DEKLARATË STATUTORE -...

2

DEKLARATË STATUTORE

Nën përgjegjësinë time deklaroj se ky punim është shkruar prej meje, nuk është prezantuar asnjëherë para një institucioni tjetër për vlerësim dhe nuk është botuar i tëri ose pjesë të veçanta të tij. Punimi nuk përmban material të shkruar nga ndonjë person tjetër përveç rasteve të cituara dhe referuara.

Afërdita Puli

© Afërdita Puli, 2013.

3

ABSTRAKT Ky punim trajton globalizimin dhe impaktin e tij në administratën publike. Bëhet një analizë për kuptimin dhe perspektivat e globalizimit, shkaqet dhe pasojat e globalizimit, si dhe për elementët përbërës të globalizimit, një fenomen që është duke përqafuar të gjithë botën dhe që ndikon mbi shoqërinë, qeverisjen, dhe administratën publike. Trajtohen karakteristikat, natyra dhe ekzistenca e globalizimit, duke përfshirë ndikimin pozitiv dhe negativ të tij. Më pas trajtohet në mënyrë shumë më të detajuar marrëdhënia midis globalizimit dhe sistemit të administratës publike në aspektin e përgjithshëm, duke theksuar ndikimin e tij në shoqëri dhe në administratën publike, si janë rimodeluar institucionet publike nën ndikimin e forcave globale, cilat janë strategjitë kryesore që janë ndjekur për përgjigjen institucionale ndaj globalizimit, reforma në Shërbimin Civil dhe zhvillimi i Burimeve Njerëzore si një aspekt i rëndësishëm i Administratës Publike. Më tej trajtohen aspektet kryesore të reformimit të Administratës Publike në Shqipëri duke nisur fillimisht me një vështrim historik, analizohet impakti i globalizimit në institucionet dhe shoqërinë shqiptare, kuadri ligjor dhe institucional, strategjia dhe elementët e reformës institucionale në Administratën Publike dhe së fundi ndikimi i proçesit të integrimit në Departamentin e Administratës publike (DAP). ABSTRACT The present study discusses globalization and its implications for public administration. An analysis is made of the meaning and perspectives of globalization, of the causes and consequences of globalization, and of the constitutive elements of globalization, a phenomenon that is allembracing with transworld and far-reaching implications for society, governance, and public administration. Characteristics, nature and existence of globalization are discussed, including the positive and negative impact of globalization. Then a much detailed study is done on the relationship between globalization and public administration system, in overall terms, highlighting its impact on society and public administration, how are public institutions remodeled under the influence of global forces, which are the main strategies followed as institutional response to globalization, Civil Service reform and development of Human Resources as an important aspect of Public Administration. Further are discussed the key aspects of the reform of Public Administration in Albania, starting initially with a historical overview, it is analyzed the impact of globalization on Albanian institutions and society, the legal and institutional framework, the strategy and the elements of the institutional reform in public administration and at the end the impact of the integration process in the Department of Public Administration (PAD).

4

Fjalët kyçe Departamenti i Administratës Publike (DAP) Globalizim Reforma Institucionale Menaxhimi i Burimeve Njerëzore Keywords: Department of Public Administration (DPA) Globalization Institutional Reform Human Resource Management

5

Mirënjohje Ky punim trajton globalizimin si një fenomen bashkëkohor dhe ndikimin e tij në reformimin e administratës publike si koncept dhe në reformimin e administratës publike në Shqipëri. Ky punim u krye nën udhëheqjen e Msc.Viorela Polena të cilën e falenderoj përzemërsisht për asistencën dhe ndihmesën e dhënë në cdo hap të zhvillimit të punimit duke filluar nga ndihma për formulimin e titullit të punimit, rekomandimin e literaturës, ndarjen dhe organizimin e kapitujve dhe mbështetjen e saj për cdo paqartësi apo kërkesë nga ana ime. Gjithashtu falenderoj dhe stafin pedagogjik dhe administrativ të Universitetit Aleksandër Moisiu Durres, për mbështetjen e dhënë gjatë zhvillimit të Masterit Profesional.

6

Përmbajtja

fq Hyrje ..........................................................................................................................8

Qëllimi......................................................................................................................10

Hipotezat..................................................................................................................10

Metodologjia............................................................................................................10

I. Karakteristikat e globalizimit, sfidat dhe mundësitë...........................................11

II. Impakti i globalizimit në administratën publike.................................................15

• Pasojat pozitive dhe negative të globalizimit.............................................15

• Rimodelimi i institucioneve publike nën ndikimin e forcave globale.......19

• Strategjitë për përgjigjen institucionale ndaj globalizimit.........................23

• Reforma në Shërbimin Civil dhe zhvillimi i Burimeve Njerëzore............24

III. Reformimi i Administratës Publike në Shqipëri..................................................28

• Vështrim historik.......................................................................................28

• Reforma Institucionale në Administratën Publike Shqiptare.....................30

• Strategjia e reformës..................................................................................34

• Kuadri institucional per strukturimin.........................................................35

• Ndikimi i proçesit të integrimit në DAP....................................................42

Konkluzione.........................................................................................................46

Rekomandime......................................................................................................48

Bibliografia..........................................................................................................49

7

Shkurtesat e përdorura DAP- Departamenti i Administratës Publike OBT - Organizata Botërore e Tregtisë FMN - Fondi Monetar Ndërkombëtar ICJ - Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë AP - Administrata Publike GDP - Produkti i Brendshëm Bruto MSA- Marrëveshja e Stabilizim Asocimit UNRISD - United Nations Research Institute for Social Development MBNJ- Menaxhimi i Burimeve Njerëzore PBA - Programi Buxhetor Afatmesëm ITAP - Instituti i Trajnimit të Administratës Publike BE- Bashkimi Europian

8

HYRJE Një nga tendencat kryesore në botën bashkëkohore është globalizimi. Ai nuk është shfaqur në mënyrë të papritur. Globalizimi ka një histori të gjatë dhe të vazhdueshme. Rrënjët e tij mund të gjurmohen nga shekulli i 18-të i iluminizmit, kur koncepti i modernizmit filloi të shfaqet. Globalizimi është procesi i integrimit ndërkombëtar që rrjedh nga shkëmbimi i pikëpamjeve botërore, produkteve, ideve, dhe aspekteve të tjera të kulturës. Objektivi i tij është krijimi i një fshati global duke synuar drejt globalizimit ekonomik dhe ushtrimit të presionit mbi qeveritë që të bëhen më të përgjegjshme publikisht, duke krijuar kështu mundësi të reja për demokratizim. Por a ndikon globalizimi ne reformimin e Administratës Publike? Administrata Publike i është nënshtruar sfidave komplekse dhe presioneve për t’iu përshtatur tendencave të privatizimit, liberalizimit dhe globalizimit. Problemet globale janë aq të mëdha sa që shtetet e ndryshme, individualisht nuk mund ti zgjidhin. Shteti kombëtar gërryhet. Nivele të tjera të zgjidhjes së problemeve, si nën, ashtu edhe sipër rrafshit kombëtar, dalin në skenë. Kufijtë, dikur të ngurtë të territorit, të pushtetit dhe të popullit të një shteti, tashmë janë më të zgjeruar. Globalizimi është rezultat i disa faktorëve dhe ka pasur pasoja të rëndësishme për administratën publike. Ndryshime të mëdha kanë ndodhur si pasojë e globalizimit që kanë ndryshuar natyrën dhe karakterin e shtetit dhe të administratës publike. Pjesa e pare e këtij punimi trajton karakteristikat e globalizimit në nivelin ekonomik, kulturor dhe teknik-juridik, sfidat dhe mundësitë që globalizimi paraqet. Për të ridizenjuar dhe modernizuar institucionet shtetërore për të përballuar sfidat e reja të globalizimit, një qeveri duhet së pari të shqyrtojë dhe të analizojë se si globalizimi po prek rolin dhe funksionimin e shtetit. Pas një vlerësimi të kujdesshëm të nevojave dhe prioriteteve të vendit, institucionet duhet të përpiqen të përshtasin dinamizmin e ndryshimit. Kjo zhvendosje përbën një ndryshim konceptual që thekson fleksibilitet, përgjegjshmëri dhe partneritet multi-sektorial që nxit transparencën dhe llogaridhënien. Nevoja për ndërtimin e kapaciteteve institucionale për të menaxhuar procesin e ndryshimit në vetvete, strategjitë e rekomanduara si përgjigje institucionale duhet të bazohen thelbësisht në konsolidimin e demokracisë dhe sundimin e ligjit në mënyrë që të arrihet ri-ndarja konceptuale dhe operacionale e mekanizmit të Shtetit nga ana e qytetarëve të tij dhe përfshirjen e të gjithë aktorëve kombëtarë. Në të gjitha organizatat dhe veçanërisht për shërbimin publik, burimet njerëzore janë inputi me vlerën më të madhe relative; më shumë se çdo gjë tjetër, ato përcaktojnë si sasinë ashtu dhe cilësinë e outputeve. Roli që punonjësit e shërbimit publik duhet të luajnë në përgjigje të globalizimit përfshin mënyra dhe mjete të përballimit me efikasitet të kërkesave, mundësive dhe pengesave. Pjesa e dytë e punimit shqyrton impaktin e globalizmit në Administratën Publike, pasojat pozitive dhe negative të tij, si janë rimodeluar institucionet publike nën ndikimin e forcave globale, strategjitë për përgjigjen institucionale ndaj globalizimit, reforma në Shërbimin Civil dhe zhvillimi i Burimeve Njerëzore. Por si është reformuar Administrata Publike Shqiptare nën ndikimin e globalizimit?

9

Departamenti i Administratës Publike në Shqipëri ka për mision zhvillimin dhe implementimin e reformës në shërbimin civil duke synuar vendosjen e demokracisë dhe sundimin e ligjit, lehtësimin e procesit të transformimit ekonomik dhe social drejt ekonomisë së tregut. Perspektiva e anëtarësimit në BE ka qenë një faktor stimulues për ecurinë e kësaj reforme duke synuar përafrimin e Shqipërisë me parimet dhe standartet e BE-së për një integrim gradual në strukturat e saj. Reforma institucionale në Shqipëri është karakterizuar nga hartimi i kuadrit ligjor, krijimi dhe funksionimi i institucioneve të nevojshme për të menaxhuar procesin, monitorimi i zbatimit të programeve dhe rezultateve të arritura, si dhe transparenca dhe hapja ndaj publikut, përcaktimi i prioriteteve dhe kohës për implementimin e tyre sipas rëndësisë së nevojave të vendit. Gjithashtu për implementimin e suksesshëm të reformës është shtuar bashkëpunimi rajonal dhe ndërkombëtar. Pjesa e tretë e këtij punimi diskuton reformimin e Administratës Publike në Shqipëri, aspektet kryesorë dhe strategjinë e reformës institucionale në Administratën Publike, kuadrin institucional dhe ligjor dhe ndikimin e procesit të integrimit në DAP.

10

Qëllimi Qëllimi i këtij punimi është të kuptojmë konceptin “globalizim”, si një fenomen i kohëve të sotme, si kanë ndryshuar dhe si janë rimodeluar institucionet e Administratës Publike nën ndikimin e globalizimit, cila është rruga që duhet ndjekur që reformimi të jetë sa më efektiv, si po strukturohet Administrata Publike Shqiptare si pasoje e këtij globalizimi. Hipotezat

- Ndikon globalizimi në reformimin e Administratës Publike? - Ka pësuar Administrata Publike Shqiptare ndryshime nën ndikimin e globalizimit

dhe procesit të integrimit? Metodologjia Metodologjia e përdorur ka kaluar në këto faza:

1- Së pari është identifikuar problemi kërkimor pra ndikimi i globalizimit në Administratën Publike;

2- Së dyti janë ngritur hipotezat; 3- Së treti është zgjedhur titulli i temës së mikrotezës; 4- Së katërti është përpunuar plani orientues i punës kërkimore, pra është

grumbulluar literatura dhe është përcaktuar bibliografia që do të përdoret; 5- Së pesti është përcaktuar struktura e punimit me pjesët e saj përbërëse; 6- Më pas është zhvilluar punimi sipas strukturës së përcaktuar bazuar në njohuritë e

fituara në profilin administrim-publik dhe në ate juridik, gjithashtu bazuar në të dhëna cilësore të marra kryesisht nga libra, artikuj, studime, burime nga interneti dhe nga legjislacioni i RSH.

11

I. Karakteristikat e globalizimit, sfidat dhe mundësitë Globalizimi është procesi i integrimit ndërkombëtar që rrjedh nga shkëmbimi i pikëpamjeve botërore, produkteve, ideve, dhe aspekteve të tjera të kulturës.1 Në veçanti, përparimet në infrastrukturën e transportit dhe telekomunikimit, duke përfshirë internetin, janë faktorët kryesorë në globalizim dhe çojnë në ndërvarësinë e mëtejshme të aktiviteteve ekonomike dhe kulturore. Globalizimi / internacionalizimi është identifikuar me një numër prirjesh, shumica prej të cilave janë zhvilluar që nga Lufta e II Botërore. Këto përfshijnë një lëvizje më të madhe ndërkombëtare të të mirave, të parave, të informatave e të njerëzve, si dhe përfshijnë zhvillimin e teknologjisë, organizatave, të sistemeve juridike e të infrastrukturës që e lejojnë dhe mundësojnë një lëvizje të këtillë. Duke u nisur nga mendimet e analistëve, sidomos ekonomistëve, globalizimi paraqitet si një proces që shpie drejt integrimit më të madh të popujve në ekonomi, financa dhe shumë fusha tjera. Karakteristikat kryesore të globalizimit shfaqen në nivelin ekonomik, si: a) rritja e tregtisë ndërkombëtare dhe b) rritja dhe koncentrimi i kapitalit ndërkombëtar, në nivelin kulturor dhe në nivelin teknik-juridik.2 1. Në nivelin ekonomik globalizimi shfaqet në : - rritjen e tregtisë ndërkombëtare në një shkallë shumë më të shpejtë sesa rritja e ekonomisë botërore, - shtimin e rrjedhjes ndërkombëtare të kapitalit përfshirë edhe investimet e jashtme direkte,

1 Al-Rodhan, Nayef R.F. and Gérard Stoudmann - Definitions of Globalization: A Comprehensive Overview and a Proposed Definition (June 2006) 2 Berisha Skënder - Globalizimi, proces i pashmangshëm - viti i botimit 2008, faqe 92

12

- lidhjen e marrëveshjeve ndërkombëtare që kanë shkaktuar krijimin e organizatave si WTO (Organizata Botërore e Tregtisë) dhe të karteleve ekonomike siç është OPEC (The Organization of the Petroleum Exporting Countries (Organizata e Vendeve Transportuese të Naftës), - zhvillimin e sistemeve globale financiare, - rritjen e rolit të organizatave ndërkombëtare siç janë WTO, WIPO (The World Intellectual Property Organization (Organizata Botërore e Pronesisë Intelektuale), që merren me transaksione ndërkombëtare, - shtimin e praktikave ekonomike si outsourcing (përdorimi i burimeve të jashtme) dhe offshoring (zhvendosje e proceseve të biznesit nga një vend në tjetrin) nga korporatat multinacionale. a) Rritja e tregtisë ndërkombëtare - është një prej karakteristikave kryesore të globalizimit. Kjo rritje, veç të tjerash, është rezultat i konceptit të liberalizimit të tregtisë. Politika e konceptit të globalizimit të tregtisë ndërkombëtare është njëra prej parimeve kryesore që doli nga Konferenca Ekonomike Ndërkombëtare, e mbajtur në vitin 2000 në Davos (Zvicër). Tregtia liberale ndikon drejtpërdrejt në shtimin ekonomik dhe në rritjen e standardit jetësor. Tregtia më e madhe në botë sot bëhet nëpërmjet shfrytëzimit të internetit. Për shkak të rritjes së lidhjeve ekonomike midis sferave tregtare, gjithnjë e më shpejt, po formohen blloqet e mëdha ekonomike në bote, siç janë: Amerika Veriore (SHBA, Kanadaja dhe Meksika), Bashkimi Europian dhe vendet e zhvilluara të Azisë Lindore (Japonia, Koreja Jugore, Tajvani, Hong-Kongu, Singapori dhe Malajzia). b) Rritja dhe koncentrimi i kapitalit ndërkombëtar- është po ashtu karakteristikë e rëndësishme e globalizimit. Madje, në krahasim me tregtinë ndërkombëtare, kapitali ndërkombëtar u rrit shumë më tepër. Faktorët më të rëndësishëm që ndikojnë në rritjen e kapitalit ndërkombëtar janë: rritja e shpejtë e normës së zhvillimit ekonomik, pasuritë natyrore, resurset njerëzore, infrastruktura solide dhe stabiliteti ekonomik, posaçërisht ai politik i vendit. Kapitali ndërkombëtar investohet kryesisht brenda vendeve të zhvilluara, mirëpo në kohët e fundit, investimet ndërkombëtare po rriten sidomos në Amerikën Latine dhe Azinë Lindore (Japoni, Kore Jugore, Hong-Kong, Tajvan, Singapor dhe Malajzi). Në dekadën e fundit të shekullit të kaluar, këto investime nuk janë koncentruar vetëm në industrinë ekstraktive, pra, në shfrytëzimin e pasurive natyrore, por edhe në degë të tjera ekonomike. 2. Në nivelin kulturor globalizimi shfaqet në: - shkëmbimin kulturor gjithnjë më të madh ndërkombëtar, - përhapjen e multikulturalizmit si dhe pranimin më të mirë individual në shumëllojshmërinë kulturore, për shembull përmes eksportimit të filmave të Hollywoodit e të Bollywoodit. Megjithëkëtë, kultura e importuar lehtë mund t’ia zerë vendin kulturës lokale duke shkaktuar me këtë rast reduktimin e shumëllojshmërisë përmes hibridizimit ose madje edhe përmes asimilimit. Forma më e spikatur e kësaj është perëndimizimi. - udhëtimin dhe turizmin gjithnjë më të madh ndërkombëtar, - imigrimin më të madh, përfshirë edhe imigrimin ilegal, - shtrirjen e prodhimeve të gatshme lokale (p.sh. ushqimit) në vende të tjera (shpesh të adaptuara ndaj kulturës së atyre vendeve), - modat (trillet) botërore dhe në kulturat popullore,

