NDERTIMI ANATOMOFIZIOLOGJIK I ABDOMENITAbdomeni (i quajtur ndryshe barku ose stomaku), te kurrizort prbn pjesn e trupit n mes t gjoksit dhe legenit. Barku sht nj zgavr e madhe rrethuar nga muskujt e barkut, te perparme, anesore dhe nga kolona vertebrale dorsale. Brinj t ulta gjithashtu mund t bashkangjitni muret prparm dhe lateral.Ne pjesen e poshtme te zgavrs se barkut gjendet zgavra e komblikut ndersa ne pjesen e siperme sht e bashkangjitur me zgavrn e kraharorit nga diafragma.Strukturat si aorta dhe vena kava superior kalojn ne ezofag prmes diafragms.Ne abdomen gjenden organet e traktit digjesiv dhe te sistemit urinar. Funksionalisht barku i njeriut sht vendi ku ndodh shumica e traktit digjestiv i cili prbhet nga ezofagu, stomaku, duodenumi,jejinumi, apoku, cecum dhe apendixi.

FUNKSIONI I ABDOMENITMuskujt e barkut kan funksione t ndryshme t rndsishme. Ata ofrojn mbshtetje dhe ndihmojn n procesin e frymmarrjes. Pr m tepr, kto muskuj t shrbej si mbrojtje pr organet e brendshme, s bashku me muskujt e mbrapa ato ofrojn mbshtetje dhe jan t rndsishme n prcaktimin e form.Muskujt trthor abdominal jane muskuj t thell, prandaj, ato nuk mund t preken nga jasht. Kjo mund t ndikoj n formen etrupit. Muskujt e brendshme jan gjithashtu t thell dhe t ndikojn edhe poashtu ne formen e trupit. Bashk keto muskuj jan t prfshir n rrotullim dhe prkulje ansore e shtylls kurrizore dhe jan prdorur pr t bj dhe mbshtetjen e shpins ne front.Edhe muskujt me siperfaqesore jan gjithashtu t prfshir n rrotullim dhe prkulje ansore e shtylls kurrizore. Edhe ata stabilizojne shpinn per te qendruar drejte.

ORGANET E BARKUTBark prmban shumicn e organeve tubelike e traktit digjestiv, si dhe organeve t ndryshme t ngurta. Organet e barkut prfshijn stomakun, zorrn e holle dhe zorrn s trash me apendixin. Organet t tilla si mlia, tmtha dhe pankreasi jane n bashkpunim t ngusht me traktin digjestiv dhe komunikojnme te.Shpretka, veshkat, dhe gjndra veshkave gjithashtu shtrihen brenda barkut, s bashku me shum ent e gjakut duke prfshir aortn dhe venen cava inferior. Anatomistet mund t konsiderojn fshikzn urinare, mitren, vezoret, ose si organet e barkut ose si organet e legenit ose si abdomeni akut sht nj sindrom me nj varg dukurish, t cilat jan t prbashkta pr t gjitha smundjet akute t disa organeve n hapsirn e abdomenit.

Simptomatologjia:* Paraqitja akute e dhembjeve, t cilat shfaqen papritmas nga gjendja e shndosh. * Krkohet mjekim urgjent kirurgjikal.* Sindroma e abdomenit akut shfaqet pr shkak t smundjes s organeve t abdomenit apo t lndimeve t abdomenit.

Smundjet e organeve t abdomenit:N smundjet e organeve abdominale numrohen:* Perforimi u ulcers se lukthit apo t duodenumit,* Apendiciti akut,* Pezmatimi dhe perforimi i divertikulumit t zorrve,* Ileusi,* Kolecistiti akut,* Pankreatiti akut,* Graviditeti ekstrauterin.Lokalizimi dhe karakteri i dhembjeve jan me rndsi t veant n diagnozn diferenciale t abdomenit akut.Abdomeni akut sht nj sindrom me nj varg dukurish, t cilat jan t prbashkta pr t gjitha smundjet akute t disa organeve n hapsirn e abdomenit.

Simptomatologjia:* Paraqitja akute e dhembjeve, t cilat shfaqen papritmas nga gjendja e shndosh.* Krkohet mjekim urgjent kirurgjikal.* Sindroma e abdomenit akut shfaqet pr shkak t smundjes s organeve t abdomenit apo t lndimeve t abdomenit.Smundjet e organeve t abdomenit:N smundjet e organeve abdominale numrohen:* Perforimi u ulcers se lukthit apo t duodenumit,* Apendiciti akut,* Pezmatimi dhe perforimi i divertikulumit t zorrve,* Ileusi,* Kolecistiti akut,* Pankreatiti akut,* Graviditeti ekstrauterin.Lokalizimi dhe karakteri i dhembjeve jan me rndsi t veant n diagnozn diferenciale t abdomenit akut.

EGZAMINIMET KRYESORE NE KIRURGJINE ABDOMINALEHulumtimet kryesore para marrjes s vendimit pr operacion jan:1. Shikimi i prgjithshm klinik i t smurit:a) Inspektimi: shikimi i prgjithshm i t smurit me an t s cilit mund t dallojm do ndryshim i jashtm si psh: plag skuqje ejt. q ndodh n abdomenb) Perkusioni sht nj metod t ciln mjeku e prdor zakonisht duke goditur n disa vende pr t pare reagimin e t semuritc) Palpacioni sht metod ku mjeku me an t prekjes mson vendet ku ndjen dhimbje i semuri nga reagimi i tij dhed) Auskultacioni ose degjimi.

2. Analiza laboratorike: hematokriti dhe hemoglobina, pasqyra e gjakut, sidomos leukocitet, kreatinini n serum, glukoza n gjak, acetoni n urin, amilaza n gjak dhe n urin,3. Rntgenografia e abdomenit n metode joinvazive incizuese me ane te se cils mjeku i sheh ndryshimet qe ndodhin ne abdomen dhe sherben per diagnostifikimin e semundjeve te ndryshme.4. CT (tomografia e kompjuterizuar) sht nj metod sensitive pr diagnozn e smundjeve t barkut. Ajo sht prdorur shpesh pr t prcaktuar fazn e kancerit dhe pr t ndjekur progresin. Ajo sht gjithashtu nj prov e dobishme pr t hetuar dhimbje akute barkut5. Ultrasonografia e organeve abdominal inchizimi ustrasonografik i organeve te barkut ku me ane te ultratingujve verejme ndryshimet qe ndodhin ne organizem gje e cila na ndihmon per diagnostifikimin e semundjeve te ndryshme6. Punksioni abdominal ekzaminim diagnostifik kryhet vetem nga ana e mjekut i cili me ane te nje shiringu dhe gjilpere merr material duke shpuar pacientin direkt ne abdomen dhe te njejtin e dergojm per analiza qe te shohim a ka prani te ndonje semundjeje.

ROLI I MOTRES MEDICINALE TEK PACIENTET ME SEMUNDJE ABDOMINALEDetyrat dhe roli i motres medicinal jane shume te rendesishme.Ato gjithmone dhet ti kene nen mbikqyrje pacientet.Menjehere pas daljes se pacientit nga operacioni duhet te ndihmoje pacientit per vendosjen ne poziten e duhur sepse nese intervenimi eshte kryer ne abdomen atehere pacienti duhet te shtrihet ne pozite horizontale ndersa nese intervenimi eshte kryer ne anen e djathte atehere pacieni duhet te vendoset ne anen e kundert dhe anasjelltas.Gjithashtu duhet ti ndihmoje pacientit rreth kryerjes se nevojave fiziologjike levizjeve te para pas operacionit.Motra duhet te jete e informuar rreth ushqimit te te semurit pasiqe ne diten e pare nuk duhet te konsumohet shume lengje vetem nga nje luge pastaj fillojm gradualisht me gote i japim supe kompote nga molla gris pire por nese pacienti nuk ndjen nauze atehere nuk ka problem.Duhet te mase shenjat vitale te pacientit te shenoje ne fleten e temperatures te kujdeset per higjienen personale te pacientit dhe ti gjendet prane chdo here qe ai ka nevoj.

PARIMET KRYESORE T ETIKS MJEKSOREPuntort shndetsor kan nj prgjegjsi t posame n shoqri, e cila del nga kryerja e detyrs s tyre si-njerz. Prandaj sjellja e prgjithshme e tyre sht posarisht e rndsishme n kryerjen e puns dhe detyrave punuese si dhe themelohet n baz t profesionalizmit t lart, etiks dhe humanitetit. Motra medicinale duhet t jet person i shndosh fizikisht dhe psiqikisht si dhe t posedoj arsimim prkats. N vitin 1964 u prvetsua Kodeksi i etiks s puntorve shndetsor. Secili puntor shndetsor duhet t`i njeh dhe respektoj urdhrat dhe parimet e ktij kodeksi, I cili n rend t par ka karakter edukues. Puntori shndetsor n mnyr shum t ndrgjegjeshme dhe me prgjegjsi duhet ti kryej detyrat e tij, duke e muar shndetin dhe krenarin e secilit njeri. T gjitha aftsit e tij fizike dhe mendore, ashtu edhe veprimtarin e tij profesionale dhe shoqrore duhet t`ia prkushtoj rruajtjes dhe prparimit t shndetit t secilit individ. Gjat puns s tyre, puntort shndetsor duhet t mundsojn raporte sa m humane midis njerzve, prparim t njerzimit, pjesmarrje aktive n edukimet shndetsore, ngritje t ndrgjegjes dhe kulturs shndetsore tek popullata. Gjat dhnies s ndihms mjeksore, secili puntor shndetsor duhet t ket raport t njjt me t gjith pacientt, pa dallim gjinie, nacionaliteti, religjioni, prkatsie politike ose raportit personal me pacientit. Puntori shndetsore moralisht sht i obliguar ta jap ndihmn e par, pa dallim rrezikut pr jetn dhe shndetin e vet. Me t smurin sht i obliguar t veproj sipas rregullave shkencore, vazhdimisht t perfeksionohet dhe njohurit e fituara pa egoizm ti prcjell tek bashkpuntort e tij dhe puntort tjer shndetsor. Lavdrimi i vetvetes dhe eksponimi i autoritetit personal nuk bjn pjes n etikn mjeksore. Puntori shndetsor, shkalln e besueshmris s disa fakteve duhet vet ta vlersoj dhe ta ruaj si sekret profesional, ose t njjtin ta zbuloj nse sht n interes t t smurit, familjes ose shoqris. Puntort shndetsor q t jen t respektuar nga pacientt, kolegt ata duhen t jen t sakt n kryerjen e detyrave, t jen t ndrgjegjshm, vet iniciator, te rregullt, t sinqert, ti respektojn t smurt, puntort e tyre dhe njerzit me status m t lart. Vetm n kt mnyr ata do t fitojn autoritet dhe do t jen t respektuar.

KARAKTERISTIKAT E MBROJTJES SHNDETSOREVeprimtaria mjeksore, si veprimtari e nj interesi t posam shoqror, prbhet nga nj varg aktivitetesh pr ruajtjen dhe prparimin e shndetin, parandalimin e smundjeve dhe lndimeve, zbulimin e hershm t smundjeve, mjekimin dhe rehabilitimin efikas t t smurve dhe t lnduarve. Gjat puns, veprimtaria shndetsore realizohet n baz t parimeve t unitetit midis masave preventive, diagnostike, terapeutike dhe rehabilituese. Ajo duhet t jet: - Gjithprfshirse; - E vazhdueshme; - E pandrprer; - E mundshme pr t gjith; - Efikase; - Racionale; - E bazuar n nivel shkencor dhe humanizm.

Mbrojtja shndetsore botrore, n funksionimin e mbrojtjes shndetsore t organizuar, parasheh tri shkall, gjegjsisht etapa ose nivele: mbrojtja shndetsore primare, sekondare dhe terciare. Edhe n shtetin ton, mbrojta shndetsore sht e organizuar n baz t principit t njjt.

Mbrojtja shndetsore primare. Ky sht kontakti primar i t smurit me puntort shndetsor (mjek, motr medicinale-teknik), i hyrjes n sistemin e mbrojtjes shndetsore. Mbrojta shndetsore e kontaktit primar i dedikohet individve dhe nj grupi populate (gra, fmij, puntor). Kontakti primar n mbrojtjen shndetsore mundson unitet t masave preventive dhe terapeutike. Qasja dhe metodat e puns n mbrojtjen shndetsore primare jan ekipore (mjek, motr medicinal-teknik), epidemiologjike (hulumtuese-preventive) dhe dispanzerike (I smuri vjen direkt, pa udhzim dhe pr at mbahet evidenc n karton). Mbrojtja shndetsore primare prfshin: - Kontaktin e par t mjekut dhe motrs medicinale-teknikut me t smurin (vizit mjeksore, mjekimi ose udhzimi i t smurit n vizit konsultative ose mjekuese n spital); - Vizitat periodike t t gjith qytetarve, posarisht t grupeve t rrezikuara (gra, fmij, puntor); - Kujdes dhe mjekim shtpiak, posarisht i t smurve kronik; - Edukimi shndetsor; - Zbatimi i vaksinimeve dhe masave tjera preventive; - Kshillimi i qytetarve pr t drejtat e tyre nga lmi i sigurimit shndetsor, pensional dhe invalidor.

