Demokrat Parti Kronolojisi

7/31/2019 Demokrat Parti Kronolojisi

1/46

Demokrat Parti Kronolojisi

Yazar Ezber Bozan Bilgiler

1946

7 Ocak : Demokrat Parti; Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuad Kprl veRefik Koraltan tarafndan kuruldu.

21 Temmuz : Yaplan ilk ok partili seimde CHP 396, ancak 16 ilde seime

girebilen DP 62, bamszlar ise 7 milletvekili kard.

1948

18 Temmuz : Demokrat Partiden ayrlan, Kurtulu Savas komutanlarndanMareal Fevzi akmak ve Osman Blkba Millet Partisini kurdu.


2/46

1950

14 Mays : Genel seimlerde halk, CHPnin 27 yllk tek parti iktidarna sonverdi. Seimlerin sonucunda; Demokrat Parti %53.3 oy oran ile TBMMye408 milletvekili soktu. CHP %39.9 orannda oy almasna ramen 69, MP ise1 milletvekili ile temsil edildi.


3/46

22 Mays : Celal Bayar Trkiye Cumhuriyetinin nc cumhurbakan oldu.Adnan Menderes bakanlndaki ilk Demokrat Parti hkmeti kuruldu. RefikKoraltan da Meclis Bakan olarak greve balad.

29 Mays : Babakan Menderes sadece millete mal olmu inklplar sakltutacaz dedi.

6 Haziran : DP hkmeti; Genelkurmay Bakan, Kuvvet Komutanlar vedier baz generalleri grevlerinden ald.


4/46

16 Haziran : Demokrat Parti hkmetinin ikinci nemli icraat, Arapa ezanokunma yasan kaldrmas oldu. (Trke ezan yasaklanmamtr, yalnzca

ezann Arapa da okunabilecei belirtilmitir. Ne var ki, bu karar 1932denberi Trke okunan ezann sonu olmutur).

5 Temmuz : Radyodan dini program yayn yasa kaldrld.

7 Temmuz : Dnya Bankas Trkiyeye 16 milyon 400 bin dolar kredi at.

9 Temmuz : Kuzey-Gney Kore Savasnda Birlemi Milletler btn uluslar,komnist Kuzey Koreye kars ABDnin geni katlmyla oluturulacak askerigce katlmaya ard.

28 Temmuz : Trk Barseverler Cemiyetinin Trkiyenin Koreye askergndermesini protesto amacyla bildiri datmasna izin verilmedi, Cemiyetbakan Behice Boran ve genel sekreter Adnan Cemgil tutukland.

1 Austos : Trkiye Kuzey Atlantik Antlamas Tekilatna (NATO)bavurdu.

16 Eyll : Trkiyenin, NATOya girme bavurusu reddedildi.


5/46


6/46

12 Mart : Demokrat Parti Konya l Kongresinde fes, araf ve Arap

harflerinin serbest braklmas istendi.

13 Mart : Demokrat Parti zmir Belediye Bakan Rauf Onursal, CHP GenelBakan smet nn'nn Halife Abdlmecit gibi snr d edilmesini istedi.

25 Mart : Milli Eitim Bakan Tevfik leri, solcu retmenlerin tasfiyesininsrdn aklad.

3 Mays : Demokrat Parti Meclis Grubunda din eitiminin geniletilmesiistendi.


7/46

4 Mays : Menderes Mecliste yapt konumada "Halkevleri, Halkodalarfaist anlay ve dncelerin rndr. Bunlar sosyal yapmz iindekitmyle gereksiz, bos, geri ve yabanc unsurlardr" dedi. ( Halkevlerinintopluma katklarnn zeti Bkz. EK-1).

28 Mays : Menderes Hkmeti, isi sendikalarnn faist ve komnistsistemlerin bir esi olarak kurulduklarn ileri srd. Yeni bir sendika yasashazrlama karar ald.

22 Haziran : Istanbul nn Stadnn ad Mithat paa Stad olarakdeitirildi.

1 Temmuz : Atatrkn heykel ve bstlerine kar lke dzeyindeyaygnlam olan saldrlar knamak iin yurdun eitli yerlerinde protestomitingleri yapld.

25 Temmuz : Atatrk Kanunu 25 Temmuz 1951de Mecliste kabul edildi.


8/46

Ama, Atatrk devrimlerini korumak, Atatrk heykel ve antlarnasaldrlarn nne gemekti.

1 Austos : Yabanc Sermaye Yatrmlarn Tevik Kanunu kt.

8 Austos : Hkmet, Halkevlerine el koydu.

19 Eyll : Kuzey Atlantik Pakt Konseyi, Trkiye ve Yunanistana NATOyakatlma ars yapt.

20 Eyll : Trkiyenin NATOya katlmas kabul edildi.

9 Ekim : Devlet i borlar 2 milyar 565 milyon liraya ykseldi.

26 Ekim : llegal Trkiye Komnist Partisine ynelik byk aptatutuklamalar yapld. Zeki Batmar, Mihri Belli, Sevim Tar gibi tannmisimler vard.Tutuklananlar arasnda tannm isimler vard

4 Kasm : lkokullarn ders programlarna din dersi konuldu.

1952

12 Ocak : ABD ynetimi, Marshall Plan erevesinde Trkiyeye 58 milyondolarlk askeri yardm yaplmasn onaylad.

15 Ocak : Amerika Birleik Devletleri Trkiyenin Kuzey Atlantik AntlamasTekilat'na (NATO) giriini onaylad.

21 Ocak : Milli Savunma Bakanl, Korede 34 subay, 46 astsubay ve 1252erin ehit olduunu aklad.

18 ubat : NATOya katlma protokoln 1951 ylnda Londrada imzalayan


9/46

Trkiye, 18 ubatta rgte resmen ye oldu. Bunun neticesi olaraktopraklarmza ABD askeri sleri kurulmaya baland.

5 Haziran : Lozan Antlamasna gre Fener Rum Patrikhanesinin bandaki

kiinin TC vatanda olmas gerekir. Bu ilke ilk kez ABDden uaklagnderilen Athenagorasn Trkiyeye sokulmas ile ihlal edildi. BabakanMenderes Athenagoras ziyaret etti ve elini pt.

18Temmuz : Trkiye, Cemiyet-i Akvama (Birlemi Milletler) elli altnc yeolarak kabul edildi.

8 Ekim : Balkesire giden CHP lideri nny Vali kent dndakarlayarak, kente girmemesini, girerse olaylar kabileceini ve kendisininsorumluluk almayacan belirtti. nn gezisinden vazgeti.

24 Aralk : Anayasay Yasayan Dile evirmek seklinde adlandrlan yasanerisi ile 1945 ylnda Trkeletirilmi olan anayasa metni, yrrlktenkaldrld. 24 Nisan 1924te kabul edilmi olan Tekilat- Esasiye Kanunuyeniden uygulamaya kondu, anayasadaki ztrke kelimeler aykland.( rnein; bakanlklar, vekalet oldu, Genelkurmay Bakanlnn adErkan- Harbiye-yi Umumi Reislii seklinde deitirildi ).

1953

21 Ocak : Petrollerimizin iletilmesiyle ilgili ilk anlama bir ABD irketiyle

yapld.


10/46

9 Nisan : Maliye Bakan Hasan Polatkan, dviz ann 553 milyon dolarolduunu aklad.

14 Nisan : Dviz alm-satm serbest brakld.

17 Nisan : Ev kiralarna yzde 100, dkkan kiralarna yzde 150 zamyapld.

30 Mays : Sovyetler Birlii hkmeti Trkiyeye bir nota verdi. Trkiyedentoprak talebi olmadn, dostluk ilikisi kurmak istediklerini bildirdi.

8 Temmuz : Millet Partisi irticai faaliyet gerekesiyle kapatld, mallarna elkondu.

21 Temmuz : Profesrlerin politika ile uramalarn yasaklayan kanunkabul edildi.

27 Temmuz : 2 milyondan fazla insann ld Kore Sava sona erdi.9 Eyll : Millet gazetesi bayazar Nurettin Ardolu 3 sene 2 ay, yaz islerimdr Hsn Sylemezolu 2 sene 1 ay hapse mahkum oldu.

