lerin hkm sadedinde sylediklerine ksaca iaret etmemizinsebebi, gnmze k tutucu zellikler tamalar sebebiyledir.Bu ksa yazmzda ilgili rivayetlerin ve deiik hkmlerin okaz bir blmne iaret edebildiimizi ifade etmekle yetinmekistiyoruz. Ancak bu kadarnn bile gnmze k tutmaya veyolumuzu aydnlatmaya yetecei kanaatinde olduumuzu da
ilave etmeliyiz.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
46/128
slamn ilk yllarnda camilere gitmekerkekler iin ne kadar nemli ise, kadnlariin de ayn derecede nemli ve gerekliydi.yleyse Mslman toplumlarn maddi vemanevi ynden kalknmalarnn topyeknbilgilenmeyle mmkn olaca gereinigz ard etmemek gerekir.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
47/128
47
Prof. Dr. Hseyin YILMAZCumhuriyet niversitesi lahiyat FakltesiDin Eitimi Anabilim Dal retim yesi
Kadnlarn EitimindeCamilerin Rol
Giri
K
urulduu dnemden itibaren bnyesinde din, idar,
sosyal, kltrel ve eitsel nitelikli pek ok hizmetin
yrtlmesine zemin tekil eden camiler, tarih boyunca s-
lam medeniyetinin gelimesinde en nemli rol oynamtr.
Yaygn din eitiminin en kapsaml bir ekilde uyguland
yer phesiz camilerdir. Camilerde gerekletirilen eitim
almalarnn temel amac, topluca ibadet ederek birlik u-
urunu glendirmek, insanlara dorular anlatarak maddve manev ynden huzurlu bir toplum oluturmaktr. Bu
amaca ynelik olarak Hz. Peygamber (s.a.s.), hicretten he-
men sonra toplumun btn iin eitim-retim seferberlii
balatm ve camiyi bu yndeki almalarn merkezi hline
getirmitir.Kadnlarn camiyle yaknl, drt halife dneminde de de-
vam etmitir. Hz. mer (r.a.) ile bir kadn arasnda yaanan
ve asrlardr dilden dile anlatlan mehur diyalogu neredeyse
bilmeyenimiz yoktur. Camideki bir kadn, hutbede evlenecek
erkein nikhlanaca kadna verecei mehrin miktarnn snr-
landrlmas konusunu ileyen Hz. mer (r.a.)i oturduu yer-
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
48/128
CAM KADIN VE ALE48
den uyarm ve Nis Sresinin 20. ayetini okumutu. Kadn
hakl bulan Hz. mer (r.a.), kendi grnden vazgemiti.1
Hz. Peygamber (s.a.s.) ve drt halife dneminde kadnla-
rn camiye gitme gelenei, zaman ierisinde deiime uram
ve Emevlerden sonra kadnlarn sosyal, siyasal ve ekonomik
alanda olduu gibi din alandaki yeri de sorun hline gelmitir.
Kadnlarn camiye gitmelerini ho karlamayan anlay, baz
rivayetlerle temellendirilmeye allmtr.
Hz. Peygamber (s.a.s.) dneminde cami eitiminin hedef
kitlesi, ocuk-gen, yetikin-yal ve kadn-erkek ayrm gze-
tilmeksizin btn Mslmanlardan oluuyordu. Gnmzde
ise bu durum deimitir. Erkekler, ibadet ve eitime ynelik
olarak camiyle ilgisini bir ekilde srdrrken, kadnlarn ge-nellikle camiye devam etmedikleri ve cami eitiminden yete-
rince yararlanamadklar anlalmaktadr. Kadnlarn camiden
uzak kalmas, slam toplumlar iin nemli bir sorundur. n-
k kadnlar camilerden uzak tutmak, onlar cehalete terk et-
mek demektir. Dolaysyla camilerin tarihten beri sregelen bu
misyonunun gnmzde daha da glendirilmesi, lkemizingelecei asndan son derece nemlidir. te bu yazmzda Hz.
