daviT pipinaSvili

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo

universiteti socialur da politikur mecnierebaTa fakulteti

daviT pipinaSvili

samxreT kavkasiis konfliqtebi da regionuli

stabilurobis problemebi

politikur mecnierebebSi filosofiis doqtoris akademiuri

xarisxis mosapoveblad warmodgenili

დ ი ს ე რ ტ ა ც ი ა

samecniero xelmZRvaneli:

politikur mecnierebaTa doqtori Tamar kiknaZe

Tbilisi

2009

Sinaarsi

Sesavali ............................................................................................................................................................................................... 1

Tavi I

eTnopolitikuri konfliqtebis zogierTi Teoriuli aspeqti ................................................... 6

Tavi II

globaluri da regionuli zesaxelmwifoebis gavlena samxreT kavkasiis

stabilurobaze: TanamSromloba da mravalmxrivi metoqeoba .................................................... 23

2.1. aSS-is faqtori samxreT kavkasiis geopolitikaSi ...................................................................... 24

2.2. ruseTis faqtori samxreT kavkasiis geopolitikaSi ................................................................ 35

2.3. iranis faqtori samxreT kavkasiis geopolitikaSi ..................................................................... 44

2.4. TurqeTis faqtori samxreT kavkasiis geopolitikaSi ............................................................. 46

Tavi III

samxreT kavkasiis konfliqtebi: problemebi da maTi gadawyvetis mcdelobebi ...... 52

3.1. somxur-azerbaijanuli konfliqti mTiani yarabaRis gamo, euTo-s (OSCE) minskis jgufis saqmianoba da samSvidobo procesi .......................................................................................... 51

3.2. konfliqti cxinvalis regionSi (yofili samxreT oseTis avtonomiuri olqi):

istoria da Tanamedroveoba .................................................................................................................................. 78

3.2.1. qarTul-osuri dapirispirebis dinamika 1989-2003 wlebSi (`vardebis

revoluciamde~) .................................................................................................................................................... 78


revoluciis~ Semdeg 2008 wlis agvistos CaTvliT) ..................................................... 100

3.3. afxazeTis konfliqtis daregulirebis procesi da perspeqtivebi ............................ 115

3.3.1. omi afxazeTSi (saqarTvelo): konfliqtis mizezebi, eskalacia

da Sedegebi .............................................................................................................................................................. 115

3.3.2. evropuli faqtoris mniSvneloba da Savi zRvis ganzomileba afxazeTis

konfliqtis gadawyvetaSi ........................................................................................................................ 151

3.4. samxreT kavkasiis konfliqtebis SedarebiTi analizi da regionuli

stabilurobis perspeqtivebi ............................................................................................................................... 159

daskvnebi ............................................................................................................................................................................................. 174

gamoyenebuli literatura da wyaroebi ............................................................................................................ 203

danarTebi ........................................................................................................................................................................................... 223

Sesavali

msoflios politikuri rukidan erT-erTi zesaxelmwifos _ sabWoTa kavSi-

risa da sxva socialisturi qveynebis gaqroba, rus politikosTa da polito-

logTa garkveulma nawilma geopolitikuri katastrofis tolfasad aRiqva.

socializmis saerTaSoriso sistemis ngrevam da postsabWoTa sivrceSi axali

suverenuli saxelmwifoebis aRmocenebam gamoiwvia, rogorc msoflios poli-

tikuri rukis koreqtireba, ise globaluri geostrategiuli cvlilebebi,

ramac, faqtiurad, saTave daudo saerTaSoriso urTierTobaTa axal epoqas.

warmoiSva ZalTa axali centrebi, romelTa Soris gavlenis sferoebisTvis

gaCaRebulma brZolam kidev ufro daZaba isedac rTuli saerTaSoriso

winaaRmdegobebi. axal centrebs Soris dapirispirebis erT-erT mwvave zonad

yofili sabWoTa kavSiris teritoria iqca, ramac xsenebul sivrceSi

politikur, ekonomikur, eTnikur da religiur dapirispirebaTa konfliqturi

kerebi warmoSva. yovelive es udaod Zabavs zogad saerTaSoriso viTarebas,

vinaidan sisxlian konfliqtebs kacobrioba uaryofiT Sedegebamde mihyavT.

sadisertacio Temis aqtualoba mdgomareobs imaSi, rom dRevandel msof-

lioSi saerTaSoriso Tanamegobrobis erT-erTi yvelaze mwvave da aqtualur

problemas, rogorc politikuri, ise samecniero TvalsazrisiTac warmoad-

gens regionuli konfliqtebis daregulireba, miT ufro, roca saqme exeba

eTnikurad iseT rTul sivrces, rogoric samxreT kavkasiaa.

nebismieri sazogadoeba msoflioSi ganviTarebuli movlenebis seriozuli

gavlenis qveS imyofeba. aqedan gamomdinare, aucilebelia imis codna, Tu ratom

xdeba msoflioSi esa Tu is movlena, SeiZleba Tu ara maTi prognozireba da

kontroli. amitom, konfliqtebi unda iqcnen Tanamedrove politikuri mecnie-

rebis mudmivi kvlevis sagnad. saerTaSoriso sistemaze konfliqtebis, krizi-

sebisa da omebis gavlenis codna aucilebelia, raTa ukeT moxdes urTier-

Tobebis daregulireba, rogorc saxelmwifos SigniT, ise qveynebs Sorisac.

gasuli saukunis 90-iani wlebis dasawyisi aRiniSna daZabulobis iseTi

kerebis aRmocenebiT, rogorebicaa yofili iugoslaviis sabWoTa federaciuli

respublika da yofili sabWoTa kavSiri. uSualod postsabWoTa sivrceSi,

Tavisi simwvaviTa da damangreveli SedegebiT, gansakuTrebiT gamoirCeva samx-

2

reT kavkasiis regionSi ganviTarebuli movlenebi, kerZod somxur-azerbaija-

nuli SeiaraRebuli dapirispireba mTiani yarabaRis gamo, agreTve saqarTvelos

konfliqtebi afxazeTsa da cxinvalis regionSi (yofili samxreT oseTis

avtonomiuri olqi).

samxreT kavkasiis konfliqtebis mSvidobian mowesrigebasTan dakavSirebuli

problemebi mudmivad figurirebs TiTqmis yvela mniSvnelovani saerTaSoriso

organizaciis, maT Soris euTo-sa da gaeros, misi generaluri asambleisa da

uSiSroebis sabWos rezoluciebSi. aRniSnuli problematika msoflios poli-

tikosebisa da diplomatebis mudmivi yuradRebis qveS imyofeba. konfliqtebis

sistematuri kvlevis Sedegad dagrovili codnis safuZvelze SesaZlebelia

ganisazRvros saTanado midgoma maTi daregulirebis sakiTxisadmi.

Temis aqtualoba agreTve ganpirobebulia Tanamedrove msoflioSi mimdinare

eTnopolitikuri procesebis sul ufro mzardi mniSvnelobiT. regionul usa-

frTxoebaze eTnikuri segmentaciis gavlenasTan dakavSirebuli problemebi

did interess iwvevs, rogorc mecnier-Teoretikosebs, ise praqtikos-poli-

tikosebs Soris. rodesac konfliqtis monawile mxareebi eTnikuri niSniT

upirispirdebian erTmaneTs, am SemTxvevaSi xdeba konfliqtis sruli eTniza-

cia. eTnikur faqtors gaaCnia unari umaRles doneze moaxdinos sazogadoebis

calkeuli segmentebis mobilizeba, konsolidacia, rac konfliqtis ukidures

gamwvavebas iwvevs. es imiT aixsneba, rom, msgavs SemTxvevebSi, wina planze

gamodis eTnikuri interesebis dacvis sakiTxi. es ukanaskneli ki sagrZnoblad

amcirebs SesaZlo kompromisebis albaTobas. amasTan dakavSirebiT unda aRini-

Snos, rom `civi omis~ dasrulebis Semdgom, saerTaSoriso mSvidobisa da

usafrTxoebis rogorc universaluri, ise regionuli sistemebi ar aRmoCn-

dnen mzad efeqturi funqcionirebisTvis.

politikur da eTnikur TaviseburebaTa analizi, samxreT kavkasiis stabi-

lurobaze maTi gavlenis Sefaseba, saSualebas gvaZlevs ganvsazRvroT samive

respublikaSi (azerbaijani, somxeTi, saqarTvelo) mimdinare transformaciuli

procesebis logika, ganvaxorcieloT erTgvari Sedarebebi (SedarebiTi analizi)

mTeli regionis WrilSi da gamoviyenoT komperatiuli analizis meTodi.

3

disertacia exeba samxreT kavkasiis teritoriaze arsebuli konfliqtebis

kvlevas da maT gavlenas regionul stabilurobaze. es imdenad farTo da,

amavdroulad, rTuli sakiTxia, rom udaod moiTxovs seriozul Seswavlas

ramodenime samecniero disciplinis mxridan, rogorebicaa: politologia,

konfliqtologia, saerTaSoriso urTierTobebi, istoria, sociologia, saer-

TaSoriso samarTali da a.S. (faqtiurad warmoadgens disciplinaTaSoriso

Seswavlis sakiTxs).

kavkasiuri konfliqtebis warmoSoba ZiriTadad ganpirobebulia saerTaSo-

riso urTierTobaTa axali istoriuli periodis TaviseburebebiT. es aris

mravalpolaruli msoflios formirebis epoqa, dasavleTsa da aRmosavleTs,

aSS-sa da ruseTs Soris sruliad axleburi urTierTobebis Camoyalibebis

periodi. sadisertacio naSromSi didi yuradReba eTmoba samxreT kavkasiiT

dainteresebul globalur da regionul Zalebs (aqtorebs). gaanalizebulia

maTi gavlena, rogorc konfliqtebis daregulirebis dinamikaze, ise region-

nuli usafrTxoebis kompleqsis formirebaze.

naSromis kvlevis ZiriTad sagans warmoadgens politikuri, eTnikuri, isto-

riuli da socialur-ekonomikuri faqtorebis urTierTqmedebis is procesi,

ramac gasuli saukunis 90-iani wlebis dasawyisSi samxreT kavkasiaSi konfli-

qtur situaciaTa mwvave kerebis warmoSobas Seuwyo xeli, da riTic seriozuli

ziani miadga regionul stabilurobas. garda amisa, disertaciis kvlevis sfe-

ros ganekuTvneba globaluri da regionuli masStabis zesaxelmwifoebis

(gareSe aqtorebis), agreTve saerTaSoriso organizaciebis aqtivoba, samxeT

kavkasiaSi poziciebis gamyarebis TvalsazrisiT, rac, Tavis mxriv, gavlenas

axdens regionis eTnopolitikuri konfliqtebis daregulirebis dinamikaze.

kvlevis ZiriTadi mizania bolomde gaviazroT samxreT kavkasiis konfliq-

tebTan dakavSirebuli regionuli stabilurobis problematika, gamovavli-

noT am konfliqtebis warmoSobis ZiriTadi mizezebi da ganviTarebis dina-

mika. es Tavis mxriv saSualebas mogvcems ganvaxorcieloT konfliqtebis

daregulirebasTan dakavSirebuli samSvidobo procesebis prognozirebis

mcdeloba da SevimuSavoT garkveuli rekomendaciebi. kvlevis mizania aseve,

gavaanalizoT calkeuli saxelmwifoebisa da saerTaSoriso organizaciebis

4

praqtika samSvidobo saqmianobis konteqstSi im cvlilebaTa gaTvaliswinebiT,

rac msofliom XX saukunis 90-ian wlebsa da XXI saukunis dasawyisSi

ganicada.

zemoaRniSnulidan gamomdinareobs naSromis ZiriTadi amocanebic: samxreT

kavkasiis konfliqtebis warmoSobisa da eskalaciis ZiriTadi mizezebis

gamovlena; samxreT kavkasiis konfliqtebis politikuri mowesrigebis proce-

sis kompleqsuri analizi regionuli stabilurobis konteqstSi, saerTaSo-

riso organizaciebis saqmianobasTan mWidro urTierTkavSirSi; im Zlieri

saxelmwifoebis (aqtorebis) rolis gaanalizeba, romlebic seriozul

gavlenas axdenen samxreT kavkasiis regionis geopolitikur situaciaze,

gansakuTrebiT konfliqtebis daregulirebis dinamikaze; samxreT kavkasiis

konfliqtebis dinamikis gansazRvra, maTi ZiriTadi fazebis gamovlena im

SeiaraRebuli dapirispirebis magaliTze, rasac adgili hqonda afxazeTSi,

cxinvalis regionsa da mTian yarabaRSi; saTanado Sefasebis micema saerTaSo-

riso organizaciebis saqmianobis efeqturobisTvis, agreTve samxreT kavkasiis

regionSi gaeros (UN), euTos (OSCE), evrokavSirisa (EU) da dsT-is (CIS) samSvi-

dobo operaciaTa warmatebisa Tu warumateblobis mizezebis obieqturi axsna;

konfliqtebis mSvidobiani mowesrigebis mizniT ganxorcielebuli diploma-

tiuri RonisZiebebis Sefaseba.

naSromis momzadebisas, gamoyenebul iqna wyaroTa ramdenime jgufi.

pirvel jgufs ganekuTvneba: saerTaSoriso organizaciebis (gaero, euTo,

evrokavSiri, dsT da a.S.), agreTve saqarTvelos, somxeTis, azerbaijanis,

ruseTisa da sxva qveynebis sagareo saqmeTa saministroebis gancxadebebi da

sxva oficialuri dokumentebi; am saxelmwifoTa parlamentebis mier miRebuli

sakanonmdeblo aqtebi da dadgenilebebi; konfliqtis monawile mxareebis

liderTa sajaro gamosvlebi.

meore jgufs Seadgens: qarTuli da ucxouri beWdviTi presa, periodika,

sadac ganxilulia XX saukunis 90-ian wlebsa da XXI saukunis dasawyisSi

samxreT kavkasiaSi ganviTarebuli movlenebi.

5

mesame jgufs Seadgens: qarTvel mecnierTa (a. gegeSiZe, z. daviTaSvili, a.

rondeli, m. macaberiZe, d. darCiaSvili, l. aleqsiZe da a.S.) samecniero-kvle-

viTi Sromebi, monografiebi, statiebi, saxelmZRvaneloebi.

meoTxe jgufi Sedgeba: sazRvargareTis qveynebis politologebisa da

konfliqtologebis (z. bJezinski, h. kisinjeri, i. galtungi, l. fridmani, k.

iaspersi, k. bouldingi, j. bartoni, l. kozeri, r. darendorfi, i. zartmani, j.

nai, a. rapoporti, d. beli, m. doiCi, f. raiti, j. rubini, b. brauni, a. dugini, k.

gajievi, e. beJanovi, a. zdravomislovi, m. lebedeva da a.S.) samecniero Sromebis-

gan, statiebisgan, gamocemuli saxelmZRvaneloebisgan.

mexuTe jgufi Sedgeba: internetSi, kerZod oficialur `veb-gverdebze~ da

eleqtronul mediaSi moZiebuli masalebisgan.

disertaciis mTavari samecniero siaxle mdgomareobs imaSi, rom konfliq-

tebis problematika saerTaSoriso urTierTobaTa Tanamedrove sistemaSi

sul ufro mzardi interesis sagani xdeba, miT ufro msoflioSi ganxorcie-

lebuli geopolitikuri cvlilebebis fonze. naSromSi ganxilulia samxreT

kavkasiis regionis politikur stabilurobasa da usafrTxoebaze moqmedi

obieqturi pirobebi. gaanalizebulia is meqanizmebi, rac am pirobebis poli-

tikuri arastabilurobis faqtorad gadaqcevas uwyobs xels. ganxilulia

araxelsayreli politikur-eTnikuri faqtorebi, maTi gavlena rogorc saqar-

Tvelos teritoriaze ganviTarebul konfliqtebze, ise mezobel somxeTsa da

azerbaijans Soris arsebul dapirispirebaze. naSromSi aseve gaanalizebulia

am konfliqtebis gavlena regionis geopolitikur situaciaze. samecniero

siaxlis TvalsazrisiT, gansakuTrebul yuradRebas imsaxurebs me-3 Tavis

bolo nawili, sadac mocemulia samxreT kavkasiis konfliqtebis SedarebiTi

analizi da ganxilulia regionuli stabilurobis perspeqtivebi. naSromis

erT-erTi yvelaze mniSvnelovani samecniero siaxle imaSi mdgomareobs, rom

Cvens samecniero literaturaSi TiTqmis ar gvxvdeba samxreT kavkasiis

konfliqtebis amomwuravi SedarebiTi analizi.

naSromSi warmodgenili kvlevebi saSualebas mogvcems SevafasoT saer-

TaSoriso organizaciebis mier konfliqtis zonebSi warmoebuli samSvidobo

operaciaTa Sedegianoba, gamovavlinoT maTi miRwevebi da warumateblobebi,

6

SevimuSavoT axali midgomebi am konfliqtebis daregulirebis procesebisadmi,

regionSi sayovelTao mSvidobisa da Tanxmobis misaRwevad. TemaSi ganxiluli

konfliqtebis SedarebiTi analizi, maTi potencialis uwyveti kvleva, saerTo

da specifikuri maxasiaTeblebis gamovlena Zalzed mniSvnelovania rogorc

am konfliqtebis Tavidan acilebisa da daregulirebis realuri gzebis

Ziebis, ise myari regionuli stabilurobis miRwevis TvalsazrisiT.

naSromis umTavresi praqtikuli Rirebuleba mdgomareobs imaSi, rom igi

SesaZloa gamoyenebul iqnas rogorc samecniero-Teoriul kvlevebSi, ise

praqtikul diplomatiur saqmianobaSic. TemaSi mocemuli SeiaraRebuli konf-

liqtebis Teoriuli analizi pirdapir kavSirSia mis politikur-praqtikul

mniSvnelobasTan, vinaidan xels uwyobs im safrTxeebisa da gamowvevebis

gamovlenas, rasac aRniSnuli konfliqtebi uqadian saqarTvelos, samxreT

kavkasiis mTel regionsa da, zogadad, msoflio Tanamegobrobas.