13

- ngjarjet botërore të sportit siç është Kupa Botërore e FIFA-s (Federata Ndërkombëtare e Futbollit) dhe lojërat olimpike, - formimin ose zhvillimin e një sërë vlerash universale. 3. Në nivelin teknik / juridik globalizimi manifestohet në: - zhvillimin e një infrastrukture globale për telekomunikim dhe në rrjedhjen më të madhe të të dhënave përtej kufirit, duke përdorur teknologjinë si internetin, satelitët për komunikim, fijet optike të nëndetëseve dhe telefonat celularë, - shtimin e numrit të standardeve të zbatuara në shkallë globale, p.sh.ligjet për të drejtat e autorit dhe patentat, - iniciativën për themelimin e gjykatave ndërkombëtare për krime lufte dhe lëvizjeve ndërkombëtare për drejtësi,si për shembull kemi ICC – The International Criminal Court (Gjykatën Ndërkombëtare për Krime Lufte) dhe ICJ – The International Court of Justice (Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë). Shpesh thuhet se madje edhe terrorizmi ka pësuar një globalizim, me sulmet në vendet e jashtme që nuk kanë lidhje të drejtpërdrejta me vendin amë. Globalizimi na prek të gjithëve në mënyrë të drejtpërdrejtë. Problemet globale janë aq të mëdha sa që shtetet e ndryshme, individualisht nuk mund ti zgjidhin. Shteti kombëtar gërryhet. Nivele të tjera të zgjidhjes së problemeve, si nën, ashtu edhe sipër rrafshit kombëtar, dalin në skenë. Kufijtë, dikur të ngurtë të territorit, të pushtetit dhe të popullit të një shteti, tashmë janë më të zgjeruar. Ky proces ka ardhur në shprehje sidomos brenda Bashkimit Evropian (EU), ku shtetet e këtij Bashkimi i kanë dhënë kompetencat e tyre qendrore, deri në njësinë e përbashkët monetare Euro. Të gjitha këto fenomene nuk janë të reja, por proceset janë përshpejtuar dhe kanë arritur në përmasa të reja, si nga pikëpamja cilësore, ashtu edhe nga ajo sasiore. Këtu qëndron edhe risia e globalizimit.3 Nga ana tjetër globalizimi krijon premisat, që problemet globale të përballohen në mënyrë të përshtatshme, pikërisht në nivel global. Ulja e shërbimeve sociale dhe për pasojë edhe e shpenzimeve dytësore të pagës, me qëllim rritjen e aftësisë konkurruese në kuadër të konkurrencës globale, kërkohet nga ekonomia si domosdoshmëri, ndërsa sindikatat paralajmërojnë për rrezikun nga “Dumping social”. Faktorë të tjerë, si për shembull, niveli i arsimimit apo prezenca në treg, luajnë një rol po aq të rëndësishëm. Dimensioni social i globalizimit nënkupton, sa duhet të jetë globalizimi i njerëzve, përkatësisht si të ndryshojë ai prej globalizimit të tregjeve, të bëhet globalizimi për jetesën, demokracinë, të drejtat e njeriut, barazinë, etj. Gjykimi social për globalizimin është sipas asaj se ç’fitohet prej saj. Edhe pse shumë prej sëmundjeve të botës së sotme- varfëria, mungesa e punës respektive, zvogëlimi i të drejtave të njeriut etj, kanë ekzistuar njëkohë të gjatë, para fazës së tanishme të globalizimit, ai tani fuqizohet. Për shumë, globalizimi e dislokon mënyrën tradicionale të jetesës edhe në komunitetet lokale, e zvogëlon hapësirën e qëndrueshme dhe llojshmërinë kulturore. Në procesin e tanishëm të marrëdhënieve ndërkufitare dhe lidhjeve të ndërsjella, debatimi bëhet jo vetëm për jobarazinë mes vendeve, por edhe për jobarazinë brenda vendeve të caktuara. Debati për globalizimin transformohet shpejt në debat për demokracinë dhe të drejtën sociale në 3 Berisha Skënder - Globalizimi, proces i pashmangshëm - viti i botimit 2008, faqe 98

14

ekonominë e globalizuar. Në kuadër të dimensionit social të globalizimit, ne duhet ti shtrojmë këto pyetje: Ku qëndrojmë sot? Ku dëshirojmë të shkojmë, përkatësisht si të veprojmë në të ardhmen? Si mund ta fitojmë atë, përkatësisht si mund ta përfundojmë? 1) Sa i përket pyetjes ku qëndrojmë sot, mund të konstatojmë se ekzistojnë jobarazi të thella, përkatësisht jobarazpeshë në punimet rrjedhore të ekonomisë globale të cilat janë etnikisht të papranueshme, kurse ekonomia transformohet në globale, kurse institucionet sociale dhe politike mbeten kryesisht lokale, nacionale ose rajonale. Nevojitet kornizë më e mirë institucionale dhe politike nëse dëshirohet që të realizohen premtimet për globalizimin si proces pozitiv. Dobitë nga globalizimi shpërndahen në mënyrë të pabarabartë ndërmjet shteteve dhe brenda shteteve. Ekziston polarizimi në rritje ndërmjet fituesve dhe humbësve. Ekziston jobaraspeshë në rregullat globale. Rregullat ekonomike dhe institucionet mbizotërojnë mbi rregullat sociale, kurse efikasiteti i rregullave ekzistuese dhe të institucioneve ndërmjet vet-testohen me realitetin global. 2) Në pyetjen se ku duhet të shkojmë, përgjigjemi me vizion se proçesi i globalizimit duhet t’i vendosë njerëzit në vendin e duhur që të jetë proces i cili e respekton dinjitetin njerëzor dhe vlerën e barabartë të çdo qenie. Bëhet fjalë pra për globalizim me dimensione sociale që i përkrah vlerat njerëzore dhe mirëqenien e njerëzve. Me rëndësi për dimensionin social të globalizimit është: që të bazohet në vlerat universale të cilat kërkohen prej të gjithë aktorëve, siç janë: shteti, organizatat ndërkombëtare, bizneset, puna, shoqëria civile dhe mediat. 3) Në fund shtrohet pyetja si ta arrijmë këtë? Zgjidhja është në sistemin multinacional të Kombeve të bashkuara, si institucion i paevitueshëm për aksionin global. Që të mund të vlerësohet ndikimi social i globalizimit, është me rëndësi që, përpos përformancave ekonomike, të analizohet se çbëhet me punësimin, pabarazinë në të ardhurat dhe me varfërinë në dy dekadat e fundit. Globalizimi është proces i cili paralelisht shkakton dy gjendje të ndryshme: a) Gjendje të hapjes të ekonomive nacionale me prishjen e kufirit ekonomik të tregjeve nacionale, për shkak të shtrirjes në tregun unik botëror, dhe b) Gjendja e divergjencës së mëtejshme ndërmjet pjesës së pasur dhe të varfër të botës, me rritjen e hendekut midis tyre. Gjendja e vërtetë është rezultat i trendit të përgjithshëm të liberalizimit të tregtisë botërore dhe regjimit të lëvizjes së kapitalit. Dekada e fundit e shekullit të XX do të mbetet në kujtesë për rrëzimin e kufijve ekonomikë në botë, gjë që zgjoi interes të madh edhe në botën e zhvilluar dhe atë të pazhvilluar.

15

II. Impakti i globalizimit në administratën publike Globalizimi ka lehtësuar lidhjen dhe koordinimin midis popujve, qeverive dhe organizatave joqeveritare. Qasja globale është një hap pozitiv drejt avancimit të njeriut. Globalizimi po ndërton themelin e një qytetërimi të ri të karakterizuar nga shumë paradokse. Jo të gjitha shtetet janë prekur ose i janë përgjigjur globalizimit në mënyrë të barabartë. Ky proces ka ecur shumë më shpejt në Amerikën e Veriut, Azinë Lindore, Evropën Perëndimore dhe Australi sesa në pjesën tjetër të Azisë dhe në Evropë, Afrikë dhe Amerikën Latine. Megjithatë, globalizimi i kapitalit, politikës, administratës dhe kulturës, ka prekur pothuajse çdo komb, asnjë vend nuk ka ka mbetur i paprekur.4 Por cilat jane disa nga pasojat e globalizimit në administratën publike?

• Pasojat pozitive dhe negative të globalizimit Pasojat pozitive Vazhdimësia dhe këmbëngulja e shtetit. Globalizimi nuk ka sjellë fundin e shtetit dhe burokracisë së tij; as nuk do të rezultojë në një rënie të shtetit në të ardhmen. Shteti territorial si një identitet sociopolitik do të vazhdojë të ekzistojë, sic ka bërë për disa mijëvjeçarë. Marrëdhënia midis tregut dhe politikës, kapitalizmit dhe shtetit, menaxhimit të sektorit privat dhe sektorit publik ka qenë shumë e lidhur. Marrëdhënia vazhdon të ekzistojë, sepse administrata publike dhe civilizimi, duke përfshirë qytetërimin kapitalist, kanë bashkëjetuar dhe promovuar njëri-tjetrin, me një burokraci që gjithashtu ka mbijetuar në mijëvjeçarë shancesh politike dhe ekonomike në karakterin e shtetit modern. Së paku pesë ndryshime të mëdha mund të dallohen: Së pari është përforcimi i organizatave të qeverisjes mbiterritoriale të tilla si FMN, Banka Botërore dhe OBT, vendimet dhe kodet e sjelljes të të cilave janë të detyrueshme mbi kombshtetet që ndikojnë në sistemet e tyre administrative. E dyta është shkalla në rritje e ndërvarësisë midis shteteve moderne për të trajtuar çështjet territoriale dhe mbiterritoriale dhe për të kërkuar bashkëpunim për një mori çështjesh me interes të përgjithshëm, të tilla si shqetësim alarmant për mjedisin global dhe qëndrueshmëria ekologjike. Këtu, konceptet e fshatit global, mjedisit global, dhe nënshtetësisë globale janë ndër shqetësimet e reja që janë shfaqur në të gjitha shtetet dhe praktikat e tyre të administratës publike5. Ndryshimi i tretë është se të gjitha shtetet kanë fituar avantazhet e moshës së informacionit për të procesuar informacion për pothuajse të gjitha funksionet e qeverisjes dhe administratës, si vendore dhe ndërkombëtare, edhe pse vendet më pak të zhvilluara

4 Farazmand, Ali - Globalization and Public Administration (1999), pg 514 5 Brown, Seyom - International Relations in a Changing Global System- Moment for International Leadership (1992)

16

do të vazhdojnë prapa për një kohë. Më e rëndësishme është aftësia ushtarake dhe teknologjike në rritje e shteteve dominuese, sidomos Shtetet e Bashkuara, që globalisht dominojnë botën si nga toka ashtu dhe nga ajri, një hegjemoni globale. Ndryshimi i katërt është roli në rritje i qeverive si partnerë dhe nxitës të sektorit privat, shpesh në kurriz të mallrave dhe shërbimeve publike. Nën ndikimin e forcave të globalizimit, roli i qeverisë po zhvendoset progresivisht drejt sigurimit të një ambienti të përshtatshëm për ndërmarrjet private. Ndryshimi i pestë, dhe ndoshta ndryshimi më i rëndësishëm për administratorët publikë, është zhvendosja e shtetit administrativ nga një shtet i mirëqenies në një shtet korporativ, shtet kontraktues apo shtet sipërmarrës. Ndryshimet përkatëse në natyrën e administratës publike dhe menaxhimit janë karakterizuar nga terma të tilla si “menaxhim politik”, “menaxhim i ri publik”, dhe “shteti i korporatës administrative”.6 Në mënyrë të ngjashme, administrata publike do të vazhdojë të ekzistojë edhe si një ndërmarrje e vetëdijshme dhe një fushë profesionale. Ndryshimi i administratës publike, si pasojë e kërkesës, megjithatë është manifestuar në debatin e fundit dhe aktual mbi rolin e shtetit dhe eksplorimet filozofike, institucionale, organizative dhe praktike në kërkim të identitetit. Përkatësisht, fushat binjake të administratës publike krahasuese dhe zhvillimore janë objekte të debatit mbi natyrën dhe madhësinë e shtetit dhe administratës publike në zhvillimin e njohurive dhe ndërtimin e përgjithësimeve teorike. Ndryshime të ngjashme janë vërejtur në dimensionet praktike të shtetit dhe të administratës publike. Orientimi dhe roli i shtetit të globalizuar kanë ndryshuar si rezultat i globalizimit të kapitalizimit të korporatave. Ndryshe nga shteti i mirëqenies administrative, i cili priret të bilancojë interesat e korporatave / tregut me interesat sociale dhe politike për disa dekada gjatë Luftës së Ftohtë, roli i ri i shtetit të mirëqënies administrative ka disa karakteristika. Këto përfshijnë ngushtimin e shtetit të mirëqenies siç ne e njohim; zgjerimin e sigurisë dhe ushtrisë dhe zgjerimin e burgjeve, sistemeve gjyqësore, dhe funksioneve të tyre ndihmëse të tilla si punë sociale, rrjete psikologjike, dhe këshillim. Pasojat negative të globalizimit. Pasojat negative të globalizimit janë të shumta: ato përfshijnë zvogëlimin ose humbjen e sovranitetit të shteteve, kufizimet mbi demokracinë, humbjen e komunitetit, përqëndrim të strukturës së pushtetit global, rritje e centralizimit të të korporatave, rritja e varësisë midis kombeve më pak të zhvilluara dhe fuqive globalizuese. Kërcënim për sovranitetin e shtetit. Sovraniteti i shtetit mbështetet në territorialitet dhe autoritet suprem mbi tokë, hapësirë dhe det. Por roli kryesor i shtetit në globalizëm, në të njëjtën kohë ka kërcënuar identitetin shtetëror duke vënë “sovranitetin e saj në krah”. Sfida për sovranitet do të thotë një humbje të aftësisë së njëanshme nga komb-shtetet për të ushtruar politika gjithëpërfshirëse makroekonomike. Shumë shtete ia kanë dorëzuar aftësinë e tyre kombëtare të politikëbërjes, organizatave rajonale ose ndërkombëtare për bashkëpunim në përpjekjet e globalizimit. Disa qeveri kanë rishikuar edhe kushtetutat e tyre në interes të bashkëpunimit rajonal (për shembull, Italia, Portugalia dhe Spanja në

6 Farazmand, Ali - From Civil to Non-Civil Administration:The Biggest Challenge to the State and Public Administration (1997)

17

komunitetin Evropian dhe vendet e Amerikës Latine po konsiderojnë veprime të ngjashme në drejtim të komunitetit Transamerikan). Që nga viti 1970, FMN, Banka Botërore dhe OBT kanë zbatuar masa më autoritative në politikat monetare dhe fiskale në vendet anëtare më pak të zhvilluara. Programet rregulluese strukturore të përmendura më lart i kanë detyruar këto vende për reforma dhe ndryshime që kanë thelluar varësinë e tyre në korporatat globalizuese dhe qeveritë e tyre dominuese. Kërcënim për demokracinë dhe komunitetin. Rritja dhe zgjerimi i kapitalit global paraqet një kërcënim serioz ndaj ideve demokratike në mbarë globin. Fakti që organizatat globale të tilla si FMN, Banka Botërore dhe OBT, si dhe disa elita transnacionale përshkruajnë dhe diktojnë strukturat rregulluese fiskale, monetare dhe të tjera politika për vendet e varfëra më pak të zhvilluara, është në një mënyrë, një mohim i demokracisë lokale. Njerëzit në këto vende nuk mund të ushtrojnë të drejtat e tyre njerëzore dhe qytetare për të përcaktuar preferencat e tyre politike; interesat e tyre kombëtare dhe njerëzore janë sakrifikuar për interesat e fuqive dominuese. Globalizimi ka rezultuar në thellim të varfërisë, shpërbërjes sociale, dhe shkatërrimit të mjedisit. Globalizimi i korporatave në këto vende ka rezultuar në shkatërrimin e ekonomive të prodhimit vendas në favor të orientimit nga eksporti dhe interesave globale. Njerëzit në shumicën e këtyre vendeve kanë qenë duke luftuar me regjime shtypëse dhe elita politiko-administrative, të cilat janë të mbështetura nga korporatat globale dhe demokracitë perëndimore, përfshirë Shtetet e Bashkuara. Anasjelltas, kërcënimi për demokracinë e brendshme perëndimore është gjithashtu real kur korporatat globale mbyllin fabrika brenda natës pa u konsultuar me komunitetet lokale, apo kur investimet e huaja në ndërmarrjet vendase janë bërë pa të dhëna nga komunitetet lokale. Banorët lokalë kanë humbur kontrollin mbi komunitetet e tyre. Zhvendosja e komunitetit është një ilac i hidhur që miliona fermerë në shumë vende më pak të zhvilluara kanë provuar për disa dekada. Shumë fermerë të cilët kontribuan në komunitetin e tyre dhe në ekonominë kombëtare janë shpronësuar nga globalizimi i agrobiznesit dhe agroindustrisë, të cilat kanë pasur mbështetjen e plotë të qeverive dhe elitave administrative. Me fuqitë ekonomike dhe politike të përqendruara në disa korporata globale dhe elita të qeveritare, zgjedhjet e politikave janë "dëmtuar" dhe është gjithnjë e më e vështirë për të ushtruar lirinë e zgjedhjes dhe për të gëzuar mbrojtjen e të drejtave individuale. Korrupsioni dhe fuqizimi i elitës. Globalizimi shtyn privatizimin si një pjesë e programit të rregullimit strukturor, fuqizon elitat në rritje dhe nxit korrupsionin si në vendet më pak te zhvilluara ashtu dhe në ato më të zhvilluara. Ky korrupsionin në nivelet më të larta tashmë ka arritur pikën e krizës kombëtare. Për shembull, Kili është shfaqur si një model i ekonomisë së privatizuar, kur në fakt një e treta e popullsisë jeton në varfëri të mjerueshme, ndërsa elita burokratike ushtarake gëzon klasin botëror të jetesës. Fuqizimi i elitës çon në një strukturë të re organizative globale me karakteristikat e një "perandorie" të korporatave globale që kërkon fleksibilitet në transformimin e saj gjigant të strukturës së fuqisë botërore. Dallohen katër elemente: (1) zvogëlimi tek kompetencat organizative bërthamë; (2) kompjuterizimi dhe automatizimi; (3) bashkimet, blerjet, dhe aleancat strategjike; dhe (4) selitë ekipore dhe morale në mesin e personelit kryesor. Ky transformim bën një ndarje të qartë ndërmjet elitave dhe joelitave. Globalizimi fuqizon