Peygamber (s.a.s.) ve rit halifeler dnemindeki uygulamalara
deinilecek, gnmzde kadnlarn cami eitiminden yeterince
yararlanamamalarnn nedenlerinden bahsedilecek ve gelecee
ynelik baz neriler sunulacaktr.
Tarihten Gnmze Kadnlar ve Camiler
nsan haklar konusunda nemli dzenlemeler getiren s-
lam dini, kadnla ilgili teden beri sregelen yanl anlaylar
dzelterek, kz ocuklarnn da erkekler gibi Allahn bir ltfu
olduuna dikkat ekmitir. Kadnn kiilik hakk korunmu,
1 Abdrrezzak, Musannef, 6/180 Hadis no: 10420
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
49/128
KADINLARIN ETMNDE CAMLERN ROL 49
onun zgr birey olmasnn nndeki engellerin kaldrlmasna
ynelik nemli prensipler getirilmitir.Eitimde cinsiyet eitlii prensibinin gzetildii slam di-
ninde, ilim renmenin herkes iin nemli olduu ifade edil-
mitir.2Nazil olan ayetler, herhangi bir ayrm gzetilmeksizin
hem erkeklere hem de kadnlara bildirilmitir.3nk slam
inancna gre erkekler iin gerekli grlen pek ok bilgi ka-
dnlar iin de gereklidir.
lim renmeye byk nem veren Peygamberimiz, ca-
mileri, ibadetin ve ilmin merkezi olarak dnmtr. Cami
eitiminin hedef kitlesi, ya, akl, eitim dzeyi, renme istei,
cinsiyet ve dier zellikleri itibariyle birbirinden farkl kii ve
gruplardan olumaktadr. Sz konusu hedef kitle, camilerdegerekletirilen vaaz, hutbe, sohbet ve kurs gibi faaliyetlerle
eitli din ve sosyal konularda bilgilendirilmektedir. Cami
eitimi, erkekler iin olduu kadar kadnlar iin de gerekli ve
nemlidir. nk bu eitimin dnda kalanlar, ister istemez
din bilgi ihtiyalarn salkl olup olmad tartmal deiik
yollardan karlamaya alacaklardr.Hz. Peygamber (s.a.s.) dneminde gen-yal, kadn-erkek
btn Mslmanlar camiye gidiyordu. Mescid-i Nebevide k-
lnan vakit, cuma ve bayram namazlarna kadnlar da katlyor,
orada sunulan eitim faaliyetlerinden toplumun her kesimi
yararlanyordu. Kadnlarnz mescitlerden alkoymaynz!4
buyuran Peygamberimiz, bu konuda yasaklama eilimindeolanlar uyarmtr.
