ปท 4 ฉบบท 19 ธนวาคม - กมภาพนธ 2562

DHS Southรอบรวเครอขาย

กรณาสง

มลนธสขภาพภาคใต ชน 1 อาคารบรหารคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทรอ�าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา 90110 โทรศพท/โทรสาร 0 7445 1168เวบไซต : www.SHFthailand.org อเมล : shfthailand@gmail.com

...สรางคนจากชมชนเพอตอบสนอง

ระบบสขภาพชมชน...

แวดวง DHMLอานตอหนา 10

...เรองของชมชน คนในชมชนยอมรดทสด...

จดหมายขาวฉบบท 19บก.ชวนคย หนา 2ถอยแถลงจากชายแดนใต หนา 3หนงอ�าเภอหนงโครงการ หนา 4เรองเลาพนท DHB หนา 5

ระบบขอมลสขภาพชมชน หนา 6ปฏบตการงานวจย หนา 7ประเมนเพอการพฒนา หนา 8หองเรยนอาจารยวราวธ หนา 9แวดวง DHML หนา 10DHS Academy หนา 11บทเรยนจากพนท หนา 12

DHS Academyอานตอหนา 11

ระบบขอมลสขภาพชมชนอานตอหนา 6

...ขอมลคอกระบวนการไมใช

Output...

บก. ชวนคย

กองบรรณาธการวนวสา จนทระ

ชญานษฐ เพชรรตน

ผกามาศ อรณสวสด

โปรยฝน จตตอกษร

ชรนา ปะดกา

ทปรกษานพ.สวฒน วรยพงษสกจ

บรรณาธการดร.นพ.วรสทธ ศรศรวชย

สงทายปเกาตอนรบปใหมกบจดหมายขาว “รอบรวเครอขาย DHS South” ปท 4 ฉบบท 19 ซงเปนอก หนงชองทางในการสอสารและแลกเปลยนเรยนรซงกนและกนอยางตอเนองของคนท�างานในแวดวงDHSทงนเพอจะไดน�าแนวคดและวธการตางๆ ทเกดจากการแลกเปลยนเรยนร มาบรณาการและประยกตใชกบบรบทพนทของตนเอง เพอขบเคลอนการดแลและพฒนาคณภาพชวตของประชาชนในพนทใหมสขภาวะทดตอไป

จดหมายขาว“รอบรวเครอขายDHSSouth”ฉบบนยงคงมความเขมขนเหมอนเชนเคยเนอหาฉบบนประกอบดวย10 คอลมน คอ1) ถอยแถลงจากชายแดนใต เรอง “รางพระราชบญญตระบบสขภาพปฐมภม พ.ศ….” ทเชอมโยงกบ“ระเบยบส�านกนายกรฐมนตรวาดวยการพฒนาคณภาพชวตระดบพนท พ.ศ.2561” 2) หนงอ�าเภอหนงโครงการ การบรณาการอาหารปลอดภย ฮาลาล และตอยยบ ในโครงการอาหารปลอดภยของโรงเรยนบาราย อ�าเภอทงหวา จงหวดสตล3) เรองเลาพนท DHB การขบเคลอนพนทอ�าเภอสะเดา จงหวดสงขลา ดวยทมงานคณะกรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอ (พชอ.) โดยไมทอดทงทกประเดนการพฒนาคณภาพชวตทประชาชนตองการ4) ระบบขอมลสขภาพชมชน กระบวนการมสวนรวมในการเกบและใชขอมลกลางดานคนพการ ผสงอาย ผปวยรอการฟนฟ และ คนยากล�าบาก ผานApplication iMed@home5) ปฏบตการงานวจย การมสวนรวมของผปกครองและภาคเครอขาย ในการพฒนาศกยภาพเดกในศนยพฒนาเดกเลก ทอ�าเภอนาทวจงหวดสงขลา6) ประเมนเพอการพฒนาจดเปลยนการประเมนงานเภสชกรรมปฐมภมจงหวดปตตาน(ตอนท2)7) หองเรยนอาจารยวราวธ การขบเคลอนการด�าเนนงานพฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอของอ�าเภอรษฏาจงหวดตรง8) แวดวง DHMLบทเรยนจากการท�างานโรคไมตดตอเรอรงทจบทชมชนของอ�าเภอกงหราจงหวดพทลง9) DHS Academyการเรยนรจากสถานการณจรงเสรมสรางประสบการณตรงเพอสรางคนจากชมชนทตอบสนองระบบสขภาพชมชน โดยวทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา และ 10) บทเรยนจากพนท การท มเทท�างานดวยหวใจ เพอเปาหมายสงสดใหประชาชนในชมชนมสขภาพทด ของอ�าเภอบาเจาะจงหวดนราธวาส

ทงนทกคอลมนในจดหมายขาว “รอบรวเครอขาย DHS south” ฉบบท 19 ในมอทาน พรอมรบขอแนะน�า และค�าตชมจากสมาชกเครอขาย DHS และขอเชญชวนผสนใจรวมสงงานเขยนจากพนทมาเผยแพรใน Facebook ท DHS South : โครงการสนบสนนการขบเคลอนเครอขายสขภาพระดบอ�าเภอ หรอสงมายงกองบรรณาธการ ทอเมล:dhssouth@gmail.com