14 Aralk : Hkmet, CHPnin menkul ve gayr menkullerinin Hazineyedevredilmesine ynelik yasay kard.


11/46

24 Aralk : CHPnin Ulus Gazetesine el konuldu.

1954

18 Ocak : Yabanc Sermayeyi Tevik Kanunu kabul edildi.

27 Ocak : Millet Partisi yneticileri birer gn hapis cezasna arptrld.

27 Ocak : 6234 sayl yasayla Ky Enstitleri kapatld. (Ky Enstitlerininkatks Bkz. EK-2).


12/46

24 ubat : Istanbulda scaklk -6 dereceye dt. Tuna Nehrinden koparakKaradenize ulasan ve daha sonra Istanbul Boazna inen buzlar Boaz veliman kaplad. Deniz trafii durdu.

7 Mart : Petrol isletmeciliini yabanc sermayeye aan ve Max Ball adl biryabancnn hazrlad Petrol Yasas Mecliste kabul edildi.

8 Mart : Basn sk kontrol altna alan ve basn sularna ynelik cezalarykselten Basn Kanunu kabul edildi. Hakaretle suuyla yarglananlaraiddialarn mahkemede ispat hakk tannmas istei reddedildi.

14 Mart : Demokrat Partiden istifa ederek CHPye geen Adnan Menderesinyeeni zdemir Evliyazade, Cumhurbakan Celal Bayara hakaret ettiigerekesiyle tutukland.

18 Nisan : Mersinde seim konumas yapan ana muhalefet lideri nn


13/46

DPlilerin saldrs ile engellendi, nn alandan zorlukla karlpkurtarlabildi.

2 Mays : Genel seimler yapld. Oylarn %57,6sn alan Demokrat Parti503 sandalye kazanrken, %35,4 oy alan CHP sadece 31 milletvekilikarabildi.

14 Mays : TBMM ilk toplantsn yapt.Celal Bayar yeniden cumhurbakanseildi. Adnan Menderes, kabineyi kurmakla grevlendirildi. Seimlerdenhemen sonra Celal Bayar Ince demokrasiye paydos sylemiyle,

antidemokratik yasalarla tedbirlerin srdrleceinin altn iziyordu.30 Mays : Muhalefet lideri Osman Blkbay seen Krehir, ceza olarak ilolmaktan karlp ile yapld. Bununla da yetinilmedi ve blnerek eskiilelerinden bir ksm ile Nevehir ili kuruldu.

14 Haziran : Seimlerde CHPye oy veren Malatya ceza amacyla blnerekAdyaman ili kuruldu.

21 Haziran : Demokrat Parti kendi kadrolarn kurmak iin devlette tasfiyeyeyneldi. Yeni karlan bir yasayla hkmete, 60 yasn ya da 25 hizmetyln doldurmu yarg ve profesrleri emekliye ayrma yetkisi verildi.

5 Temmuz : Memur Tasfiye Yasas, kt. Artk; memurlara bir sre iinisten el ektirebilecek ya da emekli edilebilecek.

7 Austos : Millet gazetesi sahibi Fuat Arna, bir yazsnda Babakan AdnanMenderese hakaret ettii gerekesiyle tutukland.

18 Austos : Millet gazetesi yazar Nurettin Ardoglu ile yaz isleri mdrHsn Sylemezolu gazetede kan bir yazdan dolay 7er ay hapis

cezasna arptrldlar.


14/46

21 Austos : Liseler 11 snfa indirildi.

28 Austos : Emekli General Sadk Aldogan tutukland. Gereke; MilletGazetesine yazd bir yazda adliyenin manevi kiiliine hakaret etmek.

23 Eyll : Yeni Ulus gazetesindeki yazlar nedeniyle Hseyin Cahit Yaln,Cemal Salam, brahim Cceoglu hapis, Nihat Erim para cezasnaarptrld.

1 Aralk : Demokrat Partiye muhalif Yeni Ulus Gazetesinin yazarlarndan

Hseyin Cahit Yaln, Hkmetin manevi ahsiyetini tahkir ettiigerekesiyle 26 ay hapse mahkum edildi ve 79 yanda hapse girdi.1955

1 Nisan : Kbrsta EOKA terr rgt faaliyetlerine balad.

8 Nisan : Istanbulda hane basna 100 gram kahve datmna baland.Kahve alanlar, muhtarlarn hazrlad listeleri imzalad.

14 Mays : Sovyetler Birlii ve Dou Avrupadaki sosyalist lkeler yeni biraskeri ittifak ieren Varova Paktn imzaladlar.

20 Mays : Akis dergisi yaz isleri mdr Cneyt Arcayrek tutukland.


15/46

9 Haziran : Trk bayran yrtmaktan sank 4 Amerikal beraat etti.

10 Haziran : Istanbul Hilton Oteli ald. 2,5 ylda biten otelde 300 oda, 500yatak bulunuyor.

23 Haziran : Hkmete muhalif Akis Dergisinin yaz isleri mdr Cneyt

Arcayrek Hkmetin nfuzunu kracak neriyat yapmas ve bu suuislemekte devam etmesi ihtimalinin bulunmas gerekesiyle 6 ay hapiscezasna arptrld.

20 Temmuz : Polis CHP Isparta Il Kongresini datt. Genel Sekreter KasmGlek krsden indirildi.

24 Austos : Karadeniz gezisine km olan CHP Genel Sekreteri KasmGlek, Sinopta tutuklanarak Istanbula getirildi ve bir gn hapiste kald.(Ertesi yl benzer bir geziye kalkmas ve Rizede dkkn sahiplerinin eliniskmas, gsteri yry saylarak 6 ay hapse mahkm olacaktr).


16/46

5 Eyll : (Daha sonraki yllarda Demokrat Partinin bir tertibi olduu ortayakacak olduu zere) Istanbul Ekspres Gazetesinde Atatrkn Selanikteki

evine bomba atld haberi yaynland.

6 Eyll : Atatrkn evine bomba atld haberi zerine, Kbrs Trk'trcemiyetinin Istanbul Taksim Meydannda dzenledii ak hava toplants,6-7 Eyll olaylarn balatt. ok nceden planlanan gsteriler, ksa zamandaRum vatandalarn iyeri ve evlerine ynelik yamaya dnt. Istanbul,Ankara, zmirde skynetim ilan edildi.

7 Eyll : Olaylar dier kentlere de srad TBMM olaanst topland.Hkmet kendi tertibi olan olaylar muhaliflerinin zerine ykmak, bir tasta

iki kus vurarak onlardan da kurtulmak amacyla yeni bir plan uygulamayakoydu. Emniyet Amirliklerince komnist olarak bilinen 48 kii, tahrik ve


17/46

tahrip sulamasyla tutuklanp Harbiyeye getirildi. dam talebiyleyarglanmas ngrlen bu kiiler arasnda Aziz Nesin, Kemal Tahir, Dr. CanBoratav, Asm Bezirci, Hasan Izzettin Dinamo da bulunuyordu.

9 Eyll : Istanbulda 3, Ankara ve zmirde birer askeri mahkeme kuruldu.

10 Eyll : ileri Bakan Namk Gedik ile Istanbul Emniyet Mdr AlaaddinEri grevlerinden istifa etti.

12 Eyll : TBMM skynetimi 6 ay uzatt.

16 Eyll : zmirde Sabah Postas gazetesi kapatld, gazete sorumlu yazisleri mdr ve bayazar Orhan Rahmi Gke tutukland.

19 Eyll : Muhalif yaynlarndan dolay Ankarada Ulus Gazetesi sresiz,

Istanbulda ise Hergn, Hrriyet ve Tercman gazeteleri 15 gn sreylekapatld.

15 Ekim : Demokrat Partide muhalefet yapt gerekesiyle 9 milletvekilipartiden ihra edildi. Onlar destekleyen 10 milletvekili de kendi istei ilepartiden ayrld. Onbirler Hareketi diye anlan bu milletvekilleri, bakanlarhakkndaki iddialarda, ispat hakkn yasaklayan kanunun kaldrlmasnsalayacak bir fkrann anayasaya eklenmesini istiyorlard. ( Siyasilerhakknda bir iddia ileri srenler hakaret suuyla yarglanp mahkumolmaktaydlar. Yarglanan kiiye iddiasn ispat hakk tannmamaktayd.

Reddedilen, bu hakkn tannmas isteiydi.)

24 Ekim : (Nazl Ilcak ile mer avuolunun babas) Bayndrlk BakanMuammer avuolu, 6/7 Eyll olaylarnda uradklar kayplar dolaysyla,zmirdeki Yunan Konsolosluuna, (sululuk psikozu ierisindeki hkmetadna resmi zr yerine gemek zere) Yunan Bayra ekti ve uluslararasdzeyde zel bir davran rnei verdi..