2 Bkz: Bkz: Ankebt 29/43; Ftr 35/28; Kalem 68/1-3; Alk 96/1-5; bnMce, I, 81.
3 Bkz: Muhammed b. shak, es-Sretn-Nebeviyye,Tahk: MuhammedHamidullah, Konya, 1981, s. 128.
4 Buhar, Nikh 116.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
50/128
CAM KADIN VE ALE50
Hz. Peygamber (s.a.s.)le balayan asr- saadet5dnemin-
de sosyal hayatta aktif olarak yerlerini alan kadnlar, camiyegiderek vakit, cuma ve bayram namazlarna katlyor, Hz. Pey-
gamber (s.a.s.)in hutbe ve vaazlarn dinliyor, camide gerek-
letirilen eitim etkinliklerinden yararlanyorlard. Asr- saadet
dneminde kadnlarn ve kzlarn camiye devam edip vakit,
cuma ve bayram namazlarna katlmalaryannda,gnn er-
ken saatlerinde klnan sabah namazna dahi gittikleri, Hz. Aie(r.a.)nin u szleriyle dile getirilmektedir:
Reslullah (s.a.s.), sabah namazn kldrd zaman m-
min kadnlar rtlerini rterek orada hazr bulunur, daha son-
ra da evlerine dnerlerdi ki(hava karanlk olduu iin) onlar
kimse tanyamazd.6
Kadnlarn cuma ve bayram namazlarnn topluca klnd-
namazgha7gelip cemaate katlmalar ile ilgili mm Aty-
yeden u rivayetler nakledilmektedir:
Bayram gn bize dar kmamz sylenirdi. Gen kzlar-
dan hayz gren kadnlara kadar hepimiz (namazgha) kar,
erkeklerin arka tarafnda dururduk. Onlarn tekbir getirmeleri-ne uyup tekbir getirir, onlarla birlikte dua edip bayram gnnn
bereketini ve o gnde gnahlardan arnmay umut ederlerdi.8
Hayz hlindeki kadnlar namazghtan uzak durur, ancak ya-
plan duaya katlrlard...9
5 Kelime olarak mutluluk dnemi, insanlarn bahtiyar olduklar a
anlamna gelen asr- saadet,Kuran- Kerimin nzil olduu, btn in-sanla rahmet ve rnek olarak gnderilen Hz. Muhammed (s.a.s.)inyaad, slam dininin insanlara tebli edilip tam anlamyla uygulandzaman dilimini ifade etmektedir.
6 Buhar, Salat 13.
7 Bayram ve cuma namazlarnn topluca klnd geni alana namazghdenmektedir.
8 Buhar, deyn 12.
9 Buhar, deyn 15; Tirmiz, Cuma 36.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
51/128
KADINLARIN ETMNDE CAMLERN ROL 51
Bu ve benzeri rivayetlerden, Hz. Peygamber (s.a.s.) dne-
minde kadn erkek btn Mslmanlarn namaz, tekbir ve du-alarla huzur ve nee ierisinde cokulu bir bayram yaadklar
anlalmaktadr.
Hz. Peygamber (s.a.s.) dneminde kadnlarn camide na-
maz klmalar, cuma, bayram ve vakit namazlarla snrl deildi;
onlar bazen kocalarndan izin alp gece ibadeti iin de camiye
gelirlerdi. Bu konuda gerekli kolayln gsterilmesini isteyenPeygamberimiz, Geceleyin mescide gidip ibadet etmek iin ka-
dnlarnz izin istediklerinde onlara izin verin.10buyurmutur.
Bu hadisi Abdullah b. mer rivayet ettiinde, olu Bilal
yle demitir: Vallahi biz kadnlar geceleyin dar brakma-
yz. Onlar dar kp kocalarn aldatabilirler. Bu szlerden
rahatsz olan babas Abdullah; Ben Reslullah buyurdu di-
yorum, sen ise onlar brakmayz diyorsun.11diyerek olunu
azarlamtr.
Hz. Peygamber (s.a.s.) dneminde kadnlar camide Kuran-
Kerim dinlemeye de byk nem verirlerdi. Bu konuda Hz.
Aie (r.a)den u rivayet nakledilmektedir:Yats namazn mescitte kldm bir gece eve Reslullah
(s.a.s.)dan sonra geldim. Bana;Neredeydin? diye sordu. Ben;
Mescitte sahabilerin birinden Kuran dinliyorduk; dorusu
ashabn arasnda onun gibi gzel sesli ve gzel okuyan hi
duymamtm. diye cevap verdim. Bunun zerine birlikte gidip
onu dinledik. Sonra bana dnerek; Bu, Eb Huzeyfenin azat-ls Salimdir. mmetim arasnda byle birisini vreden Allaha
hamd olsun buyurdu.12
10 Buhar, Ezan 162.
11 Mslim b. Haccac el-Kueyr, Sahih-i Mslim,Terc: Mehmet Sofuolu,rfan Yaynevi, stanbul, tsz., II, 78.
12 Hkim, Mstedrek,III, 326.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
52/128
CAM KADIN VE ALE52
Bu ve dier rivayetlerden de anlald gibi, asr- saadet
dneminde kadnlar cami etkinliklerine, erkekler kadar olmasada aktif olarak katlyorlard.
