DEBAAS :Opmaak 1...ken voor een nieuwe revolutie, die van de “herverde-ling van de macht”....

Collectief eetcafé De Baas

COLOFON

Uitgever Vereniging Frons

Oudegracht 265 G

3511 NN Utrecht

Titel Tappen uit principe | collectief eetcafé De Baas 1976-2008

Productie Inge Piena

Tekst Koen-Machiel van de Wetering

Wanda Zoet (p. 100, 101, 128, 129)

Inge Piena (p. 130-134)

Research Koen-Machiel van de Wetering & Channa Kalmann

Met dank aan: Mariet van Beurden, Mieka Vroom, Nienke Feis, Olga Matthijssen,

Sander Tekelenburg

Geïnterviewden Albo Helm, Arend Wesdijk, Arjan van de Merwe, Arjen van Gend, Cok Vergeer, Dick van der

Peijl, Heleen van Nierop, Henk Droog, Henk van Veen, Ingmar Heytze, Kees Brussel, Koos

Meinderts, Linda Lankreijer, Margot Verstegen, Martin Clobus, Mieke Hegge, Pim van Leeu-

wen, Roger Vossen, Rutger Amons, Steven Koopman, Thea Simon, Wim Joosten

Fotografie Anouk Prins (p.115), Fred Lijdsman, Hans Cornelissen, Henny de Jong, Jan Adema, Jan

Lankveld (p. 10, 50, 53-b/o, 54-b/ro, 55, 59), Janus Ruighaver, Jenneke Bakker, Jeroen

Broeder (p. 83-r, 88, 89, 92, 103), Jeroen Jumelet (p. 125, 126), Jes Kleijnen, Joop ten

Damme, Joop Kessels, Joost Grol (p. 71), Judith Breedveld, Kees Brussel, Linda Lankreijer,

Lucas Janssen, Maarten Hartman (p. 97), Marnix Schmidt (p. 120), Martin Clobus, Mieke

Hegge, Moniek van Zijl, Peter Minken, Puk Witte, Roger Vossen, Sandra van Weelderen,

Sijmen Hendriks (p. 71), Timon Blok, Trees Kosterman

Illustraties Albo Helm (p. 8, 32, 33, 116), Ron Glasbeek (p.16)

Vormgeving Henk Droog | Dvada

Drukwerkbegeleiding Reflextra

Druk Krips

ISBN 978-90-9024369-6

© Juni 2009, Utrecht

Bestelinformatie Verkoopprijs € 15,- | Boekhandel de Rooie Rat

Oudegracht 65 | 3511 AD Utrecht | tel. 030 2317189 | www.rooierat.nl

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevens-bestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door fotokopieën, opnamen ofenige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.

Koen-Machiel van de Wetering

TAPPEN UITPRINCIPE

collectief eetcafé

De Baas

1976-2008


INHOUD

Voorwoord 5

1 HET GROTE PLAN | 1975 9

2 VLIEGENDE START | 1976-1977 19

• Actie - Tappen zonder pas 34

3 WEERBARSTIGE IDEALEN | 1977-1978 37

• Over de Singel - Geen dasjes, geen pasjes, maar lekkere basjes 46

4 OP DE BARRICADEN | 1979-1982 51

• Feminisme - Baas in eigen Baas 60

5 EEN ANDER GEZICHT | 1982-1983 65

• Relaties - Liefde in de Baas z'n tijd 74

• Baaspost - Strijdbare groetjes 76

6 NIEUW ELAN | 1983-1984 79

• Verhuizing - Koken in de kelder 86

7 KRAP BIJ KAS | 1984-1990 91

• Menu - Het geheim van de donderdagkoks 100

• Baasweekenden - Slaapzakken mee! 102

8 OPEN PODIUM | 1990-1997 105

• Poëziecircus: “Poëzie is goed, dichters zijn goed, kleinschalig is goed” 114

9 LAATSTE RONDE | 1998-2008 117

• Klanten - Er kan er maar één De Baas zijn 128

• Herinneringen - Bazers kijken terug 130

Fooienpotten 135

Wat gebeurt er met het geld? 136

5Voorwoord

Collectief eetcafé De Baas in

Utrecht heeft op 5 juni 2008, na

32 jaar, zijn deuren gesloten. Dat

was onvermijdelijk. Wie dit boek

uit heeft, zal begrijpen waarom.

Vrijwel iedereen die we de laatste tijd hebben

gesproken, vindt het jammer dat De Baas niet

meer bestaat en dat daarmee een functie is

verdwenen uit het Utrechtse linkse leven. Die van

fonds voor bedrijfjes en goede doelen, maar ook

die van restaurant, werkplek, ontmoetingsplaats

en podium. En dat allemaal op zo’n prachtige

locatie: met uitzicht op de Oudegracht.

Maar net zoals de maatschappelijke omstandig-

heden in de jaren zeventig aan de basis stonden

van de oprichting van De Baas, zo veroorzaakten

de veranderde omstandigheden van het afgelopen

decennium het einde ervan. Door de tempobeurs

en de lage werkeloosheidscijfers hadden nog maar

weinig mensen tijd voor zo’n intensieve vrijwil-

ligersklus en de noodzaak om de maatschappij te

veranderen werd ook minder gevoeld.

Het café begon verlies te draaien. En omdat het

geld dat het pand op zou leveren juist heel veel

nieuwe initiatieven kon ondersteunen, besloot het

collectief tot verkoop. Gekozen werd om het

kapitaal onder te brengen in twee fondsen op

naam, die nog jarenlang het doel van het

collectief zullen blijven nastreven: ‘structuren

doorbreken die mensen onvrij maken’.

En er is meer, want ook op talloze andere

manieren heeft De Baas zijn sporen nagelaten.

Als broedplaats voor wereldverbeterende en

andere creatieve ideeën. Maar ook als leerschool,

vangnet, ontmoetingsplaats, uitlaatklep en

podium heeft het ruimte geboden aan mensen om

zichzelf en elkaar te ontwikkelen. En ten slotte in

de talloze gesteunde bedrijfjes, initiatieven en

doelen die op hun beurt weer mensen verder

hielpen en helpen. Een heus sneeuwbaleffect.

Rest ons niets meer dan de mensen te bedanken

die ervoor gezorgd hebben dat het eetcafé 32 jaar

heeft kunnen bestaan: de Bazers; de koks, de

tappers en de serveerders; alle collectiefleden die

met hart en ziel en soms nog veel meer hun

steentje bijdroegen.

Wij, De Baas.

Dus:

OPEN EINDE

6 Collectief eetcafé De Baas

Abdel, Abdel, Abderrahim, Abdeslam, Achmed,

Ad, Ad, Ad, Adinda, Afke, Agaath, Al, Albert, Al-

bert, Albo, Aleid, Alex, Alexander, Alfons, Ali, Ali,

Ali, Alice, Alice, Alrik, Aly, Amir, André, André, An-

gela, Angenieta, Anita, Anita, Anita, Anja, Anke,

Ankie, Anneke, Annelies, Annelies, Annemarie,

Anne-Marie, Annemiek, Annemieke, Annemieke,

Annet, Annet, Annet , Annewiek, Annick, Annick,

Ans, Ansfried, Anton, Anton, Aqing, Arend, Arend,

Ariane, Ariëtte, Aris, Arjanne, Arjen, Arlien, Arna,

Arnold, Arnold, Astrid, Axel, Aziz, Aziz, Barbara,

Bart, Bart, Bart, Bart , Bas, Belinda, Ben, Benito,

Bernadette, Bernhard, Bert, Bert, Bert, Bert, Bet-

tie, Betty, Bianca, Bianca, Bonne, Bouke, Bowine,

Bregje, Carla, Carla, Carmen, Carola, Carolien, Ca-

rolien, Carolien, Caspar, Catelijne, Cathy, Catrien,

Ceciel, Cecile, Cecile, Cees, Charlotte, Chrisje,

Christine, Cobi, Cok, Corina, Corné, Corrie, Corry,

Cynthia, Daniel, Daniëlle, Daphne, Daphne, David,

Deanna, Deirdre, Dennis, Dereje, Desirée, Desirée,

Dian, Diana, Diana, Diana, Dick, Dick, Dick, Dick,

Diets, Dirk, Dirk-Jan, Djoke, Donglian, Douwe,

Ebram, Ed, Ed, Edith, Edje, Eduard, Edward, Ed-

win, Eef, Eléna, Eli, Ellen, Ellen, Ellis, Elly, Els,

Els, Els, Els, Els, Els, Els, Elsie, Emmy, Emmy,

Emmy, Eric, Erik, Erik, Erik, Erwin, Estévan, Es-

ther, Esther, Esther, Etienne, Eugène, Eus, Evelien,

Evelien, Eveline, Eveline, Evert, Fadette, Fatiha,

Fijtje, Floor, Floortje, Flor, Florine, Foenke, Folkert,

Francis, Frank, Frank, Frans, Frans, Frans, Fred,

Frederike, Frieda, Frits, Frouke, Gabrie, Gauko,

Gea, Geert, Gemma, George, Ger, Gerard, Gerard,

Gerard, Gerard, Gerrit, Gerrit, Gerry, Gerry, Gert,

Gert, Gert, Gert-Jan, Gijs, Gina, Guido, Gusje,

Guus, Habib, Hajo, Hamid, Hamid, Hana, Hans,

Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans,

Harrie, Harrie, Harry, Harry, Harry, Harry, Havid,

Heidi, Heleen, Helma, Hemmen, Henk, Henk,

Henk, Henk, Henk, Henk-Jan, Hennie, Henny,

Henny, Henny, Henri, Henriette, Herman, Hester,

Heybat, Huguette, Iana, Ida, Ilona, Ilona, Ilse, Ine,

Ineke, Ineke, Ineke, Ineke, Inez, Inge, Inge, Inge,

Inge, Ingrid, Ingrid, Iris, Iris, Irmin, Isaac, Isabel,

Isidoor, Ivo, Iwan, Jaap, Jaap, Jaap, Jacqueline,

Jacqueline, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan,

Janet, Jan-Jaap, Jannie, Jannie, Jannie, Jantelle,

Janus, Jaro, Jasper, Jeanette, Jeanette, Jelly, Jen-

neke, Jeroen, Jeroen, Jeroen, Jeroen, Jes, Jessica,

Jet, Jet, Jet, Jildou, Jimmy, Joan, Joan, Joanne, Jo-

han, Johan, Joke, Joke, Joke, Joke, Jolanda, Jo-

lande, Jolies, Jonas, Joni, Joop, Joop, Joost, Jo-

ram, Jord, Jorien, Joris, Jos, Jos, José, Josta,

Judith, Judith, Judith, Judith, Jules, Jurgen, Karel,

Karel, Karen, Karen, Karim, Karin, Karin, Karin,

Karin, Katja, Kees, Kees, Khalid, Kim, Kirsten,

Kitty, Kitty, Kiyomi, Koen, Koos, Krish, Laurent,

Lavinia, Lea, Lena, Lenneke, Leo, Leo, Leo, Leo,

Leonie, Leonie, Lianne, Lidy, Lien, Lies, Lies, Lies-

beth, Liesbeth, Liesbeth, Lilianne, Lin, Linda,

Linda, Lisette, Liza, Loes, Loes, Lonneke, Lotte,

Louke, Luc, Lucas, Maaike, Machteld, Madeleine,

Manfred, Manon, Manon, Marc, Marc, Marcella,

7Voorwoord

Marcha, Marchje, Marco, Marcus, Marga, Margo,

Margot, Margot, Margriet, Maria, Marian, Marian,

Marian, Marian, Marian, Marianne, Marianne, Ma-

rianne, Marianne, Marica, Marieke, Marieke, Ma-

riëtte, Marije, Marion, Marion, Marion, Mariska,

Mariska, Marit, Marja, Marja, Marja, Marja, Marjan,

Marjolijn, Mark, Mark, Mark, Mark, Markus, Mar-

leen, Marlijn, Marlinde, Martha, Martijn, Martin,

Martin, Martin, Martine, Mascha, Mathasyo, Mau-

rice, Meg, Merel, Merel, Merel, Michael, Michel,

Michel, Mieka, Mieke, Mieke, Mike, Mikkie,

Minna, Miranda, Mirella, Miriam, Mirjam, Mirko,

Miro, Mohammed, Monica, Moniek, Monique, Mo-

nique, Monique, Monique, Monique, Monique, Mo-

nique, Mop, Mustava, Mylène, Nanda, Nanja,

Nanja, Nanneke , Natascha, Nathalie, Nathan,

Neddy, Nelleke, Nellie, Nellie, Netty, Nico, Nicole,

Nicolette, Niek, Niels, Nienke, Nienke, Odette,

Ody, Olav, Ole, Olga, Orlando, Oscar, Oscar, Oscar,

Patrick, Paul, Paul, Paul, Paul, Pauline, Pepijn,

Peter, Peter, Peter, Peter, Peter, Peter, Peter, Petra,

Petra, Petros, Phil, Piet, Piet, Pieter, Pieter, Pim,

Pim, Plien, Puk, Rafaël, Raquel, Rebekka, Reinier,

René, René, René, René, René, René, Rens,

Rianne, Rianne, Rianne, Richard, Rineke, Rita,

Rob, Rob, Rob, Rob, Rob, Robert-Paul, Roeke,

Roel, Roger, Roland, Roland, Roland, Ron, Ronald,

Ronny, Roos, Roos, Rop, Rosaline, Roxanne, Ru-

ben, Ruben, Rudi, Rutger, Ruud, Ruud, Ruud, Sa-

bine, Sammy, Sandra, Sandrine, Sanna, Sanne,

Sarah, Saskia, Saskia, Saskia, Saskia, Shewane,

Silvie, Simona, Simone, Simone, Simone, Sjaak,

Sjak, Sjarel, Sjors, Stefan, Stephan, Steven, Su-

naya, Susan, Susanne, Susy, Suzan, Sven, Sylvia,

Sylvia, Sylvia, Taliet, Tamara, Tanja, Tarek, Terry,

Thea, Theo, Theo, Theo, Thomas, Tijs, Tilo, Tim, Ti-

mon, Tineke, Tom, Tom, Ton, Ton, Ton, Ton, Ton,

Ton, Tonny, Tony, Toos, Trees, Trudie, Truus, Uwe,

Valeria, Vera, Vincent, Vincent, Vincent, Walter,

Walter, Walter, Wendela, Wendeline, Wendy, Wie-

ger, Wilbert, Wilbert, Wilfred, Willeke, Willeke, Wil-

lem, Willem, Willemien, Wilma, Wilma, Wilma,

Wim, Wim, Wim, Wim, Wim, Wing Fai, Wouter,

Wouter, Ximena, Yader, Yana, Yang, Yvo, Yvon,

Yvonne, Yvonne, Zegert en Zhu.

Dank je wel!

Lees dit boek om te weten wat voor moois

je hebt aangericht.

Kees Brussel, Steven Koopman, Inge Piena

Bestuur Vereniging Frons, juni 2009

1 HET GROTE PLAN

In dat plan wordt eerst de hele naoorlogse geschie-

denis van Nederland doorgenomen. Zo blikken de

schrijvers uitgebreid terug op de roerige jaren zestig,

waarin een deel van de babyboomgeneratie “die in

het kader van de algehele vrijheid bij elkaar gevrijd

was” het dwingende “keurslijf van structuur, patro-

nen en normen” ter discussie had gesteld. “De klap

kwam hard aan en de samenleving wist niet wat ze

ermee aan moest. Het gezag (en haar dragers) sta-

pelde blunder op blunder; mensen werden gearres-

teerd omdat ze krenten uitdeelden.”

Je opent een kroeg, je sleurt wat

poen en daarmee sponsor je een

keten van bedrijfjes waarin wer-

kers zélf de dienst uitmaken. Dat

is, kort samengevat, het idee ach-

ter collectief café De Baas.

Het meesterbrein achter dit plan is Harrie Jekkers,

die in 1975 Engels studeert in Groningen. ’s Avonds

klust hij bij in ‘Mevrouw de Bruin’, de kroeg van zijn

oude schoolvrienden Cok Vergeer en Peter Minken.

In dat café worden de eerste proefballonnetjes opge-

laten en als Harrie les gaat geven in Utrecht legt hij

het idee ook daar aan allerlei mensen voor. Zo mobi-

liseert hij een groep van twintig mensen, waarvan het

grootste deel afkomstig is uit Den Haag. Maar liefst

veertien van hen zijn stelletjes.

Harries plan is even simpel als ambitieus: versla het

kapitalisme met zijn eigen wapens. Maar in de jaren

zeventig hebben idealisten heel wat meer woorden

nodig om hun plannen duidelijk te maken. En dus

schrijven Harrie, Cok en Cees Grimbergen in de

herfst van 1975 een dertig pagina’s tellend plan:

‘Hoe een bruine kroeg de wereld bestormde’.

9

“WAAR JE OOK WERKT

IN DEZE OVERGESTRUC-

TUREERDE MAATSCHAPPIJ,

DE PRODUCTEN VAN JE

ARBEID ZIJN TOCH ALTIJD

EEN BEETJE VREEMD,

GEMAAKT OP BASIS VAN

ANDERMANS KAPITAAL”

TIJD VOOR HERVERDELING

VAN DE MACHT

jaren zestig in wezen niets heeft veranderd. Want

“de oude, direkt onder de oppervlakte liggende

struktuur is blijven bestaan; de kulturele revolutie

heeft de oorspronkelijke machtsverhoudingen vrijwel

onbeschadigd gelaten.” Daarom is de tijd aangebro-

ken voor een nieuwe revolutie, die van de “herverde-

ling van de macht”. Volgens Hofland is deze revolu-

tie nog maar nauwelijks begonnen. “Dat blijkt hieruit,

dat iedereen die zich werknemer mag noemen, voor

dit werk en zijn loon, het plezier in zijn werk, zijn toe-

komst en zijn zelfrespekt direkt afhankelijk is van de

autoriteiten, op wie hij als het erop aankomt [...]

geen enkele invloed kan uitoefenen.” Oftewel, zo vat-

ten de schrijvers Hoflands visie bondig samen:

“Voordat je het weet sta je op straat.”

RevolutieHarrie, Cok en Cees staan in hun kritiek niet alleen.

In de jaren zeventig is er volgens hen breed verzet

tegen de machtsverhoudingen in “wereld, land, stad,

wijk, gezin, bedrijf, school, universiteit, leger en

kerk”. Er zijn derdewereldwinkels, milieuwerkgroe-

pen, feministen, studentenvakbonden, dienstweige-

raars, muurkranten “en zo zou je nog uren door kun-

nen gaan”. Maar er is géén sprake van revolutie.

“Wanneer je de hierboven vermelde opsomming be-

kijkt, zou je kunnen denken dat ongeveer 100% van

de Nederlandse bevolking zich dagelijks bezighoudt

met verzet tegen het bestel. Niets is minder waar!”

Want “de meeste mensen voeren uitsluitend aktie

voor zichzelf”. Bovendien staat de gezapige meer-

derheid van brave burgers echte vooruitgang in de

weg. De meeste mensen zijn namelijk wel ontevre-

den, maar blijven gewoon meedraaien in het sys-

teem. “Conclusie: de onvrede van deze mensen

Collectief eetcafé De Baas10

De acties van Provo spreken de schrijvers zeker tot

de verbeelding. Maar toch is de opstand ontoerei-

kend geweest, vinden ze. “Organisatorisch, ideolo-

gisch én politiek was er onvoldoende basis gelegd.”

Met instemming citeren ze publicist Henk Hofland,

die in 1972 stelde dat de culturele revolutie van de

1975 | Het grote plan

heeft altijd betrekking op hun PLAATS in het sys-

teem, maar het systeem zélf wordt nooit fundamen-

teel bekritiseerd…” En van de kleine groep die bui-

ten dat systeem staat (“delinquenten, de rosse

wereld, alcoholici en drug-verslaafden”) is ook wei-

nig heil te verwachten. Want die “randfiguren” keren

de maatschappij dan wel de rug toe, maar doen dat

alleen omdat ze geen enkele hoop meer hebben dat

ze die kunnen veranderen.

Maar wat moet je dán als je geen radertje in de kapi-

talistische machine wilt worden? “Tja… dan zul je je

genoodzaakt zien om je eigen werken leefwereldje

te creëren (een moeilijke zaak in deze volle wereld,

waar elke grasspriet geteld is). Om dat eigen we-

reldje te creëren, is geld nodig, en dan zul je toch je

rechterhand vuil moeten maken om de vrijheid van

de linker te garanderen.” Hierbij denken de plan-

schrijvers aan woongemeenschappen, werkgemeen-

schappen of combinaties daarvan. Die initiatieven

hebben echter “nauwelijks of geen economische of

politieke relevantie. Zij veranderen niets aan de be-

staande samenleving en kunnen zich als beweging

zeer moeilijk uitbreiden”.

De kroeg die de schrijvers voor ogen hebben, moet

die verandering wél mogelijk maken. “Waar je ook

werkt in deze overgestructureerde maatschappij, de

producten van je arbeid zijn toch altijd een beetje

vreemd, gemaakt op basis van andermans kapitaal

[…] Binnen ons project zorgen we er dus voor dat

dit baalpunt wordt opgelost.” Ook hun onvrede met

het systeem wordt aangepakt. Want via de kroeg ko-

men hopelijk nog veel meer projecten van de grond,

die langzaam maar zeker een tegenwicht kunnen

bieden voor het verderfelijke kapitalisme. Al beseffen

de schrijvers heel goed dat daar wel de nodige ha-

ken en ogen aan zitten. Om die parallelle economie

mogelijk te maken, is namelijk veel geld nodig. En

dat kan alleen worden gegenereerd als mensen be-

reid zijn met minder genoegen te nemen. “Voorop

staat de vrede in het werk en niet de maximale ma-

teriële tegenprestatie. Wanneer we dit op lange ter-

mijn kunnen volhouden, helpen we (op zeer kleine

schaal) mee het streven naar een nieuwe economi-

sche wereldorde te realiseren.”

Goed, een kroeg dus. Maar waarom “een café en

geen profvoetbalclub, zoals ook wel eens is voorge-

steld”? In de eerste plaats omdat zo’n kroeg direct

leuk werk biedt en veel geld kan opleveren voor ver-

volgprojecten. Ook biedt een kroeg de mogelijkheid

“op een kleine schaal alvast iets te doen aan facet-

”OPEN EEN KROEG IN

DE VORM VAN EEN BV

EN RICHT EEN APARTE

STICHTING OP DIE DE

VERVOLGPROJECTEN

GAAT FINANCIEREN”

11

ten die hieruit voortvloeien, kunnen dan fulltime wer-

kers aan de slag die een minimumloon krijgen uitbe-

taald. Maar vooropgesteld dat de kroeg winst gaat

opleveren, welke projecten moeten dan het eerst

worden gesteund? Die beslissing moet worden geno-

men aan de hand van drie criteria. In de eerste

plaats: welk plan biedt het meeste werk, dat met ple-

zier gedaan kan worden? Ten tweede: welk plan le-

vert de grootste bijdrage aan verandering van het

bestel? En ten derde: welk project is het meest ren-

dabel? Volgens de schrijvers moet over dit punt

uitgebreid gesproken worden voordat de kroeg open-

gaat. Want, zo spreken ze profetisch: “Deze proble-

matiek is er gewoon en daar moeten we mee leren

leven. We moeten er echter wel rekening mee hou-

den dat de winstbestemming een punt kan worden

waardoor er heibel ontstaat.”

Ook met het scenario dat de kroeg een groot succes

zal worden, houden de schrijvers rekening. Want

nieuwe werkers mogen natuurlijk nooit een nadelige

invloed hebben op de sfeer. “We moeten dus (effe

een rotwoord) gaan selecteren.” Heeft een nieuwe

werker de juiste motivatie en kan hij zich vinden in

het project? Maar ook: “swingt hij er als persoon lek-

ker in”? Of, zoals Cees het formuleert: “zo’n vogel

moet er lekker inwammen”.

De belangrijkste vraag die de schrijvers echter bezig-

houdt, is de fiscaaljuridische constructie. De be-

stuursvorm is volgens Harrie niet zo’n probleem: “Ik

geloof dat iedereen het er wel mee eens is dat de

zaak op democratische (iese) wijze geregeld moet

worden.” Maar hoe voorkom je dat de fiscus met de

winst aan de haal gaat? Om daarvoor een oplossing

ten van de samenleving waar verandering op zijn

plaats is”. De schrijvers denken hierbij aan sociale

activiteiten (zoals buurtwerk), politieke activiteiten

(zoals discussieavonden) en culturele activiteiten

(zoals muziek, tentoonstellingen en poëzie). Tot slot

is er een aantal praktische voordelen. Zo leent een

kroeg zich prima voor parttime werk en hebben een

paar oprichters reeds horeca-ervaring. Bovendien

kunnen mensen via de kroeg hun “wensdromen” re-

aliseren. Zo kunnen de journalisten in de groep een

“kroegkrantje” starten, de muzikanten een “klein

muziekcentrumpje” beginnen, de vegetariërs de

plantjes water geven en krijgen de psychologen een

“lekker werkterrein”.

Back to realityNa deze grondige theoretische onderbouwing be-

spreken de schrijvers de praktische kanten van hun

plan. Ze verwachten dat de verschillende werkzaam-

heden (tappen, schoonmaken, inkopen, etc.) per

week zo’n 176 uur zullen vergen. Dit betekent dus

dat 22 mensen bereid moeten zijn om zich minimaal

8 uur per week voor het project in te zetten. Daar-

naast moet er veel geld op tafel komen. Niet alleen

voor de aanschaf van een pand, waarvoor een aan-

betaling moet worden gedaan, maar ook voor allerlei

startkosten zoals de inventaris, vergunningen en re-

clame. En vervolgens krijgen ze natuurlijk te maken

met de maandelijkse vaste lasten. Maar daarover

maken ze zich geen zorgen: “Het moet [...] wel heel

gek lopen willen we deze onkosten niet kunnen dek-

ken.”

De schrijvers stellen voor om van de kroeg een

100% vrijwilligersorganisatie te maken. In de projec-


NA DE VERGADERINGEN

WORDT ER GEZONGEN EN

MUZIEK GEMAAKT

te vinden, gaat Jekkers te rade bij de Utrechtse nota-

ris J. Timmers. Die broedt voor hem het ei van Co-

lumbus uit: eerst sticht je een vereniging die als doel

heeft “het opbouwen van een buurtcafé met duide-

lijke sociale functies”. Vervolgens open je een kroeg

in de vorm van een bv en richt je een aparte stich-

ting op die vervolgprojecten gaat financieren. Op die

manier is de bv de enige die vennootschapsbelasting

over de winst moet betalen. Maar omdat die bv (fic-

tieve) loonkosten afdraagt aan de vereniging voor de

inzet van de vrijwilligers, zal er van winst nooit sprake

zijn.

Aan de slag“Wel vrienden”, schrijft F.C. Vogeltik (pseudoniem

van Cees Grimbergen), “de slappe bierbabbel is dan

nu eindelijk gekondenseerd in duizenden realistisch

zwarte tiepletters. […] Harrie’s afgestompte vinger-

topjes zijn tot bloedens toe bewogen; hij is tiepgeil

geweest. Kock boert nog wat na en Cees ziet weer

tevreden toe. Er valt een last van onze schouders en

in jullie brievenbus. BAM, op de deurmat. Til er niet

te zwaar aan. […] Op zich betekenen deze dertig

kantjes natuurlijk niks, maar zoals het altijd is met in-

formatie: je moet er iets mee doen. En dat kan.”

De eerste keer dat die gelegenheid zich voordoet, is

het weekend van 8 en 9 november 1975. Dan ko-

men de twintig oprichters in de Utrechtse Maurits-

straat bijeen om het plan te bespreken. “Twee dagen

lang werd er gediscussieerd”, schrijven Ger Jochems

en Koos Meinderts later, “over de Toestand in de We-

reld en onze onvrede ermee.” Blijkbaar zijn het inte-

ressante discussies, want vlak voor kerst doen de

oprichters het in Groningen nog eens dunnetjes over.

1975 | Het grote plan 13


Het ei van J.Timmers Bij het zoeken naar de meest geschikte rechtsvorm gaan de oprichters vanDe Baas niet over één nacht ijs. Zo voert Harrie Jekkers enkele gesprekkenmet “kroegbazen en andere commerciële vogels” en vraagt hij ook dewetswinkel en een advocatencollectief om meer informatie. Die kunnenhem niet verder helpen, maar verwijzen hem wel door naar Mr. Van de Walvan de Universiteit Utrecht. In eerste instantie heeft Harrie geen geluk,maar uiteindelijk raakt hij toch op het juiste spoor…

“‘s Maandags was de Heer Van de Wal aanwezig en tot

mijn grote verbazing toonde hij enige interesse, dus

maakten we een afspraak. Na twee uur babbelen waren

we nog niet veel verder, omdat Mr. Van de Wal ook niet

op de hoogte bleek te zijn van de details. Hij zou echter

proberen om ‘een vriendje te activéééren’, die wat meer

verstand had van de practische kant van de zaak.

Tenslotte was hij een wetenschapper. Het vriendje heette

Notaris J. Timmers. Drie dagen later begaf ik me op weg

naar het werkpand van deze notabele.

Ringggg… (De deur werd geopend door een modieus

geklede jongedame, die met veel moeite overeind bleef

op haar swingende plateauschoenen.)

Ikke: ‘Goedemiddag, ik kom voor meneer Timmers.’

De Plateaujuffrouw: ‘Heeft u een afspraak?’

Ikke: ‘Nee, maar Mr. Van de Wal heeft me dit adres

gegeven en meneer Timmers weet ervan.’

De P.J. (wantrouwig): ‘Ik wil het wel proberen, wacht u

maar in de gang. Hoe was uw naam.’

Ikke: ‘Jekkers met dubbel kk.’

(Ze balanceerde weg.)

De P.J.: ‘Ja… meneer Timmers, sorry dat ik stoor, maar er

staat hier een meneer Dekkes; hij komt van Mr. Van de

Wal… ja… natuurlijk!... ja, meneer… ik zal het doen.’

(Beduidend vriendelijker nu:) ‘Wacht u maar even in deze

kamer enne… neem een sigaretje, meneer Timmers komt

zo.’

Twee minuutjes later ging de deur open… en daar stond

hij, onze weldoener. Ik draaide mijn hele verhaal af,

waarbij ik af en toe op zeer kritische wijze werd

onderbroken. Hij zei dat hij al ongeveer begrepen had van

Van de Wal wat de bedoeling was. Meneer Timmer had

nagedacht en vertrouwde mij zijn geesteskind toe,

waarbij ik moet vermelden dat ik van de ene in de andere

verbazing viel.

De notaris vertelt…

‘Kijk… Eerst sticht je een vereniging die zich ten doel

stelt: het opbouwen van een buurtcafé met duidelijke

sociale functies. [De] leden kiezen een bestuur en stellen

statuten op die een daadwerkelijke democratische

structuur garanderen. Nadat dit grondig is geregeld,

verwezenlijkt de vereniging haar doel d.m.v. het oprichten

van een horecabedrijf in de vorm van een B.V. De enige

aandeelhouder is de rechtspersoon: de vereniging. […] De

vereniging richt daarna een stichting op […]. De stichting

stelt zich ten doel het financieren van projecten, waarbij

de nadruk wordt gelegd op plezier in het werk, de

democratisering en de aldus verkregen doorzichtigheid.

[…] Wie zitten er nu in het stichtingsbestuur? Wederom


Op 20 december wordt vooral over het pand gepraat;

op 21 december over de statuten. En op 17 januari

1976 vergaderen de oprichters in het huis van

Nienke Feis en Henk van Veen in Amsterdam.

Wezenlijke verschillen ten opzichte van het plan uit

de herfst van 1975 komen daar niet meer uit. Al

neemt de formulering van de doelstellingen veel tijd

in beslag. Ook aan de naam van de op te richten

kroeg en vereniging besteedt men veel aandacht. Zo

worden voor de vereniging namen bedacht als ‘In de

Eerste Gijzeling’, ‘In de Rooie Haan’, ‘Het Kruidvat’

en ‘Werk en Beslis’ (WEB). En voor de kroeg komen

suggesties op tafel als ‘De Rooie Schooier’, ‘Bloem

der Natie’ en ‘Lijn 11’ (naar de bus die studenten

van het station naar de Uithof brengt). Uiteindelijk

valt de keuze voor de vereniging op ‘Frons’, waar-

schijnlijk een verbastering van de woorden ‘voor ons’

en een verwijzing naar de maatschappijkritiek van de

oprichters (‘fronsen naar de maatschappij’). Voor de

kroeg is ‘De Baas’ de gelukkige: een naam die niet

alleen goed uitdrukt waar het de oprichters om gaat

(eigen baas zijn), maar die zich ook uitstekend leent

voor ludieke reclameslogans (‘collectief De Baas’,

‘drinken in De Baas z’n tijd’).

En zo wordt op 17 januari 1976 Vereniging Frons op-

gericht. Die heeft drie officiële doelstellingen. In de

eerste plaats wil men een “een plezierige, kreatieve

en zinvolle werksituatie” scheppen, “gestoeld op de-

mokratische verhoudingen”. In de tweede plaats wil

de vereniging een voorbeeld zijn voor anderen, door

“onze standpunten en verworvenheden krachtig

naar buiten uit te dragen” en solidair te zijn “met ons

sympatieke initiatieven en organisaties”. En het

de vereniging als rechtspersoon, dat wil dus zeggen alle

leden. […] Wie melden zich nu aan als vrijwillige werkers

bij de stichting? Dat had je ondertussen wel begrepen

nietwaar? Wederom de leden van de vereniging. […]

Wanneer nu deze hele zaak gaat draaien, wil dat dus

zeggen dat de kroeg wordt geopend als commercieel

bedrijf, dat wordt gefinancierd door een vereniging, die

zijn werkers betrekt van een stichting. […] De B.V. is de

enige die belast zou kunnen worden en toevallig draaien

ze precies kiet. Als er winst komt in de B.V. wordt 48%

wegbelast. […] Er is echter geen winst en die zal er wel

nooit komen ook. Wanneer de winst stijgt namelijk nemen

we gewoon meer mensen in dienst.’ […]

Met een triomfantelijke blik in zijn ogen beëindigde de

notaris zijn relaas en voegde er nog aan toe: ‘Je kunt dus

niet rijk worden, maar je kunt misschien wel dingen

realiseren die je normaal nooit zou kunnen klaarspelen

[…].’ Toen was de notaris klaar en keek ik stilzwijgend

naar zijn tekeningen. Zo gaat dat dus, dacht ik. En

waarschijnlijk zijn er wel meer van dit soort gedrochten

gecreëerd met als enige doel: belastingontduiking. Toen

kwam het echter bij me op dat we van plan waren het

systeem met de eigen wapens te lijf te gaan, dus zuchtte

ik nog eens diep en bedankte de notaris voor zijn edele

denkwerk.”

[Harrie Jekkers, uit: ‘Hoe een bruine kroeg de wereld

bestormde’, herfst 1975]


derde doel luidt: “Het openleggen en doorbreken

van strukturen die mensen onvrij maken.”

Voor de kroeg hebben de oprichters dan al een loca-

tie op het oog: Biltstraat 23 in Utrecht. Dat pand ligt

net buiten het centrum en is eigendom van bokser

Jan Brouwer, die er een weinig succesvolle bruine

kroeg runt. Oorspronkelijk willen de Fronsers het

pand kopen, maar als dat in maart 1976 niet moge-

lijk blijkt, besluiten ze het te huren. De onderhande-

lingen met Jan – die graag van zijn weinig lucratieve

bar af wil – verlopen soepel en zo kan het contract al

snel worden getekend. Vanaf 1 juni 1976 gaat Frons

het pand huren voor 400 gulden per week. Ook het

benodigde startkapitaal wordt vlot bij elkaar geschar-

reld: samen leggen de oprichters 20.000 gulden in.

Rode harten“Uw immer dienstwaardige F.C. Vogeltik heeft het

wel weer bekeken”, schrijft Cees. Dertig pagina’s vol

maatschappelijke analyses en fiscale uitweidingen…

het is niet niks allemaal. Maar slechts een half jaar

later kunnen de oprichters al beginnen met het ver-

wezenlijken van hun droom. En dus krijgt Vogeltik

gelijk als hij in zijn nawoord politicus André van der

Louw citeert: “Al zijn er veel dingen in onze samenle-

ving die je niet aanstaan, ook al is er soms een mas-

sieve tegendruk: de veranderbaarheid van die maat-

schappij is even manifest. Eigenlijk leven we best in

een aardige tijd, waarin nogal wat kan als veel men-

sen het maar willen en er wat voor over hebben. Nou

dan, rode harten kloppen er nog genoeg.”

ONTWERP AFFICHE

OPENING CAFÉ DE BAAS

LOGO VERENIGING FRONS


The Founding Bazers

Wie waren de oprichters van De Baas? Ja natuurlijk, het

collectief! Maar nu dat collectief niet meer bestaat, kan het

geen kwaad om alsnog te eren wie ere toekomt: Harrie

Jekkers, Mieka Vroom, Cok Vergeer, Jet van Beurden, Peter

Minken, Lidy van Beurden, ‘Centurion’ Cees Grimbergen,

Yvonne Zonderop, ‘Harige Henkie’ van Veen, Nienke Feis, Ger

Jochems, Olga Matthijssen, Ron Glasbeek, Joke Wieringa,

Martin Clobus, Sjaak Glazenborg, Hans Parlevliet, Koos

Meinderts, Henny de Jong en Carolien Meyer.

19

Alsof Utrecht jaren op De Baas

had zitten wachten: zó veel klan-

dizie trekt het café nadat het zijn

deuren heeft geopend. Dorstige

klanten verdringen zich voor de

bar, de ene vrijwilliger na de an-

dere meldt zich aan en de vereni-

gingskas stroomt even snel vol

als de tap leeg. Maar het succes

zorgt ook voor ideologische

hoofdbrekens.

