De taal- en spraakontwikkeling van de kleuter...Opleiding JGZ - Module Jonge Kind - Screening van...
Transcript of De taal- en spraakontwikkeling van de kleuter...Opleiding JGZ - Module Jonge Kind - Screening van...
De taal- en spraakontwikkeling van de kleuter
Alert zijn voor alarmsignalen tijdens het contactmoment K1
Ellen Rombouts, PhD(KU Leuven)
Symposium “Kleuters in ontwikkeling”, VWVJ 15 november 2019
De kleuter in ontwikkeling (3 – 4 jaar)
▪ Taal
▪ Meertaligheid
▪ Spraak
▪ Stotteren
▪ Mondgewoonten
Taal
Vorm
Woordvorm
Zinnen vormen
Inhoud
Begrijpen
Verbandenleggen
Gebruik
Functie
Sociale regels
Oog voor kind én omgeving
Taal: factoren
<div>Icons made by <a href="https://www.flaticon.com
Zinnen van minstens 3 woorden
Zinnen aan elkaar plakken: “en dan … en dan … en dan…”
Wie/wat/waar - vragen
Typische foutjes:
meerlettergrepige woorden (milionade)
herhalingen, haperingen, zoeken naar woord
meervouden (paarten, dosen, schippen, zwembatten)
lidwoorden de/het verwisselen (de boek)
Taal van het kind: Wat kan je verwachten op 3 jaar?
www.kindentaal.be
Foutjes:
voegwoorden maar/of/want/omdat = afwezig of fout
zelf verzonnen woorden (uitslikken)
verleden tijd (brengen/brengde/gebrengd)
Ik is recht bij de wei hardgeloopt, ikke
Trailer is ook lampjes, blauwe
Ik heb al gedrinkt, mama
Ik heb heel veel slokjes genemen
Ik heb de stoel omgeslaagd
Dat vind ik niet beterder
Taal van het kind: Wat kan je verwachten op 3 jaar?
www.kindentaal.be
Taal van het kind: Wat moet het kind kunnen/doen?
Gereviseerde Minimum Spreeknormen
2;06-3;00 jr Begrijpt 3-woord zinnenMaakt 2-woord uitingenWoordopbouw nog onvolledig
3;00-3;06 jaar Maakt 3 tot 5-woord uitingenOngeveer de helft is verstaanbaar (!)
3;06-4;00 jaar Vertelt spontaan een verhaaltje50-75% verstaanbaar
(Goorhuis-Brouwer, 2007, p.16 )
4;00-5;06 Kan verhaaltje vertellen ahv plaatjesMaakt enkelvoudige zinnen79-90% verstaanbaar
>5;06 jaar Goed gevormde ook samengestelde zinnenGoed verstaanbaar
Taal van het kind: Wat moet het kind kunnen/doen?
(Goorhuis-Brouwer, 2007, p.16 )
Gereviseerde Minimum Spreeknormen
▪ Aanbod: lezen ouders voor?, spelen samen spelletjes?, …
▪ Meertalig?Welk aanbod (wie) in elke taal? Is hier een vaste structuur in?
▪ Gevarieerd brabbelen op 12 maanden?
▪ Familiale spraak- en taalproblemen?
▪ Begrijpt jouw kind jou goed als je iets vraagt?
▪ Kan jouw kind al zinnetjes maken (woorden aan elkaar)?
▪ Kan jij goed verstaan wat jouw kind vertelt of zegt?
Taal anamnese
Opleiding JGZ - Module Jonge Kind - Screening van
taalontwikkeling10
Bij follow-up (vermoeden mogelijk taal/spraak problemen):
peuters: consultatiebureaus kind en gezin
kleuters: kleuterleidsters, zorgcoördinatoren, CLB
Basiskennis taalontwikkeling
Mijlpalen bereikt?
• Bevraging ouders en observatie
• Van Wiechen-onderzoek
• SNEL: vragenlijst (1-6 jr)
https://www.kindentaal.nl/snel-test
Spontane taal van het kind
Laat kind iets meenemen wat die graag heeft of kiezen uit speelhoekje(begin hierover gesprekje met kind: wat heb je daar?)