Tavi I

eTnopolitikuri konfliqtebis zogierTi Teoriuli aspeqti

socialur ryevebs, omebsa da konfliqtebs mniSvnelovani adgili ukaviaT

kacobriobis istoriaSi. samwuxarod, sazogadoebis dRevandeli yofac mdida-

ria msgavsi kataklizmebiT, rac gansakuTrebiT socialuri da eTnikuri

urTierTobebis sferos exeba. konfliqtebi, konfrontaciebi, maTi mizezebi,

iseve rogorc usafrTxoebisa da samarTliani wesrigis damyarebasTan dakav-

Sirebuli procesebi, yovelTvis sagangebo kvlevis sagans warmoadgenda.

amdenad, Tanamedrove mkvlevarTa mzardi interesi eTnopolitikuri konfliq-

tebis Seswavlisadmi savsebiT bunebrivi movlenaa.

ukanaskneli 20 wlis ganmavlobaSi saerTaSoriso urTierTobebi konfliq-

turi sivrcis gamwvaveba-gafarToebiT xasiaTdeba. XX saukunis 80-iani wlebis

bolomde sabWoTa samecniero literaturaSi iTvleboda, rom Seqmnilia sazo-

gadoebis ganviTarebis ukonfliqto modeli, eTnopolitikuri konfliqtebis

Seswavla ki ZiriTadad istoriuli masalebis an/da dasavleTis qveynebis

socialur-politikuri procesebis magaliTze xorcieldeboda. amave dros,

7

dasavleTelma mkvlevarebma sakmaod safuZvliani samecniero-praqtikuli

gamocdilebis dagroveba SesZles, ramac safuZveli Cauyara konfliqtolo-

giis soliduri skolis Camoyalibebas. konfliqtologiis ZiriTad sagans

sazogadoebaSi arsebuli konfliqtebis bunebis, mizezebisa da meqanizmebis

Seswavla warmoadgens. Tanamedrove ruseTSic aqtiuri samecniero-kvleviTi

samuSaoebi warmoebs am TvalsazrisiT, gamocemulia araerTi saxelmZRvanelo

da samecniero naSromi aRniSnul problematikaze. ruseTisa da dasavleTis

qveynebis avtorTa Sromebis kompleqsuri analizi kidev erTxel adasturebs

im faqts, rom eTnopolitikur konfliqtebs zogadsakacobrio xasiaTi gaaC-

niaT. samwuxarod saqarTveloSi am sferos ar eTmoba mecnierul doneze

saTanado yuradReba, razec naTlad metyvelebs Cvens qveyanaSi konfliqto-

logiis Tematikaze gamocemuli literaturis simwire.

eTnopolitikuri konfliqtis aRwera misi bunebis Rrma analizs moiTxovs.

evropuli politikuri sociologiis warmomadgenlis, germanel-britaneli

sociologisa da filosofosis ralf gustav darendorfis azriT, konfliqti

socialuri organizaciis bunebrivi Semadgeneli nawilia, romelic iwvevs

socialur cvlilebas1. darendorfis TqmiT, samoqalaqo omi, gaficva, sapar-

lamento diskusia Tu mSvidobiani satarifo molaparakebebi _ yovelive es

socialuri konfliqtebis sferos ganekuTvneba [Darendorf, 1959]. aqedan gamom-

dinareobs, rom politikuri konfliqti, maT Soris eTnopolitikuri konfli-

qtic erTi farTo gansazRvrebis _ `socialuri konfliqtis~ qveS moiazreba.

Tanamedrove literaturaSi, iseve rogorc masobrivi informaciis sxvada-

sxva saSualebebSi, yofiT enaze konfliqtis mravali ganmarteba gvxvdeba.

specialistebs Soris jerac ar arsebobs erTiani azri imaze, Tu ras warmo-

adgens konfliqti. faqtiurad, TiToeuli avtori Tavis arss debs `konfliq-

tis~ cnebaSi. ase magaliTad, cnobili amerikeli konfliqtologi anatol

rapoporti konfliqts ukavSirebs konkurencias [Rapoport, 1960], xolo meore

cnobili specialisti morton doiCi aRniSnavs, rom konfliqti warmoiSveba

im SemTxvevaSi, Tu mxareebs Soris adgili aqvs qmedebaTa SeuTavseblobas

[Deutsch, 1973]. xSirad konfliqtis sinonimebad gamoiyeneba iseTi terminebi, rogo-

1 Dahrendorf R. Class and Class Conflict in Industrial Society. Stanford, CA: Stanford University Press, 1959, pp. 241-248.

8

ricaa `brZola~, `dava~, `daZabuloba urTierTobebSi~, `incidenti~, `krizisi~

da a.S. msgavsi mravalferovneba, upirveles yovlisa, Tavad konfliqtis feno-

menis ukiduresi sirTuliT aris ganpirobebuli. araerTgvarovania midgoma

Tavad konfliqtis warmoSobis mizezebisadmic. magaliTad, konfliqtologiaSi

araerTi naSromis avtorma o. holstim gaanaliza ra 1919-1965 wlebis 77 saer-

TaSoriso konfliqti, mivida im daskvnamde, rom politikuri konfliqtis

gamomwvevi ZiriTadi mizezebia: teritoriuli pretenziebi, negatiuri damo-

kidebuleba arsebuli reJimisadmi, raime uflebebisa da privilegiebis ararse-

boba an siWarbe, nacionalizmi, ipmeriuli ambiciebi, ekonomikuri problemebi.

praqtikulad yvela mkvlevari Tanxmdeba imaze, rom konfliqti warmoiSoba

or an orze met mxares Soris, romlebic TavisTavad warmoadgenen konfliq-

tis ZiriTad monawileebs (mxareebs, subieqtebs)2. saerTaSoriso urTierTobebSi

amgvar subieqtebad gvevlinebian saxelmwifoebi an saxelmwifoTa jgufebi

(aliansebi, blokebi), xolo Sida konfliqtebis dros _ oficialuri xeli-

sufleba, sxvadaxva politikuri moZraobebi, eTnikuri Tu religiuri jgu-

febi. bolo wlebSi, saxelmwifoTaSoriso da Sida konfliqtebSi sul ufro

aqtiur rols TanamaSoben e.w. arasaxelmwifoebrivi monawileni _ moZraobebi,

organizaciebi da sxv. ZiriTadi subieqtebis garda, arseboben konfliqtis

iribi monawileebic (saxelmwifoebi, blokebi, politikuri da nacionaluri

moZraobebi), romlebic SesaZloa uSualod ar monawileobdnen konfliqtSi,

magram mxars uWerdnen ama Tu im Zalas politikuri da ekonomikuri meTode-

biT, axorcielebdnen iaraRis Ria an farul miwodebas da a.S. maTi konfliq-

tSi monawileobis xarisxi SeiZleba Seicvalos drois sxvadasxva monakveTSi.

politikuri konfliqti jgufTaSoris konfliqtebs ganekuTvneba. jgufTa-

Sorisi konfliqtebis Taviseburebebi ki, Tavis mxriv, damokidebulia Tavad

jgufis masStabebze, mis organizebulobasa da ricxovnobaze, konfliqtis

gavrcelebis sferoebze da gamomwvev mizezebze. am TaviseburebaTa codna

Zalzed mniSvnelovania konfliqtebis mogvarebis rekomendaciebis SemuSavebis

TvalsazrisiT. rekomendaciaTa efeqturoba aranaklebadaa damokidebuli

imaze, Tu ra doziTaa gaTvaliswinebuli ama Tu im konfliqtis specifika.

2 Лебедева М.М. Политическое урегуливание конфликтов. Москва. 1999. С. 19.

9

cnobili norvegieli da amerikeli mecnieri, saerTaSoriso mSvidobis

kvlevis institutis (PRIO) fuZemdebeli iohan galtungi3 mivida im daskvnamde,

rom socialur struqturebs gaaCniaT ara mxolod integraciuli, aramed

Zaladobrivi xasiaTic socialuri jgufebisa Tu calkeuli individebisTvis,

ris gamoc socialuri konfliqtebis provocireba xdeba. amasTan, galtungma

mecnierebaSi Semoitana `struqturuli Zaladobis~ cneba. am tipis konfliq-

tebi cnobilia struqturuli konfliqtebis saxeliT, xolo maT gamomwvev

mizezad galtungi struqturul Zaladobas miiCnevs. struqturuli Zaladoba,

rogorc wesi, gauazrebeli politikuri gadawyvetilebebis Sedegia. resurse-

bis araTanabari ganawileba badebs uamrav socialur problemas, rac iwvevs

struqturul konfliqtebs. msgavsi konfliqtebis specifika mdgomareobs imaSi,

rom uSualo monawileebi xSir SemTxvevaSi araviTar kavSirSi ar arian subi-

eqtebTan, romlebic pasuxismgebelni arian struqturul Zaladobaze. galtun-

gis ideebs gansakuTrebuli mniSvneloba gaaCnia postsabWoTa sivrceSi Seqm-

nili situaciis ukeT gagebisTvis. mis mier ganxorcielebuli mizezTa

analizi saSualebas iZleva naTlad warmovidginoT struqturuli Zaladobis

definicia Semdegi poziciebis mixedviT:

1. struqturuli Zaladoba bunebrivi fenomenia, radgan socialur jgufebs

Soris arsebobs garkveuli gansxvavebebi, upirveles yovlisa saxelisuf-

lebo poziciebis TvalsazrisiT, rac aisaxeba kidec socialur urTierT-

qmedebaTa struqturaSi.

2. struqturuli Zaladobis qveS igulisxmeba socialuri usamarTloba

resursebis araTanabari gadanawilebis TvalsazrisiT.

3. struqturuli Zaladobis kategoriaSi moiazreba mxolod is movlenebi,

romelTa Tavidan acilebac obieqturad SesaZlebeli iqneboda garkveul

socialur struqturaSi da garkveul dros.

4. pirdapiri Zaladobisgan gansxvavebiT, rac uSualod mizanmimarTul

qmedebebs iTvaliswinebs, struqturuli Zaladoba zemoqmedebs iribad,

socialuri struqturebis meSveobiT. igi, rogorc wesi, uxilavi da

3 Galtung J. Essays in Piece Research. Copenhagen: Ejers, 1978. p. 565.

10

gauTviTcnobirebeli rCeba im individebisa Tu socialuri jgufebisaT-

vis, romlebic am Zaladobis obieqtebi xdebian.

galtungi aseve asocirdeba „negatiuri da pozitiuri mSvidobis“ koncef-

ciasTan. xsenebuli koncefciis Tanaxmad, `pozitiuri mSvidoba~ gacilebiT

ufro metia, vidre ubralod Zaladobrivi konfliqtis ararseboba („negatiuri

mSvidoba“). `pozitiuri mSvidoba~ Tavis TavSi moicavs urTierTobebs sxvada-

sxva socialur jgufebs Soris. iohan galtungis ideebma seriozuli inteleq-

tualuri wvlili Seitanes konfliqturi procesebis bunebis gagebaSi.

amerikeli politologi filip raiti konfliqts ganixilavs, rogorc

socialuri erTeulebis urTierTdapirispirebas, romlebic mTel TavianT

Zalisxmevas mimarTaven garkveuli miznis miRwevisken, imisda miuxedavad, rom

es mizani yvelas erTnairad ar akmayofilebs4. raitis azriT, konfliqti

SesaZloa daiyos oTx ZiriTad stadiad: 1) SeuTavseblobis gaazreba; 2) mzardi

daZabuloba; 3) zewola Zalis gamoyenebis gareSe; 4) samxedro intervencia an/da

omi gadawyvetilebis Tavze moxvevis mizniT5. TiToeuli stadia warmoadgens

zewolis saSualebas arsebuli politikuri kursis Sesacvlelad. TiToeuli

stadia damatebiT impulss aZlevs dapirispirebul mxareebs, raTa maT ufro

naTlad gaaTviTcnobieron sakuTari interesebi. Sedegad, konfliqti ZalTa

Tanafardobis gamovlenasa da/an Secvlas iwvevs, rac sazogadoebis Semdgom

ganviTarebas uzrunvelyofs.

rusi mecnieris a. zdravomislovis azriT, `konfliqti sazogadoebrivi

cxovrebis normaluri movlenaa, romlis gamovlena da ganviTareba, saboloo

jamSi, sasargeblo da saWiro saqmea~6. miuxedavad amisa, ar unda dagvaviwydes,

rom konfliqtis eskalaciis mTavari mizezi sazogadoebaSi arsebuli winaaR-

mdegobebis gamwvaveba-gamravlebaSi mdgomareobs. XX saukunis bolo ocwleu-

lis erT-erT yvelaze damaxasiaTebel niSan-Tvisebas swored sazogadoebrivi

winaaRmdegobebis (socialuri, ekonomikuri, politikuri, nacionaluri, eTni-

kuri, religiuri, sulier-kulturuli) gamwvaveba warmoadgens. aRniSnuli

procesi xorcieldeba Semdegi ciklis mixedviT: 1) winaaRmdegobaTa aRmoce- 4 Wright Q. The Study of International Relations. N.Y., 1955. P. 241. 5 Wright Q. Escalation of International Conflict. The Journal of Conflict Resolution. 1965. Vol. 9. # 4. P. 435. 6 Здравомыслов А.Г. Социология конфликта. М., 1995. С. 3.

11

neba; 2) dapirispirebis ganviTareba; 3) winaaRmdegobaTa gadalaxva. im SemTxve-

vaSi, Tu mesame stadia ar dgeba, maSin warmoiSoba ori ukiduresi safexuri:

4) winaaRmdegobaTa ukiduresi gamwvaveba da 5) winaaRmdegobaTa gamovlena

krizisis saxiT. warmateba Tu warumatebloba mocemul SemTxvevaSi ganisazR-

vreba unariT, droulad gamoavlino sazogadoebaSi warmoqmnili winaaRm-

degoba da aseve droulad gadawyvito problema manam, sanam es ukanaskneli

konfliqtis stadiaSi gadaizrdeba. winaaRmdegobaTa konfliqtSi gadazrdis

precendentebi sazogadoebis dabal politikur kulturaze, agreTve proble-

mis civilizebuli meTodebiT gadaWris arcodnasa da/an survilis uqonlo-

baze metyveleben, ramac SesaZloa socialuri sistemis dazianeba gamoiwvios.

amis Tavidan acilebis saukeTeso saSualeba ki is aris, rom ar moxdes arse-

buli winaaRmdegobebis konfliqtSi gadazrda.

ralf gustav darendorfis mtkicebiT, konfliqti gardauvalia nebismier

sazogadoebaSi. darendorfis socialur-politikuri konstruqcia konfliqtis

cnebas iyenebs iseTi movlenebis aRsaniSnavad, rogorebicaa dapirispireba,

konkurencia, dava da qiSpi, agreTve Setakebebi sxvadasxva socialur jgufebs

Soris7. sazogadoebis mTavari winaaRmdegoba _ esaa urTierTobebi batono-

basa da qveSevrdomobas Soris, Zaladoba sazogadoebis erTi nawilisa meoris

mimarT. `swored amis niadagze aRmocendeba politikuri konfliqtebi~8.

`politikuri konfliqti esaa konfliqtis subieqtebis TviTSegnebasa da

qcevaSi socialur winaaRmdegobaTa gamovlineba sxvadasxva doneze da sxva-

dasxva formiT. bevri Teoria politikur konfliqts ganixilavs, rogorc

calkeuli socialuri jgufebis interesebis gamomxatveli institutebis

politikur qmedebaTa eqstremalur mdgomareobas, urTierTdapirispirebas

sxvadaxva politikur Zalebs Soris garkveul sakiTxebTan dakavSirebiT da

garkveuli intensivobiT~9.

rac Seexeba konfliqtis gamovlenis formebs, isini SeiZleba daiyos ori

ZiriTadi niSnis mixedviT: brZolis SeiaraRebuli saSualebebis gamoyeneba an

gamouyenebloba. Tu romeli forma iqneba gamoyenebuli ama Tu im konkretul

7 Darendorf R. Class and Class Conflict in Industrial Society. L., 1959. P. 135. 8 Глухов А.В. Политические конфликты и кризисы. Консесус и политические методы его достижения. Государство и Право. М., 1993. № 6. С. 5. 9 Основы политологии. М., 1990. С. 15-16.

12

SemTxvevaSi, es mniSvnelovnadaa damokidebuli sazogadoebis politikuri

kulturis doneze, socialur-ekonomikuri sistemis zogad mdgomareobaze,

urTierTdamokidebulebaze masebsa da elitas Soris, gareSe Zalis (rogorc

konfliqtis maprovocirebeli mxaris) faqtorze da a.S. es kidev erTxel

metyvelebs imaze, rom konfliqtis gadawyveta SeuZlebelia misi gamomwvevi

realuri mizezebis gamovlenisa da gaTvaliswinebis gareSe.

politikuri konfliqtis erT-erT nairsaxeobas warmoadgens eTnopoliti-

kuri konfliqti. misi ZiriTadi arsi mdgomareobs imaSi rom, xSir SemTxvevaSi,

mocemuli eTnosi Tavisi kulturis, TviTmyofadobisa Tu sulieri erTobis

dacvis saukeTeso garantias sakuTari saxelmwifos SeqmnaSi xedavs. Tumca,

swored amaSi mdgomareobs mTeli problema, vinaidan ideis realizacia, rome-

lic TiToeul eTnosze calke saxelmwifos Seqmnas iTvaliswinebs _ absolu-

turi utopiaa.

meore msoflio omis Semdgom daingra koloniuri sistema da afrikis, azi-

isa Tu laTinuri amerikis aseulobiT eTno-nacionalurma jgufebma saxelm-

wifoebrivi damoukidebloba moipoves. Seiqmna imis iluzia, rom msoflio

erTxel da samudamod daiyo saxelmwifo sazRvrebiT, ris Semdegac `Tavisu-

fali adgili~ aRar darCa. sisxlismRvreli omebiT gadaRlilma msoflio

sazogadoebriobam gaeros (United Nations) dokumentebSi, iseve rogorc helsin-

kis 1975 wlis aqtSi sazeimod daafiqsira saxelmwifos teritoriuli xelSeu-

xeblobis10, suverenitetisa da sazRvrebis urRveobis sayovelTaod aRiarebuli

principebis pativiscemis aucilebloba saerTaSoriso samarTlis yvela subi-

eqtisTvis. miuxedavad amisa, oriode aTeuli wlis Semdgom, msoflio eTno-

nacionaluri jgufebis suverenizaciis morigma talRam moicva. ssrk-is teri-

toriaze 15 damoukidebeli saxelmwifo gaCnda, sisxlismRvreli brZolebiT

daiSala yofili iugoslaviac, xolo serbeTis provincia kosovom damoukide-

bloba moipova, eTiopias gamoeyo eritrea, mSvidobianad `gaiyo~ Cexoslovakia,

Tumca germania gaerTianda. aRniSnuli procesi jerac ar dasrulebula.