17 Aralk : Ankara ve zmirde skynetim kaldrld.

20 Aralk : Demokrat Partiden ayrlan 19 milletvekili, Hrriyet Partisinikurdular.

1956

5 ubat : Meri ve Tunca nehirleri dondu; Yeilky ve Mecidiyekye kurtlarindi ve Istanbul halk ekmeksiz kald.


18/46

8 ubat : Ekonomik skntlar nedeniyle gazetelerin sayfalar 6ya indirildi.2 Mart : Cumhurbakanna hakaretten sank Ulus gazetesi yazar inasiNahit Berker 1 yl hapse mahkum oldu

8 Nisan : Babakan Adnan Menderes , muhalefeti, "Siyasi sapklk, sahteihtilalcilik, inkarclk, adi ve alak iftiraclk, sahte hrriyetilik vetedhiilik"le sulad.

29 Nisan : Ankarada gazeteciler Oktay Eki, Hikmet Tanlkan, Altan ymen,Aydn Kker ve Seyfettin Turhan gtrldkleri ankaya Karakolundahakarete uradlar.

1 Mays : 6-7 Eyll olaylarnda zarar gren kiliselere 10 milyon lira avansverildi.

31 Mays : CHP Genel Bakan smet nn, "Adm adm mutlakyetegidiyoruz " dedi.

7 Haziran : Demokrat Parti hkmetinin hazrlad yeni Basn KanunuMecliste kabul edildi. Hrriyet Partisi adna konuan Turan Gne, "Bukanunla, deil basn zgrl, basn bile kalmayacak" dedi.

9 Haziran : Basna basklar sryor; Halk gazetesi toplatld.

14 Haziran : CHP Genel Sekreteri Kasm Glek, TBMMnin manevi ahsnahakaret ettii gerekesiyle 1 yl hapse ve 4 ay Bursada ikamete mahkumoldu.

15 Haziran : En etkili muhalif yaynlardan haftalk Akis dergisi toplatld.

27 Haziran : Toplant ve gsteri yryleri kanunu grmelerinde, nn:"Aramzdaki fark bilelim. Biz mutlakiyetten bugne geldik, siz bugnden


19/46

mutlakiyete gidiyorsunuz." dedi. Muhalefet topluca salonu terk etti. TasarDPlilerin oylaryla yasalat.

22 Temmuz : Akis dergisi yine toplatld.

30 Temmuz : Ordu, Giresun ve Trabzonda Cumhuriyet Halk Partililerinsiyasi toplant yapmalarna izin verilmedi.

4 Austos : Ulus gazetesi toplatld.

13 Austos : Bakanlar Kurulunca ortaokullarda din dersi okutulmasna kararverildi.

14 Eyll : Akis dergisi toplatld.

28 Eyll : Maliye, Istanbulda hazineye ait 10 bin arsa ve 500 binay satakard.

1957

11 ubat : CHP Genel Bakan nnnn damad ve Akis Dergisi bayazarMetin Toker tutuklanarak cezaevine girdi.

14 ubat: Babakan Menderes, Ankarada Kocatepe camiinin yapm iincami yaptrma derneine 100.000 TL ba yapt.

11 Nisan : Halk gazetesi sahibi Ratip Tahir Burak, bir karikatr nedeniyletutukland.

17 Nisan : Atatrk Orman iftliinden arazi satlabilmesine olanak tanyankanun kabul edildi. (Atatrkn elleriyle oluturduu ve Trk halknaarmaan olarak brakt bu iftliin bugn yamalanmasna yol aan sre

bylece balam oldu).

6 Mays : Istanbul, Ankara, Eskiehir, Adana ve Bursada isi sendikalar

kapatld.11 Mays : Zaman Gazetesinden Nusret Safa Cokun ve Rfat Ekinci birer ylhapse mahkum oldular.


20/46

19 Mays: Kayseride halka yapt aklamada Menderes, DPnin iktidardaolduu yedi yl iinde yeni 15.000 cami ina edildiini ve bata Sleymaniyeolmak zere 86 caminin onarldn belirterek nd.

27 Mays : Demokrat zmir gazetesi 1 ay sreyle kapatld.

31 Mays : Bakrky Derbi Lastik Fabrikas hammadde yokluundankapand.720 ii isiz kald.

12 Haziran : 30 Haziran 1954 tarihinde ile yaplan Krehir yeniden lyapld.


21/46

2 Temmuz : CMP Genel Bakan ve Krehir milletvekili Osman Blkbatutukland.

6 Temmuz : Hkmet, Istanbul Gazeteciler Sendikasn bir sre iinkapatt.

20 Ekim : DPnin din istismar hzlanyor. Menderes Adanada yapt seimkonumasnda Istanbulu ikinci bir Mekke, Eyp Sultan Camiini de ikincibir Kbe yapacaz dedi.

27 Ekim : Genel Seimler yapld. Oylarn % 47,9unu alan DP 419, %41,1ini alan CHP: 173, % 7,1ini alan CMP (Cumhuriyeti Millet Partisi) 4,% 3,8ini alan HP (Hrriyet Partisi) 2 ve bamszlar 2 milletvekili kard.

27 Ekim : 57 seimleri 1946 seimleri ile birlikte tarihimizin en aibeliseimleridir. ktidarn tertip, bask ve sandk hileleri tepkilere, kan akmasnaneden olmutur. En vahim olaylar Gaziantepte yaanm, seimi ilknceCHPnin kazand ilan edilmi, sonra bu karar deitirilmitir. Bu olaynyaratt tepkiler iki gn sonra CHPlilerin Cumhuriyet Bayram kutlamaalanna sokulmamas nedeniyle dorua km, ayaklanmaya dnmtr.Olaylar yattrmak amacyla asker uaklara kent zerinde alak uuyaptrmak dahil her yntemi kullanmak gerekmitir. Aralarnda Ali IhsanG ve Cemil Sait Barlas gibi nde gelenlerin de bulunduu CHPlilertutuklandlar ve 5,5 ay hapiste kaldlar.

29 Ekim : Gaziantep olaylar ile seim gn Mersinde bir CHPlininldrlmesi olayna yayn yasa konuldu.

1 Kasm : Yeni meclisin toplanaca bugn halkn tepkisinden ekineniktidar bata meclisin evresini tanklarla evirmek dahil kentin tm nemlinoktalarna asker birlikler yerletirdi.

1 Kasm : TBMM, 11. Dnem almalarna balad. Istanbul Milletvekili CelalBayar 413 oyla, 3. defa Cumhurbakanlna seildi. Kabineyi kurmakla

Adnan Menderes grevlendirildi.


22/46

28 Kasm : Hrriyet Partisi fesih karar ald. CHP ile g birliine kararverildi.

27 Aralk : Basnn TBMM almalarna ilikin haberlerini kstlamak zereMeclis i tznde yaplan deiiklikleri eletiren Anayasa Profesr

Hseyin Nail Kubal, hkmet tarafndan Istanbul niversitesindekigrevinden uzaklatrld.

1958

28 Ocak : Kbrsta Trklere ynelik iddet olaylar meydana geldi. ngilizaskeri Trklere kar ilk defa silah kulland.

03 Mart : Demokrat Parti rgtlerinin ramazan ay boyunca camilerdedzenledii mevlitlerin propaganda amacyla devlet radyosundan naklen

yayn uygulamas balatld.

09 Nisan : CHPnin yayn organ olan Ulus Gazetesi nc kez bir aysreyle kapatld. Kapatmaya, Ankara Milletvekili Blent Ecevitin bir yazsyol at. Gazetenin sorumlu mdr lk Arman 1 yl, karikatrc HalimBykbulut da 14 ay hapis cezas ald.

30 Nisan : Et skntsn gidermek iin Yeni Zelandadan koyun eti dalmyapld.

06 Mays : Ulus gazetesi yaz ileri mdr Nihat Suba 8 aylk hapiscezasn yatmak zere cezaevine girdi.

07 Mays : Ulus gazetesi yazar inasi Nahit Berker 8 ay yatmak zerecezaevine girdi

08 Mays : Yeni Gn gazetesi yaz ileri mdr Erdoan Tokatl 34 gnyatmak zere cezaevine girdi.

08 Mays : Skynetim kararlarna uymad iddiasyla Milliyet gazetesi 15

gn sreyle kapatld.09 Mays : Yeni Gn gazetesi ve Akis dergisi birer ay kapatld. Yaz ilerimdrleri Altan ymen 10 ay, Tark Holulu 16 ay hapis cezasna arptrld.

