Demir Kucukaydin - Kivilcim Gazetesinde Yayinlanmis Yazilar - V-4
Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Doğu ve Bati Uzerine.pdf
-
Upload
demiraltona -
Category
Documents
-
view
240 -
download
0
Transcript of Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Doğu ve Bati Uzerine.pdf
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
1/54
Demir
Kkaydn
Avrupa
Merkezcilik
Dou ve Bat
zerine
Yaynlar
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
2/54
AAvvrruuppaa MMeerrkkeezzcciilliikkDDoouu vvee BBaattzzeerriinnee
DDeemmiirr KKkkaayyddnn
BBiirriinnccii SSrrmm
KKaassmm 22000077
DDiijjiittaall YYaayynnllaarr
nnddiirrOOkkuuOOkkuutt --ooaallttDDaatt
Bu kitap Kxz sitesinin dijital yayndr.
Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarakbasmak ve datmak serbesttir.
Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.
YYaayynnllaarr
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
3/54
Avrupa Merkezcilik, Dou, Bat zerine Yazlar
indekiler
Konferans lan ....................................................................................................................... 4Dou ve Bat........................................................................................................................... 5Dou Toplumlar ve topya................................................................................................... 9Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk Veya ok Kltrl Toplum Slogan Niin
Gericidir? .............................................................................................................................. 15Marksist Kltr ve Uygarlk Kavramlar ve Uygarlklar/Kltrler atmas..................... 31Marksizm ve Bat D Toplumlar........................................................................................ 39Demokratik Cumhuriyet zerine ......................................................................................... 43
Giri .................................................................................................................................. 43-I- Demokrasiler Neden Krallktr? Ve Cumhuriyetler Neden Demokratik Deildir? .. 47
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
4/54
Konferans lan
12 ubat 2000'de Basel'de ve 13 ubatta Zrich'te yapacam konumann konusu:
Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk
Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk ilk bakta birbiriyle eliiyor gibi grnyor. Hatta
bir oklarnca ok kltrllk Avrupa merkezciliin bir eletirisi ve almas olarakgrlyor. Avrupa Merkezcilii deil miydi, dier kltrleri kendi deerleriyle yarglayan ve
onlara daha alt bir deer bien. ok kltrllk ise, btn kltrleri eit deerde gryor.
Bu ztln grnd gibi olup olmad. ok Kltrllk veya ok Kltrl Toplum
kavramlarnn Avrupa Merkezciliin gnmze uyarlanm bir versiyonu olup olmad gibi
sorulara cevap aramaya allacaktr.
Demir Kkaydn
Nernsweg 3322765 Hamburg
Tel: + 49 (040) 39 66 84
El: + 49 (0172) 45 83 160
e-mail:[email protected]
mailto:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected] -
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
5/54
Dou ve Bat
Bu gn kullandmz anlamyla Dou ve Bat kavramlar kapitalizmin Avrupada zafer
yryne balamasyla doduundan, burjuva uygarlna gre bir koordinat ekseninden
tanmlanmlardr. Orta Dou, Uzak Dou gibi kavramlar hep Avrupaya gre
tanmlanmtr. Bu ideolojik karakterini unutmadan, Dou ile Bat arasndaki temel farka
baktmzda ne grrz? Birinde zengin lkeler ve demokratik rejimler vardr, dieri
yoksuldur ve anti demokratik rejimler vardr. Doudakilerin en parlamenter biimlerinde
bile, halkn seilmi temsilcilerinin gerek bir iktidar, gerek zgrlkler yoktur.
Peki niye byledir? Batda kapitalizmin doup geliti, Douda ise modern bir kapitalizm
hibir zaman domamtr. Peki Douda niye olmad? Bunun srr Douda Devletin glolmasndadr. Yani Demokrasidedir batdaki refah ve kapitalizmin srr. Sanlr ki, demokrasi
kapitalizmin rndr, aksine kapitalizm demokrasinin rndr.
Burada yle bir itiraz yaplabilir: Peki Japonya dounun dousunda, orada pek ala kapitalizm
gelimi ve tpk Batdaki gibi bir lke ortaya nasl olmu da km? Bu bize,dou ve bat
kavramlarn daha dakik olarak tanmlamamz gerektiini gsterir. Dou denenin ayrc
zellii nedir? Eski uygarlk beikleri olmas. Yani in, Hint, ran ve Orta Dou, bunlarn
hepsi, eski uygarlk beikleridir. Binlerce yl boyunca buralar, bu gn dnyada Avrupa ve
Kuzey Amerikann bulunduu yerlerdeydiler. Dounun bu zelliinden hareket edersek,
Dounun corafi deil bir sosyolojik kavram olarak, eski uygarlklara bulamlk veya eskiuygarlk beikleri olarak tanmlanabilecei ortayakar. Eski uygarlk beikleri Avrupaya
gre Douda olduklar iin, onlara dou denmektedir. Eski uygarlk beii olmak ne
demektir? Uygarlk demek ticaret, yani tefecilik ve bezirganlk demektir. Uygarlk demek ok
gl bir devlet demektir.
Douyu byle sosyolojik olarak tanmlayp bu kriterler asndan baktmzda, Japonyann
istisna olmad kural dorulad grlr. Japonya corafi olarak Doudadr ama tarihsel ve
sosyolojik olarak Batl bir lkedir. in uygarl Japonyaya, Tpk Akdeniz Uygarlnn
ngiltereye fazla ileyememesi gibi, hibir zaman fazla ileyememitir. Japonyann antik
tefeci bezirgan uygarlklarla ilikisi, tpk Kuzey ve Bat Avrupann Orta dou ve Akdeniz
uygarlklaryla ilikisi gibidir. Yani Japonya, sosyolojik olarak doulu deil batl bir lkedir.
Tersinden de rnek verilebilir. rnein, Fas, Tunus, Cezayir, Arap uygarlnn Magrep
dedikleri, Batnn batsndadrlar corafi olarak ama tarihsel ve sosyolojik olarak
douludurlar. Fenikelilerden beri, boazlarna kadar Akdeniz ve orta dou uygarlna
batmlardr.
Hatta bu lt bizzat, Batnn kendi iinde bile grlebilir. Gney Avrupa, uygarla ok
daha fazla bulamtr. Kuzey ise ok daha az. Bu antik uygarlklara bulamlk, Katolik
Protestan snrn bile belirler. Tpk dou ve Bat Romann Ortodoks, Katolik snr gibi.
Eski Romla imparatorluunun iyice iine iledii alanlar Katolik, uygarla yeterince
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
6/54
bulamam alanlar Protestandr. Yani Avrupa llerinde, Gney Dnyadaki Dounun
benzeridir, Kuzey Batnn. Btn bu sonulara baktmzda, medeniyete az bulamlk, yani
komnal ilikilerin gll ile demokrasi ve modern kapitalizm arasnda ok yakn bir
iliki olduu grlr. Btn Kuzey Avrupa lkeleri Krallktr, ama o Krallarn, her hangi bir
doulu lkenin bir ky jandarma karakolundaki en sradan jandarma kadar bile yetkisi yoktur.Japonyada bir istisna oluturmaz. Japon mparatorunun ad imparatordur, yaksa konumu
ngiliz krallarndan farkl deildir. Bunun nedeni, bat krallarnn, hibir zaman dou
firavunlar gibi her eylere kadir tanrlar olamamasdr, yani komnn yaayan etkileridir.
Onlar hibir zaman firavunlaamamlar, dier asiller (komn efleri) karsnda, eitler
arasnda birinci olabilmilerdir. Magna Karta bu gerek ilikinin yazya dklmesinden baka
bir ey deildir.
Bu fark sadece dou ve bat siyasi ve iktisadi sistemlerini belirlemez, insan malzemesini de
belirler. Dou insan binlerce yl, kadiri mutlak krallarn, keyfi devletlerin basks altnda
yaamtr. nsanlktan km bir insan posasna dnmtr. Be yz yllk kleciliin,Afrikadaki siyahlarn ruhunda yaratt derin tahribattan ok sz edilir ama nedense be bin
yllk devletiliin yaratt tahribattan kimse sz etmez. 12 Eylln tahribatndan ok sz
edilir ama bu tarih boyunca binlerce 12 Eyll yaand ve bu binlerce 12 eylln
tahribatlarnn dou insannn ruhunda brakt tortulardan sz edilmez. Kuzeylinin veya
Avrupalnn doululara saf grnmesinin, politik kltrde bile yansyan binlerce farkl
dnce ve davran kotlarnn ardnda hep bu Bat veya Kuzey Avrupada Komn
araclyla yaam, douda veya Gney Avrupada devlet araclyla yok olmu eit
kandalk vardr.
Batda doan kapitalizmin, bir kere doduktan sonra, bir ya lekesi gibi yaylarak, zamanladouyu da batllatrabilecei dnlebilirdi. Ne var ki, bu ya lekesinin yayl esnasnda,
yirminci yzyln balarnda, Bat Uygarlnn kendisi doululamaya balad. Sermayenin
kendisi tefecileti. Demokrasi dmanl, gl devlet eilimi burjuva uygarlnn da alnna
vurulu bir tarihsel lanet damgas oldu. Bylece, Bat uygarl Dounun devletiliinde ve
tefeci bezirganlnda, bir dman deil, kendisinin iine girdii eilimin modelini ve idealini
grd. Batnn doululat dnyada, Dounun batllamas, yani o tefeci bezirganlktan,
devletilikten kurtulmas, demokratiklemesi ve rekabeti giriimcilie ynelmesi
olanakszlat.
Bir tek, modern ii snf, Douyu Doululuktan, Douyu Dou yapan sermayeyi ve o
binlerce yldr mkemmellemi devlet ve devletilii tasfiye ederek, sosyalist bir devrimle
kurtarabilirdi. Ekim Devrimi, ayakta kalabildii ilk birka ylda bu alanda hi
kmsenmeyecek admlar da att. Ama bu arada bizzat Douya batl olma perspektifi veren
ii snf, olaanst zor tarihsel koullarda fiilen tasfiye olduu ve Bat lkelerindeki
devrimler yardma gelmedii iin tecrit olup yenildi. Ve tpk binlerce yllk dou
devletiliinin bir benzeri bu yenilginin zerinde ve yok ettii devrimin bayrayla ykseldi.
Bylece Douyu doululuktan kurtarabilecek biricik yol da bizzat modern bir doulu
versiyonun kurban oldu.
Bylece, artk btn dnya Doudur. Bat yoktur artk. Bat da dou olmutur. Globalizm
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
7/54
hayranlar, globalizmi, kapitalist yaylma araclyla dounun batllamas olarak gryorlar;
Globalizm Dounun batllamas, yani o douya doru yaylan batl ya lekesi deildir;
Doululam Batnn yaylmasdr. Yani daha ok tefecilik, daha gl devletin zaten bunun
vatanlarnda pekimesidir.
nsanl doululuktan kurtarabilecek, yani u kahredici brokratik, militer; baskc devletleritasfiye edecek, paralayacak; kendisi tefecilie dnm sermayeyi tasfiye edebilecek
potansiyele sahip biricik g, ii snf yani cretliler ise darmadan, demoralize, programsz
ve de stne stlk, dnyann zengin ve fakir lkeleri arasnda korkun bir blnmeye
uram durumda. Zengin lkelerdeki kltive iilerin zmre karlar ile dnya apndaki bir
eitliki dzen eliiyor. Yoksul lkelerdeki bunu isteyebilir ama yapacak maddi ve kltrel
temelden yoksunlar. Amerika ve Avrupada iiler sosyalizm istemeden dnyaya sosyalizm
gelemez, yani dnya doululuktan kamaz. Ama Avrupa ve Amerikann iileri iin yeryz
apnda eitliki bir dzen bu gnk refah ve tketim dzeyinden bir geriye gidi demektir.
kmaz buradadr.Bu koullarda, sadece corafi anlamda deil, tarihsel anlamda da, en batl Dou olan, Orta
Douda bir Demokratik Cumhuriyet projesinin ans var mdr? Bir yanyla, Orta Douda
komnden uygarla son gei olan, Krt Ulusal Hareketi, dnya dengeleri baar iin baka
hi bir olanak sunmadndan, tam bir kuatlmlk iinde, kuatlmlktan kurtulmak,
kendini kuatanlar arkadan kuatmak iin bu burjuva uygarlnn henz batl olduu
dnemin projesi olan Demokratik Cumhuriyet projesine yneldi. Bu dnyann genel gidi
eilimine aykr ama yine de kendine zg dinamikleri olan bir gelimeydi.
Bu program sadece burjuva uygarlnn batl olduu dnemin deil,ii hareketinin de
programyd, brokratik deformasyonlara uramad zamanlar. i Devleti tasfiye olunca,onu tasfiye eden devletilik, bu program, sosyalistlere unutturmutu. Bylece burjuvazi artk
doululat, sosyalistler ise kltrel olarak binlerce yllk dou devletiliiyle; ideolojik
olarak, bu kltrel kotlara denk gelen doulu devletiliin benzeri brokratik ideolojiyle
ekillendikleri iin, Demokratik Cumhuriyet program, ne Krt ve Trk burjuvazisinden, ne
de Krt ve Trk sosyalistlerinden bir yank grmedi, etkisiz ve tecrit kald. Ama yine de uzun
vadede, en azndan blge iin, doululuktan kurtulma iin bir olanak olmaya devam ediyordu.