TurqeTSi qurTebi sul ufro aqtiurad ibrZvian TviTgamorkvevisTvis, iseve

rogorc CeCnebi _ ruseTSi, afxazebi da osebi _ saqarTveloSi, yarabaReli

10 gaeros wesdebis me-2 muxlis me-4 paragrafi.

13

somxebi _ azerbaijanSi. kosovoelma albanelebma Tavis droze konfliqtSi

nato-s samxedro-politikuri blokis CarTvac ki moaxerxes.

msoflio praqtika gviCvenebs, rom rac ufro maRalia ama Tu im qveynis

ekonomikuri da kulturuli done (igulisxmeba politikuri kultura), miT

ufro naklebi mizezia iq eTnosSorisi dapirispirebisTvis (gamonakliss am

SemTxvevaSi britaneTis olsteri (Crd. irlandia) warmoadgens). igive did

britaneTSi, Sotlandiam da uelsma sakuTari parlamentebi Seqmnes, raTa

amiT kidev ufro gaemyarebinaT TavianTi politikuri statusi. Tumca, amavd-

roulad, iq aravis dRis wesrigSic ki ar dauyenebia maTi inglisisgan

gamoyofis sakiTxi, rom aRaraferi vTqvaT raime SeiaraRebul dapirispi-

rebaze da omze. omi, z. bJezinskis sityvebiT, gaxda is `fufuneba, romelic

mxolod msoflios Raribi xalxebisTvisaa xelmisawvdomi~ [Brzezincski, 1997].

amdenad, adre Tu gvian, msoflioSi unda damyardes garkveuli tipis poli-

tikuri wonasworoba, balansi, rac momavalSi Tavidan agvacilebs axali

eTnopolitikuri konfliqtebis warmoSobas.

eTnopolitikurs miakuTvneben konfliqtis nebismier formas (organizebuli

politikuri qmedebebi, masobrivi areulobebi, separatistuli moZraobebi, samo-

qalaqo omebi da a.S.), sadac dapirispirebis xazi eTnikur erTobebze gadis.

SegviZlia gamovyoT Tanamedrove eTnopolitikuri konfliqtebis Semdegi Ziri-

Tadi Taviseburebebi:

1. yvela eTnopolitikuri konfliqti atarebs ukiduresad rTul da komple-

qsur xasiaTs. vinaidan eTnikuri dapirispirebis ZiriTadi arsi, xSir SemT-

xvevaSi, mdgomareobs eTnosis miswrafebaSi Seqmnas sakuTari saxelmwifo

(maSinac ki, roca aRniSnuli mizani ararealuria), es konfliqti ukve

TavisTavad iZens politikur datvirTvas.

2. eTnopolitikuri konfliqtebi gamoirCevian maRali emociuri datvirTviT,

rac adamianuri bunebis araracionaluri mxareebis gamovlenas iwvevs.

3. eTnopolitikuri konfliqtebis umetesobas Tavisi Rrma istoriuli fes-

vebi gaaCnia. maTi ararsebobis pirobebSiac ki, dapirispirebuli mxareebi

aucileblad gamoZebnian garkveul fsevdoistoriul safuZvels sakuTari

moqmedebebis gasamarTleblad.

14

4. eTnopolitikuri konfliqtebi xasiaTdebian eTnikuri jgufebis ukidure-

sad maRali mobilizaciiT. am SemTxvevaSi wina planze gamodis iseTi

fenomeni, rogoricaa eTnikuri interesis dacva. isinic ki, vinc konf-

liqtis sawyis etapze did mniSvnelobas ar aniWebdnen sakuTar eTnikur

warmomavlobas da zomieri damokidebulebiT gamoirCeodnen, garkveuli

periodis Semdeg iZulebulni xdebian gadamwyveti mniSvneloba mianiWon

eTnikur identifikacias da sakuTari wvlili Seitanon `saerTo saqmeSi~.

amis mizezia mmarTveli politikuri elitis mizandasaxuli ideologiuri

saqmianoba da, aseve, mowinaaRmdege jgufidan momdinare realuri Tu

aRqmuli safrTxe.

5. eTnopolitikuri konfliqtebi atareben qronikul xasiaTs. maTi saboloo

gadawyveta TiTqmis SeuZlebelia, radgan TviTmmarTvelobisa da damouki-

deblobis is done, romelic daakmayofilebs ama Tu im eTnosis dRevan-

del Taobas, SesaZloa arasakmarisi aRmoCndes Semdgomi TaobisaTvis.

amdenad, konfliqtis ganaxlebis safrTxe yovelTvis iarsebebs.

eTnosSorisi urTierTobebi TavisTavad isedac maRali konfliqtogenu-

robiT gamoirCevian. rodesac amas emateba politikuri Secdomebic, maTi feT-

qebadi potenciali ramdenjerme izrdeba. amis naTeli magaliTia Tundac

yofili ssrk-is teritoriaze, gansakuTrebiT samxreT kavkasiaSi arsebuli

konfliqtebi. magaliTad, rom ara sabWoTa xelisuflebisa da, SemdgomSi,

damoukidebeli ruseTis xelmZRvanelobis maSindeli pozicia, rac afxazeTsa

da cxinvalis regionSi separatistuli moZraobebis mxardaWeraSi gamoixate-

boda, SesaZloa konfliqtebis eskalacia saerTod arc ki momxdariyo an,

Tundac, Tavidan agvecilebina sisxlismRvreli omebi Tavisi damangreveli

SedegebiT. sxva sityvebiT rom vTqvaT, eTnikuri niSani mocemul SemTxvevaSi

warmoadgenda ara ganmsazRvrel faqtors, aramed kremlis imperiuli poli-

tikis Sedegs, ramac gamoiwvia eTnosSorisi winaaRmdegobebis gadazrda Seia-

raRebul konfliqtebSi. samxreT kavkasiis konfliqtebSi monawile eTnikuri

erTobebis qcevis analizi gviCvenebs, rom dapirispirebaTa ZiriTadi nawili

eTnonacionalizmis niSniT warimarTeboda.

15

konfliqtebis daregulirebis erTaderT realur gzas dapirispirebuli

mxareebis mier gadadgmuli ormxrivi nabijebi warmoadgens, rac sayovelTao

Tanxmobis miRwevisken aris mimarTuli. amasTan, gacilebiT ufro didi mniSv-

neloba eniWeba `Zlieris~ mier gadadgmul nabijebs.

dReisaTvis ar arsebobs konfliqtebis daregulirebis universaluri kon-

cefcia. konfliqtebis Tanamedrove Teoria umeteswilad agebulia calkeul

ideebze, konfliqtologebis, sociologebis, politologebis, politiko-

sebisa da sazogado moRvaweebis mosazrebebze da maT mier Catarebul

kvlevebze. konfliqtis gadawyveta SeiZleba gadaidos an droSi gaiwelos.

Tumca, amiT konfliqti ki ar aRmoifxvreba, aramed piriqiT, ufro gaRrma-

vdeba da gamwvavdeba kidec. konfliqtis gadawyvetis variantebs SesaZloa

sxvadasxva safuZveli hqondes: kompromisi, konsensusi, disensusi. am Tvalsaz-

risiT, didi mniSvneloba eniWeba konfliqtis dasrulebis moklevadiani da

grZelvadiani Sedegebis Rrma analizs.

yofili avstralieli diplomati da politikosi jon bartoni11 gaxldaT

erT-erTi iniciatori, romlis Zalisxmevis Sedegadac SemuSavda konfliqte-

bis gadawyvetis zogadi Teoria, romlis ZiriTadi arsis gadmocema SesaZle-

belia Semdegi punqtebis mixedviT:

1. yvela socialur jgufsa da calkeul individs gaaCnia ramdenime universa-

luri sabazo moTxovnileba, maT Soris identurobis, usafrTxoebis, avto-

nomiisa da TviTrealizaciis TvalsazrisiT.

2. mocemuli moTxovnilebebis dakmayofilebisadmi miswrafebis CaxSoba SeuZ-

lebelia. maTi CaxSobis nebismieri mcdeloba samomavlo destruqciuli

gamovlinebebis perspeqtivas badebs.

3. im SemTxvevaSi, Tu socialuri jgufebi an/da calkeuli individebi ver

axerxeben sabazo moTxovnilebebis dakmayofilebas ukve arsebuli institu-

tebisa da normebis farglebSi, isini aucileblad daiwyeben axali forme-

bis Ziebas saamisod.

4. sabazo moTxovnilebebis ugulvebelyofas sazogadoeba konfliqtamde miyavs.

konfliqtis wyaroebs warmoadgenen socialuri institutebi, romlebic

11 Burton J. Conflict: Resolution and Prevention. Washington. DC. USA. 1990. P. 234-235.

16

eyrdnobian tradiciul xelisuflebasa da dominirebuli elitis normebs.

aseT situaciaSi saWiroa im adamianur qcevaTa da socialur urTierTobaTa

analizi, romlebic konfliqtSi monawile mxareebis sabaziso moTxovnile-

bebis dakmayofilebazea orientirebuli.

j. bertonis Teoriam saTave daudo konfliqtebis gadawyvetis sxvadasxva

modelebis formirebas, romlebic gamosadegia socialur urTierTqmedebaTa

yvela donisTvis, vinaidan adamianur moTxovnilebaTa buneba universaluria.

bertonis Teoriis mniSvnelovani momenti gaxlavT is, rom igi iTvliswinebs

problemebis Zalzed Rrma Seswavlasa da gadawyvetas (e.w. `conflict provention~).

termini `provention~ am SemTxvevaSi gulisxmobs gadawyvetilebaTa miRebis pro-

cess, romlis drosac xdeba movlenebis SesaZlo ganviTarebis ganWvreta da

analizi potenciuri davebisa Tu konfliqtebis wyaroebis aRmofxvris gaTva-

liswinebiT. bertoniseuli `conflict provention~ gansxvavdeba `conflict prevention~-is

tradiciuli praqtikisgan, rac mxolod arsebuli konfliqturi situaciebis

SeCerebasa da likvidaciazea orientirebuli.

marten teo iansis azriT, arsebobs konfliqtis daregulirebis sami Ziri-

Tadi gza: 1) gareSe Zalas SeuZlia Tavs moaxvios gadawyvetileba dapirispi-

rebul mxreebs; 2) problema SesaZloa gadawydes erT-erTi mxaris calmxrivi

qmedebebis Sedegad; 3) konfliqtSi monawile mxareebs SeuZliaT arsebuli

winaaRmdegobebis daZleva ormxrivi Zalisxmevis safuZvelze.

marten teo iansi darwmunebulia, rom bolo midgoma warmoadgens eTnopo-

litikuri konfliqtebis daregulirebis saukeTeso saSualebas. msgavs situa-

ciaSi konfliqtSi monawile mxareebi aRiareben, rom konfliqtis gadawyvetis

formulis SemuSaveba orive mxaris Tanxmobazea damokidebuli. urTierTTanx-

mobis aucileblobis aRiarebas Tavis mxriv sagrZnobi zegavlenis moxdena

SeuZlia SemdgomSi gadawyvetilebaTa miRebis procesze.

urTierTmisaRebi sawyisis Zieba gulisxmobs urTierTqmedebaTa process.

Tavdapirvelad, orive mxarisgan adgili aqvs saCivrebisa da moTxovnebis waye-

nebas. Sedegis misaRwevad saWiroa aRniSnuli saCivrebis miReba da gaTvalis-

wineba, rac konfliqtis monawileebs aiZulebs gaiTvaliswinon TavianTi opo-

nentebis ukmayofilebis mizezebi da, saWiroebis SemTxvevaSi, Sesabamisi zome-

17

bic miiRon. ufro metic, informaciis urTierTgacvlas sicxade Seaqvs mxareTa

ukmayofilebis wyaroebSi, im sakiTxebSi, romlebic davis sagans warmoadgenen.

informaciis urTierTgacvlisa da SemdgomSi misi aRqmis koreqtirebis gziT,

oponentebs naTeli warmodgena eqmnebaT imaze, Tu ra warmoadgens dapirispi-

rebuli mxaris realur miznebs da sad gadis mowinaaRmdegis SesaZlo daTmo-

baTa zRvari. informaciis urTierTgacvla sagrZnoblad amcirebs gaurkvev-

lobis elements ormxrivi moqmedebebis dros. mxareTa gaurkvevloba konf-

liqtur situaciaSi zrdis SiSis faqtors da badebs undoblobas. mxareTa

garkveuloba ki, piriqiT, xels uwyobs urTierTndobis Camoyalibebas gadawy-

vetilebaTa erToblivi miRebis procesSi.

amerikeli mkvlevari i. viliam zartmani zogierTi eTnopolitikuri konf-

liqtis erT-erT mniSvnelovan problematur maxasiaTeblad mis asimetriu-

lobas miiCnevs [Zartman, 1995]. asimetria am SemTxvevaSi kvalificirdeba,

rogorc ZalTa uTanasworoba ukmayofilebis gamomxatvel umciresobaSi myof

da dominirebul eTnikur jgufebs Soris, iZulebis zomebis gamoyenebis

SesaZleblobebis TvalsazrisiT, iseve rogorc samarTlebrivi da moraluri

TvalsazrisiT. msgavsi asimetriuli urTierTobebi Znelad eqvemdebareba

daregulirebas, radgan Zlier mxares naklebi stimuli gaaCnia Tanaswor

sawyisebze `esaubros~ sust mxares. susti mxare ki, Tavis mxriv, mTel Zalis-

xmevas mimarTavs ara imdenad konfliqtis daregulirebisken, ramdenadac

arasasurveli ZalTa Tanafardobis Secvlisken. `amgvari asimetria iTvleba

problematurad, vinaidan aRiarebulia, rom Tanaswori mxareebi ufro advi-

lad aRweven mSvidobas, vidre uTanasworoni~12.

mowinaaRmdegeebi, romlebic miiswrafian erToblivi gadawyvetilebebiT

konfliqtis daregulirebisken aRiareben (iribad mainc), rom problema gada-

iWreba mxolod maSin, roca orive mxare miaRwevs SeTanxmebas (uTrTierTTanx-

mobas). gadawyvetilebebis erToblivad miReba aTanabrebs asimetriul mowina-

aRmdegeTa fardobiT wonas konfliqtis saboloo gadawyvetis formulis

saxiT. vinaidan es formula miiReba erTsulovani gadawyvetilebis principiT

(konsensusiT), yvela unda daeTanxmos mas, amdenad, konfliqtis ToToeuli

12 Mitchell C.R. Asymmetry and Strategies of Regional Conflict, in: Zartman I.W., Kremenyuk V.A. Cooperative Security. Reducing Third World Wars. Syracuse University Press. 1995. p. 36.

18

mxare sargeblobs vetos uflebiT. konsensusis principi gulisxmobs, rom

erToblivad miRebuli gadawyvetileba unda akmayofilebdes konfliqtis

yvela mxaris minimalur moTxovnebs mainc. swored gadawyvetilebaTa erTob-

livi miRebis procesSi miiRweva is Sedegi, romelic Tavis TavSi TiToeuli

mxaris minimalur moTxovnebs asaxavs. im SemTxvevaSi ki, roca regulirebis

procesi orientirebulia mxolod erTi konkretuli subieqtis calmxriv

qmedebebze an/da gareSe Zalis mier Tavsmoxveul gadawyvetilebaze, ar arse-

bobs aranairi garantia imisa, rom konfliqtis yvela monawilis moTxovnebi

gaTvaliswinebuli iqneba problemis gadawyvetis saboloo variantSi. minima-

luri moTxovnebis urTierTgaTvaliswineba miRweul Sedegs gacilebiT ufro

stabilurs xdis, vinaidan TiToeul mxares SeuZlia dakmayofildes Tavisi

moTxovnebis nawilobrivi SesrulebiT mainc. rac Seexeba calmxriv an

garedan Tavsmoxveul gadawyvetilebebs, isini rogorc wesi dapirispirebisa

da jgufTaSorisi mtruli urTierTobebis Semdgom ganaxlebas moaswaveben.

miuxedavad gadawyvetilebebis erToblivad miRebis procesis pozitiuro-

bisa, mxareTa urTierTsapirispiro interesebi da moTxovnebi amiT ar aRmoif-

xvreba. amitom, saWiroa iseTi Sedegis Zieba, romelic urTierTsawinaaRmdego

moTxovnebs Soris urTierTdamakmayofilebel balanss daamyarebs. aRniSnuli

miznis miRweva ukavSirdeba e.w. `vaWrobis~ elements, rac molaparakebaTa

procesis ganviTarebas gulisxmobs.

vaWrobis standartuli gansazRvreba SemogvTavazes cnobilma amerikelma

mecnierebma jefri rubinma da bert braunma. maTi azriT, vaWrobis procesi

unda Seesabamebodes Semdeg maxasiaTeblebs: 1) sul cota ori mxare mainc

urTierTqmedebs erTmaneTTan; 2) am mxareebs Soris arsebobs interesTa konf-

liqti erT an ramdenime sakiTxze; 3) mxareebi drodadro Sedian erTmaneTTan

nebayoflobiT ormxriv molaparakebebSi; 4) urTulesi nabijebi am ormxriv

urTierTobebSi dakavSirebulia: konfliqtis subieqtebs Soris romelime (an

ramdenime) resursis gacvlasTan, romelime (an ramdenime) sadao sakiTxis

gadawyvetasTan, an orivesTan erTdroulad; 5) es nabijebi ufro Tanmimdevru-

lia vidre erTdrouli im gagebiT, rom adgili aqvs winadadebebisa da moT-

xovnebis wamoyenebas erTi mxridan, rasac mosdevs kontrwinadadebebis Semu-

19

Saveba meore mxaris mier, da es procesi grZeldeba manamde, sanam ar moiZeb-

neba gamosavali an mxareebi ar aRmoCndebian CixSi13.

rubinisa da braunis mier SemuSavebuli gansazRvreba aSkarad miuTiTebs

vaWrobis dinamikur xasiaTze, xolo molaparakebebi gamoixateba rogorc

procesi, romlis dayofac SesaZlebelia ramdenime stadiis (fazis) mixedviT.

zogierTi avtori, aanalizebs ra vaWrobasTan dakavSirebul procesebs, aRni-

Snavs rom vaWroba etapobrivi procesia, sadac molaparakebaTa monawileni

garkveul fazebs gadian [Rangarajan, 1985; Gulliver, 1979]. amasTan, TiToeuli faza

sxvadasxva saxis problemebiT xasiTadeba.

molaparakebaTa procesis ZiriTadi fazebia:

1. ukmayofilebis gamoxatva da aRiareba. mxareebi afiqsireben ukmayofilebas

arsebuli viTarebiT, rac ar rCeba SeumCneveli. arasajaro vaWrobis gziT

mxareebi agebineben erTmaneTs molaparakebebis dawyebis mzadyofnis

Sesaxeb da Tavadac amowmeben am mzadyofnas.