14 Mays : Akis Dergisi sorumlu mdr Ziya Ademhan 1 yl hapse mahkumoldu.

28 Mays : Eskiehirde Hr Bilek gazetesinin sahibi Abdlkadir Grol ileyazar smail Aras 1er yl hapis cezasna arptrld; gazete 1 ay sreylekapatld..


23/46

28 Mays : Akis dergisi yaz ileri mdr Yusuf Ziya Ademhan 3 yl,bayazar Metin Toker 1 yl hapis cezasna arptrld; dergi de 3 aykapatld.

28 Mays : Basn sulularnn aff tasars, DPlilerin oyu ile reddedildi.

02 Haziran : nnnn, Istanbul CHP Merkezinde yapt basntoplantsndaki demecine yayn yasa konuldu.

05 Haziran : Lleburgazda yaymlanmakta olan zdilek gazetesinin sahibive bayazar Gltekin Arda 9 ay hapis cezasna arptrld.

06 Haziran : Basna basklar sryor; Ulus gazetesi yaz ileri mdr lkArman ile ayn gazetenin yazar Oktay Verel 1er yl, cezaevinde bulunaninasi Nahit Berkerle Nihat Suba da 4er ay hapis cezasna arptrld.

25 Haziran : CHP Ankara Milletvekili Blent Ecevitin bir yazs nedeniyle,Ulus gazetesi yaz ileri mdr lk Arman 1 yl hapse mahkum oldu;gazete 1 ay kapatld.

12 Temmuz : Temmuz 1958de Kbrsta olaylar trmanyor. Be Kbrsl Trkpusuya drlerek ldrld.

14 Temmuz : Irakta darbe gerekleti, Kral Faysal ve Babakan Nuri SaitPaa ldrldler. (DP yneticileri bu olaydan ok etkilendiler)

16 Temmuz : Ortadoudaki muhtemel karklklara mdahale etmekamacyla 11 bin ABD askerinin ncirlik ssne indirilmesine baland.

19 Temmuz : Nkleer silah tayan ABD uaklar ncirlik ssne indi.

02 Austos 1958: Uluslararas Para Fonu (IMF) basksyla, Cumhuriyettarihinin en yksek orandaki devalasyonu yaplarak 1 dolar 2,80 TLden 9TLye karld. Devalasyon oran yzde 221 oldu.

04 Austos : IMF Trkiyeye 250 milyon dolar kredi verdi.06 Eyll : Babakan Adnan Menderes, "dam sehpalarnda can verenlerdenders alsalar ya" diyerek muhalefeti tehdit etti.

07 Eyll : CHP Genel Bakan nn, "Sehpalar kurulursa nasl ileyeceinikimse bilemez" diyerek babakana cevap verdi.

09 Eyll : zmirin Kurtulu Gn trenlerine siyas parti temsilcilerininkatlmas, iktidar aleyhine ve CHP lehine tezahrat yaplaca endiesiyleyasakland.


24/46

21 Eyll : Babakan Menderes, CHPnin parti olmadn, smet nnnnsiyaseti brakmas gerektiini, basnn her istediini yazamayacan syledi.

22 Eyll : nn, "Demokrasiye paydos demeye Demokrat Parti genelbakannn gc yetmeyecektir" eklinde cevap verdi.

12 Ekim : Babakan Adnan Menderes yurttalara muhalefetin kin vehusumet cephesine kar bir Vatan Cephesi kurmalar arsnda bulundu.DP iktidar lkede demokratiklemeyi salamak iddiasyla gelmi, ancakuygulamasyla lkede cephelemeyi arttrm, kendi dndaki siyasi gleritasfiye etmeye almt. Bu uygulamalardan birisi de, vatandalar ancak

CHPye kar olmakla vatansever kabul eden bu uygulamadr. O tarihtensonra lkenin her yannda Vatan Cephesi rgtleri kurulmaya baland.yeler aslnda DPye ye oluyorlar, fakat katldklar rgte Vatan Cephesideniyordu. Vatan Cephesi kuranlarn ve katlanlarn adlar her gn radyodatek tek okunuyordu. Rakipsiz tek yayn organ olan devlet radyosunda (ougerek d olduu iddia edilen) bu listelerin her gn ve dakikalarcaokunmas, vatandata sknt ve tepkinin yan sra siyasal gerilimi debsbtn artran bir kampanyayd. DP ve CHPlilerin kahvehanelerini dahiayrdklar gzlenmeye balad.


25/46

18 Ekim : Zileyi ziyaret eden nnnn karlanmamas iin ev veiyerlerinden kmalar Kaymakam tarafndan yasaklanmaya allan halklagvenlik gleri arasnda uzun sren atmalar yaand. Halka karbasnl su, cop/dipik, gz yaartc bomba kullanld, havaya ate ald.

19 Ekim : Babakan Menderes, Said-i Nursnin yaad EmirdadaNurcular tarafndan hilafet ve saltanat temsil eden iki tural, yeil bayrakalarak karland. Menderesin Emirda bu ziyaretini zel bir destekiareti olarak deerlendiren Said-i Nurs, bu olaydan sonra lke iindegezilere balad.(Menderes Risale-i Nurlarn ilk kez serbeste baslmas iin 1956da talimatvermi ve kat tahsisi yapmt).

03 Kasm : CHPnin yayn organ Ulus gazetesi 1 ay sre ile tekrar kapatld.

30 Kasm : nnnn damad Metin Toker, Akis Dergisindeki bir yazdan


26/46

dolay ikinci kez bir yl hapis cezasna arptrld. ( DP hkmeti AdaletBakan Esat Budakolu, TBMMde bir soru zerine, Demokrat Partinin ilksekiz yllk hkmet dnemi ierisinde 811 gazeteciye toplam 57 yl hapiscezas verilmi olduunu aklad).

1959

21 Ocak : Yakup Kadri Karaosmanolunun Ulus Gazetesindeki bir yazsnedeniyle kendisi ve yaz ileri mdr lk Arman birer yl hapse mahkumoldu; gazete bir ay sreyle kapatld.

22 Ocak : Demokrat zmir Gazetesi yaz isleri mdr eref Balka 15gn, gazetenin sahibi Adnan Dvenciye 1 yl mahkmiyet cezas verildi.

26 Ocak : 17 gn hapis cezasna arptrlm olan Ankara Telgraf

gazetesinin sahibi ve yaz ileri mdr Fethi Giray cezaevine girdi.

17 ubat : Babakan Menderesi Londraya gtren uak, Gatwick Kasabasyaknlarnda dt. 14 kiinin ld kazada Babakan Adnan Mendereskurtuldu. ( Olayn Trkiyede duyulmas zerine, iktidar ile muhalefetarasndaki gerginlik bir anda yerini lml bir ortama brakt. Ancak bu baharhavas fazla srmedi).

20 ubat : Yurda dnen Menderes boa ve develerin dahi kesildii grkemlitrenlerle karland. Uak kazasndan kurtulmu olmas nedeniyletaraftarlar arasnda adeta evliya mertebesinde kabul edilen Menderes EypSultana gitti, yannda byk bir kalabalkla trbede dua etti, datlmak

zere resimler ektirdi.


27/46

02 Mart : Menderesin mstear Ahmet Salih Korur, Eyp Sultan Camisininavlusunda byk bir iftar yemei verdi. Korurun imzasyla davetlileregnderilen iftar arlar, 2 Mart 1959 deil, 2 Ramazan 1378 tarihinitayordu.

05 Mart : Trkiye ile ABD arasnda ikili bir askeri bir antlama imzaland.ABDnin dier Badat Pakt lkeleriyle de imzalad bu ikili antlamayagre, bu lkelere dorudan ya da dolayl bir saldr sz konusu olduunda,ABD lkenin istei zerine gerektiinde silahl kuvvetlere de bavurarakyardmda bulunacakt. Bu maddede yer alan dolayl saldr kavramnn,Irakta yaanm olan darbe benzeri bir tehditle karlaldnda ABDninmevcut iktidarn yardmna koaca anlamna geldii yorumu yapld.nk NATO antlamas erevesinde, ABDnin bir d saldr konusundazaten yardm taahhd bulunmaktayd.

11 Mart : Vatan gazetesinden alntlad bir yazdan dolay, Ulus gazetesiYaz isleri mdr lk Arman 1 yl 4 ay hapse, 4 000 lira ar paracezasna mahkum edildi. Ayrca Ulus gazetesi1 ay sreyle kapatld.