แลวพบกนใหมอกครงในปท5ฉบบท20อก3เดอนขางหนา

2 รอบรวเครอขาย

ถอยแถลงจากชายแดนใตโดย นพ.สวฒน วรยพงษสกจ

ถอยแถลงจากชายแดนใตฉบบน มเรองราวทอยากจะสอสารในแงของกฎหมายซงเกยวของกบผ คนในแวดวงคนท�างานปฐมภม คอ “รางพระราชบญญตระบบสขภาพปฐมภม พ.ศ. ...” อนมความเชอมโยงกบ “ระเบยบส�านกนายกรฐมนตรวาดวยการพฒนาคณภาพชวตระดบพนท พ.ศ. 2561” โดยพระราชบญญต นมกลไกการบรหารจดการและสนบสนนเพอท�าให “ระบบสขภาพปฐมภม” ของประเทศมความเขมแขง ซงในขณะน อย ในขนตอนการพจารณาจากคณะกรรมการกฤษฎกา คณะท 10 ขนตอนตอไปคอการน�าเขาส การพจารณา ของสภานตบญญตแหงชาตตามกระบวนการ 3 วาระ โดยคาดหวงวากฎหมายเหลานจะท�าใหคนไทยทกคนไดรบ การดแลสขภาพในระดบปฐมภม โดยทมสหสาขาวชาชพรวมกบชมชน ซงจะท�าใหคนไทยมสขภาพทดขน สามารถ ลดการเจบปวยลดการเสยชวตลงไดในอนาคต

อาจารยอาวโสหลายทานไดใหความเหนทนาสนใจไววา ตวบทกฏหมายเปนเพยงเครองมอ (tool) หนงของ การเดนไปส เป าหมาย ทส�าคญกว านนคอการได ลงมอท�าอย างใคร ครวญอาจจะไม ต องท�างานชนใหญๆ เรมจากสงใกลตว ท�างานเลกๆ ทมคณคา สรปและถอดบทเรยนน�าไปส การเตบโตและขยายผลไปส เรองราว ทใหญขน ครอบคลมมากขน และไดเพอนรวมทาง “ตวจรงเสยงจรง” มากขน นละครบทจะท�าใหเกดความยงยน

มลนธสขภาพภาคใตในฐานะฟนเฟองเลกๆชนหนงพรอมจะชวยหนนเสรมการท�างานการตดอาวธทางปญญาเตมเตมฐานงานดานวชาการ พฒนาเครองมอเพอสรางความเขาใจและขบเคลอนงานรวมกน การจดเวทแลกเปลยนเรยนร โดยมเปาหมายรวมกน คอ คณภาพชวตทดของประชาชนและสรางสงคมไทยใหเปนสงคมสขภาวะทนาอย มความเกอกลเอออาทรตอกน

รวมดวยชวยกนนะครบนพ.สวฒน วรยพงษสกจ

ประธานมลนธสขภาพภาคใต

3รอบรวเครอขาย

หนงอ�าเภอหนงโครงการ:

อาหารปลอดภย (ฮาลาลและตอยยบ) โดย ปฐมา โอสถาน โรงพยาบาลทงหวา จ.สตล

การท�างานในยควกฤตสขภาพอนเกดจากป จจยทางสงคม เศรษฐกจ และส งแวดล อม ส งผลให

หนวยงานทกภาคสวนลวนมงก�าหนดนโยบายการแกไขปญหาตางๆ กระทรวงสาธารณสขทอยปลายทางของวกฤต

ทงหมดไดมการก�าหนดนโยบายการพฒนาและแกปญหาเพมขนทกป แตไมมการเพมอตราก�าลงเจาหนาทตามไปดวย

อกทงยงยดกรอบความคดเดมๆ คอ งานของใครคนนนกท�าไปไมตองบรณาการกบงานของคนอน ถงแมจะเปนพนท

เดยวกนกตามเนองจากงบประมาณทไดรบมาจากคนละหนวยงานกน สงผลใหเกดความส�าเรจขนไดยากและสนเปลอง

งบประมาณเปนอยางมาก ทส�าคญทสดท�าใหชมชนเกดความสบสนและเบอหนายกบการรวมกจกรรมกบเจาหนาท

ชมชนไมสามารถเขาใจกระบวนการพฒนาในภาพรวมทท�าใหชมชนเกดความเขมแขงและพงตนเองได จากนโยบาย

การท�างานแบบมสวนรวมและบรณาการ เชน ระบบสขภาพอ�าเภอ (DHS) การพฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอ (พชอ.)

ทมประเดนการขบเคลอนเรองการจดการสงแวดลอม ขยะ และอาหารปลอดภย ทสามารถบรณาการกบงานอนๆ ได

หากผรบผดชอบงานผสานการท�างานรวมกบหลายภาคสวนในชมชนเดยวกน การด�าเนนงานจะเกดประสทธภาพ

ไมซ�าซอน ประหยดทรพยากรทงงบประมาณและคนท�างาน ท�าใหคนในชมชนไมเสยเวลา และงานจะส�าเรจไดงายขน

ผ รบผดชอบงานทเกยวข องในอ�าเภอท งหว าจงได เรมบรณาการงานในโครงการอาหารปลอดภย ( ฮ า ล า ลและตอยย บ ) ร ว ม ก บ ก า ร ข บ เ คล อ น ง านด า นก า ร จ ด ก า ร ส ง แ ว ดล อ มขอ ง พชอ . แ ล ะ องคการบรหารสวนต�าบลนาทอน โดยเนนการพฒนา “ชมชนบาราย” ทเปนศนยการเรยนรสขภาพวถชมชน บรณาการ โรงครวของโรงเรยนบานบารายโดยมเปาหมาย คอ โรงครวผานเกณฑสขาภบาลอาหารของกรมอนามยและผ านการรบรองเป นโรงครวฮาลาลจากคณะกรรมการอสลามประจ�าจงหวด พอแม กรรมการโรงเรยนรวมไปถงชมชนเหนความส�าคญของอาหาร “ปลอดภย” “ฮาลาล” และ “ตอยยบ” เพอใหเดกไดรบอาหารท ไ ม ม โทษ ถ กหล กศาสนา และม คณค าทาง โภชนาการ โดยจ ดก จกรรมแบบบ รณาการ โดยใช กระบวนการของการประเมนเพอการพฒนา (Developmental Evaluation - DE) ท เน นถงการสร าง สมพนธภาพทด สรางความเขาใจในเหตปจจยในสงคมอนเปนทมาของความซบซอนของปญหา ทไมสามารถแกไขไดดวยใครคนใดคนหนงแตตองเปนการแกไขปญหาทมการรวมดวยชวยกนของทกภาคสวน เพอน�าไปสการจดการ ตนเองของชมชน โดยมกจกรรม ดงน