Ne var ki, ABDnin Irak igali, orta dounun doululuktan kurtulabilmek iin bu son
ansnn nn ciddi biimde kesiyor. Krtlerin ulusal baskdan kurtulmalar iin, arkl,
baskc, militer, brokratik keyfi devletlerin yklmas koulu ortadan kalkyor. Krtler pek
ala, bu devletler yklmadan, kendileri de byle devlete veya devletlere sahip olarak da ulusal
baskdan kurtulabilirler yeni durumda. Yani btn orta dou iin o arkl devletilik yaamaya
devam eder; Orta Dou doulu kalr. Krtler de, tpk, Araplar, Farslar, Trkler gibi, keyfi,
baskc, brokratik ve militer bir doulu devlete sahip olabilir. Bir Demokratik Cumhuriyete
deil, bir brokratik cumhuriyete. Bu elbette onlar iin ulusal basknn sonu demektir. Ama
ulusal baskdan kurtulma otomatik olarak demokrasi ve doululuktan kurtulma anlamna
gelmez. Artk Bats kalmam bir dnyada artc da olmaz bu. Ama tpk Bat Avrupada
bir sosyalist devrim olsayd, kapitalizme bulamam halkalarn kapitalist olmayan yoldan
sosyalizme geii gibi, Orta Dounun bu son batllama olana da, tarihsel olarak yitirilmi
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
8/54
bir frsat, karlm bir ans olarak kalr.
nmzdeki dnem Orta dou halklarnn bu tarihsel ansn kullanabilmeleri iin
uzatmalarn oynanmasdr. Bu uzatmalarda hala bir gol atma ans var. Trkiyedeki
Brokrasi ve Devletilik ylan, yani be bin yllk doululuk,yeni dnya dengelerine kendini
uyarlamak iin gmlek deitirmek zorunda kalacaktr. Ylanlarn gmlek deitirdikleri anlaren zayf anlardr.
13 Mays 2003 Sal
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
9/54
Dou Toplumlar ve topya
Dou Toplumlar ve topya ilikisini anlamak iin nce Dou Toplumu ve topya
kavramlarn netletirmek gerekmektedir. nk bu kavramlar, sanldnn aksine, tarihin
burjuva uygarlnca gelitirilmi metafizik bir kavranna bal olan zaman ve mekan
kavramlarna dayanrlar.
Dou nedir? Corafi olarak gnein doduu yn demektir. Birok dilde dou zaten gnein
doduu lke ya da taraf anlamna gelen szcklerle karlanr. Bizzat Anadolu szc de
byledir. Eski an Grekleri iin gne kk Asya yarmadasndan doduu iin, buraya
Gnein Doduu Yer diyorlard.
Ama dnya yuvarlaktr. Bu demektir ki, dnyann her yeri doudur. Amerikann Uzak Bats
da Uzak Doudaki Japonyaya gre Uzak Doudur. Demek ki dou szc, ancakbulunulan yere gre bir anlam tamaktadr. Bu da birynolarak deil ama biryer olarak
Dounun ancak belli bir koordinat sistemine gre var olabileceini gsterir.
Bu gn dilimize yerlemi Dou ve Dou Toplumu kavramlar, ok aktr ki, Avrupada
doup gelien Kapitalist burjuva uygarlnn kavramlardr. Dou, Orta Dou, Uzak Dou,
Bat, Orta Bat, Uzak Bat gibi corafi adlandrmalarn hepsi, znde bat Avrupann
Koordinat sisteminin bak asndan kullanlan birer meknadlandrlmasdr ve corafi bir
kavram olarak bile ntral adlandrmalar deil, corafyann Avrupa merkezli bir kavrann
ierirler. Dou kavram, corafi bir kavram olarak bile masum, tarafsz bir kavram deildir.
Ama Dou, sadece corafi bir kavram deil, ayn zamanda sosyolojikve tarihsel birkavramdr. Btn kapitalizm ncesi uygarlklar, in, Hint, Pers, Dou Akdeniz
uygarlklarnn hepsi, Kapitalizmin doduu Bat Avrupaya gre Douda olduu iin, Dou
szc ayn zamanda, bu uygarlklarn tarihinden gelen, bu uygarlklara ilikin anlamnda da
kullanlr. Bu uygarlk alanlar, tam da prekapitalist uygarlk alanlar olduklar iin daha sonra
kapitalizm karsnda geri kalp smrgeletiinden, Dou szc aalayc bir anlama da
sahiptir. Daha sonra Kurtulu savalarnn ykseliinin bir yansmas olarak, buralarda
yaayan halklarn dilinde Dou, bu sefer, var olan durumda pek vnlecek bir yan
olmadndan, eski uygarlk beii gemie bir gnderme ierir ve olumlu bir anlam ykyle
kullanlr olmutur.
Bu deer ykl anlamlardan soyutladmzda, Dou, Prekapitalist uygarlklarn yayld
yerler anlamna gelir. Ne var ki, bunun yerine Dou szcnn kullanlmas, sk sk anlam
kaymalarna ve karklklara yer aar. Corafi Dou kavram, bu sosyolojik Dou kavramnn
yerini alr. En tipik rnek Japonyadr. Japonya, corafi olarak Dounun dousundadr, ama
sosyolojik ve tarihsel olarak bir Dou Toplumu deildir. nk Japonya, tpk Britanya
Adalar gibi uygarla ok ge girmi, Doulu olma frsat bulamam ve tam da bu sayede
Doulu olamad iin batl olmu bir lkedir.
Yirminci Yzyln banda, Japonyann arlk Rusya'sna kar kazand askeri zaferi,Dounun Batya kar bir zaferi olarak selamlayan Lenin gibi Marksistler bile, ezilenlere
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
10/54
sempatilerini belirtmek iin bu corafi ve sosyolojik anlamlar arasnda kayma yaptklarn
fark etmezler. Japonyann Rusyaya kar zaferi, Dounun Batya deil; yine Batnn
Douya kar; Kapitalizmin Asyalla kar bir zaferiydi. arlk Rusyas, corafi olarak
daha Batda olmasna ramen; sosyolojik olarak, Japonyaya gre ok daha Doulu ve
Asyatik bir lkeydi. Ve de tam bu nedenle yenilmiti Japonya karsnda.Fas ve Cezayir, bu gn Batl denen biroklkeden ok daha batdadrlar corafi olarak, ama
onlar tarihsel ve sosyolojik olarak, ta Fenikelilerden beri, prekapitalist uygarlklar emberine
girdiklerinden douludurlar.
zetle, dou demek, sosyolojik olarak, prekapitalist uygarlk demektir.
*
O halde Dou Toplumlar ve topya konusunu ele alabilmek iin, soruyu, sosyolojinin
diline evrilmi olarak,nce yle sormak gerekir: Prekapitalist Uygarlklarda topya var
myd?
Ama bu soruda aklanmay bekleyen bir de topya kavram bulunmaktadr. nk topya
kavramnn kendisi de bizzat tarihin ok zel bir dnemine ilikin bir tarih ve zaman
kavrayn yanstan bir kavram olarak domutur ve bizzat kendi burjuva uygarlnn ve
toplumsal mcadelelerin gidii iinde deimitir ve deimektedir.
topya kavram gnmzde genellikle, gereklemesi mmkn grlmeyen, ayaklar yere
basmayan, gereklikle ban yitirmi anlamlarnda, siyasi veya toplumsal programlar ve
projeleri tanmlarken kullanlmaktadr. Bu kullanmda byk lde gerekinin ztt gibi
olumsuz bir anlam vardr.
Realpolitikerlerin dilinde devrimci ve kkl deiiklere dayanan bir mcadeleyi aalamannbir aracdr bu kavram bu anlamyla.
Ama topya ayn zamanda, bir program, kendisi iin mcadele edilmesi gereken ve
edildiinde ulalabilecek bir hayal anlamnda da kullanlr olmutur son yllarda. Bu
anlamda, kendisine ulalamasa bile uruna mcadele edilmeye deer, yol gsterici bir hedef
anlamna sahiptir. Bu anlamda, umutsuz Zeitgeistn bir da vurumudur.
topya ayrca, sosyalist gelenekte, insan ardan ayran, yapaca eyi nceden kafasnda
tasarlamas olduundan, insan olmann ve eylemin olmazsa olmaz koulu olarak, yaplacak
bir eyin hayalini kurmak, onu kafada canlandrmak anlamnda da kullanlmaktadr. Burada
vurgu gereklii deitirmeye yneliktir, gereklikle ban kayb, ya da onun
deitirilemeyecei gibi bir ima yoktur. LenininNe Yapmaldaki Hayal grmeliyiz diye
balayan satrlar bu tr bir kullanma rnek olarak gsterilebilir1.
1"Rya grmeliyiz!" Bu szckleri yazyorum, ve birdenbire bir korkudur beni alyor. Kendimi "Birlik (sayfa:
207) Konferans"nin bir oturumunda gryorum ve karmda Raboeye Dyelo'nun editrleri ve yazarlar
oturuyorlar. Martinov yolda ayaa kalkyor, ve bana dnerek serte yle diyor: "zninizle unu soraym, zerk
bir yazkurulunun, daha nce parti komitesinin grn almadan rya grmeye hakk var mdr?" Onun
ardndan Krievski yolda dikiliyor (Plehanov yolda oktan beri derinletirmi olan Martinov yolda, felsefi
bakmdan daha da derinletirerek) daha da sert bir tonla: "Daha ileri gideceim, diyor, size soruyorum: bir
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
11/54
topyann bu anlamda kullanlna bal olarak, son yllarda, solun ve sosyalistlerin bir
topyasnn olmadndan, bir topyaya ihtiyac olduundan sz edildiinde, topya
kavram, onlarn bir programolmad anlamnda kullanlmaktadr.
Ama topya, tam bu anlamyla da, son yllarda, zellikle post-modern dnrler arasnda
olumsuz bir anlam kazanmtr. Bu kullanmda topyalarn gerekleemezliklerinden szedilmemektedir artk. Hayr onlar gerekleebilirler, ama gerekletikleri takdirde, toplumu ve
insanlar bir cendereye sokarak, byk aclara ve hakszlklara neden olurlar denmektedir.
Byk anlatlarn sonu deyii, bu tr bir topya, hayal ya da toplum tasavvuru kavranna
dayanmaktadr. Burada, artk toplumu dzeltmek iin, modeller, programlar, hayaller
kurmann kendisi kategorik olarak yanl bulunmaktadr.
Elbette bunlar felsefi bir elbise giymi yzeysel ve ideolojik aklamalardr. Sovyetler birlii
ve dier devletlerdeki rejimlerin aklamasn toplumsal ve tarihsel koullarda deil, fikirlerde
ve hayallerde grdnden; ciddi tarihsel ve sosyolojik analizler yerine; kestirmeden
dncelerin varl belirledii trden bir tarih anlayyla szde bir aklama sunmay ifadeederler.
Ne var ki, bu anlamda topya, ister kategorik olarak reddedilsin, isterse insani ve politik
eylemin ayrlmaz koulu olarak ele alnsn, daima gizli bir varsaym olarak gelecekle
ilikilidir. topya ile gelecek arasnda zorunlu ve ayrlmaz bir ba varm gibi dnlr.
Ama topyann imdiye veya gemie deil, gelecee ait olduu gizli varsaym, daha genel
bir gizli varsayma dayanr. Bir gelecek olduu ve bu gelecein bu gnknden daha farkl
olduu ve olaca.
Ama bu iki kabul de olduka yenidir.
marksistin, Marx'a gre insanln kendisine her zaman zebilecei grevler yklediini ve taktiin partiyle
birlikte byyen parti grevlerinin bymesinin bir sreci olduunu bile bile, rya grmeye hakk var mdr?"
Bu korkun sorular dnmek bile beni titretiyor, ve bir tek eyi dnyorum: nereye saklanacam.
Pissarev'in arkasnda siper alsam nasl olur?
Rya ile gereklik arasndaki ayrlk konusunda Pissarev yle yazar: "Ayrlk vardr, ayrlk vardr. Benim
ryam,olaylarn doal aknn tesine geebilir, ya da olaylarn doal aknn hi bir zaman gitmeyecei bir
dorultuya sapabilir. Birinci halde, ryadan hi bir ktlk gelmez; alan insann enerjisini destekler,
glendirir bile. ... Byle ryalarda alma gcmz arptacak ya da felce uratacak hi bir ey yoktur. Tam
tersine, eer insan byle rya grme yeteneinden tamamen yoksun olsayd, arasra zihni ilerilere atlayarak
ellerinin henz biim vermeye balad rnn tam ve eksiksiz tablosunu gznn nnde canlandramasayd, o
zaman insani, sanat, bilim ve pratik aba alannda byk ve zahmetli ilere girimeye ve tamamlamaya hangi
itici gcn srkleyeceini dnemem bile. ... Eer rya gren kimse, ryasna ciddi olarak inanrsa, yaam
dikkatle gzler, gzlemlerini gkte kurduu atolarla kyaslarsa (sayfa: 208) ve eer, genel olarak sylemek
gerekirse, ryasnn gereklemesi iin bilinli olarak alrsa, rya ile gerek arasndaki ayrln hi bir zarar
olmaz. Ryalarla yaam arasnda bir ba varsa, her ey yolundadr."[78]
Ne yazk ki, bizim hareketimiz iinde, bu trden rya grme ok azdr. Ve bundan en ok sorumlu olan
kimseler, aklbanda grleriyle, "somuta" "yaknlklaryla" nenler, legal eletiriciliin ve illegal
"kuyrukuluun" temsilcileridirler. (Lenin, Ne Yapmal?)
