A A L T E N S E M U S E A

nr 3 * november * 2014nr 3 nr 3 de panne

Aaltense Musea • Markt 12- Euregionaal museum voor Vrijheid, Onderduik en Verzet.• Aaltens Historisch museum (AHM)• VVV-Agentschap Aalten

Post- en bezoekadres Markt 14 - 7121 CS Aalten Telefoon 0543 - 471797 - Fax 0543 - 471681 E-mail adres: info@aaltensemusea.nl Website: www.aaltensemusea.nl Website: www.markt12.nl Website: www.vvvaalten.nl - Telefoon 0543 - 473052 Bankrekening: NL 36RABO0310503779 KVK 40120837

RedactieraadMiep Geesink-Wisselink, Ab Hoefman Adri Hogewoning, Henk LensinkThea Onnink-Stronks, Louis Veldhuis Columnist: Gerhard te VoortwisStriptekenaar: Ronald PeetOpmaak: lammersDtp.nl, Aalten De Panne verschijnt driemaal per jaar (ISSN 1384-7198)

OpeningstijdenZie pagina 39

BestuurTon de Vries, voorzitter Ria Theissen, secretarisFrank Maarsingh, penningmeesterGerrit Doornink, Ada Gussinklo, Marjorie van LithHerman Onnink, Jon Temming, Yvonne Wikkerink

EreledenTijme Bouwers, Evert Smilda

DirecteurGerda Brethouwer

Vaste medewerkersDiny Griffioen-Drenthel-secretariaatJosé Mateman-Heinen-administratieKarin Westerveld-Vöcking-facilitair

Stichting VriendenWilma Winkelhorst-van Engeldorp Gastelaars, voorzitter Anjo van Houten, secretaris Rob Nieman, penningmeester Gerrit Doornink, Geb Garretsen, Gerrit Rutgers

IN DEZE UITGAVETen geleide - Gerda Brethouwer 1Organisatie 4VVV 7Markt 12 14Reactie naar aanleiding van onze oproep 17Wie zijn dat 22Expositie 23Presentatie boek ‘Windesheimers op de heide’ 26Gastenboek 28Interview met Tijme Bouwers 30Column door Gerhard te Vooertwis 35Dialectverhaal 37Agenda 39Openingstijden 39

OmslagfotoDe heren J. Kamminga, destijds Commissaris van de Koningin in de Provincie Gelderland en J. Twenhöven, Regierungspräsident von Bezirk Münster openen samen symbolisch op 3 december 2004 ons nieuwe museum. (foto Hans Lurvink)Het bloemstuk op de omslag van de vorige uitgave was gemaakt door ‘Effen Anders Bloembinders Aalten’.

34e jaargang nummer 3 - november 2014

Lidmaatschap De contributie voor het lidmaatschap van de Vereniging Aaltense Musea bedraagt minimaal€ 15,- per kalenderjaar.

C O L O F O N

1

de panne

T E N G E L E I D E

Bij de voorbereidingen van dit nummer zijn onze gedachten vooral bij de aangekondigde bezuinigingen. U ziet wat wij doen en van plan zijn. Markt 12 bestaat nu 3 december 10 jaar en heeft alle voornemens waargemaakt. Dat is geen sinecure in een tijd van crisis. Wij durven te beweren dat wij Aalten geen windeieren leggen en hopen dat de Raad deze bezuiniging wil tegenhouden. Hieronder de tekst’ Koesteren in plaats van korten’ die ik daarvoor heb uitgesproken bij de commissievergadering over de bezuinigingen. Op het moment dat De Panne uitkomt weten we inmiddels dat het Collegevoorstel met de aangekondigde bezuinigingen, door de Raad is verworpen.

C O L O F O N

Inspreektekst Raadscommissie28 oktober 2014

Gelderland levert je mooie streken maar Aalten wat maak je me nou!

Na tientallen jaren van groei, ligt nu de grootste uitdaging om het bestaande bezit, verworvenheden en waarden in stand te houden en te zoeken naar oplossingen. Citaat uit het Coalitieakkoord IEDEREEN 2014-2018 van het college. In dit stuk staat niet eenmaal het woord cultuur, laat staan geschiedenis of identiteit.

Hebben de partijen wel kennis van wat er leeft? Zijn zij wel geïnteresseerd in Aalten? Beseft u wel wat wij allemaal doen?

Waarom veronachtzaamt u ons als be-lang rijke schakel bij het zoeken naar oplossingen? De aangekondigde korting op de budget subsidie van de Aaltense Musea is onaanvaardbaar.

Het bedrag waarvoor wij bij u op de lat staan lijkt hoog maar 1/3 deel houdt u direct al in voor de aflossing van hypothecaire leningen van de panden. Het overige gaat naar de exploitatie. Wij zorgen dat de drie panden -rijksmonumenten- tiptop aan de markt staan. De realisatie van het inmiddels landelijk gerenommeerde onderduikmuseum Markt 12, is met euregionaal- en provinciaal geld gereali-seerd. De bouwvallige Freriksschure heeft u voor 1 euro overgedragen en hebben wij met rijksmiddelen en slimme cofinanciering kunnen opknappen.

Wil de gemeente Aalten soms voor een dubbeltje op de eerste rang?

Gericht investeren in cultuur en vooral in cultureel erfgoed loont! Dat wijzen alle trendrapporten uit (zie bv Trendrapport Achterhoek 2020 voor de gemiddelde museumbezoeker in Gelderland). Wij dragen fors bij aan de ‘gastvrijheidseconomie’ van

2

de panne

Aalten. Wij zijn een belangrijke factor voor de sfeer en uitstraling van Aalten, ‘Echt Achterhoek’ en de Gelderse streken. Dat is belangrijk voor een prettig woonklimaat en voor het aantrekken van recreanten en toeristen.

Wij genereren omzet die niet per se in onze kas terecht komt maar bij anderen te gelde wordt gemaakt. Een bezoeker besteedt per dag circa 24 euro in winkels, horeca en verblijf op campings en logies. Met de 22.000 bezoekers aan onze musea komt er dus € 528.000,- aan omzet binnen. Met een marge van 30% (schoolkinderen die minder besteden) is dat dus ruim € 369.600,-. Ook de toeristenbelasting stijgt door de bezoekers die blijven overnachten. Daar verdient u dus op!

Besef het goed: wij zorgen voor geld in het laatje,… van een ander!

De Gemeente Aalten moet dus uitermate blij zijn met de Aaltense Musea: u krijgt veel terug voor weinig! Korten op de budgetbegroting betekent dat wat in tien jaar is opgebouwd, in 4 jaar om zeep

wordt gebracht. Dat is onverantwoord en bovendien een geweldige kapitaal-vernietiging. De substantiële korting uit 2011 vingen we op door te schrapen en de overname van het VVV Agentschap. Met een minimale personeelsbezetting van 0,7 fte en een betrokken groep van zo’n 140 vrijwilligers realiseren wij een breed pakket aan diensten. Het verloop is minimaal en we vangen veel mensen op die via sociale regelingen binnenkomen. Ook met het oog op de WMO zorgen wij voor een (toekomstige) kostenbesparing van de Gemeente Aalten.

Inwoners zijn trots en toeristen zijn verrast over de bijzondere en levendige musea en VVV in Aalten. Wij zetten Aalten letterlijk op de kaart! Wij verwachten dat de gemeente ons wilt blijven ‘gebruiken’ zoals in promotiefilmpjes over mooi Aalten. Wij blijven Aalten graag promoten. We willen dat graag en gemotiveerd blijven doen.

Die bezuiniging moet dan wel van tafel! U vindt het belangrijk dat mensen zich hechten aan Aalten? U wilt meer accent op

Vele museumvrijwilligers waren aanwezig tijdens de inspreekronde

3

de panne

recreatie en toerisme? Het mooie behouden en uitdragen? Meer verbindingen met onze Duitse buren? U wilt een levendig centrum? Leegstand tegengaan? U legt accent op de implementatie van de WMO en iedereen moet meedoen?

Wij zorgen daar al jaren voor!

Weet u eigenlijk wel:• dat meer en meer Duitse scholen ons

bezoeken zonder dat wij daar wat voor doen?

• Ons onderduikverhaal in de landelijke expositie in de kunsthal als meest bijzonder werd bevonden door Ad van Liempt die ZKH Koning Willem Alexander daar op wees!

• Dat wij door de ANWB zijn gecertificeerd als publieksvriendelijk museum, met een 8.6!

• Dat wij partner zijn van de Provincie en zo ook subsidies voor anderen mogelijk maken;

• Partner zijn van het Anne Frankhuis die een filmpje over ons op hun site hebben staan?

• Wij nauw samenwerken met Augustachacht in Osnabrück in Duitsland?

• Dat de scholen uit Oude IJsselstreek en Lichtenvoorde jaarlijks Markt 12 bezoeken?

• Wij als enige NL museum in het educatieve aanbod van scholen van Kreis Borken staan?

• Dat de jeugd heel graag wil weten over

de oorlog zodat ze het naar hun eigen leven kunnen vertalen?

• Een particuliere instantie als de Rabobank ons wel waardeert en de eerste prijs gaf;

• Ondernemers in Aalten en regio financieel wel varen bij onze inspanningen;

• Dit ook uw voordeel is;• U ons zou moeten koesteren in plaats

van korten!

Aalten: het mooie dorp in de Achterhoek, vitaal en sterk, hoe gaan we dat behouden? Als je niet weet waar je vandaan komt kan je niet verder!