18

dominimin elitar në rendin e ri botëror në të cilin teoria hegjemonike mbizotëron së bashku me globalizimin e kapitalit. Objektivi kryesor i procesit të globalizimit, i cili ndikon në dinamikat e shumta të jetës shoqërore, janë shtetet kombëtare. Nga njëra anë zona e sovranitetit të shtetit është ngushtuar dhe nga ana tjetër funksionet e tij, funksionimi dhe përgjegjësitë pas Luftës së Dytë Botërore u ripërcaktuan. Shteti ka braktisur te forcat e tregut zonat që ai i zinte pas vitit 1945, nën ndikimin e politikave të reja. Me aplikimet e privatizimit dhe liberalizimit, roli i shtetit në akumulimin, prodhimin dhe shpërndarjen, u dobësua dhe roli i tij rregullator erdhi në vijën e fillimit. Ky transformim simbolizon një tranzicion nga shteti ndërhyrës në shtetin rregullator. Jo vetëm shteti dhe funksionet e tij socio-ekonomike u transformuan, por edhe organizimi institucional i shtetit dhe funksionimi i tij, rregullat gjyqësore në të cilat ai mbështetet, dhe konceptualizimi i shërbimeve publike hyri në një proces të transformimit tërësor. Ky transformim mund të përshkruhet si një ndryshim nga administrata publike në menaxhimin e ri publik. Ndërsa procesi i globalizimit ka ndryshuar sovranitetin e shtetit brenda kufijve kombëtarë, ai ka ndryshuar gjithashtu edhe mënyrën e përdorimit të autoritetit ekzistues të shtetit. Në këtë kontekst, mund të themi se kanë qenë dy dimensionet e delegimit të autoritetit: delegimi i autoritetit brenda kufijve kombëtarë dhe në nivel ndërkombëtar. Prandaj një erozion dy-dimensional i autoritetit të shtetit është në pikëpyetje. Ndërsa autoritetet ekonomike, politike dhe gjyqësore të shtetit janë transferuar në fuqi transnacionale, ai është i detyruar të ndajë autoritetet e veta ekzistuese me aktorët e tjerë.7 Rezultati i globalizimit nuk është vetëm humbja e fuqisë së shtetit, por gjithashtu edhe ndryshimi i mënyrave dhe metodave për të përdorur pjesën e mbetur të fuqisë së tij. Ky transformim është shprehur përmes koncepteve të qeverisjes dhe menaxhimit të ri publik. Qeverisja ka ripërcaktuar përdorimin e kompetencave publike dhe sugjeron përdorimin e përbashkët të këtij autoriteti jo vetëm nga aktorët zyrtarë, por edhe nga aktorë jozyrtarë dhe i jep rëndësi rolit të organizatave jo-qeveritare. Menaxhimi i ri publik konsideron ofrimin e shërbimeve publike, si një çështje teknike dhe në vend të koncepteve si, interes publik, konformitet ndaj ligjit; ai zëvendëson konceptet e lidhura me menaxhimin të tilla si, produktiviteti, përfitueshmëria dhe preferencat e konsumatorëve. Shkurtimisht, si qeverisja ashtu dhe menaxhimi i ri publik cojnë në eliminimin e përmbajtjes politike të shërbimeve publike dhe reduktimin e tyre në një aktivitet teknik. Ndryshimi i rolit të shtetit qëndron pas transformimit që rezulton nga procesi i globalizimit. Ndërsa sovraniteti është gërryer, shteti komb bëhet vetë aktori që materializon transformimet që janë të përshtatshme për kërkesat e globalizimit. Në epokën e globalizimit funksioni kryesor i shtetit është të sigurojë funksionimin e mekanizmave të tregut. Është vetë shteti që siguron përshtatjen e mekanizmave strukturore dhe ligjore bazuar në konceptualizimin e shtetit social, ose shtetit të mirëqenies, për funksionin e ri. Reflektimi i këtij transformimi në strukturën administrative të shtetit është shfaqja e institucioneve të reja që do të mundësojnë funksionimin e mekanizmit të tregut.

7 Seriye Sezen - The impact of globalization on the organization of public administration (2007) - pg 2

19

Prandaj, në shumë vende europiane, ndërsa shteti është nën presion ngaqë është reduktuar për përfitimin e tregut, ai po vazhdon të zgjerojë strukturën e tij institucionale, në mënyrë që të sigurojë një mjedis të shëndetshëm konkurrence.

• Rimodelimi i institucioneve publike nën ndikimin e forcave globale Globalizimi i referohet shfaqjes së një rrjeti të gjerë ndërlidhjesh dhe proçesesh ekonomike, kulturore, sociale dhe politike të cilat kapërcejnë kufijtë kombëtarë.8 Nëse problemet dhe pasojat gjithnjë e më shumë marrin karakter global, atëherë duhet të globalizohet edhe zgjidhja politike e tyre. Për këtë ekzistojnë koncepte të ndryshme deri në ngritjen e një shteti ndërkombëtar. Meqenëse kjo do të mbetet të paktën për një kohë utopi dhe, sipas mendimit të shumë analistëve, edhe e padëshiruar, janë duke u kërkuar rrugët dhe mënyrat e tjera (të reja) për organizimin dhe qeverisjen e epokës së globalizimit. Qeverisja e globalizimit përcaktohet si: qeverisje dhe qeveri botërore; politikë e brendshme botërore; politikë e Rendit të Ri Botëror; politikë e shekullit XXI; kundërkoncepti i neoliberalizmit dhe përgjigje ndaj globalizimit. Shteti kombëtar po gërryhet, funksione të rëndësishme shtetërore, siç është për shembull garantimi i sigurisë së qytetarëve të tij në epokën e armëve të asgjësimit në masë, ai nuk mund ti realizojë me vetë. Qeverisja globale është një përgjigje realiste ndaj sfidave të globalizimit. Konceptet e Qeverisjes Globale përpiqen të gjejnë linja zgjidhjesh për problemet ndërkombëtare. Qeverisja Globale duhet të jetë në të njëjtën kohë efektive dhe demokratike. Të dyja këto kërkesa bazë ndërtojnë një raport të tendosur me njëra-tjetrën.9 Modelin më të përparuar të bashkëpunimit mes shteteve dhe shoqërive e shohim në Bashkimin Europian, i cili mund të vlejë edhe si laborator për Qeverisjen Globale. Në kuadër të Bashkimit Europian mund të shihet mjaft qartë dilema e tematizuar mes efiçiencës dhe demokracisë, ku duhet mbajtur vazhdimisht parasysh që ngjashmëria mes shteteve europiane është natyrisht shumë më e madhe se sa është standardi botëror. Globalizimi, si pikënisje dhe si bazë, ka konkurrencën dhe mbështetet në shoqërinë demokratike pluraliste, ekonominë e hapur dhe të tregut, duke respektuar edhe të drejtat dhe liritë e njeriut. Globalizimi zvogëlon rolin e kufijve shtetërorë dhe bashkon tregjet kombëtare në një treg të përbashkët dhe unik botëror. Në përgjigje të presionit të jashtëm dhe kërkesës së brendshme, administratat publike moderne nuk janë më të konceptuara si sisteme ishullore me një strukturë organizative uniforme nën komandën e një autoriteti. Për të ridizenjuar dhe modernizuar institucionet shtetërore për të përballuar sfidat e reja të globalizimit, një qeveri duhet së pari të shqyrtojë dhe të analizojë se si globalizimi po prek rolin dhe funksionimin e shtetit. Pas një vlerësimi të kujdesshëm të nevojave dhe prioriteteve të vendit, institucionet duhet të përpiqen të përshtasin dinamizmin e ndryshimit dhe t’i drejtohen grupeve specifike të klientëve me modele organizative në mënyrë që të promovojnë ofrimin efektiv të shërbimeve. Kjo zhvendosje përbën një ndryshim konceptual që thekson fleksibilitet, 8 Yeates, Nicola- Globalisation and Social Policy in a development context (2001) - pg 2 9 Berisha Skënder - Globalizimi, proces i pashmangshëm - viti i botimit 2008, faqe 102

20

përgjegjshmëri dhe partneritet multi-sektorial që nxit transparencën dhe llogaridhënien.10 Theksi pra vendoset jo në qeveri të forta apo të dobëta, por në qeveritë të zgjuara, të cilat kanë institucione strategjike që merren me globalizimin dhe partneritete fleksibël ndërmjet sektorit privat dhe atij publik, si dhe nivele qëndrore kombëtare, ndërkombëtare dhe lokale të qeverisjes. Forcat globale kërkojnë ndryshime themelore të sistemit social, politik, ekonomik, dhe administrativ në të gjitha vendet. Ndikimi i forcave globale në menaxhimin publik, megjithatë, është shumë i ndryshëm mes vendeve, sidomos mes vendeve perëndimore dhe jo-perëndimore, midis vendeve më të zhvilluara dhe më pak të zhvilluara dhe ndërmjet vendeve të krishtera dhe jo të krishtera. Burokracitë kombëtare i përgjigjen në mënyra rë ndryshme forcave globale, ndërsa mjedisi ndërkombëtar po ndikon gjithnjë e më shumë në burokracitë kombëtare.11 Lloji i parë i burokracive kombëtare tenton të ndodhë në vendet e zhvilluara (p.sh. Europa Perëndimore dhe vendet e Amerikës së Veriut), ku globalizimi çon në sistemet e forta të administratës publike të cilat nga ana e tyre përgjigjen pozitivisht ndaj globalizimit. Në llojin e dytë të burokracive kombëtare ku elitat fetare, autoritare ose partitë kanë më shumë gjasa për të kontrolluar rrjedhjet e informacionit, këto efekte pozitive interaktive midis globalizimit dhe administratës publike nuk janë mjaft efektive. Shembuj janë duke zhvilluar vendet afrikane, aziatike dhe vendet e Amerikës së Jugut, vendet myslimane (p.sh., Irani, Arabia Saudite dhe Siria), dhe shtetet socialiste (p.sh., Kina, Koreja e Veriut, dhe Kuba). Këto vende të hapura ndaj globalizimit kërkojnë të ruajnë kulturën e tyre, normat, dhe sistemet sociale ose politike të paprekura, ndërsa aktivitetet teknike, shkencore, financiare dhe ekonomike janë të prekura dhe të ndryshuara nga forcat globale. Roli i administratës publike mbi globalizimin në këto vende është i kufizuar. Burokracitë publike në shumë vende në zhvillim ka të ngjarë të përpiqen për të kontrolluar apo manipuluar shpërndarjen dhe qarkullimin e informacionit të qeverisë për të mbajtur regjimin e tyre në kurriz të interesit publik. Duke shfrytëzuar teknologjinë e informacionit, qytetarët në vendet perëndimore ka më shumë të ngjarë të kenë akses në informatat e qeverisë, ndërsa qytetarët në vendet jo-perëndimore nuk kanë të njëjtin akses në informacionet e qeverisë. Sistemi i avancuar i informacionit është zakonisht i mundshëm vetëm në vendet e zhvilluara, ndërsa shumë vende në zhvillim janë të kufizuara në aplikimin e teknologjisë së avancuar të informacionit në menaxhimin publik. Lloji i fundit i burokracive kombëtare ndodh në vendet në zhvillim të shpejtë, duke përfshirë vendet e Azisë Lindore dhe vendet e Europës Lindore, ku ekonomia po lulëzon dhe teknologjia e informacionit po zhvillohet. Megjithatë, mbetet me pikëpyetje nëse këto vende kanë përfituar nga globalizimi për shkak të sistemeve të tyre të administratës publike. Disa prej tyre kanë përfituar nga globalizimi nga udhëheqja e fortë politike, planet e zhvillimit ekonomik, si dhe përpjekjet e qytetarëve sesa nga tranzicioni i

10 Bertucci, Guido and Jemiai, Yolande - Public Sector Reform Revisited in the Context of Globalisation (2003) pg 19 11 Chon-Kyun Kim - Public Administration in the Age of Globalization (2008) vol.9, pg 41

21

sistemeve të administratës publike. Vendet e Europës Perëndimore dhe vendet e Amerikës së Veriut kanë përfituar më shumë nga globalizimi, ndërsa një numër i madh i vendeve, sidomos në vendet islamike dhe të Botës së Tretë, kanë mbajtur larg globalizimin dhe ndikimi i globalizimit në burokracitë publike dhe sistemet politike në këto vende është minimal. Një shpjegim alternativ do të ishte që të gjitha vendet janë ndikuar nga presioni ekonomik botëror, vendet në zhvillim shumë më pak se të tjerët, sepse ata kanë më pak burime dhe sisteme më pak efektive ekonomike dhe politike në tregun global. Qeveritë duhet të ripërcaktojnë rolin e shtetit, veçanërisht në dritën e globalizimit në ballafaqimin me të dy anët e medaljes; për të përqafuar globalizimin pa humbje të sovranitetit. Edhe pse shteti nuk është më autoriteti i vetëm për mbrojtjen dhe promovimin e interesave të qytetarëve të tij (në shumë vende aziatike, Qeveria ende shihet si mbrojtësi i fundit i popullit), ka disa zona brenda së cilës qeveritë kombëtare mbajnë grada të konsiderueshme diskrecioni.12 Në një minimum, qeveritë janë ende të nevojshme për të përmbushur shpenzimet e papunësisë strukturore, edukimin e brezit të ardhshëm, ose krijimin e standardeve të larta të infrastrukturës dhe mjedisit. Si pasojë e kësaj, qeveritë janë nën një presion në rritje për të ndihmuar qytetarët e tyre t’iu përshtatur ndryshimeve të sjella për shkak të intensifikimit të konkurrencës ndërkombëtare. Megjithatë për të përballuar këto shpenzime në rritje, qeveritë janë përballur me zgjedhjen jo të favorshme për të imponuar taksa më të larta, në kundërshtim të njëjtat politika të decentralizimit dhe reduktimit të taksave për qeveritë që dëshirojnë të marrin pjesë në procesin e globalizimit. Globalizimi është pjesërisht rezultat i forcave të tregut global dhe aktorëve të tjerë ndërkombëtarë dhe pjesërisht rezultat i vendimeve të marra nga vende të veçanta në përgjigje të tij përmes politikave të tyre. Duhet të theksohet se ka ende qeveri individuale, të cilat vendosin politikat dhe rregullat e ekonomisë së globalizuar. Globalizimi, i nxitur nga teknologjia e informacionit, liberalizimi i telekomunikacionit dhe liberalizimi ekonomik, ka potencialin për të transformuar mënyrat tradicionale në të cilat organizata dhe persona veprojnë, bashkëveprojnë dhe përballen. Ai ofron mundësinë për të ndihmuar shtetet që të transformojnë proceset e tyre të vendim-marrjes që jenë gjithëpërfshirëse, pjesëmarrëse dhe demokratike. Ajo drejt së cilës ne duhet të drejtojmë vëmendjen sot, është lloji i ndryshimeve institucionale dhe metodat menaxheriale të nevojshme për ta përballuar dhe përqafuar globalizimin. Kjo, pra, të çon në cështjen e miratimit të reformave të duhura në sektorin publik për të përfituar në mënyrë të plotë nga globalizimi. Një qeveri dhe një qeverisje e mirë nuk mund të vijë në moment, si shumë programe reformimi të administratës publike që shumë vende i kanë filluar dhe kanë dështuar gjatë 30 viteve të fundit për shkak të mungesës së ndërtimit të institucioneve të qëndrueshme dhe angazhimit për suksesin e tyre. Duhet të theksohet se reforma e sektorit publik nuk është një fenomen i ri, i sjellë nga procesi i globalizimit, ajo është një ndryshim për ndryshim - jo të ndryshohet në një fazë përfundimtare specifike, por duhet të jetë një pranim i nevojës për ndryshim si një gjëndje e përhershme. Kjo

12 Bertucci, Guido and Jemiai, Yolande - Public Sector Reform Revisited in the Context of Globalisation (2003), pg 18

22

përfshin zhvillimin e sistemeve mbështetëse për të ushqyer një shërbim të përsosur në përmbushjen e nevojave të publikut me standarde të cilësisë së lartë, mirësjellje dhe përgjigje. Ka të bëjë me zhvillimin e një mjedisi që nxit dhe mirëpret ndryshim të vazhdueshëm për efikasitet dhe efektivitet më të madh duke përdorur mjete dhe teknika moderne të menaxhimit duke i kushtuar vëmendje moralit dhe mirëqenies së nënpunësve publikë. Reforma në shërbimin civil përfshin si ndërtimin e institucioneve ashtu dhe zhvillimin e burimeve njerëzore në një kombinim unik të strategjive, programeve, politikave dhe mjeteve institucionale. Hartimi dhe zbatimi i reformës në shërbimin civil, në të gjitha rastet, do të sjellë një kombinim, të cilin mund sjellin vetëm njerëzit me përvojë dhe etikë. Ndër forcat e globalizimit që janë duke riorientuar vizione se si sektorët publikë kombëtare duhet të organizohen, katër janë të një rëndësie të veçantë: E para është përhapja e tregjeve globale, veçanërisht ato që kanë të bëjnë me integrimin dhe liberalizimin financiar. Deficitet fiskale përjetuar nga shumica e shteteve në vitet 1970 dhe 1980 dhe si pasojë nevoja për të kontrolluar defiçitet buxhetore për të nxjerrë ekonomitë nga inflacioni dhe reçensioni dhe për të promovuar sektorin privat është presioni i dytë që çon në shumë debate mbi çështjet e liberalizimit të tregut dhe privatizimit e cila fitoi rëndësi si metoda për kontrollin e defiçiteve fiskale dhe kështu ristrukturimin e sektorit publik. Presioni i tretë për reformim ishte ideologjik. Nëse globalizimi dhe kriza fiskale siguronin kontekstin strukturor për reformim, ishin institucionet shumëpalëshe që ofronin argumentet, politikat dhe në shumë raste, udhëzime për reformat. Presioni i katërt për reformim erdhi kryesisht nga shoqëria dhe është i lidhur me proçesin e demokratizimit në lidhje me thirrjet për format më të mira të qeverisjes përfaqësuese dhe të përgjegjshme. Presionet popullore për demokratizimin ishin të lidhura edhe me shqetësimin në rritje për respektimin e të drejtave të njeriut dhe barazinë në çështjet e mundësive dhe përfshirjen e grupeve minoritare përsa i përket racës, grupeve etnike, gjinisë, fesë, klasës, paaftësisë, moshës, orientimit seksual, etj.13 Një rritje në numrin e grupeve sociale dhe organizatave për të siguruar që interesat publike dhe individuale janë të mbrojtura do të kërkojë në këtë mënyrë më shumë reflektim nga ana e burokracisë përfaqësuese në fushën e reformimit të sektorit publik. Në përgjigje, ose (në disa vende) duke u përpjekur për të përballuar presionet e përmendura më lart, shërbimi publik, si një institucion është aktualisht nën tendosje. Një rol më i madh për sektorin privat në zhvillimin kombëtar ka kaluar përgjegjësinë e administratës publike nga drejtimi i ekonomisë në lehtësimin dhe menaxhimin e saj. Dhe gjithnjë e më shumë, koncepti i shërbimit publik zbatohet në nivele të shumëfishta të qeverisjes: ndërkombëtare, kombëtare dhe nën-kombëtare. Ai përfshin zyrtarët e zgjedhur dhe jo- të zgjedhur, organizatat qeveritare dhe jo-qeveritare. Kjo ka rritur nevojën për rritjen e kapacitetit të administratës publike në koordinimin dhe zgjidhjen e konflikteve nëpërmjet menaxhimit efektiv të kornizave ligjore dhe rregullatore. Mjedisi i aktivitetit publik sot, përbën kërkesa të jashtëzakonshme të të gjithë profesionistëve dhe këto i shtojnë dimensione të reja kriterit të lidershipit. Blerja, zhvillimi dhe ruajtja e talenteve 13 Bertucci, Guido and Jemiai, Yolande - Public Sector Reform Revisited in the Context of Globalisation (2003), pg 19

23

kritike të lidershipit janë kryesore për performancën. Kështu, ndërsa përforcimi institucional nënkupton modernizimin, fuqizimin, përshtatjen dhe shpesh “riprojektimin” e organizatave, zhvillimi i burimeve njerëzore, nga ana tjetër, nënkupton fuqizimin, pajisjen e nënpunësit civil me aftësi, kompetenca, njohuri, vlera dhe sjellje konform detyrave të tyre.