12 Mart : Haber gazetesinin sahibi ve yaz isleri mdr Vedat Refiiolunausulsz tekzip yaymlamaktan 12 gn hapis cezas verildi

13 Mart : Amerikal gazeteci Pulliamn Trkiye hakknda yazd bir yazyUlus gazetesinde yaymlad gerekesiyle gazetenin yaz isleri mdrErmana 16 ay hapis cezas verildi; Ulus bir ay kapatld.

20 Mart : Akis Dergisi yaz isleri mdr Yusuf Ademhan 12 ay hapiscezasna mahkum edildi. Dergi bir ay sreyle kapatld.

23 Mart : Ankarada yaynlanan nc gazetesi sresiz olarak kapatld.

26 Mart : Akhisarda kan bret gazetesinin sahibi ve yaz isleri mdr


28/46

Mustafa Deral, yaym yoluyla hakaretten 10 ay hapis cezasna hkm giydi.

15 Nisan : Babakan Menderes bindii Giresun ve refakatindeki Gelibolumuhripleri ile spanyaya gitti. Bu, bir rnei daha nce ve daha sonra higrlmemi pahal bir "yntem" olarak tarihe geti.

25 Nisan : CHPli Kemal Satrn yapt konumay yaymlad iin Ulusgazetesi yaz isleri mdr Beyhan Cenki 10 ay hapis cezasna mahkumedildi. Ulus gazetesi bir ay sreyle kapatld.

29 Nisan : Tekzipleri usulne uygun yaynlamadklar iin, Demokrat zmirgazetesi yaz isleri mdr eref Balk 14 gn, Istanbul Havadis gazetesiyaz isleri mdr Hamdi Tezkan 12 gn hapis cezas ald.

30 Nisan : smet nnnn Uak gezisinde olaylar kt. nnnn KurtuluSavanda karargh olarak kulland evi ziyaret etmesi, Uak Valisitarafndan nlenmek istendi. Valinin bu yasad buyruunu kabul etmeyenEmniyet Mdr ve Jandarma Komutan ayn gn grevden alndlar. Polis,halk datmak iin gz yaartc bomba kulland. Aksam Uak iline civardanDPli partizanlar getirildi.


29/46

01 Mays : Uaktan ayrlmak zere tren istasyonuna gitmekte olannnnn arabas n kesilerek durduruldu. nn arabadan inip, yayaolarak istasyona giderken arkasndan basna tas atld, nn bandan kanakarak trene ulat ve zmire gitti. zmirde CHPnin yapmak istedii

toplant engellendi. DPli partizanlar, Demokrat zmir Gazetesini bastlar,matbaa makinelerini paraladlar.

02 Mays : zmirde CHP Genel Bakan ve ana muhalefet lideri smetnny karlamaya gelenleri jandarma datt; 10 kii yaraland; olayayaym yasa kondu.

04 Mays : CHP Genel Bakan smet nnnn arabas Istanbul TopkapdaTrafik Mdr tarafndan durduruldu. evrede organize olarak toplanm veiirilmi zorbalar tarafndan araba sarld. Bir binbann olaya mdahaleedip askerlere emir vermesi sonucu nn son dakikada lin edilmekten

kurtuldu. Olaya yaym yasa kondu. Ayn gn Cumhuriyet Halk Partisimilletvekilleri protesto amacyla Meclis oturumuna katlmadlar.

11 Mays : Bursada yaymlanan Yeni Ant gazetesinden Dervi Sami Tasmanve Fethi Tasman da 1 yl 1 ay hapis cezasna arptrldlar.


30/46

20 Mays : Vatan gazetesi yazarlarndan Sadun Tanju, saldrya urad

27 Mays : Ankarada yaymlanan Zafer ve Yenign gazeteleri ve Ulusgazetesi 1 ay sreyle kapatld. Ulus gazetesi yaz isleri mdr lkArman, Blent Ecevitin bir yazs nedeniyle 10 ay hapis cezas ald.

03 Haziran : Polis Zonguldak Maden ileri Kongresini datt.

03 Haziran : zmir Demokrat gazetesi 1 ay kapatld. Gazeteci AdnanDvenci ve eref Baksk 16ar ay hapis cezasna arptrldlar.

24 Haziran : Doan Avcolunun ran ah Rza Pehleviye ilikin yazsnedeniyle Akis dergisi hakknda dava ald.

08 Temmuz : Ulus gazetesinden Oktay Verel ve yaz isleri mdr BeyhanCenki birer buuk yl hapis cezasna arptrld. Ulus gazetesi bir ay sreylekapatld.

13 Temmuz : Trabzonda bir Amerikan ss kuruldu.

29 Temmuz : Istanbulda 3, Nazillide 1 gazeteci hapse mahkum edildi.

31 Temmuz : Trkiye (sonradan ABye dnecek olan) Avrupa EkonomikTopluluuna (AET) yelik iin resmen bavurdu.

19 Eyll : ncelemelerde bulunmak iin anakkale'ye gelen CHPmilletvekilleri brahim Saffet Omay ve Dani Yurdakulu tayan gemininlimana yanamas DPliler tarafndan engellendi ve mrozda indirildiler.Gece bir motorla gizlice mrozdan anakkaleye geen iki milletvekiliningerek Geyikliye gelilerinde gerekse dndkleri zaman Istanbul rhtmndakarlanlarnda DPli gruplarn saldrlar atma yaratt..

07 Kasm : CMP lideri Osman Blkba 10 ay hapse mahkum oldu.


31/46

16 Aralk : Vatan Gazetesi 1 ay sre ile kapatld.

1960

01 Ocak : Lks otomobiliyle bir sredir yurt gezilerini srdrmekte olan

Said-i Nursi Istanbula geldi.

05 Ocak : Mersine gitmekte olan Menderesin nne Tarsusta elinde kasapba olan Ali Bayat adl bir ahs kt ve bacaklarnn arasna sktrmolduu be yasndaki ocuu gstererek uak kazasndan kurtulduunuziin olumu size kurban edeceim dedi, son anda engellendi.

05 Ocak : Kim dergisi sorumlu yaz ileri mdr ahap Balcolu Amerikalgazeteci Eugene Pulliamn Trkiye hakknda yazd yazy yaymlamaksuundan yedii 16 aylk cezasn ekmek zere cezaevine girdi.

Ocak : Said-i Nursnin dou illeri valilerine yazd bir mektup CHPlilertarafndan ele geirilince basnda yer ald. Said-i Krd mektupta unlarsylemekteydi :ark blgesinde komnistlii 60 bin Nurs sayesinde nlemekteyim. Bu 60bin talebenin iinde bir iki ahlaksz da kabilir. Bunlar kitlemize mal etmekdoru deildir. Bu yzden blgenizde risale-i Nurlar toplattrlmamaldr.Nasl ki Arapa ezan okutturduk ve bu sayede Mslmanlar Demokrat Particephesinde topladmz malumunuzdur. Simdi de dattmz bu Risale-iNurlarla komnizmle ve masonlukla savaacaz. Mslman Demokratlarngsterecei yardma gveniyorum. Bundan tr birka defaAnkaraya gittim,Mslman vekillerle grtm.. Bilhassa bavekil saynAdnan Bey ve (Milli Eitim Vekili) Tevfik ileri ve sayn (ileri Vekili) NamkGedikten bu neticeyi tayin ettim. Saidi Nurs


32/46

25 ubat : (Mehmet Barlasn babas) CHPli Cemil Sait Barlas, 10 ay hapsemahkum oldu.

26 ubat : Hkmet, nnnn dier birka milletvekili ile birlikte siyasfaaliyetleri nedeniyle dokunulmazlnn kaldrlmasn istedi.

07 Mart : Gazeteci Ahmet Emin Yalman, 15 ay 16 gnlk mahkumiyetiniekmek zere cezaevine girdi.

02 Nisan : Partisinin il kongresine gitmekte olan CHP Genel Bakan smetnnnn bulunduu tren, Kayseri ye 32 km kala valinin emriyle askerbirlikler tarafndan n kesilerek durduruldu. Saatlerce sren bir sinirmcadelesini kazanan nn, Kayseride byk bir kalabalk tarafndankarland.

03 Nisan : Ankaraya dn yolunda Yeilhisara uramak isteyen nnnnotomobili ncesu kprs zerinde askeri kamyonlar ve askerlerinoluturduu barikatlarla kesildi. Saatler sren tartmalardan sonra nnbarikatlar yryerek yard ve geti.

05 Nisan : CHP Meclis Grubu, yaynlad bildiriyle, son olaylar zerindedurarak, yurdun selameti bakmndan seimlerin bir an nce yaplmasnistedi.

