De financiering van de gemeenschappen en de gewesten na de zesde staatshervorming

Responsabilisering in de schaduw van Europa

K. Bams & dr. T. Corthaut

Dubbel Voorbehoud

1) Ceci n’est pas un auditeur

2) I am from Barcelona, I know nothing

De financieringswet voor juristen

• Geen cursus staathuishoudkunde

• Wel:

o Constitutioneel kader

o Geïllustreerd met concrete mechanismes

• Belasting der niet-inwoners

• Responsabilisering

o De schaduw van Europa

Constitutioneel kaderArtikelen 175 en 177 Grondwet

Twee basisprincipes

• Een bijzondere wet stelt het financieringsstelsel voor de

Vlaamse en de Franse Gemeenschap en de drie gewesten

vast

• De Parlementen regelen, elk voor zich, de bestemming

van hun ontvangsten bij decreet/ordonnantie

De bijzondere financieringswet• Onleesbaar (voor juristen)

o Cijferreeksen: duidelijke gevolgen, onduidelijke redeneno Formules: duidelijke parameters, onduidelijke gevolgen

• Niettemin:o Gelijkheidsbeginsel?o Artikel 23 GW?o Legaliteitsbeginsel:

• Bijzondere wet• Delegaties aan de gewone wetgever• Gewone wetgever als doodgraver van de bijzondere wetgever

Regelen van de bestemming van de inkomsten

• Middelenoverdrachten houden meestal verband met

bevoegdheidsdomein

• Middelen worden niettemin vermengd andere prioriteiten

• Kan de bijzondere wetgever sturen?

o Gelet op artikel 175, 2e lid en 177, 2e lid GW

o Gelet op de bevoegdheidsverdelende regels

De principes geïllustreerdArtikelen 175 en 177 Grondwet

Gelijkheidsbeginsel (1)

Gelijkheidsbeginsel (2)• Vlaanderen moet prima facie procentueel meer CO2

uitstoot reduceren dan andere gewesten

• Een zwaardere Vlaamse inspanning in de toekomst kan worden verklaard doordat Vlaanderen voor de periode 2005-2020 nog enigszins achterop hinkt, en dus nu nog een zwaardere inspanning moet doen om in 2030 uiteindelijk een gelijke besparing t.o.v. 2005 te realiseren als de andere gewesten.

Artikel 23 GW• Basisregel: middelen gaan over met bevoegdheid• Niettemin:

o Budgettaire saneringo Bijdrage in de vergrijzingskosto Middelen volgen niet langer de economische groei

• Extreem scenario: kan de GGC te weinig middelen hebben voor de kinderbijslagen?o Demografische ontwikkelingeno Geen eigen fiscale ontvangsten ↔ steun BHGo Artikel 23 GW bindt ook bijzondere wetgever

Legaliteitsbeginsel• Lokalisatiecriterium belasting der niet-inwoners (artikel

54/2 Bijz. Fin. W.)• Basisregel: BNI = exclusief federaal• Maar: verrekening gewestelijke belastingregels omwille

van vrij verkeer (EU/EER)• Probleem: lokalisatie aan bepaald gewest gedelegeerd

aan gewone wetgevero I.t.t. de oneigenlijke gewestbelastingen en de

personenbelasting (lokalisatiecriterium in bijz. wet)o Geen invloed op bevoegdhedeno Wel invloed op de middelen van de gewesten

Het klimaatresponsabiliseringsmechanisme1) Wat?

• Gewesten moeten CO2-uitstoot gebouwen verminderen

volgens traject in bijlage

• Bonus/malus-systeem

• Verdeling opbrengst veiling uitstootrechten

o Bonus: tot 100% federaal aandeel

o Malus: tot 50% aandeel gewest

• Opbrengst aan te wenden voor klimaatdoelstellingen

Het klimaatresponsabiliseringsmechanisme2) Problemen

• Financiering v. bevoegdheid

• Proportionaliteit beleidssturing

• Artikel 177 GW

o Legaliteitsbeginsel

o Uitgaven

• Band met substitutiemechanisme (16, §3 BWHI)

Het klimaatresponsabiliseringsmechanismea) financiering v. bevoegdheid

• Bijzondere wetgever oefent de facto klimaatbeleid gewesten uit

• Micromanagement• Uniformiteit al gegarandeerd door richtlijn 2010/31/EU• RvSt ziet geen probleem• Niettemin:

o Verkeerd beleidsniveauo Contradictie met bevoegdheidswet: inperking bestaande

gewestbevoegdheid

Het klimaatresponsabiliseringsmechanismeb) proportionaliteit bonus/malus• Wanneer is (toegelaten) sturing via de financieringswet,

een (problematische) beperking van de bevoegdheid van de gewesten?