4

de panne

O R G A N I S AT I E

STEUN DE AALTENSE MUSEA SAMEN MET DE BELASTINGDIENST!

DOOR FRANK MAARSINGH

Onze Aaltense musea hebben de zogenaamde “culturele ANBI-status”. Dat betekent dat wij door de fiscus zijn aangemerkt als een goed doel met een culturele status. Dit betekent extra fiscaal voordeel voor personen die ons een gift geven. De gift is dan tegen 125% aftrekbaar voor de inkomstenbelasting. U mag als gever uw gift aan ons (nu €15 en hoger) met 25% verhogen in uw aangifte inkomstenbelasting. Vergeet dat niet!

Een beperking in de giftenaftrek is dat er een drempel geldt van 1% van uw inkomen. Als u dus weinig giften hebt kan de fiscale aftrek gering of zelfs nul zijn.

Hoe kunt u fiscaal optimaal onze musea ondersteunen?Dat kan door van de gift een zogenaamde periodieke gift te maken. In dat geval geldt voor de fiscale aftrek geen drempel en mag u de gehele gift fiscaal aftrekken. Dat betekent dat de fiscus 40% tot zelfs 65% meebetaalt aan de gift. Er gelden wel een aantal voorwaarden:• De gift moet minimaal een keer per jaar

worden gedaan

• De gift moet minimaal 5 jaar achter elkaar worden gedaan voor het zelfde bedrag

• De gift mag niet tussentijds worden gestopt behoudens bij overlijden

• Voor de gift is vooraf een notariële of onderhandse akte gemaakt

U hoeft sinds 2014 niet meer naar de notaris toe. De belastingdienst heeft een modelovereenkomst opgesteld, die kan worden ingevuld en worden ondertekend door u en het bestuur van de Aaltense musea. Uiteraard kunnen wij u hier bij helpen.

Even wat rekenvoorbeelden om te laten zien wat een periodieke gift u uiteindelijk kost. Stel:• U schenkt jaarlijks (via akte) € 50 aan de

Aaltense musea. Uw aftrekpost worden dan € 62,50 en er geldt geen drempel. Bij een belastingtarief van 40% kost de gift netto maar € 25 terwijl de Aaltense musea wel € 50 krijgen voor hun activiteiten;

• U schenkt voor 5 jaar € 1.000 per jaar. Uw aftrekpost wordt dan € 1.250. Bij een belastingtarief van 52% kost de gift netto maar € 350, terwijl de Aaltense musea

5

de panne

€ 1.000 krijgen. Bij een belastingtarief van 40% kost de gift u € 500;

• U schenkt voor 5 jaar € 5.000 per jaar. Uw aftrekpost wordt dan € 6.250. Bij een belastingtarief van 52% kost de gift u slechts € 1.750 terwijl de Aaltense musea € 5.000 krijgen. Bij een belastingtarief van 40% kost de gift u € 2.500.

Kortom de fiscus sponsort mee als u geeft aan de Aaltense musea.

Uiteraard wordt uw gift goed besteed.

Zo zijn we bezig met digitalisering van de collectie en willen we zowel Markt12 als het historisch museum weer up-to-date maken en zijn we bezig om de textiel- en hoornindustrie in beeld te brengen. In onze jaarrekeningen (zie de website) kunt u zien dat wij geen geld over de balk gooien.Mocht u vragen hebben of een periodieke gift willen doen dan kunt u uiteraard contact met mij opnemen op 0543-475778 of via info@aaltensemusea.nl.

NIEUWE VRIJWILLIGERS

DOOR LOES DE ROODE

In het afgelopen jaar zijn de volgende personen ons team komen versterken:

Jozefien Hoftijzer assistent rondleider en baliemedewerkerNatasja Mengerink baliemedewerker, ondersteuner diverse werkgroepenFrank Maarsingh lid Dagelijks Bestuur/penningmeesterWillem Hermsen lid ExpositiecommissieAnneke Mennink gids GängekesrouteTilly Fremmer rondleiderJosien Klein Wolterink baliemedewerkerMarit van Wijngaarden baliemedewerkerMarga Temming baliemedewerkerLouis Veldhuis redacteur ‘de Panne’ Dick Wikkerink technisch medewerkerGerhard Wiggers bezorger ‘de Panne’Henk en Henny Wikkerink bezorgers ‘de Panne’Berthe Helmink lid TextielcommissieResi Hengstermann rondleider en PR-medewerkster

WIJ WENSEN IEDEREEN VEEL PLEZIER OP ZIJN OF HAAR PLEK IN ONS MUSEUM!

6

de panne

GIFT

Pas geleden ontvingen wij een gift van het regionale koor ‘Singing Voices’ uit Rhede (D), waarvan één van de leden vrijwilligster is van ons museum.

Geachte Gerda Brethouwer und Menschen von den Aaltense Musea, der Chor Singing Voices hat Euch am Freitag eine Spende von € 200 überwiesen, und die Geschichte dazu geht so:

Im Mai habe ich eine Anzeige bei der Firma Muziek Recensie in Enschede gewonnen. Koen Edeling ist der Gründer dieser Website und Chefredakteur und leitet den Chor Singing Voices in Rhede, zu dem auch ich gehöre. Ich hatte die Idee, die Anzeige dem Chor zu schenken, die dann auf der Website von Muziek Recensie erscheinen sollte. Es

wurde mit hilfreicher Unterstützung von Robert Vogel, ein bekannter Fotograf, ein professionelles Foto gemacht, und alles steht seit dieser Woche im Netz. Der Chor engagiert sich für viele soziale Projekte und hat mit dieser gewonnenen Anzeige eine Spende zu Euren Gunsten ermöglicht.

Bemerkenswert, daß das Projekt gerade an diesem letzten Wochenende fertig geworden ist, an dem Ihr um weitere finanzielle Unterstützung „kämpft“ Also ein „Tropfen auf den heissen Stein“, den wir gerne an die Aaltense Musea für Eure ganz besondere Arbeit weitergeben. Koen Edeling war vor ein paar Wochen mit seiner Mutter und Frau in Aalten, und sicherlich werden in Zukunft Mitglieder vom Chor mit ihren Familien und Freunden das Museum besuchen.

Herzliche Grüße,Resi Hengstermann, Bocholt

7

de panne

9 juli, de dag waarop Johanna ’s middags baliedienst had. Ruim voor 13 uur kwam ze binnen, vrolijk zwaaiend zoals altijd. Ging zitten en vroeg: ” is er nog wat bijzonders?” Om daarna uitgebreid te vragen hoe het met mij was. Ik werkte namelijk die ochtend. We spraken over de voetbalwedstrijd van die avond, alles volgde ze. Ook vertelde ze over de afsluitingsavond van het zangkoor en vroeg later hoe ze er het beste heen kon rijden. “Flink juichen hoor, vanavond”, riep ik nog bij het weggaan.

En dan is het 10 juli, dan is het alleen maar stil en is er het ‘niet geloven’ dat Johanna bij zo’n verdrietig ongeluk is overleden. Het is nu nóg niet te begrijpen.Johanna, haar naam valt altijd in gesprekken die we als baliemedewerkers hebben. December 2013 werd ze 75, we hebben haar bij de balie toegezongen.

Johanna, bescheiden, gevoel voor humor, altijd bereid in te vallen, een dienst te ruilen, onderhield contacten met Duitsland

IN MEMORIAM JOHANNA TER HORST

V V V

DOOR LIA DE RIDDER

Samen onderweg naar de presentatie van de Akkerrandenroute, rechts Johanna.

8

de panne

voor ons. Stond Duitse toeristen perfect te woord, daar konden wij niet aan tippen. Was altijd aanwezig bij wat voor activiteiten dan ook. Hield van gezelligheid, vertelde over haar kinderen en kleinkinderen, die ze vaak bezocht in Bocholt en Parijs. Als ze een dienst overnam, zei ze vaak: “blijf nog even, dat is gezellig.” Ze vond zich regelmatig te oud voor veranderingen, t.a.v. de computer bijvoorbeeld. Zuchtend meldde ze dat, om het dan later ‘gewoon’ te doen.

Bij ons laatste gezamenlijke uitje was ze ook, de presentatie van de Akkerrandenroute, 23 juni.

We wilden op de fiets naar de Haart, Johanna fietste zelden ,ze kwam misschien wel met de auto.Maar wie stond er lachend, met fiets, op ons te wachten: Johanna. Had hem speciaal voor deze gelegenheid uit de schuur gehaald. Van aandacht hield ze niet, ze wilde niet graag in de belangstelling staan. Hield ook niet van poespas en te veel gepraat. Dat zal nu niet lukken, we blijven praten over Johanna, ze verdient het!!!

TOERISTENGelukkig hebben ook dit seizoen weer veel toeristen de weg naar het VVV kantoor gevonden.Vaak zijn ze verbaasd: “Dat er hier nog een VVV is”. Uiteindelijk hebben veel VVV kantoren hun deuren moeten sluiten. En vervolgens verbazen ze zich over de mooie locatie. Vooral veel toeristen uit de noordelijke en zuidelijke provincies. Een veel verkocht artikel is de knoop-puntenkaart van de Achterhoek, mensen die een dag blijven kiezen eerder voor een eenmalige fietstocht.