2. im SeTxvevaSi, Tu gamoxatul ukmayofilebaze adresati pozitiurad reagi-

rebs da aRiarebs problemis arsebobas, maSin SesaZloa daiwyos faza _

`molaparakebebi molaparakebebze~. es gulisxmobs gadawyvetilebebis miRe-

bas iseT sakiTxebze, rogoricaa: molaparakebaTa urTierTmisaRebi arenis,

formatisa da dRis wesrigis, agreTve Tavad molaparakebaTa monawileebis

raodenobis gansazRvra da a.S.

3. mas Semdeg rac SeTanxmdeba molaparakebaTa ZiriTadi parametrebi, SesaZ-

loa Sedges vaWroba arsebiTi gansaxilveli sakiTxebis irgvliv. realuri

vaWroba rogorc wesi iwyeba imiT, rom misi monawileni maqsimalur moTxo-

vnebs uyeneben erTmaneTs. procesi, romelic amas mosdevs mimarTulia mxa-

reTa Soris winaaRmdegobebis gadalaxvisken. es moiTxovs im sakvanZo saki-

Txebis gamovlenas, rac sasicocxlod mniSvnelovani iqneba orive mxari-

saTvis. im SemTxvevaSi, Tu mowinaaRmdege mxareebs gaaCniaT prioritetebis

asimetriuli CamonaTvali, SesaZloa gamoyenebul iqnas ormxrivi daTmo-

bebis meTodi (log-rolling technique). ormxrivi daTmobebi gulisxmobs daTmobe-

bze wasvlas im sakiTxebze, romlebsac araerTnairi mniSvneloba gaaCniaT

13 Rubin J.Z., Brown B.R. The Social Psychology of Bargaining and Negotiation. New York: Academic Press, 1975. p. 5.

20

molaparakebebis monawileebisTvis. TiToeuli mxare cdilobs miaRwios

Tavisas misTvis mniSvnelovan sakiTxTan dakavSirebiT, magram, amis

sanacvlod, daTmobaze midis misTvis naklebad mniSvnelovan sakiTxze14.

4. bolo da, xSir SemTxvevaSi, arasaTanadod dafasebuli faza aris

miRweuli SeTanxmebebis ganxorcieleba. es aris stadia, romlis drosac

cudad mofiqrebuli SeTanxmebebi kraxs ganicdian. SeTanxmebis ganxorcie-

lebisas aucileblad gamomJRavndeba misi pirobebis orazrovnoba da

realuri konsensusis nakleboba. msgavs situaciebSi yvelaze karg gamosa-

vals molaparakebebis xelmeored gamarTva da monitoringis saSualebaTa

gamoyeneba warmoadgens.

rodesac konfliqtis mogvarebis alternativebi imdenad mcirea, rom samS-

vidobo procesis fiasko gardauvalia, molaparakebaTa monawileni CixSi

eqcevian. maTi erTguleba molaparakebaTa procesisadmi damokidebuli xdeba

imaze, Tu rogor aRiqvamen isini Cixur situacias. urTierTdamokidebulebis

done _ warmoadgens sabazo faqtors, romelic gansazRvravs vaWrobis monawi-

leTa erTgulebas molaparakebaTa procesisadmi. urTierTdamokidebulebis

maRali done gulisxmobs alternativebis viwro arCevansa da `Cixis~ did

albaTobas molaparakebebis warumateblobis pirobebSi. Cixi, romelic zians

ayenebs orive mxares, ganixileba rogorc zRvari, romlis iqiTac mxareebi

grZnoben, rom veRar axerxeben Zalis gamoyenebiT calmxrivi upiratesobebis

mopovebas da mzadyofnas gamoTqvamen sxva variantebis ganxilvaze. `ormxrivi

zianis momtani Cixis~ cneba Tavis TavSi gadawyvetilebebis erToblivad

miRebisa da molaparakebaTa procesis mastimulirebel faqtorebs aerTianebs.

mxareebi aTviTcnobiereben, rom ver gaaumjobeseben sakuTar poziciebs

mtruli qmedebebis gagrZelebis pirobebSi. ufro metic, rodesac procesi

CixSi eqceva, mxareebi ara marto wyveten mtrul qmedebebs, aramed aqtiur

Zalisxmevasac mimarTaven Cixuri situaciidan gamosasvlelad.

`ormxrivi zianis momtani Cixis~ zartmaniseuli koncefcia warmoadgens

aucilebel, magram arasakmaris pirobas imisaTvis, raTa konfliqti momwifdes

gadasawyvetad. saWiroa damatebiTi faqtoris arseboba, romelmac konfliqtis 14 Pruitt D.G. Achieving Integrative Agreements, in: Bazerman M.H., Lewicki R.J. Negotiating in Organizations. Beverly Hills: Sage Publications, 1983. p. 39.

21

monawileebs unda ubiZgos molaparakebaTa magidasTan dasxdomisken. kerZod,

dapirispirebuli mxareebis gonebaSi myarad unda damkvidrdes warmodgena maTi

urTierTdamokidebulebis Sesaxeb. mowinaaRmdegeebma unda gaaTviTcnobieron,

rom maTi bediRbali urTierTgadajaWvulia erTimeoreze da es momavalSic ase

iqneba. manamde, sanam konfliqtis subieqtebi varaudoben, rom konfliqtis

Sedegi SeiZleba iyos iseTi, romelic ar gaiTvaliswinebs mowinaaRmdegis

pozicias, erToblivi daregulirebis miRweva SeuZlebelia. am ukanasknelis

miRweva SesaZlebelia mxolod maSin, roca mowinaaRmdegeebi gaaTviTcnobiereben,

rom oponentTan erTad cxovreba (Tanaarseboba) rTulia, xolo mis gareSe ki _

SeuZlebeli.

samxreT kavkasiis konfliqtebis magaliTidan gamomdinare SeiZleba iTqvas,

rom Seqmnili krizisi naTlad migvaniSnebs `Cixis~ arsebobaze. konfliqtebis

sxvadasxva subieqtebis mier ganxorcielebulma calkeulma strategiebma

sasurveli Sedegebi ver gamoiRo. samxreT kavkasiis xalxebs Soris arsebuli

urTierTdamokidebulebis done gamoricxavs yovelgvari calmxrivi strate-

giebis arsebobas da gadawyvetilebebis erToblivad miRebis aucileblobaze

migvaniSnebs, rac regionSi moqmedi konfliqtebis daregulirebis yvelaze

optimalur gzas warmoadgens.

qmedebebi, romlebic mimarTulia eTnopolitikuri konfliqtebis monawi-

leTa konfrontaciuli miswrafebebis neitralizaciisken, SeiZleba movaqcioT

zogadi wesebis garkveul farglebSi, rac msgavsi konfliqtebis regulirebis

gamocdilebidan gamomdinareobs:

§ konfliqtis legitimacia _ saxelisuflebo struqturebisa da konfliqtSi

monawile mxareebis mier Tavad problemis (konfliqtis sagnis) arsebobis

oficialuri aRiareba, rac ganxilvasa da gadawyvetas saWiroebs;

§ konfliqtis institucionalizacia _ konfliqturi qcevis civilizebuli

wesebis, normebisa da reglamentis SemuSaveba, rac misaRebi iqneba konfli-

qtis monawile yvela mxarisaTvis;

§ konfliqtis iuridiul WrilSi gadayvanis mizanSewoniloba;

§ Suamavlis institutis danergva molaparakebiTi procesis organizebis dros;

22

§ konfliqtis daregulirebis sainformacio uzrunvelyofa, rac molaparake-

baTa procesis `gamWvirvalobas~ gulisxmobs. informacia movlenaTa ganvi-

Tarebis Sesaxeb obieqturi da xelmisawvdobi unda iyos yvela dainterese-

buli mxarisaTvis.

eTnopolitikuri konfliqtebis sferoSi arsebobs erTi aRiarebuli WeS-

mariteba: konfliqtebis winaswar ganWvreta da Tavidan acileba gacilebiT

ufro iolia, vidre SemdgomSi maTi mogvareba. swored amisken unda yofiliyo

mimarTuli saqarTvelosa da misi mezobeli qveynebis saxelmwifo politika,

rac Tavidan agvacilebda samxreT kavkasiis regionSi SeiaraRebuli dapiris-

pirebis eskalacias.

eTnopolitikuri konfliqtebis umravlesobis umTavresi problema e.w. erTa

TviTgamorkvevas ukavSirdeba, rac saerTaSoriso samarTlis erT-erT fuZemde-

blur princips warmoadgens15. Tumca, erTa TviTgamorkvevis principis araswo-

rma interpretaciam da mxardaWeram SesaZloa perspeqtivaSi aseulobiT axali

suverenuli saxelmwifos warmoqmna gamoiwvios. am movlenis permanentulad

Tanmxlebi procesi aucileblad iqneba dausrulebeli omebi, risi sisxliani

magaliTebic dRevandel msoflios ukve gaaCnia igive samxreT kavkasiis eTno-

politikuri konfliqtebis saxiT. dRevandel msoflioSi arsebuli konfliq-

tebisaTvis Tvalis erTi gadavlebiTac savsebiT cxadi xdeba, rom praqtikulad

yoveli maTgani ukavSirdeba eTnikur umciresobaTa mier erTa TviTgamorkvevis

uflebis araswor interpretacias. ar unda dagvaviwydes, rom msoflio

sazogadoebrioba aRiarebs saxelmwifoebis teritoriuli mTlianobis pativis-

cemisa da saerTaSorisod aRiarebuli sazRvrebis urRvevobis aucileblobas,

rac aseve warmoadgens saerTaSoriso samarTlis fuZemdeblur princips16. im

samarTlebrivi winaaRmdegobebis fonze, rac sufevs erTa TviTgamorkvevisa da

saxelmwifoTa teritoriuli mTlianobis xelSeuxeblobis principebs Soris,

eTnopolitikuri konfliqtebi gadaiqca ara marto calkeuli qveynebis, aramed

globaluri usafrTxoebis erT-erT umwvaves problemad.

15 aleqsiZe l. Tanamedrove saerTaSoriso samarTali, Tb., 1994, gv. 43. 16 aleqsiZe l. Tanamedrove saerTaSoriso samarTali, Tb., 1994, gv. 38-40.

23

Tavi II

globaluri da regionuli zesaxelmwifoebis gavlena samxreT

kavkasiis stabilurobaze: TanamSromloba da mravalmxrivi metoqeoba

samxreT kavkasia, ufro farTo gagebiT ki Savi zRva-kaspiispireTis regioni,

iqca globaluri da regionuli masStabis zesaxelmwifoebis metoqeobis erT-

erT yvelaze mimzidvel sivrced `civi omis~ Semdgom epoqaSi. am metoqeobas

mniSvnelovnad Seuwyo xeli regionis geopolitikurma mdebareobam da ener-

goresursebis solidurma maragma.

sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg samxreT kavkasiaSi Seqmnilma arastabi-

lurma politikurma viTarebam mravali problema warmoSva. sirTuleebi Seeq-

mnaT rogorc regionis saxelmwifoTa liderebs, ise, upirveles yovlisa,

Tavad am saxelmwifoebSi mcxovreb xalxebs, aseve ucxoel investorebs.

geografiuli TvalsazrisiT, samxreT kavkasia mdebareobs im istoriul

savaWro gzaze, romelic odiTganve erTmaneTTan akavSirebda evropasa da

azias. ufro metic, es aris sivrce, sadac erTadaa Tavmoyrili kavkasiuri,

Turquli, sparsuli da slavuri kulturebi, qristianuli da muslimuri civi-

lizaciebi. yovelive es samxreT kavkasias aqcevs mniSvnelovan gzajvaredinad

sxvadasxva msxvilmasStabiani proeqtebisTvis, romelTa ganxorcielebac

moiTxovs rogorc regionuli, ise araregionuli Zalebis TanamSromlobas.

istoriuli TvalsazrisiT, kavkasia yovelTvis warmoadgenda im regions,

`sadac erTmaneTs ejaxeboda sxvadasxva imperiebis interesebi~17, xolo Tana-

medrove politikur realobaSi regioni gvevlineba ruseTis, aSS-is, Turqe-

Tisa da iranis, aseve evrokavSiris qveynebis metoqeobis erT-erT mTavar aspa-

rezad (CamoTvlili qveynebidan sami saxelmwifo _ ruseTi, irani, TurqeTi _

Tavis gavlenas kavkasiaSi aRiqvams, rogorc bunebriv da kanonzomier movle-

nas, rasac Tavisi Rrma istoriuli fesvebi gaaCnia). ukve es garemoeba sakma-

risi safuZvelia politikuri daZabulobisTvis im SemTxvevaSic ki, kavkasia

eTnikurad erTgvarovani romc yofiliyo. magram, saqmec imaSia, rom `kavkasia

erT-erTi yvelaze mravalferovani regionia msoflioSi da iq TiTqmis yvela

17 daviTaSvili z. kavkasiis konfliqtebi: mizezebi da SesaZlo Sedegebi // qarTuli diplo-matiis weliwdeuli (VIII), Tb., 2001, gv. 5.

24

politikuri, socialur-ekonomikuri Tu kulturuli problema eTnikur for-

mas iRebs. amitom, konfliqtebis mogvareba uaRresad rTuldeba~18. regionis

mimarT aseve interess iCenen iseTi saxelmwifoebi, rogorebicaa CineTi, indo-

eTi da iaponia. samxreT kavkasiis geopolitikaSi bolo periodSi sul ufro

aqtiur rols TamaSobs ukraina. regionis energoresursebis kontrolisa da,

gansakuTrebiT, maTi transportirebis sakiTxi warmoadgens geopolitikuri

metoqeobis ZiriTad sagans samxreT kavkasiaSi. bunebrivia, samxreT kavkasiis

politikuri suraTis formirebis procesi ar mimdinareobs izolirebulad,

masze did gavlenas axdenen momijnave regionebSi, kerZod evropaSi, centra-

lur aziasa da axlo aRmosavleTSi mimdinare movlenebi.

samxreT kavkasiis eTnopolitikuri konfliqtebi warmoadgenen yvelaze

seriozul problemas, rac safrTxes uqmnis regionul stabilurobasa da

usafrTxoebas grZelvadian perspeqtivaSi. saerTaSoriso Tanamegobroba, Tavis

mxriv, sul ufro aqtiurad erTveboda samxreT kavkasiis konfliqtebis dare-

gulirebis procesSi, rac imas niSnavda, rom ruseTi kargavda monopolias

samSvidobo saqmianobaze. Sedegad, samxreT kavkasiis konfliqtebi TandaTano-

biT iqcnen geopolitikuri dapirispirebis mTavar obieqtebad ruseTsa da

dasavleTs (ZiriTadad aSS-s) Soris. samxreT kavkasiis regioni gadaiqca

konfrontaciuli geopolitikuri metoqeobis erT-erT urTules sivrced,

sadac erTmaneTs daupirispirda, rogorc globaluri (aSS), ise regionuli

(ruseTi, irani, TurqeTi) masStabis saxelmwifoTa interesebi.

2.1. aSS-is faqtori samxreT kavkasiis geopolitikaSi

cnobili amerikeli politologi zbignev bJezinski Tavis droze aRniS-

navda, rom amerikuli strategia unda gavrceldes mTels evraziaze. igi

miuTiTebs Savi zRva-kaspiispireTis regionis gansakuTrebul mniSvnelobaze

da mas èvraziul balkaneTs~ uwodebs. èvropaSi sityva `balkaneTi~ iwvevs

eTnikuri konfliqtebisa da regionSi Zlieri saxelmwifoebis metoqeobis

asociacias. evrazias aseve gaaCnia Tavisi `balkaneTi~, Tumca, èvraziuli

18 daviTaSvili z. kavkasiis konfliqtebi: mizezebi da SesaZlo Sedegebi // qarTuli diplo-matiis weliwdeuli (VIII), Tb., 2001, gv. 5.

25

balkaneTi~ gacilebiT didia, ufro mWidrodaa dasaxlebuli da meti eTni-

kuri siWreliT gamoirCeva~19. bJezinskis azriT, aSS, romelmac fsoni dado

geopolitikuri pluralizmis SenarCunebaze postsabWoTa evraziaSi, dainte-

resebulia ara marto am regionis resursebiT, aramed mis geopolitikur

sivrceSi ruseTis dominirebis aRkveTiT.

Cvenis azriT, vaSingtonisTvis samxreT kavkasiaSi geopolitikuri intere-

sebi gacilebiT ufro faseulia, vidre ekonomikuri. Savi zRva-kaspiispireTis

regioni mdebareobs evraziis kontinentze, aSS-is sami konkurentis _ ruseTis,

iranisa da CineTis garemocvaSi. regionze sakuTari kontrolis dawesebis SemT-

xvevaSi, vaSingtons saSualeba miecema, moipovos dominirebuli mdgomareoba

xuT zRvas Soris (Savi zRva, xmelTaSua zRva, kaspiis zRva, sparseTis yure da

masTan mimdebare arabeTis zRva) da mTels kontinentze. rac Seexeba CineTs,

analitikosTa sakmaod soliduri nawilis mier, is ganixileba rogorc aSS-is

ZiriTadi geopolitikuri da, SesaZloa, globaluri metoqe XXI saukuneSi.