• Strategjitë për përgjigjen institucionale ndaj globalizimit Një perspektivë e globalizimit thekson se politika sociale duhet të studiohet si nga perspektiva kombëtare, ashtu dhe nga perspektiva ndërkombëtare. Mirëqenia sociale, institucionet sociale dhe marrëdhëniet sociale tani janë të ngatërruara në proçeset materiale që shtrihen përtej kufijve të shtetit kombëtar dhe transformimi i tyre nuk mund të kuptohet tërësisht brenda një kuadri ekskluzivisht kombëtar. Njohja e këtyre lidhjeve ndërkombëtare dhe dinamika që ata sjellin duhet të fillojë me një vlerësim të strukturës së qeverisjes bashkëkohore pluraliste globale sociale, e cila është “me shumë-nivele”, “me shumë-fusha” dhe “me shumë-aktorë”. Edhe pse fusha qeveritare është ajo ku bëhen përpjekjet më të dukshme për të formuluar politikën sociale ndërkombëtare, dialogje të tjera sociale që zhvillohen në nivele të ndryshme dhe në vende të ndryshme gjithashtu formësojnë proçeset politike që gjenerojnë politikat sociale. Nevoja për ndërtimin e kapaciteteve institucionale për të menaxhuar procesin e ndryshimit në vetvete, strategjitë e rekomanduara si përgjigje institucionale duhet të bazohen thelbësisht në konsolidimin e demokracisë dhe sundimin e ligjit në mënyrë që të arrihet rindarja konceptuale dhe operacionale e mekanizmit të Shtetit nga ana e qytetarëve të tij dhe përfshirjen e të gjithë aktorëve kombëtarë. Në secilën nga këto fusha, mund të ngrihen pyetjet e mëposhtme në lidhje me hartimin e strategjive efektive për t'iu përshtatur globalizimit brenda një konteksti të caktuar kombëtar: • Lidhur me konsolidimin e demokracisë, si zgjidhen ose caktohen liderët politikë, autoritetet lokale dhe zyrtarët publikë? Çfarë lloji sistemi zgjedhor është më i përshtatshëm, si funksionojnë kushtetuta, legjislacioni dhe rregulloret? Si veprojnë sistemet dhe proçedurat në lidhje me transparencën dhe llogaridhënien? Ka organe të pavarur, organe vlerësimi dhe organe kontrolli? • Në fushën e sundimit të ligjit, cila është gjëndja dhe statusi i sundimit të ligjit? Çfarë lloje mbrojtjesh të së drejtave dhe promovimi përfitojnë qytetarët në fushën politike, ekonomike / tregtare, sociale dhe fusha të tjera? Cilat janë të drejtat ligjore dhe detyrimet e qytetarëve? • Përsa i përket pjesëmarrjes, cilat janë lidhjet më efektive midis qeverisë kombëtare dhe administratës qëndrore dhe qeverive lokale dhe administratës, si dhe sektorit privat dhe shoqërisë civile në përgjithësi? Cilat lloje të dialogut dhe proceseve të vendimmarrjes duhet të angazhohen në mënyrë që të nxitet risi, të stimulohet kreativiteti dhe të sillen ndryshimet e nevojshme?14 Ndonëse demokracia nuk është pranuar ende në mënyrë uniforme në klimën e përgjithshme të opinionit botëror, qeverisja demokratike ka arritur tashmë statusin e të 14 Bertucci, Guido and Jemiai, Yolande - Public Sector Reform Revisited in the Context of Globalisation (2003), pg 20

24

konsideruarit në përgjithësi e drejtë. Kjo kërkon që institucionet e qeverisjes të zhvillojnë në mënyrë pro-aktive marrëveshje për ndarjen e pushtetit në mënyrë që grupet etnike dhe grupe të tjera të dëgjohen. Kjo ka çuar në një shtim të institucioneve të reja të tilla si qendrat e të drejtave të njeriut, institucioni i Avokatit të Popullit, institucionet e pakicave, organet monitoruese dhe konferencat/dialogjet kombëtare, programet legjislative, programet gjyqësore për ndërtimin e kapaciteteve shtesë në gjykata dhe programe të tjera ndërmjetësuese, agjenci të mbrojtjes së konsumatorit dhe institucione të tjera përshtatur për të dhënë zërin dhe influencën e vendim-marrjes shoqërisë civile. Zhvillimi i roleve të reja, marrëdhënieve dhe partneriteteve midis qeverisë, qytetarëve, dhe biznesit ka rritur influencën e publikut mbi politikat e qeverisjes dhe institucionet. Dhe në përgjigje të këtyre presioneve të brendshme për pjesëmarrje më të madhe në vendimmarrje, qeveritë janë duke formuluar strategji drejt deburokratizimit, decentralizimit dhe demokratizimit si mjete për të deleguar pushtetin në nivelet më të ulëta të qeverisjes dhe për të shumëfishuar aktorët në shoqërinë civile. Më ndjeshëm, kjo ka çuar në një transformim gradual nga administrata të mbyllura, formale, në administrata më të përgjegjshme, fleksibile, të depërtueshme, që kërkojnë të jenë të përgjegjshme ndaj kërkesave të ndryshme të grupeve kërkuese në shoqëri. Ajo inkurajon një ristrukturim të thellë, funksional dhe hapësinor të shtetit. Decentralizimi i institucioneve qëndrore qeveritare vendimmarrëse dhe proçeseve është implementuar nga qeveritë për të përmbushur kërkesat për aksesueshmëri, përgjegjshmëri, përgjegjësi, si dhe pjesëmarrjen e gjerë në shpenzimet publike dhe vendimarrjen lokale. Në të njëjtën kohë siç e pengon kontrollin unitar mbi shtetin, globalizimi gjithashtu nxit konsolidimin. Ai ka potencialin për të prishur njësi qëndrore joefikase, dhe për të krijuar institucione të reja që të menaxhojnë më mirë shërbimet, trajnimin e personelit, të nxisin zhvillimin financiar, të përmirësojnë administrimin dhe të vendosin një marrëdhënie të ngushtë me qytetarët, të gjitha të cilat i përgjigjen kërkesave të globalizimit, në të dyja nivelet kombëtare dhe lokale.

• Reforma në Shërbimin Civil dhe zhvillimi i Burimeve Njerëzore Shërbimet civile janë faktori bazë në administratë përmes të cilave shprehet vullneti i shtetit. Ata drejtojnë administratën shtetërore dhe menaxhojnë çështjet publike. Ato janë shtyllat e shtetit. Ata luajnë një rol thelbësor në përmbushjen e objektivave të globalizimit, si rezultat, duke pasur një ndikim të madh në ekonominë e shtetit. Ata duhet të menaxhojnë globalizimin në mënyrë të tillë që ndikimi negativ i këtij sistemi të minimizohet në një masë të madhe.15 Nën ndikimin e liberalizimit, privatizimit dhe globalizimit, ndikimi i qeverive është reduktuar. Ndikimi i trupave ndërkombëtare, korporatave multinacionale dhe agjencive të jashtme është mbizotëruese. Vendet në zhvillim ftojnë dhe pranojnë fonde të huaja për të zhvilluar infrastrukturën e tyre dhe në këtë mënyrë kontrolli i resurseve lokale merret 15 Bajpai, Sumedha - Globalization and Bureaucracy

25

përsipër nga korporatatat multinacionale. Efekti i globalizimit në sistemet ekonomike dhe në politikat e brendshme është i dukshëm. Shërbimet civile udhëheqin ekzekutivin politik, duke i ndihmuar ata në hartimin e politikave duke mbajtur parasysh interesin kombëtar dhe mirëqenien e popullit. Që nga fillimi i programit të saj në Administratën Publike dhe në Financë në vitin 1948, Kombet e Bashkuara kanë theksuar vazhdimisht çështjen e forcimit të burimeve njerëzore në sektorin publik me qëllim arritjen e zhvillimit të qëndrueshëm, veçanërisht për vendet e reja të pavarura. Me ndryshimin e vlerave shoqërore dhe një zhvendosje në paradigmën nga një organizatë tradicionale burokratike në një model menaxherial, fokusi në burimet njerëzore është bërë edhe më kritik. Tendencat e fundit janë duke ushtruar një ndikim në karakterin dhe veprimtarinë e shërbimit publik dhe ato kërkojnë kapacitete të reja të burimeve njerëzore, sjellje profesionale dhe vlera. Menaxhimi i burimeve njerëzore dhe zhvillimi në sektorin publik ka të bëjë me zhvillimin e njerëzve dhe mundësitë e punësimit. Prandaj është e rëndësishme të sigurohen karriera kuptimplota dhe shtigje të qarta të karrierës për individët që zgjedhin t'i shërbejnë interesit publik. Megjithatë sektori publik duhet gjithashtu të ketë parasysh se ka konkurrencë brenda një tregu të vetëm global për aftësitë dhe kompetencat.16 Ndikimi i këtij ndryshimi të ri për burimet njerëzore në sektorin publik do të ketë pasoja për proçese të ndryshme të menaxhimit të personelit, të tilla si rekrutimi, administrimi i personelit, zhvillimi i karrierës, vlerësimi i performancës, planifikimi i vazhdimësisë, siguria e punës, modelet e punës dhe përdorimi i teknologjisë. Duke qënë se shërbimi publik i së ardhmes ka nevojë për një kombinim të veçantë të dijeve, aftësive dhe qëndrimeve, një nga synimet kryesore të reformave të shërbimit civil është të ndërtojë një kuadër të aftë për të tërhequr, për të mbajtur, për të zhvilluar dhe motivuar personel të kalibrit të përshtatshëm për shërbim ndaj qeverisë dhe te vendit. Kjo kërkon ofrimin e shpërblimit adekuat ndaj punonjësve të sektorit publik. Nocioni tradicional i burokracive themeluar në premisat se individët në sektorin publik punojnë për të shërbyer të mirën publike në krahasim me të ushqyerit e interesave personale dhe sektoriale është joreal. Kjo presupozon të ardhura bazë që do të lejojnë nëpunësit publikë të kryejnë detyrat e tyre pa iu nënshtruar presioneve të huaja. Në një publikim të kryer nga UNRISD mbi Ristrukturimin e Sektorit Publik, analiza tregon se qeveritë kanë identifikuar pesë fusha kryesore të problemeve në lidhje me pagesat - pamjaftueshmëri pagesash për të gjithë bordin, sisteme të padepërtueshme të shpërblimeve, lidhje të paqarta midis pagës dhe përgjegjësive, lidhje të dykuptimëta ndërmjet pagës dhe performancës dhe vëmendje të pamjaftueshme për të mbajtur punonjësit me aftësi të kufizuara. Qeveritë e orientuara nga reforma kanë adresuar këto probleme në mënyra të ndryshme - nga rritja e pagave të bordit për konsolidimin e shpërblimit, vlerësimin e punës, dhe promovimin e performancës lidhur me pagën. Lëvizja nga sistemet e errëta në sisteme të konsoliduara të shpërblimit përfshin llogaritjen e vlerave reale të tregut për përfitime të tilla si grantet e transportit, strehimit, shëndetësisë dhe edukimit dhe duke ia shtuar ato pagës nominale për të arritur në një 16 Bertucci, Guido and Jemiai, Yolande - Public Sector Reform Revisited in the Context of Globalisation (2003) pg 21

26

paketë të konsoliduar për të punësuarit. Edhe në vendet që kanë bërë përparime të mëdha në rivendosjen e pagave në shërbimet e tyre publike, problemi i pagesës së pagave konkurruese që do të mbajnë ose do të tërheqin stafin e mirë mbetet. Vendet me të ardhura të ulëta, përballen me paga që janë tmerrësisht të ulëta për të motivuar stafin dhe madje edhe kur rritjet kanë ndodhur ato nuk kanë qenë të mjaftueshme për të përmbushur shpenzimet themelore të jetesës; edhe rritjet që kanë ndodhur, duket se kanë qenë në kurriz të inputeve të tjera vitale. Për t'i shpëtuar kurthit të pagave të ulëta - korrupsionit - moralit të ulët - performancës së ulët që ka shqetësuar shërbimet publike dhe për të përmirësuar pagat e sektorit publik dhe sasinë e inputeve të tjera që janë të domosdoshme për ofrimin e shërbimeve efikase, ka sfida që shtetet duhet vazhdimisht t'i përballojnë në programet e tyre të reformimit. Disa qeveri e kanë bërë këtë duke kryer shkurtime masive. Vende të tjera kanë qenë në mëdyshje për ndjekjen e kësaj politike për shkak të problemeve të papunësisë dhe kostove të ndërprerjes së punës, si dhe rezistenca nga grupet potencialisht të prekura. Qeveritë që zgjedhin shkurtimin masiv të punëtorëve ballafaqohen me paketa kompensimi shumë të mëdha, të cilat ata duhet t’ia ofrojnë stafit për të marrë pajtueshmërinë. Ekziston gjithashtu edhe problemi i zëvëndësimit të fuqisë punëtore, edhe kur stafi ka rënë dakord të tërhiqet nga shërbimi, ata më pas ripunësohen si konsulentë. Ndikimi i globalizimit ka çuar në vendosjen e theksit në një karakteristikë tjetër thelbësore të njerëzve dhe organizatave: të mësuarit e vazhdueshëm. Që shërbimi publik i shekullit të 21-të të jetë i suksesshëm, ai duhet të përqafojë filozofinë e “organizimit të të mësuarit”. Trajnimi adekuat përmes një rrjeti të gjerë të mjeteve të tilla si arsimi formal në të gjitha nivelet, trajnimi në punë dhe edukimi i vazhdueshëm, të mësuarit në distancë dhe përdorimi i teknologjisë moderne, trajnimi dhe këshillimi, duhet të sigurohen për të përmbushur të gjitha kërkesat ekzistuese dhe të reja siç u përmendën më sipër. Një pikë e rëndësishme duhet të theksohet; Regjistrimi i personelit në programet e trajnimit është vetëm fillimi. Çfarë ndodh shpesh në shumicën e sektorëve publikë pas trajnimit, është se personeli i trajnuar as nuk shfrytëzohet si duhet, as nuk pajiset me kushte pune të përshtatshme për aplikimin në organizatën e tyre të aftësive të fituara dhe njohurive. Frustrimi çon një pjesë të personelit të trajnuar t’i rikthehet praktikave tradicionale, ndërsa të tjerë lënë shërbimin publik për mundësi të reja, që të shfrytëzojnë aftësitë e fituara rishtazi në sektorin privat apo në vende të tjera. Planifikimi strategjik i kompetencave do të mundësonte shërbimin publik për të zhvilluar programe trajnimi të përshtatshme me mjedisin global. Pra, si përmbledhje, që të përmbushen sfidat e globalizimit, politikat strategjike të burimeve njerëzore dhe të menaxhimit duhet të kenë parasysh tre aspekte kryesore: • Vlerat, • Njohuritë dhe • Rezultatet Në veçanti, këto tri vlera themelore duhet të theksohen: • Integriteti, • Profesionalizmi dhe • Respektimi i diversitetit Përveç këtyre, këto kompetenca të tjera janë kritike për suksesin:

27

• Informacioni dhe menaxhimi i njohurive, • Njohuritë dhe aksesi në teknologjinë moderne dhe Internetin, • Mobiliteti / fleksibiliteti / shpejtësia e njerëzve dhe proceseve, • Mësimi i vazhdueshëm, • Kujdesi për kosto-efektivitetin dhe rezultatet, • Orientimi i klientëve dhe cilësia e shërbimit, • Komunikimi dhe aftësitë negociuese, • Puna në skuadër dhe partneritetet brenda dhe jashtë shërbimit publik. Në të gjitha organizatat dhe veçanërisht për shërbimin publik, burimet njerëzore janë inputi me vlerën më të madhe relative; më shumë se çdo gjë tjetër, ato përcaktojnë si sasinë ashtu dhe cilësinë e outputeve. Roli që punonjësit e shërbimit publik duhet të luajnë në përgjigje të globalizimit përfshin mënyra dhe mjete të përballimit me efikasitet të kërkesave, mundësive dhe pengesave. Menaxhimi i burimeve njerëzore dhe zhvillimi në sektorin publik është çelësi i suksesit dhe optimizimi i përgjigjes së Shtetit ndaj globalizimit.