Of er komen vragen: ”Is er hier wel een supermarkt?” Toen ik ons assortiment aan winkels opnoemde kwam de toerist zelf al tot de ontdekking dat haar vraagstelling

verkeerd was. We hebben er hartelijk om gelachen.De combinatie VVV-Museum, is ook fijn voor toeristen, we adviseren altijd een bezoek aan het museum. Omdat ze het meteen al zien en uitleg krijgen, is de stap om het museum te bezoeken klein. En museumbezoekers kopen vaak wat in de winkel of nemen een route mee. Het ‘toeristisch mes’ snijdt dus aan 2 kanten.

Voor kinderen zijn er 2 vernieuwde speur-tochten. ‘De zoektocht’ (voor kinderen vanaf 12 jaar) en ‘Speuren en ontdekken’ (voor kinderen van 6 tot 12 jaar) Deze speurtochten zijn nu in een eigentijds jasje gestoken.

9

de panne

ROUTESIn juli is de Akkerrandenroute gepresen-teerd, bij de Groene Pleisterplaats. Wij zijn daar bij geweest en hebben een stukje van de route bewonderd.

De Vereniging van Logiesverstrekkende bedrijven organiseerde in september een fietstocht vóór en langs aangesloten bedrijven. Deze vereniging behartigt de belangen van haar leden op het gebied van recreatie en toerisme in de gemeente Aalten. Het is goed om elkaar zo te ontmoeten en ervaringen van anderen te horen. Onder andere ’ de Pietenpol’, de Modelspoorbaan en de Finse Kota op het Walfort werden door ons bekeken.

B & B’SVorig jaar hebben we B & B’s bezocht, dit jaar waren de campings aan de beurt. Leden van Toeristisch Platform Gemeente Aalten zijn door ons bezocht met als doel: kennismaken, belangstelling tonen en zien

wat er op diverse campings gebeurt. Veel toeristen hebben dat via internet allang ontdekt, maar niet altijd. Er blijven altijd vragen over die wij, na zo’n bezoek, beter kunnen beantwoorden.

NIEUWE BON!Sinds 29 september is er een tweede digitale bon bij in ons VVV assortiment. Na ‘lekker weg’ is er nu de dinercheque. We kunnen hem voor u opwaarderen vanaf 10 euro.Deze bon, de bioscoopbon, de ‘Lekker weg’-bon, de podiumcadeaukaart én de bekende VVV- bonnen zijn uitermate geschikt als kerst- of relatiegeschenk. Voordelen van, met name die laatste bon, zijn er genoeg:• Je biedt de ontvanger keuzevrijheid:• van een dagje wellness tot een uitje naar

een attractiepark en van een avondje uit tot een schenking aan een goed doel;

• De VVV Cadeaubon wordt door de Nederlandse werknemer meer gewaardeerd dan een traditioneel kerstpakket.

• De VVV Cadeaubon is in sommige gevallen voordeliger dan het uitkeren van een beloning in contanten;

• De lokale economie wordt gestimuleerd dankzij de bestedingsmogelijkheden bij lokale winkeliers.

• De VVV Cadeaubonnen zijn onbeperkt geldig.

de panne

10

GÄNGESKESOok ‘op locatie’ is de wandeling nu te bekijken. Tonny Stoltenborg presenteert, op de locatie die u kiest, fraaie plaatjes van de wandeling en vertelt de bijbehorende verhalen. Deze vorm van de Gängeskes staat nog in de kinderschoenen, maar toch is er al een aantal keren gebruik van gemaakt. U moet echter wel zelf zorgen voor beamer en scherm. We zijn zelfs bezig met het ontwikkelen van een Gängeskeswandeling voor kinderen.

DE WINKEL In de winkel van de Aaltense Musea/VVV verkopen wij allerlei leuke cadeautjes. Het assortiment wordt regelmatig aangevuld met nieuwe artikelen. Zo hebben wij verschillende nieuwe artikelen van Plint met gedichten en beeldende kunst erop. U kunt hierbij denken aan kaarten, mokken, notitieblokken, verjaardagskalenders, maar ook een gedichtenboekje voor iedereen vanaf 6 tot 106 jaar. We hebben ook zeer fraaie 3D-knopen die niet alleen te gebruiken zijn voor op uw kleding, maar, in combinatie met een leren veter, ook als halssieraad. Ze zijn er in verschillende maten en kleuren. In de kast met etenswaren zijn de producten van “De Kookmuts” uitgebreid met broodmixen. We hebben ze in twee smaken, namelijk een hartige variant met vijf kruiden en een zoete variant met kaneel/rozijnen. De bakmixen hoeven niet gekneed te worden, ze zijn in een mum van tijd klaar èn lekker. Daarnaast verkopen we ook mooi ingepakte Achterhoekse wijn,

jam, drop en koekjes. De 4 verschillende producten worden,op verzoek, door ons feestelijk ingepakt. Zo kunt u voor de komende feestdagen ook bij ons in de winkel terecht voor leuke geschenken. Wij kunnen ook diverse routes en kaarten combineren tot een leuk cadeau.

11

de panne

Op donderdag 16 oktober 2014 ontmoetten betrokkenen van de verschillende religieuze organisaties in de gemeente Aalten en Suderwick elkaar in de Evangelisch - Reformierte Kirche Suderwick. Gezamenlijk werd het project ‘Langs heilige huisjes, Religieus erfgoed in Aalten, Bredevoort, Dinxperlo en Suderwick’ geopend. Ver-schillende sprekers gaven een toelichting op het thema Feest, activiteiten of exposities en er was muziek. De heer Neuhaus heette genodigden van harte welkom in de Evangelisch - Reformierte Kirche Suderwick, waarna burgemeester Berghoef de eerste folder met het activiteitenoverzicht aan mevrouw Kroesen, plaatsvervangend burgemeester van de gemeente Bocholt overhandigde. Mevrouw Kroesen sprak over het belang van de grensoverschrijdende samenwerking, waarvan ‘Langs heilige huisjes’ een bijzonder voorbeeld is. Mevrouw Haverkamp, conservator van het project ‘Feest! Weet wat je viert.’ van het museum Catharijneconvent in Utrecht ging in op

VVV REGIONAAL

DOOR MARCELLA DE VOS

HET WAS FEEST IN DE HEILIGE HUISJES!

de verschillende kerkelijke feesten en de expositie in het museum. Tot slot sprak de heer Perrey uit Emsdetten over de expositie van bijzondere tegels met Bijbelse verhalen, die te zien was in de Evangelisch-Reformierte Kirche Suderwick. Het koor ‘Atemlos’ uit Borken verzorgde feestelijke intermezzo’s.

Feest in de heilige huisjesHet thema van 2014 was ‘Feest in de heilige huisjes’. Tijdens de openstelling van de heilige huisjes maakten bezoekers kennis met verschillende feestelijkheden en tradities. Er waren bijzondere exposities te bezichtigen over onder andere doopjurken, kaarsen, religieuze kunst, loofhutten, het Suikerfeest, de Sacramentsprocessie en diverse attributen die tijdens de vieringen gebruikt worden. Er waren diverse presen-taties, er was de rondleiding over het voormalige kloostergebied door Hans de Graaf, en er was een Bijbelse maaltijd. Ook kon de Bijbelkennis getest worden tijdens de Aaltense Bijbelquiz. Liefhebbers konden

Van donderdag 16 tot en met zondag 19 oktober stond het thema ‘Feest’ centraal bij de ‘heilige huisjes’ van de gemeente Aalten en Suderwick. Dit jaar vond voor de vijfde keer het evenement ‘Langs heilige huisjes’ plaats. Diverse religieuze organisaties, waaronder kerken, de synagoge en het islamitische gebedshuis, openden hun gebouwen voor het publiek. Ook de Aaltense musea, het Grenslandmuseum, bibliotheken en diverse scholen, in het basis- en voortgezet onderwijs, namen deel aan het project.

12

de panne

een tocht maken met een T-Ford uit 1923. Onderweg stapten zij bij een paar locaties uit om binnen een kijkje te nemen. Een leuke manier om in een korte tijd verschillende locaties te bezichtigen.

VVV AaltenBij de VVV konden bezoekers terecht voor meer informatie. Er was een informatiefolder, maar ook was er een routeboekje be-schikbaar waarmee wandelend of fiet send

een tocht gemaakt kon worden langs de heilige huisjes.

Dit jaar is het de laatste keer dat ‘Langs heilige huisjes in de gemeente Aalten en Suderwick’ op deze wijze heeft plaatsgevonden. Hopelijk heeft het geleid tot nieuwe samenwerkingen en initiatieven en kunnen we ook in de toekomst gasten en inwoners inspireren in dit bijzondere culturele erfgoed dat de gemeente rijk is.

NIEUWE AANWINSTEN

DOOR ANTOINETTE BAANDERS

In de vorige Panne vroegen wij u om informatie over de speld met de tekst “Bond van Meisjesver. op Gereformeerden Grondslag.”

Van verschillende kanten kregen wij hierover informatie. Het blijkt te gaan om de in 1918 door Henriëtte Kuyper (de dochter van theoloog-politicus Abraham Kuyper) opgerichte vrouwelijke afdeling van de Bond van Jongelingsverenigingen op Gereformeerden Grondslag.

Van mevrouw Claus-Dor kregen wij een bijzondere ring in ons bezit. Zij zegt hierover: ‘Het is mij onbekend hoe deze ring in het bezit van mijn vader is gekomen of aan wie de ring heeft toebehoord. Het moge duidelijk zijn, dat de ring zeker niet

van hem of van mijn moeder was.’ Het betreft een stalen ring met de inscriptie “Goud om Staal N.S.B. 1940”. Om de partijkas aan te vullen lanceerde de NSB in januari 1940 de actie “goud om staal”. Leden konden edelmetalen inleveren waarvoor ze als dank een stalen ring met inscriptie ontvingen. Voor sommigen ging de trouw aan de partij zover dat zij hun huwelijksringen afstonden.