Kjo mbrojtje shndetsore sht organizuar n shtpit e shndetit dhe e mundsojn mjek nga mjeksia e prgjithshme, motra medicinale-teknik, stomatolog, pediatre, gjinekolog dhe specialist nga enti shndetsor. N rastet kur nuk ka qasje nj mjek i mjeksis s prgjithshme (n rajonet e fshatrave), mbrojtjen e par shndetsore n volum t prkufizuar, varsisht nga prgatitja profesionale mund ta japin edhe motrat medicinal me shkoll t mesme ose shkoll t lart profesionale nn mbikqyrjen e mjekut t mjeksis s prgjithshme. Mbrojtja shndetsor sekondare prfshin: - Konsultimet specialistike t disiplinave klinike t prgjithshme; - Mjekimi dhe rehabilitimi specialistik n institucionet stacionare (spitalet e prgjithshme pr mjeksi interne, kirurgji, akusheri dhe gjinekologji, pediatri etj); - Shrbime nga laboratorit shndetsore, t nevojshme pr diagnoz dhe terapi nga fusha e mjeksis interne, kirurgji etj; - Arsimimi, specializimi dhe perfeksionimi i puntorve shndetsor n mjeksin e prgjithshme, interne, kirurgji etj.

Kjo mbrojtje shndetsore sht e lidhur me qendrat mjeksore dhe spitalet e prgjithshme.

Mbrojtja shndetsore terciareKy segment i sistemit i prfshin t gjitha shrbimet mjeksore t duhura pr sigurim komplet shndetsor i popullats dhe at: - Konsultimet subspecialistike dhe mjekimi n t gjitha disiplinat subspecialistike (kardiologji, pulmologji, kirurgji plastike); - Mjekim stacionar n t gjitha klinikat subspecialistike; - T gjitha shrbimet e nevojshme nga laboratoret shndetsore; - Ndihma urgjente mjeksore bashkkohore dhe kujdesi tek smundjet e ndrlikuara (mjeksia urgjente); - Mbikqyrje shndetsore e rrethit t njeriut; - Planifikimi, programimi, evoluimi, informatika, mjeksia ekonomike dhe kontrolli i kualitetit; - Arsimimi, specializimi dhe perfeksionimi i puntorve shndetsor; - Hulumtimet mjeksore; - Difuzioni i njohurive dhe veprimeve t reja, me qllim t prmirsimit t proceseve teknologjike n veprimtarin shndetsore.

Motra medicinale-tekniku ka rol t rndsishm n tre nivelet e mbrojtjes shndetsore. Aktiviteti i saj sht ekuivalent me arritjet terapeutike, rehabilituese n mjekimin e t smurve. Qndrimet profesionale-etike ndaj t smurit dhe teknikat e puns s motrs medicinaleteknikut gjat dhnies s kujdesit t smurit, kan rndsi dhe efekt t njjt me mjekimin medikamentoz dhe me llojet tjera t terapis dhe rehabilitimit. Motra medicinale-tekniku doher sht n kontakt t drejtprdrejt me t smurin, gj q mundson raport human dhe t ngroht midis atyre q e japin dhe atyre q e pranojn mbrojtjen shndetsore. Me kualitetet e veta profesionale, etike dhe morale, motra medicinal-tekniku jep kontribut t madh n kujdesin dhe mjekimin e t smurit, kjo d.m.th se nuk ka trajtim t suksesshm pa prpjekje dhe kujdes t vrtet ndaj t smurit. Punt dhe detyrat e drejtprdrejta t motrs medicinale-teknikut dhe teknikut jan: - Arsimimi dhe edukimi shndetsor i t smurve dhe popullats; - Pranimi i t smurve dhe personave tjer n institucionet shndetsore; - Tirazhi i t smurve; - Zbatimi i masave preventive higjienike-teknike dhe kundr epidemiologjike si dhe prpunimi sanitarit-higjienik i t smurve; - Ndihma gjat shikimeve mjeksore-intervenimeve, ndihma gjat vizitave mjeksore; - Kujdesi i t smurve (i prgjithshme dhe special); - Kujdesi pr t smurin dhe kultura e servimit t ushqimit; - Zbatimi i ushqimit dietal; - Matja e shenjave vitale dhe shnimi i tyre n listn e temperaturs; - Observimi i t smurit;- Krkimi dhe ruajtja e medikamenteve; - Dhnia e medikamenteve; - Brja e lidhjeve t plagve; - Prgatitja dhe sterilizimi i instrumenteve, shiringave, gjilprave dhe materialit lidhs; - Kujdesi pr asepsi, antiseps, dezinfektim dhe sterilizim; - Kujdesi pr jokonfortin fizik dhe mendor t t smurit; - Aktivitetet e patronazhit; - Mbajtja e evidencs dhe dokumenteve mjeksore.

N teknologjin shndetsore bashkkohore motra medicinale-tekniku me nj edukim dhe strvitje t posame mund t aftsohet pr pun me aparate t dedikuara pr qllime diagnostike dhe terapeutike. Aparatet e tilla jan: elektrokardiografi, elektroencefalografi, tomografikompjuterik, aparati pr kemodializ etj. Prve ksaj motra medicinale-tekniku mund t asistoj edhe gjat intervenimeve endoskopike, kirurgjike, punkcioneve etj.

FLORENS NAJTINGEL Florens Najtingel (FN) motra e par medicinale n bot, e njohur si gruaja e ndritur, i ka vendosur bazat e infermieris dhe thirrjes infermierike. Ajo ka pasur kualitete t larta morale dhe njerzore, aftsi dhe njohuri t mdha organizative. Fillimet e aktiviteteve t saj lidhen me punn e saj vullnetare n institucionet dhe spitalet humanitare Kings Kolexh (KK) n Londr. M von vet organizon nj spital pr gra dhe bhet motr kryesore dhe drejtuese e spitalit. Florens Najtingel ka dhn mund t madh pr parandalimin e epidemis s kolers n Londr. N tetor t vitit 1854, me 38 motra medicinale tjera largohet pr n Krim, q t kujdeset pr rreth 1500 ushtar t lnduar dhe t smur. N Krim, shum shpejt ballafaqohet me tmerret e lufts s Krimit dhe gjendjen e t 8 lnduarve dhe t smurve. Menjher n spital merr masa higjienike me pastrim gjeneral, larje t rrobave dhe arshafve. Mundson larje e t smurve, mundson dhe organizon ushqimin dhe kujdesin ndaj tyre. Njkohsisht kujdeset edhe pr gjendjen psikike t t lnduarve, gjen fjal ngushlluese, organizon pranim dhe drgim t posts etj. N mbrmje me drit feneri I rrethonte t gjith t smurt dhe t lnduarit, prandaj dhe filluan ta thrritnin gruaja me drit. Angazhimi i saj n luftn e Krimit sht shoqruar me nj varg paknaqsish, mosbesim dhe dyshim, por ajo arriti q t qndroj denjsisht dhe ti tregoj dhe vrtetoj aftsit dhe kualitetet e saj. N vitin 1855, kur kthehet n atdhe i organizohet nj pritje spektakulare dhe i jepet mirnjohje pr punn e mundimshme. Si shenj falnderimi dhe besimi, n vitin 1860 i lejohet ta themeloj dhe organizoj shkolln e par mjeksore n Londr. Shkolla ka qen e karakterit konviktor, kurse ka punuar n prbrjen e spitalit Shn Tomasi. Florens Najtingel ka qen drejtoresha e par e asaj shkolle. Ky moment paraqet nj epok t re t zhvillimit t infermieris moderne. S shpejti sht themeluar edhe fondi Najtingel fond prej 200.000 funtesh, t cilat jan shfrytzuar pr ndrtimin e shkollave mjeksore n Angli dhe n shtetet tjera t Evrops. Florens Najtingel pas vetes ka ln nj numr t madh veprash nga fusha e infermieris. Kto jan: Kujdesi ndaj t smurit, Kujdesi ndaj fmijve, Higjiena e puns dhe ushqimit etj. N baz t renomes s shkollave n Angli, shkollat mjeksore t tipit konviktor u formuan edhe n SHBA, Kanada, Kin, Indi, Japoni. Kto shkolla kan edukuar kuadr kualitativ, kurse kujdesi ndaj t smurit sht br disiplin e posame mjeksore. N Ballkan, shkolla e par mjeksore sht organizuar n Beograd n vitin 1921, n korniza t Kryqit t Kuq. Nxnset e Florens Najtingel ishin instruktore n kt shkoll. N Zagreb n vitin 1923 u formua shkolla pr motra-ndihmse, kurse n vitin 1924 n Lubjan u hap shkolla pr mbrojtjen e motrave medicinal. N Maqedoni, shkolla e par mjeksore u organizua n Shkup, n vitin 1932, por me pun t organizuar kjo shkoll ka filluar n vitin 1947. M von shkollat mjeksore u hapn edhe n Manastir, Tetov dhe Shtip. Sot infermieria dhe kujdesi n Republikn e Maqedonis e kan vendin e duhur n shkencn mjeksore dhe shrbimin shndetsor. Kujdesi ndaj t smurit vazhdimisht prparon dhe modernizohet duke i prcjell arritjet shkencore dhe teknike. Edukimi i motrave medicinale sht shum profesional dhe bazohet n njohurit m t reja t shkencs mjeksore.

MIRMBAJTJA E HIGJIENS PERSONALE TEK I SMURI I PALVIZSHM BURIMET E PAPASTRTIS DHE KUJDESI PR LARGIM T DREJTNjra nga detyrat e shumta t motrs medicinale sht mirmbajtja e higjiens personale tek t smurt e palvizshm. Trupi i t smurve shum m shpejt bhet i papastr sesa ai i t shndoshve. Ajo ndodh prej: 1. Tajitjeve t trupit (djersa, yndyra, urina, fecesi, masat e vjelljes, sekretet nga varra etj). Kto tajime tek t smurt shpeshher zmadhohen, u ndrrohet prbrja dhe bhen burim i infeksionit. N prbrjen e tyre mund t gjenden mikrorganizma patogjen. 2. Trupi i t smurve bhet i papastr edhe nga sendet e papastra n dhomn spitalore, korridoret dhe hapsirat pr higjien personale. Trupi mund t ndotet edhe gjat marrjes s materialit pr analiza laboratorike (gjak, urin).

Gjithashtu trupi bhet i pist edhe nga mbulesat e krevatit dhe ushqimi. Nse higjiena personale e t smurve t palvizshm nuk mirmbahet ather t smurt do t ndjehen keq, do ta humbin besimin n personelin mjeksor, kurse ajo ndikon keq n gjendjen shndetsore t t smurit. Mosfshierja e djerss, epidermisit, yndyrs s lkurs sjell deri tek nj er e keqe dhe lndim i lkurs, prshkak t shumimit t mikroorganizmave. Nse duart nuk lahen n mnyr t rregullt, shpesh ndodh q t paraqiten smundje ngjitse t zorrve, smundje parazitare etj. Mos mirmbajtja e higjiens personale t organeve urogjenitale sht edhe nj arsye tjetr pr prhapjen e shum smundjeve. Prandaj motra medicinale duhet ndrgjegjshm ta mirmbaj higjienn personale t t smurve t palvizshm. Me kt edhe mjekimi i dhe shrimi i pacientve do t jet m i shpejt dhe pa komplikime.

Higjiena personale e t smurve t palvizshm sht ndar n: 1. Higjien personale e prditshme; 2. Larja e t smurit; 3. Mirmbajtja e higjiens s flokve.

Mirmbajtja e higjiens personale t prditshme ndahet n: - toalet t mngjesit; - toalet e pjesrishme; - toalet e nats.

TOALETA E MNGJESIT Nn toalet t mngjesit nnkuptojm mirmbajtjen e higjiens personale t pacientit n mngjes. Tek t smurt dhe t shndosht, toaleta e mngjesit fillon me kryerjen e nevojave fiziologjike (urinim dhe defekacion). Motra medicinale n mnyr rigoroze duhet t ket kujdes se cili pacient guxon t ngrihet vet pr nevojat fiziologjike e cili nuk guxon. Pacientt e palvizshm dhe ata t cilt nuk guxojn t ngrihen, nevojat fiziologjike i kryejn n shtrat, 31 n en speciale. Ent pr kryerjen e nevojave fiziologjike jan urinatori dhe lopata ose ena pr defekacion. Ent pr urinim n baz t forms mund t jen pr meshkuj dhe pr femra. M s shpeshti jan t bra nga qelqi, emajli dhe plastika. Materiali duhet t jet I leht pr mirmbajtje si dhe t`i rezistoj dezinfektimit dhe sterilizimit. Urinatori para prdorimit duhet t jet i pastr, i ngrohur dhe t jet i mbushur me uj t vakt q t mos shtresohen materiet minerale t urins n muret e ens, pasi q m von ato shum rnd hiqen. Ent pr defekacion jan n form ovale, t mbuluara me kapak, kurse n pjesn m t ngusht kan dorz. Prbhen nga emajli ose plastika. Para prdorimit lopata duhet t jet e pastr e ngrohur q pacienti t ndjehet mir, por jo shum e ngroht q t digjet, e mbushur me sasi prej 100ml uj dhe n tehet e siprme e kaluar me talk. Talku prdoret q t mos ngjitet lkura. Tek t smurt urinatori dhe lopata pr defekacion drgohen t mbuluara me kompres, e mbrojtur nga shikimi i pacientve t tjer. Fmijt e vegjl pr nevoja fiziologjike prdorin nokshir.

MATERIALI I DUHUR PR NEVOJAT FIZIOLOGJIKE Gjat prgatitjes s enve duhet t kemi kujdes n gjinin dhe moshn e t smurit. - en pr urinimi, e prgatitur n mnyr t drejt;- en pr defekacion, e pastr, e ngrohur, n fund me uj dhe n the me talk.