2001 wlis 11 seqtembris cnobilma teroristulma aqtebma, rasac aSS-is mxri-

dan mohyva samxedro operaciebi avRaneTSi da, mogvianebiT, eraySic, samxreT

kavkasiis problematika xanmokle periodiT ukana planze gadawia. Tumca, meo-

res mxriv, saqarTvelom da azerbaijanma Tavi antiteroristuli koaliciis

wevrebad gamoacxades da aSS-is samxedro Zalebs Tavisi sahaero da saxmeleTo

teritoriebis gamoyeneba SesTavazes. saqarTvelom Tavadac Caatara (amerikeli

samxedro instruqtorebis daxmarebiT) warmatebuli antiteroristuli da anti-

kriminaluri operaciebi (2002 wlis agvisto-seqtemberi) pankisis xeobaSi. am yve-

laferma Tvisebrivad axal etapze aiyvana saqarTvelo-amerikis urTierTobebi20.

samarTlianobisTvis unda aRiniSnos, rom gasul saukuneSi es regioni ara-

sodes yofila `ganebivrebuli~ gansakuTrebulad didi saerTaSoriso yurad-

RebiT (Tu ar CavTvliT CeCneTSi mimdinare samxedro operaciaTa farTod gaSu-

19 Збигнев Бжезинский, Великая шахматная доска. М., 1997, с.149. 20 2002 wlis TebervalSi, mas Semdeg, rac amerikelma maRalCinosanma filip remlerma gamoTqva varaudi pankisis xeobaSi `al-qaidas~ warmomadgenlebis SesaZlo arsebobis Taobaze, buSis administraciam miiRo gadawyvetileba saqarTvelosTvis samxedro daxmarebis sagrZnobi gazrdis Sesaxeb. am daxmarebam SemdgomSi miiRo `wvrTnisa da aRWurvis~ programis saxe, ramac jamSi 64 milioni aSS dolari Seadgina. 2002 wlis martSi pentagonma saqarTveloSi miavlina 200 ameri-keli oficeri (instruqtori), romelTac daevalaT qarTuli sajariso SenaerTebis momzadeba da moyvana srul samxedro mzadyofnaSi.

26

qebisas samxreT kavkasiis problematikis ganxilvis faqtebs)21. samxreT kavkasiis

sakiTxiT daintereseba, xSir SemTxvevaSi, fragmentul xasiaTs atarebda da

umeteswilad balkaneTSi ganviTarebuli movlenebis CrdilSi eqceoda. saer-

TaSoriso Tanamegobrobis, gansakuTrebiT ki aSS-is interesma samxreT kavka-

siis mimarT daiwyo permanentuli zrda XX saukunis 90-iani wlebis bolodan

da am tendenciam Tavisi gagrZeleba XXI saukuneSic hpova. ase magaliTad, 1997

wlis agvistoSi aSS-is maSindelma prezidentma bil klintonma kaspiis regi-

oni gamoacxada aSS-is erovnuli interesebis zonad. xolo kidev ufro adre

(TebervalSi), senatorma robert birdma Tavis gamosvlaSi `amerikuli poli-

tika kaspiis regionTan dakavSirebiT~, samxreT kavkasiis saxelmwifoebi daasa-

xela vaSingtonis strategiul partniorebad. 2002 wels aSS-is Tavdacvis mini-

strma donald ramfsmeldma ganacxada, rom aSS-is interesebi kavkasiaSi izr-

deba da vaSingtoni did mniSvnelobas aniWebs am regionis stabilizaciis saki-

Txs, iseve, rogorc TanamSromlobas samxreT kavkasiis samive saxelmwifosTan.

rogorc Cans, 2002 wlidan iwyeba axali etapi aSS-is regionul politikaSi.

esaa periodi, rodesac ruseTisa da aSS-is interesebi seriozulad daupirispi-

rda erTmaneTs Savi zRva-kaspiispireTis regionSi. Tumca, am orma zesaxelmwi-

fom SeinarCuna sruli Tanxmoba iseT globalur problemasTan dakavSirebiT,

rogoricaa brZola saerTaSoriso terorizmis winaaRmdeg.

SeiZleba iTqvas, rom samxreT kavkasiaSi aSS-is interesebis ZiriTad sfero-

ebs ganekuTvneba:

§ kaspiis energoresursebis xelmisawvdomobisa da usafrTxo tranzitis uzrun-

velyofa;

§ regionSi situaciis destabilizaciis ardaSveba da `gayinuli~ konfliqte-

bis gadawyveta;

§ regionis qveynebis damoukideblobis, teritoriuli mTlianobis, sazRvre-

bisa da Sidasaxelmwifoebrivi usafrTxoebis uzrunvelyofa;

21 aSS moumzadebeli aRmoCnda sabWoTa kavSiris daSlisTvis da mkafiod ver gadaewyvita, Tu ra politika gaetarebina 15 postsabWour saxelmwifosTan mimarTebaSi. jorj buS ufrosma yofili ssrk-is respublikebi, baltiis qveynebis garda, ruseTis gavlenis sferod aRiara. es niSnavda imas, rom ruseTs am qveynebSi Tavisufali qmedebis saSualeba eZleoda da masve ekisreboda mTavari pasuxismgebloba, postsabWoTa sivrceSi wesrigisa da stabilurobis damyarebaze. aqedan gamom-dinare, saqarTvelos nebismieri mcdeloba ganemtkicebina Tavisi damoukidebloba, marcxisTvis iyo ganwiruli.

27

§ islamuri fundamentalizmis winaaRmdeg antiteroristuli koaliciis for-

mireba da am konteqstSi iranze zewolis gaZliereba.

aSS-is politika samxreT kavkasiis regionis mimarT mxolod zemoxsenebuli

sferoebiT ar Semoifargleba da moicavs interesTa farTo speqtrs, maT Soris,

samoqalaqo sazogadoebis mSeneblobas, demokratiuli mmarTvelobis xelSew-

yobas da a.S., rac cnobili amerikeli mkvlevaris jozef nais SefasebiT, aSS-

is politikaSi `rbili Zalis~ (soft power) gamovlineba gaxlavT. rac Seexeba

uSualod somxeTs, am sakiTxTan dakavSirebiT aSS-is politika orientirebu-

lia ankarasTan erevnis urTierTobebis gamosworebaze.

politologTa garkveuli nawilis azriT, samxreT kavkasiaSi arsebuli

konfliqtebis mogvareba ar warmoadgens aSS-is sagareo politikis uaxloes

prioritets, aramed e.w. `gadavadebuli miznebis~ nusxaSi moiazreba. zogierTi

damoukidebeli eqsperti imasac amtkicebs, rom aSS-is sagareo politikaSi

samxreT kavkasiis saxelmwifoebi jerjerobiT prioritetad saerTod ar

moiazrebian, vaSingtoni amjobinebs yuradRebis koncentrireba moaxdinos

ruseTze, TurqeTsa da iranze22. am mdgomareobiT isargebla moskovmac, sadac

saqarTvelos separatistuli regionebis praqtikuli aneqsiis gegmebi SemuSa-

vda. movlenaTa amgvari ganviTareba seriozul safrTxes uqmnis amerikis grZe-

lvadian interesebs regionSi, radgan maTi erT-erTi amocanis _ samxreT

kavkasiaSi stabiluri viTarebis damyarebis perspeqtiva _ seriozulad rTul-

deba. amJamad amerika ruseTs yofil sabWoTa respulikebze, maT Soris samxreT

kavkasiis saxelmwifoebze gavlenaSi ecileba. TurqeTi aSS-is didi xnis mokav-

Sire da nato-s wevri qveyanaa. rac Seexeba aSS-iranis urTierTobebs, isini uki-

duresad daZabulia jer kidev 1979 wlidan moyolebuli (mas Semdeg, rac

iranSi islamuri revolucia moxda da iranelebma amerikeli diplomatebi

mZevlad aiyvanes).

kaspiis energoresursebis transportirebis sakiTxTan dakavSirebiT, aSS-is

politikas SesaZloa vuwodoT `mravalganStoebiani milsadenebis~ (Multiple

pipeline) strategia, rac miznad isaxavs energomatareblebis wyaroTa diversifi-

22 devid benediqt bleini. aSS-is sagareo politika axlo aRmosavleTSi: savaraudo Sede-gebi saqarTvelosa da somxeTisTvis. Tbilisis universitetis gamomcemloba. Tb., 2005 gv. 85.

28

kacias (qveynis ekonomikuri damokidebulebis Semcirebas msoflioSi navTobis

umsxviles mimwodeblebze _ axlo aRmosavleTisa da OPEC-is wevr qveynebze),

iseve rogorc maT tranzits ruseTisa da iranis gverdis avliT. aRniSnuli

midgoma aSS-is yofili prezidentis bil klintonis mier iqna inicirebuli da

man kidev ufro aqtiuri gagrZeleba hpova prezident jorj buS umcrosis admi-

nistraciis mxridan. vaSingtonis es strategia, romelic kaspiis energoresur-

sebis mis pirdapir momxmarebelze, evropis qveynebze mowodebas iTvaliswinebs,

upirveles yovlisa, regionSi ruseTis monopoliis Sesustebasa da post-sabWo-

uri respublikebis damoukideblobis xarisxis gazrdas isaxavs miznad. aSS-is

politika farTo mxardaWeriT sargeblobs saqarTvelos, TurqeTis, azerbaija-

nis sazogadoebriobasa da mmarTvel elitebSi, Tumca garkveuli indiferentu-

lobiT xvdebian evropis politikur wreebSi.

samxreT kavkasiis regionSi gadauWreli konfliqtebis problematika erT-

erT yvelaze ufro mwvave xasiaTs atarebs. konfliqtTa mogvarebis sakiTxi umni-

Svnelovanes datvirTvas iZens im saxelmwifoTa sagareo politikaSi, romel-

Tac am regionis mimarT gansakuTrebuli interesi aqvT. Tu aSS-is administ-

racia arsebul konfliqtTa mowesrigebiTaa dainteresebuli, ruseTis mxaris

politikas SesaZloa `kontrolirebadi arastabilurobis SenarCunebis survili~

vuwodoT. ruseTis mxare Tavisi miznebis miRwevas eTnopolitikur konfliqtTa

manipulirebis saSualebiT cdilobs. amasTanave, moskovi cdilobs SeinarCunos

regionSi arsebuli samxedro bazebi da gazardos politikuri gavlena konf-

liqtTa mowesrigebis procesSi `erTpirovnuli mediatorobisa~ da `cxel wer-

tilebSi~ mSvidobismyofelTa ganlagebis gziT. `kontrolirebadi arastabilu-

robis~ strategia regionis saxelmwifoTa mier prodasavluri kursis ganxor-

cielebis Seferxebasa da samxreT kavkasiaSi aSS-is gavlenis zrdis xelisSem-

Sleli faqtorebis Seqmnasac iTvaliswinebs.

regionSi stabiluri viTarebis damyarebis umTavres winapirobad aSS-is

mxare konfliqtTa mSvidobiani gzebiT gadaWraSi xedavs. aSS-is perspeqtividan

mdgomareobis Sefasebisas, konfliqtTa mowesrigebis procesSi gansakuTrebuli

mniSvneloba regionis qveynebis damoukideblobisa da teritoriuli mTliano-

bis SenarCunebis faqtors, eTnikuri jgufebis interesebisa da ruseTis rolis

29

gaTvaliswinebas eniWeba. samwuxarod, konfliqtTa mogvarebis konkretuli

formulis SemuSaveba, romelic zemoxsenebul principebs gaiTvaliswinebda,

uaxloes momavalSi mosalodneli ar aris. ufro metic, SesaZloa, SeuZlebe-

lic ki iyos, vidre ruseTi Tavad ar iqneba dainteresebuli samxreT kavkasi-

aSi stabiluri viTarebis SeqmniT.

aSS-is mxare pirdapiraa CarTuli afxazeTisa da mTiani yarabaRis proble-

maTa gadaWrasTan dakavSirebul molaparakebaTa procesSi. amerikuli diplo-

matia ruseTTan konstruqciul TanamSromlobasa da molaparakebaTa procesis

saerTaSoriso organizaciebis meSveobiT warmarTvazea orientirebuli. aSS-is

mxare aseve cdilobs am sakiTxTan dakavSirebulma uTanxmoebebma asaxva ar

hpovon ruseT-amerikis ormxriv dialogze. afxazeTis sakiTxTan dakavSirebiT,

molaparakebaTa ZiriTad forums gaeros egidiT mimdinare Jenevis procesi

warmoadgenda. xolo mTiani yarabaRis konfliqtis gadaWris Zalisxmeva ki

dRemde euTo-s minskis jgufis farglebSi mimdinareobs, romelsac ruseTi,

aSS da safrangeTi TanaTavmjdomareoben.

regionSi religiuri eqstremizmis problema, gansakuTrebiT ki politikuri

islami (Political Islam) dasavleTis interesebis erT-erT umTavres sferos warmo-

adgens. xsenebuli sakiTxis mimarT interesi 11 seqtembris movlenebis Semdeg

mniSvnelovnad gaizarda. aSS-is administraciis mcdelobis miuxedavad, ar

momxdariyo terorizmis asocireba islamTan, radikal-islamist jgufTa aqti-

urobis zrdis aSkarad gamokveTili tendencia aSS-is usafrTxoebisaTvis erT-

erT umTavres safrTxed ganixileba. am mxriv unda aRiniSnos, rom aSS, evropis

saxelmwifoebi, TurqeTi da israeli gansakuTrebiT arian dainteresebulni

regionSi azerbaijanis saxiT Seqmnan sekularul da pluralistul politi-

kur sistemaze dafuZnebuli saxelmwifos modeli. am miznis miRweva sakmaod

realuria azerbaijanTan mimarTebaSi ori mizezis gamo: 1) upirveles yovlisa,

azerbaijanis mosaxleoba religiis mimarT tolerantuli midgomiT xasiaT-

deba; 2) azerbaijanis politikur wreebSi TurqeTi moiazreba im magaliTad,

romlis modelic azerbaijanSi unda iqnas gadmoRebuli.

azerbaijanisa da saqarTvelos mkveTrma poziciam, mxari daeWiraT aSS-sTvis

saerTaSoriso terorizmis winaaRmdeg mimarTul brZolaSi, kidev erTxel

30

cxadyo, rom islamisturi fundamentalizmis am regionTan asocireba xelovnu-

rad Seqmnil spekulaciur mosazrebebs eyrdnoboda.

antiteroristuli koaliciis formireba aSS-is sagareo strategiis ganuyo-

fel nawils warmoadgens. aRniSnulidan gamomdinare SeiZleba iTqvas, rom sam-

xreT kavkasiis regions, romelsac `farTo axlo aRmosavleTis~ (Greater Middle

East) Sesaxeb axladformirebuli amerikuli koncefciis farglebSi erT-erTi

centraluri adgili ukavia, gansakuTrebuli datvirTva eniWeba. es regioni

pirdapir emijneba im arsebul (an potenciur) `cxel wertilebs~, romelTa

gadawyvetac aSS-is sagareo politikis prioritetul mimarTulebebs warmoad-

gens. samxreT kavkasiis regions, nato-Si integraciisa da antiteroristul

koaliciaSi monawileobis gziT, istoriuli SesaZlebloba mieca, gaxdes evro-

atlantikuri usafrTxoebis arqiteqturis ganuyofeli nawili. am Sexedulebas

garkveul safuZvels uqmnis nato-s praRis samitze aliansis aRmosavleTiT

gafarTovebis Sesaxeb miRebuli gadawyvetileba da aSS-is administraciis mier

gamocxadebuli gegmebi, moaxdinos samxedro SenaerTebis redislokacia dasav-

leT evropidan samxreTaRmosavleTiT, aseve 2008 wlis aprilSi nato-s buqare-

stis samitze miRebuli gadawyvetilebebi. yovelive aman mniSvnelovnad gaza-

rda samxreT kavkasiis roli axali evroatlantikuri usafrTxoebis sistemis

formirebis procesSi. aSS dRes ukve calsaxad uWers mxars nato-s blokis

gafarTovebas saqarTvelosa da ukrainis xarjze. Cvenis azriT, saqme exeba aSS-

is gavlenis kidev ufro gafarToebas ara mxolod kavkasiaSi, aramed centra-

lur aziasa da mTels evraziaSi (grZelvadian perspeqtivaSi). am konteqstSi,

vaSingtoni samxreT kavkasias ganixilavs, rogorc mniSvnelovan satranzito

derefans, romlis meSveobiTac SesaZlebeli gaxdeba kontrolis ganxorcieleba

evraziis iseT Zlier saxelmwifoebze, rogorebicaa ruseTi, irani, yazaxeTi,

CineTi, indoeTi da a.S.

azerbaijanisa da saqarTvelos midgomebisgan mniSvnelovnad gansxvavdeba

somxeTis pozicia da is TiTqmis mTlianad ruseTzea orientirebuli, rasac

garkveulwilad dapyrobili teritoriebis SenarCunebis survili ganapirobebs.

somxeTi didi xnis manZilze ignorirebas uwevda nato-sa da aSS-Tan usafrT-

xoebis sferoSi TanamSromlobis ganviTarebis perspeqtivebs. Tumca, bolo

31

wlebSi vaTareba mniSvnelovnad Seicvala. kerZod, oficialuri erevani dain-

teresebas iCens nato-s programis `partnioroba mSvidobisaTvis~ (PfP) mimarT,

aseve aliansis sxva programebis mimarTac, xolo 2003 wlis ivnisSi somxeTma

nato-s pirvel erTobliv wvrTnebsac ki umaspinZla (`Cooperative Best Effort 2003~).

2003 wlis maisSi samxreT kavkasiis qveynebs sami dRiT stumrobda nato-s

maSindeli generaluri mdivani jorj robertsoni. saqarTvelosa da azerbai-

janis respublikaSi ganxorcielebul vizitebs Soris periodSi, mas sakmaod

saintereso Sexvedrebi hqonda somxeTis umaRles samxedro-politikur wreeb-

Tan. aRniSnulma vizitma kidev erTxel cxadyo, rom somxeTis respublikis

sagareo politikuri veqtoris umTavres principad `komplementarizmis poli-

tika~ rCeba. aRniSnuli kursi gulisxmobs qveynis sagareo kavSirebis dabalan-

sebas rogorc aRmosavleTis, ise dasavleTis mimarTulebiT. oficilauri

erevani acxadebs, rom `komplementarizmis politikis~ saboloo mizani sxvada-

sxva sturqturebSi integraciaa. amiT aixsneba swored is urTierTsawinaaRmdego

aqtivoba, rac dakavSirebulia, erTis mxriv somxeTis monawileobasTan dsT-is

farglebSi moqmed koleqtiuri usafrTxoebis xelSekrulebis organizaciaSi

(CSTO/ОДКБ) da, meores mxriv, erevnis miswrafebasTan gaafarTovos TanamSrom-

loba nato-s mimarTulebiT.

somxeTis maSindelma sagareo saqmeTa ministrma vardan oskanianma, xazi

gausva im garemoebas, rom nato-erevnis urTierTobebi xels ar uSlis, aramed

garkveulwilad avsebs kidec ruseTTan samxedro sferoSi TanamSromlobas.

samarTlianobisaTvis unda aRiniSos, rom somxeTis sagareo politikuri

uwyebis yofili xelmZRvanelis aRniSnuli Tezisi aqtualuri iyo manam, sanam

samxreT kavkasiis regionSi ar moxda ruseTisa da aSS-is interesTa serio-

zuli Sejaxeba (2008 wlis agvistoSi saqarTveloSi ganviTarebuli movlenebi).

aSS-is administracia cdilobs Seamciros erevnis damokidebuleba ruseTze

somxeT-TurqeTs Soris sazRvris gaxsnisa da diplomatiuri urTierTobebis

aRdgenis gziT. vaSingtonSi miiCneven, rom am or qveyanas Soris savaWro-ekono-

mikuri kavSirebis aRdgena SesaZloa yarabaRis problemis gadaWrisa da somxeT-

azerbaijan-TurqeTs Soris urTierTobaTa gamosworebis sawindaric gaxdes.