28

III. Reformimi i Administratës Publike në Shqipëri

• Vështrim historik Gjysma e dytë të shekullit të kaluar ishte një epokë e errësirës dhe e izolimit total për Shqipërinë. Shkëmbimi i informacionit ishte krejtësisht i kontrolluar dhe i përdorur si një mjet për të privuar të drejtat e njerëzve dhe liritë e pjesëmarrjes, më shumë sesa një mjet që të çon në jetën e shëndetshme dhe lirinë sociale. Mjete si kompjutera, telefona celularë, pajisje zyre të thjeshta dhe linja telefonike stacionare ishin shumë pak të njohura nga shqiptarët në masë. Disa njohuri shumë të pakta në lidhje me teknologjinë kanë qenë privilegj i një rrethi të ngushtë njerëzish, të aftë për të kontrolluar jo vetëm resurset ekonomike por edhe mendjet e njerëzve. Ndryshimet politike ne fillim të viteve ‘90 krijuan një mundësi për shqiptarët për rritjen e komunikimit me pjesën tjetër të botës. Për herë të parë shqiptarët ishin të ekspozuar ndaj teknologjisë dhe mjeteve që ishin përdorur aq shpesh në vendet fqinje. Kompjuterat dhe pajisje të tjera u bënë mjete të përdorura shpesh në institucionet qeveritare, administratë publike dhe sektorin privat. Komunikimi i rrjetit ka ndihmuar institucionet qeveritare dhe administratën publike për të përmirësuar qeverisjen duke krijuar një mjedis më transparent të komunikimit. Shqipëria është një vend në tranzicion me rreth tre milionë njerëz në Gadishullin Ballkanik. Një tipar dallues i zhvillimit në Shqipëri gjatë viteve të para të tranzicionit ka qenë kapaciteti i saj për një rimëkëmbje të shpejtë ekonomike me ritme të rritjes së GDP-së duke filluar nga 7% në 11% (gjatë 1993-1996 dhe përsëri nga 1998).17 Për shumë vite, Shqipëria është mbajtur si një shembull për t’u ndjekur për vendet e tjera në tranzicion për shkak të treguesve të favorshme makroekonomike. Megjithëse, gjatë 1996-1997, Shqipëria u trondit nga rënia e skemave të mëdha financiare piramidale, me rreth dy të tretat e popullsisë që kishin investuar në to dhe detyrimet nominale në shumën pothuajse sa gjysma e GDP-së së vendit. Rënia e mprehtë prej 10% të GDP-së, pas krizës tregoi brishtësinë e rezultateve makroekonomike të arritura deri më tani dhe theksoi domosdoshmërinë e reformës së sektorit institucional dhe financiar18. Ekonomia shqiptare ka qenë ndër të paktat e aftë të përballojë krizën në një mënyrë më të fuqishme se disa nga fqinjët e saj. Ky është rezultat i faktorëve të ndryshëm duke përfshirë një akumulim reformash dhe një stimul të madh fiskal që erdhi nga programi për investime publike i qeverisë në fillim të 2009. Një çështje tjetër që vë në diskutim përdorimin e marrëdhënieve kontraktuale në AP në vendet në tranzicion është kritika e tyre në ekonomitë e tregut perëndimor, duke u përqendruar në kostot e transaksionit dhe pamundësia për t'iu përgjigjur ndryshimeve dhe

17 Cepiku, D and Mititelu, C - Public Administration Reform in Transition Countries (2010), pg 63 18 Mussari, R. and Cepiku, D. - Public Administration Reform in Transition (2007), vol. 9, no. 3, pg. 353

29

pasigurive mjedisore19. Gjatë komunizmit, qeveritë lokale (p.sh. ndarjet territoriale të pushtetit qendror kontrolluar nga Ministria e Brendshme) u karakterizuan nga pak autonomi politike dhe nivele të larta të përgjegjësisë sociale dhe ekonomike. Në vitet e para të tranzicionit, fokusi ishte kryesisht në reformat në nivel qendror për ndërtimin e institucioneve demokratike kyçe, si dhe në reformat themelore ekonomike, ndërsa më pak vëmendje iu kushtua reformave të qeverisjes vendore. Administratat nënkombëtare u ri-krijuan formalisht në fillim të viteve 1990, me një numër ligjesh të miratuara të cilat rregullonin kompetencat e tyre dhe autoritetet. Në Strategjinë e saj Kombëtare për Zhvillimin Social-Ekonomik, qeveria shqiptare e njohu reformën e AP si themelore për arritjen e objektivave afatmesme për rritjen ekonomike dhe uljen e varfërisë. Strategjia e qeverisë për reformat administrative dhe institucionale përfshinte forcimin e koordinimit të politikave publike, përmirësimin e politikave dhe programeve, transparencë, efektivitet, përgjegjshmëri në menaxhimin e burimeve dhe llogaridhënie publike. Procesi i shpërndarjes së qeverisjes publike nuk ka qenë i shoqëruar nga një ulje paralele në numrin dhe funksionet e ministrive ndërsa agjencitë publike dhe autoritetet e pavarura janë rritur. Në këtë skenar, mbrojtja e interesit publik bëhet gjithnjë e më e vështirë dhe prioritetet lëvizin larg nevojës për të krijuar organe të reja të veçanta në sfidën për të gjetur ekuilibrin e duhur mes llogaridhënies dhe autonomisë, menaxhimit të performancës, si dhe forcimit të kapacitetit drejtues të ministrive qëndrore. Organet nën-kombëtare përfshijnë komunat, bashkitë, dhe qarqet. Komunat dhe bashkitë janë niveli më i ulët i AP vendore, ndërsa qarqet përfaqësojnë nivelin e sipërm. Ligji për organizimin dhe funksionimin e vetëqeverisjes vendore (Korrik 2000) vendosi se marrëdhëniet ndërmjet niveleve të qeverisjes do të bazohen në parimin e subsidiaritetit, i cili thekson se funksionet publike duhet t’i caktohen nivelit më të ulët të qeverisjes, kur nuk ka arsye bindëse për të kundërtën.20 Strategjia e decentralizimit ka përfshirë reforma për financimin vendor, një paketë ligjesh mbi asetet fizike dhe mbi ndërmarrjet publike vendore, që synon përmirësimin e efiçences alokative, qeverisjen dhe llogaridhenien, statusin institucional të qeverisjes vendore, zhvillimin e kapaciteteve menaxhuese në nivel lokal, etj21. Gjatë pjesës më të madhe të viteve 1990, përpjekjet e qeverisë u fokusuan në ruajtjen e disiplinës fiskale, dhe më pak në krijimin e marrëveshjeve institucionale për të sjellë një fokus më strategjik në proceset buxhetore. Disa linja bazë u përcaktuan nga BE-ja si standarde minimale të performancës në katër fusha të menaxhimit buxhetor dhe financiar - menaxhimi i shpenzimeve publike, kontrolli financiar, prokurimi publik dhe auditimi i jashtëm. Në vitin 2000, futja e Programit Afatmesëm Buxhetor, PBA, që vepron në një cikël tre vjeçar që përsëritet, ishte një hap i parë i rëndësishëm drejt një procesi buxhetor më strategjik dhe më të fokusuar. Qeveria e ka bërë PBA qëndrën e strategjisë së saj për prioritizimin e shpenzimeve dhe për të forcuar lidhjet midis objektivave të politikave,

19 Osborne, S.P. and Kaposvari, A. - Public Administration and Development (1998), pg 375 20 Ligji Nr.8652, datë 31.7.2000 “Për Organizimin dhe Funksionimin e Qeverisjes Vendore” 21 Alderman, H. - Decentralization of Targeted Transfers in Albania (2002), Journal of Public Economics

30

planifikimin dhe ekzekutimin e buxhetit. Një nga “fitoret e shpejta” që zbatohet si pjesë e reformës së kredisë së Bankës Botërore është projektimi, zhvillimi dhe zbatimi i një kontrolli të drejtpërdrejtë të ekzekutimit të buxhetit dhe sistemit të raportimit. Pilot për këtë sistem po zbatohet në thesarin rajonal të Tiranës, i cili i vetëm është përgjegjës për më shumë se 50% të shpenzimeve të qeverisë qëndrore. Sistemi gjithashtu do të lehtësojë parashkimin e cash-flow, duke qënë se gjurmon si të ardhurat ashtu dhe shpenzimet. Nëse i suksesshëm, ky sistem do të futet gradualisht në thesaret e tjera rajonale, duke përfaqësuar një përmirësim dramatik në aftësitë kontabilizuese të Ministrisë së Financave. Duke përmbledhur, stabilizimi makroekonomik i ndjekur në Shqipëri në fillim të tranzicionit, kryesisht nëpërmjet mbështetjes së institucioneve ndërkombëtare, arriti rezultate të konsiderueshme në terma të rritjes së GDP, punësimit dhe inflacionit. Megjithatë, sic e bëri të qartë kriza e vitit 1997, ishte më shumë një rimëkëmbje sesa një proces i qëndrueshëm zhvillimi. Reforma e AP ishte lënë pas dore, duke sjellë një sistem të dobët qeverisjeje dhe korrupsion të përhapur. Kjo tregoi nevojën për një reformë të plotë të menaxhimit publik, nisma e të cilës erdhi nga institucionet ndërkombëtare që vepronin në Shqipëri.

• Reforma Institucionale në Administratën Publike Departamenti i Administratës Publike ka për mision zhvillimin dhe implementimin e reformës në shërbimin civil. Në zbatim të misionit të tij Departamenti i Administratës Publike kryen këto funksione kryesore: - menaxhon shërbimin civil në të gjitha institucionet e administratës qëndrore; - udhëheq dhe implementon reformën funksionale dhe strukturore në institucionet e administratës publike; - harton dhe implementon reformën në fushën e pagave; - koordinon reformën për zbatimin e teknologjive të informacionit në fushën e e-government.22 Reforma institucionale në Shqipëri synon: • Vendosjen e demokracisë dhe sundimin e ligjit • Lehtësimin e procesit të transformimit ekonomik dhe social drejt ekonomisë së tregut • Përafrimin e Shqipërisë me parimet dhe standardet e BE për një integrim gradual në strukturat e saj në kuadër të Stabilitetit dhe Proçesit të Asocimit.23 Perspektiva e një anëtarësimi në BE ka qenë një faktor stimulues për ecurinë e kësaj reforme. Reforma institucionale në Shqipëri është karakterizuar nga hartimi i kuadrit ligjor, krijimi dhe funksionimi i institucioneve të nevojshme për të menaxhuar procesin, monitorimi i zbatimit të programeve dhe rezultateve të arritura, si dhe transparenca dhe hapja ndaj publikut, përcaktimi i prioriteteve dhe kohës për implementimin e tyre sipas rëndësisë së nevojave të vendit. Për të menaxhuar procesin e reformës institucionale në administratën publike, në janar 1999, u krijua Bordi Ndërministror, për të koordinuar dhe 22 www.pad.gov.al 23 Kodra Filloreta - Institutional Reform in Albania (2003), pg 262

http://www.pad.gov.al/

31

ndjekur vazhdimësinë e këtij proçesi. Ky bord hartoi dhe propozoi, dhe në korrik 1999 Këshilli i Ministrave miratoi “strategjinë e reformës institucionale në administratën publike”, e cila synon të angazhojë publikisht qeverinë në ndjekjen e vazhdueshme të të gjitha programeve të reformës, dhe për të siguruar që të gjitha kapacitetet institucionale janë të angazhuara për të vazhduar implementimin e këtij proçesi. Strategjia propozoi objektivat dhe parimet e implementimit, si dhe përcaktoi prioritete. Parimet bazë që ndihmojnë qeverinë të jetë publikisht përgjegjëse për përparimin e reformës, dhe që ndihmojnë në gjenerimin e vazhdueshëm të qeverisë janë: transparenca, pjesëmarrja aktive e shoqërisë civile dhe mbështetja në rezultate konkrete. Elementët e proçesit të reformimit - Përmirësimi i organizimit të punës së qeverisë; Një qeverisje efektive kërkon ekzistencën e institucioneve të afta për hartimin dhe zbatimin e politikave, si dhe në krijimin e një ndjenje besimi mbi legjitimitetin e këtyre institucioneve dhe politikave që ata hartojnë. Në këtë kuadër, angazhimi i qeverisë luan një rol të rëndësishëm në përshpejtimin e krijimit të institucioneve dhe përmirësimin e vetë rolit të Këshillit të Ministrave, duke punuar në drejtim të përcaktimit të qartë të objektivave dhe funksioneve, përmirësimit të strukturave organizative dhe procesit të punës të aparatit të Këshillit të Ministrave dhe qeverisë, duke ndarë funksionet menaxheriale nga funksionet politike, dhe funksionet administrative nga funksionet specifike. - Forcimi i kapaciteteve për hartimin ligjor; Është një proçes i gjatë që ka në vetvete rishikimin e legjislacionit ekzistues për ta përshtatur atë me parimet dhe normat kushtetuese, si dhe për të përmirësuar cilësinë e legjislacionit dmth përmirësimin e kapaciteteve politike në fushën e koordinimit, duke e bërë proçesin e hartimit të politikave më të kontestueshëm, duke përfshirë në të institucione të pavarura dhe shoqërinë civile, si dhe rritjen e transparencës së qeverisë duke informuar publikun përmes zyrës së publikimit të akteve zyrtare të vendosur në kuadër të Ministrisë së Drejtësisë. - Menaxhimi i financave publike; Menaxhimi i financave publike duke rritur përgjegjësinë e autoriteteve qëndrore dhe qytetarëve, duke përmirësuar proçesin e pëgatitjes së buxhetit, forcimin e zbatimit të buxhetit dhe përmirësimin e cilësisë së raporteve financiare, si dhe forcimin e proçesit të auditimit të jashtëm dhe krijimin e auditimit të brendshëm financiar për të luftuar elementët e korrupsionit. - Përmirësimi i cilësise së punës të Auditit të Shtetit; Rritja e bashkëpunimit me këtë institucion të pavarur; Vendosja e marrëdhënieve produktive ndërmjet punës së Institucionit të Auditit të Shtetit, Kuvendit dhe qeverisë, reformimi i sistemit doganor dhe rishikimi i ligjit mbi prokurimin publik. - Zhvillimi i funksioneve mbikëqyrëse;

32

Hartimi i ligjit të proçedurave administrative dhe përpjekjet për ta zbatuar atë, funksionimi i Avokatit të Popullit si një institucion që mbron të drejtat dhe liritë e personave dhe interesat e tyre nga aktet e mundshme të administratës shtetërore. - Reformimi i shërbimit civil dhe menaxhimi i burimeve njerëzore; Hartimi, miratimi dhe zbatimi i ligjit “Statusi i nënpunësit civil”, krijimi i një njësie të specializuar qëndrore për menaxhimin e shërbimit civil. Hartimi dhe zbatimi i një sistemi të ri të pagave për nënpunësit civilë dhe të gjithë administratës publike. Ngritja dhe funksionimi i Institutit të Trajnimit për Administratën Publike, si një institut publik i specializuar për të trajnuar këtë administratë. Ngritja dhe funksionimi i Komisionit të Shërbimit Civil, si një institucion i pavarur për monitorimin dhe mbikëqyrjen e menaxhimit të procesit të burimeve njerëzore. Të gjithë këto masa shërbejnë për krijimin e një shërbimi civil profesional bazuar në merita, uljen e konsiderueshme të punonjësve që lënë ministritë. Kuadri ligjor për MBNJ në sektorin publik shqiptar bazohet në Kodin e Punës dhe në Ligjin nr. 8549/1999 mbi "Statusin e nënpunësit civil". Në këtë ligj përcaktohen ndër të tjera, proçedura të detajuara që rregullojnë përshkrimin e punës dhe vlerësimin, proçedurat e rekrutimit dhe seleksionimit, proçeset e vlerësimit të performancës, etj. DAP është përgjegjës për formulimin e strategjive të MBNJ, ndërsa një autoritet i pavarur (Komisioni i Shërbimit Civil) monitoron aktivitetin e DAP. Implementimi i strategjisë kryhet nga DAP në lidhje me administratat qëndrore dhe nga departamentet e MBNj për nivelin lokal. Nga një këndvështrim sasior, shërbimi civil ka qenë vazhdimisht në rënie si pjesë e përpjekjeve të stabilizimit të qeverisë shqiptare. Skenari cilësor i shërbimit civil sugjeron se ka vend për përmirësim. Një mungesë e përgjithshme e personelit të kualifikuar dhe profesional në shumë fusha zvogëlon kapacitetin e shërbimit publik për të përmbushur detyrat themelore. Në të njëjtën kohë, një rritje jo e kualifikuar e punonjësve në nivelet më të ulëta është vërejtur. Rritja e pagës së punonjësve publikë ka qenë një nga shqetësimet kryesore të qeverisë. Strategjia e reformës përfshiu në një fazë të parë vetëm shërbimin më të lartë civil me synim zhvillimin e një bazë profesionale dhe menaxheriale. Kjo u bë duke përcaktuar ligjërisht statusin e tyre dhe duke rregulluar konkretisht rekrutimin dhe progresionin. Faza e dytë përfshiu të gjithë shërbimin civil, me synim prezantimin e një orientimi të rezultateve dhe vendosjen e theksit mbi efektivitetin e programeve dhe politikave publike. Objektivi kryesor prapa reformës është krijimi i një shërbimi profesional dhe të qëndrueshëm civil, kryesisht nëpërmjet stabilitetit dhe sigurisë për nënpunësit civilë dhe profesionalizimin e stafit 24. Në konkluzion, kapaciteti për të zbatuar reformat e MBNJ ka qenë i dobët dhe ndërhyrjet politike kanë qenë një kërcënim për zbatimin e suksesshëm të tyre. Ofrimi efektiv i shërbimeve publike kërkon jo vetëm politika makroekonomike dhe fiskale të mirë-projektuara, por gjithashtu edhe institucione të tilla si rregulla, procedura dhe marrëveshje organizative që qeverisin proçesin buxhetor dhe i japin formë stimujve që ndikojnë në madhësinë, shpërndarjen dhe përdorimin e burimeve buxhetore. Trashëgimia 24 Ministry of Finance, Albania - Progress Report on Implementation of the National Strategy for Socio-Economic Development during 2003, (Tirana 2004), pg 67