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
12/54
Bir gelecek dncesi, btn toplumlarda ve her zaman olmamtr. rnein bat Ortaanda
insanlar, byk lde zamann sonunda yaadklarn dnyorlar ve srekli kyamet
bekliyorlard. Byle bir zaman tasavvurunun olduu bir dnemde topyalar var olsa bile,
bunlar ile gelecek arasnda zorunlu bir ba olmas bir yana bunlar birlikte bile dnlemez.
Ama gelecein imdiden ve gemiten farkl olduu ve olaca dncesi de son dereceyenidir. Bu dorusal, gemiten gelip gelecee giden zaman tasavvuru, kapitalizm ve
aydnlanmayla birlikte geliip zihinlerde egemenliin kurmutur. Ondan nceleri, zaman
dorusal deil, dairesel, deien deil, tekrarlayan; akan deil, dnen bir zamand.
nsanlar doup, byyor lyorlard; doada hep ayn mevsimler tekrarlanyordu. nsanlar
gibi medeniyetler ve devletler de kuruluyor, geliiyor, olgunlua eriyor, ryor ve
yklyorlard. Hsldevran dnyordu. Dolaysyla gelecein gemiteki geleceklerden
daha farkl bir gelecek olabilecei ynnde bir tasavvur da bulunmuyordu.
Gelecein farkl olaca tasavvuru btnyle kapitalist geni yeniden retim yordamna, ve
ona bal olarak ortaya kan, dorusal ve deiken bir zaman tasavvuruna baldr.
Dolaysyla tpk Dou kavram gibi topya kavramnn kendisi de, en azndan bugnk
yaygn kullanmlarnda Burjuva Uygarlna ait kavramlardr. Her ikisi de burjuva uygarl
ile birlikte ortaya kmlardr.
O halde, dou toplumlar ve topya ilikisini, bu kavramlarn tarihsel ve burjuva uygarlna
bal, o uygarlnideolojik egemenliinin arac olmalar niteliklerini gz nne olmadan, bir
sorun, bir konu olarak ortaya koymann kendisi bizzat, burjuva uygarlnn ideolojisinin
yaygnlatrlmasnn bir aracdr. sterseniz, byle bir kavray iinde, Douyu savunun,
savunduunuz sadece ii dna evrilmi biimiyle burjuva uygarl ve onun ideolojisiolmaktan teye gitmez.
*
Batya ve burjuva uygarlna balanan topya dncesi, klasiklemi topya olarak ele
alnan kitaplar gz nne alndnda, tarihsel gereklie uymaz ve btnyle bir
yanlsamadr. Yani topya kavram burjuvaziyle birlikte domutur ama bu kavrama adn
veren kitap ve benzerleri gz nne alndnda gerein pek yle olmad, burjuvazinin
gereklii tahrif ederek byle bir anlay yerletirdii grlebilir.
Bu gn en klasik topyalar gz nne getirdiimizde, onlarn, sanlann aksine Kapitalizme
deil, belki onun afana has olduklar grlr.
topyalar burjuva uygarlnn afanda doarlar:
Campanellann Civitas Solisi (Gnelkesi) 1602 tarihini tar.
Thomas Morusun (1478- 1535) topyas neredeyse bundan yz yl nce, 1516da
yazlmtr.
Baconun Yeni Atlantisi 1624 tarihlidir.
Dikkat edilirse, en yeni tarihli olan Baconunki bile, henz Ticari kapitalizm dneminin,
burjuva uygarlnn henz Prekapitalist uygarlklar karsnda kesin bir stnlk salamad
bir dnemin rndr.
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
13/54
Bu u demektir onlar aslnda Batnn rnleri, yani kapitalizmin rnleri saylmazlar. Uzak
d ticaret ile bir ilgileri vardr ama bu d ticaretin modern kapitalizme bir srama yapp
yapmayaca henz belirsizdir.
Bu anlamda, klasik topyalar aslnda henz batl deildirler. nk henz ortada tam bir bat
yoktur.Bu onlarn zaman ilikisinde de grlebilir. Henz ilerleyen bir zaman ve tarih kavram pek
yoktur bunlarda. Bu bakmdan topya, douunda bu gnk gibi gelecee gbek bayla
bal deildi. Bu nedenle o topyalar temporal deil lokal (zamansal deil mekansal) bir
gnderme ierirler. Hemen hepsi bilinmeyen denizlerde bir adadadr. Bu onlarn uzak d
ticaret ile ilikisini gsterdii gibi, ayn zamanda henz burjuva uygarl ile oluacak zaman
ve mekan kavraylarna uzakln da gsterir. Kapitalizmin gelimesinden sonra, o
okyanuslarn bilinmeyen adalar kalmam ve onlar,bir topyaya ilham vermek bir yana
giderek smrgelemeye bal olarak aalayc bir anlam kazanmlardr. Bu nedenle henz
Dounun dolaysyla Batnn da olmad bir dneme aittirler. Ayn zamanda gelecee deil,yaanan dneme ilikindirler, gelecek gndermeleri yoktur.
O halde, topyalar aslnda Dounun rnleridirler; ama bu Dounun rnleri olanlar,
aslnda Bu gn batnn olduu kabul edilenlerdir. Bunlarn iinde belki sadece Yeni Atlantis,
Batnn, burjuva uygarlnn daha ak bir damgasn tar. Gerisi, tamamen Dounun
rndr. Dounun topya geleneinin devamdr.
Peki Dounun topya gelenei nedir?
Dounun dnen zaman kavray iinde, gelecee ilikin bir topya yoktur. Hele gelecein
gemiten daha iyi olaca ynnde bir inan ve kabul de pek yoktur. O halde, Douda, yanikapitalizm ncesi uygarlklarda, topyann kayna Gemite olabilir ve de yledir.
Ama bu gemi, snf elikileri iinde paralanm ryen medeniyet olamaz. Komnn
Cahiliye denen snfsz toplumu da olamaz. O zaman, snfsz toplumdan snfl topluma
geilen Kent(Cite, Medine); Kvlcmlnn deyiiyle Barbar (snfsz toplum, Komn)
kurdunun, medeniyet kelebeine dnt koza olan Kent olabilir topyalara ilham
verebilecek gemi. Orada henz snfsz toplumun erdemleri yaamaktadr ama ayn
zamanda Uygarln zenginliine de ulalmtr.
Bu nedenle, aslnda btn topyalar genellikle bir Kentden tesini hayal edemez, Kral olsa
Soann ccnden baka eyi yemeyi akl edemeyen oban gibi.PlatonunDevleti, bir Kenti anlatr. Ona lham veren Isparta kentidir.
FarabininMedinetl Fadlas (Erdemli ehir) da bir Kenti anlatr.
Campanellann Gne lkeside aslnda bir Kenti anlatr.
Morusun topyas da, bir ada sz konusu olmakla birlikte, toplumsal rgtlenme olarak bir
Kentin rgtlenmesine sahiptir.
O halde, btn bu topyalar, bu gn Dou denen kapitalizm ncesi uygarlklarn rndrler.
Gelecein toplumunu deil ideal toplumu anlatr ve bu toplum, henz uygarlamam,
uygarln eiindeki Kentten baka bir ey deildir.
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
14/54
Klasik uygarlklarda, bir de dinlerin iine szm bir topya daha vardr. O da, gelecee deil,
gemie aittir: snfsz toplum, tarih ncesi, yani Cennet.
O halde, toparlarsak, bu gn batllara ait olduu dnlen topya kitaplar aslnda tamamen
klasik uygarlklarn damgasn tarlar, yani onlar douludur.
Dounun topyas, yani klasik kapitalizm ncesi ticarete ve tarih ve tarm temeli zerinderetime dayanan toplamlarn topyalar, ilhamn gemiin Kentinde bulur
21 Haziran 2004 Pazartesi
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
15/54
Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk
Veya
ok Kltrl Toplum Slogan Niin Gericidir?
yle genel geer bir yarg var: "ok kltrllk Avrupa merkezciliin almasdr. Avrupa
Merkezcilik dier kltrleri, aa gryor, onlar kendi llerine gre yarglyordu. imdi
ise, hi bir kltr dierinden stn veya aa deil, hepsi ayn deerde grlyor. Artk
slogan, eitlenme ve birbirine benzeme deil, ok renklilik, eitlilik. Bu anlay iinde elbette
Avrupa Merkezcilik yer bulamaz."
lk bakta her ey ok ak! Tpk gnein douu ve bat gibi. Nasl gnein douunun ve
batnn ahidi gerekmiyorsa, yle. ok kltrllk de, btn kltrleri eit dzeyde
grdne gre, Avrupa kltrn dierlerinden stn gren; her eyi Avrupa'nn aynasnda
deerlendiren bir anlay, bu ok kltrllk dnyasnda yaayamaz.
Bu gizli varsayma dayanarak konumalar, karsamalar yaplyor; programlar oluturuluyor;
makaleler, kitaplar yazlyor.
Ne var ki bizim ihtiyar Marks veya diyalektik, her eyden phe et demi. Hele bizim
yaam deneylerimiz gsteriyor ki, hi phe uyandrmayanlardan, yanll akla hi
gelmeyenlerden, zellikle phe etmek gerekiyor.
Biz de bu ihtiyar Marksist diyalektiin dn izleyelim.
Evet ilk bakta gne doudan doan batdan batar ama, onun hi "doup" "batmad",
aksine hep yerinde durduu, buna karlk, dnyann kendi etrafnda dn nedeniyle yle
grnd artk kimse iin bir sr deil. Yani gerek aslnda tam da kendine zt bir biimde
grnmektedir. Gne yerinde dururken hareket ediyormu gibi grnmekte, biz ise hareket
ediyorken sanki yerimizde duruyormuuz gibi.
Demek ki, binlerce yldr bilginin ve tecrbenin birikmi z olan halk bilgeliinin dedii
gibi, yle hemen grne aldanmamak gerekiyor. Ya da Marksn deiik ifadesiyle:
Eer z ve grnm ayn olsayd, btn bilim gereksiz olurdu.
Biz de, bu Avrupa Merkezcilik, ok Kltrllk kavramlarnda bu dersleri ve ilkeleri bir
doruluk snavndan geirelim. Bakalm gerekten yle mi? Gerekten, ok Kltrllk
Avrupa Merkezciliin almas m? Yoksa Bizzat Avrupa Merkezciliin ta kendisi mi?Son sylenmesi gerekeni ilk nce sylersek, bizim tezimiz, "ok Kltrllk" ya da "ok
Kltrl Toplum" gibi siyasi slogan ve projelerin bizzat Avrupa Merkezciliin ta kendisi
olduudur. Ama bu tezi kantlamak iin nce, uzun bir yolculua kmak; ileriye doru
frlayabilmek iinbir yay gibi gerilmek gerekiyor.
*
Avrupa Merkezcilik nedir?
Bu kavramn ilk kelimesi olan Avrupa'dan balayalm.
Avrupa nedir?Bir yeri tanmlayan corafi bir kavram olarak Avrupa son derece yeni bir kavramdr. Bir
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
16/54
bakma kapitalizm ile birlikte domutur. Kapitalizm ncesinde Avrupa yoktu. Avrupa adnn
kaynakland mitolojideki Avrupann ve Greklerin Avrupa dedii blgenin bu gnk
Avrupa ile bir ilgisi yoktu. Bu gn Avrupa diye bilinen yerler, Grekler iin brakalm Avrupa
kavramnn iinde olmay bir yana, var olduu bile bilinmeyen, sylencelerin ardnda, bilinen
dnyann tesindeki yerlerdi. Romallar iin de bir Avrupa deil, Galler, Germanya, Britanyavard, ama bu gnk gibi bir Avrupa yoktu. slam Uygarl iin de ayn durum sz
konusuydu.
Belli bir blgeye Avrupa adn verenler ve onun bir ktann corafi ad olarak kullananlar yine
bizzat Avrupallardr.
Ama bu adlandrmann kendisi bizzat, o Avrupal denenlerin tarihsel ve toplumsal
eilimlerini yanstr ayn zamanda. Avrupal da Avrupa gibidir. Avrupa gibi
Avrupaly da Avrupal yaratmtr. Ama bu Avrupal nedir? Bunu anlamak iin
Avrupay anlamak gerekiyor.
yle dnlebilir. Modern bilimler, dolaysyla da Corafya Avrupada doduundan,Avrupaya Avrupa adnn verilmesi de, bu balamda grlmelidir, tpk dier ktalarn
adlandrlmas ve tanmlanmas gibidir ve o srecin bir paras olarak anlalmaldr. Bu
bakmdan, bu gnk Avrupaya Avrupa denilmesi, btnyle, o adlandrmalar yapanlarn
Avrupallndan bamsz olarak, bilimin, jeoloji ve corafyann kendisiyle ilgilidir.
Ne var ki, corafya asndan baktmzda Avrupann bir kita olarak tanmlanmasnn hi de
masum olmad grlr.
Avrupa, corafibir kavram olarak, Asya ktasnn Ural dalarnn batsnda kalan ksmna
keyfi olarak verilmi bir isimdir. Dnyadaki adlandrmalarn hepsi keyfidir. Avrupa yerineMavrupa da denebilirdi. Asya yerine Masya da. Sorun burada deil. Bu isimle tanmlanan
alnn kendisindeki keyfilikte.