Hz. Peygamber (s.a.s.), camideki eitim faaliyetlerinde haf-
tann bir gnn kadnlara tahsis ederdi.13Bu durum, Eb Said
el-Hudrden gelen u rivayetten anlalmaktadr:
(Bir gn) Kadnlar Ey Allahn Resl, erkeklerden bizemeydan kalmyor, bizim iin ayr bir gn tahsis etsen? dediler.
Reslullah onlara bir gn belirledi. Kadnlar o gnde Reslul-
lahn huzuruna gelir, o da onlara sohbet ederdi.14
Camide kz ocuklarnn ve kadnlarn eitimiyle Hz. Pey-
gamber (s.a.s.) sadece kendisi ilgilenmez, kadn retmenler de
grevlendirirdi. zellikle kendi hanmlar, kz ocuklarnn vekadnlarn eitim retimiyle yakndan ilgilenirlerdi.
Hz. Peygamber (s.a.s.)in burada zikredilen eitim uygu-
lamalar, cemaate katlan kadnlar iindir. Bunun dnda baz
kadnlar mnferit olarak da Reslullah (s.a.s.)a gelir, ona so-
rular sorup merak ettikleri konularda ondan bilgi alrlard.15
Bu gayretlerin sonucu olarak, o dnemde toplumda erkeklerle
tartabilen, onlarn hata ve yanllklarn ekinmeden eleti-
rebilen, kendilerine danlp istiare edilen ve insanlara yol
gsteren kadn bilginler yetimitir. O dnemde kadnlar ara-
sndan yirmi kadar fkh bilgininin yetitii ifade edilmektedir.
Kadn bilginlerin banda gelen Hz. Aie (r.a.)nin zellikle ka-
dn haklar ile ilgili slamn anlaynn nesillere doru olarak
anlatlmasnda byk rol olmutur. Hz. Aie (r.a.) dnda
daha pek ok kadn sahabe, halifelerin, valilerin ve ilim adam-
13 Buhar, lim 15, 35.
14 Buhar, lim 36.
15 Tayyip Oki, slamda Kadn Eitimi,Diyanet Yaynlar, Ankara, 1978,s. 40.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
53/128
KADINLARIN ETMNDE CAMLERN ROL 53
larnn grlerine bavurduu danmanlar olarak uzun yllar
hizmet vermitir.16
Kadnlara ynelik eitim-retim faaliyetleri sadece din
bilgiler edinmekle snrl deildi; onlar, hayatla ilgili pek ok
konuyu da mescitte renebilmilerdir. Baz kadnlar iir, tp
ve hayvanclk konularnda bilgi ve tecrbe sahibi olmulardr.17
Hz. Aie (r.a.)nin tefsir, hadis ve fkh gibi ilimlerin yannda
neseb, tarih, siyer, tp, astronomi, iir, hitabet, eitim ve siyasetalanlarnda da nemli bir ilm birikime sahip olduu bilinmek-
tedir.18phesiz o dnem kadnlarnn bu dzeye ulamalarn-
da en byk etkenin cami eitimi olduu sylenebilir. nk
onlar genellikle camide bir araya gelip birbirlerinin bilgi ve
tecrbelerini paylayorlard.
Hz. Peygamber (s.a.s.) dneminde kadnlarla erkekler ca-
mide karma deil, ayr ayr yerlerde oturuyorlard. Mescid-i
Nebevide genellikle erkeklerin ve ocuklarn saflarnn geri-
sinde ibadet edip eitim gren kadnlarn bulunduu mekn
duvar, perde, paravan gibi eylerle ayrlmyordu. Kadnlar Hz.