1. ชแจงโครงการพรอมใหความรเรองมาตรฐานโรงครวฮาลาลและตอยยบแกครและเครอขายของโรงเรยน เชน ผปกครอง ผน�าชมชน น�าไปสการพดคยกนในประเดนปญหาโภชนาการในเดก ความคาดหวงของผปกครอง และโรงเรยนเกยวกบการแกปญหาสขภาพของชมชนจนตกผลก แลวเรยงล�าดบความส�าคญของปญหาทตองเรงจดการแกไข คอ การทเดกไมไดบรโภคอาหารเชา การพฒนาโรงครวใหเปนไปตามมาตรฐานและจดหาอปกรณเครองครว ทขาดแคลนและการจดการขยะอยางเปนระบบ

2.อบรมพฒนาความรในเรองโภชนาการใหแกครแมครวแกนน�านกเรยนผปกครองและเครอขายโดยเนนความรทางโภชนาการอาหารลดโรคและใหผเขารวมประชมมสวนรวมในกจกรรมโดยการรวมกนท�าอาหาร

สงทไดจากการท�าโครงการน คอ การมสวนรวมของคนในชมชนทจะรวมกนมองปญหาและหาทางออก ในการแกปญหารวมกน นกเรยนไดฝกการมสวนรวมในกจกรรมของชมชน เกดกองทนอาหารเชาส�าหรบเดกนกเรยน ของโรงเรยนบานบาราย ชมชนด�าเนนการจดการขยะอยางเปนระบบและขยายกจกรรมมายงโรงเรยนบานบาราย เดกนกเรยนรจกการคดแยกขยะมการท�าปยอนทรยปลกผกในโรงเรยนและทส�าคญเดกนกเรยนครและผปกครองมความรเรองอาหารปลอดภยฮาลาลและตอยยบท�าใหสามารถเลอกซอเลอกรบประทานอาหารเพอสขภาวะทดของตนเองไดตอไป

4 รอบรวเครอขาย

จากประสบการณการท�างานในพนทตงแตปพ.ศ. 2559 จากการขบเคลอนระบบสขภาพระดบอ�าเภอ(District Health System - DHS) สการพฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอ จนถงปจจบนทมคณะกรรมการพฒนาคณภาพชวต ระดบอ�าเภอ (พชอ.) รวมกนผลกดน และขบเคลอนเพอใหเกดสขภาวะซงกวาจะถงวนนทมงานและภาคเครอขายไดเผชญกบปญหาอปสรรคและความส�าเรจ และไดเรยนรอะไรหลายๆ อยาง ทส�าคญคอทกคนในทม มเปาหมายทตองท�าอยางจรงจงและตอเนองผานการมสวนรวมของทมงานและภาคเครอขายคอรวมคด รวมวางแผน รวมท�า รวมมอ เพอยกระดบคณภาพชวตของประชาชน ความรวมมอของทมไปส เปาหมายรวมนเองทท�าใหเรามพลง ทจะกาวเดนไปขางหนาตอไปเพอขบเคลอนการท�างานใหส�าเรจ

อ�าเภอสะเดา จงหวดสงขลา เปนอ�าเภอชายแดนตดกบประเทศมาเลเซยท รฐบาลไดก�าหนดใหเปนพนทเศรษฐกจพเศษ แบงเปน 9 ต�าบล 12 องคกรปกครองสวนทองถน มประชากรหลากหลายชาตพนธ มากกวา 120,000 คน และมแรงงานตางดาวทเข ามาท�างานทงในภาคอตสาหกรรมและภาคเกษตรกรรรมจ�านวนมาก ท�าใหมปญหาทหนวยงานภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชนตองรวมกนจดการในหลายประเดน อ�าเภอสะเดาจงไดก�าหนดประเดนทร วมกนขบเคลอนดวยกลไก พชอ. คอ “การจดการสงแวดลอมชมชน/ การจดการขยะ” และ “สะเดาอาหารเพยงพอ ปลอดภย ใกลครว” นอกจากนคณะกรรมการ พชอ. ยงไดมองถงประเดนทตองรวมกนจดการในวาระตอไป คอ การแกไขปญหาอบตเหตจราจร การดแลผพการ ผดอยโอกาส คนยากไร และการพฒนาดานการศกษา โดยจะไมทอดทงทกประเดนการพฒนาคณภาพชวตทประชาชนตองการ

ค ว า ม ท า ท า ย จ า ก ป ญ ห า อ ป ส ร ร ค ต า ง ๆ ท พ ว ก เ ร า ท ก ค น ต อ ง เ ผ ช ญ จ ะ ท� า ใ ห เ ร า เ ก ด แรงบนดาลใจเกดการพฒนาตนเองในสงทอยากท�าและหาแนวทางใหมเพอการพฒนางานอยางตอเนองภายใตการเสรมพลงใหตวเองและทกๆ คนในทม มการจดการขอมลของประเดนตางๆ อยางเป นระบบ มองหาตนทน จดแขง จดอ อน และใชทรพยากรทมอย อย างค มค าให เกดประโยชนสงสด โดยยดหลก “การมส วนร วม จรงจง ต อเนอง”กจะสามารถสรางคณคาของการพฒนาคณภาพชวตของประชาชน ในอ�าเภอสะเดาไดอย างยงยน

เรองเลาพนท DHB: โดย บงอร บญศรจนทร สำานกงานสาธารณสขอำาเภอสะเดา จ.สงขลา

การขบเคลอนพนท พชอ. ดวยทมงาน

5รอบรวเครอขาย

โดย ชาครต โภชะเรอง มลนธชมชนสงขลา

ระบบขอมลสขภาพชมชน:ระบบขอมลกลางผาน Application iMed@home

“ขอมล คอ กระบวนการ ไมใช output”