Integreer observatie in andere metingen(bv. ‘waar is jouw mond?’, ‘geef ... maar aan mama’)
Ben je onzeker? Gebruik SNEL als ‘handleiding’(begrip en productie)
Taal observatie
Follow-up: SNEL, voorbeeld, items
https://www.kindentaal.nl/snel-test
Sommige kinderen hebben tijd nodig om te acclimatiseren -> laat hen pas vertellen als ze zich meer op hun gemak voelen.
Kind is heel verlegen en zegt niets? Bevraag of dit thuis ook zo is.
Kind praat opnieuw als ‘baby’: soms regressie bij nieuw broertje/zus. Deze fase gaat voorbij.
Kind praat maar is heel moeilijk verstaanbaar?
-> follow-up onderzoek (zie minimumnorm van 50% verstaanbaar)
Logopedie in K3 bij individuele spraakklankjes?
Nog niet echt nodigSommige logopedisten verkiezen dit omwille van lezen in L1
Taal observatie
Signalen voor tragere of atypische taal/spraak ontwikkeling?
1. Wat je vaststelt bespreken met ouders en nagaan of ze hier zorg over hebben
2. Toetsen bij leerkracht
3. Evt. uitnodigen voor eerste verdiepend onderzoek om de taal en spraakontwikkeling te toetsen aan andere ontwikkelingsdomeinen
4. Na integratie van alle info zo nodig verwijzen.
Taal observatie
Follow-up: Van Wiechenschema
https://www.ggdghorkennisnet.nl/?file=656&m=1310474916&action=file.download
Follow-up: EPV
Vermoeden atypische sociale interactie
• EPVs: Evaluatie pragmatische vaardigheden (6-30m)
gebruik taal in sociale context (intenties, reageren, conversatie, …)
Beslissingsschema: geen probleem, op te volgen, verder onderzoek
EPV, voorbeeld item
Spontane taal van het kind
Taalaanbod vanuit ouder
Interageren ouders met kind?
Druk op kind?
“neen dat is verkeerd.”“Zeg het eens juist.”
Onaangepast aanbod?
Meegeven taaladviezen aan ouders
Taal observatie
Taaladviezen: Hoe en waarom?
▪ Gebruik concrete voorbeelden om kind te situeren tovleeftijdsgenoten
▪ Wijs ook op sterktes
▪ Betrek ouders actief: zij kunnen taal ondersteunen en stimuleren (adviezen)geef adviezen mee naar huis (brochure, website)
▪ Stel samen actieplan op – enkele concrete handelingen die ouders ondernemen (bv. elke avond 1 verhaaltje).
Taaladviezen: Hoe en waarom?
▪ Kinderen leren vanuit natuurlijk aanbod
Kinderen nemen taal op als spons (natuurlijk vermogen)
Meer taalaanbod doorheen de dag = meer leerkansen
Volwaardige gesprekspartner, vermijd kinderlijke taal
Taaladviezen: Hoe en waarom?
▪ Kinderen leren vanuit natuurlijk aanbod
– Voorlezen
– Spelletjes
– Liedjes
– Bouw vaste momenten in (bv. avondritueel)
– Voortdurend aanbod geven
• Beschrijf wat jij of het kind doen
• Expansie
Taaladviezen: Hoe en waarom?
▪ Het kind volgen eerder dan ‘sturen’
Het vertellen op zich is belangrijker dan op een juiste manier vertellen
Nadruk op spontaan en natuurlijk vertellen, niet dwingen tot …
Taaladviezen: Hoe en waarom?
▪ Het kind volgen eerder dan ‘sturen’
– Impliciet verbeteren
– Aandacht volgen en hier samen over praten
– Oogcontact (zelfde hoogte)
– Geef kind tijd en ruimte om te vertellen
• Opletten voor té sturende communicatie
– Stel open vragen
– Durf stiltes te laten vallen tijdens vertel- en leesmomenten
– Vermijd “zeg eens na”
Stimuleer zoveel mogelijk taal
Voorlezen, vertel voortdurend wat jij/het kind doet
Maak vaste rituelen: liedjes, verhalen, …
Leg geen druk op het kind
Laat in eigen tijd rustig vertellen
Niet expliciet corrigeren
Stiltes zijn ok!