33

nga ish regjimi i Bashkimit Sovjetik përfshin: “alokim të dobët të përgjegjësive buxhetore ndërmjet Ministrisë së Financave, ministrive të linjës dhe institucioneve të tjera buxhetore; ekzistencën e fondeve të shumta ekstra-buxhetore dhe të veçanta; ndarja e procesit të vendimarrjes mbi programet e investimeve kapitale dhe buxhetet operative; standarde të dobëta të raportimit; lidhje të dobëta midis buxheteve dhe rezultateve; dhe asnjë traditë e planifikimit shumëvjecar financiar”25. Zbatimi i ligjit Një tjetër element i rëndësishëm i reformës institucionale është vëmendja e veçantë që i jepet detyrimit për të zbatuar ligjin. Forcimi i përgjegjësive dhe kapaciteteve funksionale është një sfidë e veçantë për faktin e thjeshtë se ky lloj i përgjegjësisë dhe kapaciteteve institucionale është një kusht i paracaktuar për zhvillimin e vetë reformës. Vëmendje e veçantë i është dhënë përmirësimit të akteve ligjore dhe nënligjore në fusha të tilla si financës, rendit dhe drejtësisë me prioritet luftën kundër korrupsionit, kontrabandës dhe krimit të organizuar. Reforma institucionale e hartuar nga qeveria shqiptare është një reformë e përgjithshme që përfshin të gjitha fushat dhe ka patur zhvillime dhe progres. Megjithatë, ekzistojnë probleme zgjidhja e të cilave është vendimtare jo vetëm për ecurinë e reformave, por edhe për zhvillimin e vendit në përgjithësi. Arritjet në fushën e reformës institucionale kanë qenë të ngadalta, por të qëndrueshme, duke treguar se ku ka vullnet ka një rezultat konkret. Këto arritje kanë treguar gjithashtu se rregullat e përcaktuara dhe të pranuara duhet të respektohen dhe të zbatohen dhe se ato nuk mund të ndryshohen sa herë që lojtarët ndryshojnë mendim ose pozicion. Kështu, mbështetja politike ka një rëndësi vendimtare për zbatimin e reformave, së bashku me arritjen e një konsensusi midis të gjitha forcave politike për të mbështetur në vazhdimësi proçesin e reformës. Në përgjithësi, elementët më të rëndësishëm të një shteti të së drejtës dhe një sistemi demokratik, janë përcaktuar dhe kanë filluar të funksionojnë. Ngritja dhe funksionimi i një sistemi ligjor dhe gjyqësor bashkëkohor në përputhje me Kushtetutën dhe standardet ndërkombëtare, është një nga çështjet më të rëndësishme mbi vendosjen dhe konsolidimin e sundimit të drejtësisë në Shqipëri. Reforma ligjore dhe gjyqësore në Shqipëri këto vitet e fundit, sidomos gjatë vitit 2000 e në vazhdim ka parë një progres të rëndësishëm. Reformimi, përmirësimi ligjor që synon sigurimin e bazës ligjore për përmirësimin e aktivitetit të administratës publike sipas parimit të sundimit të drejtësisë dhe shërbimit ndaj publikut, është një drejtim tjetër i reformës institucionale shqiptare. Krijimi i një sistemi rekrutimi bazuar në meritë, trajnimi i nënpunësit civil dhe ndarja e niveleve të vendim-marrjes dhe atyre të menaxhimit nga ato të kontrollit, janë disa nga parimet themelore që tashmë kanë dhënë rezultate në menaxhimin e burimeve njerëzore. Puna e Departamentit të Administratës Publike, si njësia kryesore për menaxhimin e burimeve njerëzore, është forcuar dhe përmirësuar. Janë themeluar dhe po funksionojnë siç duhet institucionet që bëjnë mbikëqyrjen dhe monitorimin e procesit të reformimit, si dhe transparenca ndaj publikut, si Avokati i Popullit, Komisioni i Shërbimit Civil, Kodi i Proçedurave Administrative, etj Rezultate janë arritur edhe në procesin e zbatimit të ligjit, por disa probleme mbeten për t'u zgjidhur, psh; hartimi i politikave për të siguruar përputhshmërinë midis degëve dhe 25 Allen, R. - New Public Management: Pitfalls for Central and Eastern Europe (1999), pg 100

34

niveleve të ndryshme të qeverisjes, politikat financiare dhe lufta kundër korrupsionit që kanë të bëjnë me metodat dhe teknikat administrative. Përvoja e treguar nga vendet që kanë vepruar në këtë mënyrë tregon se reformat efektive janë të kufizuara nga faktorë të tillë si presioni i jashtëm, pakënaqësia e brendshme, një mekanizëm menaxhimi për reformën, mbështetja dhe vlerësimi i rezultateve. Duke pasur parasysh këtë përvojë, ne mund të themi se Shqipëria ka qenë e stimuluar dhe nën presion nga jashtë, për të hartuar strategjinë e reformës institucionale. Kjo strategji është mbështetur shumë pak brenda vendit, duke e bërë implementimin e saj një sfidë për qeverinë në lidhje me zhvillimin e vendit. Vështirësitë ekzistojnë në menaxhimin e këtij procesi, që në fakt është menaxhimi i ndryshimeve të vazhdueshme organizative dhe institucionale. Miratimi i ligjeve është vetëm fillimi i procesit, dhe për këtë është e nevojshme hartimi i programeve dhe monitorimi i zbatimit të tyre. Prandaj, suksesi i reformës institucionale, si dhe suksesi i reformave në përgjithësi varet shumë nga angazhimi i atyre që janë në krye për të zbatuar atë, si dhe nga mbështetja e vazhdueshme politike e dhënë.

• Strategjia e reformës Lidhur me strategjinë e reformës, ajo përfshinte: • Rritjen e performancës në sektorët në të cilët qeveria do të vazhdojë të jetë i vetmi furnizues ose furnizuesi kryesor (rendi publik, shëndeti, mbrojtja sociale, tregu i punës, mbrojtja e mjedisit, transporti publik etj.) • Marrjen e një roli më rregullator afatmesëm dhe afatgjatë në sektorët e telekomunikacionit, energjisë, furnizimit me ujë, sigurimeve, etj. Forcimi i stabilitetit të administratës dhe rritja e performancës së AP dhe të nënpunësve civilë mbeten zonat qendrore të shqetësimit. Megjithatë, zbatimi aktual i reformave te AP vazhdon të përqëndrohet në ndryshimet mekanike dhe formale të strukturës së shërbimit civil në vend të operacioneve proçeduriale dhe efektivitetit dhe një ndryshimi në sjelljen brenda shërbimit civil dhe orientimit të qytetarëve të saj. Problemet e koordinimit janë përkeqësuar për shkak të shumë donatorëve të përfshirë në të njëjtën fushë, gjatë të njëjtës periudhë. Çfarë kuptohet qartë është se donatorët i kanë kushtuar vëmendje në rritje çështjeve të qeverisjes që nga kriza e vitit 1997. Objektivat kryesore të kësaj strategjie janë: 1) Krijimi i një shteti demokratik të së drejtës Procesi i krijimit të kapaciteteve institucionale është natyrisht një proçes i gjatë që do të marrë kohë. Ndërkohë qeveria ka ndërmarrë veprime pa efekt të menjëhershëm, por që do të jenë thelbësore në krijimin e bazës për përmirësime të qëndrueshme në qeverisje. Në këtë kuadër mund të përmendet kryesisht Kushtetuta. 2) Nxitja e dialogut politik fokusuar në objektivat e politikës brenda vendit Krijimi i raporteve demokratike në shoqërinë shqiptare është një domosdoshmëri për t'i dhënë fund krizës. Masat për të arritur këtë qëllim ndërprenë platformat dhe praktikat e arritjes së qëllimeve politike përmes përdorimit të forcës, respektimin e vërtetë të të drejtave të partive parlamentare duke i ftuar ato që të ushtrojnë të drejtat e tyre brenda rregullave të lojës demokratike. Nxitja e dialogut politik në nivel institucional është nxitja

35

e funksionimit kolegjial të institucioneve të tilla si Institucioni i Auditimit të Shtetit, apo institucioneve të reja të tilla si Komisioni i Shërbimit Civil dhe Avokati i Popullit. Arritjet në fushën e reformës institucionale kanë qenë modeste, por të qëndrueshme, dhe kanë treguar se në qoftë se ka vullnet ka rezultate konkrete. Këto arritje kanë treguar gjithashtu, se rregullat e ngritura dhe pranuara, duhet të respektohen dhe të zbatohen plotësisht dhe të mos ndryshohen sa herë që lojtarët ndryshojnë bindje apo pozicion. Kështu, mbështetja politike ka një rëndësi vendimtare për zbatimin e reformave, pa harruar rëndësinë e arritjes së një konsensusi mes të gjitha forcave politike për të mbështetur vazhdimisht proçesin e reformës. 3) Stabiliteti politik, ekonomik dhe social i vendit Gjatë viteve të fundit qeveria ka ndërmarrë proçesin e vlerësimit të rolit të shtetit, që në fakt është një vlerësim i përgjegjësive sipas: politikë-bërjes, hartimit të kuadrit ligjor, mbikëqyrjes, zbatimit, shërbimeve të nevojshme sipas sektorëve dhe njësive të tjera, caktimit të llojit të rregullimit institucional që përshtatet më mirë në arritjen e këtyre përgjegjësive në përputhje me kushtet ekonomike dhe sociale të vendi. Lloji i vendimeve që duhet të merren në përputhje me këtë vlerësim do të përfshijë masa për privatizimin e disa shërbimeve, si dhe përfshirjen e sektorit privat. Rishikimi i funksioneve të qeverisë do të konsistojë në marrjen në konsideratë ato funksione që mund të integrohen në ekonominë e tregut, si edhe ato funksione që nuk mund të jenë pjesë e shërbimeve publike. Ky proces ka filluar me rishikimin e funksioneve të Këshillit të Ministrave dhe po vazhdon me ministritë e linjës dhe institucionet qëndrore. Zhvillimi i shoqërisë civile dhe pjesëmarrja e saj në hartimin e politikave për zhvillimin e vendit Hartimi i një strategjie për zhvillimin e vendit dhe zbutjen e varfërisë, është një tregues konkret i pjesëmarrjes së shoqërisë civile. Institucionet e shoqërisë civile janë të përfshira gjithashtu edhe në monitorimin dhe zbatimin e “Statusit të nënpunësit civil”, duke dhënë edhe sugjerime konkrete për përmirësimin e zbatimit të ligjit dhe proçesit të reformimit në përgjithësi.

• Kuadri institucional për strukturimin Departamenti i Administratës Publike është një njësi aktualisht në varësi të Ministrisë së Brendshme. Ky departament, në bashkëpunim me ministritë e linjës dhe institucionet e tjera qëndrore, i propozon Këshillit të Ministrave studime si dhe legjislacionin dytësor mbi detyrat strukturore dhe funksionimin e administratës publike, në përputhje me ligjet në fuqi, sipas programeve dhe projekteve qeveritare të miratuara. Po kështu, në bashkëpunim me institucionet e sipërpërmendura, Departamenti i Administratës Publike harton politikën e përgjithshme dhe proçedurat për rekrutimin dhe promovimin e punonjësve të administratës publike, harton dhe propozon legjislacion dytësor për këto çështje, si dhe mbikqyr zbatimin e këtij legjislacioni. Departamenti koordinon veprimtarinë e vet me Ministrinë e Financave për përgatitjen e sistemit të pagave në administratën publike. Ai bashkërendon dhe zbaton asistencën teknike, që i jepet

36

administratës publike, dhe, në këtë aspekt, ka për detyrë organizimin dhe bashkërendimin e komunikimit brenda njësive të administratës publike. Veprimtaritë më kryesore të Departamentit të Administratës Publike mund të grupohen si më poshtë: (i) Harton, zbaton dhe mbikqyr zbatimin e politikave qeveritare për Shërbimin Civil dhe probleme të tjera të personelit; (ii) Përgatit rregullore për Këshillin e Ministrave, për t’u aplikuar në masë nga Shërbimi Civil, apo bën përmirësime të rregulloreve ekzistuese; (iii) Përgatit dhe zbaton programe, që synojnë përmirësimin e performancës në Shërbimin Civil; (iv) Harton dhe zbaton politikën dhe programet e përgjithshme të trajnimit, që aplikohen në Shërbimin Civil; (v) Mbikqyr zbatimin e legjislacionit të Shërbimit Civil në institucionet e administratës qëndrore; (vi) Në bazë të propozimeve nga institucionet e administratës qëndrore dhe me miratim të Ministrisë së Financave, përgatit për Këshillin e Ministrave planet afatmesme dhe afatgjata në lidhje me personelin; (vii) Harton dhe mbikqyr politikën e pagave në shërbimin civil; (viii) Ndërmerr dhe drejton analiza funksionale e strukturore për administratën publike.26 Departamenti i Administratës Publike ka kompetenca të veçanta si më poshtë: (i) Përgatit një raport vjetor mbi situatën e përgjithshme në shërbimin civil dhe e paraqet atë në Këshill të Ministrave; (ii) Jep mendime mbi ligjshmërinë e legjislacionit dytësor (akte nënligjore) të propozuara nga ministritë; (iii) Me propozim të ministrisë apo institucionit të interesuar dhe me miratim të Ministrisë së Financave, përgatit për Këshillin e Ministrave klasifikimet e pozicioneve të punës dhe ndryshimet për to; (iv) Përgatit dhe boton udhëzime të përgjithshme, procedura, manuale dhe formularë për: (i) përshkrime, klasifikime dhe vlerësime të pozicioneve të punës për punonjësit civilë; dhe për (ii) rekrutime, zgjedhje, promovime, transferime paralele, masa disiplinore dhe vlerësime të performancës të punonjësve civilë; (v) Shpall konkurset e hapura dhe publike për hyrjen në Shërbimin Civil me kërkesë të institucionit të interesuar; (vi) Shpall fillimin e procedurave për promovim dhe transferim paralel me kërkesë të Institucionit të interesuar; (vii) Me propozim të institucioneve të administratës qendrore paraqet tek Kryeministri strukturën e tyre organizative dhe të punësimit, e cila duhet të përputhet me dispozitat e ligjit organik mbi buxhetin dhe të jetë në shërbim të programit të Qeverisë; (viii) Emëron si nënpunës civilë në institucionet e administratës qëndrore fituesit e konkurseve publike; (ix) Mban dhe menaxhon Regjistrin Qëndror të personelit; (x) Me miratim të Ministrisë së Financave, përgatit strukturën e pagave të punonjësve të administratës publike qendrore dhe lokale; 26 Ligji nr.8549, date 11.11.1999 mbi “Statusin e Nënpunësit Civil”, neni 4

37

(xi) Ushtron kompetencat mbi çështjet e personelit, që nuk atribuohen në mënyrë të shprehur me ligj, për institucionet e administratës qëndrore. Komiteti Ndërministror për Reformën në Administratën Publike Komiteti Ndërministror për Reformën në Administratën Publike përbëhet nga 7 anëtarë me të drejtë vote. Katër prej tyre janë nga Ministria e Financës, Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Mundësive të Barabarta, Ministria e Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjisë dhe nga Ministria e Brendshme. Në këtë Komitet ka, gjithashtu, një përfaqësues nga Këshilli i Ministrave dhe një nga Departamenti i Administratës Publike (Departamenti vepron gjithashtu edhe si Sekretari i këtij Komiteti). Komiteti është, nga njera anë, përgjegjës për hartimin e politikave, që lidhen me administratën publike, dhe përgatitjen e dokumentave përkatëse strategjikë për Këshillin e Ministrave dhe, nga ana tjetër, përgjegjës për miratimin e ndryshimeve të mëdha administrativo-strukturore brenda institucioneve përbërëse të administratës publike.27 Komisioni i Shërbimit Civil Menaxhimi i personelit të administratës publike mbikqyret nga Komisioni i Shërbimit Civil, i cili është një organ i veçantë, që përgjigjet para Parlamentit. Komisioni i Shërbimit Civil është një institucion i pavarur, i ngarkuar me përgjegjësinë për të mbikqyrur menaxhimin e Shërbimit Civil në të gjitha institucionet, që përfshihen në Ligjin e Shërbimit Civil. Ankesat për çështjet që lidhen me nënpunësin civil drejtohen në këtë institucion. Komisioni ka pesë anëtarë të emëruar nga parlamenti dhe që propozohen: dy anëtarë nga Këshilli i Ministrave, një anëtar nga Kontrolli i Lartë i Shtetit dhe dy anëtarë nga përfaqësuesit e pushtetit lokal. Kompetencat e Komisionit të Shërbimit Civil janë si më poshtë: (i) Zgjidhja e ankesave individuale mbi vendimet që kanë të bëjnë me punësimin në shërbimin publik, periudhën e provës, ngritjet në detyrë, transferimet paralele, vlerësimet e performancës, masat disiplinore dhe të drejtat e nënpunësve civilë; (ii) Monitorimi i menaxhimit të Shërbimit Civil në të gjitha institucionet, që i nënshtrohen ligjit përkatës. Kur zbulohen parregullsi, Komisioni paralajmëron institucionin në fjalë, duke i dhënë një afat deri në dy muaj për të korrigjuar parregullsitë ligjore. Me përfundimin e këtij afati, Komisioni mund ta çojë çështjen për gjykim; (iii) Kompetenca të tjera, që burojnë nga ligji apo aktet nënligjore. Vendimet e Komisionit të Shërbimit Civil janë të detyrueshme për institucionet e administratës publike e lokale dhe mund të apelohen në Gjykatë brenda 30 ditësh nga data e njoftimit të palëve.28 Reformimi i sistemit gjyqësor Reformimi i sistemit gjyqësor ka mbetur një problem i mprehtë dhe një nga shqetësimet kryesore për qeverinë. Problemi kryesor i këtij sistemi është mbimbushja me kuadrin e nevojshëm ligjor dhe një kapacitet i dobët institucional për të zbatuar atë. Qëllimi i qeverisë mbetet përmirësimi i funksioneve të një shteti ligjor duke përmirësuar