Eer Ktalar jeolojik veya tektonik kriterlere gre tanmlanyorsa, btn Ktalar ayr bir
plakadan olumaktadrlar. Bir zamanlar kocaman birPangaea ktasnn paralanmasndan
olumu plakalara kta deniyorsa, ki btn Ktalar bu byk plakalardan oluurlar, Avrupa
ktalar iinde tek byle olmayandr. Gney ve Kuzey Amerika bile ayr plakalardr. Afrika,
Avustralya, Antartika, Hindistan hep ayrplakalardr. Avrupa ise ne Asyadan byle ayrlr ne
de Afrikadan. Pireneler ve Alplerin gneyi de bu gn Avrupa saylmaktadr ama baka bir
plakaya aittirler. Yani Jeolojik kriterler geerliyse eer, rnein talya Avrupaya dahildeildir.
Hindistan, Asya Ktasndan ok daha belirgin corafi ekillenmelerle ayrlm olmasna; ayn
zamanda ayr bir plakadan olumasna ve Himalaya dalar bu plakann Asyaya arpmasyla
olumasna ramen ve bunlar kltrel bir ayrla da denk dmesine ve neredeyse birkta
kadar byk olmasna ramen, yani bir ayr kta olarak saylmann btn kriterlerine sahip
olmasna ramen, Hindistan'a bir Kta denilmemektedir.
Avrupann ise, byle bir zellii yoktur. Onu Asyadan ayrd sylenen Ural dalar ok
eski dalardr ve rnein bir Himalayalar gibi almaz bir engel deildirler. Urallar kltrel
bakmdan da bir ayrc snr oluturmazlar. Bu dalarn batsnda ya da dousunda yaayanRuslar ya da Slavlar birbirinden ok farkl da deildir. Avrupadan saylan Pirene ve Alplerin
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
17/54
gneyi ise, aslnda Avrupann iinde bulunduu plakaya dahil deildirler.
Yani Avrupa Ktas, tamamen keyfi olarak, bir kta olmann kriterlerine uymamasna ramen,
gneyinde ve dousunda bu kriterler ayaklar altna alnarak snrlar izilmi, ktala terfi
ettirilmi bir blgedir corafi olarak. Dousunda, Asyadan ayrmak iin; gneyinde, Akdeniz
veya Afrikay Avrupaya katmak iin, bir kta olmann kriterleri ayaklar altna alnarakyaratlm bir ktadr Avrupa.
Eer ktalar plakalara gre tanmlanyorsa veya jeolojik anlamda ktalar byle ise, ktalar
iinde bir tek Avrupa byle tanmlanmay hak etmemektedir. Byle tanmlanmay hak eden
Hindistan ve Amerikalar bile ayr ktalar olarak tanmlanmazken, Avrupa hi hak etmedii
halde kta kabul edilmitir.
Grld gibi, Avrupa kavram, bu corafi kavram ve bu kavramn kapsad alan, corafi
kriter ve kayglara gre belirlenmemitir.
*
O halde u soru hala ortada durmaktadr: Niin Asya'nn bu, bat ucundaki yarmadada
yaayan insanlar, bulunduklar yere rnein Bat Asya gibi bir isim vermemilerdir de, yani
corafi olarak gerei daha iyi yanstan bir isim vermemiler, o ktann bir uzants olduklarn
belirtmemilerdir de, corafi ya da jeolojik bakmdan hi de kta kriterlerine denk dmeyen
bir blgeyi ayr bir kta olarak, Avrupa olarak; Kendilerini de Avrupal olarak
tanmlamlardr ve tanmlamaktadrlar?
Peki acaba, corafi olmamakla birlikte, kltrel, tarihsel snrlar ve ayrm izgileri mi vardr
da, corafya bu snrlar kabartlandrmak iin ona kta dedi? O halde kltrel ve tarihsel
snrlara bakalm.Tarihsel ve kltrel snrlar arandnda ise keyfilik zirveye ykselir. Alp dalarnn veya
Pirene dalarnn gneyi veya Balkanlar ve Gneyi, Kltrel ve tarihsel olarak Avrupaldan
ok Akdenizlidir. Zaten tarih boyunca, Akdeniz uygarl Fenikelilerden beri kltrel ve ticari
bakmdan ve byk imparatorluklarn ortaya kyla birlikte de siyasi bakmdan bir btn
olagelmitir. Roma, Bizans, Osmanl ayn uygarlk blgesinin siyasi ve styap birliini
salamlardr veya bu yndeki abalardr. Hatta, Hristiyanlk ve slamiyet bile, bu uyarlk
alannn farkl aamalardaki styaplar olarak grlebilirler. Bunlarn ortaklklar, Kuzey
Avrupa'da yaayanlarla ortaklklarndan ok daha fazladr. Bir skenderiyeli ile bir Yunanlnn
tarihsel, kltrel ortaklklar, bir Yunanlnn bir Almanla ortaklklarndan ok daha fazladr.Bir Endlslnn bir zmirli ile tarihsel ve kltrel ortaklklar, bir Endlsl ile bir
Parisliden ok daha fazladr. Aa yukar ayn yemekleri yerler; ayn mziklerden zevk
alrlar. Bu takdirde, niin Yunanistan Avrupa'dr da, Asya deildir veya skenderiye Niye
Afrikaldr da Avrupal deil?
Bunun da tarihsel, kltrel veya toplumsal bir ls yoktur. Demek ki, eer Ktalar Kltrel
ya da tarihsel ortaklklara gre tanmlanacaksa, Avrupa, burada da btn kurallar ayaklar
altna almaktadr.
Bu kltrel snrlardaki keyfilik karsnda da Avrupa, Avrupann ve Avrupalln corafi
bir kavram olduunu syler.
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
18/54
Ama yukarda deinildii gibi, corafi bir kavram olarak da geerlilii yoktur ve orada da
sknca, bu amazdan kurtulmak iin tarihsel ve kltrel bir kavram olduu sylenmektedir.
Deve Kuu gibidir Avrupa kavram. Deve misin? Kuum. Ku musun? Deveyim. Tarihsel ve
kltrel misin? Corafiyim. Corafi misin? Tarihsel, Kltrelim.
Demek ki, daha, Avrupa Merkezcilik kavramnn iki szcnden esas nemli olannnkendisinde ok ciddi bir sorun var. Avrupa nedir? Neye denk der belli deildir? Ne corafi
ne de tarihsel veya kltrel bir ayrma denk gelmez. Tamamen keyfi olarak belirlenmi
grnmektedir.
*
Bu keyfilii tespit etmek, bir olgu olarak belirlemek yetmez. Onu anlamak, aklamak gerekir.
Niin byle bir keyfilik vardr, niye byle btn ktalardan farkl olarak Avrupa ktas ya da
Avrupa denen ey, tm nesnel ller ayaklar altna alnarak suni ve keyfi olarak yaratlmtr.
Bu keyfilii yaratan zorunluluk nedir?
Ayrca bir kavram gereklii aklamann arac deilse, aksine onu arptyorsa, bu onun
sosyolojik deil ideolojik; yani belli karlar korumaya yarayan, onlara hizmet eden, onlar
gizleyen bir ilevi olduu anlamna gelir. Peki,bu karlar veya imtiyazlar nelerdir? imdi bu
keyfiliin ardndaki zorunluluu aratralm.
Avrupa kavram, Corafi, kltrel ya da tarihsel kriterler ayaklar altna alnarak ortaya
ktna gre, Avrupa aslnda neyin karldr? O bir baka eyin karl olmaldr ki, o
baka ey corafi ya da kltrelmi gibi grnebilsin.
Peki, nedir bu "ey"? Bunu anlamak iin Avrupa kavramnn kullanmndaki hileleri iyi
anlamak gerekir.
Yukarda grld ki, Avrupa ne jeolojik, ne de kltrel bir kavram olarak bir bilimsel deere
sahip deildir. O bu anlamlarda, ideolojik bir kavramdr. Aslnda hep, corafi ya da kltrel
anlamlar olduu sylenerek, fiilen siyasi bir kavramolarak kullanlmaktadr. Yani aslnda
siyasi olan bu kavram, yani ideolojikolan bu kavram, hep corafi ve kltrelin ardna
gizlenerek, bir bilimsellik postu giymektedir; yani corafi veya kltrel olduu yolundaki
gndermeler, bu siyasi ve ideolojik kavramn sosyolojik bir kavram olduu izlenimi
yaratmasn salamaktadr.
Halbuki, Avrupa denen blge, dier ktalar gibi, corafi ya da kltrel snrlara sahip olsayd
bile bu Avrupann sosyolojik bir kavram olduu anlamna gelmezdi. Kald ki, Avrupa bu
snrlara da denk gelmemektedir.
Bunu anlamak iin, sosyolojik bir kavram olarak Avrupann ne anlama gelebileceine ve
geldiine bakalm.
Sosyolojik bir kavram olarak Avrupa demek kapitalizm demektir. Avrupa demek,
sosyolojik olarak Modern Burjuva uygarl demektir.
Modern Burjuva uygarl, bugn Avrupa denen blgenin, Kuzey batsnda doup, ncelikle
orada yayld ve oradan dnyaya egemen olduu iin, Kapitalizm, Modern burjuva uyarl
karl olarak Avrupa kavram sosyolojik bir kavram olarak kullanlabilir ve Avrupannbiricik sosyolojik karl bu anlamdr.
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
19/54
Avrupa aslnda burada, bu kullanm iinde, bir kavram da deil, birkoddur. Modern burjuva
uygarlnn, kapitalizmin karl olarak kullanlan bir kod. Bir tr ksa yaz, bir ksaltma
gibi grlmelidir. rnein Modern Burjuva Uygarl diyeceinize, ksaca MBU diyecek
yerde, MBUnun karl olarak Avrupa da denebilir. Avrupann bilimsel tek anlam budur.
Bir kavram bile deildir, bir Koddur ve anlam kartrlmad srece, kolay anlalrlk vetasarruf salayabileceinden bir sorun oluturmaz.
Ama tam da burada Vehbinin kerrakesiortaya kyor. Bu modern burjuva uygarl, bu
uygarln burjuvazisi ve ulusal devletleri, onu bu anlamda, sosyolojik bir gereklii anlamay
kolaylatran bir kavramn, bir kod olarak karl anlamnda kullanmyorlar. Onlar onu
bilimsel olarak kullandklarn sylerken, hep kltrel ya da corafi olduundan hareketle
bilimsel, dolaysyla sosyolojik bir kavram olarak kullanld gibi bir izlenim yaratyorlar,
bylece aslnda politik balamlarda kullandklarn, ideolojik bir kavram olduunu gizliyorlar.
Yani Corafi veya Kltrel olduu imalarnn ardna gizlenerek onun ideolojik olduunu
gizleyip, gereklii arptan deil, gereklii aklayan bir kavram kullandklar izlenimiyaratyorlar.
Tekrar edelim. Avrupa, sosyolojik bir kavram olarak, kapitalizm karlnda bir kod olarak
kullanlabilir. Burada sadece bir adlandrma sorunu sz konusudur. Her hangi bir eyi
adlandrmak iin A szc yerine B szc, Kapitalizm yerine Avrupa veya Bat
kullanlabilir. Burada kavram corafi ya da kltrel deil, sosyolojik bir anlama sahiptir.
Sosyolojik olarak Avrupa, kapitalizm kavramnn karlnda kullanlmaktadr, sadece ve
sadece bu anlamyla Avrupa ya da Bat ideolojik bir kavram deildir. Gerei arptmaz,
aksine onu anlamann bir aracdr.
Avrupa sosyolojik bir kavram olarak Kapitalizmin karl bir Kod olarak kullanldnda;
Asya da sosyolojik bir ayrmn karl olan bir Kodolarak kullanlabilir.
Sosyolojik bir kavram olarak Avrupa'nn ztt Asya'dr.
Peki, Asya nedir, sosyolojik bir kavram olarak? Avrupa Modern kapitalizm demek ise, Asya
da, klasik, kapitalizm ncesiAntik Uygarlk demektir.
Bu kavramlara bir ncs, Afrika da eklenebilir. Afrika da, bir bakma, klasik uygarla
veya modern kapitalist uygarla gememi veya geememi toplumlara denk der. Yani
Komnn karl bir kod olarak kullanlabilir.
Yanibu kta adlandrmas, insanlk tarihindeki temel retim biimine; dolaysylastyapnn veya dinin temel biimine karlk der. Komn veya lkel sosyalizm ve bunun
st yaps olan, totemcilik veya amanizm karl olarak Afrika; Klasik tarihin, tarm
retimi; art rne ekonomi d cebir ile el koymaya ve Tefeci-Bezirgan Sermayeye dayanan
Klasik Uygarlklar ve bunlarn styaps tanrl ya da tanrsz Semavi dinler karl olarak
Asya; Modern gc smrsne ve art deerin dorudan retim srecinden elde
edilmesine, geni yeniden retime dayanan modern kapitalist Uygarlk ve onun, uygarlk
ncesi ve klasik uygarlklarn styapsn, dindir, din de inantr, kiiseldir diyerek, politik
alann dna atan ve dini ya da styaps; bizzatbu politik ve zel ayrmna dayanan din, ya
da dier bilinen adyla ulusuluk olan Avrupa.
Sorun byle koyulduunda, btn kafa karklklarna yol aan kavram kargaalarna son
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
20/54
verilebilir.
