DEMOKRACIA DIREKTE

Ky lloj demokracie zakonisht idealizohet nga anarkistat te cilet mendojne se nese votohet atehere nuk ka demokraci ;

Demokracia direkte eshte proces kolektiv i vendimarrjes i cili bazohet mbi nje organizim horizontal, me shume se vertikal (hierarkik) te shoqerise njerzore ;

Zakonisht demokracia direkte ka tri burime kryesore :

1)Ne Histori:

Shembulli i Athines se Vjeter ne shekullin e 6 para eres sone eshte nje shembull i mire. Kjo demokraci ka funksionuar ne menyre qe eshte vendosur me short per ata te cilet marrin pjese ne votime ;

Edhe kojo lloj demokracie i ka pas limitet e veta sepse, vetem 10 % te popullsise kane votuar, 90% jane konsideruar si Metek (barbar) ; Edhe brenda atyre qe kane pasur statusin e qytetarit athinian, vetem meshkujt mbi 30 vjec dhe qe kane pasur baben athinas kane pasur te drejte vote ;

2)Ne filozofi:

Disa filozof te njohur si J.J. Rousseau e kane idealizuar kete lloj demokracie duke u bazuar mbi te drejtat natyrore te njerzve dhe paktin social ; Rousseau madje eshte edhe teoricienti i Sovranitetit (popullor dhe kombetar).

Rousseau thote per Anglezet se : « ata jane te lire vetem diten e votimit » dhe se mbasandej e humbin lirine e tyre ;

Megjithate, Rousseau mbron me shume idene e nje Demokracie participative (pjesemarrese) qe eshte pak e ndryshme nga demokracia direkte.

Pse ?

Sepse ne Athinen e vjeter ka egzistuar nje lloj rotacioni persa u perket detyrave dhe nje qasje e barabarte persa u perket funksioneve udheheqese. Vete fakti se njerezit jane zgjedhur me short, tregon se ka qene i karakterizuar me joprofesionalizem te atyre qe kane qeverisur ;

Rousseau ne « Kontratin Social » shpreh vullnetin per te krijuar nje sistem demokratik ku populli (sovran) zgjedhe udheheqesit me short e jo me vota sepse sipas tij zgjedhja me vota favorizon interesat private e jo interesin e pergjithshem.

Tjeter filozof i njohur qe e mbron idene e demokracise participative eshte edhe John Dewey i cili ne vitin 1927 shkruan se « Personi i cili e mban kepucen e din me se miri se a e shtengon ajo dhe se ku e shtrengon ?

Edhe pse, kepucetari eshte eksperti me i mire i kepuceve dhe din me se miri si te zgjedhe problemin …. Nje klase ekspertesh eshte e larguar nga interesi i pergjithshem dhe ajo shnedrrohet domosdoshmerisht ne nje klase e cila ka interesa te perbashketa, qe me kohe behet e privilegjuar ;

Demokracia participative i jep cdo qytetari nje vend qendror ne procesin demokratik. Kjo lloj demokracie nuk ven ne pyetje as njohurite.

Kjo ide e demokracise eshte ide qe nuk bazohet as ne origjine sociale te individit, as ne pasurine e tij e as ne dije. Kjo i jep pushtet secilit person ne menyre te barabarte per te udhehequr dhe per te qene i udhehequr.

Kjo demokraci eshte konotuar shume si « populiste » nga mbrpjtesit e elitizmit te cilet mbrojne nje vizion skeptik te « dijes se qytetarit ». nje nder ata eshte edhe Joseph SCHUMPETER i cili, persa i perket asj se sa njerzit jane te informuar per ceshtje publike, ne vitin 1940 shruan :

« Nga momenti qe qytetari i thjeshte hyn ne fushen politike, ai zbret ne nje nivel te inteligjences se tij, ai kthehet ne primitivizem dhe mendimi i tij behet mendim afektiv ».

3)Në Politikë

Ku demokracia direkte paraqitet si alternative e demokracise perfaqesuese (reprezentative) duke e kundershtuar kete te fundit se ajo ja redukton sovranitetin popullit.

Format e Demokracise Participative

Cilat jane format e demokracise direkte sot ne bote :

Nga fillimi i viteve 70 ka lindur veprimi participativ. Ne Gjermani dhe ne SHBA caktimi me short eshte integruar me organizimin e Jurive Qytetare

 Juria Qytetare (ose konferenca e qytetareve) eshte nje lloj asambleje e perkohshme e percaktuar me nxerrje shorti per te orientuar disa vendime politike .

Qellimi eshte qe te forcohet pjesemarrja qytetare ne procesin politik ose qe te qartesohen vendimet e marra ne situata te komplikuara, ne konsultim me nje grup perfaqesuesish te popullit. Qellimi eshte qe te behen propozime me shume se te vlersohen vendimet e marra.