Met een drumband door de stad, een expositie in de

kroeg, een optreden van een folkband en – last but

not least – vrij drinken van 20.00 tot 23.00 uur viert

Vereniging Frons op zaterdag 5 juni 1976 de start

van haar eerste project. De baas is dood, lang leve

De Baas! Het feest is een succes en De Baas krijgt

direct de nodige aandacht van de pers. Maar als de

Bazers de volgende ochtend worstelen met hun ka-

ter, slaan de zenuwen toe: zou de kroeg ook zónder

gratis drank voldoende publiek weten te trekken?

Om te voorkomen dat het café ‘s avonds een lege

aanblik zal bieden, spreken ze af om samen een

aantal stoelen bezet te houden. Maar dat blijkt abso-

luut niet nodig: direct vanaf het begin zit de kroeg af-

geladen vol.

Dat heeft in de eerste plaats te maken met de ligging

van het café. Want niet alleen wonen rondom de

Biltstraat veel jonge, linkse mensen, ook ligt De Baas

vlakbij de School voor Journalistiek. Studenten van

die school bombarderen De Baas vrijwel direct tot

hun stamkroeg. Ook de werkers zijn dag en nacht in

de donkere pijpenla te vinden, ongeacht of ze dienst

hebben of niet. En als De Baas na de zomervakantie

2 VLIEGENDE START

OPENING VAN DE BAAS

AAN DE BILTSTRAAT


een voorzichtig begin maakt met het serveren van

maaltijden, is het hek helemaal van de dam. Want

buiten de mensa’s zijn goede en betaalbare eethui-

zen in de dan nog suffe provinciestad Utrecht nau-

welijks te vinden. De chili con carne, vegetarische

hap en karbonade in rode wijnsaus vinden daarom

gretig aftrek. Ook de moedersoep, het patébrood en

de exotische hap zijn een schot in de roos. Dat hier

en daar wel eens wat aanbrandt of overkookt, deert

niemand: gezellig is het sowieso.

Als De Baas na 3,5 maand de eerste balans op-

maakt, zijn de resultaten dan ook boven verwach-

ting. In de negentig avonden dat de kroeg open is

geweest, is er een winst geboekt van maar liefst

17.300 gulden. Enthousiast berekenen de Bazers

hoeveel mensen hiervan een minimumloon betaald

zouden kunnen worden. Eén werker stelt zelfs voor

in betaalde dienst te treden om het café ook overdag

open te houden. De reacties hierop zijn verdeeld:

sommige Bazers zien het als een realisatie van de

doelstelling, anderen vrezen dat hierdoor te weinig

geld overblijft voor het opstarten van vervolgprojec-

ten. Wel wordt twee maanden later unaniem beslo-

ten het huurcontract voor een periode van vier jaar

te verlengen. Want “het zou toch wel triest zijn wan-

neer we met zijn allen niet eens vijf jaar bezig kun-

nen blijven, terwijl er nota bene gesproken wordt

over toekomstige samenlevingen die we willen berei-

ken”.

StichtingNu de kroeg zo’n succes blijkt te zijn, ontstaat de

noodzaak om juridisch een en ander goed te rege-

len. Want het is natuurlijk niet de bedoeling dat het

zuurverdiende geld straks in de staatskas verdwijnt.

Daarom besluiten de werkers om naast de vereni-

ging ook een stichting op te richten. Die stichting be-

heert het café en ‘leent’ arbeidskrachten van de ver-

eniging, waarvoor ze op papier loonkosten afdraagt.

Op die manier draait de stichting formeel verlies en

hoeft ze geen belasting te betalen. En zo wordt op 24

september 1976 Stichting Frons opgericht. Die krijgt

dezelfde doelstellingen als de vereniging: “een ple-

zierige, creatieve en zinvolle leef- werksituatie” creë-

ren, de standpunten van Frons krachtig uitdragen en

“strukturen die mensen onvrij maken” doorbreken.

Ook zal de stichting zich bezighouden met “het op-

richten van werkverbanden” en “het beheren, steu-

nen en exploiteren van bedrijven”. Voorzitter van zo-

wel vereniging als stichting wordt de journalist Henk

van Veen uit Utrecht. Analiste Joke Wieringa uit Gro-

ADVERTENTIES IN

HET UTRECHTS

NIEUWSBLAD,

1976

211976-1977 | Vliegende start

Bij de opening van een linkse kroeg hoort natuurlijkeen strijdbaar lied. En welke melodie leent zich betervoor zo’n lied dan ‘Rocky’, de beroemde hit van DonMercedes? En dus zingen de Bazers op 5 juni 1976uit volle borst:

We zijn in ons leven nooit de baas geweest

je lult al zoveel jaren over de maatschappij

je doet dat automaties ’t hoort er gewoon bij

de meest kritiese visies bij ’n feestje op de bank

die steeds briljanter worden naar gelang het kwantum drank

refrein: want,

we zijn in ons leven nooit de baas geweest

we mochten zelf nooit kiepen

maar nu is het dan tóch zover

en we tappen met princiepe

de baas is open

er staat niemand droog

wie wegbleef heeft iets gemist

hoi huisvrouw, bakker, freak en goog,

dag buurman, feminist

in dit siesteem is van vervreemding bijna niemand vrij

je denkt al zoveel jaren, lag ’t maar eens aan mij

er zijn zo weinig mensen blij met wat ze doen

ze sappelen dag in dag uit voor een rottig beetje poen

refrein

en waar je ook komt kijken er is altijd ’n figuur

die jou zegt wat je doen moet, daarvan baal je op den duur

we zochten met zo’n negentien ’n goed alternatief

om samen aan te werken, nou hier is ’t alsjeblieft

refrein

dagenlang vergaderen, iedereen deed mee

met elkaar de schouders zetten onder dit kafe

’t is een hele klus geweest dat plannetje van ons

vandaag is dan de opening van een hard gemaakte frons

refrein

de zaak moet nu gaan swingen, ook dat hoort bij het plan

zodat er binnenkort een nieuw projekt beginnen kan

dat verder uit gaat groeien, ’t is een haalbaar ideaal

want achter dit idee staan wij toevallig allemaal

refrein

Swingende zaak

ningen neemt de rol van secretaris op zich, terwijl

economiestudent Martin Clobus uit Niehove tot pen-

ningmeester wordt benoemd.

IdeologieDe juridische constructie is niet het enige waar de

Bazers zich druk om maken. Want nu er alsmaar

nieuwe leden toestromen, groeit de noodzaak om

een stevigere ideologische basis te leggen. Als De

Baas één dag voor de opening een persconferentie

organiseert, merkt Harrie Jekkers bijvoorbeeld dat de

doelstellingen veel vragen oproepen. “Het onvermij-

delijke gebeurde. Men vroeg en vroeg en vroeg door.

De zaak bleek te rammelen. Men vond het project

vaag, rechts, middenstanderig, elitair, freakerig enzo-

voorts. Was deze kritiek terecht? Mijns inziens wel.

De doelstellingen zijn op zoveel manieren uit te leg-

gen dat elk predicaat in principe van toepassing is.

Daarom moeten we de doelstellingen zo veranderen

dat er maar één predicaat van toepassing is. We

moeten op de proppen komen met een toekomstver-

wachting van de gehele maatschappij.”

Aanvankelijk komen de Bazers aan die toekomstvisie

niet toe, zo druk zijn ze bezig met tappen en koken.

Maar in november 1976 organiseren ze dan toch

een heus ‘Fronsweekend’ in het huis van Martin Clo-

bus in Niehove. “Er is dringend behoefte aan een

ideologische grondslag voor de beslissingen die nu al

en in de toekomst nog veel vaker moeten worden ge-

nomen”, schrijft Henk van Veen. “Is er een zooitje

afspraken te maken over de dingen die we allemaal

toch net iets belangrijker vinden dan andere zaken,

waarover andere mensen dan maar weer wakker

moeten liggen? Dat is de kwestie waarmee we Huize

Discussie“Staat ons een socialistische, kommunistische,

anarchistische of anderszins-istische maatschappij

voor ogen?? En welke inhoud geven we deze

stempels mee? Diskussie!!”[Koos Meinderts, september 1977]


FAMILIE EN GENODIGDEN

BIJ DE OPENING

Clobus […] twee dagen lang zullen overdonderen,

overstelpen, onder de voet lopen.”

Voorafgaand aan het weekend komen de Bazers in

vijf discussiegroepjes bijeen. Op het Groningse plat-

teland moeten al deze meningen vervolgens onder

het genot van een biertje soepel tot een coherente

maatschappijvisie worden gemasseerd. Henk roept

alle leden op “hun onderste steen bij te dragen aan

deze lul-marathon” en vol goede moed de intercity

naar Groningen te nemen. “Vandaar zullen allicht

enkele autobezitters geneigd zijn mensen op te ko-

men pikken. En zo niet? Dan is het niet zo moeilijk ze

daar moreel toe te verplichten.”

In Niehove wordt het heel gezellig. Maar tot een ge-

deelde visie komt men niet. Over de “grote gemene

onvrede-deler”, schrijft Koos Meinderts later, zijn de

Bazers het eens: dat is de kapitalistische, bureaucra-

tische en technocratische maatschappij. Maar hoe

kun je die maatschappij nu op de beste manier ver-

anderen? Na een verwarrende discussie zijn er twee

visies te onderscheiden. Volgens de ene groep is de

economische ‘onderbouw’ bepalend voor de maat-

schappelijke structuren. Als je de maatschappij wilt

veranderen, moet je dus een economisch machts-

blok vormen: een ‘linkse multinational’. De andere

groep is minder overtuigd door dit primaat van de

economie en benadrukt dat ook sociale en culturele

structuren de mens onvrij maken.

Ook de vraag wat de Bazers voor deze onvrije struc-

turen in de plaats willen stellen, blijft onbeantwoord.

Al wordt er wel een suggestie gedaan: het anar-

chisme. “Deze vrede-deler sloeg niet bepaald in als

1976-1977 | Vliegende start 23

DE BAAS IN HET

UTRECHTS

NIEUWSBLAD EN DE

STUDENTENKRANT

‘FRONSWEEKEND’ IN NIEHOVE


een bom”, schrijft Koos. “Aan de ene kant geloofden

tegenstanders niet in de haalbaarheid ervan (‘Het

anarchisme is geen alternatief, het is een utopie’) en

aan de andere kant waren zij bang om met het anar-

chisme een dogma in de doelstellingen te halen […].

De voorstanders geloofden ook niet dat Nederland

van morgen op overmorgen in een anarchistisch pa-

radijs zal veranderen, maar zo redeneren zij: ‘Wij

kunnen er met Frons wel een push aan geven.’”

Veel verder dan dit vage voornemen komen de Ba-

zers echter niet. En zo sluiten ze na twee lange da-

gen hun “maatschappijleer-discussie over Luilek-

kerland” weer af. “In het randje van het raam van

het toilet lagen dertien kale closetrollen”, schrijft

Koos. “Voorlopig uitgepoept.” Maar Cees Grimber-

gen, Fred Lijdsman en Henk van Veen zien het min-

der somber in. “Kafee De Baas is bezig een feno-

meen te worden in Utrecht en wijde omgeving. Dat is

duidelijk genoeg. En welke VVD’er die net als wij

ageert tegen onvrije strukturen, maar dan om zijn li-

berale belangen veilig te stellen, zal het in zijn hoofd

halen bij ons zijn heil te zoeken? Daartegen hebben

we ons al lang afgeschermd. En onder andere

daarom was het ons in de doelstellingendiskussie te

doen.”

Onderste SteenDe vaagheid van de doelstellingen weerhoudt de Ba-

zers er in ieder geval niet van het geld te laten rollen,

precies zoals de bedoeling was. Zo geven ze begin

1977 vijfhonderd gulden subsidie aan de Onderste

Steen, waarvan een proefnummer al in juni 1976

was verschenen. Aanvankelijk is de Onderste Steen

een echt verenigingsblad: het wil informatie geven

over door Frons op te starten projecten, ideologische

stukken van leden opnemen en informatie bieden

over vergelijkbare initiatieven. “Wij hopen”, schrijft

de redactie, “dat de Onderste Steen een flink deel

uit zal maken van de fundamenten van de vereni-

ging. De Onderste Steen mag nooit en te nimmer de

spreekbuis worden van de writing-happy-few! Het

moet een blad blijven van de leden, door de leden

en voor de leden. De Onderste Steen moet zijn

plaats kennen: AAN DE BASIS!”

Al snel vraagt de redactie echter om meer geld en

speelruimte. Want hoewel het eerste ‘echte’ nummer

in februari 1977 uitverkocht raakt, blijkt de subsidie

van vijfhonderd gulden niet voldoende. Daarom ver-

hoogt Frons dit bedrag tot zevenhonderd gulden per

maand en vergoedt ze de aanschaf van een typema-

chine. Tot een nauwe band leidt dit echter niet: in

september laat de Onderste Steen weten geen ‘par-

tijkrant’ meer te willen zijn. “Om misverstanden te

voorkomen: we willen geen voorhoedegroep zijn en

ook als spreekbuis van de gehele vereniging willen

we niet fungeren. Wat we wel willen is een onafhan-

kelijk links maandblad met een heel klein beetje ver-

enigingsnieuws.” Zo wil de redactie onder andere

gaan schrijven over “de strategie van de linkse be-

weging” en zal een aantal vrouwen een deel van het

blad vullen met “nieuws van het Feminisme Front”.

De Bazers hebben veel kritiek op dit voorstel, maar

besluiten de Onderste Steen na een felle discussie

toch een jaar lang de vrije hand te geven. Daarbij

wordt de subsidie van zevenhonderd gulden ge-

handhaafd. En dat blijkt hard nodig: de eerste vier

nummers hebben geleid tot bijna negentienhonderd

gulden verlies.


DE ALLEREERSTE

ONDERSTE STEEN,

JUNI 1976

Onafhankelijk“Wij kunnen experimenteren omdat wij economisch onafhankelijk

kunnen opereren. […] Het verkrijgen van deze onafhankelijkheid is

van het begin af aan ons streven geweest. Hoe vaak niet is het al

gebeurd dat goede initiatieven juist bij gebrek aan geld (macht)

schipbreuk leden. Het dichtdraaien van de geldkraan is een wapen

waarmee zowel particulieren als de overheid regelmatig de strijd

aanbinden (succes verzekerd). Wij willen dit onder elke voorwaarde

vermijden.”

[Harrie Jekkers, februari 1977]

MiddagbaasOok het tweede Frons-project komt rechtstreeks

voort uit de vereniging. Eind 1976 lanceert Peter

Minken zijn plan voor de Middagbaas: hij wil de

kroeg ook overdag opengooien, om daarmee geld te

verdienen voor toneelprojecten. Hij denkt daarbij aan

vormingstoneel of experimenteel theater, al maakt de

precieze vorm hem weinig uit: hij wil “professioneel

te werk gaan in welke artistieke vorm dan ook”. Op

deze manier wil hij van de kroeg een “broedplaats

voor ideeën” maken, die een heel ander publiek

trekt dan ‘s avonds.

Henny de Jong en Hans Parlevliet zien dit idee wel

zitten en sluiten zich bij Minken aan. Op 10 januari

1977 krijgen de drie te horen dat hun voorstel nog

veel onduidelijkheden bevat, maar een maand later

wordt het alsnog goedgekeurd. Helemaal waterdicht

is het plan nog niet: zo vragen velen zich af “of men

wat duidelijker kan zijn over de twintig uur die voor

de post ‘creatief’ zijn uitgetrokken”. Maar het belang-

rijkste is dat men groot vertrouwen heeft in het en-

thousiasme van de initiatiefnemers, want die “heb-

ben er gewoon zin in”. Daarom krijgt de Middagbaas

een krediet van 8.000 gulden, waarvan Peter, Henny

en Hans zichzelf een minimumloon mogen uitbeta-

len. Zodra het project winstgevend wordt, moeten ze

dit bedrag weer terugstorten in de verenigingskas.

En zo gaat de Middagbaas in februari 1977 van

start: zes dagen per week is het café nu ook ‘s mid-

dags geopend.

OchtendbaasOok het derde project dat Frons financiert, is nauw

verbonden met de kroeg. Medio 1977 besluiten Paul


Utrecht pas opengaan “als de grote stroom werkne-

mers al op hun karwei zitten” en dat de weinige ca-

fetaria’s die wél vroeg open zijn, altijd bomvol zitten.

Maar aan de oostzijde van de stad is alles dicht. Zo

staan er bij de bushaltes aan de Biltstraat en de

Schröer en Habib ben Nasr om “in wederzijdse

broederschap nog meer poen te sleuren uit het ge-

denkwaardige pand” en hun voorstel voor de Och-

tendbaas in te dienen. Het is hun namelijk al een

tijdje opgevallen dat de meeste broodjeszaken in


GRATIS ETEN EN DRINKEN

VOOR DE STAKERS

als linkse actiekroeg. Mede dankzij die reputatie

trekt het café heel veel klanten. In februari 1977 is

de omzet opgelopen tot 180.000 gulden, hebben

alle oprichters hun inleg (in totaal 20.000 gulden)

teruggekregen en staat op de bank 25.000 gulden te

popelen om uitgegeven te worden. Bovendien groeit

het aantal vrijwilligers sterk. Een jaar na de opening

stellen de werkers zelfs vast dat er zoveel mensen

staan te trappelen om ingewerkt te worden, dat De

Baas misschien aan een werkersstop toe is. Want

nieuwe leden blijken niet altijd even goed op de

hoogte van de verenigingsdoelstellingen en het is on-

duidelijk op welke gronden ze worden aangenomen.

Daarnaast zorgt de grote toestroom voor stroperige

vergaderingen: met tientallen mensen is het lastig

knopen doorhakken.

Kruisstraat elke morgen veel mensen te kleumen,

die makkelijk naar binnen kunnen worden gelokt

met een warme kop koffie en een smakelijke omelet.

Op die manier kan ook de omzet van de Middagbaas

worden vergroot, want wie weet blijven klanten wel

langer hangen dan ze van plan waren. “De ideologi-

sche basis”, geven Paul en Habib toe, “is misschien

vanuit een drammerig politiek wereldbeeld erg

zwak.” Maar het belangrijkste is dat de beschikbare

ruimte beter wordt benut. Bovendien helpt het pro-

ject “een arme, zielige, langdurig werkloze en een

toekomstig werkloze aan [...] een beetje zekerheid,

geborgenheid, zelfbevestiging en veiligheid”. Frons

ziet de humor van dit voorstel wel in en keurt het

goed. Vanaf 1 augustus 1977 mag de Ochtendbaas

proberen de vroege vogels bij de bushalte voor zich

te winnen.

ActiekroegIntussen wordt De Baas ook buiten de kroeg steeds

actiever. Zo trekt de actie van enkele werksters tegen

de discriminerende ‘serveerpas’ (een vergunning die

vrouwen moesten aanvragen om achter de bar te

mogen werken) in februari 1977 landelijk de aan-

dacht. Ook steunt De Baas de stakers van de

Utrechtse Houttuin Pompen-fabriek. Nadat studen-

ten van Sociale Academie De Horst al “drie kisten

appels, voor iedere staker een rookworst en nog

eens 123 gulden om te verdelen” hebben afgege-

ven, nodigt De Baas de stakers uit om samen met

hun vrouw en kinderen gratis te komen eten.

Al willen de Bazers “de stakingen niet aangrijpen om

onszelf op de voorgrond te plaatsen”, toch verster-

ken ze met dit soort acties de reputatie van De Baas


DE BAAS WORDT OOK DE

STAMKROEG VAN

OUD-SPANJESTRIJDERS

IN UTRECHT


Om de boel beheersbaar te houden, besluiten de

Bazers dat vrijwilligers alleen nog maar hele avonden

mogen werken: gedeeltelijke diensten zijn voortaan

uit den boze. Ook schrijven ze een handleiding voor

het barwerk en stellen ze een inwerkcommissie in.

Blijkbaar heeft deze commissie moeite om op gang

te komen, want in november 1977 sturen twee wer-

kers een vragenlijst rond om te inventariseren wie er

nu eigenlijk allemaal in De Baas werken. Kennelijk

zijn er zo veel mensen tot de vereniging toegetreden

dat allang niet meer iedereen elkaar kent.

Dit heeft ook zijn weerslag op het café. De keuken is

al niet berekend op grote aantallen eters, maar nu

de kroeg dag en nacht vol zit, laat de hygiëne duide-

lijk te wensen over. Daarom luidt Peter de alarmbel.

Hij stelt voor een betaalde schoonmaker aan te stel-

len, omdat het café anders “het risico loopt zijn vieze

deuren te moeten sluiten”. Zijn voorstel wordt echter

afgestemd, omdat “het ideologies nogal onzuiver is”.

Een rechtgeaard collectief kan een minder geliefde

taak natuurlijk niet overdragen aan één persoon: dan

zouden de baasloze Bazers zélf baas worden. “Zoals

we op de werkersvergadering van 29 augustus ‘76

hebben afgesproken, zullen we het opruimen van de

grootste stront niet overlaten aan ‘n gastarbeider of

een kromgegroeid 62-jarig werkstertje. Neen, wij rui-

men zelf de stront op!”

Nieuwe doelstellingDe belangrijkste vraag die de werkers echter bezig-

houdt, is waar De Baas in politiek opzicht voor staat.

Begin 1977 barst een ware richtingenstrijd los,

waarin geen steen op de andere wordt gelaten. Som-

mige werkers zitten op de lijn van het libertair socia-

lisme: een mix van anarchisme en socialisme. Zo

stelt Harrie Jekkers voor om de naam Frons voortaan

te gebruiken als afkorting van ‘Federatie van Radi-

cale Onafhankelijke Socialisten’. Anderen vinden dat

De Baas zich überhaupt niet zo politiek zou moeten

uitspreken. En weer anderen willen wel stelling ne-

men, maar zijn tegelijkertijd bevreesd voor dogma-

tisme.

Toch weten de Bazers in maart 1977 een nieuwe

doelstelling te formuleren. “Elk woord is daarin wel

84 keer omgedraaid en het resultaat is een zeer ge-

drochtig geheel geworden”, menen ze, “maar we

hebben nu in ieder geval een duidelijk gezicht”.

Hoewel, duidelijk? “Vanuit onvrede met de bestaan-

de maatschappelijke verhoudingen, waarin de wer-

kelijke macht steeds meer komt te berusten bij de

economische, politieke en sociale machtsconcentra-

ties, streven de leden van de vereniging Frons naar

DE KEUKEN AAN DE

BILTSTRAAT IS KLEIN


een gedecentraliseerde & gesocialiseerde samenle-

ving, gebaseerd op de gelijkwaardigheid van een ie-

der. Deze maatschappij, waarin gezamenlijk overleg,

gezamenlijke verantwoordelijkheid en solidariteit

centraal staan, moet de voorwaarden scheppen voor

zinvol werk en een optimaal leefklimaat en economi-

sche, politieke en sociale vrijheden waarborgen voor

alle mensen. De werkelijke beslissingen over pro-

ductie en consumptie worden door alle mensen ge-

nomen.”

Menige lezer van de Onderste Steen, waarin deze

doelstelling in volle glorie wordt afgedrukt, zal zich

ongetwijfeld op het achterhoofd hebben gekrabd. En

ook voor de Bazers zelf biedt de nieuwe doelstelling

nog geen sluitend antwoord op hun vragen. Want ze

hebben nu dan wel hun ideale samenleving be-

schreven, maar dit betekent nog niet dat ze weten

wat ze met het geld aanmoeten. Al is één ding wel

duidelijk: De Baas wil projecten steunen waarin wer-

kers samen de beslissingen nemen. Of, zoals Koos

het formuleert: “Frons moet de ideologische basis

worden van een groot aantal kleinschalige, auto-

nome, in solidariteit onderling federatief verbonden

werkgemeenschappen die draaien volgens het prin-

cipe van arbeiderszelfbestuur.” Maar hoe moet die

‘linkse multinational’ er dan precies uit komen te

zien? Hoeveel mogen projectleden zichzelf bijvoor-

beeld uitbetalen? Hoe belangrijk is ‘rentabiliteit’? En

van wie zijn de ‘productiemiddelen’?

Om een antwoord te vinden op die vragen, beleggen

de Bazers in juni 1977 opnieuw een ideologieweek-

end, ditmaal in Geertruidenberg. Net als in Niehove

vloeit het bier rijkelijk, blaast men enthousiast op de

ideologische trompet en wordt er tot diep in de nacht

gediscussieerd. Maar tot een sluitend ‘projectenbe-

leid’ leidt dit niet. Bij sommigen roepen de complexe

debatten zelfs weerstand op: de vriendenclub die De

Baas altijd was, wordt te politiek.

Over de SingelIn de praktijk wordt de soep echter niet altijd even

heet gegeten als ie wordt opgediend. Als Harrie in

september 1977 zijn idee voor muziekcollectief Over

de Singel introduceert, wordt dat bijvoorbeeld aange-

nomen zonder dat er een schriftelijk voorstel ligt.

Heel gek is dat niet: Frons zit ruim in de papieren en

Harrie kan wel een potje breken. Bovendien heeft

Over de Singel het geld snel nodig, omdat er op

korte termijn een zaal gehuurd kan worden. Maar la-

ter leidt deze beslissing alsnog tot veel discussie. Zo

voelen sommige Fronsers zich onder druk gezet en

stapt één werker zelfs op uit protest, al keert hij snel

weer terug. Ook vragen vijf werkers de beslissing

Fiscus“Het is dus niet prettig om voor de belasting te werken, althans als je

weet wat er in ons landje mee gebeurt… miljarden naar grote

bedrijven, direktie voert wanbeleid, kapitaalvlucht naar het buitenland,

‘selectieve’ investeringen in bewapening en kernenergie, ‘selectieve’

bezuinigingen op die plaatsen waar het geld het hardste nodig… Afijn

kortom het bekende verhaal, maar het kan niet vaak genoeg gezegd

worden…”

[Financiële Commissie, april 1979]


ALBO HELM’S CREATIE BENJAMIN

CROQUETTE MIST EEN KANS IN

CAFÉ DE BAAS, 1976

331974 | Voorbereidingen en oprichting

weer terug te draaien, onder andere omdat ze die

statutair onjuist vinden. Formeel had het voorstel na-

melijk twee weken voor de vergadering ingediend

moeten worden, zodat iedereen zich erover hadden

kunnen buigen.

Harrie is echter de beroerdste niet en komt samen

met Cok Vergeer, Peter, Henny en Leon Smit alsnog

met een uitgebreid voorstel, onder de letterlijke titel:

“Beter laat dan nooit.” In dit plan leggen de Singe-

laars haarfijn uit wat de bedoeling is. Eerst willen ze

optredens gaan organiseren om ervaring op te doen

met het runnen van een concertzaal en daarin zelf te

repeteren. Als die zaal rendabel is, willen ze voor

zichzelf een oefenruimte huren en professionele ap-

paratuur aanschaffen. En uiteindelijk willen ze dan

fulltime muziek maken in hun eigen collectief. Frons

is onder de indruk van dit plan en zegt 22.000 gul-

den toe. De prachtige concerten die vervolgens in

Over de Singel plaatsvinden, versterken het imago

van De Baas als ‘bruisend’ café, een imago dat het

de komende jaren nog verder zal uitbouwen.

In februari 1977 schrijft Yvonne Zonderop eenverontwaardigd artikel in de Onderste Steen,dan nog het verenigingsblad van De Baas. Watis er aan de hand? “De vrouwelijke werkersvan café De Baas mogen van de autoriteitenniet zondermeer achter de bar staan en deklanten bedienen, neen zij zijn verplicht eenbewijs van goed gedrag te halen op deafdeling Bijzondere Wetten van de Utrechtsegemeentepolitie. Dit bewijs bestaat uit eenpasje gesierd met foto en enkele persoonlijkegegevens. De mannelijke werkers daarentegenkunnen zónder dit pasje barwerk doen.”

EtiketVolgens Yvonne wil de gemeente met deze in1967 ingestelde regeling “de uit de pan gerezen hoererij in cafés” aanpakken envrouwelijk personeel beschermen “tegen al teopdringerige klanten en tegen café-eigenarendie van deze vrouwen meer verwachten danhet serveren van drank alleen”. Het pasje isvoor het leven geldig (mits de serveerster zichzedelijk blijft gedragen) en moet op verzoekvan de politie worden getoond. Onacceptabel,vindt Yvonne. Want er zijn natuurlijk net zogoed mannelijke als vrouwelijke hoeren.Bovendien is ze het zat “als hoer bestempeldte worden zo gauw je achter de bar staat”.

Strijdvaardig belooft ze: “Men hoort nog vanons!”

ProtestKort daarna ondernemen de Baaswerkstersinderdaad actie. Samen met de serveerstersvan vrouwencafé De Heksenketel enjongerencentrum SSR schrijven ze een briefaan de Utrechtse gemeenteraad, waarin zevragen de serveerpas in te trekken ofwel ookte laten gelden voor mannelijke collega’s. Zenoemen de regeling “uiterst discriminerend enbeledigend”, al kunnen ze zich niet voor-stellen dat de gemeenteraad er werkelijkachter staat. Want waarom zou de gemeenteanders subsidie toekennen aan emancipatie-projecten als het Vrouwenhuis?

ReactieDe actie van de serveersters doet al snel hetnodige stof opwaaien. Zo verschijnen er korteartikelen in de Volkskrant, Trouw en hetUtrechts Nieuwsblad en stelt Tweede KamerlidMichel van Winkel van de PPR Kamervragenover de kwestie aan minister De GaayFortman van Binnenlandse Zaken. Helaas richthij die aan de verkeerde persoon: de Drank- en Horecawet (waarvan de verordening eenonderdeel is) valt onder staatssecretaris

Hendriks. Die kiest voor een typische polder-oplossing: voordat hij actie onderneemt, wilhij eerst advies inwinnen bij de Vereniging vanNederlandse Gemeenten. De Utrechtsehoofdcommissaris Van Doesburg is echter eenstuk daadkrachtiger: hij kan zich inderdaadvoorstellen dat de serveerpas alsdiscriminerend wordt ervaren. Maar omdat depolitie toch over een instrument moet kunnenbeschikken om prostitutie tegen te gaan,adviseert hij om de serveerpas te vervangendoor een algemene vergunning voor horeca-bedrijven die vrouwen in dienst willen nemen.Die vergunning kan dan altijd wordeningetrokken als daartoe aanleiding is, zonderdat direct het hele bedrijf hoeft te wordengesloten.

PyrrusoverwinningBurgemeester Vonhoff volgt dit advies en zowordt de serveerpas in Utrecht op 9 maart1977 met onmiddellijke ingang afgeschaft.Een “aardig en snel succesje voor het actie-groepje”, schrijft de Volkskrant. Maar deprotesterende serveersters zijn niet tevreden.Want de serveerpas is dan wel van de baan, inde praktijk zijn het blijkbaar nog steedsuitsluitend vrouwen die van onzedelijkehandelingen worden verdacht. Daarom laten

In de herfst van 1975, wanneer de oprichters van

De Baas onderzoeken welke vergunningen er nodig

zijn om een kroeg te starten, verbazen ze zich er al

over: serveersters die de gemeente om toestemming

moeten vragen om een drankje te schenken? Zo’n

anderhalf jaar later zullen de Baaswerksters zich

met veel succes tegen deze ‘serveerpas’ verzetten.

Tappen zonder pas34 Collectief eetcafé De Baas

DE GEWRAAKTE SERVEERPAS

de actievoersters weten door te gaan met hunactie en nemen ze contact op met een aantalprogressieve fracties, die beloven zich voorhun zaak hard te zullen maken.

DebatHet voorstel van B&W om de serveerpas tevervangen door een algemene meldingsplichtvoor horecabedrijven zal op 13 april 1977worden besproken tijdens een commissie-vergadering van de gemeente. Dezecommissie zal een advies opstellen en die terstemming voorleggen aan de gemeenteraad.En dus fietsen Yvonne, Inge en Nienke op 13april naar het Utrechtse stadhuis om tevertellen wat ze ervan vinden. Inge grijptdirect naar de microfoon om spreektijd tevragen, maar uiteindelijk komt de meldings-plicht pas na twee uur aan bod. Al die tijd, zoschrijft Nienke Feis later in de Onderste Steen,wisten de vrouwen niet wie van welke fractiewas, want “al die heren praten al evenarchaïsch en feiten verdoezelend”. Maar alsde meldingsplicht ter sprake komt, wordt datplotseling heel anders. “Het lijkt wel eenverkiezingsbijeenkomst. Ze praten opeens veelgloedvoller, duidelijker, vriendelijker, en kijkendaarbij meer dan eens onze richting uit.”

Gedane zaakAl snel blijken de afgevaardigden van PvdA,CDA, CPN, VVD, PSP en D’66 allemaal tegenhet voorstel van B&W te zijn. Als de vrouwenaan de beurt zijn, is het volgens Nienke danook “nauwelijks meer nodig om met onsverhaal te komen, want alle argumenten zijnal wel genoemd”. Wel benadrukken zenogmaals dat de meldingsplicht in feite evendiscriminerend is als de reeds afgeschafteserveerpas en “alleen wat stiekummer” is.Wethouder Torensma probeert het voorstelvan B&W nog wel te verdedigen, maar diewanhoops-poging is volgens Nienke “de

moeite van het noteren niet waard”. Wantinmiddels is allang duidelijk dat het voorstelop de komende raadsvergadering geen enkelekans van slagen heeft. Opgelucht fietsen dedrie vrouwen terug naar De Baas. “B&W zaliets anders moeten verzinnen om prostitutietegen te gaan, maar dit hele kleine bewijsjevan het onderscheid dat er nog steedsgemaakt wordt tussen mannen en vrouwenzal in ieder geval afgeschaft worden.”

VoorbeeldDrie dagen later deelt de Volkskrant diemening: de Utrechtse vrouwen hebben hetpleit gewonnen. Maar voor alle zekerheidvoert Yvonne de publieke druk nog wat op. Zonoemt ze de meldingsplicht “ongelooflijknaïef, slecht en beledigend voor vrouwen” enstelt ze dat niet alleen vrouwen op prostitutiemoeten worden aangekeken: kroegbazen die

dit mogelijk maken, zijn net zo schuldig. Mededankzij dit gloedvolle betoog vindt hetvoorbeeld van de Utrechtse serveersters inveel plaatsen navolging. Zo vraagt eengemeenteraadslid van de PvdA ook inRotterdam de serveerpas af te schaffen enwordt in Groningen zelfs gedemonstreerd. InUtrecht is de overwinning dan al compleet: opde cover van de Onderste Steen vanseptember 1977 zijn lachende serveersters tezien, die hun pasjes triomfantelijk in de fiksteken. Toch is ongelijke behandeling nog langniet uit de wereld, waarschuwt Yvonne.“Serveersterspasjes zijn eerder symptomendan oorzaken van ongelijkwaardigheid. Metdie wetenschap in het achterhoofd gaan wijdoor met het speuren naar zowel symptomenals oorzaken van discriminatie. Er valt nogveel te doen.”

35De serveerpas

DEMONSTRATIEVE VERBRANDING VAN DE DISCRIMINERENDE ‘SERVEERPAS’

37

Als De Baas zich ontpopt tot een

ronkende geldmotor, gaan de Ba-

zers in eerste instantie vrij zorge-

loos met die weelde om. Maar al

snel komen ze erachter dat aan

arbeiderszelfbestuur de nodige

haken en ogen zitten.

“Hoe het ook gaat: de poen moet ergens heen.” Met

die laconieke woorden staat Harrie Jekkers al in de

herfst van 1975 stil bij de mogelijkheid dat de kroeg

geld zal opleveren om vervolgprojecten te starten.

Maar als dat droomscenario werkelijkheid wordt, lij-

ken de Bazers er toch een beetje door overvallen.

Want nu ze daadwerkelijk de kans krijgen hun

idealen waar te maken, worden ze zich veel bewus-

ter van de vraag wat ze nu eigenlijk willen bereiken.

Wat verwachten ze bijvoorbeeld van de gesteunde

projecten? En waar moeten die projecten uiteindelijk

toe leiden?

Ook het feit dat de kroeg veel nieuwe vrijwilligers

aantrekt, veroorzaakt onrust. Als Cok Vergeer en Jet

van Beurden Vereniging Frons in april 1977 bijvoor-

beeld vragen borg te staan voor de aankoop van hun

3 WEERBARSTIGE IDEALEN

huis totdat ze zijn afgestudeerd, leidt dat tot felle dis-

cussies. De meeste werkers – die De Baas samen

met Cok en Jet hebben opgericht – staan er welwil-

lend tegenover: links zijn betekent ook solidair met

elkaar zijn. Maar onder de nieuwkomers wekt het

verzoek verbazing: mag het geld wel voor dit soort

doelen worden aangewend? Ze staan zich per slot

van rekening niet voor niets uit te sloven achter de

bar en in de keuken. Toch wordt het verzoek na een

emotionele stemming gehonoreerd. “Voor sommi-

gen”, schrijven Lidy van Beurden, René Grotenhuis

en Fred Lijdsman later, “is de vereniging een ideolo-

gische club die voor een bepaalde doelstelling staat,

maar tegelijk ook een vriendenclub die het voor el-

kaar moet opnemen. Voor anderen is de ideologi-

sche doelstelling ook de toetssteen voor onze solida-

riteit ten aanzien van elkaar.”

TeleurstellingDe belangrijkste reden dat de Bazers behoefte krij-

gen aan meer duidelijkheid, is echter dat de eerste

projecten niet bepaald vlekkeloos verlopen. Zo moet

Over de Singel na een paar maanden alweer sluiten

wegens geluidsoverlast en mag de Ochtendbaas van

de gemeente niet om vijf uur ’s ochtends open, maar

pas om zeven uur. Sommige verenigingsleden vin-

den dat de basis onder het plan hiermee is wegge-


vallen, maar Paul Schröer heeft goede moed: hij ziet

de omzet en daarmee de haalbaarheid van de Och-

tendbaas langzaam maar zeker stijgen. Na een paar

maanden ontstaan er volgens hem echter grote pro-

blemen in de samenwerking met Habib ben Nasr.