Dou'nun dousundaki Japonya sosyolojik olanak batldr.Batnn batsndaki, Portekiz veya
Fas Sosyolojik olarak Douludur. Asya'nn dousundaki Japonya, Avrupaldr; Avrupa'nn
gneyindeki balkanlar veya talya'nn Gneyi Asyaldr. Sahrann Kuzeyindeki Afrikann
Akdeniz ky eridi ve Yemen ve eski Msr zerinden medenilemeye uram AfrikalHabeistan, Asyaldr. Sibirya Tundralarndaki; Orta Asya Bozkr veya llerindeki;
Himalayalarn sapa vadilerindeki Asyal halklar Afrika'ldr. Corafi olarak ayr bir kta olan
Latin Amerika sosyolojik olarak Asyaldr veya Asyadr; yine Jeolojik ve corafi olarak
baka bir Kta olan Kuzey Amerika Avrupaldr veya Avrupadr. Beyazlarn yerlemedii
Okyanusya adalar Afrikaldr. Amerika ve Avustralya'nn yerlileri Afrikaldr. Oralara
yerleen beyazlar, kken anlamnda deil, sosyolojik anlamyla Avrupaldr. Bu nedenle Yeni
Zelanda ve Avustralya Avrupadr. Oralardaki rezervatlar Afrika.
Politikada, bu anlamnn dnda, Avrupa ya da Asyallktan; Avrupa ya da Asyadan sz
etmek; Bat ve Doudan; Batllk ve Doululuktan sz etmek, ona burjuva uygarlnn,kendi stnln ve egemenliini gizlemek iin, karlarn korumak iin ykledii; aslnda
kullanld politik balamlarda hibir bilimsel deeri ve anlam olmayan; aksine gereklii
arptan bir anlam yklemek olur.
DolaysylaAvrupalnn, yani modern burjuva uygarlnn, Avrupa veya Avrupalla verdii
anlam kabul ederek, yani Avrupalln corafi veya kltrel bir olgu olduu veya snra
tekabl ettii varsaymna dayanarak Avrupa merkezcilie veya Avrupalla kar kmak,
aslnda ayn varsaymlar; ayn gerici ideoloji yeniden retmektir.
Avrupaya, Avrupalla ya da Avrupa merkezcilie Kapitalizm veya Burjuva Uygarl
anlam dnda bir anlamla kar kmak, bizzat Avrupa Merkezciliin ta kendisidir ve onu
yeniden retir.
Yani Avrupa Merkezcilik kavramnn kendisi problemlidir ve gerei arptr, bu
kavram, Avrupalnn (Burjuva uygarlnn ya da kapitalizmin) ona ykledii anlamda,
yani kltrel ya da corafi bir ayrma tekabl ettii anlamanda eletirilemez. Yani
kltrel ya da corafi bir ayrma denk den bir kavram olarak kullanldnda, kar
olsanz bile onun klesi olur, yanl yeniden retmi olursunuz.
Avrupa Merkezcilik, Avrupa Kapitalizm demek olduuna, dolaysyla da Kapitalizm
Merkezcilikolduuna gre, Kapitalizm Merkezcilietekabl etmeyen bir anlamda AvrupaMerkezcilie kar kmann kendisi bile o ideolojik tahrifat yeniden retir.
Yani kapitalizme tarihsel ve politik olarak kar kmadan Avrupa Merkezcilikle mcadele
olanakszdr ve Avrupa merkezcilik yenden retilir.
Avrupa merkezciliin eletirisi, kapitalizmin eletirisi olmak zorundadr.
Kapitalizmin eletirisi ise, Ekonomi Politiin eletirisidir.
Kapitalizm geni ve yaygn meta retimi demektir. Meta retimiyle birlikte, Metann tabi
olduu deer yasas, insan toplumunun karsna bir doa yasas gibi kar. Ekonomi Politik
bu yasalar inceler. Ona kar mcadelenin silahlarn sunar iilere. Ama ayn zamanda, kendikonusunu, yani meta retimini yok etmeye alr. Bu nedenledir ki, Marksn temel eserinin
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
21/54
alt balEkonomi Politiin Eletirisidir.
Avrupa, yani kapitalizme kar mcadele edilmeden, Avrupa merkezcilik, yani Avrupa
kavramnn burjuva uygarlnn bir ideolojik egemenlik arac olarak kullanmna kar
mcadele edilemez.
O halde, MarksnKapitali, yani Ekonomi Politii Eletirisi, Avrupann ve Avrupamerkezciliin eletirisinin temelidir.
Kapitalizm dnda bir Avrupa veya Bat kavram, sadece baka lkelerdeki kapitalizmin ve
burjuvazinin karlarnsavunmann aracdr ve ayn Avrupa Burjuvazisinin kralarn
kullanmak iin kulland anlamlara sahiptir2. Yani Avrupa ve Avrupalln ya da batlln,
corafi ya da kltrel bir ayrmn karl olduu var saymna dayanr. Byle olsayd bile,
yani Avrupa, rnein Hindistan gibi, farkl corafi ve kltrel snrlara denk gelseydi bile, bu
onun ideolojik niteliini gizlemi olurdu. nk corafi kavramlar sosyolojik kavramlar
deildirler.
Avrupa kavramnn, sosyolojik olarak kapitalizm anlamna gelmesi, ama burjuvazinin onu
hep kltrel veya corafi anlamlarna atf yaparak bilimsel bir kavram gibi kullanyor olmas,
tpk, aslnda biyolojikbir kavram olan, sosyal bir hayvan olarak insan kavramn, sanki
sosyolojik bir kavram gibi kullanmasna ve onun ideolojik niteliini gizlemesine;
Epistemolojikolarak inan kavramnn ardna gizlenerek dinleri sosyolojik olarakinan
olarak tanmlamasna benzemektedir.
Btn bunlar burjuva uygarlnn ve ideolojik egemenliinin ke talardr ve bunlarn
hepsinde ayn hile yaplmaktadr. Kavramn baka bir balamdaki anlamna gnderme
yaplarak, bilimsel veya sosyolojik bir kavram olduu yanlgsna yol almaktadr. Dinenandenirken; nsana sosyal hayvandenirken; Avrupaya Kta denirken, hep
nann Epistemolojik; nsann Biyolojik; Avrupann Corafianlamlarnn ardna
gizlenerek, onlarn bilimsel bir kavram olduu, dolaysyla sosyolojik kavramlar olduu
yanlsamasyaratlarak, onlarn hukuki, politik ve ideolojik kavramlar; yani burjuva
uygarlnn styapsnn dayand kavramlar olduu gizlenmekte ve egemenlik
pekitirilmektedir.
Tam da bu gizleme eyleminin kendisi, kapitalizmi ya da burjuva uygarlnn egemenliini
kurmakta, bizleri kapitalizm veya burjuva uygarl merkezli, tam da bu anlamda Avrupa
Merkezli(dikkat edilsin burada Avrupa kapitalizm anlamndadr) bir bak asnahapsetmektedir.
i hareketi ve sosyalizm bu kanallardan teslim alnd. Bylece i hareketinin ve
sosyalizmin Burjuva uygarlna ve onun styapsna karbaka bir uygarlk ve styap
tasavvuru gelitirilmesinin nne geildi.
Toparlarsak, corafi ya da kltrel olarak var olduu imasna dayanan bir Avrupa merkezcilik
eletirisinin kendisi, sosyolojik olarak Avrupa merkezci, yani kapitalizm veya burjuva
2Bu gn rnein Trkiyede Asyallk, Doululuk, Avrupa Merkezcilie kar k, aslnda ayn gerici anlay
yeniden retmekte ve Trkiyeye egemen brokratik Oligarinin karlarn ve egemenliini savunmann aracolarak ilev grmektedir.
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
22/54
uygarl merkezci olur. Avrupa merkezciliin btn eletirisi, znde Avrupa merkezcidir.
Bu gne kadar kullanld anlamyla Avrupa Merkezcilik, Avrupa Merkezci bir kavramdr.
*
imdi ayn hilenin Kltr dolaysyla da ok Kltrllk kavramnda nasl tekrarlandn,
Kltr kavramnn da, bu gn burjuva uygarlnn ona ykledii anlamla nasl bir ideolojikkavram haline dntn, bu uygarln temel bir kavram olduunu ve ok kltrlln
ve bunu savunmann aslnda burjuva uygarln; yani Avrupa Merkezcilii savunmak
olduunu gsterelim. O zaman Avrupa merkezcilik ve ok Kltrlln birbirine zt
olmad; ok kltrlln bizzat kendisinin Avrupa merkezcilii, yani kapitalizmin
egemenliini nasl rettiini ve onun temel talarndan biri olduunu grelim.
Kltr Nedir?
Kltr sosyolojik olarak, insann doaya katt her eydir. Yani, toplumsal olan, insan insanyapan, dier hayvanlardan ayran ey demektir.
Elbette, yksek memelilerin srler halinde olduka karmak bir ilikiler sistemi iinde
yaayanlarnda da bir Kltrn tohumlar, en ilkel biimleri grlmektedir. Bunun iin yle
bir rnek bir fikir verebilir.
Afrikadaki rezervatlardan birinde, fillerin soyu tkenir. Fakat soylar tkenmeden nce
oradaki filler gergedanlarla ayn alanlar paylamalarna ramen gergedanlara saldrmazlar,
bir bakma Bar iinde bir arada yaarlar.
Filler tkendikten sonra, iinde gergedan olmayan, fillerin gergedanlar tanmad, baka bir
rezervattan, gen filler, soyu tkenmi fillerin yerine getirilir ve braklrlar. Ancak yeni
getirilen filler srekli olarak gergedanlara saldrmaktadr.
Bunun zerine, yine gergedanlarla fillerin bar iinde bir arada yaadklar baka bir
rezervattan, bir yal fil getirildikten sonra, gen filler de, gergedanlara saldrmay brakrlar.
Yal ve tecrbeli fil, onlara fillerin gergedanlara saldrmamas gerektiini, gergedanlarla
bar iinde bir arada yaamalar gerektiini, fillerin tarihsel tecrbesinin bu dersini, bu
bilgisini aktarmtr. Gergedanlara saldrmamak, genetik ya da igdseldeil; renilen bir
zelliktir.
Bu gzlem, en azndan, yksek memeliler arasnda, genlerle aktarlandan te, baka bireylerin de aktarldn gstermektedir: Bu anlamda ok ilkel biim iinde olsa da, yksek
memelilerde de kltrn bir tohumunun varlndan, ok ilkel bir biiminden sz edilebilir.
Tersinden rnek de Kurt ocuklar olutururlar. Olaanst rastlantlar sonucu ok kk
yata, kurtlar, aylar, maymunlar vs. tarafndan bir ekilde bytlm insan yavrular;
genlerinde tm olanaklar olmasna ramen, konumay, hatta iki ayak zerinde yrmeyi bile
becerememekte; tam anlamla, bir kurt, bir ay, bir maymun gibi davranmaktadrlar. Bu
bakmdan Tarzanlar olanakszdrlar ve Afrikay smrgeletiren beyaz adamn imgesinden
baka bir eye denk dmezler.
Bu nedenle, insan doduunda, aslnda toplumun rahmine dm bir tohum olarak datasavvur edilebilir. nsan ancak erikin bir insan olduunda, (bu erikinlik genellikle biyolojik
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
23/54
erikinlikte akmasna ramen onunla kartrlmamaldr) yani toplum binlerce yllk
birikimini rahmine dm insan yavrusuna aktardnda, insan insan olarak doar.
O halde, sosyolojik olarak, bizi insan yapan her ey Kltr oluturduundan, aa yukar
Kltr ve Toplum ayn eyi karlayan kavramlardr.
Dolaysyla bu anlamda, Kltr ideolojik, politiki de ierir bu sosyolojik anlamyla.Leninler ann tartmalarnda rnein aa yukar byle anlalyor ve bu anlam veri
kabul edilerek tartlyordu.
rnein Lenin, tam da Kltr denen eyin iinde politik ve ideolojik olan da bulunduu iin,
bunu ayrmak mmkn olamayaca iin ve tam da bu gerekeyle, kltrel zerklik
talebine kar kyor, bu ayrm mmkn olmadndan; Kltrel zerkliin ideolojik
zerklikanlamna gelecei; bir toplumda egemen snfn ideolojisinin egemen ideoloji
olduu; dolaysyla; Kltrel zerkliin fiilen egemen snfn ideolojik egemenliinin bir arac
olaca noktasndan hareketle, Kltrel zerklik talebini reddediyordu.
Yani Leninler, Kltr, aa yukar, tam da sosyolojik anlamyla kabul ettikleri iin ve tam
da bu nedenle Kltrel zerklik talebini reddediyorlard. deolojiden ayr, Politikadan ayr
bir kltr kavram veya kavray yoktu.
Bu onlarn, bu gn ok kltrllk kullanmnda Kltr szcne yklenen anlamdaki
talepleri desteklemedikleri ya da savunmadklar anlamna gelmiyordu. Aksine, bu gn ok
kltrllk ya da kltrel zenginlik balamnda savunulan haklar ok daha esasl olarak
savunuyorlard.
rnein bu gn, Krtenin de tannmas, insanlarn Trkenin yan sra ana dillerini de
renmesi trndeki talepler, ok kltrllk balamnda savunulmaktadrlar.Leninler bu hakk, ok daha radikal olarak, hi de ok kltrllk balamnda deil,
demokrasi ve demokratik cumhuriyet balamnda savunuyorlard. Ve bu savunu bu
gnknden bin kat daha ileri ve doruydu ve bu gn de dorudur.
Leninler ann ii hareketi iin, btn dillerin eitlii talebi vard. Onlar iin,
demokratik bir cumhuriyet, bir ulusu, her hangi bir dil, din, etni, soy ile tanmlamazd,
burjuva devriminin ve aydnlanmann program ve ideallerine bal olarak. Dolaysyla dil
ulusu tanmlamann bir arac deildi. Bu nedenle, Leninlerin ann talebi, btn dillerin
eitlii idi3.