Ne vitet 70, nje sociolog Gjerman, Peter Daniel qe merret me renovimin e disa pjeseve te qyetit e shpike idene. Juria qytetare sipas tij duhet te jete e ndryshme nga bashkimet publike. Keto te fundit nuk duhet te praktikohen sipas tij sepse ato nuk i mbulojne te gjitha grupet sociale. Zakonisht ne tubime publike

vine njerez qe jane te informuar, kane mundesi te lene punen etj. Vite me rralle, Daniel ka eksperimentuar ato qe i quan Planungszelle : grupe qytetaresh (25) persona te zgjedhur me short nga qytetaret e nje lagje te caktuar te qytetit. Ai thote se keta qytetar duhen informuar paraprakisht mbi planet e rindertimit.

Ne SHBA ajo qe quhet citizens' jury eshte teorizuar nga politikologu Ned Crosby ne vitet 80 dhe zakonisht keto juri merren me ceshtje qe u takojne problemeve lokale.

Ne Danimarke

“The danish board of technology” ben nje tjeter praktike me juri qytetare per ceshtjet qe kane te bejne me Organizmat Gjenetikisht te Modifikuar dhe per ceshtje te ushqimit dhe te bujqesise.

Si funksionojne jurite qytetare?

Numri i personave 20-30

Zgjedhen me short;

Lirohen nga obligimet profesionale ;

Pjesemarrja eshte e paobligueshme dhe refuzimi eshte i lire ;

Fazes se vendimmarrjes i paraprine nje faze familiarizmi me ceshjen qe trajtohet ;

I jepet afat 2-4 dite ;

Kritikat kunder ketyre jurive ?

Kane nje numer te vogel pjesemarresish per te pasur legjitimitet ;

Rreziku i manipulimit te qytetareve me nje informacion te gabuar me qellim qe influencon mendimin e tyre ;

Cmimi i larte ;

Tjeter forme e demokracise participative eshte edhe ajo qe quhet TOWN MEETING ku marrin pjese disa mijera persona ; keto forma jane karakteristike per disa shtete te SHBA-ve;

Iniciativa popullore eshte procedure nepermjet te ciles nje grup qytetaresh mundet, nepermjet nje petcioni, te organizoje nje votim ne Parlament ose te inicoje nje referendum mbi nje projekt ligje, nje revizion te Kushtetutes ose nje anulim te nje ligji ose projekt-ligji te caktuar;

Me qellim qe te evitohet paraliza institucionale, Shtetet kane mjete legale per te bllokuar iniciativat qytetare nepermjet atyre qe quhen ligje urgjente.

Kur nje ligje kualifikohet si urgjent nga legjislatori, suspendohet inciativa qytetare.

Disa shtete kane domene te rezervuara ku iniciativa qytetare nuk eshte e autorizuar. Ne Itali per shembull, eshte e ndaluar qe te behn kerkesa referendumi per ceshtje financiara ose buxhetore.

Referendumi ne pergjithesi mund te konsiderohet si nje kunderpeshe demokratike e rendesishem sepse sa me shume qe konsultohet populli, me shume bindemi per perputhjen ndermjet ligjeve dhe vullnetit te popullit.

Qeverite kan abuzuar shume shpesh me Referendume;

NE SHBA

Procedura te demokracise direkte jan joegzistuese ne nivel te shtetit federal.

Iniciativat e adoptuara nga shtetet me iniciativa qytetare nuk mund te aplikohen nese shpallen ne kundershtim me ligjet

federale. Ka disa procedura te demokracise gjysemdirekte dhe direkte ne SHBA :

Disa prej tyre behen me iniciativa parlamentare kurse disa me iniciative qytetare.

1) Me iniciativa parlamentare

A)– Amandamentimi kushtetues me inicative parlamentare. Ajo eshte ne funksion ne 49 Shtete dhe ne 15 nga ato eshte e vetmja forme e demokracise direkte. Me kete procedure kerkohet ndryshimi i Kushtetutes se shtetit perkates qe legjislatori e neshtron ne votim te popullit.

B) – Ligji me iniciative parlamentare (procedure e njete me ate te paren pervec se kerkohet nga populli qe te shprehet mbi nje ligje. 24 Shtete e kan kete ligje.

2) Initiativat popullore

C) – ndryshimi i kushtetutes me iniciative popullore, eshte e njejte me ate te parlamentareve por propozimin e ben populli. Kerkesa behet me peticion dhe umri i nenshkrimeve eshte i percaktuar me ligje. Ne 18 shtete; kjo mundesi behet me iniciative popullore dhe e kane 22 shtete.

D) – Referendumi abrogativ (veto referendum) eshte forme e reduktuar e iniciatives popullore qe ka per objekt anulimin (abrogimin) e nji ligji egzistues dhe jo adoptimin e nje ligji tjeter. Egzistonne 25 shtete;

E) – Recall eshte procedure e zhkarkimit ose e shtyrjes se nje zyrtari te larte te jape doreheqje, para se ti perfundoje mandati. Eshte ne funksion ne 18 shtete. Eshte pikerisht sipas kesaj procedure qe eshte zhkarkuar guvernatori i Kalifornise gray Davis ne vitin 2003.

Si funksionon kjo procedure?

Duhen se pakti 5 % te personave qe kane votuar ne zgjedhjet e fundit per Guvernator per te filluar kete procedure popullore (ne Kaliforni jane dashur rreth 430 000 nenshkrimesh) .

Nese iniciativa (recall) ka per qellim modifikimin e Kushtetutes, atehere duhen 8%.