07 Nisan : Babakan Menderes Parti Grubunda konutu: "Memleket bugnkabili idare olmaktan kmtr. sler oktan laka olmutur. Adliye islemezhale gelmi, idare aciz dmtr..."

07 Nisan : CHP Genel Bakan smet nnnn Kayseri gezisindekarlat engellemeler ve bunlara alet edilmeleri nedeniyle baz subaylarordudan istifa etti. stifa eden subaylar tutuklanarak cezaevine konuldular.


33/46

12 Nisan : DP Grubu yaymlad bildiri ile CHPyi "silahl ve tertipliayaklanmalar hazrlamakla", bir ksm basn da bunu yalan ve arptlmhaberlerle desteklemekle sulad ve ayda isini bitirecek bir Tahkikat(Soruturma) Komisyonunun kurulmas ynnde kararn alndnaklyordu.

18 Nisan : DP Bursa Milletvekili Mazlum Kayalar ve Denizli Milletvekili BahaAkitin, CHPnin ykc, gayri meru ve kanun d faaliyetlerinin memleketsathnda cereyan tarz ve bunlarn mahiyetlerinin nelerden ibaret olduunutahkik, tespit ve memleketin her tarafnda youn bir halde grlen kanund siyasi faaliyetlerin muhtelif sebeplerine intikal etmek, matbuatmeseleleriyle adli ve idari mevzuatn ne suretle tatbik edilmekte olduunutetkik eylemek zere Meclis tahkikat almasn isteyen nergeleri kabuledildi. nergenin grlmesi esnasnda Mecliste sert tartmalar yasand.nn: " Biz demokratik rejimi kurduk. Bu demokratik rejimi, istikametindenayrp bask rejimi haline getirmek tehlikeli bir eydir. Bu yolda devamederseniz, ben de sizi kurtaramam..." dedi.

27 Nisan : Meclis bnyesinde kurulan 15 yeli Tahkikat Komisyonuna ekyetkiler veren kanun, uzun ve etin tartmalardan sonra kabul edildi. 12


34/46

CHP Milletvekili 3-6 , nn ise 12 oturum Meclisten karlma cezas ald.nnnn konumasnn tutanaklardan silinmesi karar alnd. Oturumdankarlma cezas alan CHP milletvekilleri direnince genel kurul salonundanpolis zoruyla karldlar. Komisyonun ilk icraat, lkedeki tm siyasaletkinliklerin ve Meclis grmelerinin yaynlanmasn yasaklamak oldu.

Kurulan komisyon; sivil ve asker savclarla yarglarn tm yetkilerine sahipolacak, istedii ev ve kuruluu basabilecek, ngrd evrak, belge veeyalara el koyabilecek, gazeteleri toplatabilecek ve matbaalaryla birliktekapatabilecekti. Komisyon kararlarna kar gelmenin veya savsaklamanncezas yla kadar hapis olacakt.

DPnin yarg yetkisini zel bir heyete veren bu karar ak bir anayasaihlaliydi ve iktidardan dp yarglandklarnda sorumlu tutulduklar en arsuu oluturdu.

28 Nisan : TBMM grmelerini haber yapmaya kalkan tm gazetelertoplatld.


35/46

28 Nisan : Istanbul niversitesi rencileri, niversite merkez binasndahkmet aleyhine gsteri yapt. Gvenlik gleri, gsterilere mdahale etti.Gvenlik glerinin niversiteden ayrlmasn isteyen rektr Prof.Dr SddkSami Onar, tartaklanarak Emniyet Mdrlne gtrld. Polis aresizkald, ordu birlikleri arld.


36/46

Gsterilerde, Orman Fakltesi rencisi Turan Emeksiz polis atei sonucuvurularak ld, 40 kii yaraland. niversiteden kp Sirkeciye kadarilerleyen genlerin kar tarafa gememesi iin kprler alarak geikesildi. Ankara ve Istanbulda skynetim ilan edildi.

29 Nisan : Ankarada Siyasal Bilgiler ile Hukuk Fakltesi rencileri deeyleme getiler. Istanbul'daki eylemler de srd. Ankara ve Istanbulniversiteleri 1 ay sreyle kapatld.

30 Nisan : Genlerin protesto eylemleri srasnda tank zerinden dsenNedim zpulat adl gen ld. Istanbulda bir gn sokaa kma yasa ilanedildi. Ali Ulvinin karikatr nedeniyle Cumhuriyet gazetesi 10 gn sreyle

kapatld.


37/46

02 Mays : NATO Bakanlar Konseyi Istanbulda topland. Protesto gsterileriyapld.

03 Mays : Emekli olmak zere izne ayrlan Kara Kuvvetleri KomutanOrgeneral Cemal Grsel, yazl olarak hkmeti uyarmak istedi. Bu mektupihtilalden sonra aklanmtr.( Mektup EK 3te yer almaktadr).

04 Mays : Yeni Sabah gazetesi 10 gn sreyle kapatld. Demokrat zmirgazetesinden 16 kii mahkum oldu.

05 Mays : Demokrat Partililer hkmete destek iin Ankara Kzlayda birgsteri dzenlemeye karar verdiler. ktidara kars genler de ayn gn, aynsaat, ayn yerde gsteri yaptlar. (Genlerin bu eylemi yapabilmek iinfslt gazetesi denilen yntemle haberlemede kullandklar 555 K, yanibesinci ayn besinde, saat beste, Kzlayda parolas siyas tarihegemitir.) Dolaysyla DPnin gsteri plan geri tepmi oldu veCumhurbakan Celal Bayar ve Babakan Adnan Menderes alandaprotestolarla karland.


38/46

06 Mays : 555K gsterilerinin fotograflarn ve haberini yaymladgerekesiyle Zafer gazetesi 1 hafta kapatld.

06 Mays : Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Cemal Grsel grevindenizinli olarak ayrld.

09 Mays : Hr Adam gazetesi 10 hafta kapatld

16 Mays : Milli Eitim Bakanl 19 Mays gsterilerini yasakladn aklad.

18 Mays : Aksam gazetesi 20 gn sreyle kapatld.

21 Mays : Harp Okulu rencileri Ankarada, hkmet aleyhinde sessiz biryry yaptlar. nlem olarak Harp Okulu rencileri tatile gnderildiler.

22 Mays : Haberlemeye sansr koyan Ankara Skynetim Komutanl,be kiinin bir araya gelerek dolamasn yasaklad.

25 Mays : Meclis, 20 Haziran 1960 tarihine kadar tatil edildi. Bugnkbirleimdeki konumalarn yaynlanmas yasakland.


39/46

27 Mays : 27 MAYIS ihtilali.. Trk Silahl Kuvvetleri idareyi ele ald. Meclisfeshedildi. Yeni anayasa ve demokratik messeselerin kurulmas hazrlnabalanld.

28 Mays : Cumhurbakan Celal Bayar istifa etti. 3 asker, 14 sivilden oluanbir hkmet kurulduu duyuruldu.

29 Mays : DP ileri Bakan Dr. Namk Gedik, tutuklu bulunduu HarpOkulunda pencereden atlayarak intihar etti. Gzaltna alnm olan 150 kiiYassadaya getirildi.

Hazrlayan : Berker Ertuna

EK 1: HALKEVLER :

Kapatlana dek geen yirmi yl iinde, 478 Halkevi ve 4.322 Halkodasalm; bu rgtlerle, Anadolunun en uzak yrelerine ve en kkbirimlerine ulalarak, byk bir aydnlanma atlm gerekletirilmiti.Halkevleri, daha Atatrkn lmne dek geen ilk sekiz yl iinde dahi23.750 konferans, 12.350 temsil, 9.050 konser, 7.850 film gsterisi ve 970sergi gerekletirmiti. Ayn dnem iinde 2.557.853 yurtta Halkevleriktphanelerinden yararlanm, 48 bin yurtta eitli kurslara katlm, 50dergi yaymlanmt.