Bu ayn zamanda u da demektir, hibir dil dierinden imtiyazl olmayacandan, demokratik
bir Cumhuriyetin ulusu tanmlayan resmi bir dili olmaz. Herkesin ana dilinde eitim yapma
hakk, onu gelitirme, istedii dili ana dili seme hakk olur. Dolaysyla byle bir cumhuriyet,
bir dil ile bir ulusun tanmlanmasn, tpk bir soyla, bir rkla tanmlanmasn reddettii gibi
3"Ulusal sorunda ii demokrasisinin program da udur: hangi ulus ve hangi dil iin olursa olsun her trl
ayrcaln ortadan kaldrlmas; (...) uluslardan birine herhangi bir ayrcalk tanyacak olan (zemstvonun (yani
belediyenin), topluluun vb. ) uluslarn hal eitliini bozacak olan ya da bir ulusal aznln haklarn
baltalayacak olan her trl davran yasaya aykr ve geersiz sayan ve devletin her yurttana, anayasaya
aykr olan bu tr tasarruflarn geersiz saylmasn talep etmehakk tanyan ve ayn zamanda byle hareketleregiriecek olanlar cezalara uratan genel bir yasann kabul." (Lenin)
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
24/54
reddetmelidir.
Yani Klasik Marksist Demokratik Cumhuriyet program, bu programn ayrlmaz bir esi
olan, tm dillerin eitlii talebi ve hedefi, bu gnk, dile gre tanmlanm egemen bir ulusun,
kendisine zenginlik katmak iin, bu devleti glendirmek iin, dier dillerin de renimini
istemesinden veya dier dillerin, resmi dilin yan sra, kendilerinin de renilmesiniistemelerinden, bir kat daha radikal ve devrimciydi ve bu gn de hala devrimcidir.
Birinde, bu gnknde, bir dile, tarihe, soya gre tanmlanm egemen bir ulusun tolerans,
kendi karlarn buekilde daha iyi savunmu olaca anlay yatarken; Leninlerin anda
ya da Klasik i hareketinin programnda, tm dillerin eitlii ile, ulusun bir dile, soya, tarihe
gre tanmlanmas reddedilmektedir.Tm dillerin eitliidir talep.
Ne yazk ki, bu temel dorular ve gerekler sosyalistler tarafndan bile unutulmu
bulunmakta, btn sosyalistler ok kltrlln faziletleri zerine sosyalistgeviler
getirmektedirler.
Biz ii hareketinin ve sosyalist hareketin, aydnlanmann tamamlanmam projesini;
Demokratik Cumhuriyeti bayrana yazmas gerektiini sylerken, bu gnknden bin kat
daha ileri, ama unutulmu ve Stalinist kar devrimden sonra gerici bir ulus kavramna batm
olan sosyalist hareketi bundan karmaya alyoruz.
Demokratik Cumhuriyetin tarihin p tenekesine atldn ve aldn syleyenler ise,
bizlerin bu talebi karsnda, gerici ulusuluun, kendini bu gnk globallemi dnyaya
adapte etmesinin bir aracndan baka bur ey olmayan ok kltrllk gibi kavramlarla
oyalanp; bu demokratik grevlerden kalarn; emek eksenli mcadele gibi,
enternasyonalizm, Anti emperyalizm gibi, ilk bakta ok snf ve anti emperyalist ve deenternasyonalist sloganlarn ve durularn ardnda gizliyorlar.
Ve bir hareket, demokratik bir cumhuriyet yerine, emek eksenli ya da ABDye kar
hedef, eylem ve sloganlar esas hedef olarak koyduunda ve yakalanacak ana halka olarak
bunlar aldnda, sadece iileri ekonomist bir mcadeleyehapsetmi olmaz; onlar ayn
zamanda mttefiklerinden de tecrit etmi olur.
rnein, Krt hareketi, tm dillerin eitliitalebinin, devletin Trklkle tanmlanmasna,
dilinin Trke olmasna; adnn Trk devleti olmasna kar mcadelenin en byk destekisi
olur. Byle bir talep ayn zamanda iileri blen ayrlklara kar mcadele olduundan, tm
iilerin birliinin koullarn da yaratr. Keza, byle bir mcadele, bizzat Krtlerinmcadelesi iinde, devrimci demokrasinin glenmesine yol aar. i snfn da ekonomist
taleplerden ve tecrit olmaktan kurtarr. Bylece snfn snf olarak rgtlenmesinin ve bir
politik hareket oluturmasnn koullarn yaratr.
Bir devlet veya ulus, kendini bir dille, bir soy, bir tarih, bir etni ile tanmlamsa, bir
sosyalistin savunmas gereken, tm dillerin eitlii talebi her zamankinden ok daha acil
olarak ortada duruyor demektir.
Bir ulusu bir dille tanmlamak sadece gerici bir milliyetilik deil; ayn zamanda rklktr.
Irkn ve Irkln sadece biyolojik zelliklerle dayandn sanmak, 19. yzyln
smrgeciliinin rklndan baka bir rklk tanmamak demektir. Eski biyolojik
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
25/54
zelliklere dayanan klasik smrge dnemi rklnn yerini, oktan kltre, dile dayanan
bir rklk alm bulunmaktadr. Dolaysyla, Trkiye Cumhuriyeti de, ayn zamanda rk bir
devlettir. Tpk dnyadaki dier benzer devletler gibi.
Bunun karsnda bir sosyalistin savunmas gereken, uluslarn kendi kaderini tayin hakk
vardr parolasnn ardna gizlenerek, bunun karsnda sesini karmamak ve emek eksenlimcadele diyerekten ileri kamak deil; uluslarn bir dile, bir etniye, bir tarihe gre
tanmlanmas hakkn reddetmek, tpk bir zamanlarn kuzey eyaletlerinin gney
eyaletlerinin ayrlarak, siyahlar yurttalk haklarndan mahrum eden ulus tanmlamas
haklarn reddetmelerive onu yok etmek iin onunla savamalar gibi, bu hakka kar
savamaktr.
Uluslarn kendi kadirini tayin hakk, ama bu hak o kendi kaderini tayin etmek isteyen, ulusu
bir dil, bir etni, bir soy, bir din, bir kltr ile tanmlamad takdirde bir hak olabilir. Ulusu bir
dil, bir din, bir etni, bir soy, bir kltr, bir din ile tanmlama hakkn tanmaz demokratik
cumhuriyet. Ancak tm dillerin eit olduu bir ulus, yani bir dili olmayan, bir dile gretanmlanmam bir ulus; yine bir dile gre tanmlanmam bir ulus; bir Kltre gre
tanmlanmam, bir kltr olmayan bir ulus; Bir dine gre tanmlanmam, bir dini olmayan
bir ulus; tm dinlere, kltrlere; dillere ayn hakk tanyan; bunlarn hibir politik anlamnn
olmad bir ulus; yine ayn ekilde kendini hibir dil, din, soy, kltrle tanmlamam bir
ulustan ayrlabilir.
Zaten bu hakk garanti eden de, Engelsin de ifade ettii gibi, bir tek kyn bile, ayrlma
hakk olmas; ulusun zgr komnlerin birlii olmasdr. Eer o ky, ky veya ulusu, her
hangi bir soy, boy, etni, dil, tarih, din vs. ile tanmlyorsa, bu uluslarn kendi kaderini tayin
hakk deil; ulusu gerici ve rk bir ayrmla tanmlama hakk olur ki, bu hakktanmazdemokratik bir cumhuriyet.
Lenin znde soruna byle yaklayordu. O bu anlamda demokratik cumhuriyetin bu hakk
ierdiini sylyordu4. Ama ayn zamanda ulusun ne olduu konusundaki belirsizlik ve
ulusularn ulus kavramn kabul etme bu elikili durum, demokratik cumhuriyetin iine
giren bir mikrop gibi nce onu hastalandrd, sonra da yok etti.
Grld gibi, Kltr kavram, yirminci yzyln hayaleti olan ulus kavramyla, dolaysyla
burjuva toplumunun dini ve styapsyla yakndan ilgi iinde bulunmaktadr. Kltr
kavramnn u veya bu ekilde tanmlan ve kavran, btn bir siyasi program ve stratejiyibelirlemektedir.
imdi tekrar Kltr ve ok Kltrllk kavramlarnn analizine geri dnelim.
Bu gn ok kltrllkten, kltrel renklerden ve zenginlikten sz edilirken acaba kltr
hangi anlamda kullanlmaktadr. Kltr kavramna nasl bir anlam verilmektedir? Ve bu
anlam hangi snfn karlarn korumann aracdr? Bunu aratrmaya ve analizimize devam
4"Uluslarn kaderlerini tayin hakk, demokratik bir dzeni zorunlu klar; yle ki, bu dzende yalnzca genel
olarak demokrasi ile yetinilemez, burada, zel olarak ayrlma sorununun demokratik olmayan yoldan zme
balamak olanakl deildir. Demokrasi genel anlamyla, sava ve ezici bir milliyetilikle badaabilir."
(Lenin)
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
26/54
edelim.
Kltrn ok Kltrllk Balamndaki Anlam
Kltr neyi kapsyor bu gnk kullanmda?
Bu gn en ok kltrllkten yana olana bile, eer yle denirse, o bu ok kltrll kabul
etmeyecektir.
rnein bir Alevi vatanda kyor ve diyor ki, benim kltrme gre, ben devlet ve vergiyi
tanmyorum. Devletin mahkemelerinin de yeri yoktur benim kltrmde. Keza bu gnk
okullarn da yeri yoktur. Benim Kltrme gre, bilgi yallararaclyla iir, saz mzik
eliinde ve gnlk hayat iinde yeni kuaklara aktarlr. Bizde mahkemeler ve yazl baka
bir hukuk da yoktur. Bir kyn ahalisi toplanr, bir sorun ya da sulu varsa, geleneklere ve
aklna gre hep bir arada, bir karar verir ve verilen karar ortaklaa uygulanr. Eh okul ve
hkimlereihtiyacmz olmadndan, bu retmen ve yarglar eitecek okullara bunlarnmaa ve eitimleri iin vergilere; vergi vermeyenleri tutuklayacak askerlere ve polislere;
dolaysyla bu asker ve polisleri eitecek okullara ve retmenlere ve de bunlara verilecek
maalara, hsldevlete de ihtiyacmz yoktur. Dolaysyla bizim askere gitmemiz, vergi
vermemiz de gerekmez. Mademki ok kltrl olmaktan; kltrel zenginlikten sz ediliyor;
bunlar bizim kltrmzn en esasl blmn olutururlar. ok kltrllk varsa, bizim
askere gitmeme, vergi vermeme, okula gitmeme hakkmzn olmas gerekir.
Ya da baka bir rnek verelim. Birisi kp diyebilir ki, benim kltrmde kadn ve erkein
birbiriyle grp anlaarak evlenmesi diye bir ey yoktur ve ayptr. Birisi ailesinin rzas
dnda baka biriyle evlenir veya ona kaarsa ldrlmesi gerekir. Bu da bizim kltrmz.Mademki ok kltrlyz, bizim bu kltrmzn tannmas gerekir.
Byle yzlerce binlerce rnek verilebilir. u ok kltrlln en byk taraftarlar bile, size
kar, bunlarn kltrn bir esi olmadn, bunlarn baka bir ey olduunu
syleyeceklerdir.
Ama siz de burada, ama o da senin kltrnn kltr tanm; benim kltr tanmma gre de
bunlar kltre dhildirdediinizde, sylediklerinizi uygulamaya kalktnzda ne olacaktr?
O zaman, ok kltrlln, bu gnk burjuva toplumunun ve gerici ulusal devletlerin kltr
kavramnn diktatrl olduu grlr. ok kltrllk, kltrn, politik ve hukuki
alann dna ilikin olduu eklindeki bir kltr tanmnn diktatrl olarak ortaya
kar.
O zaman, ok kltrl toplumun, ok kltrlle saf saf inanp, vergi vermeyen, askere
gitmeyen, mahkemeleri tanmayan; okula gitmeyenleri hapse tktn grlecektir. Hatta ok
kltrllk masalna inananlar toplu halde davranrlarsa, zerlerine askeri birliklerin
geldiklerini ve kendilerini imha ettiklerini greceklerdir.
Demek ki, ok kltrllk aslnda Kltrn belli bir anlaynndier kltrler
zerindeki diktatrldr. Siz kltr kavramna, devleti, vergiyi, askerlii, yani bu gnk
burjuva devletinin, politik olann alanna giren eyleri katmaya kalktnzda, tanklar vebombalarla; polis ve jandarmalarla kltrn bunlar kapsamad size retilir.
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
27/54
renmezseniz de imha edilirsiniz.
Bylece ok kltrlln aslnda ok kltrllk olmad, bir kltr kavramnn
diktatrl olduu ortaya kar.
Ama biz yazmzn banda Kltrn bilimsel tanmnn insan toplumsal yapan her eyi
kapsadn; hatta geen yzyln banda sosyalistlerin de Kltr bu anlamda kabul ettikleriiin, Kltrel zerklik gibi talepleri reddettiini falan sylemitik.
Ama imdi, Kltrn hi de bilimsel olmayan, tamamen keyfi yaplm bir tanmnn, bizlere
silah zoruyla dayatldn gryoruz.
Bu silah zoruyla dayatlan anlamnda kltr tpk din gibi, politik olmayan, kiisel olanla
tanmlanmaktadr.
Burjuva toplumu, din, inantr der. nan demek, kiisel, zele ilikin, politik olmayan
demektir.