Ga steeds in op wat het kind vertelt of boeit
als het kind niets vertelt, praat dan over waar het kind naar kijkt of mee speelt
ga verder op wat het kind zegt of doet
Taaladviezen overzicht
Meertaligheid
Meertaligheid - achtergrond
Simultane taalverwerving = 2 of meer talen vanaf geboorte
Onderlinge verschillen groter dan bij monolinguale kinderen
Taal kan later op gang komen
Zelfde taalontwikkelingsproces als monolinguale kinderen. Niet noodzakelijk in beide talen zelfde fase
Meertaligheid - achtergrond
Successieve taalverwerving = 2 of meer talen vanaf 3;00 jaar
Best zo vroeg mogelijk en zoveel mogelijk aanbod Nederlands
‘stille periode’ mogelijk
Verwerving eerste taal geeft opstapje naar 2de taal
Mogelijke taal en cultuur-shock
Meertaligheid
Signaal voor taalprobleem
Kind krijgt geen énkele taal onder de knie
-> brabbelde kind gevarieerd op 12 maanden?
Taalproblemen
Oorzaak moeilijk te achterhalen bij meertaligheid
Normale fenomenen:
kind wil niet meer praten (stille periode)
kind gebruikt woorden uit ene taal in andere taal(“dat is chouette”)
woordvolgorde in ene taal volgens andere taal(“ik morgen naar oma gaan”)
vreemd accent
Toch bezorgd? Logopedist met specialisatie meertaligheid: https://www.taalbrug.be/databank-afgestudeerden
Meertaligheid - Advisering
Aandachtspunten
• Goed nadenken over motivatie / toekomst
• Beide talen positief in beeld stellen
• Culturele verschillen in opvoeding / taalaanbod
• Ouders bieden de taal aan die ze goed beheersen
• Indien ouders Nederlands niet goed machtig zijn
→ via andere wegen zoveel mogelijk aanbod geventelevisie, bij vriendjes spelen, namiddagactiviteiten (in lokale bibliotheek)
https://www.uitinvlaanderen.be/agenda/search?kleuters=1
• Beide talen evenwichtig aanbieden
• Duidelijke afspraken maken:
– “één persoon één taal” strategie
– “één plek één taal” strategie (woordenschat)
Taaladviezen meertaligheid overzicht
Articulatie
Itt taal is spraak = motoriek
– Motorisch in staat zijn de individuele klanken of opeenvolgende klanken uit te spreken
– Kinderen die klanken verwisselen, maar wel juist kunnen uitspreken = taalprobleem (fonologisch probleem), geen spraakprobleem
De meeste klanken verworven behalve /r/ en /s/
Uitspraak van lettergrepen:
• clusters moeilijker dan individuele klanken (NIET som van de delen): /kn/ k + n
• moeilijkheidsgraad: motoriek/combinatoriek is autonome factor
• vooral clusters met /s/, /r/ en /l/
SNEL: verstaanbaarheidscriterium 50%
Meestal nog te vroeg om aan individuele klanken te werken. Pas ten vroegste vanaf K3/L1 (nog niet de /r/ en /s/).
Observatie articulatie
Stotteren
Stotteren
▪ Begint vaak tussen 3-5 jaar
▪ Sommigen groeien hier spontaan uit
▪ Kleuters zijn typisch niet-vloeiend (“euh’”)
▪ Echter, opletten voor afwachtende houding
Haperen IN het woord
• Oma, gi-gi-gi-gisteren zijn we na-na-naar de ker-ker-kermisgeweest.
• naar de k-k-k-kermis
• Niet stotteren = ‘Euhm, oma, oma, en weet je wat? Gisteren, euhm gisteren zijn we naar, naar de..., naar de kermis geweest’...
Negatieve reacties van ouderalé, zeg het nu gewoon. Zeg het nog eens in één keer.
Negatieve reacties van kindgrimassen, stoppen met praten bij blokkering, bewegingen, frustratie
Stotteren observeren
Screening Lijst voor Stotteren; voor kinderen tussen 2 en 7 jaar.https://www.stotteren.nl/ouders/screeningslijst-voor-stotteren-sls.html
Bij twijfel of bezorgdheid ouders: vragenlijst voor ouders
Huisarts (attest) -> logopedist (stottertherapeut!)