27 Urdhër nr.38, date 05.04.2005 për “Ngritjen e Komitetit Ndërministror për zhvillimin e teknologjive të informacionit në Administratën Publike” 28 Ligji nr.8549, date 11.11.1999 mbi “Statusin e Nënpunësit Civil”, neni 5, 8

38

funksionimin e gjyqësorit, përmirësimi i performancës së avokatëve, hartimi i ligjeve më të pranueshme për sektorët publik dhe privat, si dhe përmirësimi i cilësisë së kuadrit ligjor nëpërmjet: • Përmirësimit të procedurave të Këshillit të Lartë të Drejtësisë. • Rregullimi ligjor i praktikës gjyqësore. • Përmirësimi i funksionimit të shkollës së Magjistraturës për promovimin profesional të gjyqtarëve. Reformimi i Policisë së Shtetit Reformimi i policisë së shtetit, duke e ndryshuar atë nga një forcë policore në një shërbim publik për mbrojtjen e komunitetit dhe në funksion të ligjit, dallim i qartë i nivelit politik nga nivelet teknike në Ministrinë e Rendit Publik dhe policisë së shtetit duke: • Përmirësuar legjislacionin shqiptar të policisë nëpërmjet pasqyrimit të të gjitha konventave ndërkombëtare dhe evropiane në lidhje me detyrat e policisë. • Plotësimit të reformimit të sistemit arsimor policor. • Forcuar marrëdhëniet me publikun duke i institucionalizuar ato përmes rritjes së besimit, solidaritetit dhe bashkëpunimit. • Institucionalizuar marrëdhëniet midis vetë policisë, strukturave të tjera shtetërore, pushtetit vendor dhe shoqërisë civile. Decentralizimi i pushtetit vendor Decentralizimi i pushtetit vendor, duke zbatuar Kartën Europiane për Autonominë Vendore dhe përmirësimin e menaxhimit financiar vendor; forcimi i kapaciteteve të burimeve institucionale dhe njerëzore të njësive të qeverisjes vendore për të menaxhuar kompetencat e reja që rrjedhin nga decentralizimi i pushtetit; transparenca e proçedurave të vendim-marrjes në njësitë e qeverisjes vendore dhe forcimi i pjesëmarrjes së komunitetit në këtë vendim-marrje. Politika e decentralizimit Decentralizimi administrativ ka të bëjë me rishpërndarjen e autoritetit, përgjegjësive dhe burimeve financiare të dhënies së shërbimeve publike, në nivelet e ndryshme të qeverisjes. Decentralizimi është transferimi i përgjegjësisë për planifikimin, financimin dhe menaxhimin e disa funksioneve publike nga qeveria qëndrore dhe agjencitë e saj në njësitë në terren të agjencive qeveritare, në njësitë vartëse të tyre, apo në nivelet e tjera të qeverisjes, autoritetet apo korporatat publike gjysëm të pavarura ose autoritetet, që kryejnë funksione rajonale ose zonale. Tri format kryesore të decentralizimit administrativ – dekoncentrimi, delegimi dhe transferimi – kanë karakteristika të ndryshme. Dekoncentrimi – konsiderohet si forma më e dobët e decentralizimit dhe përdoret më shpesh në shtetet unitare – ai rishpërndan autoritetin vendimmarrës dhe përgjegjësitë financiare dhe menaxhuese në nivelet e ndryshme të qeverisjes qëndrore. Dekoncentrimi thjesht kalon përgjegjësitë nga zyrtarët e qeverisë qëndrore në kryeqytet tek ata që punojnë në qarqe, apo rrethe ose mund të krijojë administratë të fuqishme në bazë ose kapacitete lokale administrative nën mbikqyrjen e Institucioneve të qeverisë qëndrore.

39

Delegimi – është një formë më e gjerë decentralizimi. Nëpërmjet delegimit, qeveritë transferojnë përgjegjësinë për vendimmarrjen dhe administrimin e funksioneve publike, në organizatat gjysëm autonome jo plotësisht të kontrolluara nga qeveria qëndrore, por që raportojnë tek ajo. Qeveritë i delegojnë përgjegjësitë kur krijojnë ndërmarrje publike apo korporata, autoritete, shërbime speciale në bazë rrethi apo qarku, oraganizata gjysëm autonome në bazë rrethi apo qarku, korporata të zhvillimit rajonal apo njësi speciale të zbatimit të projekteve. Zakonisht këto organizata kanë shumë pavarësi në vendimmarrje. Ato mund të përjashtohen nga kufizimet e vendosura mbi personelin e Shërbimit Civil dhe mund t’i ngarkojnë direkt përdoruesave shpenzimet për shërbimet e tyre. Transferimi – është tipi i tretë i decentralizimit administrativ. Në këtë rast qeveritë transferojnë funksionet, transferojnë edhe autoritetin për vendimmarrje, financën dhe menaxhimin në njësi pothuajse autonome të pushtetit lokal me status korporate. Transferimi zakonisht nënkupton kalimin e përgjegjësive për shërbimet tek qarqet, bashkitë dhe komunat, që i zgjedhin kryetarët e tyre apo Këshillat me votime. Këto grumbullojnë të ardhurat e tyre dhe kanë autoritet të pavarur për të marrë vendime për t’i shpenzuar ato për investime. Në një sistem të transferuar, pushtetet lokale kanë kufij gjeografikë të qartë e të njohur ligjërisht, brenda të cilave ushtrojnë aktivitetin e tyre si edhe funksionet publike. Ky tip i decentralizimit administrativ përbën më shumë një decentralizim politik. Pavarësisht disa arritjeve fillestare themelore rregullatore dhe institucionale, sfidat kryesore që kërcënojnë zbatimin e suksesshëm të strategjisë së decentralizimit të qeverisë janë si më poshtë: (a) Ndikimi i asistencës së huaj në reformat e decentralizimit. Me disa përjashtime, donatorët negociojnë programet e tyre të asistencës dhe ruajnë proçesin e konsultimit kryesisht me ministritë e linjës, pa marrë parasysh qeverisjen nën-kombëtare dhe komunitetet. Rezultati i natyrshëm i këtij konsultimi ka qenë një mungesë e njohurive të mjaftueshme të kushteve vendore dhe një dyshim i njëanshëm i administratave lokale, të cilat tentojnë të pengojnë procesin e implementimit të decentralizimit. (b) Kapaciteti i dobët administrativ (si vendor ashtu dhe qendror); (c) Fragmentarizimi i lartë dhe madhësia e vogël e njësive vendore; (d) Një rol akoma i papërcaktuar i qarqeve dhe bashkëveprimeve midis niveleve të qeverisjes, të cilat krijojnë autoritete kontradiktore, dublikime, dhe joefikasitet; (e) Koordinimi i varfër në zbatimin e decentralizimit; (f) Mungesa e standardeve të qarta të shërbimit dhe kriterit të matjes së performancës në ofrimin e shërbimeve vendore; (g) Një shkallë e pamjaftueshme e autonomisë për të ardhurat dhe parashikueshmërinë. Standardi i hapësirës menaxhuese Hapësira e kontrollit të një menaxheri është një problem i rëndësishëm, që duhet marrë në konsideratë, kur bëhet strukturimi i Institucioneve, sepse ai ndikon mbi efiçencën dhe efektivitetin, të cilat janë edhe thelbi i funksionalitetit. Asgjë nuk të demoralizon më shumë e më shpejt se sa pavendosmëria dhe një komunikim i pakët i eprorëve – ndjenja

40

që eprorët e tu nuk janë të vendosur. Kur përgjigjesh përpara një eprori që ka një hapësirë shumë të madhe kontrolli menaxhues, krijohet një ndjenjë pavendosmërie midis vartësve dhe komunikimi pengohet. Arsyet për hapësirat e mëdha menaxhuese janë të ndryshme. Njerëzit (stafet) synojnë të raportojnë drejpërdrejtë tek personat me përgjegjësi më të lartë. Menaxherët, nga ana e tyre, janë nën presionin e reduktimit të kostove. Ekziston, gjithashtu, një dëshirë e menaxherëve të shkurtojnë rrugën e komunikimit dhe të komandimit dhe, në këtë mënyrë, t’i shtyjnë përgjegjësitë në nivele më të ulëta. Ka edhe fakte të tjera për të shtuar, por realiteti është që hapësirat e mëdha menaxhuese janë shumë joefektive dhe kostot e tyre janë shumë më të larta se sa përfitimet. Me pak fjalë, një ndër burimet më të sigurta të vonesave dhe konfuzioneve është të lejohen eprorët të jenë direkt përgjegjës për kontrollin njëherësh të shumë vartësve. Sa më e sheshtë (horizontale) të jetë struktura e institucionit apo organizatës dhe e sa më i madh të jetë numri i vartësve direktë, aq më të shumëllojshme janë çështjet, që duhet të trajtojë një vendimmarrës, dhe aq më pak të rëndësishme janë problemet, që shtrohen për zgjidhje prej tij. Megjithatë, arsyeja kryesore për të fiksuar madhësinë e hapësirës së kontrollit menaxhues është koha e shpenzuar në menaxhimin e marëdhënieve, që influencojnë cilësinë dhe kohën e marrjes së informacionit të nevojshëm për vendimmarrje. Përgjithësisht, nuk ka një hapësirë të përcaktuar standarte menaxhuese epror-vartës. Kjo varet shumë nga sofistikimi i menaxhimit, shkalla e kompetencës së vartësve, kompleksiteti i çështjeve, sa proçedura e zgjidhje të parapërgatitura janë në dispozicion etj. Politikat dhe parimet kryesore për strukturimin e Institucioneve Parimet e “qeverisjes së mirë” kërkojnë që qeveritë dhe Institucionet përbërëse të tyre të:

(i) Veprojnë me ligjshmëri, duke respektuar kërkesat e ligjit dhe ushtruar përgjegjësi brenda autoritetit që ju jep ligji; si dhe të respektojnë të drejtat dhe aspiratat e qytetarëve dhe aktorëve të tjerë;

(ii) Përmbushin standardet e performancës të deklaruara publikisht, veçanërisht ato që lidhen me përdorimin e burimeve publike, dhënien e rezultateve të miratuara, si dhe të jenë transparente ndaj qytetarëve dhe aktorëve të tjerë për ligjshmërinë e veprimet e tyre dhe standardet e performancës. Në një kuptim të përgjithshëm, qeverisje do të thotë organizim kushtetues, ligjor dhe administrativ, nëpërmjet të cilit qeveritë ushtrojnë pushtetin e tyre, si dhe mekanizma, që lidhen me përgjegjësinë e publikut, zbatimin e ligjit, transparencën dhe pjesëmarrjen e qytetarëve.

Qeverisja e Institucionit konsiston në rregullat dhe proceset me anë të të cilave drejtohen e kontrollohen institucionet apo organizatat. Në sektorin privat, “qeverisja e korporatës” i referohet zakonisht organizimeve, me anë të të cilave kontrollohen korporatat në interes të pronarëve të tyre përfitues. Qeverisja në sektorin publik i referohet kontrollit të Institucioneve apo organizatave publike në mënyrë që ato të arrijnë qëllimet për të cilat janë krijuar dhe të realizojnë aktivitetet e tyre në përputhje me parimet e përgjithshme të qeverisjes së mirë. Qeverisja e Institucioneve mund të klasifikohet, gjithashtu, si e “jashtme” dhe e “brendshme”, duke reflektuar përgjegjësitë përkatëse të qeverisjes së Institucionit dhe konkretisht:

41

(i) Ekzekutivit dhe legjislativit, si dhe organeve apo autoriteteve të tyre kontrolluese (qeverisja e “jashtme”); (ii) Organit drejtues dhe menaxhimit të nivelit të lartë të secilës organizatë publike (qeverisja e “brendshme”). Makineria e qeverisjes së “jashtme”, veçanërisht në lidhje me balancën e autonomisë dhe kontrollit në marrëveshjet qeveritare, duhet krijuar e tillë që t’i shërbejë më mirë objektivave të përgjithshme të qeverisjes së mirë. Makineria e qeverisjes së “brendshme” të secilës organizatë duhet të mbështesë kërkesat e qeverisjes së “jashtme”. Qeverisja e mirë në secilin rast duhet të karakterizohet nga: Integriteti – i matur me nivelin e kryerjes së detyrave nga zyrtarët publikë në përputhje me ligjin dhe pa interes vetjak apo favorizim; Përgjegjshmëria – e matur me shkallën e plotësimit nga zyrtarët publikë të standarteve të caktuara të shërbimit ndaj qytetarëve dhe të kompensimit kur këto standarde nuk arrihen; Transparenca – e matur me masën në të cilën qytetarët mire informohen për veprimet që ndërmerr qeveria e tyre dhe rregullat që i drejtojnë qeveritë në marrjen e këtyre veprimeve. Vendimet për të krijuar institucione publike dhe për të analizuar në mënyrë të vazhdueshme funksionimin e tyre duhet të kenë si qëllim: (a) Përmirësimin e efektivitetit të zbatimit të politikave publike; (b) Rritjen e efiçencës së përdorimit të burimeve publike; (c) Përmbushjen e kërkesave të pritshme të qytetarëve mbi ligjshmërinë e veprimeve dhe vendimmarrjeve të qeverisë. Institucionet duhet të jenë në gjendje të plotësojnë pozitivisht testet e mëposhtme: (a) Qëllimi i tyre duhet të jetë i qartë dhe krijimi i tyre duhet të përmirësojë cilësinë e administrimit në sektorin publik; (b) Përfitimet e organizatës duhet të përcaktohen në bazë të një ose më shumë prej kritereve të mëposhtme: (i) Përmirësim i ekonomisë, efiçencës apo efektivitetit, nëpërmjet specializimit të funksionimit të tyre; (ii) Besueshmëri më e madhe publike për veprimet e qeverisë, nëpërmjet forcimit të paanshmërisë dhe ligjshmërisë; (iii) Komunikim më i mirë apo vendimmarrje e përbashkët më e mirë, apo e kontrolluar nga aktorët me interesa të ligjshme në politikat apo veprimet e institucionit apo organizatës. (c) Funksionet e institucionit duhet të jenë qartësisht të dallueshme nga ato të institucioneve të tjera dhe marrëdhëniet e tij me institucionet e tjera publike duhet të përcaktohen mire e qartë, për të minimizuar mbivendosjet e panevojshme të funksioneve apo mosmarrëveshjet për përgjegjësitë relative; (d) Në rast se institucionet duhet të transferohen apo të delegohen, autoritetet përgjegjëse për qeverisjen e “jashtme” duhet të jenë në gjendje t’i arrijnë rezultatet që synojnë, në përputhje me dispozitat e përgjithshme ligjore, marrëveshjet apo direktivat, pa kërkuar shtesa performance dhe veprimesh.

42

• Ndikimi i proçesit të integrimit në DAP

Në kuadrin e MSA-së Reforma synon: • krijimi i një administrate transparente, të hapur, të përgjegjshme dhe koherente. • forcimi institucional; sigurimi i proçedurave të paanshme të rekrutimit; menaxhimi i burimeve njerëzore; zhvillimi i karrierës; trajnimet; promovimi i etikës në administratën publike; zhvillimi i teknologjive te informacionit në fushën e e-government. • masat që duhet të merren për funksionimin sa më efikas të institucioneve shtetërore duhet të përfshijnë si administratën e organeve qëndrore ashtu edhe atë të organeve vendore.29 Në përputhje me kuadrin ligjor në fuqi dhe politikat e qeverisë në fushën e administratës publike, Departamenti i Administratës Publike ka si fokus të punës së tij: • Menaxhimin e përgjithshëm të shërbimit civil, të institucioneve të administratës qëndrore, veprimtaria e të cilave rregullohet nga legjislacioni i shërbimit civil (rekrutimi, karriera, përshkrimi i punës, vlerësimi i punës, masa disiplinore, trajnimi); • Rishikimin funksional dhe strukturor të institucioneve të administratës publike; • Reformën në fushën e pagave për institucionet e administratës publike; • Masivizimin e teknologjive të informacionit në fushën e qeverisjes elektronike (egovernment); Në bazë të nenit 4 të ligjit nr. 8549 datë 11.11.1999 “Statusi i nënpunësit civil”, Departamenti i Administratës Publike ka si kompetenca të përgjithshme: zhvillimin, zbatimin dhe mbikëqyrjen e politikave qeveritare në shërbimin civil dhe çështje të tjera në lidhje me personelin; përgatitjen e një raporti vjetor mbi situatën e përgjithshme të shërbimit civil të cilin ia paraqet Këshillit të Ministrave; ushtrimin e cdo kompetence mbi çështje të personelit, që nuk i janë dhënë shprehimisht me ligj institucioneve të administratës qëndrore. Ndërsa në kuadër të përgjegjësive të vecanta, DAP fokusohet në: përgatitjen për Këshillin e Ministrave të akteve nënligjore; dhënien e mendimeve për ligjshmërinë e projektakteve nënligjore, të propozuara nga ministritë, përgatitjen për Këshillin e Ministrave të klasifikimit dhe vlerësimit të vendeve të punës dhe ndryshimet në to; përgatitjen dhe publikimin e udhëzimeve të përgjithshme, proçedurave, manualeve dhe formularëve për përshkrimin, klasifikimin, dhe vlerësimin e pozicioneve të punës për nënpunësit civilë si dhe per rekrutimin, seleksionimin, ngritjen në detyrë, levizjen paralele, masat disiplinore dhe vlerësimin e rezultateve ne punë; hartimin dhe zbatimin e programeve me qëllim rritjen e efiçencës në shërbimin civil; hartimin dhe zbatimin e politikave dhe programeve të përgjithshme të trainimit të zbatueshme për shërbimin civil në tërësi; mbikqyrjen e zbatimit të legjislacionit të shërbimit civil në institucionet e administratës qëndrore; përgatitjen për Këshillin e Ministrave, me propozim të institucioneve të administratës qëndrore dhe me miratim të Ministrisë së Financave, planet afatmesme dhe afatgjata për personelin, përgatitjen për miratim në Ministrinë e Financave, të strukturës së pagave për