Ent pr nevoja fiziologjike t future n kompresa vendosen n pjesn e poshtme t tavolins lvizse.- letr tualeti; - kompresa pr izolim; - komplet pr larjen e duarve (sapun, legen, bokall me uj, leck pr fshirje); - paravan; - strajc pr gjrat e papastra.

MNYRA E DHNIES S URINATORIT Krevati spitalor, gjat dhnies s ens pr urinim, hapet nga njra an gjegjsisht largohen arshafi i siprm dhe batanija. T smurit i jepet urinatori dhe nse mund ta prdor vet e fut ndrmjet kmbve, kurse motra medicinale i`a zhvesh pizhamet e poshtme ose i`a ngrit kmishn e nats dhe e izolon me arshafin e poshtm. I smuri kmbt i lakon n gjunj. Mbi gjunjt vendoset edhe nj kompres. Tek femrat, pr urinim m praktike sht prdorimi i lopats. Motra medicinal e izolon pacientin me paravan dhe duhet t ket kujdes q i smuri mos ta der urinatorin dhe t prlyej krevatin. Pas kryerjes s nevojs fiziologjike, largohet urinatori, kurse i smuri i lan duart.

MNYAR E DHNIES S LOPATS Materiali i prgatitur n tavolinn lvizse afrohet afr krevatit t t smurit. Rreth krevatit vendost paravan. Krevati lirohet nga ajo an prej ku vendoset lopata, nn t smurin vendoset kompres pr izolim q t mos prlyhet arshafi i poshtm. Nse i smuri mundet, ngrihet vet, nse jo e ngrit motra me njrn dor nn pjesn lumbale, kurse me tjetrn e vendos enn. Pjesa e drejt vendoset nn gluteuset e t smurit, kurse dorza nn kmbt e t smurit. Kmbt kthehen n gjunj, kurse pizhamet lshohen posht. Mbi kmbt vendpset kompres q t mbrohet arshafi i siprm. Personi q i`a ka dhn pacientit lopatn del nga dhoma q i smuri t mos ndjehet keq, por koh pas kohe vjen dhe e kontrollon. Pas kryerjes s Nevojs fiziologjike, ena largohet pa u zbuluar pacienti, kurse pastaj fshihet me letr tualeti. Dy kompresat pr izolim vendosen n strajcn pr gjra t papastra, kurse pizhamet i vishen t smurit. Pas prfundimit motra medicinale i nxjerr nag dhoma ent pr nevoja fiziologjike. Para se t largohen nevojat fiziologjike, shikohen n mnyr mikroskopike. Nse kan pamje fiziologjike, lajmrohet mjeku dhe drgohet pr analiza laboratori. Tajimet nga t smur me smundje ngjitse dezinfektohen para se t lshohen n kanalizim. Ent dezinfektohen mekanikisht, pastaj kimikisht dhe nse ka aparate edhe sterilizohen. T pastra dhe t thata kthehen n vend t caktuar pr prdorim t ardhshm.

PAPRSHTATSHMRIT E T SMURIT GJAT SMUNDJES Paprshtatshmrit e t smurit mund t jen: - fizike; - mentale; - t kombinuara. Paprshtatshmrit fizike jan: - dekubitusi; - tromboza; - kontrakturat; - t fikt.

DEKUBITUSI Dekubitusi sht proces lokal patologjik me nekroz t pjesve t buta (lkurs, indi yndyror nnlkuror, muskujt). Paraqitet si rezultat i furnizimit jo adekuat t indeve me materie ushqyese dhe oksigjen si dhe largimi jo i plotsishm i produkteve prfundimtare t t metabolizmit, pr shkak t rregullimit t qarkullimit. Dekubitusi mund t paraqitet n vendet ku indi nnlkuror sht dobt i zhvilluar dhe lkura me ashtin direkt jan n kontakt me shtresn. Kto vende m s shpeshti dhe m gjat jan t eksponuara n shtypje dhe quhen vende predilekcioni. Ato jan: - gunga okcipitale; - tehet e laprs s veshit; - zgjatimet e unazave t shtylls kurrizore; - tehet e shpatullave; - n pjesn lumbale tek ashti i komplikut; - n gjunjt; - n brylet; - n thembrat. Dekubitusi paraqitet n pjest e buta nse ekzistojn kushte pr paraqitjen e tij, si presion, iritim, lagshti etj. Arsyet e dekubitusit jan ekzogjene, gjegjsisht t jashtme. P.sh mos mbajtja e higjiens personale, pozita joadekuate e t smurit nj koh t gjat, rrudhat n rrobat spitalore dhe mbulesat spitalore, iritimi i lkurs me sende, thrmia etj. Kto arsye me kujdes t ndrgjegjshm mund t largohen. Arsyet endogjene, gjegjsisht t brendshme varen nga lloji i smundjes, moshs dhe kondicionit t t smurit si dhe rregullimi I qarkullimit gjat: - smundjeve t zemrs dhe enve t gjakut; - paralizave; - smundjeve t veshkave; - anemive t rnda; - smundjes s sheqerit; - kaheksionit; - obezitetit (obesitas); - smundjeve t metabolizmit etj.

Dekubitusi n organizmin e t smurit ndikon dmshm n disa mnyra: 1. Plaga dekubitale paraqet der hyrse pr mikroorganizmat patogjen, gj q mund t manifestohet me reaksion ndezs dhe temperatur t lart, t paraqitet sepse dhe n fund t vjen deri te vdekja. 2. Prmes plags dekubitale humbet lngu i indit i cili sht i pasur me proteine, me kt humbet edhe mbrojtja e organizmit t dobsuar. 3. Produktet e indit t nekrotizuar veprojn n mnyr toksike mbi disa organe dhe sisteme (CNS, mli, veshk). 4. Zakonisht plagt dekubitale jan t mdha, me dmtim t lkurs dhe muskujve. Pas shrimit mbesin shenja t mdha joestetike cicatrix, t cilt mund ta zvoglojn lvizshmrin e pjess lokale. N at mnyr formohen kontraktura.

DEKUBITUSI ZHVILLOHET N KATR STADE: 1. Stadi i hyperemia N stadin e par prshkak t qarkullimit t dobt dhe presionit t gjat s pari paraqitet zbehje, e pastaj hiperemi arteriale. Skuqja sht shenja e par alarmante, pr t ciln motra medicinale duhet t ndrrmar masa q t mos paraqitet dekubitus. 2. Maceracion N stadin e dyt, lkura bhet e lagsht, e jargosur dhe qrohet. Lkura kshtu e ndryshuar sht shtres e mir pr shumimin e mikroorganizmave dhe prhapjen e infeksionit. 3. Nekroza Nse motra nuk ndrmerr masa pr parandalimin e dekubitusit, paraqitet stadi i tret-nekroza. Plaga zgjerohet n thellsi dhe gjersi, me elemente t zeza nekrotike dhe rrethin t ndezur. Nga plaga mund t rrjedh edhe eksudat i qelbzuar. 4. N stadin e katrt plaga zgjerohet deri n asht. T smurt subjektivisht ndjejn dhembje, nuk kan apetit, kan pagjumsi, pa disponim, temperatur t lart, t gjitha pr shkak t infeksionit.

MASAT PREVENTIVE KUNDR DEKUBITUSIT: - Mirmbajtja e higjiens personale. N lkur t shndosh, t pastr dhe t that nuk paraqitet dekubitus; - masazhe n vendet e predilekcionit pr prmirsim t ushqyeshmris s indit; - rrobat dhe mbulesat spitalore duhet t jen t pastra, t thata dhe pa rrudha; - forcimi i mbrojtjes s organizmit; - ndrrimi i pozits s trupit; - prdorimi i mjeteve mbrojtse n vendet e predilekcionit.

MATERIALI I DUHUR PR MASAZH T VENDEVE T PREDILEKCIONIT: - legen me uj t ngroht;- sapun;- spiriti vini 70%, spiriti mentol, spiriti kamfor; - tlcum venetum; - gjevrek prej vate; - leck pr izolim.

S pari bhet paketimi, zhvishet pizhama. Masazhi mund t zhvillohet n pozit horizontale ose ansore, mbulesat izolohen me lecka, pastaj me duar t sapunisura bhet masazhi nga posht-lart ose n mnyr rrethore m tr shuplakn. N regjionin occipital, brylet, gjunjt, gluteuset dhe thembrat masazha bhet n mnyr rrethore.

Mjetet pr masazhe ndikojn n shum mnyra: 1. Sapuni masazhin e bn t padhembshme dhe t kndshme, nga ana tjetr s bashku me ujin e largojn papastrtin dhe e prmirsojn qarkullimin. Fshirja kryhet n drejtimin t qarkullimit t gjakut. a. Alkoholi bn vazodilatim t enve t gjakut dhe lkura skuqet, dezinfektohet, gjegjsisht mikroorganizmat pjesrisht shkatrrohen. Alkoholi e than lkurn, me nj fjal e dehidron e me kt pamundsohet paraqitja e dekubitusit; b. Talku I mbyll poret e lkurs dhe at e bn t but dhe t lmuar. Djersitja zvoglohet, kurse lagshtia e lkurs sht nj nga kushtet e paraqitjes s dekubitusit. 2. Mbrojtja e organizmit prmirsohet me ushqim m t mir proteinik dhe t pasur me vitamine. 3. Tek t smurt pasiv, pozita duhet t ndrrohet do 2 or. Prej pozits horizontale t smurt vendosen n pozit ansore, pastaj n bark dhe prsri n pozit horizontale, n shpin. 4. Nga mjetet pr mbrojtje t vendeve t predilekcionit prdoren gjevrek t pambukut, rrath prej gome, dyshek pneumatik dhe krevate special pr ndrrim t pozits s trupit. Rratht prej gome s pari mbushen me ajr, epastaj vendosen n mbulesat e tyre. Duhet pasur kujdes qe ventili t mos e prek lkurn, pasiq presioni mbi lkur mund t shkaktoj iritim, i cili nse zgjat m tepr mund t oj n paraqitje t dekubitusit.

PRGATITJA PR VIZIT MJEKSORE Vizita mjeksore sht vizit profesionale oficiale e t smurit nga mjeku dhe personeli mjeksor, n koh t caktuar. Para se t filloj vizita mjeksore prgatitet:- reparti spitalor; - prgatiten pacientt; - motra medicinale e prgatit materialin pr kryerjen e vizits mjeksore; - reparti mjeksor duhet t jet i pastruar, dhomat spitalore t pastruara dhe ajrosura; - pr vizitn mjeksore pacientt prgatiten ashtu q lahen, rregullohen, ju rregullohet krevati, nse ka nevoj edhe tu ndrrohet ndonj pjes e mbulesave. Shenjat vitale n mnyr t rregullt duhet t regjistrohen n listn e temperaturs; - materiali pr vizit mjeksore prgatitet n tavolinn lvizse. N tabaka prgatitet stetoskopi, aparati pr matjen e shtypjes s gjakut, en me shpatulla t pastra, en me mjet dezinfektues pr vendosjen e atyre t papastrave, notes ose fletore pr porosi nga mjeku, gjat vizits mjeksore pacientt kontrollohen, ju rekomandohen analiza laboratorike dhe klinike, ju prcaktohet terapia dhe lloji I ushqimit etj. Vizita mjeksore mund t jet: - e prgjithshme, q bhet do mngjes ose mbrmje; - vizit mjeksore kryesore; - vizit mjeksore speciale; - kontrolle konziliare.

N vizitn mjeksore t mngjesit prezent jan mjeku i dhoms spitalore, shefi i repartit spitalor, mjek t tjer dhe motra kryesore e dhoms. Pr kt vizit mjeksore prdoret materiali i zakonshm, mjeku njoftohet me gjendjen e secilit pacient n veanti, duke i kontrolluar, duke i analizuar rezultatet nga analizat laboratorike dhe analizat tjera klinike. N kt vizit prcaktohet terapia e pacientit dhe shnohet n listn e temperaturs. Zakonisht zgjat prej ors 8:00 deri n orn 8:30. Propozimi i sotm m modern sht q vizita t kryhet prej ors 8:00 deri n orn 14, para prfundimit t orarit t puns. Vizita e dyt ka pr detyr analizimin e rezultateve nga analizat e rekomanduara n vizitn e mngjesit, si dhe t kontrollohen pacientt e pranuar gjat orarit t puns. N vizitn e prgjithshme t mbrmjes marrin pjes mjeku kujdestar dhe motra medicinale kujdestare. N kt vizit mjeksore mjeku njoftohet me gjendjen e prgjithshme t pacientve dhe prcaktohet terapia vetm pr qetsimin e dhimbjeve, zvoglimin e temperaturs trupore etj. Vizita kryesore mjeksore kryhet nj her n jav, n repartin spitalor. N vizitn mjeksore kryesore marrin pjes t gjith mjekt e repartit spitalor, drejtuesi i spitalit si dhe motra medicinale kryesore. Gjat vizits mjeksore diskutohet pr gjendjen e t smurve, llojin e analizave q duhen t kryhen dhe mnyrn e mjekimit. Mjekt konsultohen pr dhnien e terapis, duke e respektuar diturin dhe eksperiencn e mjekve me m tepr prvoj. Pr kt vizit mjeksore motra medicinale e prgatit materialin e zakonshm, plus materialin pr lidhje t plagve, punkcioneve etj. Kjo vizit mjeksore zhvillohet n mngjes, rreth ors 9 dhe zgjat afr dy or. Vizita mjeksore speciale bhet ather kur shefi i repartit mjeksor ose mjekt e dhomave duhet t kryejn m ndonj intervenim tek ndonj pacient n dhomn spitalore. N kt rast, motra medicinale prgatit material pr nxjerrjen e penjve, pr lidhjen e plagve etj. N repartet pr smundje interne prgatitet material pr punkcione, biopsi, kontrollime etj. Kjo vizit mjeksore zhvillohet do dit dhe jo tek t gjith t smurt, por vetm tek ata t cilt kan nevoj pr observim t posam mjeksor, ose trajtim t veant. Kontrolli konziliar sht kontroll q kryhet nga ana e mjekut-specialist nga ndonj lmi tjetr. N kt vizit marrin pjes mjeku i dhoms, motra medicinale e dhoms. Mjeku konziliar ftohet n mnyr t shkruar. Qllimi i ksaj vizite sht q mjeku ta kontrolloj t smurin, ta jap mendimin e tij n lidhje me gjendjen e pacientit, terapin dhe analizat e mtutjeshme. Kjo bhet nse i smuri, prve smundjes primare prfiton edhe ndonj smundje tjetr ose ndryshime n 21 ndonj organ ose sistem tjetr. P.sh n repartin pr smundje t syve ftohet mjeku-kardiolog, gjegjsisht nga specialitet tjetr. Mendimin e tij, mjeku e jep n mnyr t shkruar n historin e smundjes, si raport nga vizita e tij. Detyrat e motrs medicinale gjat vizits mjeksore jan: - ta prgatis t smurin pr kontroll;- t asistoj derisa mjeku e kontrollon t smurin dhe gjat manipulimeve mjeksore;- ti shnoj analizat e prcaktuara, terapin do gj tjetr t rekomanduar nga mjeku; - ta prgatis historin e smundjes me rezultatet e analizave