Peygamber (s.a.s.)i gryor, onun vaaz, sohbet ve hutbelerinidinleyebiliyor, ona sorular ynelterek merak ettikleri konular
renebiliyorlard.
Hz. Peygamber (s.a.s.), kadnlarn camide rahat edebilme-
leri iin baz tedbirler almtr. ncelikle onlarn camiye giri
klar iin gerekli kolayln salanmasn istemitir. badet
bittiinde camiden nce kadnlar, sonra Hz. Peygamber (s.a.s.)
16 Rza Sava, Asr- Saadette Kadn ve Aile Hayat, Asr- Saadette slam,Beyan Yay., stanbul, 1994, s. 367.
17 Bkz: Mustafa Sib, slama ve Garpllara Gre Kadn,ev: hsan Toksa-r, Nida Yay., stanbul, 1969, s. 80; Sava, Asr- Saadette Kadn ve AileHayat, s. 279-280.
18 Kettan, et-Teratibul-dariyye,s. 433; Sava, Hz. Peygamber (s.a.s.)Devrinde Kadn,s. 136; Asr- Saadette Kadn ve Aile Hayat, s. 287.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
54/128
CAM KADIN VE ALE54
ve daha sonra da erkek cemaat ayrlrd.19O dnemde Medine
Mescidinin kaps vard. Balangta kaplardan herhangibiri kadnlara tahsis edilmemiti. Ancak camiye giden kadn-
larn saysnda art grlmesi zerine Hz. Peygamber (s.a.s.);
Keke u kapy kadnlara ayrsaydkbuyurarak, ayr kapdan
girip kmalarnn daha uygun olacan belirtmitir. Nitekim
onun bu istei Hz. mer dneminde yerine getirilmi ve kap-
lardan biri kadnlara tahsis edilmitir.20
Hz. Peygamber (s.a.s.), camiye gelen kadnlarn durumunu
dikkate alrd. Namaz srasnda bir ocuun aladn duydu-
unda, anneyi dnerek namaz ksaltrd.21Cami adabyla il-
gili baz ahlak tlerde bulunan Hz. Peygamber (s.a.s.), cami-
ye gelen kadn ve erkeklerin kar cinsin dikkatini ekebilecek
tutum ve davranlardan kanmalarn,22giyim kuamda llolmalarn,23kadnlarn gzel koku srnmemelerini sylerdi.24
Hz. Peygamber (s.a.s.) ve drt halife dnemindeki uygula-
ma zaman ierisinde zayflam, asrlar sonra kadnlarn camiye
devam etme gelenei neredeyse yok olmutur. Ancak son yllar-
da slam dnyasnda kadnlarn yeniden camiye yaknlatklargrlmektedir. Gnmz slam dnyasnda, Arap yarmadas
bata olmak zere, Malezya, Suudi Arabistan, Filistin, Trk-
menistan gibi Asya lkelerinde, Tunus ve Cezayir gibi Afrika
lkelerinde, saylar az da olsa, kadnlarn camiye devam edip
vakit, cuma ve bayram namazlarna katldklar, Amerikada
ve Avrupa lkelerinde baz Mslmanlarn e ve ocuklar ile19 Buhar, Ezan 152, 164.
20 Eb Davd, Salt 17.
21 Tirmiz, Salt 267.
22 Bkz: Ebul-Hasan Ali b. Ahmet el-Vhid, Esbabun-Nzl,Kahire, 1968,s. 186.
23 Buhar, Meazi 537.
24 bn Hanbel, Msned,IV, 363.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
55/128
KADINLARIN ETMNDE CAMLERN ROL 55
birlikte camiye devam ettikleri bilinmektedir. Trkiyede ise,
eitim ve ibadet amacyla camiye devam eden kadnlarn say-snn olduka dk olduu, baz kadnlarn daha ziyade tera-
vih namazlarnda, kandil gecelerinde ve mevlit programlarnda
camiye gittikleri grlmektedir. Yine cami bnyesindeki Kuran
kurslarna ok sayda kadnn Kuran ve din bilgiler renme
amacyla gittiklerini de belirtmek gerekir. Ancak btn bun-
lar, gnmz kadnlarnn camiyle ilikisinin, Peygamberimizdnemindeki kadnlara oranla, olduka geri olduunu gster-
mektedir.