Die zou zijn werk niet doen: hij blijft vaak zonder

kennisgeving weg en geeft vervolgens “zulke over-

vloedige excuses, dat je daar geen cent voor kopen

kan”. Daarom vraagt Paul ontslag aan voor zijn col-

lega en wil hij de Ochtendbaas voorlopig alleen run-

nen.

Hoewel een eerdere bemiddelingspoging al is ge-

strand, stelt Frons in november 1977 een bemidde-

lingscommissie in. Die commissie, bestaande uit Pe-

ter Agterberg, Hans Parlevliet en Dick van der Peijl,

concludeert dat de werksfeer grondig is verziekt en

adviseert de Ochtendbaas stop te zetten. Om te voor-

komen dat beide werkers plotseling zonder inkomen

komen te zitten, zou hun salaris tot februari moeten

worden doorbetaald. Ook moet de Ochtendbaas nog

een week openblijven “in verband met de afbouw

naar de klanten toe”. Paul gaat akkoord met deze

bevindingen, Habib sputtert tegen. Toch besluit

Frons dat de Ochtendbaas dicht moet.

In de 3,5 maand die de Ochtendbaas open is ge-

weest, is een brutowinst geboekt van 3.802 gulden.

Maar omdat de loonkosten ongeveer vier keer zo

groot waren, moet Frons een verlies dekken van

ruim 11.000 gulden. Op zich vinden de Fronsers dat

geen ramp: waar gehakt wordt, vallen spaanders.

Maar dat ze tegen hun wil in de rol van werkgever

zijn gedrukt, vinden ze wél erg. Was het hele idee nu

juist niet dat mensen zónder baas zouden werken?

Nu moest de vereniging opeens voor rechter spelen,

terwijl ze zich eigenlijk “niet kon, wilde en misschien

zelfs mocht uitspreken over de schuldvraag”. Voor

Peter is het debacle in ieder geval aanleiding om

eens goed in de spiegel te kijken. “Misschien kun-

nen we nog enkele dingen leren van onze fouten en

gebleken onwetendheden die aan het licht zijn geko-

DE OCHTENDBAAS EINDIGT

IN EEN ARBEIDSCONFLICT

391977-1978 | Weerbarstige idealen

men tijdens onze eerste schreden op het smalle pad

naar arbeiderszelfbestuur.”

Ook de Middagbaas loopt minder goed dan de initia-

tiefnemers hadden gehoopt. Artistieke ideeën zijn er

genoeg: zo brainstormt de Middagbaas in april 1977

“over de mogelijkheden om te komen tot toneelpro-

jecten, workshops met thema’s als werkeloosheid en

dramatische expressie”. Maar financieel gaat het

slecht. Want hoewel het geleidelijk drukker begint te

worden, wordt de beoogde omzet niet gehaald. Om

de rustige zomermaanden te overleven, zal de Mid-

dagbaas het aantal arbeidsplaatsen moeten inkrim-

pen óf meer subsidie moeten krijgen. Frons kiest

voor het laatste: op 11 juni krijgen de Middagbazers

een tweede krediet van 14.000 gulden.

Een walhalla voor de spelende mens wil de Middag-

baas echter maar niet worden. Al snel blijkt namelijk

dat de krappe ruimte aan de Biltstraat niet geschikt is

voor culturele activiteiten. Bovendien vergt het bar-

werk zoveel energie dat het moeilijk is om daarnaast

nog creatief bezig te zijn, laat staan om totaaltheater

te maken. Na een jaar houden Peter Minken, Henny

de Jong en Hans Parlevliet er dan ook mee op en

doen ze de zaak over aan drie nieuwe werkers. Maar

ook die kunnen de Middagbaas niet boven het niveau

van een buurtkroeg uittillen, al slagen ze er wel in een

aantal muziekoptredens, filmzondagen en amateur-

festivals te organiseren.

AlternatiefHet debacle van de Ochtendbaas en de teleurstel-

lende resultaten van de Middagbaas zetten de Ba-

zers aan het denken. Bieden deze projecten nu wel

“Origineel wilik zijn, net alsiedereen”

[uit: ‘Het kleine gedicht’, gedichten van Mieke Hegge, Harrie Jekkers,Koos Meinderts en Alex de Vries, mei 1978]

herfst van vroeger

herfst van vroegermet een groen pepermuntjeop het puntje van je tongging je machtigste adelaarvliegend op de windnaar schoollandde met twee d’smaar steeg weer op in je potloodde meester haalde je neerin een al te mooie vluchteven keek hij nieten je lineaalratelde wraak

herfst van vroegermet voor het eerstde dikke deken weerlag je al om half zevenin beddesnoods met blote benen

Ik houd van je ogenje lieve zachte ogen,die me altijd weer verrassen.Ik houd van je haarje lieve zachte haar,maar je moet het vaker wassen.

Je zegt, dat ik niet vanhonden houd;Dat is gewoon niet waarMaar ‘k houd alleen nog meer van jou,dan alle honden bij elkaar

Macht“Een linkse multinational willen we vormen. En dat woord geeft aan

dat we op macht uit zijn, omdat macht het belangrijkste middel is

wat je moet zien te vergaren om iets te veranderen. Zachte infiltratie,

mensen laten zien dat het ook anders kan, is allemaal mooi mee-

genomen maar het zet geen enkele zood aan de dijk. De huidige

inrichting van onze maatschappij is namelijk niet tot stand gekomen

omdat de meeste mensen deze struktuur de beste vonden.”

[Yvonne Zonderop, mei 1978]


oefent de kroeg slechts aantrekkingskracht uit op

een “bovenlaag uit de samenleving”: echte arbeiders

komen er niet. Bovendien heeft nog geen enkele vrij-

williger die buiten De Baas een betaalde baan heeft

“zijn bevoorrechte positie durven op te geven” om

een statement te maken tegen de “klassieke baas-

knecht-verhouding”. En dus overheerst het gevoel

dat De Baas weliswaar leuk bezig is, maar niet echt

bijdraagt aan de totstandkoming van een ‘linkse mul-

tinational’. Of, zoals Peter het formuleert: “Ik heb het

gevoel dat we onze geldlokomotief niet aanvullen

met wagons, maar met sierstrips en ver-chroomde

koplampen.”

Gelukkig komt in november 1977 ook een idee met

meer ideologische diepgang bovendrijven. Dan pre-

senteren Ger Jochems, Henk van Veen, George Vo-

gelaar en Cees Grimbergen namelijk hun plan voor

het Journalisten Kollektief Utrecht (JKU). Ze willen

samen een correspondentschap voor “nieuws, re-

portages, analyses, schandalen en ‘man bijt hond’”

opzetten, dat onder andere zal berichten over jonge-

ren, militaire zaken en buitenlandse werknemers. De

Bazers zijn verheugd: eindelijk een project dat niét

direct met de kroeg te maken heeft. Bovendien is

het nog echt links ook: het JKU wil met zijn kritische

reportages een bijdrage leveren “aan een meer

rechtvaardige verdeling van inkomen, kennis, macht

en werk”. Ook belooft het alle werkers evenveel in-

spraak te geven en hetzelfde (minimum)loon. En-

thousiast verleent Frons een startsubsidie van

16.000 gulden en stelt ze zich met 130.000 gulden

één jaar lang garant voor de uitbetaling van het loon.

Dankzij deze toezegging kan het JKU op 1 mei – de

dag van de arbeid – van start.

het alternatief waar ze naar op zoek zijn? Lidy, René

en Fred vinden van niet. “In onze doelstelling mik-

ken we duidelijk op het veranderen van de economi-

sche verhoudingen, maar onze feitelijke activiteiten

bewegen zich vooral op het terrein van bewustma-

king, vorming, cultuur etc. We bewegen ons meer op

het terrein van C.R.M. dan op dat van Economische

Zaken.” Zo zorgt de Middagbaas weliswaar voor

“roomboter op het dagelijks brood”, maar verandert

het nog niets aan de manier waarop mensen dat

brood moeten verdienen. “Samenvattend: we leve-

ren ontspanning, vorming, toneel, grapjes en een

lekker pilsje, maar we hebben de maatschappij nog

geen volledige, prettige en zelfbesturende werkeen-

heden geboden.”

Ook in De Baas zelf, vinden de drie, is het experi-

ment in arbeiderszelfbestuur nog te vrijblijvend. Zo


ProjectvoorwaardenZo vinden er in de eerste anderhalf jaar van De Baas

twee ontwikkelingen plaats. Aan de ene kant komen

er wel degelijk verschillende projecten van de grond,

sneller zelfs dan de oprichters voor mogelijk hadden

gehouden. Aan de andere kant worden die projecten

met terugwerkende kracht kritisch bekeken en voe-

len de Bazers zich door de resultaten ervan onbevre-

digd. “Iedereen was schijnbaar verrast door het grote

succes en wist niet wat er volgen moest”, blikt Olav

Grotenhuis later terug. “We waren blij dat we wat

hadden en we bleven stilstaan terwijl we dachten dat

we vooruitgang hadden geboekt.”

HET JOURNALISTEN

KOLLEKTIEF UTRECHT (JKU):

GER JOCHEMS,

GEORGE VOGELAAR,

CEES GRIMBERGEN

EN HENK VAN VEEN

Door dit gevoel van onvrede wordt de roep om dui-

delijke projectvoorwaarden steeds sterker. In feite

klinkt die roep al sinds november 1976, als de Ba-

zers in Niehove een eerste poging doen duidelijk te

omschrijven wat ze willen bereiken. Maar nu de eer-

ste projecten geen onverdeeld succes blijken te zijn,

wordt die behoefte alleen maar groter. Want al die

tijd, realiseren de Bazers zich, hebben ze voorstellen

goedgekeurd zonder precies te weten waarop ze die

moesten beoordelen. Zo werden er over de opzet

van de Middagbaas nooit “spijkerharde afspraken”

gemaakt, terwijl dat toch het eerste project was

waarin “mensen volledig zichzelf dienden te bedrui-

pen”. Ook waren er maar liefst vijf vergaderingen no-

dig om het biologisch-dynamisch tuinbouwbedrijf

Gaiapolis uit Oegstgeest een renteloze lening van

5.000 gulden toe te kennen, simpelweg omdat de

discussie over de projectvoorwaarden nog in volle

gang was.

Uiteindelijk zal die discussie zo’n anderhalf jaar du-

ren. In dit debat wordt – typisch jaren zeventig –

bijna elk punt tot hogere politiek verheven. Zo zijn de

Bazers het erover eens dat projectleden niet meer

dan het minimumloon moeten krijgen, zodat het uit-

geleende geld snel kan worden hergebruikt voor an-

dere projecten. Maar wat te doen als iemand kinde-

ren heeft en dus niet van zo’n minimumloon kan

rondkomen? Natuurlijk, dan zou die persoon loon

naar behoefte moeten krijgen. Maar enkele feminis-

ten zijn het daar niet mee eens: zij vinden in ver-

wachting raken een bewuste keuze. Strikt be-

schouwd is een kind een luxeproduct, net als

bijvoorbeeld een platenspeler. Dus als de ene werker

besluit een pick-up te kopen en de ander besluit een

kind te nemen, wat is dan het principiële verschil?

Ook de vraag hoe projecten zouden moeten omgaan

met ‘overwinst’ leidt tot vergaande suggesties. Zo

doet Martin Clobus een uitgebreid voorstel voor een

‘Fronsbelasting’, inclusief progressieve belasting-

schijven. Dit gaat de andere Bazers te ver: op deze

manier raakt de vereniging wel érg geïnstitutionali-

seerd. Toch is het opvallend hoe rigide de project-

voorwaarden uiteindelijk uitpakken. Zo moeten pro-

jecten die voor een lening in aanmerking willen

komen de Frons-ideologie actief naar buiten uitdra-

gen, functioneren volgens het principe van arbei-

derszelfbestuur en financieel rendabel zijn of dit bin-


Brand in De Baas“Donderdagmorgen 9 september. Kwart over zes in de ochtend, de tijd

waarop de meeste dromen eindigen in bel- of wekkergerinkel; het

haantje kraait een nieuwe dag. Mijn droom heeft geloof ik weer met

iets freudiaans te maken en is net niet enerverend genoeg om me in

dromenland te houden. De wekker loopt af, jesus nu al? Neen, de

telefoon gaat. Kwart over zes. Welke doorgetripte dronkaard vergist zich

nu weer in het telefoonnummer?

‘Dag Cees, met Jan Brouwer, niet zo best, brand in De Baas.’

Een lichte hartverzakking maakt zich van me meester. ‘Hoe is het nu?’

‘Brandweer is al weg, peuken lagen te smeulen in de vuilnisemmer

onder de bar, enorme rookontwikkeling, drie brandweerwagens, met

persluchtmaskers de zaak in, alle meisjes van boven in slipje de straat

op, voordeur en cafédeur stonden open.’

HUP, Joops racefiets is sterk genoeg om mij in vijf minuten naar De Baas

te brengen.

Er staan wat wachtende gastarbeiders bij de bushalte en links achter Ali

ligt de bron van ellende: een verschrompelde hoop plastik, geel van de

emmer en grijs van de vuilniszak, wat restanten sinaasappelschil en

viltjes, een half verbrand vaatdoekje. Alles ineengeklonterd tot een

vormeloze hoop ellende. Nu te bezichtigen in de keuken. EN LAAT

GODVERDOMME GOED TOT JE DOORDRINGEN WAT JE ZIET ALS JE ER

NAAR STAAT TE KIJKEN, WANT: OP HET NIPPERTJE EN MET GELUK AAN

ONZE KANT IS EEN RAMP VOORKOMEN.”

[Cees Grimbergen, datum onbekend]

nen afzienbare tijd kunnen worden. Projecten krijgen

een zelfstandige rechtspersoon, waarmee Frons een

contract afsluit. Maar verder dan deze juridische

zelfstandigheid reikt de autonomie niet: zowel de

productiemiddelen als de overwinst blijven eigen-

dom van Frons. Bovendien moeten alle werkers lid

zijn van Frons en moeten projecten elk jaar inhoude-

lijk en financieel verantwoording afleggen.

Met deze imposante reeks eisen proberen de Bazers

serieus inhoud te geven aan hun ideaal van de

‘linkse multinational’. Want alleen als projecten nauw

met De Baas verbonden blijven, kan er een echte te-

genbeweging ontstaan. Maar ironisch genoeg blijken

1977-1978 | Weerbarstige idealen 43

FRONSWEEKEND 1977

DE BAAS DRAAIT

ENORME OMZETTEN


hun inspanningen al snel voor niets te zijn geweest.

In de praktijk willen projecten namelijk helemaal niet

één zijn met Frons. Zo wenst LEF, een nog op te zet-

ten links-feministische boekhandel in Eindhoven,

een clausule op te nemen die de mogelijkheid biedt

zich van Frons los te maken. En ook het JKU ver-

langt kort na zijn oprichting meer autonomie.

Daar komt nog eens bij dat er zich na november

1977 in De Baas zelf geen nieuwe ideeën voor pro-

jecten meer voordoen. Dit stelt de Bazers voor een

lastig dilemma. Als ze willen dat de Frons-ideologie

terrein wint, moeten er toch echt nieuwe projecten

worden opgestart. Maar als die projecten zich niet in

eigen kring aandienen, zullen er meer projecten van

buitenaf gesteund moeten worden. Het risico is ech-

ter dat die projecten er andere idealen op nahouden

en het bijvoorbeeld met het principe van arbeiders-

zelfbestuur niet zo nauw nemen.

Alleen nog geldmotorOm te inventariseren waarom de werkers geen

nieuwe voorstellen meer indienen, stuurt De Baas in

mei 1978 een vragenlijst rond. In die vragenlijst

wordt de werkers onder andere gevraagd waarom ze

eventuele ideeën voor projecten nog niet hebben

doorgezet en op welke termijn ze dat wél zouden wil-

len doen. Ook worden in november een groot aantal

gesprekken gevoerd. Hieruit blijkt dat er wel degelijk

plannen voor projecten zijn (onder andere voor een

kringloopwinkel, een 5-guldenhotel en een disco-

theek), maar dat die nog niet erg zijn uitgewerkt.

Veel Bazers studeren namelijk of hebben “een goed

betaald baantje waar ze niet zo gauw van weg wil-

len”. Anderen vinden het sowieso geen probleem om

vrijwillig achter de bar te staan zonder dat dit uitzicht

biedt om in een betaald project terecht te komen.

Sterker nog: sommigen ervaren de druk om projec-

ten op te zetten als onprettig en zijn blij dat die aan

het afnemen is.

Uit de gesprekken blijkt ook dat de meeste Bazers

de projectvoorwaarden – hoeveel moeite het ook

BARRY MOORE TREEDT

OP IN DE BAAS


heeft gekost om die op papier te krijgen – eigenlijk te

strak vinden. Er zou meer ruimte moeten zijn voor

“ideologies juiste, maar weinig rendabele initiatie-

ven”. Van linkse projecten, zo redeneren ze, kun je

niet altijd eisen dat die rendabel zijn, zeker niet nu

na de oliecrisis de economische omstandigheden

sterk verslechterd zijn. Ook vinden ze het minder re-

levant of een project in de ‘harde’ of ‘zachte’ sector

opereert: misschien is het veranderen van de econo-

mische productieverhoudingen bij nader inzien toch

wat te hoog gegrepen.

In december 1978 leidt deze inventarisatie tot een

opvallend besluit. Op een beleidsweekend in Ame-

rongen draaien de Bazers een groot deel van de eer-

der geformuleerde projectvoorwaarden namelijk

weer terug. Zo hoeven projectleden geen lid meer te

zijn van Frons, is het project volkomen vrij over even-

tuele winst te beschikken en hoeft het geen verant-

woording af te leggen. Ook besluit De Baas zijn lan-

delijke pretenties los te laten en alleen nog

initiatieven in Utrecht en omgeving te steunen.

Met deze beslissing laat De Baas in feite de ge-

dachte van de ‘linkse multinational’ los. De kroeg is

en blijft een geldmotor: het is nog steeds de bedoe-

ling om met de opbrengsten allerlei linkse projecten

te steunen. Maar de werkers hebben niet meer de il-

lusie dat ze op eigen kracht een nieuwe wereldorde

tot stand kunnen brengen.

En zo maken de Bazers in de eerste 2,5 jaar een in-

teressante ontwikkeling door. In eerste instantie belo-

nen ze elk aardig idee met een lening, blij als ze zijn

dat ze het geld een nuttige bestemming kunnen ge-

ven. Vervolgens gaan ze het effect van die investerin-

gen steeds kritischer bekijken en besteden ze veel

aandacht aan het formuleren van uitgebreide pro-

jectvoorwaarden. Maar als die voorwaarden dan ein-

delijk zijn uitgekristalliseerd, blijkt het animo om zelf

projecten op te zetten inmiddels te zijn weggeëbd.

Toch moet, zoals Harrie al had aangekondigd, de

poen ergens heen. En dus zal De Baas zijn geld de

komende jaren gebruiken om vele collectieve bedrijf-

jes een duwtje in de rug geven.

Amateurs“Ruim twee jaar geleden is de vereniging ontstaan uit een groep van

twintig mensen, grotendeels vrienden van elkaar. Geen van allen wist

hoe men een bedrijf als cafe De Baas (de geldmotor) moest draaien.

Toch zijn we met veel enthousiasme eraan begonnen. De ervaring

kwam vanzelf. Toch kwamen we al vrij snel in de problemen te zitten.

Niet omdat er niets verdiend werd, maar juist omdat er ontzettend

veel verdiend werd. Dit had niemand verwacht. We groeiden uit van

niets tot een florerend bedrijf. Toch bleven we in veel zaken amateurs.

Maar in een dergelijk bedrijf met een omzet van 500.000 gulden kan

er bijna geen plaats zijn voor amateurisme. En dus hadden we ons

daarop moeten bezinnen.”

[Nienke Feis, Paul Schröer, Frits de Beet en Olga Matthijssen,

juni 1978]

46

Tja, muziek in De Baas. “Wat moet je daar nuover schrijven?”, verzuchtte Baaswerker WimWansink in februari 1977. “Er zijn toch zatcassettes en platen; er is toch een geluids-installatie? Daar kun je gewoon naar luisteren,terwijl de tap op volle toeren draait en dealcoholroes zich langzaam van je meesterdreigt te maken?” Nee, want De Baas moestmeer dan dat “ingeblikte werk” kunnenbieden. “Ik bedoel hier optredens in de kroeg.Groepen die hun muzikale (niet-)kunnen overonze hoofden uitdragen.”

Rumoer “Niet dat onze ruimte daar bijster goed voorgeschikt is”, vond Wim. “De herinneringenaan de vier wrakke vlonders, achteloos opelkaar gekwakt in de hoek bij de plees, aan devrolijk maar afleidend kwekkende bezoekers[…] en het altijd zoemende rumoer rond detap zijn namelijk bepaald geen uitstekendevoorwaarden voor een ‘goed’ optreden. Maarwat willen we dan eigenlijk? Een geinigeavond, waarop de moppen niet van de luchtzijn, de perversiteit zich rond de brandslangslingert, waarop gelachen en gehesen kanworden en de klanten mokkend maar tevredenmet sluitingstijd de tent verlaten? Een avond

waarop muziek gemaakt wordt en die je kuntbeschouwen als extra-service aan je publiek;die je naam en faam zal verspreiden? Willenwe dat? Het lijkt mij een prima uitgangspunt.”

Weinig keuzeOm die perverse avonden mogelijk te maken,had de werkersvergadering een paar wekeneerder al besloten om maandelijks vijfhonderdgulden uit te trekken voor concerten in hetcafé. Bovendien kreeg Wim – die dezeoptredens zou gaan organiseren – eenvolmacht om dit geld naar eigen goeddunkente besteden. Zo had hij de klanten op 27januari getrakteerd op “de Rotterdamsegeinporems ‘Makker, Rakker en Stakker’, diemet hun kwele-ballen-muziek voor een primastemming zorgden”. Maar toen hij op zoekging naar meer bands die binnen het budgetpasten, kwam hij er al snel achter dat dekeuzemogelijkheden beperkt waren. “Folk ennog eens folk. En van die slijmerige kromme-tenen-muziek wil ik weleens af. Niet dat ergeen goede folk gemaakt wordt […], maarvoor zo weinig poen als wij kunnen bieden,kun je gewoon niets anders dan 1.000-uit-één-blikje-geluiden horen.” Veel liever zou hijblues-, jazz- en rockgroepen boeken. Ook

theater, een klassiek recital of voordrachts-kunstenaar leken hem wel wat. Alles wasgoed, zolang er maar “echt geswingd kanworden, dat er simpelweg lol gemaakt kanworden. Dát staat voorop.”

Swingen op zondagOngeveer een half jaar later, namelijk inseptember 1977, werd hij op zijn wenkenbediend. Toen deden vier Bazers van het eersteuur (Harrie Jekkers, Cok Vergeer, Peter Minkenen Henny de Jong) samen met nieuwkomerLeon Smit (de latere toetsenist van Het KleinOrkest) namelijk het voorstel om een muziek-podium op te richten. Al stonden concerten indat voorstel niet eens centraal: het ging deinitiatiefnemers er vooral om ervaring op tedoen met het runnen van een zaal, zodat zeop termijn een eigen muziekcollectief kondenoprichten. Het geld dat ze met de optredenszouden verdienen, wilden ze namelijk stekenin eigen apparatuur. En de zaal die ze nutijdelijk zouden huren, moest mede dienstgaan doen als oefenruimte voor hun eigenrepetities.

Vrije inloopDe andere Bazers zagen dit idee wel zitten en

Slechts zo’n twintig zondagavonden heeft hetritmelokaal gevibreerd. Maar in de korte periode datOver de Singel actief was (oktober 1977-maart 1978)wist het wel de beste bands van dat moment naarUtrecht te halen.


Geen dasjes, geen pasjes,

47

kenden een renteloze leningtoe van 10.000 gulden. Eenmaand later werd dit bedragnog eens aangevuld met eengarantiesom van 22.000gulden voor de huur van eenzaal. En zo vond in oktober1977 het eerste optredenplaats van ‘RitmelokaalOver de Singel’: niet in dekrappe kroeg waar vanpallets een provisorischpodium gebouwd moestworden (Biltstraat 23),maar in een veel groterezaal daarnaast (Biltstraat17). Het motto van deavonden: “geen dasjes,geen pasjes”. Want integenstelling tot veelandere kroegen in Utrechtzou van het publiek geen‘gepaste’ kleding oflidmaatschapskaart wordenverlangd.

Alle topactsVolgens Cok Vergeer, de man die deprogrammering van Over de Singel verzorgde,was de multiculturele latin-band Sail-Joia(jarenlang huisband van de AmsterdamseKosmos en Melkweg) waarschijnlijk de eerstegroep die aan de Biltstraat optrad. Latervolgden tal van grote namen, zoals HermanBrood and his Wild Romance, Gruppo Sportivoen Harry Muskee. Ook speelden er veel in dietijd beruchte punkbands (The Ex, Cockroach,The Flying Spiderz), net als de bluesbandBarrelhouse, funkgroep Houseband, Sweet

D’Buster en het ‘politieke’ Bots. “Eigenlijkhadden we alle topacts die toen in Nederlandrondliepen”, zegt Cok. “Het principe achter deprogrammering was dan ook simpel: als weeen goede band konden krijgen, deden we ‘t.We hadden geen voorkeur voor één genre,maar zochten gewoon naar goede muziek.Iedereen moest aan zijn trekken kunnenkomen.”

Gewoon bellenOm die bands te strikken, zocht Cok eerst inmuziekbladen de nummers op van verschillen-de boekingsbureaus. Vervolgens pakte hij detelefoon en keek waar het schip strandde.Even pragmatisch verliep de organisatie.

“Iedereen had zijn eigen taak”, zegt Cok. “Deéén plakte affiches, de ander stond aan dedeur en Peter Minken timmerde een prachtigopbergsysteem voor onze instrumenten.Eigenlijk improviseerden we er maar wat oplos. Zo kan ik me herinneren dat een bandtijdens de repetitie pertinent weigerde om oponze ouwe piano te spelen. Toen zijn we alseen gek naar de Oudegracht gereden om eenpiano te huren. Dat kostte een smak geldnatuurlijk, maar daar lagen we niet wakkervan.”

Eindelijk naar UtrechtOver de Singel huurde de ruimte van dezelfdeman van wie De Baas de kroeg huurde: bokser

maar lekkere basjesOver de Singel


Jan Brouwer. Vandaar dat in de grote zaal eenheuse boksring stond opgesteld, waarvansimpelweg de voorste touwen hoefden teworden weggehaald om er een band in tehuisvesten. “Dat vonden die muzikantengeweldig”, zegt Cok, “spelen in zo’n echtearena met bloed op de vloer. Maar we kondende grote acts vooral strikken omdat er in dietijd in Utrecht nauwelijks geschikte podiawaren. Onze zaal had een capaciteit vanvierhonderd man: behoorlijk groot voorUtrechtse begrippen. Bovendien hadden weeen goede akoestiek, geinig publiek en eenleuke sfeer. Dat ging rond als een lopendvuurtje. De meeste bands wilden graag naarUtrecht komen, want daar speelden zenormaal gesproken nooit.”

PubliekstrekkersWegens dat ‘gat in de markt’ was het nietmoeilijk om de zaal vol te krijgen, herinnertCok zich. “Volle zalen kreeg je makkelijk in dietijd, want voor jongeren was er eigenlijk niksin Utrecht. Bovendien was de entree slechts3,50 gulden en een pilsje 90 cent. Dat was eenprincipezaak voor ons: Over de Singel moestvoor iedereen betaalbaar zijn. Al liepen wedaarmee wel een bepaald risico. Want als weuitverkocht waren draaiden we een heelaardige omzet, maar als er minder bekendebands op het programma stonden leidde datmeteen tot een behoorlijke zeperd. Zo hebbenwe wel eens een Ierse band gehad waarnauwelijks belangstelling voor was. Datkregen we al snel door: dat ook linkse mensenvooral op de grote namen afkomen.”

Dure kerstToen Over de Singel na de eerste driemaanden de balans opmaakte, werd die

wisselvalligheid duidelijk zichtbaar. HermanBrood (geboekt voor een ‘recordbedrag’ van1.250 gulden) had bijvoorbeeld gezorgd vooreen keurige 805 gulden winst, maar de HarryMuskee Band voor een rampzalige 1.451gulden verlies. Al was dat laatste debaclevooral te wijten geweest aan de datum vanhet optreden: eerste kerstdag. In het vervolgbeloofden de Singelaars dit soort foutenechter niet meer te maken. “Na drie maandendraaien hebben we een redelijk inzicht in watwel loopt en wat niet. […] We zullen dusvrolijk de ingeslagen weg blijven volgen en devolgende keer een vette winst op tafelleggen”.

Kappen nu!De kosten waren niet het enige dat deSingelaars moesten leren te beheersen. Ookhet publiek moest bij tijd en wijle behoorlijk intoom worden gehouden. “Als je allerleiverschillende bands boekt”, zegt Cok, “trek jeeen heel divers publiek. Daar zaten natuurlijkook wel eens vervelende types tussen, mensendie bijvoorbeeld dronken op het podiumwilden klimmen. Vooral het concert van TheFlying Spiderz uit Eindhoven zal ik niet snelvergeten. Toen kwamen er opeens veertig vandie ruige gasten op ronkende motoren deBiltstraat in rijden, die ons vervolgensbegonnen te intimideren door expres glazente laten vallen. Ik weet nog dat ik toen heel

erg kwaad ben geworden: ‘Als je nú nietophoudt, flikker ik je direct de kroeg uit!’ Hetgrappige was dat ze zich dan meteen koesthielden. Gezamenlijk deden ze allemaal heelstoer, individueel een stuk minder.”

Kort maar krachtigMede dankzij dit soort legendarische avondenschreef Over de Singel een uniek stukjeUtrechtse muziekgeschiedenis. Toch moest hetpodium zijn deuren al snel weer sluiten. Wanthoewel Over de Singel volgens Cok altijdkeurig om middernacht stopte, was degemeente over de geluidsoverlast toch niet zote spreken. Omdat de Singelaars geen anderegeschikte ruimte konden vinden, eindigdeOver de Singel in maart 1978 even abrupt alshet begonnen was. Grote acts waren daarnaniet meer in De Baas te vinden. “Er werdnatuurlijk nog wel live gespeeld”, zegt Cok,“maar voor de bekende bands was het zaaltjesimpelweg te klein.”

BoeteVoor Cok persoonlijk betekende Over deSingel “een hele leuke, swingende periode”,waarvan hij erg heeft genoten. “Vooral deoptredens van de bands die voor volle zalenzorgden, zoals Sweet D’Buster en GruppoSportivo, staan me heel erg bij. Ook de act vanHerman Brood, maar dan om een hele anderereden. Een tijdje nadat ik hem geboekt had,

49Over de Singel

werd ik namelijk gebeld door zijn managerKoos van Dijk. Die was helemaal in paniek:Herman moest die avond spelen in Groningenmaar zat vast op een Utrechts politiebureau! Ofik niet even daar naartoe wilde fietsen om deboete voor te schieten? Ik had helemaal geenzin, want ik zat net lekker voetballen te kijken

met een biertje erbij. Maar in de rust van dewedstrijd ben ik toch gegaan. De agentenwaarschuwden me nog om niet te betalen:volgens hen zou ik dat geld nooit meerterugzien. Maar toen Herman later bij onsoptrad, heb ik dat geeltje keurig netjes van hemteruggekregen.”

Over de Singel

13 november 1977

Herman Brood and his Wild

Romance

27 november 1977

Sunny Jim

4 december 1977

Gruppo Sportivo

11 december 1977

Bots 18 december 1977

Sweet D'Buster

25 december 1977

Harry Muskee Band

1 januari 1978

Houseband

De Baas

27 januari 1977

Makker, Rakker en Stakker

24 februari 1977

Beuk Brothers

5 juni 1977

Bots

16 augustus 1979

Han Baving

3 oktober 1979

Arturo

11 oktober 1979

Nigel Cameron

26 oktober 1979

The Ex

14 juni 1980

Het Goede Doel,

Het Klein Orkest e.a.

11 februari 1981

Moker

1 april 1981

Barry More

5 juni 1981

SENTIC

6 juni 1981

Het Klein Orkest en Dame Blanche

30 september 1981

Hi Jinx

14 oktober 1981

Circus Giramundo

20 oktober 1981

Karen Woolfson

11 december 1981

Ambush

6 september 1982

Anwal

30 september 1982

Stapel

4 februari 1983

Rapalje

11 februari 1983

Titanic & the Iceberg

30 maart 1984

Spoorloos

26 februari 1988

Kuifje in Zuid-Amerika

26 oktober 1989

Gentle Rain

26 mei 1991

Kamperman Maffia + Alibi

21 november 1991

Cache Cache

27 september 1992

Hotclub Utrecht + cabaretgroep

Lang en Gelukkig

10 april 1997

Bright Blue Gorilla

OPTREDENS IN DE BAAS

51

Hoewel hun projecten niet het ge-

wenste resultaat hebben opgele-

verd, geven de Bazers de moed

niet op. De hoop om op eigen

kracht een ‘linkse multinational’

tot stand te brengen mag dan

vervlogen zijn, maar het activisme

is nog springlevend.

Na de beslissing om de projectvoorwaarden te ver-

soepelen, ontwikkelt De Baas zich tot een ware wel-

doener voor links Utrecht. In de periode 1979-1982

wordt een bedrag overgemaakt van bijna 350.000

gulden, grotendeels in de vorm van renteloze lenin-

gen. Ook met startsubsidies, giften, loongaranties en

borgstellingen helpt De Baas vele kleinschalige be-

drijfjes op weg.

In vier jaar tijd steunt De Baas maar liefst vijftien ver-

schillende projecten. Het ASU is een van de groot-

afnemers: in totaal leent dit boekhoudcollectief van

De Baas ruim 80.000 gulden. Ook biologisch tuin-

bouwbedrijf De Aardvlo (50.000 gulden), communi-

catiebureau WRIK (49.550 gulden), technisch instal-

latiebedrijf De Installateurs (35.342 gulden) en

fotostudio Kinoglas (32.000 gulden) doen een groot

beroep op de Baaskas. Kleinere bedragen gaan naar

kluscollectief Uw Handlanger, onderzoeksbureau

Sorus, kringloopwinkel Kreatrom, boekhandel LEF,

ecologische winkel De Santekraam en actiekook-

groep Rampenplan. Ook steunt De Baas twee collec-

tieve cafés in oprichting (Pommeranz uit Breda en

Averechts uit Utrecht) en twee eethuizen (het vege-

tarische De Groene Waterman en het feministische

Eucalypta).

Met deze financiële bijdragen ontpopt De Baas zich

tot een soort duurzame bank avant la lettre. Elk be-

drijfje dat wil werken op basis van arbeiderszelfbe-

stuur wordt van harte uitgenodigd een lening aan te

vragen. Natuurlijk worden niet álle aanvragen geho-

noreerd: de Bazers kijken wel degelijk kritisch of pro-

jecten een kans hebben om rendabel te worden.

Maar aan de andere kant staan ze ook weer niet op

hun achterste benen als een lening niet of te laat

wordt terugbetaald. Sterker nog: als een bedrijf aan-

geeft meer tijd nodig te hebben om levensvatbaar te

worden, aarzelt De Baas vaak niet om er nog een ex-

tra lening tegenaan te gooien.

Op deze manier realiseert De Baas via een omweg

zijn oorspronkelijke doelstelling. Al starten de wer-

4 OP DE BARRICADEN


kers dan zelf geen projecten meer op, toch leveren

ze een bijdrage aan een ‘baasloze samenleving’. Bo-

vendien steunt De Baas collectieven ook op een

meer indirecte manier. Zo organiseert de kroeg in

1980 samen met de Beweging Arbeiders Zelfbeheer

(BAZ) twee bijeenkomsten voor alle Utrechtse groe-

pen “die werken aan een stuk zelforganisatie, zelfbe-

stuur en zelfbeheer” en is De Baas één van de op-

richters van de Stichting Kollektieven Ontwikkelings

Maatschappij (KOM), een bureau dat vanaf 1981

beginnende collectieven in Utrecht adviseert. Ook

ontvangen de Bazers een delegatie van 25 Belgen

die geïnteresseerd zijn in hun ‘werkverband’ en voe-

ren ze gesprekken met mensen die in andere steden

een collectief café willen oprichten, waaronder

Breda, Nijmegen en Apeldoorn. In juni 1983 organi-

seren ze zelfs een landelijke discussiedag voor col-

lectieve cafés, waar 45 mensen van 12 cafés aan

deelnemen.

FooienpotOok via de fooienpot geeft De Baas vele linkse initia-

tieven een impuls. Oorspronkelijk komt dit idee van

Koos Meinderts: in september 1977 stelt hij voor om

de inhoud van de fooienpot (op dat moment zo’n

125 gulden per maand) weg te geven aan “een ak-

tiekommittee of een bevrijdingsbeweging of iets der-

gelijks”. In januari 1978 stemt de werkersvergade-

ring hiermee in: voortaan zal de fooienpot worden

gedoneerd aan een groep “waar we als kafee achter

willen gaan staan”. Elke werker kan in het logboek

een suggestie doen, de vergadering beslist wie de

fooienpot krijgt en er komt een bord in het café

waarop de klanten kunnen lezen waar hun fooi naar-

toe gaat. Over de bestemming van de pot wordt ge-

woontegetrouw uitgebreid gediscussieerd: soms vin-

den er zelfs meerdere stemrondes plaats.

De eerste fooienpot (die van december 1977) gaat

naar het Komité Anti Kontrole, een actiegroep die

protesteert tegen de aantasting van de privacy en die

onder meer verantwoordelijk is voor het dichtspuiten

van beveiligingscamera’s op Hoog Catharijne. Ook

daarna wordt de fooienpot elke maand aan een orga-

nisatie overhandigd. Zo vormen het Medisch Komi-

tee Palestina, het Woningnood Tribunaal en de ille-

gale kraakzender Radio Gladiool slechts een kleine

greep uit de vele gelukkigen.