Uit het NSB- blad “Volk en Vaderland” (Voor Volk en Vaderland ’43, blz. 374) komt de volgende tekst: “De financiën eischen bijzondere zorg in de Beweging. Een belangrijke bron van inkomsten, voort-komende uit de collectes op open bare vergaderingen, en dus van buitenstaanders, is geheel opgedroogd. De offervaardigheid

armbandjes, hangertjes, broches en manchetknopen van gemaakt. Ze werden gedragen als verzet om het verlies van ons eigen geld.Ook werden er lepeltjes gemaakt, een gulden als schep en een kwartje aan de kop van het steeltje.De heer D.W. Obbink en zijn broer waren soms ondergedoken omdat hun vader persé niet wilde dat ze tankgaten gingen graven. Ze hielden zich bezig met o.a. tabak snijden en andere klusjes. Wim repareerde wekkers voor zijn oom en soms zaagde hij de kopjes uit kwartjes, dubbeltjes en guldens. Dit priegelwerk kon zonder al te veel lawaai en was een goede bezigheid tegen de verveling en zorgen.

Ze sliepen ’s nachts in een ruimte tussen het plafond. Overdag verbleven ze, wanneer het veilig was in een ruimte van de schuurzolder, waar ze konden werken.

13

de panne

moet te hulp komen. Een actie “Goud en Zilver om Staal” wordt ingezet, waarbij aan elken deelnemer een stalen ring wordt gegeven, als herinnering aan het offer, in deze moeilijkste dagen van den strijd gebracht. Het behoeft geen betoog dat deze actie slaagt. Zeker, er zijn er, die van hun steun of hun minimale inkomen geen enkel geldelijk offer kunnen brengen. Maar ontroerende bijdragen, in den vorm van gouden en zilveren voorwerpen, toonen, wat de ware geestkracht van den Nederlander vermag!”

Van mevrouw N.J. Obbink-Westhoeve kregen we 2 mooie sieraden geschonken, een armband van zilveren dubbeltjes en een speld van dubbeltjes en een kwartje. Twee sieraden met een verhaal . Toen de schenkster kortgeleden de sieraden schoonmaakte, dacht zij: ‘Is dit misschien iets voor het Onderduik Museum Markt 12?’ In de Tweede Wereldoorlog, vooral nadat er met Duits geld betaald moest worden, gingen sommige mensen van de zilveren muntjes de kopjes uitzagen. Er werden

14

de panne

Je hoort er steeds meer over. Volgend jaar, dan vieren we de 70ste verjaardag van de bevrijding. De viering van Bevrijdingsdag is nog steeds niet met pensioen, ondanks de leeftijd. Integendeel, Bevrijdingsdag en de bevrijding, maar ook de oorlog, mogen zich verheugen in een steeds grotere belangstelling. Dat blijkt

onder anderen uit het bezoek aan Markt 12. Ook in de krant staan regelmatig aanbiedingen met betrekking tot 70 jaar bevrijding, zoals vliegtochtjes en rondritten over en door gebieden waar strijd is geleverd. En doet het museum ook nog “iets” aan deze speciale viering? Hoe zit dat in Aalten? Wij vallen niet onder het

M A R K T 1 2

70 JAAR BEVRIJDING

DOOR HUUG HAYTINK

Een viertal bommen viel in de Varsseveldsestraat, nabij Villa Jannie, in de nacht van 8 op 9 juni 1941.

15

de panne

gebied waar de rondritten en vliegtochtjes worden georganiseerd en op 5 mei komen hier geen artiesten uit helikopters om “bevrijdingsconcerten” te geven. Dus moeten we zelf iets verzinnen. Daar zijn in Aalten verschillende instanties druk mee bezig. In één van de plaatselijke kranten stond daar al eens iets over. Ook wij, van het museum en dan speciaal van Markt 12 zijn bezig om iets te organiseren.Dat wordt een theaterproductie die bestaat uit twee delen en die als titel heeft:“Bevrijding? Waarvan ook al weer?”

Hieraan doen o.a. mee De Eendracht, Multiple Voice en Thalia.

Deze titel is gekozen omdat tijdens bezoeken aan Markt 12 veel bezoekers weinig idee hebben van wat er zich in de Tweede Wereldoorlog bij de gewone burgers en boeren eigenlijk afspeelde.Hoe gingen zij met de situatie van de bezetting om. Hoe ging dat in Aalten. Dit theatergedeelte wordt, met spel, muziek, zang, film en foto gepresenteerd in ‘de Pol’ en duurt ongeveer anderhalf uur. Na de pauze gaat de Eendracht verder met een bevrijdingsconcert. Voor de pauze een indruk van het leven in de oorlogsjaren en na de pauze reden om feest te vieren. Vrijheid geef je door. Dat is het motto van Bevrijdingsdag. Maar ik denk dat je pas

Padvinders helpen bij het inzamelen van dekens voor krijgsgevangenen (1940)

16

de panne

beseft wat vrijheid is als je kunt aanvoelen wat het is om het niet te hebben.

“Wanneer is dat dan?”, vraagt u zich mogelijk af. Natuurlijk op Aaltens Bevrijdingsdag,

maandag 30 maart en ook nog eens op dinsdag 31 maart. Voor mensen die beide keren niet kunnen is er op dinsdag 5 mei ook nog een mogelijkheid.

RECTIFICATIE

Willem en Mina als Hitler en Eva. In de vorige uitgave wordt in bovengenoemd artikel door de broer van Wim Heinen vertelt dat Wim Heinen, ondergedoken bij de familie Nijhof in Barlo, samen met zijn kameraad Nico Noorland aan het eind van de oorlog bij de familie Hoftijzer van ’t Heggeltje, een eindje verderop in Barlo, terechtkwam.Hanna Lensink-Hoftijzer, dochter van de familie Hoftijzer ’t Heggeltje, vertelde dat het niet Nico Noorland was, die samen met Wim Heinen bij hen kwam, maar

dat het hier om Karel van der Heide, afkomstig uit Delft, ging. Karel was een studiegenoot en kameraad van Wim Nijhof. Dinand Gijsberts, vriend van Wim Heinen uit Eibergen was ondergedoken in “de Deunkhook”, bij de familie Deunk.Leuke herinnering van Hanna: “Mien zuster was nog klein en heel van zeute. Wim Heinen zei toen teggen eur: “At straks de oorlog veurbi’j is, krieg i’j van mien ne grote toete met snoep! Dat hef e toen ok edaone!”

MARKT 12 BESTAAT 10 JAAR

Op 3 december bestaat Markt 12 alweer 10 jaar en dat is reden voor feest. Het euregionale onderduikmuseum Markt 12 is al niet meer weg te denken uit Aalten en geniet inmiddels landelijke en euregionale bekendheid. Meer en meer Duitse scholen weten ons museum te vinden. Precies 10 jaar geleden werd het museum geopend. 3 december 2014 is er open huis. Er is dan gratis entree en diverse activiteiten voor jong en oud met rondleidingen en verhalenvertellers en een doorlopend programma van 10-20 uur. Kinderen kunnen een ballon halen en een wens voor vrijheid doen: Als jij de baas was wat zou jij dan willen dat er gebeurt?

17

de panne

Selma van Hasselt in 1943 op de foto met Aaltense jongelui. Medio 2014 zoekt Markt 12 via de krant en lokale radio meer informatie over Selma van Hasselt.

Een familielid van Selma stuurt het museum een foto waarop Selma van Hasselt staat;

te midden van een aantal hem onbekende jonge mensen. Op de achterkant van de foto staat geschreven: zomer 1943. Hij denkt dat de foto in Aalten genomen kan zijn.

Selma is een jonge joodse vrouw uit Groningen. Ze is begin twintig. Ze werkt al vanaf 1941 als koerierster in het verzet,

voor onder andere van der Post, Jacques/Jakob Boerma, en Liepke/Bob Scheepstra.Selma is verpleegster van beroep en werkt ook wel in deze ‘vermomming’. Op haar persoonsbewijs heet ze Selma van Heuven. Maar ze noemt zich ook wel van Heul, of van de Heuvel.

De foto blijkt inderdaad in Aalten te zijn gemaakt. De broers en zussen Kaemingk blijken er op te staan, samen met twee vrienden van Wim Kaemingk .

Van links naar rechts zien we op de foto: Arnold Kaemingk, Wim Kaemingk, Selma van Hasselt, Bram Heinen, Hanna Kaemingk en Gerrit Swijtink; op het gras zit de jongste zus, Zieny Kaemingk.

Niemand van deze mensen leeft nog. Markt 12 heeft met een aantal

REACTIE NAAR AANLEIDING VAN ONZE OPROEP

DOOR GERHARD TE VOORTWIS

18

de panne

familieleden gesproken. Ook hebben we nog wat archiefonderzoek gedaan.