Kuranda ve Hz. Peygamber (s.a.s.)in uygulamalarnda ka-
dnlarn camiye gelmelerini engellemeye ynelik herhangi bir
hkm bulunmadna gre, hibir gereke, onlarn camiden
ve cemaatten uzak durmalarna dayanak gsterilemez. Kald ki
kadnlarn camiden uzak kalmalar, kadn erkek herkesi muha-
tap alan slamn ruhuna da aykrdr. yleyse, Hz. Peygamber
(s.a.s.) tarafndan balatlan ve onu takip eden rit halifeler
dneminde de srdrlen gelenei tekrar canlandrmak ge-
rekir. Bu gelenei canlandrabilmek iin sorunu irdelemek ve
nedenlerini incelemek nemlidir.
Gnmz Kadnlarnn Cami Eitiminden UzakKalmalarnn Balca Nedenleri
Gnmz kadnlarnn erkekler kadar camiye devam et-
memelerinin nedenlerini u ekilde sralamak mmkndr:
1. Cinsiyet zellikleri ve cinsiyetle ilgili roller konusunda-
ki farkl anlaylar.slam dini, ibadet ve eitim ykmll
asndan cinsiyet farklln gzetmemekle birlikte, cinsiyet-
ten kaynaklanan tabi zellikleri gz ard etmemitir. Ev ileri,
doum, ocuk bakm, gvenlik, mahremiyet vb. nedenler ka-
dnlarn camiye devam etme imknlarn kstlamaktadr. Asr-
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
56/128
CAM KADIN VE ALE56
saadet dneminde de, camiye giden kadnlarn says erkeklere
nazaran dk dzeyde seyretmitir. Onlarn vakit, cuma vebayram namazlarna katlma konusunda serbest brakldklar
kaynaklardan anlalmaktadr. Ancak bu serbestlik, onlar iin
bir kolaylk olarak dnlmtr. Buna ramen kadnlar ken-
di imknlarn zorlayarak camiye gitmeye almlar ve bu ko-
nuda Hz. Peygamber (s.a.s.)den destek ve tevik grmlerdir.
2. Hz. Aie (r.a.)ye ait olduu sylenen bir rivayetle ilgiliyorumlar.Hz. Peygamber (s.a.s.)in vefatndan sonra Hz. Aie
(r.a.)nin syledii ileri srlen; Eer Reslullah (s.a.s.) ka-
dnlarn kendisinden sonra mescitlerde neler ihdas edeceklerini
bilseydi, srailoullar gibi, o da onlarn mescitlere girmelerini
yasaklard.25gibi bir varsaymdan hareketle, slam bilginleri
tarafndan baz kayglar dile getirilmitir.
Sz konusu rivayetten anlaldna gre, Hz. Aie (r.a.),
Hz. Peygamber (s.a.s.)in vefatndan sonra kadnlarn giyim
kuamda dikkat ekecek ekilde giyinmeye balamalarndan
holanmayarak tepkisini dile getirmitir. Ancak bu tepki, onla-
rn camiye gitmelerini yasaklamak iin deil, onlar cami adabkonusunda disipline etme amacna yneliktir. Kadnlarn cami-
ye devam etmeleri konusunda bir yasaklama gerekecek olsay-
d, bunun iaretlerini Hz. Peygamber (s.a.s.) salnda bizzat
kendisi verebilirdi. Dolaysyla asr- saadet boyunca korunan
bir uygulamann, Hz. Aie (r.a.)nin muhtemelen duygusal ola-
rak syledii bir ifadeye dayanarak terk edilmesinin isabetliolmad aktr.