32

yovelive zemoaRniSnulis miuxedavad, somxeTi kvlavac rCeba ruseTis mTa-

var strategiul partniorad samxreT kavkasiaSi. somxeTi regionis erTaderTi

saxelmwifoa, romelic oficialur Tu araoficialur doneze, ar afiqsirebs

nato-Si gawevrianebis survils. somxeTi dsT-is koleqtiuri usafrTxoebis

xelSekrulebis organizaciis wevria. swored am qveyanaSi moxda saqarTvelo-

dan gasuli ruseTis samxedro jarebis dajgufebis didi nawilis disloci-

reba, rac, bunebrivia, arasaxarbielo faqtors warmoadgens, rogorc vaSingto-

nisTvis, ise baqosa da ankarasTvis.

SeiZleba iTqvas, rom aSS-is mier samxreT kavkasiis saxelmwifoebTan (Tun-

dac mxolod azerbaijansa da saqarTvelosTan) samxedro TanamSromlobis gan-

viTareba mniSvnelovnad uwyobs xels regionSi stabiluri viTarebis Seqmnas

da am qveynebis damoukideblobis kidev ufro ganmtkicebas, rac amerikis stra-

tegiuli interesebis sferoSic Sedis. am mxriv, aSS-is rolis mniSvnelobas

aormagebs evrokavSiris mier regionSi usafrTxoebis uzrunvelyofis procesSi

dakavebuli SedarebiT pasiuri poziciac.

regionisadmi da, gansakuTrebiT, saqarTvelosadmi vaSingtonis mzardi inte-

resis naTel dadasturebas warmoadgenda aSS-is prezidentis jorj buS umc-

rosis viziti TbilisSi, romelic 2005 wlis 9-10 maiss Sedga. TbilisSi Camosv-

lamde buSi imyofeboda rigaSi (8 maisi), Semdeg ki moskovSi (9 maisi). aSS-is

prezidentis saqarTveloSi vizitamde erTi TviT adre zbignev bzeJinski werda:

`prezident jorj buSis gadawyvetileba moskovSi viziti latviasa da saqarT-

veloSi vizitebs SeuTavsos, simbolurad principuli da strategiulad mniSv-

nelovani nabijia~23. aranakleb mniSvnelovani iyo saqarTvelosa da aSS-is pre-

zidentebis 10 maisis sajaro gamosvla Tavisuflebis moedanze (q. Tbilisi).

sityviT gamosvlisas, saqarTvelos prezidentma Tavis amerikel kolegas aRuT-

qva, rom saqarTvelo iqneboda amerikis mTavari partniori yofil sabWoTa

sivrceSi da axlo aRmosavleTSi demokratiis gavrcelebis TvalsazrisiT.

`Cven gvWirdeba usafrTxoebis damatebiTi garantiebi Cveni demokratiis, Cveni

Tavisuflebis SesanarCuneblad. amisTvis, mTelma qarTvelma xalxma myarad

Tqva, rom saqarTvelo unda gaxdes nato-s wevri~, _ ganacxada mixeil saakaSvi-

23 The Wall Street Journal – 29.03.2005.

33

lma24. jorj buSma Tavis mxriv aRniSna, rom saqarTvelo Tavisufali da damo-

ukidebeli qveyanaa, romelic warmoadgens demokratiis sanimuSo magaliTs

regionSi. aSS-is prezidentma aseve mxari dauWira saqarTvelos evropul da

evroatlantikur miswrafebebs da ganacxada, rom saqarTvelos damoukideblo-

bas da teritoriul mTlianobas yvela qveyanam unda sces pativi.

Tavisuflebis moedanze prezidentebis sityviT gamosvlamde, gaimarTa erTob-

livi pres-konferencia, romlis drosac jorj buS umcrosma calsaxad daafi-

qsira Tavisi mxardaWera saqarTvelos mimarT, rogorc nato-Si gawevrianebis,

ise konfliqtebis daregulirebis TvalsazrisiT, saqarTvelos teritoriuli

mTlianobis gaTvaliswinebiT. `Cven mxars vuWerT avtonomiebs, Cven mxars

vuWerT TviTmmarTvelobas, magram Cven ar SegviZlia mxari davuWiroT qveynis

danawevrebas~, _ ganacxada buSma da iqve dasZina, rom miesalmeba m. saakaSvilis

ganzraxvas, moagvaros es problemebi mxolod mSvidobiani gziT. buSis mier

TbilisSi ganxorcielebulma vizitma TvalnaTliv cxadyo is faqti, rom,

geostrategiuli interesebis garda, aSS-is sagareo politikis erT-erTi umTa-

vresi amocanaa mSvidobisa da demokratiis gavrceleba mTels evraziaSi. am

konteqstSi, vaSingtoni saqarTvelos ganixilavs, rogorc erT-erT yvelaze

saimedo partniors postsabWoTa sivrceSi.

2008 wlis agvistoSi, saqarTveloSi ganxorcielebuli rusuli agresiis

periodSi, vaSingtonma calsaxa mxardaWera gamoucxada saqarTvelos. 13 agvistos

specialuri gancxadebiT gamosvlisas, prezidentma buSma aRniSna, rom mxarSi

udgas saqarTvelos demokratiulad arCeul mTavrobas da daJinebiT moiTxovs

saqarTvelos suverenitetisa da teritoriuli mTlianobis pativiscemas25.

me-20 saukunis miwuruls zbignev bJezinski aRniSnavda: `moklevadian perspeq-

tivaSi, amerika dainteresebulia SeinarCunos da gaamyaros arsebuli geopoli-

tikuri pluralizmi evraziis rukaze. es amocana iTvaliswinebs SesaZlebeli

moqmedebebisa da manipulaciebis waxalisebas imisaTvis, raTa ar moxdes ameri-

kisadmi mtrulad ganwyobili koaliciis formireba. saSualovadian perspeqti-

24 Tavisuflebis moedanze mixeil saakaSvilis sityviT gamosvlis sruli teqsti ganTavsebu-lia saqarTvelos prezidentis administraciis oficialur veb-gverdze [http://www.president.gov.ge].

25 vaSingtonma saqarTveloSi gaagzavna C-17 tipis ramdenime TviTmfrinavi humanitaruli tvir-TiT. amasTan, aSS-s samxedro-sazRvao Zalebs aseve daevalaT miewodebinaT saqarTvelosTvis humanitaruli da samedicino tvirTi.

34

vaSi, zemoaRniSnulma TandaTan adgili unda dauTmos im sakiTxs, romlis

gadawyvetis drosac, metwilad aqcenti gakeTdeba iseTi mniSvnelovani da

strategiuli TvalsazrisiT Sesaferisi partniorebis gaCenaze, romlebic aSS-

is xelmZRvanelobiT xels Seuwyoben transevraziuli usafrTxoebis sistemis

Seqmnas ... grZelvadian perspeqtivaSi, yovelive zemoaRniSnulma TandaTanobiT

unda migviyvanos realurad erToblivi politikuri pasuxismgeblobis msof-

lio centris Camoyalibebamde~26. zbignev bJezinskis miaCnia, rom evraziis geopo-

litikuri pluralizmis stabiluroba, romelic gamoricxavs romelime erTi

saxelmwifos dominirebas, unda gamtkicdes transevraziuli usafrTxoebis

sistemiT, rac, misive TqmiT, 21-e saukunis dasawyisSi moxdeba. Cvenis azriT,

amJamad amerikis SeerTebuli Statebi ukve imyofeba im etapze, rodesac igi

aqtiurad muSaobs xsenebuli transevraziuli usafrTxoebis sistemis formi-

rebis sakiTxze, xolo samxreT kavkasiis regioni ki vaSingtonis mier udaod

ganixileba, rogorc strategiulad mniSvnelovani sakvanZo rgoli am sistemaSi.

vaSingtonsa da moskovs Soris garkveul sakiTxebSi interesebis Tanxvedrisa

da urTierTobebis maRali donis miuxedavad (magaliTad, saerTaSoriso tero-

rizmTan brZolis sakiTxSi), ruseTis politikuri istebliSmentis nawilis mier

amerika mainc aRiqmeba, rogorc mtruli saxelmwifo. ruseTis generalitetSi

sakmao popularobiT sargebloben calkeuli rusi politologebis Sexedule-

bebi, romlebic `anglo-saqsur~ miswrafebas msoflio batonobisken ruseTisTvis

yvelaze did safrTxed miiCneven da amtkiceben, rom ruseTi is erTaderTi

Zalaa msoflioSi, romelsac ara mxolod ZaluZs, aramed valdebulicaa win

aRudges dasavleTis eqspansias. faqtia isic, rom amerikelTa nebismieri aqti-

voba ssrk-is yofil teritoriaze moskovis gansakuTrebul gaRizianebas iwvevs27.

26 Збигнев Бжезинский, Великая шахматная доска. М., 1997, с. 235. 27 ruseTi, Tavis droze, iZulebuli gaxda Segueboda centralur aziaSi amerikuli samxedro bazebis gamoCenas. es bazebi avRaneTSi terorizmTan brZolis mizeziT Seiqmna, rac ruseTis interesebSic Sedioda. amis miuxedavad, ruseTi yvelanairad cdilobda, daebalansebina centra-lur aziaSi amerikel samxedroTa yofna, ris gamoc 2004 wels yirgizeTSi, amerikuli bazis gverdiT, rusuli samxedro baza gaxsna. eWvgareSea isic, rom, uzbekeTSi ganviTarebul movle-nebSi, romelTa Semdeg amerikuli baza etapobrivad gavida am qveynidan, didwilad swored moskovis xeli eria.

35

2.2. ruseTis faqtori samxreT kavkasiis geopolitikaSi

ssrk-is daSlis Semdgom, ruseTi rTul gzaze aRmoCnda postsabWoTa sivr-

ceSi sakuTari adgilis damkvidrebis TvalsazrisiT. postsabWoTa teritori-

aze aRmocenebulma SeiaraRebulma konfliqtebma gamoiwvia ruseTTan tradici-

uli savaWro kavSirebis gawyveta. ruseTis politikur elitas dRemde ar surs

im faqtTan Segueba, rom yofili ssrk-is respublikebi aRar arian moskovis

daqvemdebarebaSi. amgvarad, ruseTi ukiduresad emociurad aRiqvamda saqarTve-

los im moTxovnebs, rac misi teritoriidan ruseTis samxedro bazebis gayva-

nas exeboda28. zustad igivenairi reaqcia hqonda ruseTs saqarTvelos gadawyve-

tilebebis mimarT, gamxdariyo nato-s wevri29. ssrk-is daSlis pirvelive dRee-

bidan moyolebuli, ruseTi gvevlineba antagonizmisa da konfliqtebis mTavar

inspiratorad misi sazRvrebis uSualo siaxloveSi (anu ruseTis tradiciuli

gavlenis sferoSi), maT Soris samxreT kavkasiaSi. rogorc Cans, kremlis gaTv-

lebiT, qaosi samxreT kavkasiis saxelmwifoebSi, saSualebas miscemda ruseTs

mieRo erTgvari kart-blanSi konkurenti ZalTa centrebisgan (aSS, evrokavSiri,

TurqeTi) da gamxdariyo eqskluziuri mediatori regionSi.

saqarTvelos mimarT ruseTis politikis formirebisas, umniSvnelovanes,

SeiZleba iTqvas, gadamwyvet rols asrulebs regionuli konteqsti. CrdiloeT

kavkasia arastabilurobis seriozuli keraa, xolo samxreT kavkasiaSi Tavisi

gavlenis zrdas moskovi ganixilavs, rogorc CrdiloeT kavkasiis stabiluro-

28 ruseTi daufaravad moiTxovda: regionis samive saxelmwifos dsT-Si yofnas (1993 wels ruse-Tma aiZula azerbaijani da saqarTvelo gamxdariyvnen dsT-is wevrebi), TurqeTTan da iranTan gamaval saxelmwifo sazRvrebze rusi mesazRvreebis dayenebas, samxreT kavkasiis saxelmwifoe-bis teritoriebze dislocirebuli ruseTis samxedro bazebis grZelvadiani perspeqtiviT datovebas. ufro metic, ruseTs surda monopoliis damyareba kaspiis energoresursebze, msof-lio bazrebze maTi Semdgomi transportirebis mizniT. 29 saqarTvelos misamarTiT ruseTis antiqarTulma politikam gansakuTrebiT mwvave da agresi-uli xasiaTi miiRo 2008 wlis aprilis Semdgom, mas Semdeg, rac nato-s buqarestis samitze miRebul iqna deklaracia, sadac aRiniSna, rom saqarTvelo da ukraina aucileblad gaxde-bian nato-s wevrebi. manamde, jer kidev 2006 wlis 21 seqtembers nato-s sagareo saqmeTa mini-strebis niu-iorkis araoficialur Sexvedraze aliansma miiRo gadawyvetileba, gadasuliyo saqarTvelosTan TanamSromlobis axal etapze _ `intensiur dialogze~ (ID). 2004 wlidan saqarTvelo axorcielebda individualuri partniorobis samoqmedo gegmas (IPAP). swored IPAP-iT nakisri valdebulebebis ganuxrelad da gansazRvrul vadebSi warmatebiT Sesrule-bam ganapiroba mokle periodSi saqarTvelos gadasvla ID-is formatze. saqarTvelos mier ID-is dawyeba iyo mniSvnelovani nabiji, gadadgmuli partniorobis formatidan wevrobis kandidatis formatze gadasasvlelad. ID warmoadgenda alianssa da saqarTvelos Soris ormxrivi TanamSromlobis meqanizms, romlis ZiriTadi mizani iyo moemzadebina safuZveli qveynis gadasasvlelad nato-Si gawevrianebis samoqmedo gegmaze (MAP).

36

bis garantias. meores mxriv, samxreT kavkasiis saxelmwifoebis gaZliereba

ruseTis gavlenis gareSe, gamoiwvevs CrdiloeT kavkasielTaTvis integraciuli

mimzidvelobis mqone erTgvari regionuli centris Camoyalibebas30. vfiqrobT,

am garemoebas moskovSi seriozul safrTxed aRiqvamen. politologTa umrav-

lesoba Tanxmdeba imaze, rom saqarTveloze kontrolis gareSe, ruseTi ver

SeZlebs dominirebas samxreT kavkasiaSi. saqarTveloze kontrolis dawesebiT,

moskovs SeuZlia efeqturad gaakontrolos aRmosavleT-dasavleTis energeti-

kuli derefani da, amdenad, moipovos ucilobeli monopolia kaspiis energore-

sursebis tranzitze31. imavdroulad, ruseTisTvis saqarTveloze kontroli

niSnavs meamboxe CrdiloeT kavkasiuri respublikebis wreSi moqcevasa da regi-

onSi Turquli da amerikuli gavlenis minimumamde dayvanas. amasTan erTad,

ruseTs saqarTvelo sWirdeba, rogorc satranzito qveyana regionSi mis mokav-

Sire somxeTTan32. ruseTi saqarTvelos ganixilavs, rogorc kavkasiaSi geogra-

fiulad yvelaze xelsayrel adgilze mdebare, Tumca, amavdroulad, jer kidev

yvelaze sust rgols. saqarTveloSi situaciis areviT, moskovs SesaZlebloba

miecema gawyvitos dasavleTs, samxreT kavkasiasa da centralur azias Soris

arsebuli `geostrategiuli jaWvi~33. swored am `jaWvisadmi~ Tavisi SiSis

gamo, ruseTis federacia seriozul safrTxed aRiqvams saqarTvelos damouki-

debeli saxelmwifos arsebobasac ki.

e. SevardnaZis xelisuflebis mier afxazeTSi gancdili marcxisa da z. gamsa-

xurdias dasavleT saqarTveloSi dabrunebis Semdeg, cxadi gaxda, rom ruse-

Tis federaciis gegmebSi qarTuli sazogadoebis Suaze gaxleCa, saqarTveloSi

30 aseTi centris safuZvels warmoadgens `Tbilisi-baqos~ partnioroba. amasTan erTad, saqarT-velo Tavisi geografiuli mdebareobis, dasavleTTan civilizaciuri naTesaobis da rig sxva mizezTa gamo, am RerZis mTavar rgols warmoadgens. 31 ruseTi gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebs postsabWoTa sivrceSi energomatareblebze monopoliis damyarebas (es ruseTis ekonomikuri usafrTxoebis erT-erT ZiriTad komponentad ganixileba), radgan navTobi da gazi ruseTis Semosavlis ZiriTadi wyaroebia. aqedan gamomdi-nare, `baqo-Tbilisi-jeihanis~ navTobsadenisa da `baqo-Tbilisi-erzerumis~ gazsadenis funqcio-nireba, warmoadgens metad arasasurvel faqtors ruseTisTvis. 32 ruseTi eswrafvis daamyaros kontroli dsT-is qveynebis ekonomikaze. somxeTis magaliTi naTlad metyvelebs ruseTis miznebsa da amocanebze am mxriv. kerZod, rusulma kompaniebma, faqtiurad ufasod (valebis sanacvlod) Seisyides da totaluri kontroli daamyares praqti-kulad yvela somxur sawarmoze. am sawarmoTa komerciuli wamgebianoba seriozuli eWvis qveS ayenebs moskovis aseTi nabijebis mxolod ekonomikur motivacias. 33 amis mcdeloba moskovs ukve hqonda 2008 wlis agvistoSi, rodesac ruseTma, viTomda osi erovnebis ruseTis moqalaqeebis dacvis sababiT, ganaxorciela farTomasStabiani samxedro intervencia saqarTveloSi.