De Kaemingks hebben in de oorlog een boerderij op de Haart, waarvan het woonhuis vóór de oorlog grotendeels is afgebrand. Tijdens de oorlog woont de familie Kaemingk dus al in het dorp.Bram Heinen, de latere fietsenmaker, en Gerrit Swijtink, later bakker in Bredevoort, zijn al sinds de lagere school goede vrienden van Arnold Kaemingk; die later de eigenaar van de Vivo-winkel aan de Bredevoortsestraat in Aalten wordt. Aan de foto te zien, lijkt Selma deze groep vrij goed te kennen, ze vertrouwt hen blijkbaar.Anders zou ze immers niet met hen op de foto gaan, inclusief het nog jonge zusje Kaemingk.Nazaten van de Kaemingks menen te weten dat Wim Kaemingk tijdens de oorlog in meer of mindere mate betrokken is bij het verzet en dat er onderduikers op de boerderij op de Haart hebben gezeten.In juli 1943 wordt er een eerste grote razzia op de Haart uitgevoerd; de boerderij van Kaemingk is het doelwit; de gezochte joden worden niet gevonden, één andere onderduiker wordt wel gesnapt.

Het verblijf van Selma in Aalten duurt niet lang. Ze zal ergens in mei/juni 1943 in Aalten gearriveerd zijn, als het haar en haar opdrachtgever te heet onder de voeten wordt in de omgeving van Hardenberg/De Krim. De man voor wie ze ook werkt,

dhr. Jacques /Jaak/Jakob Boerma, duikt in oktober 1943 in Aalten onder op het Vervelde bij de familie Houwers.Over zijn activiteiten in de Achterhoek in het verzet is wel wat bekend, maar Selma wordt in dit verband nergens genoemd, behalve dat hij en een verpleegster vanuit Groningen bonkaarten met de trein naar Aalten brengen. Zo schrijft de heer Aversteeg tenminste in zijn vele aantekeningen, die in het archief in Doetinchem te raadplegen zijn en alles zins de moeite waard. Zou dat Selma zijn geweest? Wellicht.In oktober 1943 gaat Selma werken voor de verzetsleider Bob Scheepstra die in Arnhem en wijde omgeving de leiding over het verzet heeft. In januari 1944 wordt ze opgepakt in de trein van Arnhem naar Utrecht. Ze wordt herkend door een vroegere klasgenoot die voor de Duitsers werkt. Ze wordt naar Westerbork gebracht, vandaar naar Auschwitz en van Auschwitz naar Malchow, een buitenkamp van Ravensbrück. Eind maart, begin april 1945, dus vlak voor de bevrijding, is ze daar omgekomen.Haar achterachterneef, Ron van Hasselt, heeft een boek geschreven : “Afscheid in Malchow en andere bijna vergeten verhalen”. Selma is één van de figuren in dit boek.

Begin 2014 ben ik met een nieuw project gestart; een onderzoek naar de uit de gemeente Aalten (1940) afkomstige

militairen die in mei 1940 zijn ingezet tijdens de inval van de Duitsers in ons land. Mijn intentie is om op termijn over deze

OPROEP VAN WIM RHEBERGEN

AALTENSE MILITAIREN OPGEROEPEN TIJDENS MOBILISATIE EN

EERSTE OORLOGSDAGEN

Beste vrienden van de Aaltense Musea,Mijn naam is Wim Rhebergen (Aalten, 1960) en ik ben (amateur)historicus. Ik ben ook de schrijver (samen met mijn broer Peter) van Vermist boven de Achterhoek (1991, luchtoorlog) en Britse littekens in Aaltense bodem (2010, bevrijding Aalten).Daarnaast heb ik vele artikelen geschreven in met name Nederland en Engeland met betrekking tot de Tweede Wereldoorlog in het algemeen en de historische luchtvaart in het bijzonder.

19

de panne

20

de panne

soldaten een boek te gaan samenstellen. Ik heb de afgelopen maanden veel nabestaanden bezocht van diegenen die zijn gesneuveld of naar Aalten konden terugkeren, meestal na een kort krijgsgevangenschap.

De interviews met de nabestaanden verlopen zeer succesvol; het heeft al héél veel historisch en uniek materiaal opgeleverd. Volgend jaar, in 2015 (70 jaar bevrijding en 75 jaar sinds het begin van WOII in Nederland) zal ik in samenwerking met de Aaltense Musea in het pand Markt 12 een deel van het foto- en ander documentatiemateriaal exposeren waar-bij het accent ligt op de gesneuvelde militairen.Het aantal omgekomen soldaten dat uit Aalten afkomstig was (zij hebben hun laatste rustplaats gekregen op het Militair Ereveld Grebbeberg te Rhenen) ligt vast en staat niet ter discussie.Ik heb alle families opgespoord en bezocht. Het blijft echter lastig precies vast te stellen hoeveel en welke in Aalten geboren militairen er in mei 1940 deel hebben uitgemaakt van het Nederlandse Leger. Het is niet vreemd te constateren dat de meeste Nederlandse militairen die destijds de strijd hebben overleefd, inmiddels zijn overleden. Slechts een heel klein aantal is nog in leven.

Inmiddels ben ik er wel in geslaagd een flink aantal namen te traceren van voormalige militairen uit Aalten die óók

voor onze vrijheid hebben gevochten en naar hun geboortedorp terugkeerden. De desbetreffende families heb ik een interview afgenomen.Gaandeweg mijn onderzoek ben ik ervan overtuigd geraakt dat er nóg méér Aaltenaren zijn geweest die in mei 1940 hun bijdrage hebben geleverd aan de verdediging van ons land.Uiteraard wil ik dát werkelijke aantal in het kader van mijn onderzoek zo dicht mogelijk benaderen zodat ik zo weinig mogelijk personen hoef uit te sluiten.Wilt u contact met mij opnemen als u weet wie er uit Aalten als soldaat van het Nederlandse Leger heeft gevochten van 10 – 15 mei 1940.

Dank voor uw medewerking. Wim Rhebergen.De Wetering 2,3871 RJ Hoevelaken.

Telefoon: 033-4554399Email: w.rhebergen@upcmail.nl

21

de panne

De expositie bestaat uit twee delen: - Vechten voor Vrijheid - Expositiezaal (expo i.s.m. Wim Rhebergen, gastconservator) - Aalten Bevrijd - Marktkamer (bevrijding in foto’s en voorwerpen uit collectie)

In de expositie Voor Vrij Aalten wordt enerzijds het begin en anderzijds de bevrijding getoond. In de Marktkamer is in beeld en voorwerpen te zien welke blijdschap er was na de bevrijding van Aalten. In de expositiezaal wordt een beeld gegeven van de korte oorlog die er is geweest en het effect daarvan op het leven van de mannen en jongens die werden opgeroepen te gaan vechten in mei 1940. De zeven soldaten die sneuvelden worden uitgelicht met persoonlijke portretten aangevuld met voorwerpen die ’spreken’. Naast de zeven portretten van Jan Roelofsen, Gerhard Hellekamp, Marcel de Vries, Bernhard Lievers, Derk Willem Lankhof, Gerrit Romer en Arent Jan ter Horst wordt de achtergrond duidelijk wat zij meemaakten door fragmenten van verhalen van de overlevenden en veelzeggende voorwerpen. Ook wordt ingegaan op de verhalen van hen die terug kwamen en wordt informatie gegeven over de Grebbeberg in foto’s, voorwerpen en geschriften.

AANKONDIGING EXPOSITIE ‘VOOR VRIJ AALTEN

VAN 27-02 T/M 30-08-2015

Foto: Familie Stronks

22

de panne

De naam van de man op de foto is Douma. Hij werkte bij de Gemeente en had onder andere de taak van dorpsomroeper. Als winnaar is G. Stronks, Elshoekweg 8, uit de bus gekomen! Gefeliciteerd!

De oplossing van de prijsvraag uit de Panne van maart 2014: de hoeveelste inwoonster van Aalten was het dochtertje van dominee Boerma en zijn vrouw uit Bredevoort, heeft nog weer een vervolg gekregen!Mevr. Jansen, Kloosterdijk kwam op het museum met het krantenartikel waarin klip en klaar vermeld stond dat Froukje Boerma in 1964 de 16.000ste inwoonster van Aalten was!

Wij kwamen in het bezit van een foto uit het archief van oud-burgemeester van Veen, wij vroegen ons af: Wie zijn deze kinderen?Waarschijnlijk is het een foto uit de beginjaren zestig... Wij weten het niet. U wel?

Uw antwoorden kunt u weer mailen naar theaonnink@upcmail.nl of geef het, t.a.v. de redactie de Panne, af bij de balie van ons museum. We zijn benieuwd!

W I E Z I J N D AT ?

23

de panne

E X P O S I T I E

DOOR GERHARD TE VOORTWIS

De tentoonstelling Liefde in Oorlogstijd bestond uit twee delen; een geleende tentoonstelling uit Groesbeek en een tentoonstelling van eigen makelij. In Aalten was de expositie vooral een succes dankzij de ongeveer 30 verhalen die mensen uit Aalten en ruime omgeving voor deze tentoonstelling aan het museum hebben geschonken.

Uit de reacties, zowel in het gastenboek, als persoonlijk of later per mail, is gebleken dat het onderwerp de mensen raakte, soms zelfs diep ontroerde. Wellicht omdat het thema liefde zo herkenbaar is.

Het was trouwens voor het eerst dat er in het museum verhalen van ‘over de grens’ in een tentoonstelling te zien en te lezen waren.

Zelfs was er op de WDR-radio afgelopen voorjaar een interview met een aantal mensen die een verhaal hadden aangeleverd. En dat leverde weer belangstelling op van het Verzetsmuseum uit Berlijn, waar ons onderduikmuseum Markt 12 hoogstwaarschijnlijk met 2

verhalen mag deelnemen aan een tentoonstelling.