3. Kadnlarn ibadetlerini camilerde deil de evlerinde yap-
malarnn daha hayrl olduu dncesi.Bu dncenin temeli,
genellikle u ve benzeri rivayetlerin yorumundan kaynaklan-
maktadr: Rivayete gre mm Humeyd adnda bir kadn saha-
25 Buhar, Ezan 163.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
57/128
KADINLARIN ETMNDE CAMLERN ROL 57
be Hz. Peygamber (s.a.s.)e gelerek; Ey Allahn Resl, kocala-
rmz sizinle beraber camide namaz klmamza engel oluyorlar.Oysa biz sizinle namaz klmay ok istiyoruz.diye ikyette
bulunmu ve bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.s.), mm
Humeyde namazlar evinde klmasn tavsiye etmitir.26Camiye
gelmek isteyen kadnlara izin verilmesini isteyen Hz. Peygam-
ber (s.a.s.)in bu rivayette mm Humeyde evde ibadet etmeyi
tavsiye etmesi, aslnda bir eliki deildir. Kendisine gelerekkocasn ikyet eden bu kadnn zel konumunu dikkate alan
Peygamberimiz, ailede huzursuzluk kabilecei ihtimalini gz
nnde bulundurarak bylesi bir tavsiyede bulunmu olabilir.
4. Toplumun namus kavramna ykledii anlam.Gnmz
namus anlaynda erkeklerle ilgili bir msamaha hissedilirken,
namus sanki sadece kadnlara has bir erdem gibi alglanmak-
tadr.27Oysa eref ve haysiyetine nem veren her kadn ve her
erkek, Mslmanln iarndan olan namusun korunmasna
azami derecede dikkat etmek durumundadr.28Bu konuda ka-
dn ile erkek arasnda herhangi bir farkn olmad u ayetler-
den de anlalmaktadr:
man eden erkeklere syle gzlerini harama bakmaktan
sakndrsnlar, namuslarn korusunlar nanan kadnlara da
syle, onlar da gzlerini harama bakmaktan sakndrsnlar ve
namuslarn korusunlar29Onlar sizin iin elbise, siz de on-
lar iin elbisesiniz.30
26 Ebul-Hasan Ali b. Muhammed b. Esr, sdl-be f Marifetis-Sahbe,Kahire, 1970, VII, 323.
27 Bkz: Dou Ergil, Trkiyede Terr ve iddet,Turhan Kitabevi, Ankara,1980, s. 7778, 83.
28 Bkz. Musa Carullah, Hatun,Haz: Mehmet Grmez, 3. Bask, KitabiyatYaynlar, Ankara, 2001, s. 50.
29 Nr, 24/30.
30 Bakara, 2/187.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
58/128
CAM KADIN VE ALE58
Hayatn deiik alanlarnda kadnlarn etkinlii normal g-
rlrken, onlarn ilim ve ibadet meknlar olan camilere ibadetve eitim amal gelmelerinifitne sebebiolarak nitelendirmek,
her eyden nce kadn onurunu incitici bir yaklamdr. Fitneye
mahal veren durumlarn bedelini sadece kadnlara detmek
adalete aykrdr. Kald ki, ister kadn isterse erkek olsun, Ms-
lman bir kimsenin camilerde fitne olarak nitelendirilebilecek
davranlara kalkmas zaten beklenemez. Eer toplumda birtakm ahlki zafiyetler ba gsteriyorsa, bu durum karsnda
kadn erkek btn toplumu uyarp bilinlendirmek iin cami-
lerden daha uygun bir meknn olmadn da bilmek gerekir.