Bir din kp, hayr ben inan deilim, zele ilikin deilim, politik olmayan deilim, tmtoplumsal hayata ilikinim, rnein ayn zamanda hukukum derse ve bunu uygulamaya
kalkarsa, dinin inan olduu ilkesinin diktatrln grr.
Bylece dinin inan olmad; toplumda inan diye sosyolojik bir kategori bulunmad; dine
inan demenin aslnda modern toplumun dini ve rgtlenme ilkesi olduu; dine inan
demenin aslnda hukuki, ideolojik bir tanm olduu ortaya kar.
te Kltr iin de olan, tam tamna ayndr.
Ama dine inan demek, aydnlanma anda, kapitalizm ncesi toplumlarn st yapsnn
tasfiyesi anlamna gelirken; ilerici ve demokratik bir karakteri varken; Kltr balamnda ayn
eyi yapmak; kendini dil, din, etni, tarih, kltr ile tanmlam gerici ulusuluun ve ulusal
devletlerin korunmas ve yaatlmas gibi anti demokratik ve gerici bir karaktere sahiptir.
Burjuva devrimleri anda, kapitalizm ncesinde toplumlar din ya da soy ilkesine gre
rgtlendiinden onlar politika dna itip, yepyeni bir toplumu rgtlemenin ilkesiydi
dinlerin inan ve zele ait olduu ilkesi. Yani Modern toplumun dini, dinin inan olduunu;
dolaysyla zele ait olduunu kabul eden dindir, daha da dorusu dinin zele ait olduun
kabul etmek iin; zel ve politik diye bir ayrm n koul olduundan; zel ve politik diye bir
ayrmn toplumsal rgtlenmenin temeli olduu dindir.
Bu gn ayns, Kltr alannda yaplmaktadr. Aydnlanma balangta, ulusu bir dil, dinetniyle tanmlamyordu. Bizzat yurtta ve insan kavramlar zde olduundan; ulusun
tanmnda her hangi bir dil, din, soy ayrm ve ayrcal; dolaysyla da ulusun bir dine, dile,
soya gre tanmlanmas reddediliyordu. Vatanm yeryz milletim insanlk aydnlanmann
bir slogan ve idealiydi.
Ancak burjuvazi daha ilk anda, buradan geri adm atarak, bunun tehlikelerini grerek, ulusu,
yani yurttalar, bir soy, tarih, kltr, etni, din ile tanmlamaya balad. Ama ulus byle
tanmlannca, bu gerici ulusuluun, dier soy, etin, dil, din ve kltrlerin zerindeki basks
balad.
Bylece bu baskya kar hareketler de kendilerini ayn ekilde tanmlamaya baladlar. Yaniulusu her hangi bir dil, etni, soy, kltr, tarih ile tanmlamay reddetmek yerine, baka dil, din,
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
28/54
etni temelinde yeni uluslarn tanm yaplmaya baland. Bylece gerici ulusuluk, tpk bir
DNAnn kendini retmesi gibi, tm yeryzn kaplad.
Devrimci dnemin, ulusu, yani politik olan, bir dil, din etni, soy ile tanmlamay reddeden;
vatanm yeryz milletim insanlk diyen dnemin ulusuluu, burjuvazinin ondan yz
evirmesi karsnda i Hareketi ve sosyalist hareket tarafndan Demokratik Cumhuriyet veEnternasyonalizm biiminde savunulmaya devam etti. Ama Leninin yazlarnda da
grlecei gibi, modern toplumun dinin ve ulusunne olduunun kavranmamas, bunun nce
uluslarn kaderini tayin hakk biiminde anmasn, (nk burada artk ulusun dile, dine,
etniye gre tanm fiilen kabul edilmi oluyordu); Sovyetlere bir brokratik kastn
egemenlii ile de, tm sosyalist hareketin, tpk burjuvazi gibi, gerici, ulusu, dile, dine, etniye
balayan gerici bir ulusuluu savunmasna ve bunun tm sosyalist ve ii hareketine egemen
olmasna yol at.
Ulusu bir etni, dil, din; soy ile tanmlamay reddeden, Devrimci Demokratik dnemin
ulusuluu, sadece anaristlerin geleneklerinde yaad. i ve sosyalist hareketin ulusu bir dilve etniyle, dinle, soyla, tarihle tanmlamas enternasyonalizm ilkesinin bile ieriinin
burjuvazinin devrimci dneminden daha da gerilere dmesine yol at.
Aydnlanma dneminde, vatanm yeryz milletim insanlk diyenler ya da ilk
enternasyonalleri kuranlar, bundan kendini bir dil, din etin, soy ile tanmlamam zgr
komnlerin birliini; bu demokratik cumhuriyetin tm dnyay kapsamasn anlarlarken;
gerici ulusuluu kabul etmi sosyalist ve ii hareketinin enternasyonalizmi, bunu her biri
kendini bir dil, etni, soy, kltr, tarihe gre tanmlam uluslarn, dayanmas olarak
anlyordu. Bu anlamda enternasyonalizm kavramnn ierii bile deiti; gerici bir
ulusuluun ve ulus anlaynn dnya apndaki dayanmas anlamn kazand.
Bu gnk dnyann durumu budur. Gerek burjuvazi gerek ii hareketi, modern toplumu,
gerici, soya dile, dine, tarihe, kltre dayanan uluslarla tanmlamakbakmndan birbiriyle
yarmtr ve bu gn yeryzne bu uluslar ve devletler egemendir.
te byle bir dnyada, muazzam i gc gleri ve globalleme bir yandan; elektroniin
salad olanaklar bir yandan; Avrupa Birlii gibi her biri dile, tarihe, kltre gre
tanmlanm uluslarn birleme giriimleri bir yandan ve bu devletler iindeki ezilen dil, din.,
etni, kltrlerin direnileri bir yandan, dile, dayanan ulus tanmn zorlamaya balad. Bu
durumda, hem gerici ulusuluu ayakta tutabilmek, hem yeni ekonomik ilikilere uygun dahaesnek bir sistem oluturabilmek iin, ok kltrllk parolas ve Kltrn politik olmayanla,
zellikle de dille tanmlanmas gerei ortaya kt.
ok kltrllk, demokratik cumhuriyetin tm dil ve kltrlerin eitlii ilkesinin aksine,
ulusun beli bir dil ya da tarihle tanmlanmasn reddetmemekte, bunu kabul etmekte, ama
kltrel zenginlik, eitlilik, aznlk haklar gibi kavramlarn ardnda bunu esnetmekte; gerici
ulusuluu globalizm anda yaatmak ve savunmak iin yeni bir mevziye yerletirmektedir.
Aydnlanma ann burjuvazisi veya 19 Yzyln ii hareketi, bu gnk gibi, kltr zel
olanla, politik olmayanla tanmlamak gibi bir eye gerek duymamt. nk dillerin ve
kltrlerin eitlii, bunlara gre ulusun tanmlanmamas; bunlarn bir politik anlamnnolmamas, demokratik cumhuriyet kavramnn iindebulunuyordu. Bu nedenle Kltr az
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
29/54
ok bilimsel olarak, tm toplumsal olanla tanmlyordu o zamann sosyalistleri5.
Zaten ulus bir dille, tarihle, etniyle, dinle tanmlamadnz bir dnemde, kltr byle
politika dyla keyfi olarak tanmlama ihtiyac ve sorunu olmaz. Bir devlet, dini tmyle
kiinin zel sorunu olarak grrse; dillerin hepsi eit ve herkese ana dilinde eitim yapma
hakk var ise, bu gnk anlamyla kltre ve ok kltrlle ihtiya olmaz. Dillerin eitliive laiklik zaten byle bir eye gerek brakmaz.
Ancak gerici ulusuluuntm uluslara egemen olduu bir dnyada, byle bir kltr
kavramna ihtiya vardr. Dolaysyla, ulus kavramnn, bir dille, dinle, tarihle, etniyle,
kltrle tanmlanmas ile; kltr kavramnn byle politik olmayanla tanmlanmas arasnda
ayrlmaz bir iliki bulunmaktadr. ok kltrllk, gerici ulus anlaynn ayrlmaz parasdr.
Bir ulusu, bir dil, din, etni, soy ile tanmlamay reddeden bir ulusuluk iin, ok kltrllk
gibi bir kavrama ihtiya yoktur. Devletin dili yoksa, etnisi yoksa, tarihi, dini yoksa, o zaten
suda yaayan ve suda yaadn bilmeyen balk gibi ok kltrldr.
O halde, ok Kltrllk kavramndaki Kltr, aslnda Kltrn belli bir tanmnn; kltrnsiyaseti, hukuku, ideolojiyi kapsamad eklindeki, hukuki, siyasi ve ideolojik bir kavramn
diktatrl demektir.
Ve bu diktatrlk, Aydnlanman ve devrimci ii hareketinin gericilik karsndaki
diktatrl gibi de deildir. Elbette, Aydnlanmann ulus anlay, demokratik bir
cumhuriyet, rnein din zeldir derken, dinizel olarak kabul etmeyen veya zel diye bir
ayrm kabul etmeyen dinler karsnda bir diktatrlktr. Ama bu diktatrlk, tarihsel olarak,
ilerici, kurtuluu karakterde bir diktatrlktr.
Ama Kltr zel olarak tanmlamann diktatrl, uluslarn kltrlere, dilleredayanaca varsaymnn diktatrldr, gerici ulusuluun diktatrldr. Bu gerici
ulusuluk iinde, ona dayanarak bir dzenleme getirir.
Tekrar edelim. Bu gn kltr, byk lde, din kavramnn benzeri, zel olanla snrl
gibidir. Ama aydnlanma din zeldir derken; eski sistemin rgtlenme ilkesini, politik alann
dna atyor; onlar paralyordu. Bu anlamda, devrimci bir ilev gryordu.
Bu gnk sistem ise, ok kltrllk derken, bu gn dnyaya egemen olan gerici ulus
devletleri paralamyor; aksine onlar yaatmaya alyor. ok kltrllk ulusun dille, dinle
tanmlanmasn reddetmemekte; aksine bunu var saymaktadr.
Bizlerin slogan, devrimci demokratik ii hareketinin slogan ok kltrllk olamaz.
Bizlerin slogan; ulusun tanmndan her trl dil, din, etni, soy , tarih, kltr hatta corafya
paras tanmlamasn reddetmek; yurttalk ve insan haklarn zdeletirmektir.
Bizim sloganmz; tm dillerin eitlii; herkese ana dilinde eitim, isteyenin istedii dili ana
dil kabul etmesidir. Bizim sloganmz, devletin dinlerden tmyle elini eteini ekmesidir.
Bizim sloganmz, devletin veya ulusun dili, dini, etnisi, soyu, sopu tarihi, kltr
olmamasdr.
5 Veya daha ziyade, sanatn, yksek bir eitimin karlolarak da kullanyordu baka balamlarda. Ama bubaka bir sorundur.
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
30/54
Bunlarn olmad bir ulusta ok kltrllk anlamsz bir kavram olarak kalr.
*
imdi tekrar baa gelelim.
Avrupann tek doru sosyolojik karlnn kapitalizm ya da burjuva uygarl olduunu
grmtk.
Sonra, Kltrn, ok Kltrllk kullanmndaki tanmnn da, bilimsel kltrn tanmyla
ilgisi olmadn ve aslnda btnyle hukuki, ve ideolojik bir kavram olduunu grdk. in
ilginci bu hukuki, politik ve ideolojk kltr kavramnn iddias ve zorla dayatt, Kltrn
hukuk, ideoloji ve politii iermediidir
Bundan baka ok kltrllk kavramnn ancak, ulusun gerici tanmyla bir arada var
olabileceini; yani burjuva uygarlnn en gerici biiminin var oluuna bal olduunu ve o
var oluu yaatmaya ynelik olduunu grdk.
O halde ok kltrllk burjuva uygarln ve kapitalizmi ve onun en gerici biiminiyaatmann ilkesi olduuna gre; burjuva uygarl ve kapitalizmin karl bir kot olarak da
Avrupa kullanlabileceine gre, ok kltrllk kapitalizm merkezli bir bak demektir.
Kapitalizm de Avrupa demek olduundan; ok kltrllk, Avrupa merkezciliktir.
ok kltrllk gerici kapitalizm veya Burjuva uygarl merkezli dnmek demektir. Kot
olarak kullanld takdirde: ok kltrllk Avrupa Merkezciliin ta kendisidir.
Grld gibi, gerek tam da kendi zdd biiminde grlmektedir.
Eh, zaten z ve grn ayn olsayd, ihtiyar Marks ya da diyalektiin dedii gibi, tm bilim
gereksiz bir ey olurdu.
17 Ocak 2006 Sal
Demir Kkaydn
http://www.koxuz.org
mailto:[email protected]:[email protected]://www.koxuz.org/http://www.koxuz.org/http://www.koxuz.org/mailto:[email protected] -
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
31/54
Marksist Kltr ve Uygarlk Kavramlar ve Uygarlklar/Kltrler
atmas
Danimarkada yaynlanan rk karikatrler ile birlikte bir sredir gndemden dm olan
Uygarlklar/Kltrler atmas teorisi (ki buna Doktrin demek daha doru) tekrar ok
duyulur oldu. Bu yazda ksaca bu kavramlarn Tarihsel Maddeci ya da Marksist karlklarn
ve aktel - yaygn kullanmnn somut anlamn ele almay deneyelim.
Irk Karikatrlerden sonraki gelimelerde bunu bir uygarlk veya kltr atmas olarak
tanmlayanlar, genellikle Kltr ve Uygarlk kavramlarn birbirlerinin yerine kullanyorlar.