37

qronikuli arastabilurobis danergva da qveynis danawevreba Sedioda. Tumca,

im etapze dasavleTis poziciam, ruseTs am gegmis bolomde ganxorcielebis

saSualeba ar misca (moskovSi oqtombris cnobili movlenebis Semdgom, b. el-

cins haeriviT esaWiroeboda aSS-is mxardaWera). 1999 wels, mas Semdeg, rac 1998

wlis maisSi galis raionSi ganxorcielda qarTuli mosaxleobis morigi

`eTnikuri wmenda~, saqarTvelom miiRo politikuri gadawyvetileba, gamosuliyo

dsT-is koleqtiuri usafrTxoebis xelSekrulebidan (ДКБ) da moiTxova saqar-

TveloSi ruseTis samxedro bazebis daxurva34. gadawyvetileba saqarTvelos

teritoriidan ruseTis samxedro bazebis gayvanis Sesaxeb miRebul iqna 1999

wlis noemberSi, euTo-s stambolis samitze35. 2001 wlis 1 ivlisamde ruseTma

mTlianad gaiyvana vazianis samxedro baza da gadasca is saqarTvelos Tavdac-

vis saministros (ruseTma Seasrula nakisri valdebuleba). gudauTaSi (afxazeTi)

dislocirebul samxedro bazasaTan dakavSirebiT, ruseTis federaciam mxo-

lod nawilobriv Seasrula nakisri valdebulebebi36. rac Seexeba axalqala-

qisa da baTumis samxedro bazebis gayvanis vadebs, 2005 wlis 30 maiss q. mos-

kovSi mxareebma SeZles SeTanxmebis miRweva aRniSnul sakiTxze (xelmoweril

iqna `ruseTis federaciisa da saqarTvelos sagareo saqmeTa ministrebis erTo-

blivi gancxadeba~)37. 30 maisis gancxadebis erTgvar gagrZelebas warmoadgenda

ruseT-saqarTvelos 2006 wlis 31 martis soWis SeTanxmeba, romlis Tanaxmadac,

34 1999 wels koleqtiuri usafrTxoebis xelSekrulebidan gamovida azerbaijanis respublikac. 35 euTo-s stambolis samitis erT-erT umniSvnelovanes Sedegs warmoadgenda evropaSi Cveuleb-rivi SeiaraRebuli Zalebis adaptirebuli xelSekrulebis xelmowera da mis farglebSi saqarTvelosa da ruseTis erToblivi gancxadeba, saqarTvelos teritoriaze ruseTis samxe-dro bazebis momavlis Taobaze. 36 vinaidan gudauTis samxedro baza mdebareobda afxazeTis teritoriaze, damkvirveblebs ar misces ufleba edevnebinaT Tvali misi gayvanis procesisTvis. qarTuli mxaris informaciiT, 2001 wels aRniSnuli bazidan gayvanil iqna mxolod 300 samxedro mosamsaxure, maSin roca maTi saerTo ricxvi 1100-s aRwevda. danarCeni samxedroebi gadaiyvanes dsT-is samSvidobo Zalebis batalionis SemadgenlobaSi. amave batalionis kontrolis qveS gadavida gudauTis samxedro bazis infrastruqturac. 2002 wlis ivnisSi euTo-s eqspertebma ganaxorcieles gudauTis bazis inspeqtireba, ris Semdegac maT daadastures misi likvidaciis faqti. miuxedavad amisa, qar-Tuli mxaris pozicia iyo, rom gudauTis baza unda yofiliyo mudmivi saerTaSoriso meTval-yureobis qveS. 2008 wlis agvistos movlenebis Semdeg, am bazaze ruseTis saokupacio jarebis nawilebi ganTavsdnen. 37 zemoxsenebuli periodis manZilze, aSkarad gamoikveTa oficialuri moskovis survili, moe-xdina ruseTis samxedro bazebis saqarTvelodan gayvanis sakiTxis gaWianureba. moskovi daJi-nebiT iTxovda jer 14, Semdgom 11, bolos ki 7 weliwads, xolo saqarTvelos xelisuflebis mtkice pozicia gaxldaT, rom ruseTis samxedro bazebis saqarTvelos teritoriidan gayvanis procesisTvis savsebiT sakmarisi iyo maqsimum 3 weli.

38

axalqalaqisa da baTumis samxedro bazebis saqarTvelos teritoriidan gayvana

etapobrivad moxda (SeTanxmebis dadebis momentidan ori wlis ganmavlobaSi).

miuxedavad imisa, rom ruseTi oficialurad ar aRiarebda afxazeTisa da e.w.

samxreT oseTis damoukideblobas, moskovi am separatistul regionebs sistema-

turad uwevda pirdapir politikur da ekonomikur, agreTve samxedro daxmare-

bas. ruseTma gaanTavisufla afxazeTisa da `samxreT oseTis~ mkvidrni savizo

procedurebisgan, maSin, roca danarCen saqarTvelosTan 2000 wlis dekembridan

dRemde moqmedebs savizo reJimi. 2002 wlis ivnisidan afxazeTsa da cxinvalis

regionSi moskovma daiwyo adgilobrivi mosaxleobis masiuri pasportizaciis

procesi, rac iTvaliswinebda ruseTis moqalaqeobis miniWebas afxazi da osi

erovnebis pirebisTvis. amasTan, moskovi daufaravad ereoda efxazeTisa da `sam-

xreT oseTis~ teritoriebze gamarTul e.w. saparlamento Tu saprezidento arCe-

vnebSi. 2008 wlis 27 agvistos ki, saqarTveloSi farTomasStabiani samxedro int-

ervenciis Semdeg, ruseTma calmxrivad scno afxazeTisa da e.w. samxreT oseTis

damoukidebloba, rac saqarTvelos suverenitetisa da teritoriuli mTlianobis,

saerTaSoriso samarTlis sayovelTaod aRiarebuli normebis uxeSi darRvevaa.

ruseTis diplomatiurma da samxedro zewolam saqarTveloze sakmaod

mwvave xasiaTi miiRo 2001 wlis Semodgomaze da 2002 wlis zafxulSi, rodesac

pankisis xeobaSi CeCneTidan gadmosulma ltolvilebma daisadgures. situacia

kidev ufro garTulda mas Semdeg, rac ruseTis maSindelma Tavdacvis

ministrma sergei ivanovma pankisis xeobas `terorizmis kera~ uwoda38. sayurad-

Reboa, rom ruseTis Tavdacvis ministrma aRniSnuli gancxadeba gaakeTa 2001

wlis 11 seqtembris cnobili tragikuli movlenebis Semdgom39, anu maSin, roca

terorizmTan brZolam sayovelTao saerTaSoriso xasiaTi miiRo. ruseTis

mizani mdgomareobda SemdegSi: moepovebina saerTaSoriso Tanamegobrobis mxar-

daWera CeCneTSi da, saWiroebis SemTxvevaSi, saqarTvelos teritoriaze (panki-

sis xeobaSi) samxedro operaciis Casatareblad. rac Seexeba kremlTan daax-

loebul rus analitikosebs, maT saqarTvelo erTxmad Seafases, rogorc

38 s. ivanovi irwmuneboda, rom saqarTvelos samarTaldamcav organoebs ar SeswevdaT unari aRedginaT marTlwesrigi pankisis xeobaSi, ris gamoc ruseTis samxedro Careva aucilebeli iyo. 39 2001 wlis 11 seqtembers teroristuli organizacia `al-qaidas~ mier q. nio-iorkze ganxorci-elda teroristuli Tavdasxma.

39

àrSemdgari saxelmwifo~ (Failed State)40. 2002 wlis agvisto-seqtemberSi pankisis

xeobaSi warmatebiT ganxorcielebuli antikriminaluri operaciebis Sedegad,

saqarTvelos xelisuflebam sruli kontroli daamyara xsenebul regionSi.

miuxedavad amisa, v. putinma gaeros, misi uSiSroebis sabWosa da euTos saxelze

gakeTebul mimarTvaSi (2002 wlis 12 seqtembri), Riad ganacxada, rom aSS-is

mxridan erayze Tavdasxmis SemTxvevaSi, ruseTi itovebda uflebas gadaedga

analogiuri nabijebi saqarTvelosTan mimarTebaSi. 2003 wlis seqtemberSi

ruseTis xelisuflebam SeimuSava gegma, romelic iTvaliswinebda pankisis xeo-

baSi `preventiuli dartymebis~ ganxorcielebas, iq dabanakebuli `teroriste-

bis~ ganadgurebis mizniT. faqtiurad, es saqarTvelos teritoriaze samxedro

intervencias gulisxmobda41. yovelive amis pasuxad, oficialurma vaSingtonma

calsaxad ganacxada, rom saqarTvelo warmoadgenda antiteroristuli koali-

ciis mniSvnelovan wevrs da SeSfoTeba gamoxata CeCneTis konfliqtis saqarT-

velos teritoriaze SesaZlo gavrcelebis gamo. aSS-is SeSfoTeba aseve gaizi-

ara euTom da evrokavSirmac, ris Sedegadac maSin Tavidan iqna acilebuli

ruseTis samxedro intervenciis safrTxe saqarTveloSi.

yovelive zemoaRniSnuli moskovis ukiduresad arakonstruqciul da agre-

siul politikaze miuTiTebs. ruseTis mxridan kodorisa da pankisis xeobebis

dabombva amis naTeli magaliTebi iyo. ruseTma aseve daamyara gansakuTrebu-

lad mWidro samxedro kavSirebi somxeTTan (1997 wlis agvistoSi ruseTsa da

somxeTs Soris xeli moewera `xelSekrulebas megobrobis, TanamSromlobisa

da urTierTdaxmarebis Sesaxeb~42), romelic dResdReobiT warmoadgens ruse-

Tis gavlenis placdarms samxreT kavkasiaSi.

ruseTis federaciis prezidentad vladimir putinis arCevis Semdgom (2000),

moskovma daiwyo SedarebiT pragmatuli politikis gatareba azerbaijanis

mimarT, daikava ra met-naklebad konstruqciuli pozicia euTo-s minskis jgu-

40 àrSemdgari saxelmwifos~, igive àrakompetenturi suverenitetis~ cneba politikur mecnie-rebaSi Cndeba XX saukunis 70-iani wlebidan (Failed State). iTvleba, rom aseTi saxelmwifoebi seriozul safrTxes uqmnian mezobel qveynebs. marTalia am mizeziT maT saSinao saqmeebSi Careva saerTaSoriso samarTliT sabolood nebadarTuli mainc ar aris, magram erTmniSvnelo-vnad arc gamoiricxeba. 41 v. putinma specialuri TxovniTac mimarTa gaeros, ecno ruseTis ufleba terorizmisgan Tav-dacvaze, gaeros wesdebis 51-e muxlisa da gaeros uSiSroebis sabWos #1378 rezoluciis Sesa-bamisad. 42 Независимая газета – 21.10.1997.

40

fis molaparakebebSi. garda amisa, ruseTi naklebad mgrZnobiare gaxda regio-

nSi TurqeTisa da aSS-is mzardi gavlenis mimarTac. rac Seexeba saqarTvelos,

moskovma SeinarCuna mkacri politika da dRemde yvelafers akeTebs imisaTvis,

raTa konfliqtebis daregulirebis procesi CixSi Sevides. moskovi aseve dain-

teresebulia `status kvos~ SenarCunebiT mTiani yarabaRis sakiTxSi _ kremlSi

SiSoben, rom konfliqtis saboloo gadawyvetam SesaZloa Seamciros somxeTis

damokidebuleba ruseTze usafrTxoebis konteqstSi.

ruseTs gaaCnia sakmaod didi gavlena samxreT kavkasiis regionze. ruseTi

Tavis droze mniSvnelovnad daexmara somxeTs mTiani yarabaRis gamo azerbai-

janTan gaCaRebul SeiaraRebul dapirispirebaSi. somxeTis amJamindeli xelmZ-

Rvaneloba, romelic xelisuflebaSi yarabaRis konfliqtis talRaze movida,

ruseTSi bunebriv mokavSires xedavs. misi daxmarebiT mas SeuZlia win aRudges

azerbaijani-TurqeTis zewolas. saqarTvelo garkveulwilad dResac aris damo-

kidebuli ruseTze. mxedvelobaSi gvaqvs ara mxolod saqarTvelos okupire-

buli regionebi (ruseTma uzrunvelyo afxazeTsa da `samxreT oseTSi~ Tavisi

samxedro yofna, ukanonod gaaforma ra maTTan ormxrivi xelSekrulebebi 2008

wlis 17 seqtembers), an saqarTvelos damokidebuleba energoresursebze,

aramed milionamde qarTveli, romelic dRemde ruseTSi cxovrobs. saWiroebis

SemTxvevaSi, ruseTis federacia zewolis am berketebis manipulirebas eweva,

riTic saqarTvelos xelisuflebisgan daTmobebze wasvlas iTxovs.

2005-2006 wlebSi ruseTis mxridan saqarTvelos mimarT ganxorcielebuli

destruqciuli politika aSkarad gascda diplomatiuri zewolis farglebs

da `ekonomikuri omis~ formebi miiRo, maT Soris energetikuli blokadis mcde-

lobebis CaTvliT (xelovnuri Seferxebebi saqarTvelos gaziTa da eleqtro-

energiiT momaragebis kuTxiT), rasac daemata sxva ekonomikuri sanqciebic43.

2006 wlis oqtomberSi saqarTvelos specsamsaxurebis mier ruseTis jaSuSuri

qselis gamoaSkaravebisa da ruseTis oTxi samxedro oficris dakavebis Semdeg,

oficialurma moskovma ganaxorciela masiuri qsenofobiuri zomebi da repre-

siebi ruseTSi mcxovrebi eTnikuri qarTvelebis mimarT, aseve gamkacrda

43 saqarTvelos ZiriTadi saeqsporto saqoneli, rogorebicaa Rvino da Rvinomasalebi, mineralu-ri wylebi da soflis meurneobis sxva produqcia, veRar Sedis ruseTis bazarze sanitaruli akrZalvebis gamo.

41

ekonomikuri sanqciebic. yovelive aman, seriozulad Searyia ruseTis imiji

saerTaSoriso arenaze, kidev ufro daZaba isedac rTuli qarTul-rusuli

urTierTobebi, aseve seriozuli kiTxvis niSnis qveS daayena saqarTvelos dsT-

Si Semdgomi yofnis mizanSewoniloba.

saqarTvelo-ruseTis urTierTobebSi daZabulobis kulminacias warmoadge-

nda 2008 wlis agvisto, rodesac saqarTvelos winaaRmdeg ganxorcielebuli

farTomasStabiani rusuli samxedro agresiis Sedegad, afxazeTisa da yofili

samxreT oseTis avtonomiuri olqis teritoriebidan ganidevna legitimuri xeli-

sufleba da ganxorcielda qarTuli mosaxleobis morigi eTnikuri wmenda.

imavdroulad, ruseTis saxmeleTo Zalebma ganaxorcieles saqarTvelos mTeli

teritoriis okupaciis mcdeloba, riTac kidev erTxel dadasturda, rom konf-

liqtebis teritoriebi ruseTisTvis aris saSualeba misi mTavari miznis –

saqarTvelos suverenitetis xelyofis misaRwevad. 2008 wlis 27 agvistos, ruse-

Tis federaciis prezidentma d. medvedevma e.w. `sarkozis SeTanxmebis~ darRve-

viT, xeli moawera brZanebas afxazeTisa da samxreT oseTis `respublikebis~

damoukideblobis cnobis Sesaxeb44. saqarTvelom oficialurad gawyvita diplo-

matiuri urTierTobebi ruseTTan.

2003 wlis oqtomber-noemberSi, saqarTveloSi ganviTarebuli cnobili Sida-

politikuri movlenebis dros, ruseTis mxridan adgili hqonda saqarTveloSi

aslan abaSiZis ruseTze orientirebuli xelisuflebis moyvanis mcdelobas.

Tumca, am scenaris ganxorcieleba ver moxerxda da `vardebis revoluciis~

Sedegad qveynis saTaveSi prodasavluri Zalebi movidnen. 2004 weli vladimir

putinisTvis warmoadgenda postsabWoTa sivrceSi misi ambiciuri politikis

seriozuli kraxis weliwads, rodesac moskovma, e.w. `feradi revoluciebis~

wyalobiT, dakarga gavlena saqarTvelosa da ukrainaze. am situacias amerikeli

politologi z. bJezinski Semdegnair Sefasebas aZlevs: `demokratiuli geopo-

litikuri pluralizmi nel-nela ruseTis garSemo ikvreba. ra Tqma unda, es

patara axali qveynebi ruseTisTvis seriozul safrTxes ar warmoadgenen,

magram maTi magaliTi ruseTis SigniT msgavs gardauval gardaqmnebs aucileb-

44 mogvianebiT ruseTma gaaforma ormxrivi, e.w. `CarCo~ xelSekrulebebi am or separatestul regionTan.

42

lad daaCqarebs, raTa ruseTi im avtoritaruli da Sovinisturi tradiciebisgan

gaTavisufldes, romelic moskovis politikur elitaSi jer kidev dominirebs~45.

`vardebis revoluciis~ Semdgom, saqarTvelos axalma xelisuflebam Tavis

erT-erT sagareo politikur amocanad daisaxa urTierTobebis daregulireba

ruseTTan. oficialuri Tbilisi imedovnebda, rom erTmaneTs SeuTavsebda iseT

fundamentur intresebebs, rogoricaa, erTis mxriv, qveynis teritoriuli mTli-

anobis aRdgena da nato-Si integracia, xolo meores mxriv, ruseTTan keTilme-

zobluri urTierTobebis damyareba. Tumca, rogorc SemdgomSi ganviTarebulma

movlenebma gviCvena, ruseTi ar aRmoCnda mzad gaeziarebina `TamaSis axali

wesebi~. prezident d. medvedevis mier afxazeTisa da e.w. samxreT oseTis damo-

ukideblobis calmxrivi cnoba, amis yvelaze naTeli gamovlineba iyo.