Zaterdag 4 oktober werd de tentoonstelling afgesloten met een optreden van Monika Benndorf in de Helenakerk in Aalten. Monika vertelde over haar moeizame zoektocht naar haar totaal verzwegen vader, die een Duitse soldaat bleek te zijn. Een man waarmee haar moeder tussen 1942 en 1945 een liefdevolle relatie had gehad. Van de Duitsers mochten ze echter niet trouwen toen haar moeder in verwachting bleek.

Aan het eind van de oorlog verdween vader Benndorf uit het leven van zijn vriendin en kind. En er werd nooit meer over gesproken, hetzij in weinig positieve bewoordingen.Het grote zwijgen werd Monika uiteindelijk te zwaar en ze ging actief op zoektocht. Zo vond ze uit dat haar vader haar in 1944 zelfs officieel erkend heeft.

Die erkenning werd echter niet erkend door de Nederlandse overheid. Uiteindelijk heeft Monika in 2002 de naam van haar vader kunnen aannemen, toen Nederlandse wet-geving daaromtrent veranderde.

VEEL EN VAAK LIEFDE IN OORLOGSTIJDMeer dan 1700 mensen bezochten de expositie ‘Liefde in Oorlogstijd’.

24

de panne

De voordracht van Monika werd afgewisseld met liederen van Schubert en van Schumann; prachtig ten gehore gebracht door een professionele pianist en zangeres (dochter van Monika).)Een emotionerende ervaring voor de ruim 80 aanwezigen.

Monika heeft een prachtig boek over haar leven en haar zoektocht geschreven, dat zojuist is verschenen. Het boek is verkrijgbaar bij de Aaltense Musea.

De tentoonstelling ‘De Schat van het verdwenen Klooster’ vertelt de geschiedenis van het klooster Nazareth of Schaer (genoemd naar de Schaersheide). Het

klooster werd in 1429 gesticht dichtbij de vestingstad Bredevoort in de Achterhoek. Het klooster vormde een vruchtbare oase te midden van woeste gronden en

EXPOSITIE DE SCHAT VAN HET VERDWENEN KLOOSTER VAN 16-10-2014 – 15-02-2015

Vergeten is het klooster, maar niet het merkwaardige oude verhaal dat de kanunniken bij de verwoesting van het klooster tijdens de Tachtigjarige Oorlog hun kerkschatten in een loden kist in veiligheid brachten. Die kist zou begraven zijn onder een hulstbosje bij hun schaapskooi. De plaats van de schat zou aangewezen worden tijdens een kerstnacht, wanneer bij volle maan een regenboog de nachtelijke hemel zou kleuren.Er is ook een tekening (ruwe schets) uit Keulen, waarop de schaapskooi aangegeven is.

25

de panne

moerassen. Rond 1500 was er sprake van een bloeiperiode, maar het klooster ging ten onder tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648), die het platteland van de Achterhoek hevig teisterde. Aan de hand van ‘dagelijkse belevenissen’ wordt de roerige periode in de macht over Bredevoort en de relatie van het klooster met de kastelen Anholt, Bredevoort en Walfort, inzichtelijk gemaakt. Er is dankbaar gebruik gemaakt van de grondige studie door Hans de Graaf naar het klooster en de invloed op de regio. Zijn boek: ‘Windesheimers op de Heide’ wordt tegelijk met de opening van de expositie gepresenteerd.

De titel ‘De Schat van het Verdwenen Klooster’ refereert aan de betekenis van het

klooster voor het verrijken van het gebied met kennis, waarde (geld), oorsprong (bron), zingeving, rijkdom en macht. Tegelijkertijd verwijst deze naar de schat die bij de vernietiging van het klooster door de kanunniken zou zijn begraven maar nooit terug werd gevonden.

De tentoonstelling bevat objecten uit de roerige tijd van het klooster zoals kogels en een klein kanon uit de Tachtigjarige Oorlog, oorspronkelijke geschriften, een weergave van het Marianum en de oude sleutel van het klooster, afkomstig uit de eigen collectie en bruiklenen van particulieren en archieven zoals de Bibliotheek Rotterdam.

26

de panne

PRESENTATIE BOEK ‘WINDESHEIMERS OP DE HEIDE’OP 15 OKTOBER J.L.

GESCHREVEN DOOR HANS DE GRAAF, UITGEGEVEN IN SAMENWERKING MET DE AALTENSE MUSEA.

Van links naar rechts: Hans de Beukelaer (uitgever), Gerde Brethouwer (directeur Aaltense Musea), Clemens Cornielje, (Commissaris van de Koning in de Provincie Gelderland) en Bert Berghoef, burgemeester Gemeente Aalten.

Hans de Graaf tijdens zijn presentatie over het boek in de St. Joriskerk in Bredevoort.

27

de panne

Burgemeester Bert Berghoef reikt het boek uit aan de Commissaris van de Koning in de Provincie Gelderland, Clemens Cornielje.

28

de panne

BEZOEK AAN ONS MUSEUM

Op 1 oktober j.l. brengt Yolanda Grosser en haar zuster Ada Forward samen met hun 82-jairge moeder Hendrika van der Hoek-Scholten vanuit Canada een bezoek aan ons museum.

Moeder is met haar ouders, broers en zussen (hun gezin bestond uit 12 kinderen) in 1949 geëmigreerd naar Canada. In de tussenliggende tijd was dit de derde keer dat ze even terug was in haar geboortedrop. Tijdens het bezoek aan ons museum

komen de drie dames ook groep mensen tegen die op het Verzorgingstehuis ‘t Hoge Veld wonen en tot haar grote verrassing herkent moeder in één van deze vrouwen haar nicht Lien Oldenhave. Een ontroerend weerzien na 24 jaar! Voor alle betrokkenen een ontroerend moment!

Mevr. Van der Hoek-Scholten, zittend in rolstoel met achter haar Lien Oldenhave.

G A S T E N B O E K

29

de panne

Oct. 1, 2014What a memorable visit to this museum! My sister and I are visiting Aalten from Vancouver, Canada with our 82 year old mother who grew up in this area on the farm ‘t Lankhof. As we wandering about the museum my mom recognized another elderly wisitor – who turned out to be her cousin who she had not seen for 24 years. What an emotional meeting as my mom dissolved into tears, as did all bystanders who were watching.My mom immigrated to Canada with her family (parents + 12 children) in 1949. This is her 3rd trip back to the Netherlands, so she has seen this cousin only a few times.

Yolanda Grosser (Vancouver, B.C.)Ada Forward (Langley, B.C.)Hendrika (Scholten) Vanderhoek (Langley, B.C.)

1 oktober 2014.

Wij zijn hier geweest met jong en oud, was mooi en duidelijk. Er vond zelfs een kleine familiereünie plaats met Lien Oldenhave en haar nicht Riek Scholten van ’t Lankhof. Nu woonachtig in Vancouver, B.C.Bewoners en vrijwilligers en personeel ’t Hoge Veld.

30

de panne

I N T E RV I E W

MET TIJME BOUWERS, DOOR LOUIS VELDHUIS

10 JAAR MARKT 12

Een terugblik met drs. Tijme Bouwers, oud burgemeester van de Gemeente Aalten, over de voorgeschiedenis van de totstandkoming van Markt 12.

Op 3 december van dit jaar is het 10 jaar geleden dat Markt 12 officieel geopend werd door de Commissaris van de Koningin in Gelderland dhr. Jan Kamminga en dr. J. Twenhöven (Regierungpräsident von Bezirk Münster).Voorafgaand aan deze opening is een jarenlange strijd gevoerd en zijn vele lobby’s ondernomen om tot realisatie van ons unieke museum te komen.

September j.l. bracht ik een bezoek aan Tijme Bouwers. Hij is de man die zich zeven jaren lang een enorme inspanning heeft getroost om te komen tot wat er nu staat.In Aalten was hij burgemeester van 1988 tot eind 2004.

De geschiedenis is nog steeds actueel en een waarschuwing voor de toekomst.“Vrijdag 3 december 2004. Deze datum zal in de geschiedenis van de vereniging Aaltense Musea voor altijd te boek staan als de dag van een nieuw begin. Een unieke gebeurtenis!”.Dit schreef wijlen Han Timmer in de eerste editie van ‘de Panne’ in 2005.

31

de panne

De voorgeschiedenis“Het was in 1995 dat het pand van Vaags aan de Markt 12 in beeld kwam, maar het toenmalig College steunde de aankoop niet. In 1997 vroeg de Vereniging Aaltense Musea om medewerking betreffende de aankoop van het leegstaande pand Markt 12. Het Museum dacht aan een uitbreiding met een Onderduik- en Verzetsmuseum. In 1998 werd er onderzoek gedaan naar de haalbaarheid van een dergelijk museum. Er werd door de gemeente een werkgroep ingesteld met vertegenwoordigers van Museum Frerikshuus, de Gemeente Aalten en de stichting Gelders Oudheidkundig Contact. Het stond voor de Gemeente toen al vast dat een beroep moest worden gedaan op subsidiegelden van andere overheden. Zoals altijd kost dit veel tijd en met het verstrijken ervan meer geld”.