PRANIMI I T SMURIT PR MJEKIM SPITALOR Mjekimi i t smurit mund t bhet n kushte shtpiake, ndonjher n kushte ambulancore (dhnia e injeksioneve, lidhja e plagve etj), kurse nse gjendja shndetsore keqsohet, duhet q i smuri t vendoset n mjekim spitalor n institucion shndetsor. Mjekimi spitalor zgjat rreth10-15 dit, kurse nse paraqiten komplikime mundet edhe m gjat. Pranimi I t smurit prbhet nga aspekti mjeksor, administrativ dhe sanitarik. Hospitalizimi i t smurit varret edhe nga ajo urgjenca e dhnies s ndihms mjeksore. Pranimi mjeksor administrativ bhet qysh n ambulancn e prgjithshme, pastaj n repartin pranues t institucionit stacionar dhe n vet repartin mjeksor. N njfar mnyre kjo paraqet evidentimin e t smurit n librat, protokollet e spitalit pr shkak t evidencave t institucioneve shndetsore. T smurt t cilt pranohet si raste jo urgjente n ambulance, gjegjsisht repartin pranues stacionar, me vete duhet t ken librez t verifikuar shndetsore, dokument pr identifikim (letrnjoftim, pasosh) dhe udhzim spitalor. Nga libreza shndetsore, q sht dokument individual shihet se ku sht i siguruar pacienti, gjegjsisht, kush I mbulon harxhimet pr kontrollet dhe mjekimin e t smurit. Udhzimi spitalor merret n ambulancn e prgjithshme ose dispazer. N ambulanc, mjeku e kontrollon t smurin, nse duhet t qndroj n mjekim spitalor i shnon shkres pr pranim t t smurit. N kt dokument prve gjeneralve t pacientit (emri dhe mbiemri, mosha, adresa dhe profesioni), shnohet edhe diagnoza, terapia, analizat e duhura dhe koha kur sht pranuar. N kt shkres duhet t ket nnshkrim t mjekut, q t dihet se cili mjek sht prgjegjs gjat pranimit t pacientit. Njkohsisht motra medicinale e evidenton t 22 smurin n librin e ambulancs, nn numrin rendor me t gjitha t dhnat e duhura (gjeneralet, t dhnat nga libreza shndetsore, diagnoza, terapia etj). M von i smuri shkon n repartin am, ku evidentohet n librin am dhe merr numr am me histori t smundjes. Historia e smundjes sht dokument juridik mjeksor. Prbhet nga dy fleta. N faqen e par shnohen gjenialet kryesore, diagnoza me t ciln sht udhzuar, data e pranimit, numri am etj. N faqen e dyt shnohet anamneza dhe statusi, kurse n faqen e tret dhe t katrt do dit shnohet n veanti rrjedhimi i smundjes dhe terapia (decursus morbi). Ky dokument mund t shrbej si dokument gjyqsor. N repartin am i smuri pranon nj flet statistikore t cilin e prdorin entet pr statistik shndetsore. Pjesa tjetr e pranimit mjeksore administrativ kryhet n vet repartin spitalor. Motra medicinale prgjegjse pr pranim t t smurve t rij, e evidenton t smurin n librin e repartit duke i shnuar t dhnat e duhura pr t smurin. Detyra e saj sht q pacientit ti hap nj list t temperaturs, ta vendos n krevatin spitalor i cili paraprakisht sht pgatitur, t`ia mas shenjat vitale, ta njoftoj me rendin shtpiak, ti jap terapi ose ti marr material pr analiza. N prpunimin sanitarik hyn edhe prgatitja dhe kontrolli i t smurit pr qndrim n spital. Pacientt e pranuar doher duhet mir t kontrollohen, eventualisht mos kan ndonj smundje ngjitse t lkurs, zhug (scabies), morra (pediculosis) etj. T smurt e ktill duhet t izolohen nga pacientt tjer, por duhet t njoftohet edhe personeli mjeksor pr ndrmarrjen e masave pr shrimin parandalimin e prhapjes s infeksioneve. Pas kontrollimit i smuri ohet n banj pr lare, prerje t thonjve, rregullim t flokve, rruarje tek meshkujt etj. Pas larjes, t smurve u ipen rroba t pastra spitalore e cila duhet t jet jo e grisur, ti prgjigjet madhsis s pacientit, gjinis dhe moshs. N rroba t ngushta pacientt nuk ndjehen komfor, ajo i ngushton dhe i bn shtypje lkurs. Veshjen personale pacienti e len n garderobn dhe pr at merr revers. Reverset shnohet n dy kopje, njri sht pr t smurin, kurse tjetri mbetet n garderob. Prpunimi sanitarik bhet n repartin pranues stacionar ose n repartin spitalor, kurse at e kryen vetm motra medicinale.

PRANIMI I RASTIT URGJENT T smur urgjent jan; - t lnduar me gjakderdhje t jashtme dhe t brendshme; - t smur me temperatur shum t lart dhe vjellje intensive etj; - t smur t kafshuar prej insekteve, bletve, amzave, gjarprinjve, merimangave dhe me reaksione t shpejta; - t smur me trup t huaj n rrugt e frymmarrjes, n sy etj; - t smur me kolika t veshve dhe tmthit; - lehonat; - t smur t pavetdijshm.

Procedura mjeksoro-administrative dhe sanitarike e ktyr t smurve sht e shkurtuar. Udhzimi mjeksor dhe libreza shndetsore nuk duhet t mirren me vete, sepse duhet q n mnyr sa m t shpejt ti jepet ndihma e par mjeksore. Ktyre t smurve motra medicinale duhet t`ua shkruaj vetm gjeneralt kryesore (emri dhe mbiemri, adresa) nga ndonj dokument t pacientit, nse i smuri sht n vetdije ai mundet edhe vet ti tregoj t njjtat. Pjesa tjetr e pranimit administrativ kryhet pasi i smuri t ndjehet m mir, me nj fjal udhzimi mjeksor dhe libreza e shndetsis mund t sillen dhe m von. Kjo bhet q i smuri t mund t identifikohet, nse sht e duhur edhe t lajmrohen familjart. Prpunimi sanitarik prbhet nga prpunimi lokal n vendin e ngjarjes dhe ai sht shum m i shpejt se pranimi i zakonshm. M von me prmirsimin e gjendjes, prpunimi sanitarik duhet t prfundohet komplet (larja n banj, rregullimi i thonjve dhe fl okve, depedikulimi, nse ka nevoj etj).

LSHIMI I T SMURIT T smurt lshohen nga spitali me vendimin e: - mjekut q e ka mjekuar; - dshir personale, me nnshkrim; - me dshir t prindit-kujdestarit, me nnshkrim.

Gjat lshimit t smurit nga spitali kryhen disa pocedura mjeksoro-administrative. Kjo sht dokument mjeksor juridik. N t jan t shnuara gjeneralet e pacientit, diagnoza, koha kur ka qndruara n spital. T smurit i jepet lisat e lshimit. Mund t shrbej si dokument gjyqsor pr qndrimin e pacientit n mjekim spitalor. Shnohet n dy kopje, njra i jepet pacientit, q ta rregulloj pushimin mjeksor, terapin, kujdesin, kontrollin etj, kurse tjetra mbetet n histori n arkivin e spitalit. T smurt mund t lshohen sit shndosh, n gjendje t prmirsuar, jot shruara dhe t vdekur. Gjat lshimit, detyra e motrs medicionale dhe mjekut sht q pacientit ti japin kshilla pr kujdes, ushqim, mnyr t jetess dhe pranim t terapis n mnyr adekuate. Nse ka qen ndonj smundje ngjitse, i sqarohet se si duhet t sillet q t mos I prsritet infeksioni. Tek t smurt t cilt jan invalid, t palvizshm, t paralizuar, motra medicinale familjarve duhet tu sqaroj se si duhet t kujdesen pr t smurin, si ta lajn q t mos komplikohet gjendja e tij. Ndonjher nevojitet edhe trajnim i t smurve pr marrjen e terapis, p.sh gjat smundjes s diabetit kur marrin insulin. T smurt gjat lshimit ndjehen t gzuar, t disponuar, mund t aktivizohen m shum fizikisht dhe psiqikisht, gj q negativisht mund t ndikoj n gjendjen e tyre shndetsore pasi q jan n stadin e rekovalescencs. Prandaj motra medicinale duhet q ti kshilloj t smur se sa mund t ngarkohen dhe se cilat jan simptomat e keqsimit t gjendjes q t intervenojn n koh. Nse i smuri lshohet sipas dshirs s tij ose dshirs s prindit-kujdestarit, kurse mjeku mendon se nuk duhet t lshohet, n at rast shnohet raport me shkrim t cilin e nnshkruan vet prindi ose pacienti.

USHQIMIT T SHNDOSHUshqimi i shndosh dhe I drejt n ditn e sodit sht problem kryesor i njeriut bashkkohor. N nj familje moderne, kur t dy prindit punojn, pr shkak t mnyrs s jetess dhe shprehivet fituara, njerzit nuk kan mundsi t ndajn koh t mjaftueshme pr tiu prkushtuar ushqimit t shndosh. Shndeti i njeriut, kreativiteti, efikasiteti dhe disponimi jan direkt t lidhura me mnyr e ushqimit. Ushqimi i drejt, i shndosh dhe i balancuar i ndihmojn individit q m leht t ballafaqohet me problemet jetsore dhe m leht t mbrohet nga smundje t ndryshme. Q t mundet organizmi t funksionoj normal ai duhet t konsumoj ushqim me prbrje t ndryshme dhe me vler optimal energjike. Pr regjenerimin e qelizave dhe indeve, pr rritje dhe zhvillim t organizmit si dhe pr t gjitha nevojat tjera jetsore ushqimi sht fuqia kryesore lvizse.

Piramida e ushqimit t shndoshNse i ndjekim kshillat e OSHB dhe nse e shohim piramidn pr ushqim t drejt, do t vrejm se baza e piramids krkon konsumim t drithrave, patate, brumra dhe miell.Prparsi u jepet drithrave integrale, boranies, si dhe produkteve t fituara prej tyre. Kati i dyt i piramids i prfshin pemt dhe perimet. M s miri sht t konsumohen lloje t ndryshme t pemve dhe perimeve q t sigurohen 15-20% prej nevojave ditore energjike (400g/dit). Perimet dhe pemt duhet t konsumohen t freskta ose me prpunim teknik adekuat, q t mos humbet kualiteti i tyre-vitaaminet dhe mineralet. Kati i tret i piramidssht i rezervuar pr proteinet me prejardhje shtazore: qumshti, prodhimet qumshtore, mishi, peshku, vezt dhe frutat brthamore. N maj t piramids sht ln vend pr yndyrra, vajra dhe mblsira.Q t knaqen principet e suhqimit t shndosh duhet t balancohet numri i vakteve pr ushqim gjat dits dhe kosumimi i mjaftueshm i ujit (8 gota n dit). Gjithashtu duhet pasur kujdes gjat konsumimit t miellit t bardh, sheqerit, krips dhe yndyrrave me prejardhje shtazore. Ushqimi duhet t prgatitet me zierje, pjekje ose prgatitje n avull, q t anashkalohet frgimi n yndyr dhe prdorimi i produkteve t gatshme. Fast food duhet t zvendsohet me t ashtuquajturin slo food, kurse kultura e jetess ta promovoj mnyrn e ushqyeshmris s shndosh tek t rinjt. Normalisht q kto principe krkojn angazhim t madh dhe fuqi ekonomike, por duke i pasuar parasysh smundjet e shumta si obezitetin, diabetin, shtypjen e lart t gjakut, arteriosklerozn dhe shum t tjera, t cilat shkaktohen si rezultat i ushqimit jot drejt, ather e kuptojm se shndeti nuk ka mim.