• Geen coherent kader in Belgische rechtsorde• Voorstel: US spending clause case law

o South Dakota v. Dole - National Federation of Independent Business v. Sebelius

o Evenredigheidstoets: “relatively mild encourage ment” v. “it is a gun to the head”

• In dit geval: loterijo Bescheiden bedrago Impact verschilt echter met marktprijs

Het klimaatresponsabiliseringsmechanismec) Artikel 177 GW

• Legaliteitsbeginselo Oorspronkelijke ontwerp bijgestuurd

• Bestemming van de fondseno Verplichting om bonus te gebruiken voor klimaato RvSt: 3 voorwaarden:

• 1° de bestemming van die bedragen rechtstreeks zou worden bepaald in internationale of Europese normen,

• 2° deze normen de overheid ter zake geen marge voor appreciatie zouden laten,

• 3° een gecoördineerde federale implementering van deze normen noodzakelijk zijn

o Niet opgelost door Artikel 65quater, § 6, tweede lid, Bijz. Fin. W.

Het klimaatresponsabiliseringsmechanismed) Band met substitutiemechanisme

• Nieuw artikel 16, § 4, BWHI: apart substitutiemechanisme

voor internationale en EU klimaatverplichtingen

• Federale overheid krijgt keuze:

o Ingrijpen via artikel 16 BWHI

o Meerontvangsten via malus gewest

De schaduw van het Europees begrotingskaderDe verborgen staatshervorming

De verborgen staatshervorming

Europees begrotingskader

• Eurozone• Maastricht-criteria

o Begrotingstekorto Overheidsschuld

• Entiteit I v. Entiteit II• Versterkt toezicht

o Europees semestero Boetes

Prelude: ESM• Europees Stabiliteitsmechanisme• Bijdrage voor België verschuldigd door federale overheid• Indien gebruik fonds t.v.v. België: voorwaarden

o Voor federale niveauo Voor deelstaten?

• Gemengd verdrag?o Federale overheid heeft alleen geratificeerdo RvSt: federaal, maar ook gemengde elementen:

• Verbindingsbureau?• Voorrechten en immuniteiten• Collective action clauses

o Vlaanderen wil alsnog instemmen

Begrotingspact• Verdrag inzake stabiliteit, coördinatie en bestuur in de

Economische en Monetaire Unie• Gesloten door 25/28 EU lidstaten, naast de bestaande

verdragen• Kernverplichting: artikel 3:

o In beginsel begroting in evenwicht of overschoto Verplicht automatisch mechanisme om maatregelen te

nemen indien doelstellingen niet worden gehaaldo Doelstelling en mechanisme moeten (quasi-)

constitutioneel worden verankerd

Instemming met begrotingspact• Onbetwist gemengd verdrag• Nood aan voorafgaande grondwetswijziging?

o Annaliteit van de begroting (artikel 174 GW)o Ontbreken van democratische controle o Artikel 34 GWo Hoe moet constitutionele verankering gebeuren?

• Aanpassing grondwet• Grondwet + bijzondere wet• Samenwerkingsakkoord

Samenwerkingakkoord13 december 2013• Federale overheid, gemeenschappen en gewesten

onderschrijven doelstellingen belofte nemen van nodige maatregelen

• Gemeenten en provincies slechts indirect gebonden• de afdeling Financieringsbehoeften van de Hoge Raad

voor Financiëno Controle in kader mechanismeo Nood aan verzelfstandiging wijzing Bijz. Fin W. nodig

• Pro rata verdeling boetes – maar pro rata wat?• Voorbehouden in instemmingsdecreten -en ordonnanties

ConclusieResponsabilisering in de schaduw van Europa

Conclusie