EK 2: KY ENSTTLER :

Atatrkn balatt Anadolu aydnlanmas, etkili olduu ksa sre iinde,ulusal bilinle donanm aydn yetitirmede yeterli olmasa da nemli


40/46

kazanmlar elde etmiti. 1945 ylna gelindiinde yalnzca 4 yllk kyenstitleri dneminde; 1726 ilkokul alm; 2757 retmen, 604 eitmen,163 gezici baretmen, 265 gezici salk memuru yetimiti. Kyenstitleri,kendi olanaklaryla; 37 kamyon alm, 6 enstitde elektrik retmi, kylerde

741 ilik, 993 retmen evi, 406 blge okulu, 100 km yol ve 700 ayr trdebina yapmt. Ky enstitsn bitiren retmenler, Atatrkn amaladgibi, grevle gittikleri kylere aydnl ve uygarl gtren ulusu aydnlarhaline gelmilerdi.Ky Enstitlerini kapatma srecini ilk balatan CHP olmutur. DP tarafndandaha hzl bir biimde ileri boaltlm ve nihayet kaplarna kilitvurulmutur.Kapatldklarnda, o gne kadar yetitirmi olduklar insan says, 16 bin 400retmen,7 bin 300 salk memuru, 8 bin 756 eitmendi.

EK 3: KARA KUVVET KOMUTANI ORGENERAL CEMAL GRSELN DPHKMETN UYARMAK ZERE MLL MDAFA VEKLNE YAZDII MEKTUP

"Aziz Vekilim,

Dn geceki konumalarmzn altnda, zat alinizi memleketin huzur veistikrar iin alnmas lazm gelen tedbir ve kararlar hakkndaki grlerimiarz etmeyi milli ve vatani bir vazife bilirim.

Sayn Babakann aklamalarn dinledim ve okudum. Bunlarda, benimdncelerimin kabulne msait bir zemin henz mevcut olmad aikarolarak belli ise de, yine de dncelerimin sizlere iblann zaruretineinanyorum.

Muhterem Vekilim,

u hakikati kabul etmek lazmdr ki, Kayseri hadiseleriyle balayp son kararve feci olaylara kadar devam eden vakalar vatanda ruhunda derin teessrve Hkmete kar telafisi g honutsuzluklar yaratmtr. Hele, Ordunun,

talebelere kar aklszca kullanlmas iin vahametini artrm, Ordumensuplarnda huzursuzluk ve gvensizlik hisleri belirmi, korkulan eyolmu, Ordu politikaya kartrlmtr.

Sayn Vekilim,

Bu ahval kmsenecek, cebir ve iddetle geitirilecek eylerden deildir.Memleket, Hkmet ve Partinizin dt bu mkl vaziyeti kurtarmak iinskunetli, fakat ciddi ve cezri tedbirler almak lazmdr. Bu tedbirler unlarolmaldr:

1-Cumhurbakan istifa etmelidir. nk btn fenalklarn bu zattan geldii


41/46

hakknda memlekette umumi bir kanaat vardr.

2-Kabinede iyi kabul edilmeyen ve suihalleri btn memlekette yaylmbulunan zevat kartlmal, yeni Kabine mutlak drst, makul, zorcu deil,adalet ve efkat hissi tayan zevattan kurulmaldr.

3-Istanbul, Ankara Valileri, Emniyet Mdrleri sratle deitirilmelidir.

4-Ankara rfi dare Kumandan derhal deitirilmelidir.

5-Son karlan ve tahkikat komisyonlar ihdas eden kanun kaldrlmaldr.

6-Mevkuf gazeteciler af kanunu ile ksa zamanda tahliye edilmelidir.

7-Son hadiselerde tevkif edilen talebeler serbest braklmal, ilim

messeseleri yeniden faaliyete gemelidir.

8-imdiye kadar karlan btn antidemokratik kanunlar tedricenkaldrlmaldr.

9-Vatandasn hrriyet ve eit muamele hakkna mutlak surette riayetedilmelidir.

10-Ordunun meseleleri sratle halledilmelidir.

11-Din istismarclndan vazgeilmelidir.

12-Suiistimaller oluyor mu, bilmiyorum, fakat olduu hakknda umumi birkanaat mevcuttur ve milletin hkmete itimatszlna sebep olmaktadr. Bugibi ktlklerin sratle bertaraf edilmesi lazmdr.

13-Mstesna zamanlar ve gnler haricinde Hkmet byklerinin memleketgezilerinde suni byk vatanda topluluklar ile karlanmalar usul terkedilmelidir.

Muhterem Vekilim,Bu yazdklarm asla bir parti ve politika mlahaza ve tesiriyle yazlmamtr.Memleketin durumunun bu tedbirlerin alnmasn zaruri kldna inandmiin arz edilmitir.

Sizlerin vatanperverlik ve vicdanlarnza hitap ediyorum. yi dnnz. yiyapnz. Memlekette ok eyler yaptnz muhakkaktr. Fakat, bu asla kafideildir. Bu yaplan ileri mstemleke idarecileri de yapar, yapyor veyapmtr. Asl mhim olan toplumun ruhunda yaama zevk ve azminingelitirilmesi hak ve hrriyet aknn kkletirilmesi ve vatanda idrakininyksek ve necip hislerle donatlmasdr. Olaylar bu yolda olmadnz


42/46

gstermektedir. Talebelerin hrriyet duygusu ile yaptklar masumanetezahrata kar, ktalar sevk edilmesi ve onlarn destei ile emniyetkuvvetlerinin ilim yuvalarnn iine kadar girerek talebeleri, profesrleri ileberaber coplarla ve kurunlarla tedip etmesi, dnyada

grlmemi feci bir eydir. Bu hengamede kz talebelerin yreklerparalayan lklarnn analar, babalar ve halk ruhunda onulmaz yaralaraacan ve atn anlamamak memleketin huzuru bakmndan byk birhata ve hazin bir gaflet olduuna kaniim.

Bizim genlerimizde hak, adalet ve hrriyet duygularnn gelimesinden vekemalinden memnun olmamz lazm gelmez mi?

stikbali, hissiz, duygusuz, mstemleke ruhlu, yalnz maddeci bedbahtinsanlara m brakmak istiyoruz?

Sayn Vekilim,

Maruzatm muhakkak ki ok mhim ve hatta ok cretkranedir. Fakatmemleket iin, Milletin selameti iin, Hkmet ve hatta Partinizinkurtarlmas iin dikkate alnmas lazmdr ve hatta ok lazmdr.

Sayglarmla."

Ek: 4

Osman Blkba, 1957 ylnda dokunulmazl kaldrld iin, AnkaraAdliyesi'ne arld. Mahkeme kapsnda beklerken, bir polisin tavrnasinirlenip, anszn Adliye'den ayrld.Blkba, siyasi polis tarafndan evinde bulunup, tekrar mahkemeyegetirildi. CMP Lideri, hkim huzuruna karldktan sonra, tutukland.

Demir kap grltyle ald. Herkesin gz kapya dikilmiti. "Gliba geldi."dedi mahkumlardan biri.

Kouun kaps araland. Upuzun boylu bir adam grnd. Yanndagardiyanlar vard. Ban, kapnn pervazna vurmamak iin bir hayli eildive ieriye girdi.

Mahkumlardan biri, yeni gelen bu uzun boylu kiiye, "abuk geldiniz" dedi.

"Ankara Hilton"un siyasi konuuEvet, abuk gelmiti. Osman Blkba, cezaevinde, gazetecilerin "Hilton"dedikleri koua yerleti. nce birka gnlne, sonra birka aylnaburada konuk olacakt.

2 Temmuz 1957 gecesiydi.


43/46

Blkba, yorgun ve aknd. Koutakiler, rahat etmesi iin ellerindengeleni yaptlar. Ranzaya uzanan Blkba, tavanda yanan plak ampulebakarken, buraya nasl geldiini dnyordu.

Ankara Adliyesi'nin koridorundaki tahta sandalyede otururken, bir polis

memuru gelip, avukatlar dahil herkesin oradan uzaklamas iin Savc'nnemir verdiini sylemi, bunun zerine Blkba patlamt:

"Savc, byle bir emri veremez. Sank, avukatyla her dakika temas edebilir.Ben hl milletvekiliyim. Hakkmda tutuklama karar da yok. Bana elinizisremezsiniz, ben gidiyorum."

Blkba, bu szlerden sonra, polislerin akn baklar arasndakoridordan merdivenlere, oradan da Adliye'nin d kapsna kadar ulat.Kapda kendisini bekleyen partililer, "Hrriyet kahraman, ok yaa!" diye

baryorlard.

Blkba, bir arabaya atlad gibi Necatibey Caddesi'ndeki evine gelmiti.Evin n de, Adliye gibi kalabalkt. Partililer alklyor, sevgi gsterilerindebulunuyorlard.

Ev, ziyareti aknna uramt. Fethi elikba, Feridun Ergin, Enver Grelive Behet Kayaalp'ten oluan Hrriyet Partisi heyeti "gemi olsun"agelmiti. Blkba, "Hrriyet'in Partisi gelir ama, kendisi gelmez." diyerek,yal gzlerle ocuklarna sarlyordu.