USHQIMI DIEITIK DHE DIETOTERAPIAUshqimi dietik paraqet ndryshim i mnyrs s t ushqyerit, me qllim q t vendoset nj baraspesh midis sasis s konsumuar t materieve ushqyese dhe nevojave t vrteta t organizmit, t cilat pr shkak t smundjes ose gjendjes s smur jan ndrruar n mnyr kualitative dhe kuantitative.Dietoterapia paraqet ushqim dietik, si mas kryesore pr mjekimin e smundjeve t shkaktuara nga ushqyeshmria jo e drejt. N nj seri smundjesh dhe gjendjesh t smura dieta ka rol kryesor n lehtsimin dhe prshpejtimin e mjekimit. D.m.th, ktu dieta prdoret si nj nga masat plotsuese t terapis dhe rehabilitimit t t smurit. Motra medicinal-tekniku duhet ti njoh mir masat higjieno-dietetike, t cilat zbatohen gjat mjekimit t smundjeve t zemrs dhe veshkave, gjat smundjeve ngjitse, diabetit, gjendjeve febrile dhe smundjeve t sistemit gastrointestinal. Nga ky aspekt do t sqarohen rregullat elementare pr zbatimin e masave dietetike prkatse gjat smundjeve t cekura m lart.

DIETA GJAT SMUNDJEVE T VESHKAVE DIETA NEFRITIKEKjo diet zbatohet tek t smurt me ndezje akute t glomeruleve veshkore.-glomerulonephritis acuta. Smundja paraqet ndezje difuze t glomeruleve t t dy veshkave, sipasoj e ndonj infeksioni paraprak me streptococcus pyogenes. Zakonisht pas angins me streptokok, sinusitit ose skarlatins.Pr shkak t rregullimit t funksionit t glomeruleve paraqiten: edeme, rritje e shtypjes s gjakut, oliguri. Mos largimi i materieve toksike nga organizmi tek i smuri shkakton plogshti, grditje, vjellje, kokdhembje. Tek kta t smur dieta ordinohet sipas dierezs, madhsis s edemeve dhe sipas shenjave tjera objektive t smundjes. Principet kryesore t ushqimit jan kufizim rigoroz i krips, proteineve dhe ujit. I smuri mund t haj buk pa krip, molla t pjekura, oriz, puter pa krip xhem, biskota n sasi prej 0,5-1,0 g. (n 1 kg.) mas trupore pr 24h dhe krip prej 1-2 g. N dit. Me prmirsimin e gjendjes, gradualisht n ushqim shtohen sasi m t mdha t proteinave, krips dhe ujit.

DIETA NEFROTIKEOrdinohet tek t smurt me sindrom nefrotik. sht gjendje e rregullimit t permeabilitetit t glomeruleve veshkore t ndryshuara n mnyr patologjike, gjat s cils paraqitet proteinuri e madhe, hipoproteinemi, holesterinemi, edeme t prgjithshme dhe zvoglim i imunitetit pr infeksione.Pr shkak t humbjes s madhe t proteinave prmes urins, n diet duhet t jen prezent produkte ushqimore t cilat prmbajn sasi t mdha t proteineve, kurse pr shkak t edemeve kufizohet konsumimi i krips dhe ujit. Yndyrrat dhe sheqerrat, gjithashtu kufizohen, sepse ekziston rreziku i rritjes s holesterolit dhe sheqerit n gjak. Zvoglimi i imu nitetit korrigjohet me konsumim t proteinave dhe vitaminave, kurse hekuri ndalon paraqitjen e anemis. Tek kta t smur jepet qumsht pa yndyr, jogurt, djath lope me pak yndyr, gjiz pa krip, mish gjengji dhe vii pa yndyr, pem t lngshme, lngje pemsh pa sheqer (n sasi t kufizuara), perime etj.

DIETA GJAT GJENDJEVE FEBRILEDieta febrile zbatohet tek t smurt me temperatur t lart. Kta t smur e humbin apetitin, djersihen shum, jan t plogsht, ju bie imuniteti dhe i`u paraqiten shum shenja t tjera subjektive t cilat varen nga karakteri i smundjes.Me ushqim dietik, duhet t zvendsohen lngjet dhe elektrolitet e humbura, t rikthehet freskia dhe kondicioni dhe t mundsohet shrim m i shpejt. Gjat ksaj gjendje jepen ajra t kripshme, lngje pemsh, jogurt, supa perimesh dhe kompote. M von kyet edhe ushqimi kalorik q tretet leht i pasur me protein dhe vitamina ose lloj tjetr i ushqimit dietik, i diktuar nga smundja (pudding, sutlijash, pire prej patateve me mish pa yndyr).

DIETA GJAT DIABETIT (Diabetes mellitus)Diabeti paraqet smundje kronike gjat s cils organizmi ka aftsi t zvogluar pr ta shfrytzuar dhe prdorur glukozn, prshkak t tajitjes s zvogluar ose mungess s trsishme t insulins. Tek kjo smundje dieta ka rol t rndsishm gjat mjekimit. Dieta i ordinohet do t smuri individualisht, sipas moshs, peshs, gjatsis, gjendjes s prgjithshme dhe profesionit, por edhe sipas llojit t diabetit, forms klinike t tij dhe manifestimit.Dietn e prcakton mjeku, kurse motra medicinale-tekniku ka pr detyr t kujdeset pr zbatimin dhe prdorimin e drejt t diets.Edhe pse dieta diabetike sht e njjt pr t gjith pacientt, megjithat ekzistojn disa rregulla t prgjithshme t cilat duhet t respektohen gjat pprilimit t saj. N dietn e do diabetiku nuk guxojn t gjenden sheqerra t koncentruara (sheqeri i thjesht, marmelata, mblsira etj). Nga nevojat e prgjithshme energjetike, karbohidratet duhet t jen prezent me 40-50%; proteinat me 15-20%; yndyrrat me 30-50%. D.m.th se diabetiku n dit mund t konsumoj prej 100-250g karbohidrate t pastra (buk, patate, brumra), protein rreth 1,5g n 1kg mas trupore, kurse vlerat tjera energjike duhet ti plotsoj me yndyrra.Prve dietave t prmendura ekzistojn edhe shum tjera t cilat varen nga lloji i smundjes, mosha dhe vetit tjera t t smurit. Shembull:: dieta gjat t smurve t dobt-malnutricioni, dieta gjat trashsis, reumatizmit, shtatznis, gjendje t hipo dhe hipervitaminozave etj.

T USHQYERIT NATYRORT ushqyerit natyror i t smurve paraqet konsumim aktiv dhe pasiv i ushqimit n mnyr natyrore. Nse i smuri sht i aft q t ushqehet vet, pa ndihmn e askujt, ather ajo paraqet mnyr individuale aktive e t ushqyerit. Ashtu ushqehen t smurt m leht t lvizshm. T smurt e palvizshm (t smur t imobilizuar, paralizuar, t lnduar etj) I ushqen motra medicinale-tekniku. Kjo mnyr e ushqimit quhet pasive, sepse i smuri nuk ka pjesmarrje aktive n t ushqyer. Para se t fillojm me ushqyerjen, i smuri duhet t vendoset n pozit t ulur ose gjysm t ulur dhe ti sqarojm se sht koha pr ushqimin e rregullt. Motra medicinal-tekniku duhet t jen shum t kujdesshm dhe t kndshm me kta t smur, sepse ata kt e presin nga personeli si dhe kan besim n ta.T smurit rreth qafs i lidhet prparse prej gome dhe salfet e pastr prej plhure, q t mos piket gjat t ushqyerit. Motra medicinale-tekniku paraprakisht e prgatit ushqimin n tabaka t madhe dhe ulet n karrige n ann e djatht t t smurit. Me durim dhe kujdes e ushqe t smurin, duke pasur kujdes n temperaturn e ushqimit, higjienn dhe gjendjen e t smurit gjat ngrnies. Pas mbarimit t t ushqyerit, kompleti pr ushqim largohet anash, kurse i smuri duhet t fshihet me salfet prej letre dhe t lirohet nga prparsja. Nse ka nevoj i smuri duhet t lahet me uj t vakt, t fshihet me leck t pastr dhe t kthehet n pozitn e mparshme. N mnyr pasive ushqehen foshnjat dhe fmijt e vegjl, ndaj t cilve motra medicinale duhet t sillet me dashuri dhe kujdes t nns.

ROLI I MOTRS MEDICINALE-TEKNIKUT N T USHQYERIT E T SMURITMotra medicinale-tekniku duhet t mbaj llogari pr llojin e ushqimit (dietn) q e prdorin t smurt, pr shijen e ushqimit, mnyrn e servirimit t tij. T smurve t cilve u ka humbur apetiti motra duhet t`ua sugjeroj rndsin e t ushqyerit pr smundjen e tyre dhe ti motivoj vullnetarisht ta marrin ushqimin. Vmendje t posame duhet ti kushtoj ushqimit dietal dhe zbatimit t tij t drejt, pa u larguar nga udhzimet e mjekut. Nse ushqimi nuk ka sa duhet krip, ather ajo iu sugjeron t smurve q shijen ta prmirsojn me lng prej limoni, sasi t vogla t uthulls ose me ndonj mlmes tjetr.Motra e repartit ka pr detyr q t mbaj llogari pr higjienn e ushqimit gjat prgatitjes dhe servirimit t tij. Me rndsi t posame sht higjiena e rrobave dhe duarve t personelit i cili sht n kontakt me ushqimin. Rol t rndsishm kan edhe vizitat e t smurve, sepse ather kur familjart sjellin ushqim i cili nuk sht prkats pr t smurin, motra medicinale duhet t gjej fjal me t cilat do t`iu tregoj atyre pr rndsin e ushqimit dietik.

KRKIMI I USHQIMIT PR T SMURTKrkimin e ushqimit do dit e bn motra kryesore. N listat pr krkim shnohet numri dhe lloji ushqimit q sht I nevojshm pr nj dit. Krkimi formulohet sipas listave dietike, n t cilatmjeku e shkruan llojin e diets, gjegjsisht ushqimin t cilin duhet ta marr i smuri.Ushqimi i krkuar transportohet n repart prej kuzhins s repartit ose asaj qendrore n en t posame dhe mir t mbyllura. Para prdorimit ushqimi duhet t mbyllet mir n kuzhinn e ajit, e pastaj t servohet n tabaka t mdha dhe tu shprndahet t smurve. Motra e repartit merr pjes n shprndarjen e ushqimit sipas listave dietike, duke pasur kujdes q do i smur ta marr ushqimin prkats, n sasi t mjaftueshme, bukur e servuar n pjata t pastra dhe me komplete pr ushqim.N spitalet bashkkohore ushqimi shprndahet paraprakisht i servuar n en t posame t mbyllura, t cilat vendosen n dollap speciale t lvizshme me polis. Kto dollap jan t furnizuara me mjete pr ngrohjen e ushqimit gjat transportit prej kuzhins qendrore deri tek reparti spitalor. Kjo mnyr e furnizimit sht shum e prshtatshme sepse ushqimi m sht i prgatitur, i servuar dhe i mbrojtur nga kontaminimi dhe ftohja gjat transportit dhe shprndarjes.

OPSERVIMI I T SMURITOpservimi sht nj nga detyrat kryesore t motrs medicinale n kujdesin ndaj t smurit dhe paraqet hetim t simptomave dukse. Me kt metod jan shrbyer edhe mjekt m t vjetr, gjat caktimit t diagnozs. Prshkrimet e dukjes s t smurve me parotid, abdomen akut, facies hipocratica, prdoren edhe diten e sotit.M von prve observimit filluan t prdoren edhe metoda t tjera si palpacioni, perkusioni, auskultimi, analiza t ndryshme laboratorike, klinike dhe roentgen, kurse sot prdoren edhe tomografia kompjuterike dhe metoda e ultrazrit. Por, pavarsisht nga diagnoza, opservimi e ka akoma rendsin e tij t posame. Motra medicinale sht e detyruar q ti opservoj t smurt qysh nga kontakti i par dhe gjat mjekimit spitalor, sidomos t smurt m t rnd.Simptomat mund t paraqiten gradualisht, por edhe prnjher, e me kt ta keqsojn gjendjen e t smurit. Ato jan rezultat I gjendjeve t ndryshme patologjike n organizm. Q motra medicinale t mund ti dalloj simptomat, nevojiten njohuri solide mjeksore, eksperienc pune dhe aftsi pr njohje t simptomave. Gjat secils pun rreth t smurit, si kujdesit ndaj tij, gjat dhnies s terapis, t ushqyerit ose gjat marrjes s materialit diagnostik, motra medicinale ka pr detyr ta mbikqyr pacientin dhe para kohe ta njoftoj mjekun nse paraqiten simptome t caktuara. N opservimin e t smurit prfshihen:- simptomet objektive dhe- simptomet subjektive.Simptomat objektive jan ato t cilat mund t vrtetohen me shqisat e t pamurit dhe t dgjuarit. Subjektive jan ato simptome t cilat I ndjejn pacientt, e pastaj ua shprehin personave shndetsor.SIMPTOMAT OBJEKTIVEN simptomat objektive hyn:1. pamja e jashtme e t smurit;2. shenjat vitale (temperatura trupore, pulsi, frymmarrja dhe shtypja e gjakut);3. pozitat e detyrueshme n krevat;4. opservimi i tajimeve.