Links bolwerkMede dankzij dit soort acties ontwikkelt De Baas zich

steeds meer tot een soort huiskamer voor progressief

Utrecht: een plek waar actievoerders samenkomen,

allianties smeden en na afloop van demonstraties

een biertje drinken. De Baas zelf doet volop mee aan

deze acties, vooral door ze in praktisch opzicht te on-

dersteunen. Zo tappen de Bazers op verschillende

Apolitiek

“Het is een illusie dat een kroeg méér dan een kroeg alleen zou

kunnen zijn, in de zin dat er meer van je linkse idealen over de

tapkast bij de klanten terecht zou kunnen komen. Een pilsje blijft

een pilsje, zelfs in kafee De Baas. De Baas is een kroeg en geen

vormingscentrum.”

[Helma Cornelis, juni 1982]

531979-1982 | Op de barricaden

vredesfeesten en woningnoodmanifestaties, schen-

ken ze in september 1979 een dagomzet aan de Rot-

terdamse havenstakers en verzorgen ze in september

1981 maaltijden tijdens de blokkade van kerncentrale

Dodewaard. Ook bij de grote demonstratie tegen kern-

wapens in Amsterdam op 21 november 1981 is een

aantal werkers present. “Het was een groot sukses dat

wij daar stonden met onze broodjes en soep. Vrijdag

tevoren is er kollektief brood gesmeerd en 200 liter

soep gemaakt, wat zaterdag allemaal verkocht is.”

Door het succes van deze laatste actie ontstaat het

idee om de ‘axikook’ op te richten: een groep die in

het hele land de hongerige magen van actievoerders

moet gaan vullen. Helemaal van de grond komt dit

niet: uiteindelijk zijn de meeste kookacties nogal ad

hoc en verlopen ze met wisselend succes. Toch rukt

de ‘axikook’ meerdere keren uit, vaak in samenwer-

king met andere collectieven. In september 1982

kookt De Baas bijvoorbeeld samen met Averechts,

De Groene Waterman, De Santekraam en kraakcafé

De Koffiekeet op een van de vele demonstraties te-

gen de aanleg van de A27 door Amelisweerd. De or-

ganisatie van deze demonstratie is in handen van

het ‘stedelijk overleg’, waarin ook vertegenwoordigers

van De Baas zitten.

Tivoli TijdelijkDe actie die de Bazers het meest tot de verbeelding

spreekt, is echter de strijd voor een muziekpodium

voor jongeren. Op 26 januari 1979 verstoort een

groepje Bazers het openingsconcert van Muziekcen-

trum Vredenburg, uit onvrede met het ‘elitaire’ cul-

tuurbeleid van de gemeente. Die wil namelijk het

Tivoli- gebouw in Park Lepelenburg slopen: het enige

ACTIEVOERDERS BEZETTEN

HET NV-HUIS

DE ‘AXIKOOK’ TIJDENS EEN

DEMONSTRATIE TEGEN

KERNENERGIE

DE AANLEG VAN DE A27

DOOR AMELISWEERD ROEPT

VEEL WEERSTAND OP


HET OUDE TIVOLI

AFGEBRAND

EEN VAN DE VELE TIVOLI-DEMONSTRATIES


podium in Utrecht dat zich leent voor popconcerten.

Daarom bezetten de actievoerders dit gebouw en or-

ganiseren ze een feest voor zo’n 3.000 mensen. Ook

richten ze Komitee Tivoli Tijdelijk op, waarvan Baas-

werker Dick van der Peijl de woordvoerder wordt.

Als het Tivoli-gebouw op 7 maart 1979 afbrandt, gaat

de hoop van de jongeren op een eigen muziekcen-

trum letterlijk in rook op. Tivoli Tijdelijk pleit ervoor

het NV-huis aan de Oudegracht in gebruik te ne-

men, maar daar wil de gemeente niet aan meewer-

ken. En dus kraakt Tivoli Tijdelijk in juni 1979 ook dit

gebouw en organiseert het opnieuw een groot bene-

fietconcert. Vervolgens loopt de situatie behoorlijk uit

de hand: keer op keer spijkert de gemeente het NV-

huis dicht en breken de actievoerders het weer

open. Dit leidt tot grimmige confrontaties met de po-

litie, waarbij tientallen gewonden vallen. Pas in juni

1981, nadat Tivoli Tijdelijk meerdere keren heeft ge-

probeerd het oude vakbondsgebouw met eigen geld

op te knappen en burgemeester Vonhoff een slag-

roomtaart in zijn gezicht heeft gekregen, besluit de

gemeente het gebruik van het NV-huis te gedogen.

Geen duidelijk standpuntOp deze manier is De Baas betrokken bij vrijwel alle

grote actiethema’s die eind jaren zeventig de gemoe-

deren verhitten. Kernenergie, de wapenwedloop, mi-

lieuvervuiling en de woningnood: allemaal zijn ze in

de kroeg onderwerp van gesprek. Opvallend is ech-

ter dat De Baas als collectief zelden stelling neemt:

de verschillende acties vinden vooral plaats op initia-

tief van individuen. Kunnen de andere Bazers zich in

het voorstel van zo’n individuele werker vinden, dan

gaat de kroeg er massaal achter staan. Maar vindt

Stadsguerrilla

“De kapitalistiese maatschappij is een imperialisties gewelddadig

onderdrukkend systeem. Dit systeem kan alleen met tegengeweld

bestreden worden. Als het systeem met eigen middelen bestreden wordt,

zal het gewelddadige karakter [ervan] nog meer tot uiting komen waardoor

het een fascistiese wordt. In dat stadium zullen de massa’s zien dat het

kapitalisme niet meer is dan fascisme en zullen het gaan bestrijden. Gevolg:

revolutie. Ook in Nederland zijn er stemmen te horen die zich best in deze

theorie kunnen vinden. En met plannen voor een stadsguerrilla rondlopen.

Ik kan het niet anders kwalificeren dan je reinste waanzin. Want de theorie

gaat er helemaal aan voorbij dat ze door de middelen die ze hanteert totaal

van de massa’s vervreemdt. Bovendien: als de repressie van de staat

toeneemt, zal zich dat het eerst richten tegen links. Waardoor verder

werken zeer moeilijk zoniet onmogelijk wordt gemaakt.”

[Dick van der Peijl over sympathie voor de RAF, november 1977]

NACHT VAN DE ARBEID,

BOUWEN IN HET NV-HUIS


een oproep minder weerklank, dan gaat de actie-

voerder op eigen houtje aan de slag. In essentie is

de kroeg dus een plek waar iedereen zijn ‘ei kwijt

kan’, zonder dat één politieke stroming overheerst.

Zo kan er in de kroeg vegetarisch gegeten worden,

maar staat er evengoed vlees op het menu. En zo

heeft De Baas veel contact met de kraakbeweging,

maar is het geen ‘kraakhol’. Typerend is ook dat De

Baas in januari 1978 besluit om een petitie tegen de

uitlevering van Christof Wackernagel (een RAF-lid

dat is gearresteerd in Amsterdam) niet collectief te

ondertekenen, maar die wel de vergadering laat

rondgaan zodat mensen op persoonlijke titel kunnen

tekenen.

Opvallend is ook dat het thema van arbeiderszelfbe-

stuur langzaam maar zeker op de achtergrond raakt.

Nog steeds is het ‘kollektieven’ een belangrijk ideaal,

maar het is niet langer hét centrale thema. Waar-

schijnlijk komt dit vooral doordat er uit De Baas zelf

geen projecten meer voortkomen en dat de projec-

ten die wél worden gesteund, zich ver buiten de

kroeg afspelen. Zo constateert Ad Tourné in mei

1980 dat De Baas een belangrijke geldmotor is ge-

weest voor een groot aantal collectieven, maar dat de

contacten vooral “informeel, incidenteel en naar

aanleiding van financiële transacties” plaatsvinden.

Ook het feit dat nagenoeg alle oprichters De Baas na

een paar jaar alweer verlaten, speelt waarschijnlijk

een rol. Want lang niet alle nieuwe vrijwilligers zijn

per definitie geïnteresseerd in arbeiderszelfbestuur:

velen vinden het simpelweg leuk om vrijwilligerswerk

te doen of zijn op zoek naar sociale contacten. Hier-

door doet zich de vreemde situatie voor dat de Ba-

zers het gevoel krijgen steeds meer een ‘normale’

It is all over now

Het doek valt

De maan gaat onder

De zon komt op

Als dit geen stad was

Kraaide er een haan

Als dit een dorp was

Reed daar geen lijn negen

Als nu de hemel naar

Beneden viel

Hadden we mutsen van

Ochtendrood

M’n eerste gedicht, en waarschijnlijk

m’n laatste

Na al die tijd hier verpozen, in De Baas

is ook mijn tijd gekomen

Na zoveel uren, na zoveel mensen

Kort gesproken ik stop met werken

Ik zeg vaarwel aan al die vrienden/dinnen

Enfin het was moeilijk

Maar na wikken en wegen

heb ik ’t besluit genomen

In de hoop dat de kroeg nog immer

verder moge draaien en weer ‘gezond’ wordt

Adieu

Ik ben wiens naam helemaal niet zo bout is

Hang mij alsjeblief niet aan een touw dat rond is

Anders zou mijn kop leren hoe zwaar mijn kont is

[auteurs onbekend, uit: ‘Scheppingen uit De Baas’,

uitgegeven t.g.v. de poëzieavond ‘Plankenkoorts’ op

18 maart 1981]


kroeg te worden, terwijl ze in werkelijkheid wel dege-

lijk bij allerlei acties betrokken zijn.

PolikulkomOm de kroeg een duidelijker politiek gezicht te ge-

ven, richten de Bazers in oktober 1979 de Polikul-

kom op, een commissie die actief naar buiten moet

uitdragen waar De Baas voor staat. Zo wil de Polikul-

kom drie avonden organiseren over arbeiderszelf-

beheer: een over De Baas zelf, een over collectieven

in Utrecht en een over arbeiderszelfbeheer in het al-

gemeen. Op die manier wil de Polikulkom klanten

duidelijk maken “dat we niet zomaar een commer-

ciële tent zijn, dat we nog meer doen dan pilsjes tap-

pen, dat we als een kollektief werken en met ons

geld projekten van de grond willen helpen”. Ook

denkt de Polikulkom aan thema-avonden over on-

derwerpen als woonrecht, kernenergie en “femi-

nisme; de praktische uitwerking daarvan”.

Al snel blijkt echter dat de klanten niet erg op infor-

matie over arbeiderszelfbestuur zitten te wachten.

De eerste avond wordt een fiasco: de liedjes die De

Baas over zichzelf ten gehore wil brengen blijken

niet geschreven te zijn en het publiek reageert nau-

welijks op het discussieforum. “De meeste reakties

kwamen van Baaswerkers die probeerden de zaak

op gang te brengen; van klanten vrij weinig belang-

stelling. Na drie kwartier heeft het forum er maar een

eind aan gemaakt en kon de band weer spelen. ZO

MOET HET DUS NIET, dat gevoel had iedereen.” De

tweede avond gaat helemaal niet door, omdat te wei-

nig collectieven bereid zijn mee te werken. En ook

de laatste avond wordt afgelast, omdat er geen fat-

soenlijk programma kan worden geboden.

Ook de culturele activiteiten van de Polikulkom val-

len niet allemaal even goed. Zo wordt de experimen-

tele jazz die op 22 november wordt gespeeld niet erg

gewaardeerd: “ingewikkeld chaotisch... de meeste

klanten en werkers zagen het niet zo zitten.” Maar

een “vrij grote jazzformatie met relaxte muziek” op

25 november bevalt weer wel en ook de reacties op

een “Arabiese avond” zijn positief. Hieruit trekt de

Polikulkom al snel de conclusie dat het één ding is

om een leuke avond te organiseren, maar iets heel

anders om politiek naar buiten te treden. “Eten, the-

matiese muziek, affiesjes aan de muur, dat is niet

zo’n probleem. Maar iets doen waarmee je je direkt

op de klanten richt (diskussie, lezing, informatie ge-

ven) is veel moeilijker.” Ook stelt de Polikulkom vast

dat de verwachtingen misschien wat te hoog gespan-

nen zijn geweest. “Onze pretenties, of die van ‘t kol-

lektief, waren in het begin vrij hoog. Politiek naar bui-

ten treden werd gekoppeld aan het organiseren van

thema-avonden. Onze ervaring is dat we zelf amper

in staat zijn om een avond in te vullen. […] Een be-

langrijk ander probleem, wat ons steeds duidelijker

wordt, is dat we er aan voorbij zijn gegaan dat De

Baas een kafee is en geen politiek-kultureel sen-

trum. We moeten uitgaan van het ‘ontspanningska-

UITNODIGING VIJFJARIG

BESTAAN


rakter’. Je ziet bijvoorbeeld dat een forum mede

hierom finaal in de mist verdwijnt.”

Zo maakt De Baas eind jaren zeventig een interes-

sante ontwikkeling door. Aan de ene kant zijn de Ba-

zers bijzonder ‘actiebereid’: veel werkers nemen deel

aan demonstraties en zijn aangesloten bij actiegroe-

pen. Aan de andere kant heeft De Baas zélf steeds

TAPPEN TIJDENS HET PARKSPEKTAKEL

DE LEESTAFEL

IS GOED GEVULD

minder een duidelijk punt om voor te strijden, nu het

thema van arbeiderszelfbestuur enigszins in de ver-

getelheid raakt. Sommige Bazers, waaronder Janus

Ruighaver, trekken hieruit de conclusie dat De Baas

zich maar beter helemaal op politieke acties kan

richten. “Veel werkers stemmen volgens mij gemoti-

veerder over fooienpotvoorstellen dan over projekt-

aanvragen, terwijl daar letterlijk honderd keer zoveel


geld mee gemoeid is. Ook als De Baas zelf betrok-

ken is bij concrete akties, zoals Tivoli Tijdelijk, is de

inzet van veel werkers groot. Kortom, het aktiegebeu-

ren leeft bij de meeste werkers meer dan projekten,

terwijl dat officieel en ook financieel de belangrijkste

plaats inneemt.” Daarom stelt hij voor om de doel-

stellingen te veranderen, geen projecten meer te

steunen en officieel een actiekroeg te worden. Maar

zo ver zal het niet komen. Want hoewel de geënga-

geerde Bazers een bijdrage leveren aan vele demon-

straties, blijft het steunen van collectieven het be-

langrijkste doel.

KLEIN ORKEST BIJ ROCK

AGAINST PAARDENVELD


Liepen er veel feministen rond in De Baas?“In mijn tijd was ongeveer een derde van dewerkers vrouw. Niet iedereen daarvan wasovertuigd feminist: sommige vrouwenmoesten er zelfs niets van hebben. En de vrou-wen die er wel mee bezig waren, zou ik willenomschrijven als ‘anarchistisch-feministisch’.We waren van de harde lijn, maar tegelijkertijdook luchtig en pragmatisch.”

Waar streden jullie voor?“We wilden alles kunnen doen wat mannenook konden. Gelijkberechtiging was een heelbelangrijk issue. We wilden bijvoorbeeld datvrouwen evenveel betaald zouden worden,maar ook dat een ‘vrouwelijke’ eigenschap alszorgzaamheid een even grote maatschap-pelijke waardering kreeg als ‘mannelijke’eigenschappen. Achteraf gezien heeft dat ietsparadoxaals: aan de ene kant wilden we gelijkzijn aan mannen, aan de andere kantbenadrukten we juist het verschil.”

Wat voor acties voerden jullie?“Nou, we deden bijvoorbeeld mee aan dedemonstraties van Vrouwen TegenVerkrachting, een Utrechtse actiegroep dieaandacht vroeg voor seksueel geweld. Ookdemonstreerden we voor ‘baas in eigen buik’,het recht op abortus. We vulden onze eigenvrouwenpagina’s in het linkse tijdschrift deOnderste Steen en eerder al had ik samen metIne Habraken en Esther Thie De Naaimachineopgericht, ‘het enige echte feministiese bladop de School voor de Journalistiek’. In datblad hebben we onder andere een keernaaktfoto’s van mannen gepubliceerd.”

Waarom deden jullie dat?“Uit protest tegen porno, die een plat enontmenselijkt beeld van seks geeft. Mannendie klaarkomen en vrouwen die doen alsof:dat is een puur mannelijke fantasie die wordtgetoond. Bovendien roept porno het beeld opdat mannen je mogen gebruiken. Hoewel dejaren zeventig natuurlijk ook de tijd waren van

seksuele vrijheid. Dus we waren zeker nietpreuts of zo. Maar als een man en een vrouwmet elkaar vrijen, moeten ze daar wel allebeivan kunnen genieten.”

Leefde het feminisme ook sterk onder demannelijke Baaswerkers?“Niet echt. In die tijd was ik slank, had ik langblond haar en zag ik er – al zeg ik het zelf –heel aardig uit. Ik kan me nog goedherinneren dat Harrie Jekkers tegen me zei:

Vrijheid, gelijkheid en zusterschap stonden bij DeBaas hoog in het vaandel. Maar hoe vrouwvrien-delijk was de kroeg in de praktijk? Als iemanddaarop een antwoord kan geven, is het wel MiekeHegge, medeoprichter van het feministische tijd-schrift De Naaimachine en eind jaren zeventig actief in De Baas. “Als je feministisch was, danwas je dat overal. Dus ook in het café.”

Baas in eigen Baas

IN DE NAAIMACHINE WERDEN NAAKTFOTO’S VAN

BAAS-MANNEN GEPUBLICEERD

61Baas in eigen Baas

‘Feminisme… dat heb jij toch helemaalniet nodig?’ Dat geeft wel aan hoeweinig het leefde onder de mannen. Onsfeminisme werd getolereerd, niet breedgedragen.”

Vond je dat niet vervelend?“Nee hoor, want we stonden vaak samenmet de mannen op de barricaden. Zohebben we een keer de beveiligings-camera’s op Hoog Catharijne bespotenmet nepsneeuw en het openingsconcertvan Muziekcentrum Vredenburg verstoordmet deksels en ratels. Ook heb ik een keerhet woord ‘Tegen’ op de Dom geschilderd.Dat vond ik een hele mooie, krachtigekreet toen, die goed ons gevoel uitdrukte.We waren tegen ongelijkwaardigheid,tegen klassenjustitie, tegen het ‘militair-industrieel complex’. Typisch een geval vanjeugdige overmoed denk ik nu, maar toengeloofden we echt dat we de wereldkonden veranderen.”

Hoe zat dat in de kroeg zelf? Probeer-den jullie bewust de traditionelerolpatronen te doorbreken?“Ja, vrouwen deden precies hetzelfde werkals mannen. Hoewel ik eerlijk moetbekennen dat als er een zware fustverwisseld moest worden, ik ook wel eenskeek of er een sterke man in de buurt liep.Ik kón het wel zelf, maar hoefde dat nietaltijd even nodig te bewijzen. Dus in dedagelijkse praktijk waren we absoluutfeministisch, maar stond dit een goedesamenwerking niet in de weg. En de

63Baas in eigen Baas

mannen gaven ons ook alle ruimte om onsding te doen. Voor die naaktfoto’s in DeNaaimachine heeft een aantal van hen zelfsgeposeerd. Zo sportief waren ze wel.”

Dus in de praktijk stonden deverhoudingen niet zo op scherp?“Nou, we hadden wel een grote mond hoor.Die linkse mannen in de kroeg die allerleidingen wilden veranderen, werden nu opeensgeconfronteerd met vrouwen die óók allerleidingen riepen. Harrie Jekkers en KoosMeinderts hebben daar later nog een grappigboekje over geschreven: ‘Tejo, de lotgevallenvan een geëmancipeerde man’. Misschienvoelden de mannen zich wel eens een beetjein de hoek gedreven door ons, bijvoorbeeldtijdens de vergaderingen. Want we vondeniets al snel macho en iemand een seksist.Maar dat was gewoon de tijdgeest. Iederééndeed stevige uitspraken en de mannendachten net zo zwart-wit als wij. Dat hoordeerbij in die tijd: een beetje provoceren.”

Wat hield de Bazers in die zwart-wit-sfeerbij elkaar?“De gemeenschappelijke idealen, incombinatie met de leuke, gezellige ploeg. DeBaas was echt een sociale tent, een kroegwaar je ook graag kwam als je geen diensthad. Vriendschappen waren het cement.Bovendien waren we nergens aan gebonden:het maakte bijvoorbeeld totaal niet uit op

welke partij je stemde. Dat vond ik juist zocharmant aan De Baas.”

Waren jullie er erg mee bezig om van DeBaas een ‘vrouwvriendelijke kroeg’ temaken?“Nou, de meeste Bazers waren natuurlijkmannen, dus die wisten niet uit eigen ervaringhoe het voelde om onheus bejegend teworden. Maar als je aangaf dat je last vaniemand had, stond de hele groep achter je. En zelf pikte ik niet zo veel. Toen een klantbijvoorbeeld opdringerig werd, wilde ik daarduidelijk een punt van maken. Ik trok mijnmond open en dat liep uit de hand: hij dreigdeme in elkaar te slaan en wachtte me buitenop. Toen ben ik met een escorte naar huis

gegaan. Later was ik mijn collega’s ergdankbaar voor die bescherming, want zelf hadik helemaal niet in de gaten dat de situatie zoernstig was.”

Hadden jullie als feministen veel contactmet andere actiegroepen?“Ja, want De Baas stond echt bol van hetactivisme in die tijd. Er was bijvoorbeeld eenbehoorlijke overlap met de kraakbeweging.Maar als we meededen met een actie was datbijna altijd individueel en niet namens hetcollectief. Dan zou je er namelijk eerst urenover moeten discussiëren.”

Ben je trots op je feministische acties van die tijd?“Niet echt, want mijn beeld van vrouwen enmannen is sindsdien enorm bijgesteld. Nudenk ik dat eigenschappen van mensengrotendeels bij hun geboorte vastliggen. Ookin de maakbaarheid van de samenlevinggeloof ik tegenwoordig veel minder. Maar ikben wel trots op het activisme waarvan onsfeminisme een onderdeel was. We zeiden nietalleen dat we de wereld wilden veranderen,maar probeerden dat ook. Daar ben ik zekertrots op. In De Baas zat een groep mensen dieecht iets dééd.”

65

Van een middel om geld te

verdienen, zoals de oprichters

voor ogen hadden, tot een doel

op zich. Daarin verandert De

Baas steeds meer als het contact

met de gesteunde projecten

sterk verwatert.

Als Stichting KOM in november 1983 de ‘Bedrijven-

gids kollektief en kleinschalig werken in Utrecht’ uit-

brengt, staan daarin zo’n veertig bedrijven waarin

werkers samen de dienst uitmaken. Maar liefst een

derde daarvan is financieel gesteund door De Baas.

Wie deze feiten nuchter op een rijtje zet, kan niet an-

ders dan concluderen dat de Bazers erin slagen hun

doelstelling te realiseren. Dankzij hun inspanningen

komt een groot aantal collectieve bedrijfjes van de

grond, precies zoals de oprichters het bedoeld had-

den.

De werkers die de kroeg begin jaren tachtig draai-

ende houden, zien het echter minder rooskleurig in.

Want in de praktijk is de band met de gesteunde

projecten praktisch nihil. “De enige terugkoppeling

naar Frons”, schrijft Gert Riemens in april 1983,

“bestaat nu uit het doen van de jaarlijkse aflossingen

en het sturen van een jaarverslag. In de praktijk ge-

beurt het laatste zelden en het eerste pas na aan-

drang. Projekten die heden ten dage bij Frons aan-

kloppen, hebben er geen historiese binding mee.

Het zijn ‘linkse’ lui die geld ruiken, met ongetwijfeld

goeie ideeën. Zij zijn degenen die het initiatief ne-

men om het geld in de wacht te slepen. Als dat ge-

lukt is, hoor je zelden meer iets van ze. Ook ónze

fout natuurlijk, maar ook logies als je verder met zo’n

projekt geen binding hebt.”

Ook de band met de projecten waarmee de Bazers

wél een historische binding hebben, is sterk aan ero-

sie onderhevig. Zo neemt het JKU, ooit toch het

vlaggenschip van Vereniging Frons, duidelijk afstand:

in januari 1981 laten de journalisten weten niet lan-

ger jaarlijks verslag te willen uitbrengen. Pas na veel

aandringen kunnen ze toch worden overgehaald. En

ook de relatie met de Onderste Steen, in 1977 gestart

als ‘huisblad’ van De Baas, wordt minder hecht. Aan-

vankelijk bevatte dit tijdschrift nog volop reportages

over arbeiderszelfbestuur en mensen die “aktief heb-

ben geprobeerd hun eigen leven in te richten”,

onderwerpen dus waarmee de Bazers zich sterk ver-

bonden voelen. Maar na verloop van tijd profileert de

Onderste Steen zich steeds meer als een links-

5 EEN ANDER GEZICHT


radicale “spreekbuis van het verzwegen Utrechtse

nieuws”, waarin vooral de politie het moet ontgelden.

Lang niet alle Bazers kunnen zich in deze “sensatie-

aanpak” vinden. Bovendien zien ze het niet zitten om

geld te blijven pompen in een blad dat “onderhand

wel geacht mag worden om op eigen benen te kun-

nen staan”.

Als uitgeverij Trezoor de uitgave van het noodlijdende

tijdschrift in de zomer van 1980 overneemt en De

Baas vervolgens om 5.000 gulden vraagt om een

elektronische typemachine te kunnen kopen, leidt

dit voor de Bazers tot “een tegenstrijdige en ook wel

pijnlijke situatie”. Aan de ene kant dragen ze de On-

derste Steen nog altijd een warm hart toe, maar aan

de andere kant is Trezoor een ‘gewoon’ bedrijf met

betaalde krachten, dat dus niet voor Baas-subsidie

in aanmerking komt. Toch besluiten ze het tijdschrift

voorlopig te blijven steunen door elke maand hon-

derd exemplaren af te nemen. Maar als de vrouwen-

redactie van de Steen – grotendeels bestaande uit

Baaswerksters – medio 1981 besluit op te stappen

uit onvrede met het feministische gehalte van het

blad, barst de bom. Vooral naar aanleiding van dit

conflict, maar ook omdat van de honderd afgeno-

men nummers er elke maand maar zo’n veertig wor-

den verkocht, besluiten de Bazers op 10 oktober

1981 unaniem om de afnamegarantie stop te zetten.

Ook over de Middagbaas, het enige project dat zich

nog in de kroeg afspeelt, zijn de Bazers steeds min-

Bietensappen“Vorig jaar had een malloot in een kolom in het NRC over ons kollektief

geschreven als ‘typisch zo’n kollektief waar niemand de Baas is, dus ook

niemand de rotzooi opruimt’, waarbij gedoeld werd op de zakken vuilnis die

’s morgens in het halletje stonden. Ik had kwaad willen reageren op een

dergelijk kortzichtig over éénkamscheerderij, totdat ik zelf twee dagen later,

twee weken en ook twee maanden later, steeds weer ’s middags (maakt niet

uit hoe laat) het halletje vol zakken zie staan. Verre van uitnodigend, zeker niet

als de bietensappen rijkelijk over de vloer stromen.”

[auteur onbekend, november 1981] REDACTIELEDEN VERKOPEN

DE ONDERSTE STEEN

671982-1983 | Een ander gezicht

der enthousiast. “Omtrent activiteiten: nu, dus

niets”, verzucht Middagbazer Marian Sprong in mei

1981. “Het enige wat ik hier over kan vertellen is

mijn breicursus, beginnende 1 april en eindigend 1

april. Ik vond dat erg teleurstellend, des te meer om-

dat een paar mensen mij gevraagd hadden hun dit

te leren en oprecht belangstelling toonden”. Al vindt

ze dat de Middagbaas wel een sociale functie heeft:

“Als de mensen in de kroeg behoefte hebben hun

gal te spuwen, hun problemen kwijt willen, aandacht

willen etc., probeer ik daarbij te helpen. Op een of

andere manier iets te betekenen, in welke zin des

woords dan ook.” Maar deze sociale baten, hoe

waardevol ook, wegen voor de meeste Bazers niet op

tegen de financiële lasten. Uiteindelijk lijkt de Mid-

dagbaas té veel op een gewone buurtkroeg om er

geld in te blijven stoppen. Ook het feit dat de Mid-

dagbazers betaald krijgen terwijl ze in feite hetzelfde

soort werk doen als de onbetaalde ‘Avondbazers’,

vinden veel Bazers niet langer gerechtvaardigd. En


Bovendien raakt arbeiderszelfbestuur sowieso een

beetje uit de mode: was er in de jaren zeventig in

progressieve kringen nog een breed gedeelde over-

tuiging dat de ‘basis’ moest beslissen, in de jaren

tachtig verliest dit ideaal langzaam maar zeker zijn

aantrekkingskracht.

Ook de recessie die Nederland begin jaren tachtig in

zijn greep houdt, tempert het idealisme. Door deze

recessie, constateert Baaswerkster Marion Ogg in

november 1983 in haar onderzoek naar collectieve

cafés in Nederland, is het revolutionair elan sterk ge-

daald. “In 1975, toen een aantal mensen het kollek-

tief kafee De Baas oprichtte, wilde men vanuit

marxistische-anarchistische ideeën werken aan ver-

anderingen van ons kapitalistisch systeem. De voor-

uitzichten waren in die tijd nog niet zo ongunstig als

nu. Er was nog geen grote werkloosheid en de

werk(st)ers hadden optimistische ideeën over ‘het

veranderen van de wereld’. In 1983 is er een grote

werkloosheid. Het hebben van een betaalde baan

lijkt in bepaalde kringen eerder een uitzondering dan

een regel. Kollektieve kafee’s worden in 1983 meer

in het licht gezien van een deeloplossing van de

werkloosheid […] en minder als middel tot maat-

schappijverandering.”

Door al deze ontwikkelingen verandert De Baas lang-

zaam van karakter. Voor de oprichters was de kroeg

nog vooral een middel: een financiële hefboom waar-

mee ze hun eigen werkgelegenheid wilden schep-

pen. Maar voor hun opvolgers is de kroeg meer een

doel op zich: een plek waar ze plezierig willen wer-

ken. “Terwijl in de beginjaren van De Baas de

werk(st)ers erg gericht waren op hun doelstellingen

dus besluiten ze, na lang twijfelen, in maart 1982 de

Middagbaas op te heffen.

Doel op zichOp deze manier verliezen de Bazers steeds meer uit

het oog waar ze nu eigenlijk voor werken. Formeel

verandert er niets: De Baas is en blijft een geldmotor.

Maar bij de werkers kan deze doelstelling niet langer

op groot enthousiasme rekenen. Hierbij speelt onge-

twijfeld een rol dat het merendeel van de oprichters

de kroeg rond 1980 alweer heeft verlaten. Bij de

mensen die het stokje van hen overnemen, leven de

oorspronkelijke doelstellingen een stuk minder sterk.

SEKSISTISCH GEDRAG

WORDT IN DE BAAS NIET

GETOLEREERD


en wat ze met het geld wilden, is dit langzaam an-

ders geworden”, vat Hans Cornelissen samen. “De

Baas is nu meer een vrijwilligersprojekt. De mensen

hebben niet meer een gezamenlijk doel voor ogen,

maar werken er omdat ze zinvol vrijwilligerswerk wil-

len doen.”

ProfessionaliseringAls gevolg van deze verandering besteden de Bazers

logischerwijs steeds meer aandacht aan de manier

waarop de kroeg functioneert. Zo doen ze meerdere

pogingen om de bedrijfsvoering te verbeteren. Ze be-

steden de financiële administratie uit aan het ASU

(het boekhoudcollectief dat ze zelf hebben helpen

oprichten), verhogen de drankprijzen en doen kleine

aanpassingen aan de keuken. En om de informatie-

voorziening te verbeteren, sturen ze elke maand een

‘kroniek’ rond: een overzicht van de omzet, het aan-

tal eters en de bijzonderheden van de afgelopen we-

ken. Ook besluiten ze in maart 1982 een betaalde

kracht aan te stellen. Deze kracht moet zich onder

andere bezighouden met inkopen en reparaties:

klussen die voorheen door de Middagbazers werden

opgeknapt. Hiervoor zal hij veertig uur per week het

minimumloon krijgen uitbetaald, al hoeft hij officieel

maar dertig uur te werken. Folkert van Aalsum, de

kandidaat die de voorkeur krijgt, is na een half jaar

nog steeds enthousiast, al merkt hij dat “ik er niet in

mijn eentje een succes van kan maken.” Maar zijn

opvolger Hans Cornelissen, die op 1 mei 1983 wordt

aangenomen, geeft al na vijf maanden aan ontslagen

te willen worden. “Jullie moeten alle verantwoorde-

lijkheden maar zelf in handen gaan nemen. En niet

een betaalde kracht als stofzuiger gebruiken voor al-

les wat blijft liggen.”

Slaap“Wat mezelf betreft geloof ik dat ik goed werk, het enige is dat ik me

soms verslaap, wat voor mij net zo hinderlijk is als voor anderen. Ik

denk dat ik gehandicapt word door een zware slaap. Voor de rest merk

ik dat mensen uit het collectief ook organisatorische dingen van mij

verwachten en me als databank denken te kunnen gebruiken. Dat kan

natuurlijk wel, maar moet wel als een gunst gezien blijven worden. Ik

ben niemands moeder (kan ik makkelijk zeggen) en als zodanig ook

niet van plan elke zoekgeraakte pantoffel te apporteren.”

[Hans van de Luit over zijn functioneren

in de Middagbaas, mei 1981]


SfeerOok aan de bediening besteden de Bazers steeds

meer aandacht. Die is inmiddels een stuk bewerkelij-

ker geworden: serveerde de kroeg in 1976 nog

slechts enkele gerechten, inmiddels is het menu aar-

dig uitgebreid. Voor de omzet zijn die maaltijden

steeds belangrijker: in 1982 brengt de keuken al

bijna evenveel geld in het laatje als de bar. Daarom

roepen de Bazers hun collega’s regelmatig op hun

beste beentje voor te zetten. “De service naar de

klanten kan beter: de bar schoonhouden, af en toe

een doekje eroverheen, volle asbakken legen, geen

Stelen“Er is één ding waar ik met nadruk voor wil waarschuwen.

Het stelen van K. hangt samen met zijn illegaliteit, niet met zijn

Marokkaan- of buitenlander-zijn. Elk mens met financiële

problemen loopt de kans te gaan stelen en er zijn tig Nederlanders

die nauwelijks meer van een inkomen kunnen spreken of grote

schulden hebben, ook binnen ons kollektief. Het hebben van

financiële moeilijkheden is NIET KULTUUR-GEBONDEN. Dus

alsjeblieft geen ‘beleid voor werkende buitenlanders’, blijf de

werkers als individuen beschouwen.”

[Toos Janssen, januari 1982]


etensresten op de tafels, een keertje alsjeblieft zeg-

gen kan ook geen kwaad. De klanten hoeven er niet

onder te lijden dat we vrijwilligers zijn. Hoewel: de

klanten kunnen zich ook aan ons aanpassen. We

zijn geen professionele kroeg en dat willen we ook

niet worden. […] Het moet dus van twee kanten ko-

men. Dat wil zeggen: zeker ook van ons.”

Ondanks die aandacht wordt de omgang met de

klanten steeds problematischer. Begin jaren tachtig

constateren de werkers namelijk dat de sfeer in de

kroeg verslechtert en dat ‘goede’ (lees: politiek be-

wuste) klanten wegblijven. Dat heeft vooral te maken

met een wisseling van de wacht. Waar in de beginja-

ren de oprichters en hun vrienden nog een groot

stempel op de kroeg drukten, is de klantenpopulatie

in de loop der jaren veel diffuser geworden. Boven-

dien is De Baas niet meer het énige collectieve café

in Utrecht: Zeezicht vormt vanaf eind 1982 een ge-

duchte concurrent. Maar het belangrijkste is mis-

schien wel dat de barwerkers minder een homogene

groep vormen. Zo is het verloop onder de vrijwilligers

groot en zijn er nauwelijks nog vaste avondploegen.

Hierdoor openen de Bazers ongewild het speelveld

voor lastige types. “Klanten nemen de ruimte die wij

ze bieden”, schrijft Folkert van Aalsum in mei 1983.

“Mede omdat het baasgezicht achter de bar door

zo’n dertig mensen bepaald wordt, is de ruimte die

wij de klanten bieden op zijn minst vaag en daarmee

onbepaald. De manier van optreden achter de bar

staat niet zelden haaks op de manier van optreden

van een andere werker de vorige dag. Regelmatige

en vaste klanten hebben zoiets feilloos door en een

enkeling daarvan buit dat soms weer uit.”

BEHALVE ZEEZICHT ZORGT

OOK DE KROEG VAN

KRAAKPAND ACU VOOR

CONCURRENTIE


Bij sommige Bazers wekt dit gebrek aan duidelijke

regels grote irritatie. In plaats van dat de werkers

“principieel en konsekwent” optreden, klaagt Gert in

april 1983, “wordt er met diverse maten gemeten al

naargelang het een klant lukt de gevoelens en senti-

menten van kollektiefleden te bespelen. Je geeft

hem met een lief lachje of met een diepe zucht nog

een pilsje en laat over je heen lopen. Soms voor jouw

gemoed en op dat moment de beste oplossing, maar

zo verandert er niets! Wees dan konsekwent en gooi

iedereen die zo doet eruit […], inklusief iedereen die

zulke gasten de hand boven het hoofd houden.”

HuisregelsIn de praktijk blijken duidelijke afspraken echter

moeilijk te maken, om over de naleving ervan nog

maar te zwijgen. Want De Baas is en blijft natuurlijk

een collectief, waardoor het lastig is één lijn te trek-

ken. Opvallend is bijvoorbeeld hoe vaak het onder-

werp ‘blowen in de kroeg’ ter sprake komt. Mag dat

nu wel of niet? Iedereen is het erover eens dat er een

eenduidig beleid moet komen en dat een tussenweg

eigenlijk niet bestaat. Maar in de praktijk is het pre-

cies die tussenweg waar de Bazers vaak voor kiezen.