ปญหาพนฐานงานขอมล คอ ขอมลแยกสวน ตางคนตางม ไมสามารถเขาถงและน�ามาใชประโยชน ไดอยางมประสทธภาพ เกบแลวไมมการปรบใหเปนปจจบน ทส�าคญ คนท�าไมไดใช คนใชไมไดท�า ผดฝาผดตวอยร�าไป

ป 2555 มลนธชมชนสงขลาและโปรแกรมเมอรอสระ คณภาณมาศ นนทพนธ เรมพฒนาระบบขอมล คนพการเพออดชองวางงาน โดยประสานเครอขายภาคสวนตางๆ ทเกยวของในดานคณภาพชวตของคนพการมารวมออกแบบระบบ ผาน www.ขอมลชมชน.com น�ามาสการลงพนทระดบอ�าเภอ ชกชวนเครอขายเขามาใช ลองผดลองถก พฒนามาเรอยๆ ใหยดหยนกบความตองการจนลงตวทอ�าเภอนาทว มการน�าแบบสอบถามทเกยวของกบคนพการ ในดานสขภาพสงคมการศกษาอาชพและความตองการตางๆน�าขอมลทไดมาแปลผลน�าเสนอรายงานใหคณะท�างานระดบอ�าเภอน�าขอมลมาก�าหนดยทธศาสตรการท�างาน หรอสงตอใหหนวยงานทเกยวของไดสามารถเขาถงฐานขอมล ชดเดยวกน โดยยดตวบคคลเปาหมายเปนทตง ใครท�าอะไร ทไหน อยางไร หากเกยวของกบคนๆนนกมาใชประโยชน รวมกนโดยใชเลข13หลกอางองแตมการก�าหนดสทธในการเขาถงระดบตางๆเพอพทกษสทธการเขาถงขอมลตวบคคล

ตอมาในป 2560 ไดพฒนาApplication iMed@home ใหสามารถท�างานขอมลผานสมารทโฟน โดยเนน ในกลมคนยากล�าบากและเปราะบางทางสงคม ประกอบการน�าเสนอผลของขอมลและมระบบเยยมบานเพอตดตาม รายงานผลในลกษณะบรณาการการท�างานโดยมแนวทางส�าคญดงน

1. บรณาการแต ละมตท เ กยวข องกบคนหนงคน ไม ว าจะเป นข อมลพนฐาน ข อมลคณภาพชวต แตละดาน เช น สขภาพ การศกษา อาชพ สทธประโยชน ฯลฯ สามารถบนทกภาพเชงประจกษ อกทงสามารถเกบขอมลเฉพาะในแตละดานดวยแบบสอบถามเฉพาะ โดยแตละคนเปนได ทงคนพการ ผ สงอาย คนยากล�าบาก ฯลฯ น�าเสนอขอมลในรปแบบแผนภม สถต ขอมลทไดจะเปนตวชเปาและก�าหนดนโยบายในการท�างานรวมกนเพออดชองวางของการทตางคนตางท�า โดยระบบขอมลกลางนจะท�าหนาทสนบสนนการท�างานของแตละฝาย ซงปจจบนระบบมบรการการเกบขอมลคนพการ ผสงอาย ผ ปวยรอการฟนฟ และคนยากล�าบาก 2. การตดตามผลผานระบบเยยมบาน ก�าลงพฒนาใหบคคลทวไปสามารถเขาใชได โดยจะเปนการลงเกบขอมลอยางตอเนองในแงความตองการหรอวดผลการเปลยนแปลงของคนหนงคนทเกดขนตามสภาพปญหา โดยเหนขอมลเกาและใหมของแตละคนไปพรอมกน โดยทงหมดนจะตองผานกระบวนการท�างานทตองหารอกน

ขอมลจะเปนเครองมอส�าคญทท�าใหคนในพนทไดมองเหนปญหา เรยนรตวเอง และไดเรยนรทจะอยรวมกบสมาชกคนอนๆ ในสงคม ระบบขอมลทท�าบนฐานเชงกระบวนการไมใชการเกบขอมลเพอใหไดขอมลจะเปน เครองมอหนงทจะชวยฟนฟความสมพนธในฐานะความเปนชมชนทเรมสลายไปแลวในปจจบนใหกลบคนมาใหมอกครง

การมสวนรวมของผปกครองและภาคเครอขาย ในการพฒนาศกยภาพเดกในศนยพฒนาเดกเลก

6 รอบรวเครอขาย

ระบบขอมลกลางผาน Application iMed@home

การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม(ParticipatoryActionResearch:PAR)เปนการวจยทชวยตอบโจทย ในการแกไขปญหาของชมชนโดยการมสวนรวมของผเกยวของโดยทมโรงพยาบาลสมเดจฯไดรวมกบศนยพฒนาเดกเลก(ศพด.) อบต.ปลกหน ในการเกบขอมล พบวา เดกมภาวะโภชนาการขาดและเกนเรอรงจ�านวนมาก โดยมปจจยจาก1) ผปกครองสวนใหญมอาชพกรดยางท�าใหไมมเวลาท�าอาหารมอเชาใหเดกรบประทาน สวนใหญจงเลอกซออาหารส�าเรจรป เชน ขาวเหนยวไกทอด ขาวตม ไขเจยว ใหเดกรบประทาน ท�าใหขาดผกและผลไม 2) ศนยพฒนาเดกเลกพบวาอาหารมรสหวานเกนไปมโปรตนนอยจ�าเจและมการขายขนมกรบกรอบทมผงชรสทงในและรอบบรเวณศนยพฒนาเดกเลกอกทงขาดการแปลผลและคนขอมลการชงน�าหนกวดสวนสงเดกใหผปกครองรบทราบ