PAMJA E JASHTME E T SMURITN opservimin e pamjes s jashtme t pacientit bjn pjes: opservimi i ndryshimeve t pamjes fizike, gjendjes s vetdijes, mnyrs s t folurit, mnyrs s ecjes, konstitucionit, peshs trupore, gjatsis s trupit etj. Gjat opservimit t pamjes s jashtme t pacientit dallohen ndryshimet t cilat nuk kan dukje normale. Opservimi bhet me renditje t caktuar, duke filluar nga koka, qafa, toraksi, abdomeni, duke mbaruar me ekstremitetet.N pamjen e jashtme prfshihet edhe konstitucioni, t ecurit, t folurit, gjendja e vetdijes, deformitetet etj.N kok opservohet: madhsia, forma, simetria, ndryshime t flokve t koks, pedikuloza etj. Ndryshimet mund t jen n form t koks s vogl ose microcefalus, koks s madhe ose koks me uj (hidrocefalus), rachitis etj.N fytyr opservohet: ngjyra e lkurs, simetria e syve, hunds etj. Ngjyra e lkurs mund t jet e zbeht, gjat anemis, gjakderdhjeve, cianotike gjat pengesave n frymmarrje, e verdh gjat hepatitit B, me ndryshime t tjera varsisht nga smundja. N syt opservohet:sekrecioni, lvizja e kokrdhokut t syrit, gjersia e bebzave etj. Buzt mund t jen t ara dhe t thata gjat temperaturs s lart, cijanotike gjat pengesave n frymmarrje. N zgavrn e gojs opservohet gjuha, dhmbt dhe mukoza, mundet t ndjehet edhe aroma e keqe (foetor ex ore) gjat smundjeve t ndryshme. N qaf opservohet, lvizshmria e saj, simetria, madhsia e gjndrs tiroide, pulsimi i enve t gjakut dhe prezenca e gjndrave limfatike t zmadhuara. Gjat prpunimit sanitarik ose gjat kujdesit ndaj t smurit motra e opservon edhe kraharorin, n t cilin mund t vrehen deformitetet, ndryshime t lkurs, ndryshime n regjionin e gjinjve tek femrat, ndryshime n boshtin kurrizor. Kraharori mund t jet i dobt, i shtypur dhe me shpatulla t nxjerrura jasht. Ky tip quhet fizik. Tip ansor paraqitet tek mphisema pulmonum e mushkrive dhe ather kraharori sht shum i zgjeruar.Ndryshimet n boshtin kurrizor mund t jen kifoza, skolioza, lordoza dhe e kombinuar.N abdomen gjat opservimit shihet forma, madhsia, simetria, ndryshimet e lkurs, ent e gjakut etj.N ekstremitetet e poshtme dhe t siprme opservohet gjendja e nyjeve dhe lvizshmria e tyre, prezenca e edemeve, gjendja e enve t gjakut, deformitetet. Kto ndryshime mund ta rregullojn edhe ecjen normale.Konstitucioni paraqet shumn e vetive morfologjike dhe funksionale t nj organizmi.Ekzistojn m shum ndarje, por sipas Kremerit jan ndar n tre tipe:- leptozomik ose astenik;- atletik ose sportiv;- piknik ose I trash.Statistika thot se tipi i caktuar konstitucional shpeshher smuret nga smundje t caktuara.P.sh tipi leptozomik u nnshtrohet smundjeve t organeve t frymmarrjes, tipi atletik n vitet m t moshuara smuret nga smundjet e zemrs, kurse tipi piknik sht m i ndjeshm n diabet dhe smundjet aterosklerotike.Gjat opservimit t rritjes shihet se gjatsia e pacientit a korespondon me moshn e tij. rregullimet e rrijtes m s shpeshti varen nga funksioni i gjndrave endokrine, m s shpeshtinga funksioni i hipofizs. Sipas ksaj nj pacient i rritur mund t jet me rritje normale, i gjat dhe i shkurtr. Nse ndrpritet tajimi i hormonit somatotropin nga hipofiza ather njeriu mbetet shkurtabiq, kurse nse zmadhohet tajimi i ktij hormoni njeriu rritet dhe bhet gjigant, p.sh 2,5 m por nse ky hormon fillon t tajohet pas mbarimit t rritjes , gjegjsisht pas vitit t 25, paraqitet akromegalija. Duke e opservuar rritjen opservohet edhe ushyeshmria e pacientit.Ushqyeshmria prcaktohet sipas peshs s pacientit, moshs dhe lartsis s tij. Mund t jet normal i ushqyer, dobt i ushyer ose i dobt dhe i trash. Trashsia paraqitet gjat konsumimit t tepruar t ushqimit, gjat rregullimeve endokrine dhe paraqitjes s edemeve.

GJENDJA E VETDIJES TEK T SMURTVetdija sht forma m e madhe e jets psikike, n mnyr kualitative i ndryshm nga jeta psikike dhe nga kafsht m t zhvilluara. Pr s pari her paraqitet tek njeriu dhe sht n lidhshmri me zhvillimin e jets shoqrore, baza e s cils sht puna. Vetdija ose psika sht definuar si pasqyr e realitetit objektiv, me ndihmn e trurit dhe qndrimit t individit ndaj paraqitjeve dhe sendeve n jetn reale. Megjithat, n psikiatrin klinike vetdija nuk mund t identifikohet sakt psiqikisht, sepse rregullimi psikik nuk shkakton rregullim n vetdije. P.sh, halucinacionet dhe idet paranoike tek nj skizofren jan rregullim serioz psikik, por vetdija, si funksion pr ekzistencn e vetvetes dhe sendeve n botn reale sht e ruajtur. Prandaj edhe ekziston definicioni:Vetdija sht aftsi e nj individi t mundet n mnyr t drejt t jep t dhna pr vetveten, pr personat tjer, pr ndodhit hapsirore dhe kohore. I smuri mundet t ket vetdije t ruajtur nse sht i orientuar autopsiqikisht, alopsiqikisht po ashtu edhe me koh dhe hapsir. Termi psiqikisht pr nj psikiatr sht m i gjer, sepse nga shum funksione psikike prfshihet edhe vetdija.Vendqndrimi i vetdijes n sistemin qendror nervor, gjendet n palcn trurore. rregullimet e vetdijes mund t jen kualitative dhe kuantitative.rregullimet kuantitative t vetdijes paraqiten tek t smurt me gjakderdhje n tru, tumor cerebri etj. Ato jan: Somnolenca (somnolentio) sht gjendje e vetdijes s mjegullt nga e cila i smuri mund t zgjohet me ngacmime m t lehta dhe i prgjigjet nj loji t gjendjes s prgjumshme.Koha e reagimit sht e prolonguar, t vrejturit dhe t kuptuarit jan t vshtirsuara, asociacionet jan t zvogluara, vmendja sht e ngushtuar, kurse orientimi n t shumtn e rasteve sht i ruajtur. Sopor (Sopor) sht gjendje e nj rregullimi m t rnd t vetdijes n t ciln orientimi sht i zvogluar, kurse i smuri me ngacmime m t fuqishme mund t zgjohet shkurt koh me hapje t syve ose vmendja i sht zvogluar shum, gjegjsisht nuk kupton asgj. m (koma) sht humbja m e rnd e vetdijes gjat s cils pacienti nuk reagon n kurfar ngacmime, kurse jeta psikike e atij personi sht zero. T ruajtura jan vetm shenjat vitale, frymmarrja, puna e zemrs.rregullimet kualitative paraqiten n form t turbullimit t vetdijes. Ato jan: Turbullimi delirant gjat intoksikimeve ekzogjene ose subjekteve infektive t trurit. Gjendje t ngushtimit t vetdijes t cilat paraqiten prnjher dhe me ndrprerje t qart t kontinuitetit t vetdijes normale, por prnjher edhe zhduken. N kto gjendje i smuri sht pjesrisht ose plotsisht i dezorientuar, me shikim t uditshm dhe konfuz, me kuptim t gabuar t gjrave dhe njerzve por mund t jet edhe i rrezikshme pr rrethin. Zakonisht nuk ju kujtohet asgj dhe ndjehen t lodhur. Hipnoza sht gjendje e vetdijes s ngushtuar e shkaktuar n mnyr artificiale e cila arrihet me sugjestion t ndonj personi tjetr. Somnambulizmi sht t ecurit n gjum.

SHENJAT VITALE (JETIKE)Shenjat vitale ose funksionet jetsore jan shenja t cilat e karakterizojn jetn, sepse me ndrprerjen e tyre ndrpritet edhe jeta. Ato jan temperatura trupore, pulsi, frymmarrja dhe shtypja e gjakut. Normalisht, shenjat vitale gjenden n nj raport, sepse organizmi i njeriut sht nj trsi n t ciln ekziston harmoni funksionale. Tek njeriu I shndosh kto shenja jan me vlera normale, kurse gjat proceseve patologjike vjen deri tek rregullimi ityre. Lakoret e temperaturs, frymmarrjes dhe pulsit normalisht duhet t jen paralele. Gjat rritjes s temperaturs prshpejtohet edhe pulsi dhe frymmarrja. do rregullim m i madh e ktyre paraleleve mund t jet shenj e keqe. P.sh gjat kryqzimit t temperaturs dhe pulsit mund tparaqiten dmtime t sistemit nervor qendror (CNS) etj.

TEMPERATURA TRUPORETemperatura trupore paraqet shkalln e nxehtsis s trupit t njeriut, kurse sht rezultat i lirimit t nj pjese t energjis gjat metabolizmit t materieve ushqyese. Gjat katabolizmit lirohet 02, 20, N3 dhe enregji. At energji organizmi e shfrytzon pr mirmbajtjen e temperaturs trupore, pun s zemrs, lvizjes, t menduarit, kurse teprica lirohet me djers, frymmarrje etj. Me nj fjal temperature trupore paraqet nj raport midis temperaturs s krijuar dhe asaj t liruar. Mirmbajtja e temperaturs trupore bhet nga qendra pr termoregullim (QTR) n hipotalamus. Temperatura trupore normale sht prej 36 - 37 dhe sht e pavarur nga mjedisii jashtm. Temperatura m e ult trupore e njeriut sht n ort e hershme t mngjesit, rreth 36 , sepse trupi sht n qetsi, kurse temperatura m e lart trupore sht n ort e pasdites, pas aktivitetit fizik dhe psikik, pas konsumimit t ushqimit etj. Nse temperatura matet n vende t ndryshme t trupit vlerat e saj do t jen t ndryshme. Vlera m e ult e temperaturs trupore matet nn sqetull (aksill), kurse ajo m e lart n rectum dhe nn gjuh. Kur temperatura trupore matet n mngjes, pas zgjimit, pas ngritjes nga shtrati dhe para fardo lloj aktiviteti n krevat quhet temperatur bazale, sepse matet n kushte bazale. Ajo mund t matet nn gjuh, n rectumdhe vagjin.Temperatura trupore matet me:- termometr maksimal t merkurit sipas Celzius;- termometr elektronik;- -test lenta.Termometri maksimal i merkurit sipas Celsiusit prbhet nga:- rezervari i merkurit (Hg);- gypi kapilar i vakumuar i cili me rezervuarin sht i lidhur me nj ngushtic. Kjo ngushtic mundson q merkuri n mnyr pasive t lshohet n rezervuar;- shkalla e graduar prej alumini prej 35 deri 42. Kjo sht temperatura t ciln trupi i njeriut mund ta duroj. Mbi 42, proteinat n qeliza fillojn t koagulojn. do shkall sht e ndar n 10 shkall;- gypi qelqor, gjegjsisht mbshtjellsi.

Materiali i duhur pr matjen e temperaturs:- termometr i sakt;- gaz ose tupfer me mjet dezinfektues;- laps i kaltr dhe notes;- lista e temperaturs;- vazelin pr matjen rekatle;- lecka pr fshirje.Para matjes termometri kontrollohet se a sht i sakt dhe merkuri a sht i lshuar n rezervoar.Q t mundet termometri t lexohet n mnyr t drejt, motra medicinale duhet t jet me shpin e kthyer kah drita, ta marr termometrin n lartsi t syve dhe ta lexoj lartsin e merkurit n gypin kapilarik.

RUAJTJA E TERMOMETRAVEN repartet spitalore termometrat ruhen n tegll prej qelqi, e cila nj her n jave sterilizohet me vlim. N fundin e teglls vendoset nj vat ose gaz me spiritus vini. N hapje ngjiten lenta prej fl asteri q t izolohet do termometr n mnyr t posame, kurse pr sipr mbulohen me gaz sterile. Termometrat pr matje rekatle ruhen n en t posame.MATJA E TEMPERATURS TRUPORETemperatura trupore mund t matet n mnyr:- aksillare;- sublinguale;- inguinale;- rektale;- vagjinale.Matja aksillare. Temperatura trupore m s shpeshti matet n mnyr aksillare. Pacienti sht n pozit horizontale. Dora lirohet, sqetulla fshihet dhe termometri vendoset me rezervoarin nn sqetull. Termometri paraprakisht duhet t kontrollohet, t shkundet dhe dezinfektohet.I smuri me dorn n t ciln sht vendosur termometri e kap supin e kundrt. Ashtu rrin 5-10 minuta. Pastaj lexohet temperatura, shnohet n listn e temperaturs me pike e cila lidhet me matjen e mhershme dhe ashtu fitohet lakorja e temperaturs. Temperatura shnohet me laps t kaltr, matet n mngjes, n mbrmje dhe sipas nevojs. Pas leximit termometri dezinfektohet, merkuri lshohet n rezervoarin e tij me shkundje dhe ruhet pr prdorim t mtutjeshm.Matja sublinguale- Temperatura trupore nuk matet n mnyr sublinguale tek t smurt mendor, tek fmijt, t smurt n gjendje pavetdije etj. Pr kt lloj matjeje prdoret termometr individual. T smurit duhet ti thuhet q 30 min para matjes t mos konsumoj ushqim ose lngje t ftohta ose t nxehta, termometri mbahet me buz, kurse frym merr me hund.Termometri mbahet 5 min dhe pacienti nuk guxon t qeshet, t flas gjat asaj kohe. Kjo temperatur m e lart se ajo aksillare sht pr 0,3 - 0,5 .Matja inguinale- Matja e ktill sht m e rall dhe vlerat jan t njjta me ato t matjes aksillare, sepse n regjionin inguinal ka rrudh lkurore. Zbatohet ather kur temperatura nuk mund t matet n mnyr aksillare.Matja rektale- M s shpeshti matet tek fmijt e vegjl dhe foshnjat, kurse tek t rriturit vetm ather kur kan procese ndezse n hapsirn abdominale. Prve materialit t zakonshm pr matje, nevojitet edhe vazelin pr lyerjen e rezervoarit, dorza prej gome dhe tupfer. M s miri sht q i smuri t vendoset n pozit ansore, fshihet anusi, gluteuset largohen njri nga tjetri dhe vendoset termometri. Normalisht edhe kjo temperature sht m e lart se ajo aksillare pr 0,5 - 1.Matja vagjinale- Matja e ktill bhet gjat smundjeve t organeve t brendshme gjenitale t femrs dhe pr kontrollim t ovulimit. Prdoret termometr pr prdorim individual, kurse motra medicinale-tekniku I edukon dhe strvit pacientet pr teknikn e matjes dhe shnimit t temperaturs.