Zo lijkt een lange discussie over dit onderwerp in

september 1982 op het eerste oog een helder besluit

op te leveren: blowen is verboden. Maar, zo voegt de


realistische notulist eraan toe: “De aanpak van klan-

ten die wél zitten te blowen zal waarschijnlijk afhan-

gen van de individuen die net die avond werken.”

Ook de wijze waarop de werkers omgaan met het

fenomeen ‘eigen verbruik’, leidt regelmatig tot dis-

cussie. Zo baalt Marian ter Haar ervan “dat werk-

sters en werkers vriendjes de hele avond vrij hou-

den. Af en toe een pilsje weggeven is best. Maar drijf

niet over.” Iedereen is het hiermee eens en belooft

beterschap, maar in de praktijk is de discipline ver te

zoeken. “Behalve dat er eens in de zoveel tijd uit de

kassa geld wordt gestolen, zijn er ook andere manie-

ren waarop met een groot woord van De Baas gesto-

len wordt”, schrijft Toos Janssen in januari 1982.

“Het komt talloze keren voor dat ik netjes schrijf wat

mensen verbruiken; op het moment dat ik wil afreke-

nen wordt niet betaald omdat men aan het vergade-

ren is geweest. Een ander voorbeeld is al veel vaker

genoemd: het door sommige avondploegen nuttigen

van bijna komplete flessen baileys, tia maria of cog-

nac bij de koffie, drankjes die vrijwel niemand thuis

gebruikt omdat ze te duur zijn en die plotseling in De

Baas in grote hoeveelheden achterover slaan. Dit is

profiteren; het is niet mogelijk van stelen te spreken

omdat daarvoor geen grens is vastgesteld, maar voor

mijn gevoel ligt het bijna hetzelfde.”

CrisisOp deze manier vinden begin jaren tachtig twee ont-

wikkelingen plaats. Aan de ene kant weten de wer-

kers steeds minder goed waar ze het voor doen, nu

de band met de gesteunde projecten is verwaterd en

hun eigen Middagbaas is opgeheven. En aan de an-

dere kant kan ook het werk zelf hen minder bekoren.

“In feite een kopie van het bedrijfsleven”, vindt Gert,

“waar direkteuren (=projekten) het geld opstrijken,

arbeiders (=kollektiefleden) moeten ploeteren en

geen zeggenschap (of overzicht tenminste) hebben

over de produktiemiddelen (=projektgelden) en dus

‘verfremd’ raken in hun arbeidsomgeving. Ja ja,

Marx was zo gek nog niet.”

En zo stevent De Baas rond 1983 af op een heuse

identiteitscrisis. Natuurlijk zien niet álle Bazers het

somber in: de meesten zijn trots op hun café, wer-

ken er met veel plezier en zijn blij deel uit te maken

van een bijzonder initiatief. Maar bij degenen die

méér willen dan alleen een leuke bardienst draaien,

overheerst toch het gevoel dat de geest wat uit de

fles is. Gelukkig staat de oplossing voor dit motivatie-

probleem al een tijdje vast: De Baas gaat verhuizen.

Joker“Hashhh in De Baas. De meningen over hoe op te treden

lopen uiteen. Martin zegt er niks van; Jan-Jaap verbiedt het

niet, vraagt alleen te dimmen als anderen er last van hebben;

Rob verbiedt wel […] maar staat dan voor joker omdat hij er

alleen in staat. Lies vindt dat eten en hash niet samengaan,

vindt het dan erg storend, waarop Martin zegt het roken

tijdens het eten helemaal weg te willen hebben. Manfred

stelt voor […]: niet echt verbieden, wel er wat van zeggen en

bij toch doorgaan met blowen maatregelen nemen. Dit wordt

een goede formulering gevonden.”

[uit: notulen Baasvergadering 9 april 1983]


“In het twintigjarig bestaan van De Baas”,schreven Baaswerkers in 1996, “zijn naarschatting meer dan 482 Bazers de revuegepasseerd. Bovendien lopen en kruipen ertenminste zes Baas-babies rond!” Twee vandie kleine Baasjes komen voor rekening vanhet meest duurzame koppel dat De Baas ooitheeft voortgebracht. Want na ruim 31 jaar zijnAlbo Helm en Thea Simon, die elkaarontmoetten aan de Biltstraat, nog steedsgelukkig samen.

Hoe hebben jullie elkaar ontmoet?Albo: “Op een niet bijster romantische plek:vlakbij het grote koffiezetapparaat. Die stondin de hoek van de bar, de plek waar altijd dewerkers rondhingen die geen dienst hadden.Ik verwisselde Thea eerst met iemand anders:ik dacht dat ze een kunstenares was over wieik in de krant had gelezen. Maar toen ze zichomdraaide en haar prachtige haar in mijngezicht zwiepte, was ik meteen verloren. Hetwas liefde op het eerste gezicht.” Thea: “Voor mij niet hoor, haha. Ik vond het in

het begin vooral grappig om aandacht vanhem te krijgen. Maar al snel sloeg de vonkook bij mij over.”

Wanneer was dat precies? Thea: “Eind december 1977. Dankzij demosselen! De Baas serveerde altijd vastemaaltijden in die tijd en ik wilde eens watanders. Daarom zou ik een mosselavondorganiseren, waar natuurlijk reclame voorgemaakt moest worden. En dus kwam Albo,die ook toen al als illustrator werkte, ’s avondsbij me langs om een affiche te maken.”Albo: “Daarna was de zaak snel beklonken.Pas de volgende ochtend was ik weer thuis.”

Werkten jullie toen al lang in De Baas?Albo: “Ik woonde in de Mauritsstraat toen deoprichters van De Baas daar in 1975vergaderden, maar ik heb nooit aan dievergaderingen deelgenomen. Pas toen dekroeg daadwerkelijk open was, heb ik meaangemeld.”Thea: “En ik ben er terechtgekomen via Dick

van der Peijl, met wie ik sinds mijn zestiendesamen was en met wie ik actief was bij deVereniging van Dienstplichtige Militairen.Maar toen ik Albo ontmoette, liep die relatie alten einde.”

Pikant! Hoe reageerden de andere Bazers daarop?Thea: “Nou, in het begin was het welverwarrend. Iedereen vroeg zich af: ben je noumet Dick of met Albo? Dat was best lastig,vooral omdat we alle drie ook bij de OndersteSteen werkten, het linkse blad dat is voort-gekomen uit De Baas. Maar er ontstondenzeker geen kampen of zo. Wel ben ik op eenandere avond gaan werken dan Dick en heb ikme een tijdje wat minder met de OndersteSteen bemoeid.”

Hoe gingen mannen en vrouwen in dietijd in De Baas met elkaar om? Was hetfeminisme prominent aanwezig?Thea: “Sommige werksters waren daar zekermee bezig, maar ik was niet zo van de paarse

Neem een smalle, langwerpige kroeg waar het daglicht

nauwelijks binnendringt. Voeg daarbij een rijkelijk

vloeiende tap en de lustopwekkende geur van chili con

carne. En bevolk deze broeierige onderwereld met

langharige wereldverbeteraars die hun hormonen even

slecht in toom kunnen houden als hun idealen.

Love is in the air!

Liefde in De Baas z’n tijd

75Liefde

overall. Ik ben nooit actief geweest in defeministische beweging, vond ’t eerlijk gezegdniet zo nodig. En er werd ook niet op meingepraat of zo. De sfeer was heel relaxed.”Albo: “Dat is volgens mij echt kenmerkendvoor De Baas. Er waren geen ideologisch sterkuitgesproken partijen, er hing een anarchis-tische sfeer. Natuurlijk had iedereen zijn eigenmening, maar er waren geen marxistischecellen of iets dergelijks. Het ‘zuipen voor hetgoede doel’ stond centraal.”

Dus er was niemand die zich verzettetegen het huwelijk als repressief‘instituut’?Thea: “Nee joh, dat was totaal geen issue.”Albo: “Nee, daar werd niet over gediscus-sieerd. Privé is privé, zo zagen we dat.”

Waren er veel one night stands in De Baas?Albo: “Ja, dat zag je natuurlijk wel gebeuren.Soms waren mensen opeens een stel, danweer niet. Maar gelukkig is dat gerommelnooit een belemmering geweest om goedsamen te werken.”Thea: “Nee, er ontstonden nooit fricties. Hetgebeurde wel eens dat individuen even nietsmeer met elkaar te maken wilden hebben,maar dat leidde nooit tot grote splijtzwam-men. Maar het kan ook zijn dat wij daarsimpelweg niet gevoelig voor waren, dat wehet nooit hebben opgemerkt.”Albo: “Ja, wij hielden ons daar eigenlijk nietzo mee bezig. En zelf waren we al heel snelheel ‘steady’. Bijna truttig gewoon.”

Praatten jullie buiten de kroeg veel overDe Baas?Albo: “Nee, zo ideologisch waren we niet.Tijdens de vergaderingen droegen we zekerons steentje bij, maar privé was De Baas geenfrequent gespreksonderwerp. De OndersteSteen wel, daar waren we soms dag en nachtmee bezig. Ook nadat we begin 1980 gingensamenwonen, hebben we nog heel lang aandat blad gewerkt.”Thea: “Sowieso kunnen we heel goedsamenwerken. Eerst bij de Onderste Steen endiens opvolger Drift, later bij tekenaars-collectief NuKomix en het Utrechtse stripbladDe Inktpot. En tussendoor zijn we ook nogeen crèche gestart. Al zijn we daarmeegestopt toen onze eigen kinderen grootwaren.”

Hebben jullie nog lang in de kroeggewerkt?Thea: “Zelf ben ik gestopt toen ik in 1979 eenbaan kreeg. ’s Avonds een late dienst draaienen dan ‘s ochtends vroeg op, dat wassimpelweg niet te combineren. Je moet ookniet vergeten: het pand aan de Biltstraat wasecht een donker, stinkend hol. Schoonmakenna je dienst, dronken klanten eruit werken metwie je vervolgens ruzie krijgt… het wasbehoorlijk zwaar werk. En eigenlijk waren weook helemaal niet van die kroegtijgers.”Albo: “Ook mij stond het kroeggebeuren alsnel tegen. Je moet een soort liefde voor deklant hebben, maar die had ik totaal niet. Ikvind mensen gewoon niet op hun leukst als zedronken zijn. Daarom ben ik in 1979 gestoptmet bardiensten draaien en heb ik alleen nogbestuurswerk gedaan.”

Zijn jullie gevormd door De Baas?Albo: “In zekere zin wel. Ik had altijd al ietsmet arbeiderszelfbestuur, dus het is niet gekdat ik me tot De Baas voelde aangetrokken.Qua beroep heb ik uiteindelijk gekozen vooriets heel solistisch, dat past ook bij mijnpersoonlijkheid, maar door mijn ervaring ineen collectief kan ik betrekkelijk makkelijkschakelen naar een groep. Zeker als die groepeen gemeenschappelijk doel voor ogen heeft.”Thea: “Ik heb niet echt het gevoel dat De Baasme heeft gevormd. Maar ik voelde me wel ergprettig daar. De Baas was geen gevestigdinstituut, je kon er echt je eigen werkklimaatscheppen. Dat heb ik altijd erg fijn gevonden.Ook later heb ik werk altijd beoordeeld op demate van invloed die ik er als persoon op konhebben.”

Wat zijn jullie leukste herinneringen aanDe Baas?Thea: “Toch wel die gekke kroegavonden. Hetwas echt feest soms: er waren van dieavonden waarop de sfeer alsmaar beter enbeter werd, die langzaam naar een climaxtoegingen. Het is heel leuk om te merken datje dat met een paar vrolijke mensen achter debar en een beetje muziek kunt bereiken.”Albo: “Bij mij is vooral het gemeenschap-pelijke gevoel blijven hangen, het gevoel datje met zijn allen aan iets moois werkte. En ikheb in De Baas heel veel leuke mensenontmoet. Echte mafketels, in de goede zin vanhet woord. En de liefde van mijn levennatuurlijk!”

STRIJDBARE GROETJES76 Collectief eetcafé De Baas

79

“Een Nieuwe Baas Naar

Een Nieuw Pand.” Met die

optimistische slogan besluiten

de Bazers in 1983 een frisse

start te maken en te verhuizen

naar de Lijnmarkt.

Te krap, te benauwd en vooral te donker. Al jaren-

lang zijn de Bazers het erover eens: op het pand aan

de Biltstraat valt heel wat aan te merken. Zo leent de

kroeg zich niet goed voor culturele activiteiten,

neemt de bar te veel plek in beslag en is de keuken

juist te klein. Bovendien ontbreekt het de Bazers aan

geschikte vergaderen archiefruimte.

Het is daarom niet verwonderlijk dat er al vroeg

stemmen opgaan om te verhuizen. Directe aanlei-

ding hiervoor zijn strubbelingen met verhuurder Jan

Brouwer: die wil in februari 1979 de waarborgsom

verdubbelen naar 20.000 gulden, omdat De Baas

zonder overleg een muur heeft gewit. In eerste in-

stantie reageren de werkers laconiek: “Jan spint. Het

kost maar 1.500 knaken en hij kan ons niets ma-

ken.” Maar als het gerucht gaat dat De Baas na het

verstrijken van het eerste huurcontract fors meer

huur moet gaan betalen, ontstaat er toch lichte pa-

niek. Uit angst voor die huurverhoging, maar ook uit

onvrede met de bestaande ruimte, onderzoeken ze

al in september 1979 de mogelijkheid om een eigen

pand te kopen.

6 NIEUW ELAN

Gezellig

“Wat voor een kleur en sfeer vind jij dat de kroeg moet hebben of wat

stel je je voor? Wat is zo’n container duur hè? Tip van onze leverancier

van Italiaanse wijnen: maak een wijnproeflokaal. Iris verzorgt onze

poezen zo goed dat ze straks geen ratten meer lusten. We gaan a.s.

woensdag verhuizen dus dan gaan we met ons allen al om 8.30 uur

koffiedrinken in ons oude kafee. […] Iedereen neemt telkens gezellig

allerlei vrienden en vriendinnen mee om samen te verbouwen. Wie wil

er zo’n Chinese lamp? Eventueel onderlinge veiling per opbod zonder

de kansarmen uit te sluiten. Kees Brussel wil meehelpen, Marian ter

Haar ook en Gert Wilkens en… Hoeveel palmen kopen we? Er MOET

iemand komen met een restaurantdiploma anders kunnen we niet open

om die palmen terug te verdienen. In de wandelgangen is een grijze

kroeg al bijna afgekeurd. En Jan-Jaap wil een kompostwécé gaan

bouwen. Maar niet meer dan vijftien uur per week.”

[uit: notulen 18 oktober 1983]


Aan welke eisen dat pand zou moeten voldoen, we-

ten de ambitieuze Bazers precies. Het moet “cen-

traal gelegen zijn binnen het uitgaansgebied”, liefst

gekocht kunnen worden (“want dat verhoogt onze

onafhankelijkheid”) en minstens beschikken over

“een geschikte caféruimte, eventueel met apart res-

taurantgedeelte, een zaaltje voor livemuziek, theater,

feesten, meetings etc., een vergaderruimte, een kan-

toor voor het secretariaat en ruimte voor andere pro-

jekten”. Maar al snel komen ze erachter dat dit soort

multifunctionele panden in Utrecht niet voor het op-

rapen liggen. Bovendien blijkt het huurcontract stevi-

ger in elkaar te zitten dan verwacht. En dus besluiten

ze te kiezen voor verlenging van dit contract met nog

eens vijf jaar. Wel richten ze een ‘pandjesfonds’ op,

waarin ze jaarlijks 20.000 gulden willen reserveren.

Echt prioriteit heeft de huizenjacht aanvankelijk nog

niet. Hoewel een speciaal in het leven geroepen

‘Pandjeskommissie’ meerdere panden bezichtigt,

gaan veel Bazers er nog steeds vanuit dat ze pas na

het verstrijken van de tweede huurtermijn (juni

1986) echt zullen vertrekken. Sommige Bazers stel-

len zelfs voor het pandjesfonds weer op te heffen,

omdat ze het geld liever aan goede doelen besteden.

Maar als de sfeer in de kroeg verslechtert en de mo-

tivatie onder de werkers afneemt, wordt de roep om

een nieuw pand steeds luider. En dus hakken de Ba-

zers op 5 februari 1983 de knoop door en besluiten

ze serieus op zoek te gaan naar een andere locatie.

ToekomstvisieNa dit besluit barst in de kroeg een uitgebreide dis-

cussie los. Natuurlijk, zo verwacht iedereen, zal een

verandering van omgeving het uitgebluste collectief

goed doen. Maar wat voor café wil De Baas op die

nieuwe plek eigenlijk zijn? Een “moderne kroeg à la

Zeezicht”, een politiek café, een actiekroeg of “een

gewone kroeg die gericht is op zoveel mogelijk geld

verdienen”? Of moet het accent misschien op jonge-

ren of cultuur komen te liggen? “Als ons nieuwe

pand reëel wordt”, waarschuwt Marion Ogg, “is de

kans groot dat er allerlei misverstanden ontstaan,

verschillende verwachtingen en afknappen van men-

sen. […] Er wordt vanuit gegaan: nu is het niet goed

en het moet anders. Maar wat vinden we nu niet

goed?”

Om een antwoord te vinden op die vraag, houden de

Bazers in de zomer van 1983 een omvangrijke en-

quête. Hierin laten ze zien te beschikken over een

enorme dosis zelfkritiek. Zo vindt bijna iedereen dat

het slecht gaat met De Baas, heeft slechts 30% het

gevoel dat er collectief wordt gewerkt en vindt een

Positief aanspreken

“We geloven niet sec in het systeem van elkaar aanspreken.

Dat is ook per definitie negatief, omdat het van fouten

uitgaat. We zien meer in het vooraf vaststellen van punten

waarop elkaars steun nodig is, zodat positieve

aanspreekbaarheid mogelijk wordt.”

[Flor Stevens, Folkert van Aalsum, Ineke Poortinga,

Bernadette Kievits en Rita van Hoek, uit: opzet voor

een nieuwe Baas, zomer 1983]

811983-1984 | Nieuw elan

overgrote meerderheid dat er strengere eisen aan

vrijwilligers moeten worden gesteld. Ook blijken de

Bazers de sfeer in de kroeg veruit het belangrijkste

te vinden: belangstelling voor de doelstellingen ont-

staat vaak pas na verloop van tijd. “Mensen zijn

vooral gespitst op de sfeer en minder op het geld. De

betrokkenheid groeit in de loop der jaren.”

Voortbordurend op deze enquête organiseren de Ba-

zers in september een aantal studiedagen. Hierin

komt een astronomisch aantal verbeterpunten op ta-

fel. Zo willen de werkers onder andere een actievere

band met collega-collectieven, meer ‘politieke’ klan-

ten, een breder aanbod van maaltijden, een grotere

inzet van vrijwilligers en een duidelijker taakverde-

ling. Ook overwegen ze van de kroeg en de keuken

twee aparte collectieven te maken, die elk hun eigen

projectenbeleid mogen voeren.

Op deze manier besteden de Bazers medio 1983

veel energie aan het formuleren van een nieuwe toe-

komstvisie. Tot een duidelijke conclusie leidt deze

“herbezinning van het baasgebeuren” niet: daarvoor

zijn de wensen te divers. Maar de vele praatsessies

leiden wel tot grotere betrokkenheid. Ook zorgen ze

voor hernieuwde aandacht voor de eisen waaraan

werkers moeten voldoen. Zo stelt Martin Bluys dat

vrijwilligers bereid moeten zijn zich minstens zeven-

tien uur per week voor De Baas in te zetten, open

moeten staan voor kritiek en verantwoordelijkheid

moeten dragen. Andere werkers vinden dat de lat

niet té hoog mag liggen: “De persoon mag niet opge-

offerd worden aan de kroeg: hoe de persoon het

doet, vindt, voelt etc. staat centraal.”

Blue CuracaoWelke likeuren wil De Baas aan de Lijnmarkt gaan schenken? Als het

aan Rob Jongejans ligt, hoort Blue Curaçao daar zeker bij…

“… omdat ik dat zóóóóóó’n mooi drankje vind. Een kombinatie van

die schöne blaue Donau in de meest idylliese zin van het woord. Een

Donau waar ik de oorsprong nog een keer van heb mogen

bewonderen, onderweg naar Venetië. Het sprak tot de verbeelding

alsof het de oorsprong van de Nijl betrof. De Meditteranae en de

Caribische Zee zijn andere onherroepelijke associaties die je overvallen

bij het drinken van deze drank. Ja drank, want het heeft iets

medicinaals. Ik spreek van drinken en niet van opnemen, want de

grenzen tussen het opnemen van dit vocht in je lichaam en het

opnemen van je ziel in het vocht […] kristalliseren zich bij elke

konfrontatie weer anders uit.

Mijn eerste zijdelingse kontakt met dit nieuwe leven was met Lies. Een

half jaar geleden op het Rembrandtsplein. We waren met de barkeeper

in een geanimeerd gesprek gewikkeld over de herstrukturering van het

Rembrandtsplein. Auto’s moeten wijken voor een door de socialisten

opgedrongen fietscirculatieplan, kompleet met groen en een

muziektent in de oude luister. Ondertussen kregen de krakende punks

overal de schuld van. De gebroken ruit van een pas geopende zaak

van een goede vriend en kollega. Later bleek dat ook de eigenaar van

Lucky Luyk te zijn, maar dat nam niet weg dat deze terroristen

gewoon hadden moeten werken. Hij had z’n zaak ook door twaalf

ambachten en dertien ongelukken opgebouwd. Ondertussen zat Lies

aan haar glas Blue Curaçao te nippen. Ik werd zojuist geteisterd door

een alkoholloze maand, maar dat gaf me ook de gelegenheid om met

objektieve ogen gade te slaan hoe het drankje op welhaast autoritaire

wijze de wereld een andere intentie en funktionaliteit toedichtte.

Utrecht zal Utrecht niet meer zijn.”

[Rob Jongejans, uit: verslag van de kroegvergadering op 5 maart 1984]

,

VerbouwingAls De Baas in september 1983 een geschikt nieuw

pand vindt, wordt die betrokkenheid alleen nog maar

groter. Want in dat nieuwe pand (Lijnmarkt 8) lijken

alle dromen van de Bazers werkelijkheid te worden.

Het ligt midden in het historische centrum op steen-

worp afstand van de Dom, heeft drie verdiepingen

en laat veel meer daglicht binnen. Bovendien be-

schikt het over een grote keuken: voordat de Bazers

het pand op 7 oktober 1983 officieel overnemen, is

er een Chinees restaurant in gevestigd.

In het najaar van 1983 gaan de Bazers enthousiast

aan de slag met verbouwen. Ook besteden ze veel

aandacht aan de uitstraling van hun nieuwe kroeg.

Wat voor muziek willen ze bijvoorbeeld gaan

draaien? Gaan ze ook kleine hapjes verkopen? Moe-

ten er veel tafels komen of juist weinig? En welke bla-

den moeten er op de leestafel komen te liggen? De

‘krant van wakker Nederland’ in ieder geval niet. “De

Telegraaf (is nog van de Chinees) gaat voortaan naar


Dancing“In aanvang was De Baas een aktiekroeg, de werkers waren

aktivisten, dat wil zeggen erfgenamen van de jaren zestig. We

zitten nu in de jaren tachtig. […] Mensen zijn nu veel individueler.

De krakers hebben nu hun eigen kroeg, de vegetariërs hun

eethuisjes, de buurtaktivisten hun buurtkroeg, ga maar door.

Waarom beginnen we geen dancing?”

[Gijs van Hesteren, zomer 1983]

onze oplettende overbuurvrouw, uiteraard voorzien

van uitroepen als ‘nonsens’ en ‘schande!’”

Uiteindelijk zal de herinrichting bijna een half jaar

duren. Maar op 30 maart 1984 is het dan zover en

kan de kroeg feestelijk worden geopend. Er is live

muziek van Spoorloos, klanten kunnen eten tegen

kostprijs en Leo Roeleveld regelt een fanfare, “al stelt

die fanfare nou werkelijk niks voor”. Ook organiseren

de Bazers een heuse ceremonie: “De echte opening

PUINRUIMEN AAN DE

LIJNMARKT

831983-1984 | Nieuw elan

HET NIEUWE PAND IS IDEAAL

VOOR EEN EETCAFÉ

OOK DE ACHTERGEVEL

WORDT GERENOVEERD


geschiedt door middel van het doorknippen van een

lintje. Manfred gaat dat doen in direkteursplunje. Hij

lijkt het meest op Pieter van Vollenhoven.”

Opvallend is dat de Bazers ook ná de opening volop

plannen blijven maken. Zo geven ze een architecten-

bureau opdracht “om de inrichtingsproblematiek

van kafee De Baas op te sporen en uiteen te rafelen”

en bespreken ze meerdere voorstellen om het interi-

eur verder te verbeteren. Ook zetten ze verschillende

scenario’s op een rij voor de kroeg en het eethuis,

die organisatorisch meer van elkaar gescheiden zou-

den moeten worden. Aan alle details besteden ze

aandacht, of het nu om de planten, de verlichting of

de gordijnen gaat. Zelfs de onderzetters krijgen een

speciaal tintje: op 3 juni 1984 krijgt Erik Doornenbal

toestemming om “anti-kernraketten bierviltjes” te ko-

pen.

En zo houden de Bazers zich in de jaren na de ver-

huizing vooral bezig met het verfraaien van hun

nieuwe pand. Een compleet ander café wordt De

Baas hierdoor niet: diepgravende discussies over de

doelstellingen blijven voorlopig achterwege. Wel geeft

de verhuizing het collectief een nieuwe impuls, pre-

cies zoals de bedoeling was.

SPEKTAKEL

BIJ DE OPENING

851983-1984 | Nieuw elan

Van een kroeg waar je ook kon eten, naar een eethuis waar je ook kon

drinken. Daarin transformeerde De Baas na de verhuizing naar de

Lijnmarkt. Kokers Margot Verstegen en Pim van Leeuwen, allebei

overtuigd vegetariër, maakten deze verandering van dichtbij mee.

Koken in de kelder86 Collectief eetcafé De Baas

Ze spreken zacht, wegen hun woorden zorgvuldig enplaatsen zichzelf niet graag op de voorgrond. Het isduidelijk: Pim en Margot zijn geen typische kroegtijgers.En ze zijn ook de eersten om dat zelf te beamen. Veelliever lieten ze hun handen in de keuken spreken, waar zezich uitsloofden om de klanten iets moois voor te zetten.

WerkloosPim leerde De Baas kennen via zijn zus, die verkering hadmet Baaswerker Kees Brussel. Eerst kwam hij er alleen alsklant, maar al snel meldde hij zich aan als koker. Veel hadhij toch niet te doen: toen hij in 1982 afstudeerde aan dehts, kwam hij direct in de WW terecht. “Nadat ik mijndiploma had gehaald, ben ik eerst op vakantie gegaan.Daarna ben ik linea recta De Baas ingerold.” Ook Margot,die eerder voor grote groepen had gekookt bij deNederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie, leefde in dieperiode van een uitkering. Daarom meldde ze zich in 1983niet alleen aan bij De Baas, maar deed ze ook andervrijwilligerswerk. “Dat deed iedereen in die tijd vanmassawerkloosheid: leven van een uitkering en doenwaar je zin in had. De sociale dienst was nog vrij royaaltoen en een sollicitatieplicht was er niet.”

Geen actievoerdersDe behoefte om iets om handen te hebben, was niet deenige reden voor Pim en Margot om zich aan te melden.Zo voelden beiden zich thuis in De Baas, waar veel linkseen geëngageerde mensen kwamen, en konden ze zichgoed vinden in de doelstellingen. Toch bestempelen ze

zichzelf niet als echte actievoerders. “Ik heb me vooralaangemeld omdat ik het leuk vond voor groepen tekoken”, zegt Margot. “De identiteit van De Baas speeldezeker een rol, maar het lekker bezig zijn in de keukenstond voorop.”

BendeDes te teleurstellender was het voor Margot dat ze aan deBiltstraat slechts twee keer kon koken. Toen ging dekeuken alweer dicht, omdat De Baas naar de Lijnmarktzou verhuizen. Daar hadden de Bazers namelijk voor225.000 gulden een pand gekocht dat geschikter was alseethuis en waarin professioneler kon worden gekookt. Almoest dan wel eerst de bezem grondig door de stalworden gehaald: voordat De Baas het pand overnam, hader een Chinees restaurant in gezeten die de boel nietbepaald netjes had achtergelaten. “Op de begane grondviel het nog niet zo op”, gruwt Pim, “maar in de kelderwas het vréselijk smerig. Het krioelde van de kakker-lakken, op de muren zat een dikke laag vet en onder degasfornuizen vonden we grote bergen rattenstront.Bovendien stond de zolder bol van de tussenwandjes:blijkbaar hadden die Chinezen daar met zijn allengeslapen.”

HogedrukspuitOm het ongedierte te verjagen, lieten de Bazers dekeuken eerst door de gemeente volspuiten metblauwzuurgas. Toen die gifwolken weer warenweggetrokken, gingen ze vol goede moed aan de slag

87Koken in de kelder

met schoonmaken. “Maar dat was eigenlijk niette doen”, blikt Pim terug. “De muren waren zóvet dat er simpelweg niet tegen op teschrobben was. Daarom hebben we alsnog eenschoonmaakbedrijf ingehuurd, die met eenhogedrukspuit tekeer is gegaan. Ook hebbenwe alle kasten uitgemest. Want dat Chineserestaurant had werkelijk van alles achter-gelaten, waaronder gigantische branders voorwokschalen. Een deel van die inventarishebben we overgenomen, maar het meestehebben we weggegooid. Opvallend wastrouwens dat in die periode de ene na deandere inspecteur op de stoep stond. Voor datChinese restaurant golden al die strengevoorschriften blijkbaar niet, maar toen wij erintrokken werd iedereen opeens wakker.”

VerbouwingHoewel Pim en Margot zich vooral bij De Baas haddenaangemeld om te koken, stortten ze zich met evenveelpassie op de verbouwingswerkzaamheden. Pim speeldehierin een centrale rol, door samen met studievriend WimMes de organisatie op zich te nemen. “Dat viel nog nietmee, want net als veel andere dingen bij De Baas verliepook de verbouwing nogal chaotisch. De ene keer kwamener veel te weinig mensen opdagen, de andere keer lieptwintig man elkaar voor de voeten. Maar gelukkig kregenwe ook professionele hulp van De Installateurs en UwHandlanger. Dat waren klusbedrijfjes die in het verledenfinancieel door De Baas waren gesteund en nu graag ietsterug wilden doen. Zij hebben bijvoorbeeld de keldergestuct: een enorme klus waarvoor we ze erg dankbaarwaren.”

MexicoMede dankzij die hulp wisten de Bazers het pand in eenhalf jaar tijd om te toveren tot een waar collectief eet-paradijs. Ze vervingen alle deuren, bouwden een trap,

plaatsten een brandwerendplafond en installeerdenbuizen voor de luchtafvoer.Maar toen de nieuwe Baas ophet punt stond open te gaan,stuitten de werkers op eenander probleem: de horeca-vergunning. Om die rond tekrijgen, moest er namelijkelke avond minstens éénpersoon aanwezig zijn meteen diploma Sociale Hygiëne. Omdat niemand over datdiploma beschikte, liet De Baas zich inschrijven bij deKamer van Koophandel als Mexicaans restaurant. Voorspecialiteitenrestaurants gold namelijk een ontheffing,zodat De Baas voorlopig ook zonder vergunning open konzijn. In de tussentijd kon dan een aantal mensen hetdiploma behalen. En mocht die truc niet werken, schrevende Bazers in november 1983 pragmatisch, “kunnen wealtijd nog de papieren van iemand anders gebruiken”.

KAKKERLAKKEN, DIKKE LAGEN VET

EN GROTE BERGENRATTENSTRONT


Tortilla’sEn zo opende de nieuwe Baas op 30 maart 1984 officieelzijn deuren als ‘specialiteitenrestaurant’. “We zijn zelfsnaar een groothandel geweest om tortilla’s te kopen”,lacht Margot. “Als er dan een inspectie zou komen,konden we in ieder geval laten zien dat we de juisteingrediënten in huis hadden. Ook heb ik in Amsterdameen paar Mexicaanse kookboeken gekocht. In het beginwas het ook echt de bedoeling om Mexicaans te koken,maar uiteindelijk hebben we dat maar een paar keergedaan. Waarom we voor een Mexicaans restauranthebben gekozen? Och, dat vonden we gewoon leukklinken. Bovendien had je zo’n restaurant in Utrecht nogniet.”

MenuWat kookten Pim en Margot dan wél? Ehh… even is hetstil. “Ik weet nog dat we elke dag drie schotels hadden:vlees, vega en vis”, zegt Margot. “En ook altijd salade,soep en een toetje. Van alles één keuze dus, al vulden wehet menu soms aan met gerechten die over waren van devorige avond. Maar wat we nou precies kookten? Datweet ik eerlijk gezegd niet meer. Al kan ik me éénsuccesnummer nog goed herinneren: ‘woestijnyoghurt’.Een toetje bereid van yoghurt, vanillevla, advocaat, vijgenen dadels. Ook heb ik wel eens een ‘bietentaart’ gemaakt.

Zelf vond ik dat wel interessant klinken, maar ik geloofniet dat die naam mensen erg aansprak. Hoewel deklanten die het aandurfden, het erg lekker vonden.”

Meer restaurantMet deze originele gerechten trok De Baas aan deLijnmarkt een divers publiek. “Aan de Biltstraat haddenwe nog een vrij vaste klantenkring”, herinnert Pim zich,“vooral bestaande uit studenten en buurtbewoners. Aande Lijnmarkt kregen we meer winkelend publiek over devloer en mensen die in de binnenstad een cursus volgden.En ook de sfeer veranderde. Aan de Biltstraat atenmensen vaak staand aan de bar, met een sigaretje erbij.Aan de Lijnmarkt namen mensen netjes plaats aan tafelen hing er minder een huiskamersfeer. Op die manierveranderde De Baas van een mensa in een ‘echt’restaurant. Dat had natuurlijk vooral te maken met delocatie, maar ook met het menu. Want dat was volgensmij aan de Lijnmarkt uitgebreider dan aan de Biltstraat.”

Eigen initiatiefWat niét veranderde, was de vrijheid van de kookploegenom zelf te bepalen wat ze wilden maken. “Elke maandstelden we een compleet nieuw menu samen”, verteltPim. “Onze inspiratie haalden we vooral uit kookboekenen het tijdschrift ‘Tip’, maar soms bedachten we ook

89Koken in de kelder

eigen recepten of probeerden we iets na te maken watiemand ergens anders had gegeten. Zo kookte elke ploegnet waar ie zin in had, zonder dat één bepaalde stijloverheerste. Die afwisseling was ook nodig, want wekookten echt voor ons plezier.”

Beste vriendOndanks dat plezier namen beide kokers vrij kort na deverhuizing afscheid. “Ik vond het erg leuk om alsvrijwilliger te werken”, legt Margot uit, “maar minder ommét vrijwilligers te werken. Daarom ben ik eind 1984 indienst getreden van De Groene Waterman, eenbiologische winkel aan de Springweg. Daar was toch netiets meer stabiliteit.” Ook Pim vond het na een jaar op deLijnmarkt tijd voor iets anders. Eerst deed hij vrijwilligers-werk voor kraakzender Radio Zebi en biologische tuinderijDe Aardvlo, later ging hij aan de slag als geluidstechnicusbij Tivoli. “Wat me het meest is bijgebleven van De Baas?Vooral de gezelligheid van het samen koken en deberoemde Baasweekends. Zo kan ik me nog goedherinneren dat we zouden gaan zeilen op de Waddenzeeen dat onze klipper niet kon uitvaren omdat er een sterkestorm woedde. Ook heb ik in De Baas mijn beste vriendontmoet: een Engelsman die ons vertelde dat ie lekkerhad gegeten en vroeg of we een slaapplaats wisten.Iedereen begon allerlei namen van hotels op te noemen,

maar ik wist: hij bedoelt eengratis slaapplaats. Daarom hebik hem uitgenodigd om bij mijthuis te overnachten. Tot op dedag van vandaag zijn webevriend.”

Goede ploegZo overheersen zowel bij Pimals Margot de goedeherinneringen. “Ik heb hetaltijd erg naar mijn zin gehadbij De Baas”, zegt Margot.“Het koken, het serveren enook het verbouwen: ik heb erveel van geleerd.” En ook Pimblikt met veel plezier terug.“Natuurlijk was devrijblijvendheid die aanvrijwilligerswerk kleeft wel eens irritant,bijvoorbeeld als mensen niet kwamen opdagen terwijl zewel ingeroosterd stonden. Maar zelf heb ik altijd helegoede kookmaatjes gehad: enthousiaste en intelligentemensen die er echt voor gingen. In de keuken liep het danook heel gesmeerd: we hoefden elkaar echt niet achter debroek te zitten.”

91

Na de verhuizing naar de

Lijnmarkt proberen de Bazers

vol goede moed een nieuwe

klantenkring op te bouwen. Maar

dat valt nog niet mee. Hoewel

het eethuis al snel prima draait,

blijven de barkrukken vaak leeg.

Hierdoor slinkt de Baaskas sterk

in omvang.

Links en toch leuk: met die oude en vertrouwde for-

mule gaan de Bazers aan de Lijnmarkt vrolijk verder

waar ze aan de Biltstraat waren gebleven. Zo tappen

ze in juni 1984 tijdens de blokkade van vliegbasis

Woensdrecht, waar vijfduizend mensen demonstre-

ren tegen de plaatsing van kruisraketten, houden ze

in november een tweedaags symposium voor collec-

tieve cafés en organiseren Iris, Marieke, Monique en

Margot vanaf 12 april 1985 één keer per maand een

speciale vrouwenavond. Daarnaast laten de vrijwilli-

gers zich van hun duurzame kant zien: vlees wordt

voortaan besteld bij biologische slagerij De Groene

Weg, onbespoten groenten bij De Aardvlo en koffie

bij derdewereldwinkel Umodja.