Twee jaar later kon het resultaat gepresenteerd worden. In mei van dat jaar ging de Gemeenteraad akkoord met de plannen en de daarbij behorende exploitatiekosten. Naar aanleiding van de subsidies van Provincie en Gemeente werd gehoor gegeven aan de opmerkingen om te komen tot een opstelling van een grensoverschrijdend educatief programma en het verwerven van de daarbij behorende subsidies. Hiervoor werd getracht Europese subsidies binnen te halen en deze werden in 2002 daadwerkelijk toegezegd.

Het bestek was ook in 2002 gereed, al was er een probleem. De bijbehorende

begroting overschreed het beschikbare gestelde krediet. Er werd een bezuiniging doorgevoerd, waarna de Raad na veel discussie met een geringe verhoging akkoord ging. Uiteindelijk ging op 5 mei 2003 de eerste schop de grond in en werd in september dat jaar echt met de bouw begonnen.

Een uniek Museum Dat het museum haar bestaansrecht en succes heeft bewezen, is volgens Tijme Bouwers te danken aan haar insteek. Vanaf het begin van de plannen concentreerde zich de aandacht op onderduik en verzet. “Vergeet niet dat de kiem voor de Landelijke Onderduik organisatie (LO) in deze regio werd gelegd door ds. F. Slomp (Frits de Zwerver) en Tante Riek Kuipers-Rietberg uit Winterswijk. ‘Ome Jan’ Wikkerink was ook nauw betrokken bij de oprichting. In Aalten zat een grote verzetsgroep.Nederland telde in 1944 1 onderduiker op 40 inwoners. In de Biesbosch was dit 1 op de 10. In Aalten echter telde men 1 onderduiker op 5 inwoners. Dat rechtvaardigt het bestaan van Markt 12”, zo betoogt hij.

In 1999 werd er een mooi geïllustreerde brochure uitgebracht. In deze brochure zijn aanbevelingen en adhesiebetuigingen opgenomen van drs. Hans Westra, toenmalig directeur van de Anne Frank stichting, Bill Minco, die toen voorzitter was van de Nationale Federatieve Raad van het Voormalig Verzet Nederland, Prof. J.C.H. Blom, voormalig directeur van Rijksinstituut

32

de panne

voor Oorlogsdocumentatie en drs. Van der Wall, destijds directeur van de Stichting 1940-1945. Allen onderstreepten het belang en de unieke doelstelling van het museum om aandacht te vragen voor het speciale aspect van onderduik en verzet. Daarmee onderscheidt het huidige museum zich t.o.v. andere musea over de Tweede Wereldoorlog, waarin vaak de aandacht is gericht op wapens, uniformen en andere symbolen van oorlogshandelingen.

Ook al geven deze musea een uitstekend beeld van de militaire handelingen en in het bijzonder de strijd en de bevrijding, Markt 12 brengt het leven en overleven van de burgerbevolking en de onderduik en daaraan gekoppeld, het verzet in beeld.Tijme Bouwers: “Het vervolgen van mensen die zogenaamd anders zijn vanwege hun kleur, religie, seksuele geaardheid of wat dan ook kan en mag nooit vergeten worden en het geeft tegelijkertijd een waarschuwing af voor het heden en de toekomst. Discriminatie manifesteert zich ook in de huidige tijd en maakt de boodschap van Markt 12 zo actueel!”

Tweetaligheid“Wat Markt 12 ook zo uniek maakt, is dat de boodschap die het uitdraagt tweetalig is, waardoor het mogelijk is de jeugd uit zowel Duitsland als Nederland een lesprogramma aan te bieden, waarin gevraagd wordt om keuzes te maken. Aan de hand hiervan kun je de gevolgen van verkeerde keuzes laten zien. Ook het

aanbod van audiovisuele middelen en informatietechnologie ondersteunt hierin.” Daarnaast is de onderduik in de vorm van het stripboek ‘De Schuilhoek’ in beeld gebracht en zijn er speciale speurtochten door het museum waardoor er m.n. ook voor de basisscholieren een aantrekkelijk programma is.”

Politieke strijdVaak heef de realisatie van het museum aan een zijden draadje gehangen, soms met slechts één stem verschil! De kleinst mogelijke meerderheid was voor en dat is zo gebleven tot de opening van Markt 12”.

Het verkrijgen van het benodigde geldenOok de provincie stelde de gemeente in eerste instantie teleur. Samen met Han Timmer heeft Tijme Bouwers alles in het werk gesteld om tot resultaten te komen. Nadat in 1998 leden van de grootste statenfractie en enkele gedeputeerden zich hadden laten voorlichten over de plannen, toonden zij zich positief en vonden dat het initiatief voor subsidiering in het kader majeure investeringsprojecten in aanmerking moest komen. Het geld werd echter weggegeven aan een aantal grote gemeenten in de provincie. In 1999 kreeg men alsnog een (zij het bescheiden bedrag) subsidieregeling in het kader van projecten voor culturele infrastructuur. Dit bedroeg maximaal 25% van de investeringskosten. Daartoe mocht worden gerekend de kosten van de restauratie van Markt 12, de nieuwe

33

de panne

aanbouw en verbouw van Markt 14. Dit betekende ook dat de Vereniging Aaltense Musea ook 25% moest bijdragen. Dat was aanzienlijk meer dan in eerste instantie opgebracht moest worden. Om de benodigde financiën bij elkaar te brengen werd door Han Timmer een lange lijst van fondsen benaderd. Daarnaast heeft Tijme Bouwers zich erg ingespannen om een subsidie van Nuon binnen te halen. Uiteindelijk werd het benodigde bedrag ruimschoots binnengehaald.De gemeente Aalten nam ook een deel van de financiering op zich. Tenslotte subsidieerde Rijksmonumenten-zorg nog een bedrag en werd de gehele nieuwbouw en verbouw gefinancieerd.

Het grensoverschrijdend Educatief ProgrammaNadat de provincie akkoord was gegaan met een subsidie uit de pot voor de culturele

infrastructuur en ook de gemeenteraad akkoord ging met de plannen moest er een expositie komen die zowel voor Duitsers als voor Nederlanders een relatie kan leggen tussen het heden en het verleden en daaraan betekenis voor het heden kan geven. Voor leerlingen van basis- en voortgezet onderwijs, zowel in Duitsland als in Nederland, moest lesmateriaal worden gemaakt. Zij komen in een museum dat gaat over onderduiken en verzet in de Tweede Wereldoorlog. Voor die leerlingen is die oorlog een grijs verleden. In hun dagelijks leven, hier en nu, komen zij ook in aanraking met racisme, vreemdelingenhaat, totalitaire regimes, terrorisme, oorlogen enz. In het grensoverschrijdend educatieve programma wordt een verband gelegd tussen het verleden en het heden. Het is een tweetalig programma. Daarvoor is via de Euregio, een samenwerkingsverband van provincies en gemeenten aan weerszijden

De heren Timmer en Bouwers tijdens de opening op 3 december 2004. (Foto Hans Lurvink)

34

de panne

van de grens, Europees geld beschikbaar gekomen. Het grensoverschrijdend programma heeft een aanzienlijk bedrag gekost.

Om tot financiering van dit project te komen moesten ook Duitse overheden geld beschikbaar stellen. Tijme Bouwers heeft zich heel wat tijd en inspanning moeten getroosten in het toelichten en motiveren van de noodzaak om te komen tot dit unieke museum.

In Duitsland heeft hij in zijn functie als burgemeester en voorzitter van de werkgroep ‘Uitbreiding Museum’ bij veel verschillende overheden en instanties gelobbyd om aandacht te vragen voor het grensoverschrijdend educatief programma. Zelfs tot in Berlijn toe.

Het benodigde bedrag is uiteindelijk voor de helft uit EU-middelen is gefinancierd. De andere helft is opgebracht door het land Nordrhein-Westfalen, het Landschaftsverband Westfalen-Lippe, de Kreis Borken, en de steden Bocholt, Borken en Rhede en aan Nederlandse kant de provincie Gelderland, de gemeente Winterswijk, de SEO Regio Achterhoek, de gemeente Aalten en het ministerie van VWS. Het departement van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft een directie van verzetsstrijders, vervolgden en burgerslachtoffers, die als een van haar

taken heeft om jeugdvoorlichting over de Tweede Wereldoorlog te stimuleren.

Na de opening van het vernieuwde museum trad Tijme Bouwers terug als voorzitter van de werkgroep Uitbreiding Museum. Voor zijn grote inzet om dit project mogelijk te maken werd hij benoemd tot Erelid van de vereniging Aaltense Musea. Een onderscheiding die terecht is toegekend voor het vele werk dat verricht is. In 2004 kwam wegens vervroegde pensionering zijn burgemeestersloopbaan tot een einde.

Tot SlotAan het eind van het gesprek bedank ik hem voor de uitvoerige uitleg, inzage van documenten en spreek mijn waardering uit voor zijn kennis. Tijme Bouwers heeft alles vastgelegd in een enorm dossier van 7 dozen waarin maar liefst 14 mappen vol aan documentatiezit. Deze mappen zijn geborgen in het archief van het museum.Hij zegt; “Ik durf zonder meer te stellen dat ik nog de enige in levende zijnde persoon ben die het meeste weet van de totstandkoming van Markt 12.”