“เพอนลกเอามากนแลวจะใหลกเรานงมองตาเพอนหรออยางไร” เปนค�าพดของผปกครองทสะทอนใหทมวจยเหนวาการแกไขภาวะโภชนาการไมสามารถแกไขเฉพาะทศนยพฒนาเดกเลกหรอเฉพาะทบานไดแตตองอาศย ความรวมมอของทงสองฝายทมวจยจงไดพฒนาดานความรของผปกครองรวมกบศนยพฒนาเดกเลกโดยใชวธการคนขอมลเรองการขาดสารอาหารเรอรงทงขอมลรายบคคลและขอมลภาพรวมของศนยเดกเลกและไดชใหผปกครองและศนยพฒนาเดกเลกเหนวาโภชนาการเดกทดจะชวยสงผลตอการเจรญเตบโตของสมองและเปนการสรางนสยการกนทด เพอปองกนโรคไมตดตอเรอรง (Non Communicable Diseases : NCDs) ในวยผใหญอกดวย รวมถงการจด focus group discussion ในกลมผปกครองของเดกทมภาวะโภชนาการผดปกตเรอรงเพอใหผปกครองสามารถจดการอาหารทบานไดอยางถกตอง

ดานศนยพฒนาเดกเลกไดจดอาหารเชาใหเดกกนกอนเขาเรยนจดโครงการผก5สทรณรงคใหผปกครองท�าอาหารจากผกหลากหลายส จดตลาดนดคณหนเพอเปดโอกาสใหคนในชมชนมาขายผกปลอดสารพษหนาศนยพฒนาเดกเลก ในชวงเชาเพอใหผปกครองสามารถซอผกไปประกอบอาหารทปลอดภยท�าใหพอแมผปกครองปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคเชนเดยวกน

การตดตามผลหลงจาก 1 เดอน พบวา เดกมภาวะโภชนาการทดขน จากกล มตวอยางเดกอนบาล 1 จ�านวน55คนมเดกสมสวนจากเกณฑน�าหนกตอสวนสงเพมขนจาก21คนเปน31คนจะเหนไดวาอ�านาจของขอมลและความรททรงพลงจากการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมและความรกทผใหญรอบตวมใหแกเดกไดท�าให เกดการเปลยนแปลงสรางสรรคสงดๆ ใหเกดขนทงในศนยพฒนาเดกเลกและชมชนปลกหนแหงน

ปฎบตการงานวจย:โดย พญ.ปญจารย ขวญทอง โรงพยาบาลสมเดจพระบรมราชนนาถ ณ อำาเภอนาทว จ.สงขลา

การมสวนรวมของผปกครองและภาคเครอขาย ในการพฒนาศกยภาพเดกในศนยพฒนาเดกเลก

7รอบรวเครอขาย

ประเมนเพอการพฒนา: โดย ภญ.รศนา ศาสนพสธกล สำานกงานสาธารณสขจงหวดปตตาน

จดเปลยนการประเมนงานเภสชกรรมปฐมภม จ.ปตตาน (ตอนท 2)

การเยยมประเมนงานใน ป 2561 ไดเนนการบรณาการกบ Service plan สาขาพฒนาระบบบรการ ใหมการใชยาอยางสมเหตผล โดยในระดบโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล (รพ.สต.) จะเนนสองโรคเปาหมาย คอ โรคระบบการหายใจชวงบนและหลอดลมอกเสบเฉยบพลนและโรคอจจาระร วงเฉยบพลน แตครงน ทมผประเมนไดลองตงค�าถามเปลยนไปจากเดมจาก“ปญหาทท�าใหตวชวดไมผาน”เปน“ท�าอยางไรตวชวด ถงดขน อะไรเปน key success factor ทส�าคญ”เปนการเปลยนการมอง“ปญหา”เปนการมอง“วธการทท�าใหเกดความส�าเรจ” ประกอบกบการฟงอยางตงใจเพอใหไดยนสงทผ ถกประเมนตองการจะสอ ใหพนทได บอกเลากระบวนการท�างานการสรางเครอขายการดงผคนตลอดจนการหางบประมาณในพนทมารวมกนท�างาน บรรยากาศการประเมนรปแบบใหมจงเตมไปดวยเสยงหวเราะ การแยงกนเลาเรอง โชวรปภาพจากในพนท หรออวดเครองมอทคดคนขนเพอพฒนาการท�างานของตนเอง หนงในความประทบใจจากสงทผ ถกประเมนเลา คอ เหตการณทผ ปวยรายหนงมารบบรการท รพ.สต. ดวยอาการทองรวงเฉยบพลนและไดรบผงน�าตาลเกลอแรกลบไป หลงจากนนไมนานผใหญบานกมาท รพ.สต. แลวถามดวยทาทไมพอใจวา “รพ.สต. ไมมยาทดกวานแลวเหรอ? ทองเสยทงททำาไมใหแตผงนำาตาลเกลอแร” เจาหนาทไดพยายามอธบายถงตวโรค ชแจงวธการรกษา และผลของการไดรบยาปฏชวนะโดยไมจ�าเปนอยนาน จนสดท ายเกดความเข าใจกนและกนและกลายเป นบทเรยนทพน ทใช ในการเสวนาเรองความปลอดภย จากการใช ยากบผ น� าศาสนาและผ น� าชมชนในเวทประจ�าหม บ าน เช น หลงจากการละหมาดวนศกร สงทผ ถกประเมนบอก คอ เขาไดเรยนร ว านคอการสอสารกบผ ใชยาเพอสรางความรอบร ทางสขภาพดานยา ซงถามความร ความเขาใจทถกตองกจะกอใหเกดพฤตกรรมการใชยาทพงประสงคและลดการใชยาโดยไมจ�าเปน ลงไดอยางยงยน แนวคดการขบเคลอนการเปลยนแปลงในโลกแห งความซบซ อนผ านการประเมนเพอการพฒนา โดยใช หว/Head ใจ/Heart มตร/Harmony เป นการช วยให ผ ถกประเมนเหนความซบซ อนของปญหา การใช ยาปฏชวนะของประชาชนผ านทฤษฎภ เขาน�าแขง ( Iceberg model) เ พอให เหนความเชอมโยง ในระบบใหญและในขณะเดยวกนกเหนจดคานงดในการจดการปญหานนในพนทของตน (Think Globally Act Locally) ทไดผลลพธ คอ ความสขของทงผ ประเมนและผ ถกประเมนจากการไดเหนกระบวนการท�างาน อยางตงใจเพอสาธารณะและประกายแหงความฝนของคนท�างานในพนททจะพยายามตอไปเพอใหบรรลเปาหมาย ทกวางไกลกวาตวชวดคอความปลอดภยจากการใชยาของทกคนในชมชนนนเอง