Ook achter de bar gaan de Bazers verder op de ver-

trouwde weg. Nog steeds kunnen klanten in De Baas

terecht voor dat “net iets goedkopere pilsje, waar je

ook net iets langer op moet wachten”. En nog steeds

krijgen ze er een goede maaltijd voor een lage prijs.

Business as usual dus, zo lijkt het. Maar al snel blijkt

De Baas aan de Lijnmarkt een heel ander publiek te

trekken. Eters weten de weg naar het café makkelijk

te vinden: op drukke avonden serveert De Baas zo’n

honderd maaltijden. Maar als kroeg verliest De Baas

aan populariteit.

Waarschijnlijk heeft dit vooral te maken met de

nieuwe ‘vibe’ van de kroeg. Aan de Biltstraat was De

Baas nog echt een donker hol, waar klanten al vroeg

aan het bier gingen, staand aan de bar hun maaltij-

den nuttigden en vervolgens tot in de late uurtjes

bleven hangen. In de lichtere en ruimere Lijnmarkt,

waar onder andere veel dagjesmensen komen, voe-

len deze kroegtijgers zich minder thuis. Bovendien

krijgt De Baas in toenemende mate last van concur-

rentie. Zo wordt op 29 april 1983 collectief café Ave-

rechts geopend en trekt ook kraakpand ACU veel

links publiek.

Geen geldmotor meerDoor deze ontwikkelingen verandert De Baas sterk

7 KRAP BIJ KAS

“HET GELD WAT DE

VERENIGING NU HEEFT”,

WAARSCHUWT FRONS EIND

1986, “IS HET LAATSTE WAT

ER NOG OVER IS VAN DE

GROTE WINSTEN UIT HET

VERLEDEN”


van gezicht. Aan de Biltstraat liep de geldmotor nog

op volle toeren: brutowinsten van twee ton waren

eerder regel dan uitzondering. Maar aan de Lijn-

markt mogen de Bazers al blij zijn als ze dat bedrag

als omzet halen. Hierdoor kunnen ze logischerwijs

geen leningen meer verstrekken aan projecten, zoals

ze in de periode 1979-1982 nog massaal hadden

gedaan. Maar erg vinden ze dat niet: het idee van de

‘linkse multinational’ leeft nauwelijks meer. Boven-

dien is het voor collectieven inmiddels een stuk mak-

kelijker geworden om krediet te krijgen. Die kunnen

vanaf 1982 namelijk terecht bij MeMoMunt, de kre-

dietvereniging van Stichting Mens en Milieuvriende-

lijk Ondernemen (MeMo). En ook de duurzame Trio-

dos Bank leent veel geld aan collectieven.

Vrij“In de statuten van Vereniging Frons alswel van kafee De Baas wordt

gesproken over het doorbreken van strukturen die mensen onvrij maken.

Het is maar goed dat De Baas geen struktuur heeft. Het werken in dit

bedrijf ontneemt je alle vrijheid om een normaal leven te leiden. Naast

gelijkheid, medezeggenschap is het vooral de (mede-)verantwoordelijk-

heid die een menswaardig bestaan ondergraaft. Zou De Baas een

struktuur hebben, dan zouden de leden van de Vereniging welhaast

verplicht zijn deze te doorbreken.”

[uit: nieuwjaarsspeech van Vereniging Frons, 5 januari 1988]

DE OMZET LOOPT TERUG

931984-1990 | Krap bij kas

De Bazers liggen van de teruglopende klandizie niet

echt wakker: zij vinden hun nieuwe onderkomen nog

steeds een verademing. Maar de Financiële Com-

missie is minder tevreden. Die wordt namelijk gecon-

fronteerd met een aantal flinke financiële tegenval-

lers. Zo moet De Baas aan Jan Brouwer een

afkoopsom van 35.000 gulden betalen, blijkt de ver-

bouwing zo’n 30.000 gulden te hebben gekost en

legt de fiscus een naheffing op van bijna 50.000 gul-

den. Door deze grote uitgaven leidt De Baas in 1983

een verlies van maar liefst 135.000 gulden. En in de

daaropvolgende jaren gaat het niet veel beter.

Bijna bankroetOm de kosten te drukken, besluit De Baas het pand

overdag te verhuren aan vrouwencollectief Miene

Mut, dat er vanaf 18 april 1986 een kindvriendelijk

koffie- en eethuis gaat runnen. Maar hoewel dit

1.500 gulden per maand oplevert, blijft de financiële

situatie somber. De winstmarges zijn namelijk ver

onder de maat: op het eten wordt nog aardig ver-

diend, maar op de drank nauwelijks.

Door deze tegenspoed zien de Bazers hun opge-

bouwde reserves als sneeuw voor de zon verdwijnen.

In eerste instantie worden deze reserves nog aange-

vuld door Vereniging Frons, die de aflossingen op lo-

pende leningen (zo’n 40.000 gulden in totaal) terug-

pompt in het café. Maar al snel droogt deze geld-

stroom op. “Het geld dat de vereniging nu heeft”,

waarschuwt Frons op 14 december 1986, “is het

laatste wat er nog over is van de grote winsten uit het

verleden. Met dit geld moet dus zorgvuldig omge-

sprongen worden. Iedereen is het erover eens dat na

een aanloopperiode van drie jaar De Baas nu weer

Zen en de kunst van hetespressoapparaat

“Goed, daar sta je dan. Het apparaat staat tegenover je. Stoom cirkelt

gestaag uit de neusgaten omhoog; in het chromen gelaat zie je jezelf

weerspiegeld, klein, nietig, hulpeloos. De hele avond heb je het voor je uit

kunnen schuiven en uitstellen. Maar nu moet het er toch echt van komen

[…].

Accepteer […] dat er niemand is die voor jou op de bres zal springen. Dit is

de werkelijkheid en er zijn geen vluchtwegen meer. Heb je deze stap gezet,

dan heb je al het moeilijkste deel van de taak gehad. Je hebt je eigen

blokkades neergehaald, je kunt nu de dingen zien zoals ze zijn en niet zoals

je dénkt dat ze zijn. En als je de ware aard der dingen ziet, dan zie je ook de

natuurlijke schoonheid ervan, de eenvoud van alle onderdelen en de

vanzelfsprekendheid van hun samenhang. Wat eerst als een onontwarbare

knoop van hendeltjes hier en slangetjes daar leek, is nu even logisch en

simpel als een schroevendraaier.

Het beste kun je deze gewaarwording zittend over je heen laten komen. Op

een barkruk neem je de lotushouding aan en je sluit je ogen en je stelt je

geest open. Laat de zen van het bestaan over je heenkomen. Langzaam

komt de herinnering boven aan je inwerkperiode. Je ziet de handelingen die

je moet gaan verrichten helder voor je. En voordat je het beseft, is het

espressoapparaat dat eerst een onverslaanbare draak leek even schoon als

een pasgewassen varkentje.”

[uit: Baasagenda 1989, december 1988]

zelfstandig moet gaan draaien, zonder nieuwe geld-

injecties van de vereniging.”

MIENE MUT ZORGT VOOR DE

BROODNODIGE EXTRA

INKOMSTEN


951984-1990 | Krap bij kas

Om de toekomst van De Baas veilig te stellen, doen

de werkers meerdere pogingen het winstpercentage

op te schroeven. Vooral voor het hoge eigen verbruik

vraagt de Financiële Commissie aandacht. Maar dat

zet nauwelijks zoden aan de dijk. “Al met al funktio-

“Hoe strik je een bekende Nederlander? Dat is de vraag waar de

organisatoren van de Baasprijs ’89 nachten wakker van hebben

gelegen. Alle bekende trucs, geleerd op de pedagogische akademie

en/of de Bunnikside, passeerden de revue. Geen enkele benadering

of zelfs VEEL geld mochten baten.

Zoals wij (de organisatoren) u al in een eerder verstuurd persbericht

hebben gemeld, reikt de Vereniging Frons op 24 februari voor de

tweede maal de Baasprijs uit […]. Vanaf oktober 1988 zijn wij bezig

met de voorbereidingen van wat een grootse avond moet worden.

In het draaiboek werd gesproken van een bekende Nederlander ‘die

de avond een aanzet moet geven’. Een verhaal, een liedje, een

interviewtje, het bomde niet wat als er maar een bekende

Nederlander kwam die iets bracht dat kant of wal raakte. Want, zo

stelde het draaiboek: ‘… een bekende Nederlander werkt als het

ongeluk op de hoek van de straat. Mensen schieten er als

nieuwsgierige aagjes op af’. Dus werd er door het hele land

(aan)gebeld. Geslijmd en gedreigd. De portemonnee wijder

opengetrokken. En nog wijder, wijder tot scheurens toe. Zonder

resultaat.

Hypochonder H.D., de enige nieuwslezer die zelf de toetsen bedient,

vond uiteindelijk het geboden bedrag te laag. De actievoerster,

onder meer tegen een vierjaarlijks sportfestijn, S.B. uit A’dam had

plots de wintersportvakantie gepland […]. Een bijzonder

goedgekleed weertyp gaf geen echte reden op, maar zag wel van

ons af. De Utrechtse schrijver met Haags accent K.M. van ondermeer

kinderboeken en liederen voor een niet groot orkest had het te druk

met zijn kind. De presentator van een kinderpraatprogramma

(eveneens met een Haags accent, de presentator) keek ons pijnlijk

getroffen aan. Waarom ik weer? Zei ‘liever niet’ in plaats van ‘nee’.

En: ‘Nou ja, als je echt niemand anders kunt vinden.’ De schat.

Lees wel, het gaat ons er niet om bovenstaande lieve mensen een

hak te zetten. Natuurlijk hebben ze het druk. Morgen moeten ze

voor de derde keer in weer dezelfde talkshow op komen draven. En

daar blijft het niet bij. Elke disco en elk buurthuis kent de theorie

van het ‘ongeluk om de hoek’, dus bam daar is ie weer, H.D. of M.B.

van A. tot Zets. En per slot, wij hebben voor deze keer nog Wim Ibo

kunnen strikken. MAAR VOLGEND JAAR DOEN WE HET NIET MEER.

We verzinnen wel wat anders dan onze gasten weer de kop voor te

schotelen die ze overal al kunnen zien. Desnoods laten we een

vrachtwagen door de voorgevel rijden!”

[uit: ‘pestbericht’ van De Baas, 13 februari 1989]

Ongeluk op straat

neert de stichting als bedrijf niet goed. Er wordt te

weinig winst gemaakt en de schulden worden groter.

We zitten al aan ons kredietplafond. Op deze voet

kunnen we niet doorgaan.”


borgfonds waarmee de bank de risico’s van ver-

strekte kredieten afdekt. Ook roepen ze begin 1988

de ‘Baasprijs’ in het leven, een stimuleringsprijs voor

vrijwilligersorganisaties in en rondom Utrecht.

Organisaties die voor deze prijs in aanmerking willen

komen, moeten – net als De Baas zelf – zich ten

doel stellen “strukturen die mensen onvrij maken te

doorbreken”. Ook moeten ze langer dan drie jaar be-

staan, krap bij kas zitten en een “democratische

structuur” hebben. Maar al te serieus hoeven de

kandidaten deze criteria niet te nemen: het gaat de

Bazers er vooral om een vrijwilligersorganisatie op

een leuke manier in het zonnetje te zetten. Ook wil-

len ze via de prijs laten zien waar De Baas voor staat.

“De formule van een prijs is ter hand genomen om

niet alleen stilzwijgend groepen of instanties te on-

dersteunen, maar (weer eens) één van de bestaans-

redenen van De Baas kenbaar te maken.”

De eerste Baasprijs (een bedrag van 2.222,22 gul-

den en een litho van ex-Baaswerkster Jolanda Kooy-

mans) gaat naar Vrouwen Tegen Verkrachting, een

actiegroep die aandacht vraagt voor seksueel ge-

weld. En ook de komende jaren zal De Baas steeds

een Baasprijs uitreiken. In 1989 gaat de eer naar

HOOM, een stichting die opvang zoekt voor jongeren

in crisissituaties. En in 1990 wordt de prijs gedeeld

door het Anti-Militaristies Onderzoeks Kollektief en

de Kindertelefoon. Het animo voor de prijs is vaak

groot: in 1989 stellen maar liefst elf organisaties zich

kandidaat.

Ook via de fooienpot laat De Baas nog steeds duide-

lijk zijn linkse gezicht zien. Zo besluiten de Bazers in

Als De Baas eind 1986 opnieuw een flinke naheffing

omzetbelasting voor de kiezen krijgt, ditmaal van

15.000 gulden, wordt zelfs gevreesd voor liquidatie.

Even is namelijk onduidelijk of Frons deze naheffing

wel zal kunnen betalen. Maar gelukkig keert het tij

net op tijd. Zo maakt de kroeg dankzij het “stugge

enthousiasme van de Baaswerkersters” in 1987

weer winst en komen er nog enkele aflossingen op

lopende leningen binnen. Bovendien krijgt het café

10.000 gulden aan subsidie overgemaakt, een be-

drag dat het nog tegoed had voor een renovatie van

de achtergevel.

BaasprijsDankzij deze storting beschikt De Baas eind 1987

weer over liquide middelen. Opvallend is dat de wer-

kers geen moment aarzelen om dit geld uit te geven.

In maart 1988 storten ze bijvoorbeeld 5.000 gulden

in het ‘rekenfonds’ van de Triodos Bank, een waar-

Identiteit“Er worden enkele ‘progressieve’ tradities in ere gehouden. […] Maar dat

er tegenwoordig nog sprake is van een aktiekultuur binnen De Baas of dat

er veel diskussie wordt gevoerd over de vraag waar het geld naar toe

moet? Nee. De meeste energie gaat naar het praktische gedeelte: het vol

krijgen van het rooster; het regelmatig werven van nieuwe vrijwillig(st)ers.

Maar af en toe duikt de diskussie weer op: waar doen we het voor, hoe

profileren we ons naar buiten, wat is ons gezicht, waarin onderscheiden

we ons nu eigenlijk van andere horecagelegenheden? En iedereen die

daar over mee wil denken, is altijd welkom!”

[Bart de Bont en Liza Daane, 1989]

971984-1990 | Krap bij kas

maart 1986 de fooienpot voortaan elke maand te

verdubbelen en geven ze organisaties de gelegen-

heid om zelf een presentatie voor klanten te maken.

Mede hierdoor groeit het weggeven van de fooienpot

uit tot een traditie die niet meer uit De Baas is weg te

denken. Tientallen organisaties worden in de loop

der jaren gesteund, variërend van het COC en de

Werklozentelefoon tot het anarchistische actieorkest

‘De Fanfare van de Eeuwigdurende Bijstand’.

Nog steeds actiebereidOok op andere manieren laat De Baas zien meer te

zijn dan ‘zomaar een kroeg’. Zo wordt de Utrechtse

versie van internationale vrouwendag twee keer in

De Baas gevierd en leent de kroeg een aantal stoe-

len uit aan kraakpand De Olifant, dat ze gebruikt om

een levende blokkade te vormen tegen de ontrui-

ming. Bovendien organiseert De Baas in 1986 een

aantal ‘mediakroegen’: gratis toegankelijke work-

shops over onderwerpen als computers, stadskran-

ten en alternatieve persbureaus. De vijfde Media-

kroeg heeft ‘occult’ als thema: “Er zullen interviews

worden gehouden met deskundigen over hekserij en

astrale sex. Tarot als communicatiemiddel komt aan

de orde en medewerk(st)ers van Sous le Soleil, een

meditatief centrum in Utrecht, geven een workshop

over ademhaling en zenmeditatie.”

TWEE KEER WORDT

VROUWENDAG IN DE BAAS

GEVIERD


HET KOMITEE TEGEN

DOMHEID BOUWT EEN

ANTI-RAKET-RAKET

Fallus

“De Domtoren is – zelfs zonder die raket – al

vele malen een fallussymbool van de dood

genoemd. Dat geldt zeker voor de plastic

kruisraket met ribbeltjescondoom die het café

De Baas ter gelegenheid van de Saturnus-op-

Dom aan de muur op de Lichte Gaard heeft

bevestigd. ‘Wij willen niet naar de maan’ staat

op het bijhangende spandoek. Actie of

commercie? Het eerste protest van stamgasten

van het aan De Baas verwante café De Maan in

de Twijnstraat is al gehoord.”

[Utrechts Nieuwsblad, mei 1986]

Een andere opvallende actie van De Baas is de

plaatsing van een “anti-raket-raket” tegen de achter-

gevel: een aluminium pijp van zo’n zeven meter

lang, overdekt met zwart plastic en keurig voorzien

van twee kleine vleugeltjes. Met dit projectiel reage-

ren de Bazers op een initiatief van sterrenkundige

Chriet Titulaer, die in het kader van de ruimtevaart-

manifestatie Space ‘86 een geschilderde Saturnus-

991984-1990 | Krap bij kas

raket tegen de Dom heeft laten aanbrengen. De

Baas vindt dit eerbetoon aan de ruimtevaart “van

eenzelfde domheid getuigen als het plaatsen van 48

kruisraketten in Nederland” en bouwt daarom in mei

1986 zijn eigen raket. Ook stellen de Bazers een ex-

positie samen over de vernietigingskracht van

atoomwapens en hangen ze een spandoek op met

de tekst “Wij willen niet naar de maan”.

Het is de bedoeling dat de anti-raket-raket (die moet

lijken op het projectiel uit Oplands beroemde pro-

testaffiches, maar door het Utrechts Nieuwsblad een

“alternatieve fallus” wordt genoemd) na de zomer op

het Malieveld in Den Haag wordt geplant. Maar zover

zal het niet komen. Als de constructie het dreigt te

begeven en de Bazers de raket tijdelijk op de werf-

kade leggen, slaan vandalen hun slag: de volgende

dag ligt het gevaarte al op de bodem van de Oude-

gracht.

Op deze manier trekken de Bazers zich van hun

geldzorgen weinig aan. De ‘gouden tijden’ van de be-

ginjaren zijn weliswaar voorbij, maar dit wil niet zeg-

gen dat de werkers geen goede doelen meer steu-

nen. Sterker nog: telkens als er een bedrag weg te

geven valt, wordt er ijverig naar een bestemming ge-

zocht. Toch scheert de kroeg in 1988 opnieuw even

langs de rand van de afgrond. Want als Miene Mut

wegens geldproblemen op 25 juni de huur opzegt,

valt hiermee een flink deel van de inkomsten weg.

Maar inmiddels draait het eethuis stabiel genoeg om

deze klap op te vangen. Met de omzet gaat het na-

melijk steeds beter: in 1989 is die alweer opgelopen

tot bijna 300.000 gulden.

Lang leve de getallenkraker!

“Toch wel handig zo’n computer, dacht de financiële kommissie toen

er weer eens zo’n mooi verzorgd maandoverzicht op hun buro lag.

Als we eenmaal zelf zo’n pc-kast hebben, dan kunnen we aan

voorraadbeheersing gaan doen, dan koppelen we de kassa

rechtstreeks aan een boekhoudprogramma en wij drukken alleen

nog maar op de start-knop, dachten ze. Wilde plannen over modems

en faxen en on-line verbindingen met het boekhouderskollektief, het

ASU, gingen over tafel en iedereen was het met elkaar eens: zo’n

ding moest er komen. Ook de andere Bazers zagen het nut van de

getallenkraker in: geautomatiseerde menukaartjes-verwerking,

gedigitaliseerde muziekposters, mailingbestanden van wel 25 jaar

Bazers, keurig gelayoutte, op spelling en grammatica gechekte

notulen en baasboekjes, geprogrammeerde muziekoptredens, een

komplete om het uur ge-update lijst van real en missing

cassettebandjes, een rooster-programma dat voor de komende tien

jaar al een planning maakt en ook het planten water geven konden

ze nu aan het rekentuig overlaten. En toen gingen Rutger en Marcus

op pad en kochten een XT-compatible, 4/10MHz, 1 drive + 20 Mb,

640K super-turbo-racemonster-machine à raison van zo’n pakweg

3.000,00 florijnen en een bijbehorende printer en printerinterface

voor de Olivetti-typemachien op zolder. En toen haalde Marcus met

pacmannen de waanzinnig hoge score van 100.000 punten en leefde

iedereen nog lang en gelukkig, behalve Bart die niet boven de 112

uitkwam.”

[Marcus Winckers, mei 1989]

Eind jaren tachtig stonden naast de Hollandse pot ook gerechten uit verre landen

op het menu van De Baas. Voor een klein prijsje konden gasten ingrediënten

proeven die zij misschien nog niet kenden. Zoals zoete aardappel uit Suriname of

schorseneer; de groente die uit de meeste Nederlandse keukens wel verdwenen

was. Voor wie zin had in een exotische hap, was de donderdag een goede dag,

dan kookte Rutger Amons met zijn team.

Het geheim van de

“We wilden echt de kroeghap over-treffen!”, vertelt Rutger. “Als de kwaliteitvan het eten goed was, vertaalde zich datdirect in een hoger bezoekers-aantal. Datwas voor ons een stimulans om van demaaltijden een succes te maken.” Zo’nambitieuze houding past bij professionelekoks. En dat waren ze eigenlijk ook. Zowerkte Rutger in een macrobiotischrestaurant in Amsterdam en had LizaDaane een cateringbedrijfje. Samen metJudith Breedveld maakten goede, lekkere,bijzondere én betaalbare maaltijden. Datwas keihard werken, want de koopavondwas met zo’n honderd gasten het drukstemoment van de week.

Goede planningOm een avond te laten slagen, was danook een grondige voorbereiding nodig.Rond elf uur ’s ochtends liepen deambitieuze donderdagkoks vaak al over demarkt om inkopen te doen. De speciaal-zaak voor groente en fruit De Goey-Kootkon alle andere ingrediënten leveren. Totmaar liefst elf uur ’s avonds konden DeBazers hun bestelling doorbellen. “Behalvewanneer er voetbal op televisie was”,herinnert Rutger zich. “Dan schreef je je

bestelling op een briefje en schoof je hetonder de deur van de winkel door.” Hetbiologische vlees haalden de koks op defiets bij de Groene Weg. En ook metvisboer Oostveen hadden de Bazersregelmatig contact. “We belden wel eensnaar Oostveen of hij niet iets lekkers hadliggen. Als hij wat bijzonders had, kwamdat als extra gerecht op de kaart.”

PopulairNatuurlijk waren niet alle keuzes succes-vol. Soms werd een gerecht simpelwegniet door de gasten besteld of was eenmenu veel te bewerkelijk. Dan stondbijvoorbeeld de keuken van De Baas volhoutskoolgrilletjes voor de Indone-sischesaté. Gasten bleven het gerecht maarbestellen en de koks raakten in tijdnood.Zo verdween een populair gerechtuiteindelijk toch van de kaart.

Nauwe samenwerkingWanneer de avond voorspoedig wasverlopen, gaf dat wel een kick. “Wanneerje honderdtwintig eters soepel hadbediend met een goede maaltijd, dan wasje trots. Dat hadden we toch maar mooigedaan met z’n drieën in de keuken!”

Goed samenwerken was allicht eenvoorwaarde om de avond te laten slagen.Maar de donderdagkoks waren helemaalop elkaar ingespeeld en vulden elkaarprima aan. Zo was Rutger meer een ‘van-dik-hout-zaagt-men-planken-kok’ enzorgden zijn teamgenoten dat degerechten prachtig werden opgediend.

VrijheidDe speelruimte om recepten uit teproberen en te verfijnen was voor Rutgereen andere belangrijke reden om bij DeBaas te koken. Op donderdag was er devrijheid om zelf een menu op te stellen. Hijkookte ook op zondag, als er – volgensBaasbesluit – Afrikaans werd gekookt. Datwaren sfeervolle avonden. De zondag-ploeg trakteerde haar gasten namelijk opeen ware belevenis. Bezoekers werdenontvangen met een Afrikaans drankje, detafels waren gedekt met kleurige kledenen er werd muziek van de Zuid-Afrikaansezangeres Miriam Makeba gedraaid.

Ontspannen sfeer“In de keuken was het eigenlijk iedereavond gezellig”, vertelt Rutger. “De Baaswas een charmante plek met lieve


Door Wanda Zoet

donderdagkoks

mensen. Wanneer ik mij thuis verveelde,ging ik naar De Baas en hielp ik eenhandje mee. Ooit had iemand kikker-erwten in een grote ton pofmaïs gegooid.Ik vond het zonde om de boel weg tegooien en adopteerde de ton. Hele urenzat ik in de keuken te zeven om de maïsvan de erwten te scheiden. Intussenkletste ik met de koks van die dag en aten dronk ik wat mee.”

Samen etenOm half negen ‘s avonds sloot de keukenen maakten de koks “als gekken” schoonom snel zelf wat te kunnen eten. Zijhadden echter geen zin om opnieuwborden en bestek vies te maken. Daaromkwamen de pannen op tafel en werd er,samen met de barmensen en enkele vasteklanten, “lekker smerig” met de handengegeten. “In de Baas kon alles!”, verteltRutger.

Klantencontact“Je kreeg als kok geen geld. Je kooktevoor de gezelligheid en de waardering”,gaat hij verder. De koks liepen daaromvaak langs de tafeltjes om de gasten tevragen wat ze van de maaltijd vonden.Gelukkig gaven de gasten niet alleensociaal wenselijke antwoorden, maar ookongezouten meningen. Veel klantenkenden de koks wel, omdat ze vaker bijDe Baas kwamen. Vaak kwamen mensendirect uit hun werk en hadden ze geen zinom te koken, maar verlangden ze naareen snelle maaltijd in een gezelligeomgeving. Voor de gasten was heteetcafé een goede plek om elkaar te

ontmoeten, vrienden te maken enmisschien wel verliefd te worden.

BijzonderAan de leestafel zaten vaak dezelfdeeenlingen die makkelijk met elkaar aande praat raakten. Gezinnen kwamennauwelijks in De Baas. Stelletjes wel. Envaste groepen, zoals het vergaderclubjevan acht vrouwen op de donderdag.“Eens was er een handbaltoernooi inUtrecht. De organisatie vroeg ofhonderdtwintig man kon komen eten.Meteen heb ik een rondje gebeld om tevragen wie van de vrijwilligers wildekomen helpen. We bedachten eenmenuutje en de handballers konden indrie ploegen binnenkomen. Voorafhadden we de handballers wel eenduidelijk verwachtingspatroonbijgebracht: meer dan een goedkopewarme hap met een drankje en eengezamenlijke rekening zat er niet in”,vertelt Rutger.

Een plekAl met al kookten Rutger, Judith en Lizadrie jaar samen bij De Baas. Ondanks allegezelligheid, de vrijheid in de keuken enhet contact met de gasten, stopte Rutgerbegin jaren negentig. “Ik was het gezeikover steeds dezelfde dingen in devergaderingen wel zat. Iedere keeropnieuw moest het wiel uitgevondenworden.” Toch kwam hij met regelmaatterug om een periode te helpen. De Baashad altijd een tekort aan mensen en hetsociale aspect bleef Rutger trekken. NuDe Baas niet meer bestaat, mist hij “een

plek waar je altijd binnen kan lopen, eenkrantje kan lezen en altijd wel iemandvindt met wie je kan ouwehoeren.”

Eigenlijk doodsimpelKoken doet hij nog steeds: voor vrienden,familie en ex-Bazers. Ook Baasreceptenkrijgen Rutgers gasten nog wel eensvoorgeschoteld. Zo zette hij ooit‘Cherubijn’ op de kaart van De Baas:kwark met slagroom, citroensap enhoning. Eén van de grootsteBaassuccessen was een gerecht uitTanzania, genaamd Ndizi Na Nyama. Voordeze stoofschotel kwamen de gasten echtterug. “Rundvlees of ander stoofvlees instukjes snijden, aanbraden in olie,uiringen erbij en bakbanaan en blokjeszoete aardappel. Dan wat kummel, kerrieen gember. Flinke sloten water en stovenmaar. De tomaten, kousenband enkokosmelk moet je natuurlijk nietvergeten,” dreunt Rutger op. “Lekker enexotisch koken is eigenlijk doodsimpel!”

101


Beleidsweekenden, algemene ledenvergaderingen, stuurgroep-

vergaderingen, werkersvergaderingen, bestuursvergaderingen,

kookvergaderingen, commissievergaderingen en ga zo maar door.

Er is wat afgepraat in die 32 jaar. Een beeldimpressie van enkele

Baasweekenden.

SLAAPZAKKEN MEE!

1986

1982

1977

1979

103

1992

1992

1996

1994

105

In de jaren negentig wordt De

Baas meer dan ooit een ‘plek

waar alles kan’. Dichters, muzi-

kanten en kunstenaars: allemaal

worden ze met open armen ont-

vangen door een nieuwe lichting

enthousiaste vrijwilligers.

“Ze zijn gek. En constant komen er nieuwe gekken

bij. Jongens en meisjes die voor nop zich te pleuris

werken achter de bar, in de keuken. Vijftien tot twin-

tig uur per week. […] En waarom ook alweer? Nou,

omdat het leuk is om je eigen baas te zijn. Omdat er

geld verdiend (kan) wordt (worden). En met dat geld

kunnen leuke dingen worden gedaan.”

Met die montere woorden vatten de Bazers eind

1988 nog maar eens duidelijk samen waar hun

kroeg om draait. Leuke initiatieven willen ze steunen,

het liefst zo veel mogelijk. Daarom lenen ze bijvoor-

beeld elk jaar hun keuken uit aan tuinderij De Aard-

vlo, die er pompoenenchutney maakt waarvan De

Baas vervolgens een deel mag houden. Daarom wer-

ken ze mee aan een ledenwerfactie van de VPRO

door een speciaal VPRO-toetje te serveren. En

daarom verkopen ze op Bevrijdingsdag broodjes fa-

lafel in de multiculturele wijk Lombok en leveren ze

in 1989 een bijdrage aan de campagne ‘De mythe

van het Europese Paradijs’ van Vluchtelingenwerk

Utrecht. Dinsdag koken ze Chileens, woensdag So-

malisch, donderdag Turks, vrijdag Eritrees, zaterdag

Filippijns en zondag Zaïrees. Op de menukaart staat

informatie over de politieke situatie in deze landen,

in de caféruimte exposeert een Iraanse kunstenares

en in het eethuis vraagt de expositie ‘Asiel in Neder-

land’ aandacht voor de positie van vluchtelingen. “In

het Utrechtse kollektief kafee-eethuis De Baas krij-

gen de klanten volgende week de vluchtelingenpro-

blematiek letterlijk voorgeschoteld”, kondigt de

Volkskrant aan. “Het collectief heeft ruime ervaring

met de Afrikaanse keuken en krijgt hulp van mensen

uit de betrokken landen.”

Ook financieel ondersteunt De Baas in de jaren ne-

gentig talloze projecten. Heel soms gebeurt dat nog

op de ouderwetse manier: zo krijgt Strowis, een op te

richten hostel dat nauw verbonden is met kraakpand

ACU, in 1996 een renteloze lening van 2.500 gul-

den. Daarnaast kopen de Bazers aandelen in wind-

molenparken en biologische landbouwgrond en ‘ne-

men’ ze een Foster Parents-kindje. Maar meestal

geven ze het geld gewoon rechtstreeks weg. Tiental-

8 OPEN PODIUM


Marokkaanse sportclub voor gehandicapten tot een

weefatelier in Guatemala. De omvang van de giften

neemt sterk toe: begin jaren negentig ontvangen or-

ganisaties gemiddeld zo’n 2.000 gulden. Als De

Baas negen weken lang Act Up Against Aids in de

schijnwerpers zet, levert dit de actiegroep zelfs

5.831,80 gulden op. Naar aanleiding van dit record-

bedrag overwegen de Bazers in mei 1994 om een li-

miet te stellen aan het bedrag waarmee ze de fooien-

pot aanvullen. Maar als uit een enquête blijkt dat

klanten vooral fooi geven wegens het goede doel,

zien ze daar toch vanaf. Hoeveel geld het ook kost,

De Baas blijft de fooienpot verdubbelen.

BaasprijsOok de Baasprijs, volgens de werkers “de belangrijk-

ste aktiviteit van de vereniging naar buiten toe”,

wordt steeds royaler. In 1988 bedroeg die prijs nog

2.222,22 gulden, maar vanaf 1990 wordt al 3.000

gulden weggegeven. En nog eens drie jaar later loopt

het bedrag op tot 4.444,44 gulden. Misschien nog

wel belangrijker is dat De Baas van de prijsuitreikin-

gen elke keer een grote happening maakt. Zo is er

vaak live muziek, mogen de genomineerden een

presentatie houden en kunnen ze voorafgaand aan

de prijsuitreiking informatieposters ophangen in de

kroeg. En om extra publiciteit te genereren, geeft De

Baas in 1991 ‘Vrijwillig, ik?’ uit, een brochure waarin

de zes finalisten hun visie geven op vrijwilligerswerk

in de jaren negentig. “Eigenlijk zijn vrijwilligersorgani-

saties als zalmen die in het voorjaar kilometers tegen

de stroom inzwemmen”, schrijven de Bazers in hun

inleiding poëtisch. “Niemand weet wat de drijfveer

van die beestjes is […], maar om één of andere re-

den doen ze het toch maar wel.”

HET VIJFTIENJARIG JUBILEUM

WORDT IN STIJL GEVIERD

len organisaties ontvangen een donatie, waaronder

een studiefonds voor asielzoekers en een werkgroep

die uitgeprocedeerden helpt in een ander land asiel

aan te vragen. Ook als een groepje Innu-indianen

om driehonderd gulden vraagt om hun busje te re-

pareren dat tijdens een demonstratie beschadigd is

geraakt, trekken de Bazers welwillend hun porte-

monnee.

FooienpotDe grootste geldstroom loopt echter via de fooienpot.

Opvallend is dat die pot steeds vaker naar projecten

in het buitenland gaat: van een biologische boerderij

in Polen tot een ziekenhuis in Oeganda, en van een

1071990-1997 | Open podium

Nacht van de PoëzieOp deze manier wordt De Baas steeds meer een

trefpunt voor goede doelen: een plek waar vrijwilli-

gersorganisaties in de schijnwerpers worden gezet,

financieel worden gesteund en zichzelf presenteren

aan het Utrechtse publiek. En ook op een andere

manier maakt De Baas optimaal gebruik van de be-

schikbare ruimte. Zo organiseren de Bazers zowel in

1991 als 1992 een ‘Alternatieve Nacht van de Poë-

zie’: een avond waarop beginnende Utrechtse dich-

Alle winnaars van de Baasprijs op een rijtje…1988 Vrouwen Tegen Verkrachting (actiegroep tegen seksueel geweld)

1989 Stichting HOOM (noodopvang voor jongeren)

1990 Twee winnaars: Anti-Militaristies Onderzoeks Kollektief + Kindertelefoon Utrecht

1991 Zelfstandig Wonen Project (begeleid wonen voor mensen met psychische problemen)

1992 Eerste prijs: Sleep-Inn ’t Snurkhuis (nachtopvang voor daklozen)

Tweede prijs: ACU (politiek-cultureel centrum)

1993 Kinderrechtswinkel Utrecht

1994 Stedelijk Overleg Lichamelijk Gehandicapten Utrecht (SOLGU)

1995 Stichting Nachtopvang in Zelfbeheer (nachtopvang voor daklozen)

1996* De Stemvork (bewonerscommissie uit de Utrechtse wijk Ondiep)

1997 Centrum Paraplu Utrecht (ontmoetingscentrum voor mensen met een lichamelijke beperking en/of chronische ziekte)

ters – één dag voor de ‘echte’ Nacht van de Poëzie –

hun werk mogen voordragen. “Wij zijn zeker niet

wars van creativiteit en al eigenhandig gedichten op-

lepelend (tijdens het eten) ontstond het idee een

open podium te organiseren als warming-up voor het

grootse gebeuren”, licht Linda Lankreijer in april

1991 toe. “Bij het speuren naar voordragers was de

respons zo positief dat een gedeelte van de avond al

een vast programma heeft. Het moge anderen er

niet van weerhouden later in de nacht spontaan het

podium te betreden!”

UITREIKING BAASPRIJS 1991

* In 1996 reikt De Baas geen Baasprijs uit, maar wel een speciale lustrumgift voor het “beste planter verfraaiing van een buurt in de stad Utrecht”. Deze prijs (4.500 gulden) wordt later verdubbelddoor Wijkbureau Noordwest van de gemeente Utrecht.

Behalve dichters zijn ook beeldend kunstenaars van

harte welkom in De Baas. Op zich is dat niks nieuws:

exposities zijn er in de kroeg altijd al geweest, ook

aan de donkere Biltstraat. Maar in de ruime en lichte

Lijnmarkt komen deze tentoonstellingen natuurlijk

beter tot hun recht. Bovendien blaast een aantal en-

thousiaste vrijwilligers de Kunstcommissie medio ja-

ren negentig nieuw leven in, waardoor de continuïteit

van de exposities sterk toeneemt. Elke zes weken

hangt er weer een nieuwe serie schilderijen, tekenin-

gen of foto’s aan de muur. Tientallen, vooral begin-

nende kunstenaars krijgen zo de kans hun werk te

tonen, ervaring op te doen met exposeren en een

netwerk op te bouwen.

JazzTreffenMuzikaal valt er in De Baas eveneens het nodige te

beleven. Zo is er op donderdagavond vaak live mu-

ziek in de vorm van een optreden of open podium en

kunnen klanten op zondagmiddag genieten van jazz

van hoog niveau. Dan staat De Baas namelijk in het

teken van het ‘JazzTreffen’: open jamsessies waarin

verschillende muzikanten in wisselende combinaties

met elkaar spelen. Het initiatief voor dit JazzTreffen

komt van Sander Tekelenburg, Dick de Graaf en

Marc van Vugt: drie jazzmusici die begin jaren ne-

gentig op zoek zijn naar een plek waar ze informeel

kunnen spelen. In De Baas vinden ze het podium

dat ze zoeken: een leuke kroeg met een goede

akoestiek, die ze de vrijheid geeft om zélf te bepalen

wat ze spelen. En zo nodigen ze vanaf 1993 elke

week een aantal muzikanten uit die nog niet eerder

samen hebben gespeeld, maar van wie ze vermoe-

den dat ze muzikaal een goede combinatie vormen.