Marksizm yani Tarihsel maddecilik ise Kltr ve Uygarl kesin olarak birbirinden ayrr.
Kltr, daha nce Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk balkl yazmzda da
gsterdiimiz gibi, insann doaya katt her eydir. Dolaysyla Kltrsz bir toplum yoktur
ve olamaz.Ama uygarlk demek, devlet, snfl toplum demektir. Dolaysyla uygar olmayan toplumlar
vardr.
Nerede, para, ticaret, devlet, yaz, snflar varsa orada uygarlk vardr. Ancak btn bu
uygarlk alameti farikalarndan ou, aslnda daha uygarlama olmadan ortaya kmtr.
Ticaret, para, yaz henz snflar ve devlet ortaya kmadan da ilkel biimleriyle de olsa
biliniyordu. Medeniyetin (Uygarln) keif beratn elinde tuttuu tek ey Devlet ve
Snflardr. Uygarlk demek, devletli ve snfl toplum demektir.
*
lk uygarlk, demir kefedilmeden ok nce, Tun ve Obsidyen ta temelinde, aa
Mezopotamyada, balklar iinde ortaya km, oradan, eski dnya karalar topluluundaki
benzer zellikler gsteren, dier subtropikal Irmak boylarna (inde Sar Nehir, Hindistanda
ndus, Msrda Nil) sramtr.
Bu gne kadar insanlk sadece iki trl uygarlk grmtr. Klasik Prekapitalist Uygarlk ve
Modern Kapitalist Uygarlk.
5000 yldan beri var olan Klasik uygarlklarn ortak zellii, art rne, ekonomi d zorla el
koyulmasdr (Hara, vergiler, ganimet vs. ).
Bu klasik uygarlklarda, Sermaye vardr Tefecilik ve Bezirganlk yoluyla bir art deer eldeeder ama bu olduka arzidir ve art deer elde edildiinde toplumun toplam zenginliinde bir
deime olmaz. Yani sermayenin retimle bir ilgisi yoktur ve retimin gelimesi veya
yntemleri onu ilgilendirmez.
Modern kapitalist uygarlk ise, 500 yl kadar nce, sisli ve souk ngilterede dodu.
Kapitalist smr iin ekonomi d zora gerek yoktur. Sermaye, retimle, dolaysyla onun
gelimesi ve yntemleriyle dorudan ilgilidir, art deeri retim srecinin kendisinde elde
eder. Kapitalist uygarlkta, klasik uygarlktan farkl olarak, art deerelde edildiinde
toplumda toplam bir zenginleme ortaya kar. Onun klasik uygarlklardan temel fark budur.
Gerek anlamda, bir Uygarlklar atmas 17. ve 20. yzyllar arasnda, klasik ve modern
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
32/54
uygarlklar arasnda yaand. Bunlarn hepsinde, modern kapitalist uygarlk bu klasik
uygarlklar yerle yeksan etti ve son kalntlarn birinci dnya savann sonunda, bir daha
geri gelmemek zere yeryznden sildi.
O halde, birici dnya savann bitiminden beri, dnyada bir tek uygarlk vardr. Modern
Kapitalist Burjuva uygarl. Bundan baka hi bir uygarlk yoktur bu gn yeryznde. Bubakmdan gnmzde bir uygarlklar atmasndan sosyolojik olarak sz edilemez.
*
Kapitalizm ncesi uygarlklarda, farkl uygarlklardan sz edilebilirdi. Neredeyse her
subtropikal rmak boyunda, ayn ekonomi temeline dayanmakla birlikte birbirinden farkl
styap ekillenmelerine (dinlere) de denk den farkl bir uygarln varlndan sz
edilebilirdi. Bu bakmdan in, Hint, Msr ve Mezopotamya farkl uygarlklarolarak
grlebilirdi.
Keza klasik uygarlklar esas olarak, bni Haldunun uygarlk kuaklar biiminde de
snflandrlabilir.
Birinci Kuak Uygarlklar: Esas olarak Tuna dayandklarndan zorunlu olarak Subtropikal
Irmak boylarna hapsolmu bulunuyordu. Bunlara Kvlcml Bitkisel Uygarlklar
demektedir.
kinci Kuak Uygarlklar: Demirin kefinden sonra, uygarlk bu rmak boylarndan kurtulup,
ran ve Anadolu yaylarna, in ve Hindistann daha geni ve yksek alanlarna yaylma
olana buldu. Demirin Kefi, ran ayr bir uygarlk alan olarak ortaya karrken,
Mezopotamya ve Msr da bir Akdeniz ve Ortadou uygarlnn iinde eritti.
nc Kuak: slamiyet ile klasik uygarlklarn bir nc kuana geildii dnlebilir.Hristiyanlk, Akdeniz ve Orta Douyu Romann birletirmesine uygun bir yapy
sunuyorduysa, slamlk da, Akdenizden, in ve Hinte kadar tek bir dnya ticaretinin
styapsn sunuyordu. Ne var ki, slamiyetin yayld klasik uygarlk alanlar, daha
yaylmasnn banda onu da rttler ve gericiletirdiler. Bundan sonra slam ancak,
Trkmenler, Ouzlar, zbekler, Berberiler gibi henz yeterince uygarlamam halklarn
genlik alaryla Hindistan, Balkanlar ve spanyaya doru bir yaylmayla sonulanabilen
canlanmalar gsterebildi.
Kapitalizm doduunda, btn uygarlklar, dierlerine gre en gen ve dinamik slam
uygarl bile, genliini yitirmi lm dnemine girmilerdi kendilerini ldrecek, merhametvuruu yapacak olan; genliini yitirmi nceki klasik uygarlklar gibi Barbarlarn gelip
kendisini ykmasn bekler durumdayd.
Bu bakmdan, Kapitalizmin klasik uygarlklarla karlamas ve onlar kesin kendi egemenlii
altna almas ve yok etmesi, bir uygarlk atmasndan ziyade lmn bekleyen klasik
uygarlklarn iinin bitirilmesidir. Ortada kelimenin gerek anlamnda doru drst
uygarlklar atmas bile olmamtr.
*
Bu gn btn dnyada, esas olarak smrnn temeli modern kapitalist art deer retimidir.Dolaysyla baka uygarlklardan ve bunlarn atmalarndan sz edilemez. Btn klasik
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
33/54
uygarlk alanlar modern uygarln, politik ve zeli ayran temel ilkesini; ulus devletleri
kabul ederler. Eski uygarlklarn styaps olan dinler, birer kiisel sorun olarak, inan olarak
vardrlar. Artk onlar, modern uygarln politik ve zeli ayran dininin basit bileenleri
halindedirler. Yani bir Hristiyan, bir Budist, bir Konfys, bir slam uyarlndan sz
edilemez. Yoktur byle bir ey. slamiyet, Hristiyanlk ya da baka dinler, birer inan olarak,modern uygarln diniyle simbiyoz bir iliki iinde birer parazit gibi yaarlar.
Benim inancm slamiyet, Ben Hristiyanla inanyorum, ben Budaya inanyorum
diyen insanlar, aslnda farkl inanlar deil, ayn ortak inanc paylatklarn; yani dinlerin
inan, yani kiisel, zel bir sorun olduu inancn kabul etmi olduklarn ifade etmi olurlar.
Ama bu, kiisel bir inan sorunu deil, modern toplumun rgtlenmesinin temelidir. Yani
onlarn hepsi ayn modern toplumun dinindendirler. Onun iindeki farkl tarikat veya
merepler olarak grlebilirler. Onlar bunu derken, Hristiyanlk, slam veya Budizm modern
toplumun ihtiyalarna daha uygun bir zel inan alan oluturur demektedirler.
eriat, devlet dzeni olarak isteyenler de aslnda,(olanaksz bir ey olan) bir slamuygarln deil, ulusal olan slam ve eriat ile tanmlamay savunurlar ve bu anlamda politik
olan bir dil, bir soy ya da rk ile tanmlamaya kalkanlardan, yani modern uygarln en gerici
biimini savunanlardan hi bir farklar yoktur.
*
Peki, bu gnk u manzara nedir? Bir yanda Hristiyan Bat, Dier yanda Mslman Dou.
Bir yanda fikir zgrlne toz kondurmayanlar, dier yanda peygamberime laf sylettirmem
diyenler. lk bakta sanki farkl deerlerin, uygarlklarn, slam ve Hristiyanln veya Akl
dokunulmaz tutan burjuva uygarl ile Allah ve Muhammeti dokunulmaz tutan slam
Uygarlnn, iki deer sisteminin atmas gibi grnyor. yle mi gerekten? Bu hangi
gerek atmann grn? Eer ortada farkl kltrler ve uygarlklar yoksa bu nedir?
nce u Dou Bat; Hristiyan ve Mslman gibi kavramlarn ne anlama geldiine bakalm.
Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk adl yazmzda, Avrupa kavramnn tek bilimsel
kabul edilebilir karlnn kapitalizm olduunu aklamtk. Kapitalizm Avrupada doduu
ve yayld iin, bir kot olarak kapitalizm karl kullanlabilirdi.
Bunun aynen Dou ve Bat kavramlar iin de geerli olacan sylemitik. Yani Bat
Kapitalist, Dou Prekapitalist uygarlk anlamnda bir kot olarak kullanlabilirdi. Byle bir
kotlamada da Komnn, uygarlk ncesinin karlna Afrika dyordu.Afrikay Komn, Asyay Klasik uygarlklar, Avrupay modern Kapitalist Uygarlk karl
kullanrsak (ki sosyolojik olarak, biricik bilimsel karlklar bunlardr bu kavramlarn) u
sonu grlr. Tarih boyunca sosyolojik olarak Avrupa yoktur. Tarih boyunca, 500 yl
ncesine, kapitalizm douncaya kadar, sadece Afrika (Komn, barbar halklar, lkel
sosyalizm) ve Asya (Klasik Uygarlklar) vardr.
Kavramlar bu gerek ve doru karlklaryla kullandmzda, Kapitalizme corafi olarak
Avrupada ama Avrupadan deil (ki Avrupa Kapitalizm anlamna geldiinden bu
kapitalizmden kapitalizme gemek anlamna gelir) Afrikadan (Komnden) geilmitir.
Kapitalizme geilmedii dnemde, ngiltere Avrupada deil Afrikadayd. Corafi olarak
-
7/29/2019 Demir Kucukaydin - Avrupa Merkezcilik - Dou ve Bati Uzerine.pdf
34/54
Avrupa denen topraklar, o zamanlar sosyolojik olarak Afrikaydlar. ngiltere Kapitalizme
getikten sonra Avrupa ortaya kt. Keza Ouzlar, Trkmenler, zbekler veya Moollar,
corafi olarak Asyal ama sosyolojik olarak Afrikalydlar (yani ilkel sosyalisttiler). O
zamanlar, spanya rnein sosyolojik olarak Asyadayd.
Vikingler, hal seferlerini yapan Franklar, Germenler, Saksonlar; Trkler, Moollar hepsiAfrikalydlar. Bu Afrikallarn bir blm Batdan bir bolm Doudan Asyay (Klasik
Uygarlklar) feth etmeye alyorlard. Yani hallar Afrikalyd, Avrupal deil. Trkler ya
da Moollar Afrikalyd Asyal deil. Vikingler Kuzeyden geliyordu ama o zamanlar
dnyada kuzey yoktu. Onlar da Afrikalyd.
Yine bu kotlarn gerek ve doru sosyolojik karlklaryla tarihi ele aldmzda, unu
grrz. On altnc yzylda Avrupann ortaya kndan, birinci dnya savana kadar olan
dnemde, Avrupa btn dnyay Avrupa yapt. Ondan sonra dnyadaki Afrika (komnler,
uygarlk ncesi toplumlar) ve Asya (Klasik Uygarlklar) Avrupa (Kapitalizm) oldu. Dnyada
nasl eskiden Avrupa yok idiyse, artk bu gnk dnyada da Asya ve Afrika yoktur. Birtekkapitalist uygarlk vardr. Bir tek Avrupa vardr. Btn dnya Avrupadr (Kapitalisttir).
Ama bu Avrupa iinde, bir gelimi ve zengin Avrupa, bir de geri ve smrge Avrupa vardr.
Yani bir tek kapitalizmde, u Merkez evre diye de ifade edilen iki dnya vardr. Buna
Kuzey ve Gney de denmektedir.
Kuzey ve Gney de, birer yn olarak deil, Merkez ve evrenin; gelimi ve az gelimiin
karl olarak kullanlabilir sosyolojik bir kot olarak. Bu bakmdan corafi olarak Gneyin
de gneyinde bulunan yeni Zelanda veya Avustralya, Kuzeyde; corafi olarak Kuzeyde
bulunan Meksika, Grcistan veya Kazakistan sosyolojik olarak Gneydedir.
En kr gz bile grr ki, Avrupann ortaya kndan btn dnyann Avrupa oluundan
sonra, eski Afrika ve Asya,bu gnk Gney olmulardr. Ve bu Gney, artk dnya bir tek
Avrupa (Kapitalizm) olduundan, Avrupann Gneyidir. Bunu yle de ifade edebiliriz.
Artk btn dnya Avrupadr. Bu Avrupann Gneyi de eski Asya ve Afrikadr.
Ama bu gney, Kuzey ile mcadelesinde bir bayrak olarak veya Kuzey Gney ile
mcadelesinde, gerek rkln ve ayrmcln gizlemenin bir arac olarak, ortada bir Dou