5. Baz rivayetlerin, kadnlar aleyhine yorumlanmas.Ms-
lman toplumlarda kadnlarn camilerden uzak kalmalarnda,
baz rivayetlerin kadnlar aleyhine yorumlanmas31da etkili
olmutur. zellikle ilim renmenin farz- kifaye olduunu
belirten baz limler, kadnlar iin ilim renme ykmll
bulunmad ynnde gr belirtmilerdir. Yine zamann bo-
zulmasyla fitnenin zuhur ettii, dolaysyla kadnlarn camiye
gelip cemaate katlmalarnn mekruh olaca, ancak yal ve
irkin kadnlarn camiye gidebilecekleri eklindeki deerlen-
dirmeler32kitaplarda yer almtr. Kadnlarn cami eitiminden
yoksun kalmalarnda etkili olan bylesi anlaylarn din ve akl
temelden yoksun olduu aktr.33
31 Bkz: Rza Sava, Hz. Peygamber (s.a.s.) Devrinde Kadn,3. Bask, Rav-za Yaynlar, stanbul, 1991. s. 46; Karen Armstrong, Tanrnn Tarihi,ev: O. zel, H. Koyukan ve K. Emirolu, Ayra Yay., Ankara 1998, s.211212.
32 Bkz: Eb Muhammed Ali b. Ahmed b. Hazm, el-Muhall,Tah: AhmetMuhammed akir, Kahire 1969, V, 55; emseddin es-Serahs, el-Mebsud,ar Yay., stanbul, 1982, II, 20-25; Abdulkerim Zeydan, el-Mufassal fAhkmil-Mere,Beyrut, 1993, s. 268-269.
33 Bkz: Ignaz Goldziher, slamda Eitim, slam Aratrmalar Dergisi,Cilt: 2, Say: 7, Ankara, 1988, s. 90.
-
5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile
59/128
KADINLARIN ETMNDE CAMLERN ROL 59
lim renmek kadn erkek herkese farz olduu hlde, s-
lam ncesi gelenein izlerini tayan rivayet ve deerlendirmeleryznden kadnlarn eitimi konusu slam dnyasnda srekli
tartlmtr. Okullara gnderilmeyen kz ocuklar, camiye
gidip oradaki ibadet ve eitim etkinliklerine de katlmayn-
ca, kadnlar iin cehalet kanlmaz olmutur. Dolaysyla, ka-
dnlarla ilgili kltrmz ierisinde yer edinmi dncelerin
yeniden deerlendirilmesinde ve cami eitiminin kapsamnnkadn erkek btn toplumu kapsayacak ekilde geniletilme-
sinde yarar vardr.
Son yllarda Diyanet leri Bakanl tarafndan kadnlarn
camilerde sunulan eitim imknlarndan daha fazla yararlan-
malarna ynelik nemli almalarn balatld grlmekte-
dir. Diyanet leri Bakanl tarafndan yaynlanan genelgede34
konuyla ilgili u nemli almalarn yaplaca ifade edilmek-
tedir:
2007 tarihli Genelgenin Cami Dersleri bal altnda, cami
derslerinin erkeklere ve kadnlara ynelik olmak zere ayr ayr
dzenlenebilecei, kadnlara ynelik cami derslerinin bayandin hizmetleri uzmanlar ve vaizeler tarafndan yrtlecei,
bunlar bulunmad takdirde fahr vaizeler ile liyakatli bayan
Kuran kursu reticilerinden destek alnaca vurgulanmak-
tadr. (Madde: 13)
Camilerin badete Al ve Kapan Saatlerinin Belirlen-
mesiile ilgili ksmda, zellikle cemaatle namaz klmak isteyenkadnlar iin camilerde zel blmlerin hazrlanaca ve bu
blmlerin srekli ak tutulaca belirtilerek, kadnlarn cami-
ye rahat bir ekilde gelmeleri iin gerekli kolayln salanmas
istenmektedir. (Madde: 18)
34 Diyanet leri Bakanl, Genelge 2007.
-
5/23/2018 DIB Cami