DE BAAS IS EEN VAN DE

WEINIGE KROEGEN DIE

MUSICI CREATIEVE

RUIMTE BIEDT

1091990-1997 | Open podium

“Begin jaren negentig kende Utrecht een

relatief grote en actieve scene van jazzmusici,

die met name samenkwamen in het SJU-huis.

Maar onze ambities waren groter dan wat de

SJU kon of wilde bieden. Met een groep van

zo’n twintig musici zijn we bijeengekomen

om op een rijtje te zetten wat we wilden en

hoe dat aan te pakken. Daar is bijvoorbeeld

het Utrechts JazzTreffen Festival in park

Lepelenburg uit voortgekomen – bij mijn

weten het enige jazzfestival ooit in Utrecht

georganiseerd door musici zelf.

Een van de dingen die ikzelf belangrijk vond,

was uitbreiding van het aantal podia en dan

met name plekken waar ‘informeel’ gespeeld

kon worden. Samen met saxofonist Dick de

Graaf en gitarist Marc van Vugt ben ik op

zoek gegaan naar een locatie met een goede

akoestiek en ‘juiste’ sfeer, waar we de vrijheid

zouden hebben om zelf te bepalen wat en

met wie we speelden. Uiteindelijk vonden we

bij De Baas in Roger Vossen een enthousiaste

medestander. En zo konden we vanaf 1993 in

De Baas het JazzTreffen gaan organiseren.

Een belangrijke gedachte achter dat

JazzTreffen was dat we musici uit verschil-

lende scenes bij elkaar wilden brengen. We

hadden alle drie heel verschillende contacten

en probeerden elke week opnieuw musici te

vinden die elkaar nog niet kenden en waarvan

we inschatten dat die combinatie goed zou

werken. Daarmee kreeg het JazzTreffen na

verloop van tijd een zeker prestige voor

musici: de uitdaging om zonder enige

voorbereiding met goede, voor hen

onbekende musici te spelen, voor een publiek

dat dat wist te waarderen, in een leuke kroeg

met een ongebruikelijk goede akoestiek.

Dankzij die ideale omstandigheden bleek

vrijwel iedere muzikant die we vroegen bereid

om voor een appel en een ei op te treden:

voor een maaltijd en een kleine

reisvergoeding.

In de drie jaren dat het JazzTreffen heeft

bestaan, hebben er honderden bekende en

minder bekende musici opgetreden. Ik

herinner me onder andere Bert Joris, Michiel

Borstlap, John Ruocco, Peter Beets, Roy

Dackus, Stefan Schmid, Juraj Stanik en nog

heel veel meer.

Na een jaar zijn Dick en Marc vertrokken en

heb ik het JazzTreffen zonder hen nog

ongeveer twee jaar voortgezet. Ongeveer

rond diezelfde tijd vertrok Roger bij De Baas

en nam Linda Lankreijer de logistieke

organisatie van hem over.

Helaas ontstond na een jaar of drie het

probleem dat De Baas het JazzTreffen te veel

geld vond kosten. Linda en ik zijn toen op

zoek gegaan naar een andere locatie. Met

name Linda heeft daar heel veel energie in

gestoken. Uiteindelijk werd Parnassos bereid

gevonden, mede dankzij het feit dat Linda

subsidie had weten los te krijgen, waardoor

het Parnassos geen cent kostte en ons slechts

hoefde te tolereren. Die constructie bleek

echter ongezond. Bij Parnassos bestond het

publiek voor het overgrote deel uit mensen

die slechts behoefte hadden aan bier en

lawaai, waardoor de musici tot behang

werden gedegradeerd. Aangezien het budget

nog steeds slechts een reisvergoeding toeliet,

hebben we er binnen een paar maanden een

punt achter gezet. Van dat soort klote-gigs

zijn er genoeg. Die hoef je niet zelf te

organiseren.

Een droef einde dus, maar de goede

herinneringen aan De Baas overheersen – De

Baas was een van de weinige kroegen die

musici de ruimte bood om muziek te maken,

in plaats van de bieromzet te verhogen.”

Sander Tekelenburg

JazzTreffen in De Baas

MOORDSPEL, GESPEELD IN HET BAASWEEKEND 1989


Nieuw gezichtDankzij deze activiteiten groeit De Baas steeds meer

uit tot een cultureel centrum: een open podium waar

dichters, muzikanten en kunstenaars hun ei kwijt

kunnen. En dankzij de creativiteit van de verschil-

lende kookploegen bouwt De Baas ook als multicul-

tureel eethuis een aardige reputatie op. “Hier zijn

geen driedelig in het pak zittende, knippende obers

en gesteven tafelkleden”, schrijft het studentenblad

van de Hogeschool Utrecht in 1992 goedkeurend.

“Maar er zijn wel menu’s die een Michelin-ster ver-

dienen. En dat voor een prijs: ongelooflijk, het lijkt

het Oostblok wel.”

HET EETHUIS HEEFT EEN GOEDE NAAM

1111990-1997 | Open podium

Tegelijkertijd komt het ‘kroeggebeuren’ echter steeds

meer stil te liggen. Hoewel de Bazers in de jaren

negentig meerdere pogingen doen hun café ook

’s avonds open te houden, lukt dat eigenlijk maar

zelden. Alleen op donderdagavond kunnen klanten

met enige regelmaat in De Baas terecht. Maar zelfs

dan gaat de kroeg om 01.00 uur alweer dicht. Wel

verhuren de werkers hun pand vaak voor feesten en

recepties: activiteiten die een steeds groter deel van

de omzet vormen.

Ook in een ander opzicht verandert De Baas in de

jaren negentig van karakter. Net als veel andere vrij-

willigersorganisaties merkt De Baas namelijk dat het

lastiger wordt om werkers aan zich te binden. “In de

beginjaren”, schrijft Rob van Steen in mei 1991,

“stond het kafee bol van maatschappijkritische akti-

viteiten. Nu bevinden we ons echter in een heel an-

der tijdperk, een tijdperk waarin materialisme, indivi-

dualisering en verzakelijking hoogtij vieren. Het

werken in vrijwilligersorganisaties is een stuk minder

vanzelfsprekend geworden.”

Tot nijpende tekorten leidt dit gelukkig niet. Hoewel

het aantal vrijwilligers sterk aan schommelingen on-

derhevig is, zijn er nog altijd voldoende mensen be-

reid zich voor De Baas in te zetten. Maar de tijd

waarin werkers dag en nacht in de kroeg te vinden

waren, is wel voorbij. En ook de motivatie waarmee

nieuwe vrijwilligers zich aanmelden, verandert. Zo

zijn er in De Baas steeds meer mensen te vinden die

simpelweg horeca-ervaring willen opdoen of die via

de kroeg proberen terug te keren op de arbeids-

markt. En het aantal ‘barricadetypes’ – actievoerders

in hart en nieren – neemt juist af.

BIOSCOOPRECLAME

Minder ideologischDoor deze verandering is het logisch dat de doelstel-

lingen nauwelijks nog onderwerp van discussie zijn.

Af en toe, zo melden de Bazers in 1993, is er een

“een eruptie van filosofieën”. Maar lange politieke

pamfletten, zoals de werkers die in de jaren zeventig

nog aan de lopende band produceerden, verschij-

nen zelden meer. En ook het onderwerp ‘arbeiders-

zelfbestuur’ verdwijnt definitief van de agenda.

“Zware pretenties uit de zeventiger jaren, zoals het

kreëeren van een linkse multinational om zo de

maatschappij te veranderen, zijn losgelaten. Tegen-

woordig wil De Baas vooral projekten en initiatieven

ondersteunen die geheel of gedeeltelijk met vrijwilli-

IN 1994 WORDT DE GEVEL

OPNIEUW GEVERFD


gers werken en die gericht zijn op sociale, maat-

schappelijke of politieke bezigheden.”

Dat de Bazers de ideologische teugels laten vieren,

wil echter niet zeggen dat ze die geheel loslaten.

Want nog steeds is De Baas een collectief waarin ie-

dereen evenveel inspraak heeft. En nog steeds ver-

zet De Baas zich tegen ‘strukturen die mensen onvrij

maken’. Het belangrijkste verschil is echter dat aan

deze doelstellingen minder woorden vuil worden ge-

maakt. “Wel is en blijft het de achtergrond waar van-

uit we werken en waarom we dingen doen”, schrij-

ven de Bazers in 1993. “Ieder is vrij zijn eigen

invulling of prioriteit te geven, toch blijft dit het ka-

der.”

En zo passen de Bazers zichzelf in de jaren negentig

geruisloos aan de veranderende tijdgeest aan. De

oorspronkelijke doelstellingen laten ze intact: nog

steeds willen ze met de opbrengsten van de kroeg

goede doelen steunen. Maar in tegenstelling tot de

jaren zeventig en tachtig is hun maatschappijkritiek

een stuk minder scherp. “De ideologische inslag van

De Baas is in de loop der jaren kleiner geworden”

stellen Bregje van Gend en Jet van Dinther in 1996

vast. “Toch is De Baas in alle jaren van zijn bestaan

gelukkig geen ‘gewone’ kroeg geworden! […] Wij als

huidige Bazers werken misschien anders dan in de

beginjaren, maar we doen het met veel plezier en

toewijding!”Yuppentijdperk“Eigenlijk kán het helemaal niet meer, natuurlijk. Een collectief

café, daar komt toch geen hond? Maar zie, het Utrechts kollektief

kafee en eethuis De Baas is er nog steeds. Ook in het yuppentijd-

perk van de jaren negentig.”

[Utrechts Nieuwsblad, 20 november 1991]

HET AANTAL

‘BARRICADETYPES’

NEEMT AF

1131990-1997 | Open podium

FEESTELIJKE LUSTRUM-

VIERING IN 1996.

HET FEESTVARKEN IS

20 JAAR GEWORDEN

Anno 2009 organiseert het Poëziecircus zo’n twintig keer per jaar een experimen-

teel podium voor dichters, cabaretiers, rappers en verhalenvertellers, waaronder

het jaarlijkse NK Poetry Slam in Tivoli. Maar de eerste optredens van het

Poëziecircus vonden plaats in De Baas aan de Lijnmarkt. Erevoorzitter Ingmar

Heytze, toen nog beginnend dichter, weet er alles van.


“De eerste keer dat ik een poëzieavondorganiseerde, was in het voormaligeFarmaceutisch Laboratorium in Utrecht. Indat gebouw hadden kunstenaars tijdelijkeateliers ingericht: Sophie’s Palace. Zewilden graag een avond voor dichters enzo hebben we in 1995 Poëzie in Sophiegeorganiseerd. Het vernieuwende aan dieavond was dat het allemaal een stuksneller ging dan op de bestaande literaireavonden. De omloopsnelheid lag veelhoger. Bovendien bood het een podiumaan jonge dichters.

Poëzie in Sophie pakte goed uit en ikmerkte direct: dit is een leuk concept. Dustoen Sophie’s Palace weer weg moestomdat het laboratorium werd gesloopt,ben ik op zoek gegaan naar een andereplek. Zo kwam ik terecht bij De Baas.Achter de bar trof ik een lieve mevrouw,die het wel een leuk idee vond. Later zijnwe nog een keer gaan zitten met eenkopje koffie erbij en toen was het binneneen uur beklonken. Poëzie is goed, dichterszijn goed, kleinschalig is goed: zoredeneerden de Bazers volgens mij. Netzoals ze Max Havelaar-koffie ook goedvonden. Dat dit soort avonden een gunstig

effect konden hebben op de omzet, kwamniet eens bij iemand op.

Het concept van het Poëziecircus was datwe zes dichters uitnodigden, die dan elktien minuten mochten voordragen. Als pak‘m beet vier van die zes dichters goedwaren, had je toch al een prima avond. Timvan de Ven en Vincent Kramer waren onze‘muzikale ruitenwissers’: zij speeldentussen de optredens prachtig saxofoon. Deentree was gratis en De Baas stelde zelfseen piepklein budgetje beschikbaar voorde treinkaartjes van de dichters.Commercie kwam er niet aan te pas. Ookhielpen de Bazers mee met het op- enafbouwen van het podium en stonden zeachter de bar. De rest van de organisatiedeed ik zelf: ik nodigde de dichters uit,plakte posters en presenteerde. Ook heb ikvaak voorgedragen. Dat lijkt raar, voor-dragen op je eigen avond, maar ikgebruikte die gedichten vooral als wissel-geld om de avond op tijd af te sluiten alsdichters te lang waren doorgegaan. Watvoor werk ik voordroeg? Waarschijnlijkwerk van vóór mijn debuut. Romantische,bitterzoete, ironische gedichten met eencabareteske inslag, waar nog veel aan

moest gebeuren. Nog niet heel goed, maarwel al met een duidelijk pointe.

Het eerste Poëziecircus moet zijn geweestop 22 juni 1996. We hadden verschillendevoordrachten, afgewisseld met circusactsvan Circus Savanti. Daarna is het Poëzie-circus volgens mij zo’n twee jaar in DeBaas gebleven. Het liep meteen. Wehadden veel dichters uit Utrecht ofomgeving, dus die brachten altijd veelaanhang mee. En er kwamen de nodigechicks, want die komen altijd af op ditsoort avonden moet je weten. Dus er zataltijd wel tussen de dertig en zestig man.Terwijl twintig al genoeg was om hetgevoel te hebben dat het vol zat. Daaromhadden we ook bewust voor De Baasgekozen: eigenlijk moet je nét iets te kleinzitten.

Wie er allemaal hebben opgetreden? In ieder geval Erik Jan Harmens, MartinFraterman, Adriaan Bontebal en Tim vander Veer. En waarschijnlijk hebbenBernhard Christiansen en Sylvia Hubers erook wel eens gestaan. Ik deed dieprogrammering vooral op basis van: wieken ik toevallig die dicht, wie vind ik

“Poëzie is goed, dichters zijn goed,

115Poëziecircus

aardig, van wie heb ik thuis een boekjestaan? Ik wilde gewoon leuke dichters, endan vooral mensen die goed kondenvoordragen. Want dat was echt bon ton indie tijd: goede dichters die vreselijkstonden voor te lezen. Maar als je hetniet goed kunt brengen, vond ik, moet jegeen geld aannemen om je mooiegedichten om zeep te staan helpen. Duspodiumvaardigheid was absoluut eenbelangrijk criterium.

Ik bewaar goede herinneringen aan dieavonden. Zo weet ik nog dat iemand eenkeer door de beslagen ruiten naar binnenstond te kijken omdat ie niet meer naarbinnen kon. Dat gaf me een heel trotsgevoel. De concentratie was altijd goed:

we hadden nooit last van pratendemensen of zo. Het enige probleem wasdat er altijd een box kapot was of dat hetmengpaneel het weer eens niet deed.

Voor mij waren die avonden de eerstestappen op het gebied van organiseren.Ook heb ik een aardig netwerk kunnenopbouwen. Want als je een jonge dichterbent en je wilt graag optreden, dan werkthet vaak zo: ik vraag jou voor mijnavondje en dan vraag jij mij. Zo help jeelkaar het circuit in dat je zelf hebtgecreëerd. Ik dacht toen niet bewust: ikga nu even een netwerk bouwen. Maarachteraf gezien heeft het wel zogewerkt.”

Na zijn debuut in 1997 publiceerde Ingmar

Heytze zeven dichtbundels, drie dagboeken

en een bundel prozaminiaturen. Verder is

er werk van hem te vinden in bijna elke

Nederlandse poëziebloemlezing van enige

betekenis.

1997 De allesvrezer 1999 Sta op en wankel2000 Aan de bruid2002 Het ging over rozen2003 Nietzsche schrijft een laatste

vers 2003 Ik ben er voor niemand

(proza)2005 Schaduwboekhouding2008 Elders in de wereld2009 Utrecht voor beginners, de

Domstad in 125 gedichten

kleinschalig is goed”

117

Een eethuis dat vaker dicht is

dan open, toenemende geldzor-

gen en veel achterstallig onder-

houd. Dat zijn de belangrijkste

problemen waarmee De Baas

wordt geconfronteerd als eind

jaren negentig het aantal vrijwilli-

gers sterk afneemt. Hoewel de

Bazers meerdere pogingen doen

hun kroeg te redden, komen ze

door dit personeelstekort in een

vicieuze cirkel terecht waaruit ze

niet meer weten te ontsnappen.

Hoeveel mensen heb je nodig om zes dagen per

week een eetcafé te runnen? Minimaal 36, laat de

Personeelscommissie begin 1998 weten. Dan

draaien zowel de keuken als de bar op volle sterkte,

hoeft iedere Bazer slechts een keer per week te wer-

ken en kunnen “gevallen van ziekte, tentamenstress

en vakantieblues” goed worden opgevangen. In de

praktijk ligt dit ideaal echter ver buiten handbereik.

Hoewel De Baas op papier 44 vrijwilligers telt, zijn

slechts veertien van hen (de zogenaamde ‘A-leden’)

bereid elke week een dienst te draaien. De overige

dertig voelen zich wel degelijk bij De Baas betrok-

ken, maar vinden een dienst per week eigenlijk te

veel.

Door dit personeelstekort, constateert Gauko Kuiken

op 30 december 1997, is het eethuis de afgelopen

maanden gemiddeld maar drie dagen in de week

open geweest, “met als uitschieter een week met

slechts één zielig dagje”. En ook in andere opzichten

gaat het volgens hem niet goed. Zo zijn de fooienpot-

ten al een jaar lang niet meer verdubbeld, was er bij

de laatste Baasprijsuitreiking maar een handjevol

werkers aanwezig en treden er in de kroeg nauwe-

lijks nog bandjes op. Ook moeten commissieleden

telkens opnieuw het wiel uitvinden, omdat er onvol-

doende overdracht plaatsvindt. “De lijst is niet volle-

dig”, verzucht hij somber, “maar stemt zo al genoeg

tot – naar keuze – triestheid of cynisme.”

Om deze problemen het hoofd te bieden, richt een

aantal werkers begin 1998 de Projectgroep Vernieu-

wing op, een soort supercommissie die zichzelf ten

doel stelt orde op zaken te stellen en de “parel van

de Lijnmarkt” weer te laten glimmen. Ook spoort de

Personeelscommissie alle Bazers aan om minimaal

9 LAATSTE RONDE

DE VERNIEUWING VAN HET

PAND LOST DE ECHTE

PROBLEMEN NIET OP


22 nieuwe vrijwilligers te werven. “Dus mocht je nog

iemand weten”, roept Alice Dallinga op, “twijfel dan

vooral niet en maak veel reclame! We zijn immers te

leuk en goede doelig om roemloos ten onder te

gaan!”

In eerste instantie lijken deze inspanningen het ge-

wenste resultaat op te leveren. In een half jaar tijd mel-

den zich 28 mensen aan, waarvan ongeveer de helft

daadwerkelijk vrijwilliger wordt. Maar omdat er tege-

lijkertijd ook veel mensen afscheid nemen, blijft de si-

tuatie kritiek. “Er zijn nog steeds te weinig A-leden om

vijf dagen in de week open te kunnen”, treurt Willeke

Heidemann op 8 juni 1998. “Op het moment halen

we twee of met een beetje geluk drie dagen. De om-

zet van pak ‘m beet tweeduizend gulden die we hier

per week mee genereren, is te weinig. Rekeningen

kunnen niet betaald worden.”

ImpasseOp zich is dit personeelstekort natuurlijk niets

nieuws: er zijn wel vaker perioden geweest waarin de

Bazers moeite hadden het rooster gevuld te krijgen.

Maar eind jaren negentig neemt dit tekort opeens

chronische vormen aan. Waarschijnlijk heeft dat

vooral te maken met de invoering van de ‘prestatie-

beurs’ voor studenten in 1996 en de verscherpte ei-

sen aan uitkeringsgerechtigden. Ook de veranderde

tijdgeest speelt een rol: in vergelijking met de idealis-

tische jaren zeventig is het animo om vrijwilligers-

1191998-2008 | Laatste ronde

werk te doen nu eenmaal een stuk minder groot.

Maar misschien is de bloeiende economie wel de

grootste boosdoener. Want eind jaren negentig daalt

de werkloosheid in Nederland sterk, waardoor vrijwil-

ligersorganisaties als De Baas uit een steeds kleinere

vijver moeten vissen.

Door deze ‘vrijwilligersrecessie’ komen de Bazers

duidelijk in een negatieve spiraal terecht. Hoeveel

moeite ze ook doen, ze slagen er maar niet in het

personeelsbestand structureel uit te breiden. En als

de afdeling Bijzondere Wetten van de gemeente-

politie meerdere keren constateert dat er niemand

met een diploma Sociale Hygiëne aanwezig is, dreigt

ook de exploitatievergunning in gevaar te komen.

Sommige werkers stellen voor het collectief dan

maar op te heffen en uitsluitend met betaalde krach-

ten te gaan werken. Anderen willen het pand zelfs

verkopen en een geheel ander project beginnen, zo-

als een biologische boerderij. Maar uiteindelijk ont-

breekt het de Bazers aan tijd en energie om deze

plannen serieus uit te werken.

MelkertbanenEen andere oplossing voor het personeelstekort is

het aantrekken van ‘Melkertbaners’: langdurig werk-

lozen die dankzij een subsidie van de gemeente kos-

teloos in dienst kunnen worden genomen. Natuurlijk,

zo beseffen de Bazers, zitten aan deze constructie

de nodige risico’s vast. Want door betaalde krachten

aan te stellen, zetten ze de onderlinge gelijkwaardig-

heid op het spel die altijd zo’n cruciaal onderdeel

van De Baas is geweest. Aan de andere kant is ie-

dereen ervan overtuigd dat er écht iets moet gebeu-

ren om faillissement te voorkomen. Daarom beslui-

ten ze in 1999 de knoop door te hakken en de ge-

meente om subsidie te vragen.

Een van de eerste Melkertbaners die bij De Baas in

dienst treedt, is Mark Sparrius: een vrijwilliger die op

dat moment ongeveer een jaar actief is in De Baas

en die bekendstaat als een goede kok. En al snel vol-

gen er meer betaalde krachten: in anderhalf jaar tijd

stijgt hun aantal van één naar acht. Op het hoogte-

punt zijn er maar liefst negen Melkertbaners in

dienst, terwijl het aantal ‘reguliere’ vrijwilligers intus-

sen gelijk blijft. Hierdoor begint De Baas steeds meer

op een soort werkgelegenheidsproject te lijken,

waarin de vrijwilligers een minder grote rol van bete-

kenis spelen.

Aanvankelijk heeft de komst van de Melkertbaners

een positief effect. Zo is het eethuis eindelijk weer

eens vijf dagen in de week open en stijgt de omzet in

2000 met zo’n 30% ten opzichte van het jaar daar-

voor. Maar helaas is deze comeback van korte duur.

Want over een langere periode gemeten lukt het De

Monster“Vraag jezelf af: wat is de reden voor het voortbestaan van De

Baas? Is de overleving van het eetcafé doel op zich geworden?

Ooit was het slechts het middel om een paar mooie ideeën vorm te

geven. Moeten we die ideeën dan maar voeren aan het kapitalisti-

sche monster dat nooit genoeg heeft, nooit genoeg?”

[Willeke Heidemann, juni 1998]

WERVING NIEUWE

VRIJWILLIGERS


Baas nog steeds niet om vijf dagen in de week open

te zijn. En ook de omzet neemt al snel weer af: in

2002 liggen de inkomsten alweer onder het niveau

van 1999.

Een ander belangrijk probleem is dat De Baas door

de komst van de Melkertbaners enigszins stuurloos

raakt. Omdat de vrijwilligers en de betaalde krachten

van meet af aan als elkaars gelijken worden be-

schouwd – zo mogen de Melkertbaners deelnemen

aan commissies en krijgen ze stemrecht op de ver-

gaderingen – is het onduidelijk wie het nu in De

Baas voor het zeggen heeft. Zijn dat de vrijwilligers,

die de Melkertbaners eigenlijk zouden moeten bege-

leiden bij hun re-integratie maar daar nauwelijks aan

toekomen? Of zijn dat de Melkertbaners, die officieel

werknemer zijn, maar in de praktijk een groter stem-

pel drukken op het eethuis dan de vrijwilligers? Met

andere woorden: wie is er de baas binnen De Baas?

VerloederingDoor dit gebrek aan duidelijkheid drijven de twee

groepen steeds verder uit elkaar wordt de sfeer er

niet beter op. Zo zijn er veel ergernissen over en

weer over de manier waarop mensen hun taken uit-

voeren en ontstaan er af en toe flinke ruzies. In janu-

ari 2003 geeft één van de ID’ers – zoals de Melkert-

baners sinds 2002 heten – een andere ID’er zelfs

een kopstoot, waarop de laatste dreigt ontslag te ne-

men. Tekenend voor de chaotische sfeer is dat de

IN 2000 STIJGT DE OMZET

MET ZO’N 30% TEN

OPZICHTE VAN HET JAAR

DAARVOOR


Bazers de agressor vervolgens niet de laan uitsturen,

maar besluiten hem “een laatste waarschuwing te

geven”.

Op deze manier zakt De Baas steeds meer weg naar

een bedenkelijk niveau. Zo worden fooien soms ge-

bruikt om kastekorten aan te vullen en boekt De Baas

in 2002 een verlies van 7.000 euro. Volgens de Fi-

nanciële Commissie is dat verlies “voor een groot ge-

deelte te wijten aan het excessieve drankgebruik van

de medewerkers. Vooral het gebruik van sterke drank

is schrikbarend, maar ook de bierconsumptie mag er

zijn.” En hoewel de Bazers meerdere pogingen doen

dit drankgebruik aan banden te leggen, lukt het maar

niet de discipline aan te halen. “Er wordt nog steeds

[…] onder of na diensttijd een grote hoeveelheid

drank gebruikt”, stelt de werkersvergadering in juli

2003 vast. “Conclusie: maatregelen die dit tegen

moesten gaan, werken niet of nauwelijks. Eigenlijk zou

er een mentaliteitsverandering in de Baas nodig zijn

om dit te verbeteren, maar hoogstwaarschijnlijk zit dat

er gewoon niet in.”

Zo heeft de komst van de betaalde krachten niet het

effect waarop de Bazers in 1999 hadden gehoopt.

Hoewel de ID’ers De Baas tijdelijk van de ondergang

hebben gered, leidt hun inzet niet tot een structurele

verbetering van de bedrijfsvoering. Als de ID-regeling

in 2004 wordt afgeschaft, kan dit dan ook niet als

een zware slag voor het eethuis worden beschouwd.

Zeker niet omdat van de vijf ID’ers die op dat mo-

ment nog een contract hebben, er slechts twee

daadwerkelijk actief zijn: de overige drie zitten ziek

thuis.

OMZET DE BAAS IN GULDENS

* Gegevens over 1988 en 2004 ontbreken


MachtsstrijdAl snel blijkt echter dat het ontslag van de ID’ers tot

nog veel ernstiger problemen leidt. In de loop van

2004 ontstaan er namelijk grote spanningen tussen

Mark Sparrius – die na zijn ontslag opnieuw vrijwilli-

ger is geworden – en het bestuur van Vereniging

Frons. Kern van dit conflict is dat Mark vindt dat het

bestuur te weinig doet om De Baas nieuw leven in te

blazen, terwijl het bestuur Mark op zijn beurt solis-

tisch optreden verwijt. Door dit meningsverschil ont-

staan er in De Baas twee kampen, die steeds meer

recht tegenover elkaar komen te staan. In 2005

spant Mark zelfs een rechtszaak aan, waarin hij stelt

dat het bestuur niet conform de statuten heeft ge-

handeld en waarin hij “openheid van zaken” eist.

Die eis wordt door de rechter niet gehonoreerd, maar

in een tweede rechtszaak – waarin Mark claimt onte-

recht ontslagen te zijn – krijgt hij wel gelijk. Want

hoewel de kantonrechter dit ontslag op zich begrijpe-

lijk acht, meent hij dat Frons Mark op basis van een

zogenaamde ‘noodhulpregeling’ van de gemeente

nog een jaar langer in dienst had kunnen houden.

Als gevolg van deze juridische strijd komt De Baas in

2005 bijna geheel stil te liggen. Zo is het eethuis

twee maanden lang gesloten, zijn er nog maar zo’n

acht vrijwilligers over en bedraagt de omzet nog geen

26.000 euro. Het enige positieve nieuws is dat De

Baas zijn eethuis voor de eerste keer aan ‘Happie-

taria’ verhuurt, een groep studenten die er met veel

succes koken voor het goede doel. Verder is De

Baas op sterven na dood. Door de onregelmatige

openingstijden weten klanten bijvoorbeeld nauwe-

lijks waar ze aan toe zijn. En ook de kwaliteit van het

eten wisselt sterk, waardoor De Baas steeds meer

een slechte naam begint te krijgen.

OPCPas in 2006, als de rechtszaken zijn afgerond, kun-

nen de Bazers hun blik weer op de toekomst richten.

In april van dat jaar richten Wendela Tarbuck, Katja

‘t Hooft, Jessica Pepermans, Nathan Urselmann en

Arend Wesdijk de Ondernemingsplan Commissie

(OPC) op, die zich gaat bezinnen op de vraag hoe

De Baas kan overleven. “De Baas moet terug naar

de haven”, kondigt Wesdijk aan. “Het schip drijft

nog en voor sommigen lijkt het te varen, maar het is

wachten tot het schip instort en op volle zee naar de

bodem zinkt met al haar opvarenden. Het dak lekt,

de zeilen zijn gescheurd, we moeten terug alvorens

verder te gaan.”

Om dit schip te repareren, winnen de OPC’ers advies

in bij onder andere een bedrijfskundige en een

bouwtechnisch adviseur. In juni presenteren ze hun

BAASUITJE VAN 2003


eerste plannen: ze willen De Baas vaker verhuren en

meer aandacht besteden aan promotie, onder an-

dere door een actiever wervingsbeleid te voeren en

het pand leuker aan te kleden. Maar in het najaar

van 2006 wordt duidelijk dat het schip té bescha-

digd is om zelfstandig verder te varen. Om econo-

misch rendabel te zijn, stelt de OPC vast, zou De

Baas namelijk zes dagen per week open moeten

zijn, wat gezien het kleine aantal vrijwilligers simpel-

weg onhaalbaar is. En ook voor de broodnodige op-

knapbeurt van het pand ontbreken de middelen.

Sterker nog: op 2 oktober laat de OPC weten dat het

geld in januari 2007 op zal zijn en dat De Baas zijn

aandelen in windmolenparken en ‘biogrond’ zal

moeten verkopen om het tot die tijd vol te houden.

En zo blijft er eigenlijk nog maar één optie over: het

pand verhuren aan een externe partij “die zoveel

mogelijk overeenkomstige doelstellingen heeft als

Vereniging Frons”.

ToekomstplannenOm die constructie mogelijk te maken, nodigen de

Bazers drie stichtingen uit een voorstel in te dienen:

Stade (een welzijnsorganisatie uit Utrecht), De

Groene Weg (een keten van biologische slagers) en

Abrona (een christelijke organisatie die mensen met

een verstandelijke beperking ondersteunt). In no-

vember wordt over deze voorstellen gestemd, waarbij

Stade als duidelijke winnaar uit de bus komt. Die wil

De Baas grotendeels in zijn huidige vorm voortzet-

ten, door het als zelfstandig project binnen haar or-

ganisatie op te nemen. Zo is het de bedoeling dat De

Baas zo veel mogelijk als een collectief blijft functio-

neren, dat de oude commissiestructuur intact blijft

en dat de vrijwilligers zelf blijven beslissen aan welke

doelen zij de winst doneren. Wel wil Stade een be-

taalde kok en een bedrijfsleider aanstellen, zodat de

bedrijfsvoering professioneler kan worden aange-

pakt. Ook wil Stade van De Baas een re-integratie-

project maken en een aantal ‘vangnetbanen’ creëren

(de opvolgers van de ID-banen).

En zo tekenen Vereniging Frons en Stichting Stade

op 14 december 2006 een intentieverklaring waarin

ze de wens uitspreken om uiterlijk 1 juni 2007 tot

een definitieve overeenkomst te komen. Hierbij geeft

Stade een renteloos voorschot op de huursom van

20.000 euro, die later verrekend zou moeten worden

als Stade het pand definitief gaat huren of als de sa-

menwerking niet doorgaat. Ook vraagt Stade Arend

PLANNEN VOOR EEN

RENOVATIE BLIJKEN NIET

UITVOERBAAR


Wesdijk – die sinds 2005 voorzitter is van Frons en

sinds 2006 in dienst is van Stade – om als project-

manager de voortgang van de onderhandelingen te

bewaken. “Ik hoop dat we samen iets moois kunnen

maken van De Baas!”, schrijft Wesdijk in januari

2007 hoopvol. “De tijden van onzekerheid mogen nu

wel eens voorbij zijn toch? Het veilig stellen van De

Baas is op papier bijna rond en nu is het tijd om va-

ker open te gaan en vooral ook te zorgen voor de

structuur die we zo gemist hebben de afgelopen

tijd.”

OnderhandelingenAanvankelijk gaat de samenwerking voortvarend van

start. Zo biedt Stade vier vangnetbaners een proef-

contract aan en start De Baas een wervingscam-

pagne om het aantal vrijwilligers te laten groeien

“van de huidige 9 naar circa 25 medewerkers”. Ook

wordt op 29 mei 2007 een trainingsdag voor nieuwe

werkers georganiseerd en opent De Baas op 1 juni

zijn deuren als lunchcafé. Het idee hierachter is om

met een simpel maar goed menu de klanten weer te-

rug te lokken en de kaart dan later verder uit te brei-

den. Ook willen de Bazers hun pand vaker verhuren,

omdat dat relatief het meeste opbrengt.

Maar er is wel een belangrijk probleem. Stade wil na-

melijk een duidelijk aanspreekpunt, die de vele le-

den tellende vereniging niet kan bieden. En De Baas

wil dat het pand een sociale functie blijft houden

mocht Stade zich later als huurder terugtrekken.

Daarom, zo spreken beide partijen af, moet er een

aparte beheersstichting worden opgericht voordat de

samenwerking definitief kan worden.

Omdat het oprichten van zo’n stichting veel voeten in

de aarde blijkt te hebben, besluit Frons op 24 juni

2007 het beheer over het pand over te dragen aan het

Ana Maria Fonds (AMF), een onroerend goed-fonds

dat projecten ondersteunt “met een sociaal-maat-

schappelijk vernieuwend en coöperatief karakter”.

AMF en Stade moeten vervolgens zelf overeenstem-

ming bereiken over de voorwaarden waaronder Stade

het pand gaat huren. Maar die onderhandelingen lo-

pen op niets uit. Want hoewel beide partijen het met

moeite eens kunnen worden over de huurprijs, vindt

AMF de financiële risico’s uiteindelijk toch te groot.

Om het verwaarloosde pand weer ‘gebruiksklaar’ te

maken, zal het fonds namelijk flink moeten investeren.

Maar, zo meldt AMF na lang wikken en wegen: “We

verwachten niet dat alle tijd, geld en energie die erin

moet worden gestoken om het pand op orde te bren-

gen, opweegt tegen wat het uiteindelijk aan maat-

schappelijke meerwaarde oplevert.” Daarom besluit

AMF op 12 maart 2008 “te stoppen met het proces

van onderzoek naar toekomstmogelijkheden voor De

Baas en het overnemen van het beheer van het pand

Lijnmarkt 8”.

VerkoopOp deze manier loopt de poging om De Baas met

behulp van een andere partij nieuw leven in te bla-

zen, na anderhalf jaar definitief spaak. Inmiddels is

namelijk wel duidelijk dat het heel moeilijk zal wor-

den om het eethuis ooit nog rendabel te krijgen. Bo-

vendien zullen de broodnodige investeringen de

huurprijs zo ver opdrijven, dat waarschijnlijk geen

enkele maatschappelijke organisatie die kan opbren-

gen. Daarom besluit Vereniging Frons op 18 mei

2008 haar pand te verkopen.


Op het moment dat Frons deze beslissing neemt, telt

de vereniging 23 leden. Hiervan zijn er twaalf aan-

wezig op de vergadering en stemmen er vijf per vol-

macht. Sommige van deze leden willen nog steeds

graag dat het pand een maatschappelijke bestem-

ming krijgt, maar de meerderheid vindt dat het aan-

gaan van een nieuw traject niet verstandig is, aange-

zien de uitkomst heel onzeker is en de kans op

succes heel klein. Daarom wordt na een lange dis-

cussie gekozen voor een middenweg: het pand zal in

de vrije verkoop worden gedaan, waarna een gun-

ningscommissie een keuze mag maken uit de hoog-

ste bieders. Op die manier kan een zo hoog moge-

lijke prijs worden bedongen en tegelijkertijd de

voorkeur worden gegeven aan een maatschappelijke

partij, mocht die zich als koper aandienen.

Nog één keer geldmotorUiteindelijk heeft deze gunningscommissie echter

een makkelijke taak. Hoewel alle maatschappelijke

organisaties die interesse zouden kunnen hebben tij-

dig worden ingelicht, brengt geen van hen een bod

uit. Daarom wordt het pand voor 1.125.000 euro ver-

kocht aan de hoogste bieder: een ‘gewone’ vastgoed-

belegger. In juli 2008 tekent Frons de koopakte, in

augustus werkt een handjevol mensen zich in het

zweet om het pand leeg te ruimen en op 1 septem-

ber vindt de juridische overdracht plaats. Daarvoor is

De Baas nog één keer open: op 5 juni 2008 – pre-

cies 32 jaar na de opening – haalt een aantal Bazers

herinneringen op, serveren ze een laatste maaltijd en

tappen ze hun laatste biertjes. Zowel de fooienpot

van die avond als de complete inventaris gaat naar

Averechts, het collectieve café dat de Bazers zelf

hebben helpen oprichten.

Requiem voor Eetcafé De BaasDe gracht droomt en rondvaartboten

glijden door de seizoenen.

Ze gaan voorbij, het is de plek

die beklijft, die je bijblijft.