Blkba, Ankara Polisi'ni peine taktBiraz sonra, Ankara Emniyeti'nin Birinci ube Mdr Niyazi Biciolu, evinkapsnda grnd.

Ardndan halk, polis tarafndan copla datlmaya alld. Blkba, polisgzetimi altnda, ekip arabasna bindirilip Adliye'ye gtrlerek, tutuklamakarar eline tututuruldu.

Krmz renkli cezaevi arabas, Adliye'nin arka kapsnda O'nu bekliyordu.

CHP Genel Bakan smet nn, tutuklannn ilk ziyaret gnndeBlkba'y grmek iin cezaevine geldi. Damad gazeteci Metin Toker,mahkumiyetini, "Hilton"da geirdii iin, Paa birka aydan beri burannmdavimi olmutu. Blkba, mahkumlarla avukatlarn grt hcredePaa'y bekliyordu.

ki lider, bir odada uzun uzun konutular. Paa, Blkba'na moral verdi.

nn'den Blkba'na hapishane ziyaretiBlkba, bu ziyarete ilikin ansn, daha sonra yle anlatacakt:


44/46

"Ertesi sabah, 'Bir misafiriniz geldi.' dediler. 'Kimmi misafirim?' dedim. Azsonra avukatlarn odasnda, smet Paa ile karlatk. Tabii arada tel var.lk sz u oldu: 'Kahraman kardeim, yzn tellere daya, tellerinipeyim!' Yzm tellere dayadm ve pt. O n hi unutamam."

Blkba'nn avukat Fuat Arna, bu arada bo durmuyor, mvekkilinitahliye iin giriimlerde bulunuyordu. Ankara Ar Ceza Mahkemesi'neyapt itiraz da reddedilmiti. Yasaya gre, en yakn ar cezamahkemesine, bir kez daha itirazda bulunabilirdi.

En yakn ar ceza mahkemesi ise Keskin ilesindeydi.

Arna'nn itiraz zerine, Srr Kalayolu'nun bakanlnda toplanan KeskinAr Ceza Mahkemesi, dosyay inceledi, tanklar dinledi ve Blkba'nntahliyesine karar verdi. Karar, telgrafla Ankara'ya ulatrld.

Blkba, birka gn sonra tekrar evindeydi.

Eini ve ocuklarn yanna alarak, bu kez stanbul'daki gerek Hilton'dadinlenmeye gitti.

Ankara'da ise, tutuklama karar yeniden onayland. stanbul'a haber salnd.stanbul Hilton'dan alnan Blkba, bir trene bindirilerek Ankara'yayolland. Tekrar "Ankara Hilton"a gelmi, zgrl ise, yaklak 24 saatsrmt.

Blkba gibi kabna smayan bir politikacnn cezaevi gnlerinin ok zorgeecei belliydi.

Gazeteleri her gn aldryor, son satrna kadar okuyordu. Bir yl nceyealnan ve 27 Ekim 1957'de, yani 3 ay sonra yaplacak olan genel seimlere,muhalefet partilerinin ibirlii ierisinde girmek iin yaptklar almalargazetelerden izliyordu.

Drt duvar arasna skmln getirdii aresizlik, aile zlemi, einin

bekledii bebek... te bu manzara karsnda, Blkba'nn sinirleri iyicebozulmutu.

Diktafoncu Hasan Efendi, yine ibandaBlkba, her gn yemeini getiren sdk ve vefal partida, "DiktafoncuHasan Efendi" araclyla, eine, kk not katlar ile sorular soruyor, oda yazl cevap veriyordu.

Mediha Hanm, bebek bekliyordu. 1957 ylnn Eyll ay balarnda bir kzocuu dnyaya getirdi. Adn nceden kararlatrmlard: "Gnl Hrriyet"

Haber cezaevine ulatnda, Blkba ok sevindi. Koutaki arkadalarna


45/46

ay smarlad. Ve arkasndan konutu:

"Hrriyet dnyaya geldi; inallah Trkiye'ye de gelir."

Blkba, "Ankara Hilton"da zor gnler geiredursun; genel seimler gelip

atmt. DP, Seim Yasas'nda yapt bir deiiklikle, muhalefet partilerininseimlerde ibirlii ve ortak liste yapmalarn nledi.

27 Ekim 1957 gn yaplan seimleri yine DP kazanm, ancak oy orandmt. DP'nin kard milletvekili says 424, CHP'nin ise 178'di.

Seimlere hapishanede giren Osman Blkba, yine milletvekili seilmiti.

TBMM'deki yeni dnemin ilk gnnde, milletvekilleri yemin ederken,Blkba da "Ankara Hilton"daki yatana uzanm, olan-biteni radyodan

izliyordu.

Hapishane kouunda milletvekili yeminiBrden yataktan frlad.

zerinde pijamalar ile cezaevi kouunda, milletvekili "yemin"i etti.

Tekrar milletvekili seilerek, dokunulmazl yenilenen Blkba'nn derhalserbest braklmas gerekiyordu. Ama seimi kazanan DP'nin nde gelenleriise, pek yle dnmyorlard.

Blkba'nn avukat ve dva arkada Ahmet Tahtakl, Krehirmilletvekilleri Osman Canatan ve Hayri opurolu ile birlikte, o gnlerdeBabakan Adnan Menderes'i ziyaret ederek, tekrar milletvekili seilenBlkba'nn hapisten karlmas gerektiini anlattlar.

Bu ziyaret duyulur duyulmaz, Blkba'nn rakipleri mthi bir ekildekazan kaynatmaya balad. Cesur ve kabaday Blkba, demek ki,Menderes'e yalvaracak hale gelmiti!

"Ankara Hilton"dan zor kurtulduOysa Tahtakl'n Menderes'i ziyaretinden, Blkba'nn haberi bileolmamt.

Blkba, avukatlar Fuat Arna, Niyazi Arnasl ve Ahmet Tahtakl'nyoun abalar sonunda nihayet tahliye edildi.

Hapishanenin kapsnda omuzlara alnd, sevgi gsterileri ve ieklerlesarlm halde evine getirildi.

Eini ve ocuklarn hasretle kucaklad.


46/46

"Ankara Hilton"daki zoraki konukluu, artk sona ermiti.

Yeniden partisinin bandayd ve mcadelesine, brakt yerden devamedecekti.

Ankara Cezaev "Hilton" KouuDP, iktidarnn ilk yllarnda basnla iyi ilikiler iindeydi. Bir sre sonrahkmetin politikalar eletirilmeye balannca, iktidarn basna kar tutumuda deiti. Basn eletiri dozunu arttrdka, iktidar sertlik dereceseniykseltiyordu. yle ki; "spat hakk tannsn m, tannmasn m?"tartmalar 1950'li yllarn ortalarnda DP iinde de grltlere nedenolmu, aznlkta kalanlar partiden ayrlp, Hrriyet Partisi'ni kurmulard.

1950-1960 yllar arasnda Toplu Basn Mahkemeleri kararlar ile gazeteciler,karikatristler cezaevlerinde konuk oluyorlard. Yazlar ve izgilerinden

avlananlar, Ankara, stanbul ve zmir cezaevlerine konuluyordu. Bunlarn ennls, Ankara Merkez Cezaevi'ydi. Buraya den basn mensuplaryattklar koua bir de ad takmlard. "Ankara Hilton"... Havalandrmayakarldklarnda volta attklar yerin ad da "Menderes Bulvar"yd.

Dnemin nl yazar ve izerlerinden Hseyin Cahit Yaln, Ahmet EminYalman, Ratip Tahir Burak, Bedii Faik ve Naim Tiral stanbul'dakicezaevinde yatarken, Ankaral gazetecilerin ou da "Hilton Kouu"nda ileekiyordu...

Osman Blkba'ndan Veciz SzlerDemokrasinin manevi temeli olan ahlk ve fazilet bir tarafa braklrsa, ozaman demokrasi, yolu sandktan geen bir dolandrcln ad olur.

"Ben ahma balym" diyenler, ne ah, ne de kendilerini kurtarabilir.

ok zulm grdm, ama zelil (klme) olmadm.

Blkba'ndan, sznde durmayan milletvekillerine: "Onlarn bkiresi,genelevden emekli."

Hulusi TURGUT 22 Ocak 2002 - Sal SabahGAzetesi

Demokrat Parti Kronolojisi

Documents

Transcript of Demokrat Parti Kronolojisi