Lijst stottertherapeuten in de buurt:
https://www.vvl.be/logopedisten
Stotteren - doorverwijzen
Analoog aan taaladviezen
Vermijd: ‘denk eerst goed na’, ‘probeer nog eens een beetje trager’, adem eerst rustig in’
Laat het kind uitspreken, vul niet aan, geef voldoende tijd
Geef het kind positieve aandacht: het gaat over wat het kind vertelt en niet hoe.
http://www.stotteren.be/stotteren/tips-voor-ouders/
Stotteren – Adviezen voor ouders
Mondgewoonten
Mondgewoonten
Voortdurend open mond?
Is het kind verkouden?
Neen?– Bevraag aan ouders: zit kind altijd met open mond?
– Indien ja, even laten langsgaan bij huisarts
Mondgewoonten
Duimzuigen / speen tijdens de dag?
– Gradueel afbouwen, gestructureerd• Eerst specifieke momenten, dan momenten opbouwen• Beloningssysteem• Duimzuigen: evt. eerst ‘vervanging’ (doekje)
– Niet tijdens potentieel stressvolle momenten (zoals nieuwe broer/zus)
Waarom? Voorkomen scheefstand tandenMoet volledig (dag/nacht) afgeleerd zijn voor orthodontische behandeling
Mondgewoonten
Tongriempje & mondmotoriek
Kan kind tong uitsteken? Tong naar boven richten?
Slokje water nemen zonder morsen?
Bij afwijkende mondgewoontes: naar huisarts (die verwijst indien nodig naar NKO-arts)
Overzicht
Mondgewoontes Voortdurend open mond?
Duimzuigen/speen doorheen dag?
Kan tong naar boven richten?
Taal Anamnese: brabbelen, sociale situaties, meertaligheid
Observeren tijdens contactmomentBevragen ouders (aanbod en kind)
Stotteren Stottert het kind geregeld IN het woord?
Negatieve reacties van kind en/of ouder?
Observeren - samenvatting
Meertaligheid Sociale activiteiten in de buurt voor taalaanbod
Logopedisten met specialisatie meertaligheid(eerst via huisarts)
https://www.taalbrug.be/databank-afgestudeerden
Mondgewoontes Logopedisten die myofunctie behandelen in de buurt (eerst via huisarts)https://www.vvl.be/logopedisten
Stotteren Logopedisten met stotterspecialisatie in de buurt (eerst via huisarts) https://www.vvl.be/logopedisten
Sociale kaart
Informatieve websites
www.stotteren.be
www.kindentaal.be
https://www.kindentaal.nl/snel-test
https://www.stotteren.nl/ouders/screeningslijst-voor-stotteren-sls.html
www.meertaligheid.be
Bronnen
Cocquyt, M., & Zink, I. (2010). EPVS: Een nieuw screeningsinstrument voor de vroege opsporing van kinderen met een risico op communcatieve problemen. Signaal, 73, 20 – 37.
Cocquyt, M., & Zink, I., (2010). EPVs: Lijsten voor Evaluatie van Pragmatische Vaardigheden. Screeninginstrument voor de vroege opsporing van kinderen met een risico op communicatieve problemen. Handleiding. Destelbergen: Sig.
Goorhuis-Brouwer, S., (2007). Gereviseerde minimumspreeknormen (G-ms). Van Horen Zeggen, 48, 14-17.
Spraak en Taalnormen Eerste Lijn (SNEL). (2017). Website Kind en Taal. Te raadplegen op: https://www.kindentaal.nl/snel-test.
Van Wiechen Ontwikkelingsonderzoek 15-54 mnd. (2005). Koninklijk Van Gorcum.
Zink, I., & Lejaegere, M. (2002). N-CDIs: Lijsten voor Communicatieve Ontwikkeling. Aanpassing en hernormering van de MacArthur CDIs van Fenson et al. Leuven/Leusden: Acco.
Zink, I., & Smessaert, H., (2009). Taalontwikkeling Stap voor Stap. Vlaamse Vereniging voor Logopedisten: Herentals.
Hartelijk dank voor jullie aandacht!