8 รอบรวเครอขาย

จากการด�าเนนงานระบบสขภาพอ�าเภอ (Distr ict Health System : DHS) โดยม อาจารย วราวธ สรพฤกษ เปนทปรกษาดานวชาการ สกลไกของคณะกรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอ (พชอ.) นน อ�าเภอรษฎาไดด�าเนนการขบเคลอนกระบวนการดงกลาวโดยเรมจากการแตงตงคณะกรรมการพฒนาคณภาพชวต ระดบอ�าเภอขนตามระเบยบส�านกนายกรฐมนตรวาดวยการพฒนาคณภาพชวตระดบพนท พ.ศ. 2561 ซงประกอบดวย นายอ�าเภอเปนประธาน คณะกรรมการจากภาครฐ ไดแก ปลดอ�าเภอ ผ อ�านวยการโรงพยาบาล ตวแทนนายก องคการบรหารสวนต�าบลตวแทนก�านนพฒนาการอ�าเภอและเกษตรอ�าเภอคณะกรรมการจากภาคเอกชนหรอวชาชพตางๆ ไดแกตวแทนผอ�านวยการโรงเรยนทงภาครฐและเอกชน ผก�ากบสถานต�ารวจภธร ผจดการธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตรนกสงคมสงเคราะหและตวแทนเภสชกรคณะกรรมการจากภาคประชาชนไดแกเจาคณะอ�าเภอตวแทนสอมวลชน (นกจดรายการวทยในพนท ) ปราชญชาวบานดานการเกษตร ประธานชมรมผ สงอาย ประธานคณะกรรมการพฒนาบทบาทสตร ประธานชมรมอาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน และตวแทนชมรม ธรกจทองถน และมสาธารณสขอ�าเภอเปนกรรมการและเลขานการ เมอมการแตงตงคณะกรรมการและลงนามค�าสงโดยนายอ�าเภอเรยบรอยแลว จงไดจดการประชมคณะกรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอ (พชอ.) อ�าเภอรษฎาขน เพอชแจงระเบยบส�านกนายกรฐมนตร วาดวยการพฒนาคณภาพชวตระดบพนทพ.ศ.2561บทบาทหนาทและแนวทางการด�าเนนงานของคณะกรรมการ พชอ.รษฎา เพอสรางความร ความเขาใจและทศทางการด�าเนนงานรวมกน เมอคณะกรรมการเกดความรความเขาใจและมองไปในทศทางเดยวกนแลว ทกคนไดรวมกนคดวเคราะหและแสดง ความคดเหนจากประสบการณและขอมลทแตละคนมท�าใหไดประเดนในการพฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอ2ประเดนคอ อาหารปลอดภย และ ขยะและสงแวดลอม ไดแตงตงคณะอนกรรมการจากผทมสวนเกยวของในประเดนนนๆ หลงจากนนจงไดจดการประชมคณะอนกรรมการขนเพอรวมกนวางแผนการด�าเนนงานพฒนาคณภาพชวตในประเดนอาหารและประเดนขยะและสงแวดลอมและน�าแผนการด�าเนนงานเขาสทประชมคณะกรรมการพชอ.รษฎาเพอใหคณะกรรมการพจารณารวมกนซงในครงนนอ.วราวธสรพฤกษไดเขารวมรบฟงดวยและใหขอเสนอแนะวา“ในการด�าเนนงาน พชอ. ควรเรมท�าจากเลกๆ แลวคอยๆ ขยายเพอใหงายตอการด�าเนนงานและการบรหารจดการ และในการเลอกกลม เปาหมายควรใหเขาสมครใจทจะท�า ไมควรใชการบงคบเพอใหเกดความยงยนในสงๆ นน”

จากการด�าเนนงานขบเคลอนการพฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอทผ านมา สงส�าคญท เกดขน คอ ความรวมมอร วมใจกนของคณะกรรมการ พชอ. และคณะอนกรรมการทกทานในการรวมกนคดวเคราะห แสดงความคดเหน แบงปนประสบการณ ความร และรวมกนวางแผนการด�าเนนงาน โดยมสาธารณสขอ�าเภอ ท�าหนาทเลขานการเปนคนชง นายอ�าเภอท�าหนาทประธานเปนคนช คณะกรรมการทกๆทานเปนคนชวยและคนเชยร ซงท�าใหการด�าเนนงานพฒนาคณภาพชวตอ�าเภอรษฎาเปนไปอยางราบรนและพรอมทจะกาวตอไปเพอเปาหมายเดยวกนคอชาวอ�าเภอรษฎาหรอคนชมจะตองไดชมในสงทดเพอคณภาพชวตทดนนเอง

หองเรยนอาจารยวราวธ:โดย ชวน สองแกว สำานกงานสาธารณสขอำาเภอรษฎา จ.ตรง

การขบเคลอนการด�าเนนงานพฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอ

9รอบรวเครอขาย

แวดวง DHML: โดย สดา ขำานรกษ โรงพยาบาลกงหรา จ.พทลง“กวาจะโดน”...สดทายกจบทพนทจรงๆ นะ

“เรองของชมชน….คนในชมชนยอมรดทสด”