LISTA E TEMPERATURS DHE SHNIMI I TEMPERATURS

Lista e temperatursLista e temperaturs sht dokument mjeksor me rndsi ligjore. sht dokument individual, pr secilin t smur, me numr am, emr dhe mbiemr t t smurit, mosha, reparti etj. N listn e temperaturs shnohen shenjat vitale, terapia, analizat e tajimeve, pasha trupore. Prbhet nga vijat horizontale dhe vertikale, t cilat formojn kolona dhe radh. do kolon paraqet nj dit. Radht paraqesin shkall t temperaturs. do radh ndahet n pes radh t vogla, t cilat jan dhjetshe t shkalls. Gjat shnimit t temperaturs do zbraztir dhe linj numrohet nga nj dhjetshe. Shkalla e temperaturs shnohet me pik, kurse kur lidhet me pikat nga matjet e mparshme fitohet lakorja e temperaturs. Temperatura shnohet me laps t kaltr. Motra duhet q listn e temperaturs ta udhheq rregullisht, sakt dhe ajo t jet e lexueshme, sepse ajo sht dokument pr gjendjen e t smurit gjat mjekimit spitalor dhe mund t prdoret si dokument ligjor. Pas lshimit t t smurit ajo ruhet n histori.LAKORET E TEMPERATURSMe evidencn e prditshme t temperaturs n listn e temperaturs fitohet lakorja e temperaturs. Tek t smurt, temperatura matet n mngjes, n mbrmje dhe sipas nevojs edhe gjat dits ose nats.Lakorja e temperaturs sht normale ather kur temperatura n mngjes sht m e ult, kurse n mbrmje m e lart, por n kufi t vlerave normale 6-37.Gjat gjendjeve t ndryshme patologjike dhe smundjeve t shumta paraqiten lakore tipike t temperaturs. Ndonjher mundet q n baz t lakores s temperaturs t caktohet diagnoza.

DETYRAT E MOTRS MEDICINALE N KUJDESIN NDAJ T SMURIT METEMPERATUR T LART TRUPORETemperatura e rritur trupore quhet gjendje febrile, ethe ose febris. Shkaqet e paraqitjes s gjendjes febrile jan:1. infektive;2. kimike;3. nervore.1. Nga bakteret lirohen substance pirogen, t cilat ndikojn n qendrn e termoregullimit (QTR).2. Gjat lirimit t adrenalins prej gjndrave mbiveshkore, paraqitet vazokonstruksion (enngushtim) periferik dhe zvoglohet eliminimi i nxehtsis.3. Paraqitet tek tumor cerebri, hemoragii etj.Sipas lartsis s temperaturs ndahet n: Subnormale 35 - 36 Normale 36 - 37,0 Subfebrile 37,3 - 28 Febrile 38 - 39 Febrile e lart 39 - 40 Piretike mbi 40 Gjat gjendjes febrile n organizm zmadhohet prodhimi i nxehtsis, si rezultat i ndikimit t substancave pirogen n QTR, nga njra an dhe zvoglimi i eliminimit t nxehtsis nga ana tjetr. Prodhimi i nxehtsis sht zmadhuar, sidomos n mli dhe n muskulaturn skeletore. Kontraktimet e muskujve jan intensive dhe pacientt dridhen organizmi sht n faz t shqetsimit e cila manifestohet me prshpejtim t puns s zemrs, shpejtim t frymmarrjes, ekzistimi i SNQ etj. Proceset metabolike t mlis dhe muskujve zmadhohen pr 5-8 her. Ent periferike t gjakut jan t kontraktuara. Pacientt subjektivisht ndjejn ftohtsi, plogshti, kokdhembje. Pacientt n kt faz duhet t ngrohen me m shum batanije. Ky stad quhet st. incrementi. Lkura sht e ftoht, e that, e trqethur dhe e zbeht, temperatura e lkurs sht nn normale. Pastaj paraqitet stadi I II - fastigium. N kt stad prodhimi dhe eliminimi i nxehtsis sht i njjt. Lkura sht e ngroht, paraqitet vazodilatim i enve t gjakut, lkura sht e skuqur, e that, fytyra e nxeht, syt qelqore nuk ka hapsir midis temperaturs s lkurs dhe asaj t brendshme. Ekziston prshpejtim i puns s zemrs dhe frymmarrje m e shpejt. Nse temperatura sht m e lart, pacienti sht i dezorientuar, i zbeht, merr pozit pasive n krevat. Kujdesi n kt stad ka t bj me dhnien e lngjeve, dhnien e mjeteve pr qetsim, lecka t lagta etj.N stadin e tret st. decrementi, eliminim i nxehtsis sht m imadh,i smuri djersihet dhe temperatura bie. Rnia e temperaturs mund t jet graduale (lysis) litike, pr koh m t gjat dhe organizmi mund t lshohet menjher (crysis). N at rast mund t ndodh kolaps kardiovaskular, kryqzim i lakoreve t shenjave vitale dhe pacienti t jet n gjendje kritike. Lkura n kt stad sht e ngroht, e kuqe, e lagt, pacienti ndjehet i plogsht, por megjithate sht m mir, sepse temperatura ulet. Gjat kohs s etheve motra medicinale duhet ta opservoj pacientin, posarisht gjat rnies s temperaturs, duhet pasur llogari q pacienti t mos dehidroj dhe prandaj i jepen ajra t mbl, lngje, kompote, rregullish i ndrrohen rrobat,aplikohen lecka t lagta etj.

PULSIPulsi paraqet pasqyrim t puns s zemrs n arteriet periferike. Gjat sistols, nga barkushja e majt, prmes aorts gjaku dbohet n arteriet dhe ajo sht pulsacion, q ndjehet si vale pulsore. Gjat diastols, n zemr arteriet relaksohen dhe ajo paraqet pauzn midis dy pulsacioneve. Gjat tr jets arteriet n mnyr ritmike zgjerohen dhe mblidhen n mnyr t njpasnjshme.Pulsi matet me palpacion n periferi dhe me auskultim t toneve t zemrs n majn e zemrs. Me palpacion pulsi matet n: a. radialis, a.temporalis, a.dorsalis pedis, gjegjsisht n arteriet siprfaqsore t ciat gjenden n shtres t fort, sepse aty pulsi vrehet m mir.Tek pulsi regjistrohen disa kualitete:

Matja e pulsit- frekuenca,- t mbushurit,- ritmi.Frekuenca paraqet numrin e valve pulsore, gjegjsisht numrin e rrahjeve t zemrs pr nj minut. Frekuenca e pulsit varret nga mosha, aktiviteti fizik dhe psikik. Numri normal i rrahjeve t zemrs pr nj minut tek nj i rritur sht 60 80 dhe definohet se puls eukardik. Tek t porsalindurit pulsi eukardik sht 120 - 140 rrahje t zemrs. Nse pulsi sht i shpejtuar quhettahikardik, kurse nse sht i ngadalsuar quhet bradikardi.Nse takikardia sht deri n 100 rrahje t zemrs, ajo sht efikase, gjegjsisht i zmadhuar sht volumi minutor i zemrs, kurse organizmi m mir furnizohet me gjak dhe materie ushqyese.Pulsi i shpejtuar vrehet tek gjendjet febrile, anemit, shtypja e zmadhuar e gjakut. Gjat zmadhimit t temperaturs trupore pr 1, pulsi shpejtohet pr 8 - 10 rrahje t zemrs.Bradikardia hast tek hepatitis virosa, stenoza e aorts, blloku kardiak etj. Bradikardi relative paraqitet tek typhus abdominalis, temperature sht e zmadhuar, kurse pulsi n kufi t normales. T mbushurit ose madhsia e pulsit sht madhsia e shtypjes s gjakut mbi murrin e arteries gjat sistols dhe diastols. Pulsi normal sht mir i prekshm. Pulsi I till quhet pulsus magnus.Nse pulsi sht dobt i mbushur, quhet pulsus parvus.Pulsi filiform paraqitet tek t smur n gjendje shoku dhe sht i shpejtuar, rnd palpohet dhe dobt i mbushur.Pulsus durus ose pulsi i fort paraqitet tek arteriosclerosa e enve t gjakut. Valt e pulsi rnd palpohen, kurse ent e gjakut jan t forta, joelastike, si gypa.Ritmi i pulsit paraqet zgjerimin dhe mbledhjen e njpasnjshme t arterieve dhe varret nga gjatsia e pauzave midis rrahjeve. Pulsi normal sht ritmik, gjegjsisht pulsi paraqitet pas pauzave q zgjasin koh t njjt. Nse pauzat jan m t gjata, e pastaj m t shkurta ky puls sht aritmik dhe irregular.Matja e pulsit para matjes s pulsit pacienti duhet t pushoj n qetsi m s paku 15 minuta.I smuri sht n gjendje horizontale, kurse dorn e ka afr trupit t tij. Motra medicinal ndalet afr krevatit, n arterien e krkon pulsing. Kapet dora prreth nyjs, me gishtin e dyt, tret dhe t katrt, kurse kurse gishti i madh vendoset n ann e siprme. Motra me dorn e majt e mat pulsin n dorn e djatht dhe e kundrta. Shnohet me numra n notes dhe me grafik n listn e temperaturs, me laps t kuq, duke e numruar do vij dhe zbrastir nga 2 rrahje t zemrs. Ashtu q doher shnohen vlera ifte t pulsit. Lakorja e pulsit gjendet nn lakoren e temperaturs.

FRYMMARRJAFrymshkmbimi paraqet kmbim t gazrave midis organizmit dhe mjedisit t jashtm. Ky proces fiziologjik zhvillohet pa vullnetin e njeriut, n gjendje t zgjuar dhe n gjum. N organizm futet ajri i pastr i pasur me oksigjen, kurse lirohet ajr i pasur me dioksid karboni. Frymshkmbimi sht mekanizm i ndrlikuar n t cilin marrin pjes organet e frymmarrjes, goja, hunda, laringsi, trakea, bronket, bronkiolet dhe alveolet. Oksigjeni nga mushkrit kalon n gjak, lidhet pr hemoglobinn dhe shkon tek t gjitha qelizat ku zhvillohen proceset e oksidimit, me pjesmarrjen e enzimave dhe fermenteve t frymshkmbimit. Procesi I frymshkmbimit nmushkri sht i quajtur frymmarrje mushkrore ose e jashtme, kurse frymmarrja n qeliza quhet e brendshme ose qelizore. N mekanizmin e frymshkmbimit marin pjes edhe diafragma, brinjt, muskujt interkostal, abdominal. Por gjat frymmarrjes s vshtirsuar prvektyre muskujve, marrin pjes edhe muskujt e gjoksit, m. pectoralis major, minor. Qendra efrymshkmbimit gjendet n palcn e zgjatur.Akti I frymshkmbimit prbhet nga:- inspiriumi (isnpirium);- ekspiriumi (expirium);- pauza.Inspiriumi sht thithja e ajrit n mushkri dhe ajo sht faza aktive e cila zgjat m shkurt se ekspiriumi.Expiriumi ose frymnxjerja, normalisht sht faz pasive dhe zgjat dy her m gjat se inspiriumi.Kto tri faza e krijojn nj respracion (frymwshkwmbim). Tek frymshkmbimi matet: frekuenca dhe ritmi.Frymmarrja normale sht e pamundimshme, e barabart. Frekuenca paraqet numrin e respiracioneve n nj minut. Tek njeriu I rritur, n qetsi ky numr sht 16-20 respiracione, kurse n gjum 12. Frymmarrja e till definohet si normale ose eipnoe. Gjat aktiviteteve fizike dhe psikike frymmarrja shpejtohet, e pastaj srish normalizohet. Frekuenca e frymshkmbimitvarret nga mosha. P.sh tek t posalindurit frekuenca sht 40-50 n minut.Frymmarrje e shpejtuar ekziston tek gjendjet ku ka furnizim t pamjaftueshm t organizmit me oksigjen dhe quhet tachipnoe.Frymmarrja e ngadalsuar paraqitet tek tumoret e trurit ose tek helmimet me opium dhe quhet bradypnoe.Sipas pjesmarrjes s muskujve n frymmarrje, ekziston frymmarrje e kraharorit dhe abdominale.Matja e frekuencs s frymmarrjeve duhet t mos vrehet nga ana e pacientit, sepse ai do ta ndrroj ritmin. Pas matjes s pulsit vazhdohet me matjen e respiracioneve ose ekspiriumeve pr nj minut. Rezultati shnohet n listn e temperaturs me laps t zi dhe me linja t ndrprera, duke i numruar zbrastirat dhe vijat nga nj, n rubrikn e frymshkmbimit.N repartet pr smundje t organeve t frymmarrjes matet edhe kapaciteti vital. Ai paraqet sasin e ajrit i cili mund t nxirret nga mushkrit me ekspiriumin m t fuqishm, kurse paraprakisht i smuri duhet t marr frym thell. Tek femrat ai sht 2.500 3.000 m3, kursetek meshkujt 3.000 4.000 m3.