Vier verdiepingen geschiedenis,

een koffer vol papier. Dit is het

huis, een verblijfplaats, een

aanlegplaats. We lieten het

ons goed smaken. Tijd legde een

sluier over de ramen, onvermijdelijk

het afscheid. De laatste groet,

je trekt de deur achter je dicht.

[Jolies Heij, 5 juni 2008]


Feest“Alles wat het café de afgelopen jaren heeft verzet, was nooit mogelijk

geweest zonder de […] vrijwilligers die met hun gaan, maar vooral met

hun komen de kroeg draaiende hebben gehouden. En de klant

natuurlijk. Want al die werkers en werksters hadden aardig voor lul

gestaan als er geen liefhebber was geweest voor een door een amateur

getapt pilsje. FEEST!”

[uit: persbericht ter gelegenheid van het vijfjarig bestaan van De Baas, 25 mei 1981]

LAATSTE AVOND IN DE BAAS:

5 JUNI 2008

Ook de opbrengsten van de verkoop gaan naar het

goede doel. Van de ongeveer 800.000 euro die over-

blijft na aftrek van de kosten (waaronder de hypo-

theek, dit boek en een groot afscheidsfeest in Tivoli)

richt De Baas twee fondsen op: het Triodos-Baas-

fonds en het Mama Cash-Baas-fonds. Het eerste

fonds gaat vooral investeren in projecten die zich

richten op duurzaamheid, het tweede gaat maat-

schappelijke ontwikkeling van vrouwen in met name

Oost-Europa stimuleren. Daarnaast ontvangen zowel

het Alertfonds (een fonds dat wereldwijd maatschap-

pelijke initiatieven van jongeren ondersteunt) als het

Ana Maria Fonds een schenking van 12.500 euro.

Op die manier draait de geldmotor voor de allerlaat-

ste keer op volle toeren: in één klap geeft De Baas

meer geld weg dan in de 32 jaar daarvoor.

Als je wat gaat drinken in Café Averechts, heb je grote kans daar Wim Joosten

tegen te komen. Die komt daar namelijk al bijna 25 jaar, minstens één keer per

week. Jarenlang was hij óók een veel geziene gast in eetcafé De Baas. Het ideëele

principe van beide kroegen spreekt hem aan: “Ik gooi geld niet graag weg, het geeft

me een goed gevoel als ik weet dat het goed terecht komt!”

Er kan er maar één De Baas

“Echt een leuk restaurant metenthousiaste bediening” was De Baasvolgens Wim. Hij vindt het dan ookjammer dat het eetcafé niet meer bestaat.Gelukkig vindt hij in Averechts iets van deBaassfeer terug. Dat is niet toevallig, wantin 1983 fungeerde De Baas als hétvoorbeeld voor Averechts. De structuurwerd afgekeken: ook bij Averechtsverrichten leden van de verenigingdiensten voor de stichting. Omdat De Baaszich voelde aangesproken door hetoprichtingsplan van Averechts, hielp ze deinitiatiefnemers bij het opstarten, dooronder andere een renteloze lening van8.000 gulden te verstrekken.

Ook werkten de medewerkers van de anti-kapitalistische collectieven wel eenssamen, bijvoorbeeld in de ‘axikook’: eenkookgroepje dat in de jaren tachtig maal-tijden verzorgde tijdens demonstraties.Toen De Baas meer een restaurant dan eenkroeg werd, ging een aantal Baaswerkersliever bij Averechts achter de bar staan.Averechtsmedewerkers Arjan van deMerwe, Heleen van Nierop en Arjen vanGend zien de cafés daarom een beetje alsbroer en zus. Ze waren sterk met elkaar

verbonden, maar aan de andere kantconcurreerden ze natuurlijk ook.

TraditieWim heeft beide cafés altijd graagbezocht. Ongeveer 22 jaar geleden kwamhij voor de eerste keer bij De Baas.Incidenteel bezoek ging ongemerkt over ineen traditie. Met zijn (inmiddels ex-)vrouwen kind at hij er tien jaar lang elke vrijdag-avond. Bazers zullen zich zoon Jasper welherinneren: “De hummel ging met Duploen tekenspullen het trapje van het podiumop en af.” Hij was een echt toetjesmonsteren werd als stamgast flink verwend: dekoks maakten van het dessert altijd eenverrassing. Inmiddels is Jasper een 18-jarige puber, met alles wat daarbij hoort.Wim zelf kwam voor de lekkere en betaal-bare maaltijden. Hij herinnert zich ook dathij altijd Remy Martin VSOP dronk. “Hetgrappige was dat de barmensen de cognacaltijd inschonken alsof het wijn was. Het ismaar goed dat ik maat weet te houden!”

De bediening van De Baas was heelpersoonlijk en zorgde voor eenontspannen sfeer, maar sommigeBaaswerkers waren ook wel erg sloom.

“Het kon lang duren voordat eenserveerder aan je tafeltje kwam om debestelling om te nemen. Ik herinner mijéén klant met een huilende baby en eenrekening die maar niet wilde komen.Uiteindelijk was hij wel zo netjes om watgeld op de bar te leggen voordat hij boosvertrok.” Er waren Baaswerkers dievolgens Wim niet helemaal pasten in hetnormale arbeidsproces. Het was dan ooknodig dat stevigere medewerkers somsorde op zaken stelden. Wim denkt terugaan “een nette meneer in de keuken, diestiekem alles even goed organiseerde,zonder het op een bazige manier te doen”.Dat er zoveel verschillende mensen bij DeBaas werkten, maakte het vooral eenleuke plek om te komen.

“Vriendelijk links” geeft misschien welhet beste weer welk soort mensen in DeBaas kwam. Bazers waren niet zo radicaal.“Krakers en milieuactivisten waren vaakheel rechtlijnig. Ik woonde een tijdje ineen kraakpand en herinner mij van dekraakbeweging vooral dat die mensenopvallend gekleed waren. De ideologischediscussies liepen vaak hoog op en eenaantal krakers vergat echt naar anderen te


Door Wanda Zoet

zijnkijken. Dat dogmatische, daar loop ik nogsteeds voor weg”, vertelt Wim. “Het ACUwas bijvoorbeeld een kroeg waar dat watzwaardere volk kwam. In De Baas kwamhet alternatieve midden. Het maakte daarniet uit welke kleding je droeg of wat jeberoep was.” Juist deze sfeer en mensenkon Wim in andere Utrechtse kroegenmoeilijk vinden.

Het begin van het eindeHij betreurt het dan ook dat De Baasverdwenen is, maar onverwacht kwamhet einde niet. De voornaamste reden datWim zelf niet meer bij De Baas kwam,was dat het eetcafé zo vaak geslotenwas. “Dan fietste ik er met vrouw en kindnaar toe en kwamen we tot de conclusiedat De Baas weer eens dicht was.”Averechtsmedewerker Arjen beaamt dit:“Ik kwam graag bij De Baas, vanwege degoede balans tussen de prijs en kwaliteitvan het eten, maar ik wist nooit of zegeopend waren. Op een gegeven momentging ik er maar niet meer heen.” Wimmerkte bovendien dat het eten slechterwerd en het aantal vrijwilligers afnam.Het één heeft waarschijnlijk verbandgehouden met het ander. “Maar op hetgebrek aan vrijwilligers, is het vermoe-delijk echt stuk gegaan.”

Het is opvallend dat Café Averechts, metzo’n dertig medewerkers, nog steedsgoed draait. Het collectief is altijd op zoeknaar mensen, maar heeft geen structureleproblemen met een afnemendvrijwilligersaantal. Dit contrast heeftmisschien te maken met het verschil

tussen het runnen van een bar en hetexploiteren van een restaurant. Als kokbij De Baas was de investering alsvrijwilliger immers behoorlijk groot.“Achter de bar zijn niet altijd veelmensen nodig, iemand kan rustig eenavondje alleen draaien. Koken vergt eenveel nauwere samenwerking”, legtAverechtsmedewerker Heleen uit. “BijDe Baas moest met minder mensenmeer gedaan worden dan bij Averechts.Maaltijden serveren vraagt veelvoorbereiding: je moet inkopen,bereiden, serveren, afwassen… Eenbarvrijwilliger kan makkelijk even eenuurtje komen tappen.”

De charme van De Baas kan volgens Wimook een valkuil geweest zijn. “Jammerdat op een gegeven moment nietcommerciëler gedacht is! De locatie vanDe Baas aan de Lijnmarkt was echt eengouden kans. Het café zat midden in destad en mensen konden gewoon aankomen lopen, óók toeristen die toevalliglangskwamen. De meerdere verdiepingenen professionele keuken boden genoegperspectief. Het was misschien toch nietzo’n gek idee geweest om een paarbetaalde krachten in te huren”, meent hij.Maar Heleen is het hier niet mee eens. Dekracht van Averechts is volgens haar juistdat het collectief principieel nóóitbetaalde krachten heeft aangenomen, opde accountant na. Zelfs Melkertbanen zijner bij Averechts niet geweest. “Dat geeftnamelijk scheve gezichten. Vrijwilligersmoeten het idee hebben gelijkwaardig tezijn en een mooie bijdrage te leveren. Zij

moeten niet het idee hebben dat ze devuile klusjes opknappen voor de betaaldekrachten.”

RequiemHoe dan ook: De Baas heeft zichzelfopgeheven. In Averechts word je nog welherinnerd aan het bestaan van het anderecollectieve eetcafé. Door de levendigeherinneringen van de medewerkers enklanten van Averechts. Maar ook door hetmeubilair dat Averechts van De Baaskreeg. Op de onderkant van die tafelsstaat met gekleurd krijt: ”Café De Baasrequiem 05-06-08”.

129

TEKST OP DE ONDERKANTTAFELS IN AVERECHTS


TERUGKIJKENDAbdel, Abdel, Abderrahim, Abdeslam, Achmed, Ad, Ad, Ad, Adinda, Afke, Agaath, Al, Albert, Albert, Albo, Aleid, Alex, Alexander,Alfons, Ali, Ali, Ali, Alice, Alice, Alrik, Aly, Amir, André, André, Angela, Angenieta, Anita, Anita, Anita, Anja, Anke, Ankie, Anneke,Annelies, Annelies, Annemarie, Anne-Marie, Annemiek, Annemieke, Annemieke, Annet, Annet, Annet , Annewiek, Annick, Annick,Ans, Ansfried, Anton, Anton, Aqing, Arend, Arend, Ariane, Ariëtte, Aris, Arjanne, Arjen, Arlien, Arna, Arnold, Arnold, Astrid, Axel,Aziz, Aziz, Barbara, Bart, Bart, Bart, Bart , Bas, Belinda, Ben, Benito, Bernadette, Bernhard, Bert, Bert, Bert, Bert, Bettie, Betty,Bianca, Bianca, Bonne, Bouke, Bowine, Bregje, Carla, Carla, Carmen, Carola, Carolien, Carolien, Carolien, Caspar, Catelijne, Cathy,Catrien, Ceciel, Cecile, Cecile, Cees, Charlotte, Chrisje, Christine, Cobi, Cok, Corina, Corné, Corrie, Corry, Cynthia, Daniel, Daniëlle,Daphne, Daphne, David, Deanna, Deirdre, Dennis, Dereje, Desirée, Desirée, Dian, Diana, Diana, Diana, Dick, Dick, Dick, Dick,Diets, Dirk, Dirk-Jan, Djoke, Donglian, Douwe, Ebram, Ed, Ed, Edith, Edje, Eduard, Edward, Edwin, Eef, Eléna, Eli, Ellen, Ellen, El-lis, Elly, Els, Els, Els, Els, Els, Els, Els, Elsie, Emmy, Emmy, Emmy, Eric, Erik, Erik, Erik, Erwin, Estévan, Esther, Esther, Esther,Etienne, Eugène, Eus, Evelien, Evelien, Eveline, Eveline, Evert, Fadette, Fatiha, Fijtje, Floor, Floortje, Flor, Florine, Foenke, Folkert,Francis, Frank, Frank, Frans, Frans, Frans, Fred, Frederike, Frieda, Frits, Frouke, Gabrie, Gauko, Gea, Geert, Gemma, George, Ger,Gerard, Gerard, Gerard, Gerard, Gerrit, Gerrit, Gerry, Gerry, Gert, Gert, Gert, Gert-Jan, Gijs, Gina, Guido, Gusje, Guus, Habib, Hajo,Hamid, Hamid, Hana, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Harrie, Harrie, Harry, Harry, Harry, Harry, Havid,Heidi, Heleen, Helma, Hemmen, Henk, Henk, Henk, Henk, Henk, Henk-Jan, Hennie, Henny, Henny, Henny, Henri, Henriette, Her-man, Hester, Heybat, Huguette, Iana, Ida, Ilona, Ilona, Ilse, Ine, Ineke, Ineke, Ineke, Ineke, Inez, Inge, Inge, Inge, Inge, Ingrid, In-grid, Iris, Iris, Irmin, Isaac, Isabel, Isidoor, Ivo, Iwan, Jaap, Jaap, Jaap, Jacqueline, Jacqueline, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan,Jan, Janet, Jan-Jaap, Jannie, Jannie, Jannie, Jantelle, Janus, Jaro, Jasper, Jeanette, Jeanette, Jelly, Jenneke, Jeroen, Jeroen, Jeroen,Jeroen, Jes, Jessica, Jet, Jet, Jet, Jildou, Jimmy, Joan, Joan, Joanne, Johan, Johan, Joke, Joke, Joke, Joke, Jolanda, Jolande, Jolies,Jonas, Joni, Joop, Joop, Joost, Joram, Jord, Jorien, Joris, Jos, Jos, José, Josta, Judith, Judith, Judith, Judith, Jules, Jurgen, Karel,Karel, Karen, Karen, Karim, Karin, Karin, Karin, Karin, Katja, Kees, Kees, Khalid, Kim, Kirsten, Kitty, Kitty, Kiyomi, Koen, Koos,Krish, Laurent, Lavinia, Lea, Lena, Lenneke, Leo, Leo, Leo, Leo, Leonie, Leonie, Lianne, Lidy, Lien, Lies, Lies, Liesbeth, Liesbeth,Liesbeth, Lilianne, Lin, Linda, Linda, Lisette, Liza, Loes, Loes, Lonneke, Lotte, Louke, Luc, Lucas, Maaike, Machteld, Madeleine,Manfred, Manon, Manon, Marc, Marc, Marcella, Marcha, Marchje, Marco, Marcus, Marga, Margo, Margot, Margot, Margriet, Maria,Marian, Marian, Marian, Marian, Marian, Marianne, Marianne, Marianne, Marianne, Marica, Marieke, Marieke, Mariëtte, Marije, Ma-rion, Marion, Marion, Mariska, Mariska, Marit, Marja, Marja, Marja, Marja, Marjan, Marjolijn, Mark, Mark, Mark, Mark, Markus, Mar-leen, Marlijn, Marlinde, Martha, Martijn, Martin, Martin, Martin, Martine, Mascha, Mathasyo, Maurice, Meg, Merel, Merel, Merel,Michael, Michel, Michel, Mieka, Mieke, Mieke, Mike, Mikkie, Minna, Miranda, Mirella, Miriam, Mirjam, Mirko, Miro, Mohammed,Monica, Moniek, Monique, Monique, Monique, Monique, Monique, Monique, Monique, Mop, Mustava, Mylène, Nanda, Nanja,Nanja, Nanneke , Natascha, Mathalie, Nathan, Neddy, Nelleke, Nellie, Nellie, Netty, Nico, Nicole, Nicolette, Niek, Niels, Nienke,Nienke, Odette, Ody, Olav, Ole, Olga, Orlando, Oscar, Oscar, Oscar, Patrick, Paul, Paul, Paul, Paul, Pauline, Pepijn, Peter, Peter, Pe-ter, Peter, Peter, Peter, Peter, Petra, Petra, Petros, Phil, Piet, Piet, Pieter, Pieter, Pim, Pim, Plien, Puk, Rafaël, Raquel, Rebekka,Reinier, René, René, René, René, René, René, Rens, Rianne, Rianne, Rianne, Richard, Rineke, Rita, Rob, Rob, Rob, Rob, Rob, Ro-bert-Paul, Roeke, Roel, Roger, Roland, Roland, Roland, Ron, Ronald, Ronny, Roos, Roos, Rop, Rosaline, Roxanne, Ruben, Ruben,Rudi, Rutger, Ruud, Ruud, Ruud, Sabine, Sammy, Sandra, Sandrine, Sanna, Sanne, Sarah, Saskia, Saskia, Saskia, Saskia, She-wane, Silvie, Simona, Simone, Simone, Simone, Sjaak, Sjak, Sjarel, Sjors, Stefan, Stephan, Steven, Sunaya, Susan, Susanne, Susy,Suzan, Sven, Sylvia, Sylvia, Sylvia, Taliet, Tamara, Tanja, Tarek, Terry, Thea, Theo, Theo, Theo, Thomas, Tijs, Tilo, Tim, Timon, Ti-neke, Tom, Tom, Ton, Ton, Ton, Ton, Ton, Ton, Tonny, Tony, Toos, Trees, Trudie, Truus, Uwe, Valeria, Vera, Vincent, Vincent, Vincent,Walter, Walter, Walter, Wendela, Wendeline, Wendy, Wieger, Wilbert, Wilbert, Wilfred, Willeke, Willeke, Willem, Willem, Willemien,Wilma, Wilma, Wilma, Wim, Wim, Wim, Wim, Wim, Wing Fai, Wouter, Wouter, Ximena, Yader, Yana, Yang, Yvo, Yvon, Yvonne,Yvonne, Zegert en Zhu.

Door Inge Piena

131

Jenneke Bakker

Werkte van 1977 tot 1982 bij De Baas: twee jaar achter de bar

en tweeëneenhalf jaar in de keuken.

“Toen ik me destijds in een opwelling opgaf als

barmedewerker, had ik nooit kunnen voorspellen dat

ik zoveel jaar in De Baas zou blijven werken en zo’n

hart voor de zaak zou krijgen. Want het werk was dan

wel op vrijwillige basis, het was verre van vrijblijvend.

Het was zwaar, maar ook serieus: ik leerde er echt een

vak!

Eigenlijk was ik nogal verlegen in die tijd en tijdens

Fronsvergaderingen zei ik ook nooit iets. Mijn inbreng

bestond vooral uit het praktische werk. Ik vond het

prima om veel te werken en omdat je ook wel inviel

voor iemand die niet op was komen dagen, maakte je

soms erg lange dagen. En dan gingen we na afloop

ook nog eens zitten naborrelen. Ondertussen weet ik

dat ik hyperactief ben en begrijp ik mijn werklust van

toen: in de Baas vond ik een positieve manier om

mijn energie in goede banen te leiden.

Dat je achter de bar steeds met andere mensen in

ploegen werkte, vond ik een uitdaging en vooral heel

leuk. Samen waren we verantwoordelijk voor de sfeer.

Als het lekker draaide, zag je dat direct terug in de

tevredenheid van de klanten.

Na twee jaar barwerk heb ik me aangesloten bij de

kookploeg. Ook in de keuken werkte je met steeds

verschillende maatjes. Dat was heel leerzaam. We

wisselden specialiteiten met elkaar uit en experi-

menteerden naar hartenlust. Dat ging ook wel eens

fout, maar na een tijdje draaide ik mijn hand nergens

meer voor om: Indonesisch, Indiaas, Palestijns, Grieks,

Italiaans enzovoort en dat alles in bourgondische

hoeveelheden. De sfeer in de keuken was vrolijk en

opgewekt: er werd kei- en keihard gewerkt maar ook

flink gedold en gelachen. Het was eigenlijk altijd een

feestje om zo’n kookbeurt te draaien.

Het koken in de Baas was ook wel topsport: rennen,

hakken, roeren en gewichtheffen met zware pannen.

Toen ik weer eens in zo’n gigantische pan stond te

roeren, betrapte ik mezelf op de gedachte: ’Als ik dit

kan, zou ik ook best een groot gezin aankunnen.’ En

terwijl ik mijzelf tot die tijd had wijsgemaakt dat ik

nooit, echt nóóit kinderen zou willen, heb ik er

uiteindelijk toch vier gekregen!”


Kees BrusselWerkte met onderbrekingen in de periode van 1977 tot 1990 in De Baas. In de jaren tachtig ook als penningmeester en vanaf 2006 opnieuw in het bestuur.

“Het leuke van De Baas vond ik dat het niet extreem

was, doordat er zoveel diversiteit was: het was een

collectief van allemaal individuen, zonder dogma. Dat

is altijd het bijzondere geweest wat mij betreft.

Iedereen kon het gezamenlijke ideaal op zijn eigen

manier uitwerken. Dat leverde veel discussies op,

maar ook veel heel verschillende initiatieven.

Zelf iets opzetten, daar genoot ik nog wel het meest

van. Op de Lijnmarkt heb ik op een gegeven moment

bedacht dat we wel eens een live talkshow konden

houden, dat Utrecht daar wel rijp voor was. De eerste

keer deed ik het zelf, maar voor de tweede en derde

keer had ik Cees Grimbergen gevraagd en omdat die

toen al bekend was, hoefden we nauwelijks iets aan

publiciteit te doen. De tent zat afgeladen vol.

Na die paar keer was de lol er voor mij alweer een

beetje af. Het bedenken en opzetten was het leukst.

Dat is voor mij essentieel geweest: alles kan, maar

niks hoeft. Dat paste goed in mijn leven en past

waarschijnlijk nog steeds bij mij. Het grote geld trekt

me niet en ambitieus ben ik ook niet zo. Ik wil

gewoon graag mijn eigen ding doen. Doordat ik dat

binnen De Baas kon doen, heb ik mijn eigen sterke en

zwakke punten leren kennen. En ook dat je niet altijd

op anderen kunt rekenen. Iedereen heeft zo zijn eigen

nukken en z’n eigen leven en als iemand het af laat

weten, dan lossen we ’t anders op.

Het was gewoon waanzinnig leuk: op de Biltstraat

maakte je samen een avond. Hard werken, goed geld

verdienen en daarna samen doorzakken. Aan de

Lijnmarkt was je iets meer eigen baas: in de keuken,

achter de bar of als serveerder. Als er iets misging

- mensen moesten bijvoorbeeld heel lang op hun eten

wachten of het eten was een beetje aangebrand -

dan bedacht je zelf een oplossing om die mensen te

lijmen: drankjes weggeven werkte bijvoorbeeld goed.

Van die mensen kreeg je vervolgens de grootste

fooien!

Toen ik pas bij De Baas was, hoorde ik Harrie Jekkers

zeggen dat al die nieuwe mensen er alleen maar bij

kwamen om hun kennissenkring uit te breiden. Dat

stak wel even. Misschien ben ik wel zo lang bij De

Baas blijven hangen om die uitspraak te

logenstraffen. Nou ja…”

KEES BRUSSEL (IN 1986) IN EEN RAKET IN WORDING: ”DAT WASZO BIJZONDER AAN DE BAAS. ALS JE EEN IDEE HAD EN JE KREEGEEN PAAR MENSEN ENTHOUSIAST, DAN KON JE HET OOKUITVOEREN – ZOALS DE ANTI-RAKET-RAKET”

133Terugkijkend

Lucas Janssen

Werkte van 1992 tot 1998 in De Baas. Hij kookte vooral, maar serveerde ook.

“Er zat een soort golfbeweging in het werken bij De

Baas. Teams ontstonden en vielen uit elkaar. Als je een

poosje in een team werkte dat goed op elkaar

ingespeeld was, dan was dat echt kicken. Iedereen

wist wat ie moest doen; je hoefde niks uit te leggen.

Maar na een poosje vielen zulke teams weer uit

elkaar. Dan was het een poosje wat rommeliger

voordat je elkaar gevonden had en de samenwerking

weer soepel liep.

Niet dat het in die tussenperioden vervelend was, we

hadden altijd wel plezier. Het was ontzettend leuk

zoveel verschillende mensen tegen te komen. Ik zat

bijvoorbeeld ook in de krakerscène en was met een

groepje mensen bezig het alternatieve hostel Strowis

op te zetten. Die groep was echt een bepaald slag

mensen, maar bij De Baas liep van alles rond:

leeftijden, politieke voorkeuren, achtergronden,

problemen, alles.

Dat ik niet op een vaste dag werkte, had ook wel een

nadeel: ik werd vaak gek van al die verschillende

menu’s. Elke dag had zijn eigen menu en wat je op

een dag overhad, moest je dan weggooien:

ontzettend zonde. Vanaf 1994 veranderde dat. Toen

kwamen er menu’s die twee à drie weken lang door

iedereen gemaakt werden. Sommige mensen vonden

dat jammer, omdat ze niet meer hun eigen ding

konden doen, maar ik was er wel blij mee. Dan wist

ik altijd wat er moest gebeuren.

De donderdagavond had daarbij als drukste avond

nog wel een aparte status: honderd eters soms, twee

verdiepingen vol. Dat was hard werken en niet

iedereen durfde dat aan. Al met al was je toch snel

van 12.00 tot 24.00 uur bezig als kok. Serveerders

hadden het veel makkelijker, daar pestten we ze

natuurlijk mee onder het eten om 22.00 uur. Die

maaltijden samen waren altijd een heel gezellige

afsluiting van een dag hard werken.

Naast koken heb ik in De Baas geleerd dat je je hoofd

koel moet houden. Zolang je studeert, ben je toch

vooral met jezelf bezig. Toen ik na mijn vervangende

dienstplicht bij De Baas terechtkwam, zat ik opeens in

een grote club met heel verschillende meningen. Dat

betekende polderen en dat was nieuw voor mij. Ik

ben op zich heel rustig, maar die kant van mij werd

flink op de proef gesteld en is denk ik wel versterkt.”


Puk Witte

Werkte in 2003 en 2004 als serveerster in De Baas.

“Het was in De Baas soms ontzettend chaotisch,

maar ook heel gezellig. De meeste diensten werkte ik

met leuke mensen en de klanten waren altijd heel

aardig. Daar ging het mij om: ik wilde graag contact

met mensen die je anders niet zo snel zou ontmoeten.

Al waren dat voor een deel ook mensen met wie je de

oorlog niet zou winnen. Als psycholoog kon ik daar

wel van genieten.

Maar wat ik zo grappig vond aan De Baas, was ook

de zwakte: de kwaliteit van wat we konden bieden,

hield niet altijd over en dat viel soms slecht te

verkopen. In de periode dat ik er werkte, werd dat wel

erger. Veel mensen die er werkten, deden dat vooral

om maar wat om handen te hebben en soms ook

voor de goedkope drank na afloop. Belangrijke taken

kwamen zo op te weinig schouders terecht en

structurele klussen bleven liggen. Ik zag dat en vond

dat lastig.

Op mijn werk ben ik onder andere verantwoordelijk

voor het veiligheidsbeleid. Dit soort zaken kregen bij

De Baas maar weinig aandacht. Aan veel weten

regelgeving voldeden we niet. Dat bracht ik dan wel

in in vergaderingen, maar dat werd niet echt

opgepikt. Dat frustreerde. Met het verschil tussen

mijn verantwoordelijkheden in mijn werk en hoe

zaken bij De Baas gingen, kreeg ik steeds meer

moeite. Toen de sfeer ook nog steeds grimmiger werd

door de kampen die ontstonden rondom Mark

Sparrius, ben ik afgehaakt. Ik dacht: als ik dan

overspannen moet worden, dan toch wel van een

betaalde baan en niet van vrijwilligerswerk! Jammer

vond ik het wel.

Nu ben ik wel wat ontnuchterd over vrijwilligers-

organisaties. Toen ik gestopt was bij De Baas wilde ik

mijn tijd aan een andere organisatie geven, maar ik

heb daar nu wel een drempel voor. In De Baas was

het de gedachte dat mensen samen eigen baas zijn,

maar sommige mensen hebben denk ik heel veel

behoefte aan een baas. Ik heb wel leuke contacten

overgehouden aan De Baas. Heel verschillende

mensen die ik nu nog zie. Daarnaast vind ik het

achteraf ook heel leuk dat ik deel heb uitgemaakt van

zo'n bijzonder initiatief. Daar ben ik best trots op!”

1351977-2008

� Kommissie Anti Kontrole (KAK) � Wij vrouwen eisen� Akties tegen politiestaat� Akties in Almelo tegen kweekreactor� HC-festival� Scan � Blijf van m'n Lijf � 182 Marokkanen� Elektrische typemachine � Kraakbond � Nicaragua & politieke avond� Filmhuis� Aktie Onkruit� Vrouwengezondheidscentrum� Lastpost� Furore� Libanonkrantje � Buurthuis Utrecht West � Vakantiebaas � De Wijs� Buurthuis Utrecht West� Rooie Rat� Colombia (reizende school)� Rampen Komitee Woningnood � Amelisweerd � Dagje uit Baaswerkers� Woningnood Tribunaal� Radio Gladiool� Feest van de Vrede Wittevrouwen� Wij vrouwen eisen (legalisering van

abortus)� KMAN � Filippijnen Groep Nederland� Rock against Rollen (tegen sexisme)� Kraakpand Sandwijck � Initiatiefgroep Freinet-onderwijs

Regentesse-school� Kraakbond, Kraakkollectief en

Wijkkraakgroepen� Aktie Giroblauw van het Utrechts

Energie Verband� Komitee Tivoli Tijdelijk (opknappen

NV-huis)� Feest van de Vrede Vogelenbuurt� Anti Fascisme Kommitee Utrecht

(AFKU)� Medisch Komitee Palestina� Manifestatie woningnood studenten

� Affichedrukkerij Tegendruk� Anti Fascisme Kommitee Utrecht � Platform Marokkaanse Jongeren� Vrienden van Amelisweerd� Gat Voorstraat � Koffiekeet Nobeldwarsstraat � Oosterbuurt� Tentoonstelling over Nicaragua� Boeken school in Kenia� Werkgroep Afschaffing Sollicitatie-

plicht (WAS)� Palestinakommitee� "Voor ondersteuning van Jopie, een

bijstandsmoeder die als enige kontaktheeft met de belgiese totaalweigeraarKoen."

� Nicaragua fietsenprojekt� Blijf van m'n lijf� Werkkamp in Jordanië� Coöperatieve Vereniging

2e Handskleding � Fanfare van de Eeuwigdurende

Bijstand � Werkgroep Vriendschapsband

Utrecht-Léon (Nicaragua)� Studio C. � Staking Britse mijnwerkers� Radio ZEBI� Werklozentelefoon� Wijkkrant Utrecht West� Steunfonds Meldpunt Utrecht tegen

discriminatie� Sleep-Inn 't Snurkhuis Utrecht� AFKU en COC� Voordeurdelers� AMOK� Nicaragua moet overleven� Anti-raket-raket� Klachtenburo Justitie Optreden� Umodja (derdewereldwinkel)� Stichting Media en verzet� Techniek in Nicaragua� Onderneemsters in de mode� Wegloophuis Psychiatrie Utrecht� Shell blokkade� Akties tegen beleid van

staatssecretaris Heerma� Kommitee Anti Golf Oorlog (KAGO)

� Biologisch-dynamische boerderij 'deVlierhoek'

� Wegloophuis Psychiatrie Utrecht� Biologisch-dynamische boerderij

Trzebiatkowo (Polen)� Weef- en confectieatelier voor

weduwen (Guatemala)� Sportclub Gehandicapten Marrakech

(Marokko)� Initiatiefgroep 'Utrecht (a)sociaal?'� Steungroep Vrouwen in detentie � Bijzonder jeugdinternaat Valentijn

Nunspeet� Restaurant 'De Toekomst' Amsterdam� Radio- en tv-zender voor Koerdistan � Kinderboerderij Griftpark� Charles Gorrissen Foundation

(Fillippijnen)� Landelijke India Werkgroep � Utrechts Platform tegen de Oorlog en

het Geweld in ex-Joegoslavië� Biogrond-aandelen bij Triodos Bank� Huella (Mexico) � Stichting Thuis Sterven� Act Up! Against Aids� Antifascistische Actie Nijmegen� Utrechts Platform tegen de Oorlog en

het Geweld in ex-Joegoslavië� Aspe-groep (Pyreneën)� Turkije Komitee (Turkije en

Koerdistan) � Wegloophuis Psychiatrie � Meldpunt Tegen Discriminatie� Jongerenstichting Peloton � Kindertelefoon Utrecht� Aktie Strohalm � Jongeren Milieu Aktief� Projekt Unai (Brazilië)� Stichting Sundarijal Bikas (Nepal) � Productie CD 'Blues for Bosnia' door

Stichting CRASH Nederland � Projekt Voorstaete (ACU)� HAK Pasar Maling � Komitee Utrecht Tegen Racisme

(KURF)� Prithipura (Sri Lanka)� Stichting El Futuro (Chili)� Turkije Komitee (Turkije en Koerdistan)

� Toneelgroep Utrecht � Latijns-Amerikaans Documentatie-

centrum LADOC � Stedenband Utrecht-Leon (Nicaragua)� ZIMFEP (Zimbabwe) door HIVOS

Comite� Nooit meer Tsjernobyl � Stichting Wegloophuis Utrecht � Campagne 'Toerismeboycot naar

Turkije' � Stichting Straatkind Oscar � Stichting Steun Gehandicapten

Marokko � Werkgroep Religieuzen Tegen

Vrouwenhandel � Stichting Anti-discriminatie Bureau

Zaanstreek � Buurthuis Spirit � Stichting Ezaka/Madagascar � Vof de Verandering � Peace Brigades International� Burma Centrum Nederland � Child Welfare Scheme Nepal � Stichting Welzijn Zuid-oost Azië � Stichting Weeraba (Oeganda)� Stichting Vriendschapsband

Utrecht-Leon (Nicaragua)� Stichting Nagwa Bantega � Solidariteitsgroep Turkije Koerdistan � Straatnieuws � Autonoom Centrum Amsterdam� Geef Racisme Geen Stem � Persbureau Özgürlük Amsterdam � Stichting Asidohoppo Utrecht � Stichting Biblionef Nederland (boeken

voor Antillen, Aruba en Suriname)� Stichting Roze Zaterdag Utrecht� Stichting Makongeni Self Help Group

(Kenia)� Theater Mandarijn � Asielzoekerscentrum Zeist � Vluchtelingenwerk Utrecht� Averechts

FOOI VOOR HET GOEDE DOELEen chronologische greep uit de fooienpotten


WAT GEBEURT ER MET HET GELD?

Er zijn twee fondsen op naam opgericht:

Triodos-Baas Fonds | 52% van het resterende kapitaal

(minstens € 400.000). Looptijd: ongeveer 18 jaar.

Dit fonds zal het accent leggen op duurzaamheid en sociaalondernemerschap. Voor wat betreft het eerste accent, duurzaamheid,kunnen kernwoorden genoemd worden als schone energie, biologischelandbouw, diervriendelijkheid, gezonde voeding, eerlijke handel metontwikkelingslanden en microkredietverlening. Voor wat betreft hettweede accent, sociaal ondernemerschap, kan het gaan om mensenvan verschillende achtergronden die samen werken en leren en zich zoontwikkelen.www.triodosfoundation.nl

Mama Cash-Baas Fonds | 48% van het resterende kapitaal

(ongeveer € 400.000). Looptijd: ongeveer 5 jaar.

Dit fonds zal worden ingezet om organisaties te ondersteunen die zichsterk maken voor de positie van vrouwen en meisjes in met nameOost-Europa. Prioriteit zal gegeven worden aan initiatieven die deontwikkeling en participatie van vrouwen en meisjes nastreven en hungezamenlijke kracht versterken om te proberen bestaandemachtsstructuren te veranderen die hun keuze en onafhankelijkheidbeperken. Door hun werk versterken deze vrouwenorganisatiesgemeenschappen en nemen veiligheid, gelijkheid en mogelijkhedenvoor iedereen toe. www.mamacash.nl

Twee fondsen ontvangen een schenking van elk € 12.500:

Alert fonds voor jongerenactiviteiten

Alert is een onafhankelijk fonds dat progressieve projecten vanjongeren ondersteunt. Alert wil dat jongeren beter en meer gehoordworden, maar denkt dat alleen jongeren zelf hiervoor kunnen zorgen.Daarom steunt Alert over de hele wereld jongereninitiatieven metkleine subsidies. Hiermee streeft Alert naar een fundamentelemaatschappijverandering die gericht is op een rechtvaardige verdelingvan macht, kennis en kapitaal en een milieuvriendelijke manier vanproduceren. Alert is het enige fonds ter wereld dat uitsluitend doorjongeren wordt bestuurd.www.alertfonds.nl

Ana Maria Fonds (AMF)

Het Ana Maria Fonds is een Utrechtse stichting van algemeenmaatschappelijk nut. Het ondersteunt projecten met een sociaal-maatschappelijk vernieuwend en coöperatief karakter: projecten diedeelnemen aan de ‘solidaire economie’. In de solidaire economie is hetbelangrijk dat je rekening houdt met anderen en met wat er om jeheen leeft. Alles hoeft niet steeds groter, meer en winstgevender. Geenwinstmaximalisatie maar een rechtvaardige verdeling van middelen. Demaatschappelijke onderneming is een bedrijf met een primairmaatschappelijke doelstelling. Het behalen van winst is noodzakelijkmaar daaraan ondergeschikt. In de periode voor de verkoop van hetpand, heeft AMF De Baas ondersteund met adviezen en leningen.www.amf.nl

En de laatste Baasprijs gaat naar:

STIL | € 3.333,33 voor de organisatie en € 1.111,11 voor de vrijwilligers

STIL is een vrijwilligersorganisatie die juridische en medische hulp geeft aan vluchtelingen en migranten zonder verblijfsvergunning. Daarnaast wil STIL de nodige politieke druk uitoefenen, acties voeren en mensen informeren over de situatie van mensen zonder papieren.www.stil-utrecht.nl

LAATSTE SCHOONMAAK LIJNMARKT 8, FOTO’S VAN MOBIELTJE KEES BRUSSEL

... en de rimpelloze vijver de ruïnes

en de golven van mateloze ijver...

DEBAAS :Opmaak 1...ken voor een nieuwe revolutie, die van de “herverde-ling van de macht”....

Documents

Transcript of DEBAAS :Opmaak 1...ken voor een nieuwe revolutie, die van de “herverde-ling van de macht”....