บทเรยนจากการท�างานเกยวกบโรคไมตดตอเรอรง กรณโรคเบาหวาน ความดนโลหตสงของอ�าเภอกงหรา ในชวงเวลา 14 ป 2 เดอนทดฉนไดมโอกาสเปนผรบผดชอบหลกท�าใหไดเรยนรหลายสงหลายอยางมากมาย ซงลวนเปนประสบการณทดและถาไมไดรบผดชอบงานนกไมแนใจเหมอนกนวาจะมโอกาสไดเรยนรสงดๆ เหลานหรอไม

จดเปลยนอยางชดเจนของการท�างานโรคไมตดตอเรอรงอ�าเภอกงหราเรมตงแตดฉนจบหลกสตรพยาบาล ผจดการรายกรณ(NurseCaseManager:NCM)โรคเบาหวานความดนโลหตสงจากสภาการพยาบาลระบบการดแลจดการโรคไมตดตอเรอรงมการพฒนาแบบกาวกระโดดตอเนองมาตงแตป พ.ศ. 2555 จนถงป พ.ศ. 2558 และใน ป พ.ศ. 2559 กเกดจดพลกผนครงใหญ คอ ผลการสอบสวนโรคของผปวยเบาหวาน ความดนโลหตสงรายใหม พบวา ผปวยสวนใหญทมารบการรกษาในโรงพยาบาลมระดบน�าตาลและความดนโลหตสงมากบางรายพบวามภาวะแทรกซอนจากโรคเกดขนแลวทงนเนองจากปวยเปนโรคมากอนแตไมไดเขาสกระบวนการวนจฉยและรกษาดวยเหตผลนานาประการโดยเฉพาะระบบทจะใชเปนแนวทางในการตดสนใจของแพทยเพอยนยนการวนจฉยตงแตแรกเรม ทมจงไดทบทวน ความรทางวชาการและผลงานวจยททนสมยจากแหลงตางๆ และพบวาการเขาถงการวนจฉยโรคเบาหวานดวยการท�า 75gOralGlucoseToleranceTest(OGTT)และการเขาถงการวนจฉยโรคความดนโลหตสงดวยการท�าHomeBloodPressureMonitoring (HBPM) มความแมนย�าสง ทมจงไดน�าความรทไดรบมาพฒนาระบบการคดกรองโรคเบาหวานดวยการท�า 75 g OGTT ในชมชน และยนยนกล มผ สงสยวาปวยดวยโรคความดนโลหตสงดวยระบบ HBPM โดยการมสวนรวมของทมสหสาขาวชาชพและภาคเครอขายทกระดบภายใตบรบทของคนกงหรา สงผลใหกลมเสยงสง ทง 2 โรคเขาสกระบวนการวนจฉยและดแลรกษาเพมขน ภาวะแทรกซอนในผปวยรายใหมลดลง ผลลพธการดแล ในภาพรวม พบวา ผปวยเบาหวานและผปวยความดนโลหตสงสามารถควบคมโรคไดเกนกวาคาเปาหมายของตวชวด อยางชดเจน

แตยงพฒนาระบบการดแลในเชงวชาการทเขมขนมากขนเทาไร ดเหมอนจะพบวามตอผดเพมมากขนเรอยๆเชนกน สดทายกตองมาทบทวนระบบการดแลโรคเบาหวาน ความดนโลหตสงขนพนฐานกนจรงๆ นนกคอ ระบบ การคดกรองทตองเนนเรองการแยกกลมทชดเจนทงนเพอการดแลทมประสทธภาพในแตละกลมตงแตกลมทตองสงตอกลมทตองดแลและกลมทตองเฝาระวง เพราะทมทดแลไดดทสด ใกลชดทสดและรดทสดกนาจะหนไมพนคนในชมชนดวยกนเอง หนวยบรการเพยงสรางระบบทเอออ�านวยความสะดวก งายตอการเขาถง ไมซบซอน และสอดคลอง กบบรบทพนท

“ระบบ SRRT เบาหวาน ความดนโลหตสง โดยชมชนคนกงหรา”จงเปนค�าตอบอกระบบหนงของการปองกนควบคมโรคเบาหวาน ความดนโลหตสงของเครอขายสขภาพอ�าเภอกงหรา แตระบบดงกลาวจะไมสามารถส�าเรจได ถาเราไมตดอาวธใหชมชน ใหน�าหลอเลยงเพอการเจรญเตบโตทตอเนองและมนคง นอกจากนควรมการตดตาม และประเมนผลอยางสม�าเสมอ หมนพรวนดนและใสปยตนทแคระแกรนเพอใหเตบโตเทาเทยมกน ซงจะสงผล ใหการท�างานของระบบนประสบความส�าเรจและประชาชนมสขภาวะทดขนตามล�าดบ

10 รอบรวเครอขาย

DHS Academy: โดย อ.ชยณรงค ชทอง วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จ.ยะลา

“สรางคนจากชมชนเพอตอบสนองระบบสขภาพชมชน” เปนเอกลกษณของวทยาลยการสาธารณสข สรนธร จงหวดยะลา สถาบนการศกษาทผลตก�าลงคนด านสาธารณสข สงกดสถาบนพระบรมราชชนกส� า นกงานปลดกระทรวง กระทรวงสาธารณสข และมบทบาทเป นศนย ว ชาการในเขตสขภาพท 12 ซ งการผลตก� า ล งคนด านสขภาพเพ อการท� า งาน ทตอบสนองระบบสขภาพในชมชนน น เป น เ รองยาก ทจะใชแคการจดการเรยนการสอนในชนเรยนเทานน เนองจากในแตละชมชนมความแตกตางและมลกษณะจ�าเพาะตามพนฐานทางดานทรพยากร ขนบธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรม ตลอดจนคานยมรวมของแตละ ทองถน การสรางคนทตอบสนองระบบสขภาพชมชนจงจ�าเปนตองสราง “คนทมใจในการท�างานชมชน” มากกวาคนทร หลกการหรอทฤษฎในการท�างานชมชน กระบวนการเรยนการสอนจากสถานการณจรง โดยเสรมสรางประสบการณตรงจงเปนทางออกในการสรางใหคนใหมใจรกและศรทธาถงคณคาของการท�างานปฐมภมในชมชน