35

de panne

C O L U M N

DOOR GERHARD TE VOORTWIS

LOS HOES MAAR DAN ANDERS

Lees ik tot mijn vreugde dat de gemeente Aalten de 70-er jaren-aanbouw aan het gemeentehuis op de Markt wil afbreken. De kwaliteit van het gebouw is slecht en het pand misstaat in het straatbeeld, aldus de gemeente. Op de plek wat nieuws neerzetten zou goed koper zijn dan de noodzakelijke renovatie.Vervolgens lees ik dat de gemeente er een gebouw wil neerzetten dat visueel past in de directe omgeving. Ik word al wat bang. En wat zien we paginabreed en in kleur in de Gelderlander? Een schets van een Stads-Boerderette! Als we in Aalten dan toch willen blijven hangen in de bouwstijl van 1850-1880, en evengoed onze eenvoudige boeren-roots niet willen vergeten, waarom pakken we het dan niet wat grondiger aan?

De Freriksschure is een mooi voorbeeld van een tamelijk verantwoord herbouwde Aaltense dorpsboerderij uit de 19e eeuw. Het gebouw staat jammer genoeg wat uit het zicht. Toevallig is het een gebouw waar nog wat mee moet. Waarom niet de Feriksschure in z’n ge-heel naar de Markt verplaatsen... Of, nog

beter, snij de Freriksschure overlangs doormidden, en zet de helft op de Markt neer. Maak de structuur van het gebouw en z’n gebinten zichtbaar, bouw er een glazen aanbouw tegenaan. En je hebt een prachtige uitbreiding van het stadhuis, een spetterende aanvulling voor de Markt. Een gebouw dat letterlijk openheid biedt voor

36

de panne

inwoners en bezoekers; een gebouw dat een prachtig zicht geeft op het agrarische verleden van Aalten. Gemeenteburelen in een museale omgeving, nou ja deels dan.

De andere helft van de Freriksschure blijft staan waar het nu staat en krijgt een transparante, neutrale en museaal verantwoorde aanbouw. Gebouwd op fl exibel medegebruik door de gemeente, bijv. t.b.v de vele vergaderingen ’s avonds, recepties en andere bijeenkomsten.Voor het museum is het een geweldige oplossing; want enigszins in de maag met die mooie Freriksschure zit het museum wel.

Met deze oplossing maken gemeente en museum een statement van formaat, een dubbel landmark waar de Euregio watertandend op af komt en vast wel aan mee wil betalen. Twee gebouwen die zoveel mogelijk multifunctioneel en krimpbestendig vormgegeven kunnen

worden; want gemeente noch museum hebben tegenwoordig een eeuwig leven.

Stelt u zich voor: Het Museum voor de Aaltense Historie half in het verleden en half in de toekomst gehuisvest, deels in een strakke en lichte omgeving van de toekomst, deels in de helft van de historische Freriksschure.De Gemeente , werkend aan een permanent veranderende toekomst, gehuisvest in een half pand dat gedrenkt is in het verleden , en een andere helft die letterlijk open en transparant is, gericht op het heden en de toekomst van Aalten. ‘Hoe mooi köj’t kriegen’.

Zwolle moest een ei zetten op zijn museum om de aandacht te krijgen die het verdient.Wij in Aalten hoeven slechts de Freriksschure doormidden te zagen en de helft op de Markt neer te zetten. Écht Achterhoek : Een los hoes, maar dan anders.

Wij wensen u warmte met kerst

en geluk voor het

nieuwe jaar!

37

de panne

D I A L E C T V E R H A A L

DOOR MIEP GEESINK-WISSELINK

DEN HAMER

In ne krante las ik ‘n artikel ovver ne man uut Doesburg dén nogal “met den hamer ezwaaid had”. Dat most dan betekenen, dat hee völle etimmerd had in zien laeven. Umdat zien beroep timmerman was, lag dat natuurlek wal veur de hand. Niks bezunders.

Ok in ons museum hebt al vake en völle hamers ezwaaid, vaste ehollene deur vakleu of vri-jwillegers dee probeern heden en verleden met mekare te verbinden. Allicht wal ‘s ne blauwen doem achterlaotend.Volgens Leo Schenk (zie de Panne november 2013) mot ‘n bezoeker in ‘n museum datgene vinden waor hee neet naor zöch. Spannend, iederene dut zien beste. Daorbi-j schöt mi-j ‘n veurval uut vrogger tied te binnen.

Eén van onze kindere zat in de kamer Donald Duck te laezen. Op-ens ston hee op en zae: “Mam, ik gao efkes weg. Ik heb net elaezene, dat Guus Geluk ‘n stuk gold vond zonder dat hee der naor zocht. Dat gao ik ok probeern.” En weg was hee. Ik heb ‘m nao-ekekkene. Zien köpken strak rechtop. Hee kek neet links, hee kek neet rechts. Nae, hee zócht echt neet. In ziene hele holding was gin interesse te zene; dat zat van binnen.

Maor hee hef gin gold evonnene!Hoppelek ligt de “museumgoldstaven” wat meer an de oppervlakte.Wi-j zegt wal ‘s bi-j ‘t older worden: “ons verleden wordt zo lang”. Now hef dén hamer uut ‘t begin van dit schriefsel nóg weer ‘n herinnering op-elevverd.‘t Was in mien kindertied dat ik achter ons boerderi-jken an ‘t bokhinken (hinkelen)was. Vader was veur in de schoppe doonde en moder leep net met ‘n beksken met eier ‘t hoonderhok uut. Op dat moment kwam van de andere kante buurvrouwe Mina an lopen. Nogal ne grote vrouwe, gehuld in ne blauwen ruutjesschorte, zwarte eigengebreide kousen an en klompen an de veute. De daagse dracht van boernvrouwleu in dén tied. ‘t Präötjen begon zo-as gewoonlek ovver ‘t weer en ‘t wark. Ik ging deur met mien hinkelhok en wachtten totdat moder zol zeggen: “Miep, gao i-j now maor efkes argens anders spöllen.” Ik was natuurlek weer zon klein pötjen met dee bewuste oorne. Maor ik heurn niks en bleef deurhinkeln. Soms snap i-j toch ok niks van grote mensen. ‘t Buurtpräötjen van ‘t ni-js dat de buurvrouwe had, was kennelek veurbi-j. Op-ens zei ze: “Heb i-jleu ‘t al eheurd? Kruusselbrinks Jan hef den hamer neer-elegd!” De reactie

38

de panne

van miene olders was verbazing met opmarkingen as: “Wat zeg i-j toch, Mina? Zal toch wal! En wat dan now?” Miene anwezegheid was helemaol vergaeten. Ik heurn nog iets ovver ‘n baantjen bi-j de botterfabriek.Miene interesse veur dat grotemensenni-js was stark verminderd. Ik kennen Kruusselbrinks Jan ok wal. Dén wonnen bi-j ons in de buurte en was timmerman. Dat hee den hamer wal ‘s neerlei was veur mi-j niks gin bezunders Mien vader timmern ok wal ‘s, en dan ko’j daornao op de gekste plaatsen den hamer teggenkommen, deur vader daor neer-elegd. Dat was toch gin ni-js! Dit ging mien kinderverstand te bovven.

Maor veur de buurte was ‘t min of meer ne schok. Want Jan deed an “beroepsverandering” en dat was neet niks. Hee vond dat hee lange genog met den hamer ezwaaid had, en hef daornao nog jaornlang de botterfabriek edeend.En now weer terugge naor zommer 2014. Want ik wil Gerda te Winkel feliciteern met ‘t ontwerpen en bakken van dee originele knopenkoekjes! ‘n Knap stuksken wark, en wat ‘n creativiteit! Zoiets mek ‘t museumgebeurn juust zo gezelleg. Ik wens ow met of zonder bakplaten völle succes veur de toekomst!

39

O P E N I N G S T I J D E N A A LT E N S E M U S E AE N V V V

Musea en VVV zijn geopend van dinsdag tot en met zaterdag van 10 uur tot 17 uur.Zondag van 13 uur tot 17 uur. Er is dan geen verkoop van bonnen, voor alle andere producten en informatie is de VVV balie geopend.

AGENDA

17 oktober 2014 t/m 15 februari 2015EXPOSITIE “DE SCHAT VAN HET VERDWENEN KLOOSTER“

3 decemberOPEN DAG T.G.V. 10 JAAR MARKT 12 MUSEUM IS VAN 10.00 TOT 20.00 UUR GRATIS TOEGANKELIJK

17 decemberLEZING HANS DE GRAAF OVER “DE SCHAT VAN HET VERDWENEN KLOOSTER“

ZIE ONZE WEBSITE: WWW.AALTENSEMUSEA.NL

40

de panne

Meerdink JUWELIER AALTEN

haartsestr. 2 0543-472622

www.meerdinkjuwelier.nl

www.blekkinkmakelaardij.nl

de panne

T E N G E L E I D E

Aalten tel.: (0543) 47 27 88

Dinxperlo tel.: (0315) 65 37 09

Eibergen tel.: (0545) 29 24 57info@owmachterhoek.nl

In úw voordeel

Auto voordelig verzekeren?

www.owmachterhoek.nl

- SINDS 1974 -

Broekstraat 34 Roelvinkstraat 1Postbus 195, 7120 AD Aalten 7101 GN WinterswijkTel. (0543) 497 575 Tel. (0543) 547 575Fax (0543) 497 579 Fax (0543) 547 579

Email:info@novel.nl

Tevens vestigingen in: Haaksbergen - Bocholt (D)

novel groep 1-6_adv 18-06-2003 18:37c&n Pagina 1

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Novel Groep ZW 11-20041.pdf 29-8-2006 12:19:48

Aaltense Musea, een bezoek meer dan

waard!

Aalten tel.: (0543) 47 27 88Eibergen tel.: (0545) 29 24 57info@owmachterhoek.nl

41