SHTYPJA E GJAKUTShtypja e gjakut sht presionin q bn gjaku mbi muret e enve t gjakut. Ekziston shtypje arteriale dhe venoze.Shtypja arteriale e gjakut sht presioni i gjakut mbi arteriet gjat kohs s dy fazave t pun s zemrs, sistols dhe diastols. Sipas ksaj ekziston shtypje sistolike dhe sht 120-135 mmHg (18,0 k) diastolike prej 70-90 mmHg (12,0 k).Lartsia e shtypjes s gjakut varret nga gjendja e zemrs, elasticiteti i enve t gjakut, sasia e dendsis s gjakut. Nse shtypja e gjakut sht rritur ather kemi t bjm me hypertensio arterialis.Haste gjat enve arteriosklerotike t gjakut, zmadhimit t sasis s gjakut, ekscitimit etj. Shenjat Matja e shtypjes s gjakute ksaj gjendjes jan: dyspnoe gjat aktivitetit, palpitacione, kolaps, dhembje prekordiale, kokdhembje, shurmim n vesh, epistaxis.Shtypja e zvogluar e gjakut sht hypotensio arterialis. Haset gjat zvoglimit t sasis s gjakut, gjegjsisht gjat gjakderdhjeve, tuberkulozit, hipertireoidizmit etj. Shenjat e hipotensionit jan: kokdhembja, marramendja, plogshtia, prgjumsia, grditje etj.Matja e shtypjes s gjakut. Shtypja e gjakut matet n arteria brachialis me aparatin Riva Roi.Prbhet nga pompa me ventil, manometr me grad t shprehura n mmHg ose k dhe manzhetn (mnga) n t ciln pompohet ajr.I smuri gjat matjes mund t shtrihet ose t ulet. Manzhetna vendoset prreth krahut, diku 2 cmmbi brylin, nuk shtrngohet shum, por s`duhet t jet edhe shum e lir, ventili mbyllet, vendoset stetoskopi dhe pompohet ajri, derisa t fillojm ti dgjojm pulsacionet. Pastaj ngadal lirohet ventili, gjegjsisht ajri shfryhet dhe shigjeta fillon t ulet teposht.Dgjohet dhe shihet n gradoren se kur pr her t par do t dgjohen pulsacionet m s miri dhe ajo do t jet vlera e shtypjes maksimale t gjakut ose sistolike. N at moment shtypja n manzhetn sht e njjt me shtypjen n enn e gjakut. Ajri shfryhet edhe m tutje dhe kur pulsacdionet e Korotkovit mezi do t dgjohen dhe n nj moment do t ndrpriten, ajo do t jetshtypja minimale e gjakut ose diastolike.Shtypja maksimale e gjakut sht shtypja e gjakut mbi murrin e arteries gjat sistols, kurse shtypja minimale sht shtypja e gjakut mbi arterien gjat diastols.Rezultati i shtypjes s gjakut shnohet me numra, shum rrall n mnyr grafike n listn e temperaturs. Me numra shnohet me shkurtesn TA, Shtypja e gjakut. Vlera shnohet n mmHg me vendimin e shoqats Amerikane pr zemr: ANA Committee report ciculation 1146- 1980. Tek ne sht pranuar edhe matja dhe shnimi n kPa.N mnyr grafike shnohet sipas vlerave t pulsit n listn e temperaturs n form t drejtkndshit. Shtypja e gjakut mund t jet normale, divergjente dhe konvergjente. Shtypja venoze e gjakut sht shum m e ult dhe matet me aparate special n institute t specializuara, kurse shprehet me cm shtyll ujore.Nse duam q lerat e shtypjes s gjakut ti shndrrojm prej mm Hg ne kPa, shumzojm me 0,133. Shembull: 80 0,133 = 10 k, kurse prej kPa n mmHg shumzojm me 7,5 Shembull: 12 7,5 = 90 mmHg.

ANAZILA E URINSUrina sht taitje e veshkave, q fitohet me proceset e filtrimit glomerular, reapsorbimit tubulardhe sekrecionit tubular. Gjat ktij procesi prej gjakut pastrohen produktet e metabolizmit t cilatnormalisht jan t dmshme pr organizmin, si p.sh urea, acidi urik, kreatinini etj. Prmes trrugve urinare: ureterve, mshikzs urinare dhe uretrs,urina nxirret n mjedisin e jashtmme aktin refl eksor t urinimit. Analiza e urins mundson diagnostikimin e ndryshimeve t metabolizmitt karbohidrateve, smundjeve t veshkave dhe rrugve urinare, smundjeve tmlis ashtu edhe smundjeve dhe funksioneve tjera t metabolizmit. Urina sht material diagnostikshum I rndsishm. Analizohet:- n mnyr makroskopike;-n mnyr mikroskopike;-n mnyr kimike;-n mnyr mikrobiologjike.Motra medicinale me opservimin makroskopik t urins mund t analizoj:- sasin;- pH-reakcioni;- ngjyrn;- dendsin;- ern.Sasia e urins e mbledhur pr 24h paraqet diurezn. Ajo normalisht sht prej 1.2 1.5 l. Varret nga lngjet e konsumuara dhe nga humbja e lngjeve nga organizmi n mnyr ekstrarenale (me vjellje, barkqitje, djersitje). Gjat dits urinohet 4-5 her, kurse urinimi bhet pa pengesa me shpejtsi dhe pa ndrprerje deri n fund. Q t mblidhet urina, motra medicinale pacientit i jep en t posame (tegll, gota t graduara etj), ato vendosen n hapsira t caktuara. N ato en shnohet emir dhe mbiemri i pacientit. Nse i smuri fillon me mbledhjen e urins n orn 7 t mngjesit, urinn e par e hedh dhe pastaj vazhdon ta mbledh urinn n enn e posame deri ditn e ardhshme n 7. Diurezn motra medicinale e shnon n listn e temperaturs. Nse sasia e diurezs sht e zmadhuar disa litra, quhet poliuri, kurse sasia e zvogluar quhet oliguri. Por nse diureza sht 100 ml ose m pak ather quhet nuria, dhe paraqitet gjat dmtimeve t rnda t veshkave.Retentio paraqet penges e daljes s urins pr shkak t tumoreve, gurve etj.Incontentio sht gjendje e urinimit t pakontrolluar. e urins sht acidike e dobt, n kushte normale prej 6 - 6,5. Q rezultati t jet i sakt, urina duhet t jet e freskt, sepse duke ndenjur bhet alkalike. Analizohet me letrn e lakmuesit.Nse urina sht alkalike, shkaku zakonisht sht infeksioni i rrugve urinare, kurse nse sht vazhdimisht acidike (pH m e vogl se 7) tregon se urina ka aftsi t formoj gurs urik. Urina mund t jet m acidike deri 4,5 dhe m alkalike deri n 8.

Ngjyra e urins normale sht e verdh e elur pr shkak t prezencs s urokromit. Gjithashtu varret edhe nga prezenca e kriprave t Na, , acidit urik, disa eritrociteve etj. Gjat poliuris urina sht m e elur, kurse gjat pliguris m e mbyllur. Gjat smundjeve t mlis, hepatitis epidemica, ciroza, verdhzs opstruktive ose hemolizs s zmadhuar, prmes urins do t tajohet bilirubini dhe urobilinogjeni, kshtu q urina do t jet m e errt.T kujton n vern e kuqe. Nse ka dmtime t enve t gjakut n kanalet urinare, urina sht e kuqe- haematuria.Prezenca e proteinave n urin quhet albuminuria. Ather urina sht e turbullt.Pyria sht prezenca e qelbit n urin. Ajo sht e turbullt me ngjyr qumshti.Dendsia e urins sht numr I cili tregon se sa her sht m i rnd ndonj lng nga sasia e njjt e ujit.Dendsia e urins varret nga prezenca e materieve minerale (klorit, ures, Na etj). Vlera e dendsis matet me urinometr. sht matse prej qelqi me shkall t graduar prej 1001 - 1060dhe ka rezervuar pr toptha t plumbit.Urina vendoset n cilindrin prej qelqi. Duhet pasur kujdes q t mos formohet shkum dhe futeturinometri. Lexohet rezultati dhe shnohet n listn e temperaturs. Pas prdorimit, urinometrilahet dhe dezinfektohet.Era e urins, normalisht varret nga lloji i ushqimit, konsumimi i barrave etj.Prezenca e gjakut, qelbit, baktereve urinn e bjn me er t pakndshme, p.sh t ket er si vez e prishur etj.Analiza kimike e urins prbhet nga vrtetimi i gjakut, glukozs, materieve minerale, albumineve etj.Urins i shtohen reagens t ndryshme kimike pr vrtetimin e substancave speciale. Provat mund t jen kualitative dhe kualitative.Analiza mikroskopike prbhet nga analiza e sedimentit t urins. Normalisht urina ka 1-2 eritrocite n nj fush parse mikroskopike, 2-3 leukocite, qeliza epiteliale dhe kripra minerale.Pr analiza mikrobiologjike urina merret direkt nga mshikza urinare, me katetr steril. Manipulimi quhet katetizim.Motra medicinal duhet t prgatis:- katetr steril;- tupfer me mjet dezinfektues tretsir Cetavlon 1%;- dorza sterile;- pean steril;- shishe sterile; - en veshkore;- letr qarkulluese;- parafin.I smuri vendoset n tavolin, grat n karrigen gjinekologjike, kurse meshkujt n pozit horizontale.Organet gjenitale izolohen me mushama ose kompres, shprlahen me tupfer dhe mjet dezinfektues. Me nj tupfer nj her fshihet nga lart deri tek anusi dhe prsritet 4-5her.Vendosen dorzat sterile, merret katetri i lyer me parafin dhe futet brenda n mshikzn urinare.Currili i par lshohet n enn veshkore, kurse pastaj mbushet shishja. Duhet t punohet me kujdes, n kushte aseptike. Puna pa kujdes dhe joprofesionale mund t shkaktoj infeksion, dmtim t murrit t uretrs etj. Shnohet n listn prkatse dhe urina drgohet n institutin mikrobiologjik pr urinokultur.

DIURETIKTJan medikamente t cilt e zmadhojn diurezn, kurse jepen gjat trajtimit t dobsimit terminal akut dhe kronik t zemrs, gjat hipertenzionit aterial, tek smundjet e veshkave dhe cirroza e mlis. Sipas mekanizmit t veprimit ekzistojn m tepr grupe t diuretikve:1. Diuretikt tiazid shkaktojn inhibim t reabsorbimit t joneve t natriumit n veshka, me ka zmadhohet diureza. Prfaqsues sht hidroklortiazidi;2. Diuretikt e anzs s Henleut e inhibjn reabsorbimin e natroumit n nivel t krerit t Henleut, gjat s cils zmadhohet tajitja e natriumit, klorideve, kaliumit dhe ujit. Prfaqsues sht -furosemide;3. Diuretik - kursyes t kaliumit. Kto medikamente e stimulojn tajimin e natriumit, kurse e prmbajn-kursejn kaliumin si jon i cili e inicon punn e zemrs. Diuretik me veprim t ktill jan: amiloride; spironolactone(aldactone).Ekzistojn edhe diuretik t kombinuar - kursyes t kaliumit me diuretik tjetr, p.sh. sht moduretic;.4. Diuretik osmotik - veprojn me zmadhimin e shtypjes osmotike, kurse prfaqsues sht manitol.

Fjalori i fjalve t panjohura Anemia dobsim i gjakut Anamneza marrja e t dhnave personale nga i smuri gjat pranimit n mjekim spitalor n lidhje me smundjen Antibiogram analiza e ndjeshmris s bakterieve n antibiotik hormoni adenokortikotropin Apnea pauza gjat frymmarrjes prej disa sekondash me paraqitje t cianozs Ascaris lumbricoides skraja e madhe fmijrore Appendicitis ndezja e zorrs qore - apendix vermiformix Bronchiectasiae bronke t zgjeruara Cikatrix - shenj Cianoza mavitosja e lkurs Combustio - djegie Convulsii gre t muskulaturs skeletore Diarrhea barkqitje t shpeshta gjat dits me pamje t lngshme ose qullore Depediculatio shkatrrim i morrave Edem njtje e indeve Epistaxis gjakderdhje prej hunds Evaluacion vlersimi i mnyrs s mjekimit t t smurit Peritonitis ndezje e peritonemuimt Peristaltika lvizja e zorrve Palpitacii rrahjet e zemrs Meningitis ndezje e cipave trurore Kahexia zvoglimi i peshs trupore Kolera smundje ngjitse e zorrve Obesitas rritja e peshs trupore Ulcus ventriculi defekt i mukozs s lukthit Uremia rritja e vlers s ures n gjak Typhus abdominalis smundje ngjitse e zorrve Sepsis prezenca e baktereve n gjak