ระบบสขภาพอ�าเภอ (District Health System - DHS) และคณะกรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอ(พชอ.) ถอเปนนโยบายส�าคญทเปดโอกาสใหสถาบนการศกษาเขามามสวนเกยวของกบการจดการปญหาในชมชน รวมทงสามารถบรณาการส การจดการเรยนการสอนและการบรการวชาการโดยใชพนทเปนฐานและประชาชน เปนศนยกลาง มการประสานความรวมมอกบภาคเครอขายในชมชน ชวยท�าใหนกศกษาไดเขาไปรวมคด รวมท�า รวมเรยนร ทงนการจดการเรยนรโดยใชรปแบบทเนนถงการสมผสสถานการณจรงจากการลงพนท เขาไปท�าความรจกชมชนและคนในชมชน ไมมการตงเปาเชงปรมาณ เนนเชงคณภาพของการไดพบ ไดร ไดเหน แลวน�ามาสะทอนคดถงทกษะทไดรบสภาพแวดลอมในชมชนความเปนอยสขภาพวถชวตของคนในชมชนทพบเหนแลวจงวเคราะหสงเคราะห เชอมโยงกบหลกคดและทฤษฎ (Transformative Learning) ซงกระบวนการนพบวา ชวยใหผเรยนเกดการพฒนา ทงความร ทกษะ ทส�าคญ คอ เกดเจตคตทด มใจรกในการท�างานปฐมภม และสรางอตลกษณตามประสงค ของวทยาลยไดมากขน รวมทงสามารถเกดการพฒนาเปนโครงการบรการวชาการทชวยแกไขปญหาสขภาพ ในชมชนทตรงตามความตองการของชมชน และเป นส วนหนงในการพฒนาคณภาพชวตของคนในชมชน ทงทางตรงผ านกจกรรมโดยนกศกษาและทางอ อมคอการพฒนาผ เรยนทม ใจในการท�างานชมชนอนเป น อนาคตของบคลากรสาธารณสขผปฏบตงานในชมชนตอไป

การเรยนรจากสถานการณจรง เสรมสรางประสบการณตรง

11รอบรวเครอขาย

บทเรยนจากพนท:

ขาวประชาสมพนธ 17-19 ธนวาคม 2561 กจกรรมเยยมเสรมพลงงโครงการการวจยแบบมสวนรวม โรงพยาบาลสมเดจพระบรมราชนนาถ ณ อ�าเภอนาทว จงหวดสงขลา21-23 ธนวาคม 2561 การประชมเชงปฏบตการและแลกเปลยนเรยนรการพฒนางาน ระบบสขภาพอ�าเภอดวยการประเมนเพอการพฒนา (Developmental Evaluation : DE) อ.ทงหวา จ.สตล

ท�างานดวยใจ...ประชาชนสขภาพดโดย เสาวนย ปาวล โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำาบลบานบอเระ จ.นราธวาส

จากมมมองของชาวบานทมกเหนการดแลสขภาพเปนหนาทของเจาหนาทสาธารณสข จงจ�าเปนอยางยง ทเจาหนาทสาธารณสขอยางดฉนตองพยายามปรบเปลยนมมมองของชาวบานเพอใหเขาใจวา “การดแลสขภาพ เปนหนาทของทกคน” สวนเจาหนาทสาธารณสขเปนเพยงคนทคอยใหค�าแนะน�าและใหความร เชงวชาการ ในการดแลสขภาพเทานน

ดฉนตดสนใจเรมเข าหาชมชนโดยเรมต นจากการออกเยยมเยยนพบปะชาวบานในพนท เพอไถ ถาม ความทกขความสขและชวตความเปนอย และพยายามสรางความใกลชดกบชาวบานเพอใหชมชนยอมรบ โดยการเปดใจ “รบฟง” ความคดเหนของชาวบานอยางตงใจ จนท�าใหไดคนพบคนทมหวใจเดยวกนทฝนจะเหน ประชาชนในชมชนมสขภาพดเพราะการมสขภาพดเป นหนงหนทางทมสลมพงต องมเพอการท�าอาบาดะห ทสมบรณ ท�าให ดฉนได เรยนร ว าในการท�างานเพอพฒนาสขภาพของประชาชนนน เราต องฟงด วยหวใจ จงจะ“เขาใจ” ตองลงท�างานในพนทจงจะ “เขาถง” คนในชมชน และการทชาวบานมความไววางใจ เชอมน และ ศรทธาในเจาหนาทสาธารณสขเปนสงส�าคญทจะน�ามาซงการ “พฒนา” คณภาพชวต นอกจากน การลงพนท เพอ เยยมบ านและชมชนยงท�าให ได ข อมลท เป นจรงของสถานะและป ญหาสขภาพเพอน�ามาว เคราะห และคนขอมลใหชมชนได “รเขา รเรา” และเกดความรวมมอในการจดการสขภาพระหวางผน�าศาสนา ผน�าชมชนและหนวยงานทเกยวของในพนทเพอใหคนในชมชนมสขภาพดและสามารถพงตนเองได

ในปจจบนผลจากการท�างานดงกลาวท�าใหดฉนมความสขและมก�าลงใจจากการทไดเหนประชาชน ในพนทสามารถปรบเปลยนพฤตกรรมความเป นอย จากในอดต โดยม เจ าหน าทสาธารณสขอย เคยงข าง เพอใหค�าแนะน�าและความร เชงวชาการในการดแลสขภาพ ท�าใหชาวบานแตละคนมความเขาใจและก�าลงใจ ในการดแลตว เองมคณภาพชวต ทด ห างไกลจากโรคภย และสามารถพ งพาตนเองในด านสขภาพได อยางยงยนตอไป