29 Plani i Qeverisë Shqiptare për Përafrimin e Legjislacionit dhe Zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit” miratuar me VKM nr. 314 datë 13.05.2005

43

punonjësit e administratës publike qëndrore dhe vendore.30 DAP mban dhe administron Regjistrin Qëndror të Personelit. Për përgatitjen dhe dhënien e trajnimeve për nënpunësit e administratës publike është ngritur Instituti i Trajnimit të Administratës Publike.31 ITAP varet nga Këshilli i Ministrave dhe drejtohet nga Departamenti i Administratës Publike për sa i përket përcaktimit të objektivave dhe planeve të punës. ITAP vepron si një strukturë menaxhuese e trajnimeve. Pas vlerësimit të nevojave për trajnim dhe hartimit të programeve të punës, ITAP kontrakton ekspertë të jashtëm për hartimin e kurrikulave të trajnimit dhe dhënien e trajnimeve. Gjithashtu organizohen edhe trajnime të trajnerëve, me qëllim rritjen e numrit të ekspertëve të aftë për dhenien e trajnimeve dhe zgjerimin e bazës së zgjedhjes së tyre nga ITAP. Strategjia e reformimit parashikon ofrimin e trajnimeve të ndarë në tre faza kohore: • Në periudhë afatshkurtër – trajnim për njohuri të përgjithshme mbi funksionimin e BE-së për nënpunësit e angazhuar në proçesin e stabilizim – asociimit; • Në periudhë afatmesme – rritja e kapaciteteve të nënpunësve publikë të përfshirë në proçesin e negocimit dhe të anëtarësimit të Shqipërisë në BE, si dhe për ata të përfshirë në proçesin e implementimit të acquis communautaire; • Në periudhë afatgjatë – rritja e kapaciteteve të nënpunësve publikë për të siguruar që Shqipëria merr pjese aktive si anëtare e BE-së në aktivitetin e përditshëm të strukturave komunitare dhe kontribuon në zhvillimin e mëtejshëm të tyre. Në realizimin e objektivave të tij, Departamenti i Administratës Publike bashkëpunon me : 1. Ministritë e linjës, lidhur me menaxhimin e burimeve njerëzore. 2. Ministritë e linjës dhe të gjitha institucionet e tjera të administratës publike për realizimin e objektivave në fushën e reformës së pagave dhe forcimit institucional. Ky bashkëpunim realizohet nëpërmjet: - rishikimit të akteve ligjore dhe nënligjore të përgatitura; - hartimit të udhëzimeve dhe proçedurave; - reformës së pagave dhe forcimit institucional. 3. Komisionin e Shërbimit Civil, me anë të një marrëveshje mirëkuptimi të lidhur mes këtyre institucioneve, e cila lehtëson shkëmbimin e informacionit dhe asistencën reciproke në realizimin e misioneve të secilit institucion. 4. Institutin e Trajnimit të Administratës Publike për sa i përket përcaktimit të objektivave dhe planeve të punës. Marrëdhëniet Rajonale Përcaktimi i prioriteteve dhe mënyra e zbatimit dhe monitorimit të progresit në të gjitha reformat, është një çështje e qeverisë shqiptare, por ky proçes i drejtuar drejt një qëllimi dmth anëtarësimi në BE, është gjithashtu i ndikuar dhe i ndërvarur nga proçesi i zhvillimit rajonal dhe më tej. Sa më i qëndrueshëm të jetë ky proçes i zhvillimit rajonal,

30 Ligji nr.8549, date 11.11.1999 mbi “Statusin e Nënpunësit Civil”, neni 26 31 Vendim nr.315, datë 23.06.2000 ndryshuar me VKM nr.292, datë 06.05.2005 për “Krijimin dhe Funksionimin e Institutit të trajnimit të Administratës Publike dhe trajnimin e Nënpunësit Civil”

44

aq më i qëndrueshëm është ky proçes për secilin vend në veçanti. Në këtë aspekt shkëmbimi i përvojës, shumëpalëshe ose bilaterale, ndihmon vendet e veçanta për të përfituar nga përvoja e avancuar, për të zgjidhur çështje me interes të përbashkët dhe për të krijuar kushte për integrim në secilin vend. Reforma institucionale dhe zbatimi i standardeve europiane, jep dritën e gjelbër për zhvillimin e sistemit ekzekutiv, legjislativ dhe gjyqësor, në përputhje me parimet europiane, duke ndërtuar baza për krijimin dhe zgjerimin e një hapësire administrative europiane në nivel rajonal, duke lehtësuar në këtë mënyrë procesin e integrimit. Në këtë kontekst, mënyra më e mirë për të qënë sa më afër Europës, dhe krijimin e një hapësire administrative europiane, është ajo e konsolidimit të sukseseve të arritura dhe bashkëpunimit bilateral dhe rajonal, në të gjitha fushat me interes të përbashkët. Bashkëpunimi me institucionet ndërkombëtare Departamenti i Administratës Publike bashkëpunon me institucione ndërkombëtare në të gjitha fushat e veprimtarisë së tij, bashkëpunim i cili konkretizohet në shkëmbimin e informacionit dhe marrjen e konsulencës nga institucione ndërkombëtare të specializuara për projektet më të rëndësishme të hartuara nga Departamenti. Një bashkëpunim i veçantë është ai me SIGMA në fushën e hartimit të legjislacionit dhe reformën e pagave. Ndihma e huaj Që në krijimin e tij Departamenti i Administratës Publike është asistuar në nivel teknik me qëllim realizimin e objektivave të përcaktuara në ligj: 1. Në kuadrin e programit PHARE Departamenti i Administratës Publike është asistuar nëpërmjet programit AL9705 “Public administration reform” për: • asistencë teknike në hartimin e legjislacionit dytësor; • asistencë teknike në krijimin e bazës së të dhënave për nënpunësit e administratës publike; • asistencë teknike për sistemet e menaxhimit të dokumentacionit; • trajnimi i nënpunësve civilë shqiptarë; • trajnimi i drejtuesve të burimeve njerëzore në sistemet e menaxhimit të dokumentacionit; • program trajnimi për Departamentin e Administratës Publike; • paisje IT dhe zyre për Departamentin. 2. Programi i Bankës Botërore “Asistencë në implementimin e legjislacionit për shërbimin civil”, i fokusuar në këto komponente: • zhvillimi i proçedurave të zbatimit të legjislacionit për shërbimin civil; • mbështetja e agjencive publike për implementimin e legjislacionit për shërbimin civil; • publikimi i ligjit “Statusi i nënpunësit civil” dhe strategjia e implementimit të tij; • monitorimi dhe vlerësimi i legjislacionit për shërbimin civil.32 Përparësitë afatgjata 2009-2014 Me qëllim forcimin e rolit të Institutit të Trajnimit të Administratës Publike, ITAP ka miratuar gjatë vitit 2004 një dokument strategjik të titulluar “Vizioni ITAP 2015”. Mbështetur në praktikat më të mira në këtë fushë, është shprehur objektivi për një 32shih në www.pad.gov.al


45

përmirësim cilësor të aktivitetit të ITAP dhe plotësimit sa më me cilësi të nevojave të “klientëve” të tij, për të qënë një institucion konkurrues në tregun e ofrimit të shërbimeve të trajnimit. ITAP synohet të kthehet në një qëndër kombëtare për zhvillimin e praktikave më të mira në menaxhimin e administratës publike, në një promovues të vlerave thelbësore të shërbimit civil, si edhe në një forum për diskutimin e çështjeve të ndryshme për shërbimin civil dhe administratën publike.33 Qeveria është e angazhuar që të vazhdojë dhe të thellojë procesin e reformimit institucional në administratën publike, në bazë të konceptit të bashkëpunimit ndërkombëtar, pavarësisht nga rezultatet e arritura në arritjen e objektivit të dytë të strategjisë së reformës institucionale, mbi përmirësimin e dialogut politik. Ky objektiv do të arrihet duke vazhduar më tej reformat për të stabilizuar vendin, vendosjen dhe funksionimin e shtetit të së drejtës, rritjen e përgjegjësive ndaj institucioneve, rritjen e përgjegjësive dhe aftësive profesionale, si dhe trajtimin e barabartë në mënyrë transparente të të gjitha strukturave dhe qytetarëve. 33 Plani i Qeverisë Shqiptare për Përafrimin e Legjislacionit dhe Zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit” miratuar me VKM nr. 314 datë 13.05.2005

46

Konkluzione Globalizimi është një fenomen bashkëkohor, i cili ndikon në shumë aspekte të zhvillimit të një shteti, në aspektin ekonomik nëpërmjet rritjes së tregtisë ndërkombëtare dhe kapitalit ndërkombëtar, në aspektin kulturor nëpërmjet shkëmbimit kulturor ndërkombëtar dhe në atë teknik-juridik nëpërmjet zhvillimit të një infrastrukture globale. Ai i referohet shfaqjes të një rrjeti të gjerë ndërlidhjesh dhe proçesesh ekonomike, kulturore, sociale dhe politike të cilat kapërcejnë kufijtë kombëtarë. Globalizimi prek në mënyrë të pashmangshme dhe administratën publike të një shteti nëpërmjet përforcimit të organizatave të qeverisjes mbiterritoriale, rritjes së bashkëpunimit ndërmjet shteteve, përfitimit nga avantazhet e moshës së informacionit, zhvendosjes së shtetit nga shtet i mirëqënies në shtet kontraktues. Globalizimi, si pikënisje dhe si bazë, ka konkurrencën dhe mbështetet në shoqërinë demokratike pluraliste, ekonominë e hapur dhe të tregut, duke respektuar edhe të drejtat dhe liritë e njeriut. Globalizimi, i nxitur nga teknologjia e informacionit, liberalizimi i telekomunikacionit dhe liberalizimi ekonomik, ka potencialin për të transformuar mënyrat tradicionale në të cilat organizata dhe personat veprojnë, bashkëveprojnë dhe përballen. Ai ofron mundësinë për të ndihmuar shtetet që të transformojnë proçeset e tyre të vendim-marrjes që të jenë gjithëpërfshirëse, pjesëmarrëse dhe demokratike. Globalizimi ka ndikuar ne reformimin e Administratës Publike dhe në Shqipëri. Perspektiva e anëtarësimit në BE ka qenë një faktor stimulues për ecurinë e kësaj reforme duke pasur si synim kryesor përafrimin e Shqipërisë me parimet dhe standartet e BE-së për një integrim gradual në strukturat e saj në kuadër të Stabilitetit dhe Proçesit të Asocimit. Reforma institucionale në Shqipëri është karakterizuar nga: Hartimi i kuadrit ligjor ku ligjet bazë janë Ligji mbi “Statusin e Nënpunësit Civil,

Kodi i Proçedurave Administrative të Republikës së Shqipërisë si dhe Ligji për Organizimin dhe Funksionimin e Qeverisjes Vendore;

Krijimi dhe funksionimi i institucioneve të nevojshme për të menaxhuar procesin, si Komiteti Ndërministror për Reformën në Administratën Publike me funksion kryesor miratimin e ndryshimeve administrativo-strukturore brenda institucioneve përbërëse të Administratës Publike, Komisioni i Shërbimit Civil me funksion kryesor menaxhimin e personelit të Administratës Publike, si dhe Instituti i Trajnimit për Administratën Publike;

Monitorimi i zbatimit të programeve dhe rezultateve të arritura; Transparenca dhe hapja ndaj publikut; Përcaktimi i prioriteteve dhe kohës për implementimin e tyre sipas rëndësisë së

nevojave të vendit. Ngritja dhe funksionimi i një sistemi ligjor dhe gjyqësor bashkëkohor në përputhje me Kushtetutën dhe standardet ndërkombëtare, është një nga çështjet më të rëndësishme mbi vendosjen dhe konsolidimin e sundimit të drejtësisë në Shqipëri. Reforma ligjore dhe gjyqësore në Shqipëri këto vitet e fundit ka parë një progres të rëndësishëm.

47

Reformimi, përmirësimi ligjor që synon sigurimin e bazës ligjore për përmirësimin e aktivitetit të administratës publike sipas parimit të sundimit të drejtësisë dhe shërbimit ndaj publikut, është një drejtim tjetër i reformës institucionale shqiptare. Krijimi i një sistemi rekrutimi bazuar në meritë, trajnimi i nënpunësit civil dhe ndarja e niveleve të vendim-marrjes dhe atyre të menaxhimit nga ato të kontrollit, janë disa nga parimet themelore që tashmë kanë dhënë rezultate në menaxhimin e burimeve njerëzore. Puna e Departamentit të Administratës Publike, si njësia kryesore për menaxhimin e burimeve njerëzore, është forcuar dhe përmirësuar. Janë themeluar dhe po funksionojnë siç duhet institucionet që bëjnë mbikëqyrjen dhe monitorimin e procesit të reformimit, si dhe transparenca ndaj publikut. Për implementimin e suksesshëm të reformës Shqipëria ka bashkëpunuar dhe me institucione rajonale dhe ndërkombëtare. Reforma e hartuar nga qeveria shqiptare është një reformë e përgjithshme që përfshin të gjitha fushat dhe ka patur zhvillime dhe progres. Megjithatë, ekzistojnë probleme zgjidhja e të cilave është vendimtare jo vetëm për ecurinë e reformave, por edhe për zhvillimin e vendit në përgjithësi. Arritjet në fushën e reformës institucionale kanë qenë të ngadalta, por të qëndrueshme, duke treguar se ku ka vullnet ka një rezultat konkret.

48

Rekomandime Globalizimi si një proçes i pashmangshëm ka ndikuar edhe në reformimin e Administratës Publike Shqiptare. Pavarësisht arritjeve kryesore rregullatore dhe institucionale të kryera për t’iu përshtatur këtij proçesi të përmendura më lart, ka akoma disa aspekte që duhen përmirësuar si kapaciteti i dobët administrativ për të zbatuar reformën, koordinim i dobët në zbatimin e parimit të decentralizimit që çon në një shkallë të pamjaftueshme të autonomisë në lidhje me të ardhurat. Gjithashtu një mungesë e përgjithshme e personelit të kualifikuar dhe profesional në shumë fusha zvogëlon kapacitetin e shërbimit publik për të përmbushur detyrat themelore. Shpesh edhe pse kryhen trajnimet, nënpunësve të AP nuk u krijohen kushtet dhe mjetet e nevojshme për aplikimin në praktikë të njohurive të fituara. Vështirësitë ekzistojnë edhe në menaxhimin e proçesit të reformimit, që në fakt është menaxhimi i ndryshimeve të vazhdueshme organizative dhe institucionale. Miratimi i ligjeve është vetëm fillimi i procesit, dhe për këtë është e nevojshme hartimi i programeve dhe monitorimi i zbatimit të tyre. Suksesi i reformës institucionale, si dhe suksesi i reformave në përgjithësi varet shumë nga angazhimi i atyre që janë në krye për të zbatuar atë, si dhe nga mbështetja e vazhdueshme politike e dhënë, për këtë është i nevojshëm konsensusi politik midis forcave politike që veprojne në vendin tonë. Megjithatë perspektiva e anëtarësimit në BE, është një shtysë e fuqishme për përmirësimin e mëtejshëm të proçesit të reformimit të Administratës Publike Shqiptare dhe një faktor nxitës për kryerjen e ndryshimeve që dikton proçesi i globalizimit.

49

Bibliografia A. Botime e Artikuj

1. Al-Rodhan, Nayef R.F. and Stoudmann, G. - Definitions of Globalization: A

Comprehensive Overview and a Proposed Definition (2006) 2. Alderman, H. - Decentralization of Targeted Transfers in Albania (2002), Journal

of Public Economics 3. Allen, R. - New Public Management: Pitfalls for Central and Eastern Europe

(1999) 4. Berisha Skënder - Globalizimi, proces i pashmangshëm - viti i botimit 2008 5. Bertucci, Guido and Jemiai, Yolande - Public Sector Reform Revisited in the

Context of Globalisation (2003) 6. Brown, Seyom - International Relations in a Changing Global System- Moment

for International Leadership (1992) 7. Cepiku Denita and Mititelu Cristina - Public Administration Reform in Transition

Countries (2010) 8. Chon-Kyun Kim - Public Administration in the Age of Globalization (2008), vol.9 9. Farazmand, Ali - From Civil to Non-Civil Administration:The Biggest Challenge

to the State and Public Administration (1997) 10. Farazmand, Ali - Globalization and Public Administration (1999) 11. Gibbs, David - Private Interests and Foreign Intervention (1991) 12. Kodra Filloreta - Institutional Reform in Albania (2003) 13. Mussari, R. and Cepiku, D. - Public Administration Reform in Transition (2007),

Public Management Review, vol. 9, no. 3 14. Osborne, S.P. and Kaposvari, A. - Public Administration and Development (1998) 15. Seriye Sezen - The impact of globalization on the organization of public

administration (2007) 16. Yeates, Nicola- Globalisation and Social Policy in a development context (2001)

Sage Publications Ltd

B. Dokumente e akte normative

1. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë 2. Ligji nr.8549, date 11.11.1999 mbi “Statusin e Nënpunësit Civil” 3. Ligji Nr.8485, datë 12.5.1999, Kodi i Procedurave Administrative të Republikës

së Shqipërisë 4. Ligji Nr.8652, datë 31.7.2000, për Organizimin dhe Funksionimin e Qeverisjes

Vendore 5. Urdhër nr.38, date 05.04.2005 për “Ngritjen e Komitetit Ndërministror për

zhvillimin e teknologjive të informacionit në Administratën Publike” 6. Plani i Qeverisë Shqiptare për Përafrimin e Legjislacionit dhe Zbatimin e

Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit” miratuar me VKM nr. 314 datë 13.05.2005

50

7. Vendim nr.315, datë 23.06.2000 ndryshuar me VKM nr.292, datë 06.05.2005 për “Krijimin dhe Funksionimin e Institutit të trajnimit të Administratës Publike dhe trajnimin e Nënpunësit Civil

C. Burime Interneti

1. www.pad.gov.al


DEKLARATË STATUTORE -...

Documents

Transcript of DEKLARATË STATUTORE -...