`vardebis revoluciis~ Semdgom moskovis mier afxazeTisa da `samxreT ose-

Tis~ mimarT gadadgmuli nabijebis analizis Sedegad SeiZleba davaskvnaT, rom

ruseTis qmedebebi aris nawili im mizanmimarTuli politikisa, romelic sabo-

loo jamSi mimarTulia saqarTvelos separatistuli regionebis ruseTis

federaciaSi integrirebis xarisxis zrdisken. ruseTi saqarTvelos sTavazobs

alternativas _ qveynis aRmSeneblobaSi miRweuli warmatebebi, pirdapirpropo-

rciulad iqneba dakavSirebuli im danakargebTan, romelsac saqarTvelo gani-

cados teritoriuli mTlianobis konteqstSi.

reziumes saxiT, ruseTis kavkasiuri politika SeiZleba pirobiTad daiyos

oTx etapad. 1996 wlamde ruseTis gavlena dominirebda mTels postsabWoTa

sivrceSi da, maT Soris, samxreT kavkasiaSic (I etapi). 1996-dan 2001 wlamde

SeiniSneba kavkasiaSi ruseTis gavlenis Semcirebis procesi (II etapi). Semdgomi

etapi ukavSirdeba vladimer putinis prezidentobis pariods, rodesac ruseTi,

antiteroristuli kampaniis sababiT, cdilobs Tavisi dakarguli poziciebis

aRdgenas (III etapi)46. dsT-is sivrce gamocxadebul iqna ruseTis gansakuTre-

buli interesebis zonad, sadac moskovs unda eTamaSa erTpirovnuli lideris

roli. ruseTis mTavar gareSe safrTxed dasaxelda islamuri terorizmi,

romelic pirdapir kavSirSi iyo xelisuflebis antiCeCnur kampaniasTan (igu-

45 The Wall Street Journal – 29.03.2005. 46 ruseTis federaciis prezidentad vladimir putini pirvelad arCeul iqna 2000 wlis 26 marts. 2004 wlis 14 marts putini xelmeored iqna arCeuli ruseTis prezidentis postze (meore vadiT).

43

lisxmeba CeCneTis meore omi) da, romlis gamoyenebasac vladimir putini araer-

Txel Seecada Tavisi mkacri (antidemokratiuli) Sidapolitikuri kursis gasa-

marTleblad. prezidentma putinma met-naklebad moaxerxa yvela im Secdomis

gamosworeba, rac Tavis droze dauSva boris elcinma (xelisuflebis koncent-

racia oligarqebis xelSi, warumatebeli omi CeCneTSi, ekonomikuri kolafsi).

erTad-erTi risi miRwevac putinma ver SeZlo, es aris _ ruseTis gavlenis

aRdgena postsabWoTa sivrceze. swored am amocanis gadawyvetas emsaxureba

ruseTis politikis IV etapi, romelic daiwyo 2005 wlis bolodan da dResac

aqtiurad mimdinareobs, d. medvedevis prezidentobis periodSi. ruseTi cdi-

lobs postsabWoTa sivrceSi Camoayalibos antidemokratiuli bloki, romelic

win aRudgeba `ferad revoluciebs~. samxedro berketebis nacvlad, ruseTi sul

ufro xSirad iyenebs zegavlenis ekonomikur saSualebebs. amasTan, SeiniSneba

ruseTis kontrolis gaZlierebis mzardi tendencia energoresursebze (ara

mxolod postsabWoTa sivrceSi, aramed nawilobriv evropaSic). miuxedavad yve-

lafrisa, `baqo-Tbilisi-jeihanis~ navTobsadenisa da `baqo-Tbilisi-erzerumis~

gazsadenis proeqtebma, `baqo-Tbilisi-yarsis” sarkinigzo proeqtis realizaciis

dawyebam, aseve ruseTis samxedro bazebis saqarTvelos teritoriidan gayvanis

procesma (igulisxmeba vazianis, baTumisa da axalqalaqis bazebi), mniSvnelo-

vnad Seasustes oficialuri moskovis gavlena kavkasiaSi. swored amitom,

ruseTi, romelmac saqarTvelos nawilobrivi samxedro okupaciis pirobebSi

calmxrivad scno afxazeTisa da e.w. samxreT oseTis damoukidebloba, cdilobs

gamoiyenos yvela berketi, raTa es procesi amaze Sors aRar wavides.

2.3. iranis faqtori samxreT kavkasiis geopolitikaSi

iranis kavkasiur politikas axasiaTebs sami ZiriTadi niSan-Tviseba: pirveli

aris Teiranis SeSfoTeba azerbaijanis damoukidebeli saxelmwifos arsebobis

faqtis gamo; meore _ ruseTTan urTierTobebis sagrZnobi gaumjebeseba, rac

SemdgomSi gadaizarda strategiul partniorobaSi; mesame maxasiaTebeli ukav-

Sirdeba iranis survils, gaaZlieros sakuTari poziciebi energoresursebiT

mdidar kaspiis zRvis regionSi da, amavdroulad, Tavidan aicilos TurqeTis

gavlenis zrda satranzito milsadenebze.

44

Teiranis gansakuTrebulad frTxili damokidebuleba baqos mimarT ZiriTa-

dad gamowveulia e.w. `samxreT azerbaijanis~ faqtoriT _ 20 milionze meti

odenobis eTnikurad azerbaijanuli mosaxleoba (orjer meti, vidre Tavad

azerbaijanis respublikaSi), romelic kompaqturad aris dasaxlebuli Crdi-

loeT iranis teritoriaze. irani am faqtorSi xedavs potenciur safrTxes

sakuTari erovnuli usafrTxoebisTvis. TeiranSi SiSoben, rom qveynis Crdilo-

eTSi separatizmisa da nacionalisturi ganwyobebis eskalaciam SesaZloa

seriozuli safrTxe Seuqmnas iranis saxelmwifos erTianobas. acnobierebs ra

am safrTxes, iranis islamuri respublika obieqturad ar aris dainterese-

buli Zlieri da ekonomikurad welgamarTuli azerbaijanis respublikis arse-

bobaSi, romelic SesaZloa mimzidveli gaxdes iranis CrdiloeTSi mcxovrebi

azerbaijanelebisTvis. azerbaijanis yofili prezidentis abulfez elCibeis

antiiranulma ganwyobebma sagrZoblad gaafuWa urTierTobebi (1992 weli)

baqosa da Teirans Soris, ramac Tavis mxriv mniSvnelovanwilad ganapiroba am

ukanasknelis simpatiebi somxeTis mimarT mTiani yarabaRis sakiTxSi. iranma

aseve moaxerxa saerTo enis gamonaxva ruseTis federaciasTan mTel rig sakiT-

xebSi. ekonomikuri urTierTsargeblis garda, ruseT-iranis aliansi miznad

isaxavs TurqeTisa da aSS-is mzardi gavlenis Semcirebas regionSi.

zogierTi analitikosis azriT, samxreT kavkasiis regionis stabilurobaSi

yvelaze metad dainteresebulia swored irani, romelic faqtiurad ekonomi-

kur da politikur blokadaSi moeqca mas Semdeg, rac vaSingtonma Teirani

`borotebis RerZis~ Semadgenel nawilad gamoacxada (2002). Seqmnil rTul viTa-

rebaSi, iranis mxarem mxardaWerisTvis Tavis Crdiloel mezoblebs mimarTa.

kerZod, 2003 wlis martis dasasruls, iranis maSindelma sagareo saqmeTa

ministrma qemal xarazma samxreT kavkasiis respublikebSi (saqarTvelo, somxeTi,

azerbaijani) saqmiani Sexvedrebi gamarTa. oficialuri versiiT, konsultaci-

ebis ZiriTad mizans iranis maSindeli prezidentis mohamad xaTamis samxreT

kavkasiaSi vizitis momzadeba warmoadgenda. Tumca, iraneli diplomatis mier

gamarTul molaparakebebze ZiriTadad regionuli usafrTxoebis Tematika domi-

nirebda. Sexvedrebis Semdgom gakeTebuli gancxadebebidan gamomdinare SegviZ-

lia vivaraudod, rom iraneli ministris vizitis WeSmariti mizani regionuli

45

usafrTxoebis sistemis Seqmnis ideis gaJRereba iyo formatiT `3+3~ (azerbai-

jani, somxeTi, saqarTvelo + ruseTi, TurqeTi, irani). am ideis ganxorcieleba,

iranis sagareo politikuri uwyebis maSindeli xelmZRvanelis azriT, warmo-

adgenda pirdapir gzas kavkasiis stabilurobisken, rac Tavis mxriv mniSvnelo-

vnad Seuwyobda xels ukve arsebuli konfliqtebis mSvidobian gadawyvetas.

samarTlianobisTvis unda aRiniSnos, rom zemoxsenebuli ideis ganxorcie-

leba, kavkasiaSi arsebul ZalTa ganlagebis Tanamedrove suraTidan gamomdina-

re, praqtikulad SeuZlebelia da maSinac SeuZlebeli iyo. magaliTad, somxe-

Tma da azerbaijanma, miuxedavad saerTaSoriso Suamavlebis Zalisxmevisa, Txu-

Tmet weliwadze metia, rac ver moaxerxes mTiani yarabaRis konfliqtis

daregulireba. garda amisa, saqarTvelom ̀ fsoni~ nato-Si gawevrianebaze dado,

riTic Tavisi usafrTxoeba swored am samxedro-politikur bloks daukavSira.

amasTan, TurqeTis respublika ukve aris am blokis moqmedi wevri. aqedan gamo-

mdinare, Tamamad SeiZleba iTqvas, rom saqarTvelo, azerbaijani da TurqeTi

Znelad Tu daTanxmdebian usafrTxoebis sferoSi iTanamSromlon `borotebis

RerZis~ iseT qveyanasTan, rogoric iranis islamuri respublikaa. rac Seexeba

somxeTs, am ukanasknels istoriulad frTxili damokidebuleba aqvs TurqeTis

mimarT, osmanTa imperiis dros ganxorcielebuli genocidis gamo.

iraneli diplomatis mier wamoyenebul ideas regionuli usafrTxoebis

sistebis formirebis Sesaxeb, samxreT kavkasiis qveynebSi naklebi enTuziazmiT

Sexvdnen. amdenad, oficialuri Teiranis mcdeloba, eTamaSa sakvanZo qveynis

roli samxreT kavkasiis politikur procesebSi, SeiZleba iTqvas rom kraxiT

dasrulda. Teiranma ver gaiTvaliswina is momenti, rom samxreT kavkasiis res-

publikebi ver `gabedaven~ iranTan regionuli usafrTxoebis erTian sistemaSi

gaerTianebas, radganac isini ukve didi xania rac aSS-is interesebis sferoSi

imyofebian.

cnobili faqtia, rom vaSingtoni araerTi welia, rac gamoTqvams SeSfoTe-

bas iranis mier (ruseTTan tandemSi) birTvul programaze muSaobis gamo. amas

daemata vaSingtonis braldebac, romlis Tanaxmad irani terorizmis erT-erT

sponsor qveynad gvevlineba (2005). mas Semdgom, rac oficialurma Teiranma,

saerTaSoriso Tanamegobrobis araerTi diplomatiuri Zalisxmevis miuxedavad,

46

kategoriuli uari ganacxada Seewyvita uranis gamdidrebis programa (2006),

vaSingtonis antagonizmma iranis mimarT Tavis piks miaRwia.

yovelive zemoaRniSnuli metyvelebs imaze, rom aSS-is faqtoris gamo, iranis

mdgomareoba regionSi ukiduresad garTuldeba, rac Tavis mxriv kidev ufro

daZabavs Savi zRva-kaspiispireTis regionis isedac winaaRmdegobebiT aRsavse

situacias. iranze aSS-is mzardi zewolis gamo sakmaod did SeSfoTebas gamo-

Tqvamen erevanSi. es bunebrivicaa, radgan irani somxeTis erTaderTi strategi-

uli mokavSirea, romelTanac mas saerTo sazRvari da saimedo saxmeleTo kav-

Siri aqvs. azerbaijanTan somxeTi saomar mdgomareobaSi imyofeba, TurqeTTan

sazRvari misTvis blokirebulia, xolo saqarTvelosTan uerTierTobebi ki

`civi diplomatiis~ pirobebSi viTardeba.

2.4. TurqeTis faqtori samxreT kavkasiis geopolitikaSi

1990 wlidan moyolebuli dRemde, oficialuri ankara axorcielebs sakmaod

pragmatul da stabilur politikas samxreT kavkasiaSi. TurqeTi upirateso-

bas aniWebs urTierTobebs azerbaijanTan. es aixsneba, rogorc ori qveynis

kulturuli da lingvisturi siaxloviT, ise azerbaijanis mniSvnelovani

geopolitikuri mdebareobiT. `baqo-Tbilisi-jeihanis~ navTobsadenisa da `baqo-

Tbilisi-erzerumis~ gazsadenis proeqtebma, iseve rogorc `baqo-Tbilisi-

yarsis~ sarkinigzo proeqtis realizaciis dawyebam samxreT kavkasias SesZi-

nes didi ekonomikuri datvirTva (politikurTan erTad), rac uaRresad mniS-

vnelovania TurqeTisTvis. TurqeTis survili imTaviTve mdgomareobda Semde-

gSi: Seesrulebina energetikuli da satransporto derefnis funqcia evro-

pasa da kaspiispireTis regions Soris. am ambiciis logikuri Sedegi gaxl-

daT is, rom sagrZnoblad gaizarda TurqeTis interesi saqarTvelos mimarT,

romelic geografiuli TvalsazrisiT warmoadgens damakavSirebel rgols

TurqeTsa da azerbaijans, aseve centralur azias Soris. TurqeTma ganavi-

Tara mWidro kavSirebi saqarTvelosTan, ramac SemdgomSi miiRo strate-

giuli partniorobis saxe.

oficialuri ankara yovelTvis aRiarebda saqarTvelos teritoriul

mTlianobas. 1999 wels stambolSi gamarTul qarTul-afxazur molaparakebe-

47

bze, ankaram kvlav daadastura aRniSnuli pozicia. konfliqtis msvlelo-

bisas, TurqeTis mTavrobam qarTul-afxazur dapirispirebaSi Suamavlis fun-

qciis Sesrulebis survilic gamoTqva, rac regionSi ruseTis gavlenis Ses-

ustebas isaxavda miznad. Tavis droze ankaram gamoTqva mzadyofna, gaero-s

samSvidobo Zalebis egidiT, sakuTari samxedro kontingenti gaegzavna afxa-

zeTSi, romelic cecxlis Sewyvetis xazze monitorings ganaxorcielebda.

ruseTis poziciis gamo, TurqeTis es iniciativa ganuxorcielebeli darCa.

Turqul-azerbaijanulma urTierTobebma intensiuri saxe miiRo 1992 wli-

dan, rodesac qveynis saTaveSi saxalxo frontis lideri a. elCibei movida.

rodesac 1992 wlis maisSi somxeTis armiam azerbaijanis SeiaraRebul Zalebs

nixWevanis strategiuli gorakebidan Seutia, oficialurma ankaram gaav-

rcela gancxadeba, rom yarsis SeTanxmebis me-3 muxliT, TurqeTi da ruseTi

naxiWevanis avtonomiis garantebs warmoadgendnen. TurqeTi samxedro dapi-

rispirebaSi CaTrevis zRvarze aRmoCnda, Tumca qveynis maSindeli preziden-

tis suleiman demirelis frTxili poziciis gamo, es ar momxdara.

1993 wlis maisSi azerbaijanSi momxdari samxedro gadatrialebis Sedegad

xelisuflebis saTaveSi azerbaijanis yofili suk-sa da ck-is pirveli mdivani

heidar alievi movida47. heidar alievis gaprezidentebis Semdeg, TurqeTma daka-

rga SesaZlebloba Seesrulebina wamyvani qveynis roli mTiani yarabaRis gamo

gaCaRebul somxur-azerbaijanul konfliqtSi. Tavis mmarTvelobis pirvel

wlebSi, heidar alievma qveynis proTurquli politika ruseTisa da iranis

sasargeblod Secvala. amas moyva azerbaijanis gawevrianeba dsT-Si. baqos imedi

hqonda, rom moskovi da Teirani azerbaijanis sasargeblo gadawyvetilebebs

47 1992 wlis maisamde damoukidebel azerbaijans pirveli arCeuli prezidenti, komunisti aiaz muTalibovi xelmZRvanelobda. azerbaijanis saxalxo frontma igi Tanamdebobidan gadaayena. axal arCevnebSi gaimarjva saxalxo frontis liderma abulfaz elCibeim, romelic cdilobda qveynis SemadgenlobaSi yarabaRis SenarCunebas. 1993 wlis ivnisSi, ajanyebuli polkovnikis sureT huseinovis daxmarebis Sedegad, naxWevanis avtonomiuri respublikis liderma heidar alievma xelisuflebas CamoaSora prezidenti elCibei. es ukanaskneli, Tavis mxriv, naxiWevanSi gadaixvewa, sadac igi sicocxlis bolomde (2000 wlamde) cxovrobda. azerbaijanis axal xelisuflebaSi suraT huseinovma premier-ministris posti daikava. heidar alievma xelisuf-leba sicocxlis bolomde, 10 weliwads SeinarCuna. sureT huseinovi ki, romelmac xeli Seuwyo heidar alievis xelaxal aRzevebas, 1994 wels Tanamdebobidan gadaayenes. igi ruseTSi gadaixvewa, 1997 wels ki moxda azerbaijanisaTvis misi eqstradireba. huseinovi gaasamarTles da saxelmwifo RalatisTvis samudamo patimroba miusajes. igi 2004 wels prezidentma ilham alievma Seiwyala.

48

miiRebdnen, magram es ase ar momxdara. ruseTisgan imedgacruebulma baqom kvlav

ankaras miapyro mzera da met-naklebad prodasavluri politikis gatareba daiwyo.

Teiranis mxridan azerbaijanis mimarT samxedro muqaris arsebobis periodSi

(2001 wlis ivlisi-agvisto) oficialurma ankaram calsaxad agrZnobina yvelas,

rom TurqeTi warmoadgenda azerbaijanis respublikis usafrTxoebis garants.

wlebis manZilze, TurqeTs aqtiuri wvlili Sehqonda azerbaijanis SeiaraRe-

buli Zalebis mSeneblobis procesSi. samxedro TanamSromlobis ganviTarebis

TvalsazrisiT, TurqeTma mniSvnelovani nabijebi gadadga saqarTvelos mimar-

TulebiTac. samxreT kavkasiis erTad-erTi saxelmwifo, romelTanac TurqeTs

ukiduresad garTulebuli urTierToba aqvs, aris somxeTi.

oficialuri erevani miiCnevs, rom TurqeTi warmoadgens mTavar muqaras som-

xeTis erovnuli usafrTxoebisTvis. TurqeTi, Tavis mxriv, uars acxadebs aRia-

ros somexTa genocidis faqti, romelsac adgili hqonda pirveli msoflio omis

dros (1915)48. ufro metic, somxeTis mTavrobis mier genocidis saerTaSoriso

aRiarebisken mimarTul mcdelobebSi, TurqeTi xedavs potenciur safrTxes, rac

SeiZleba gamoixatos somxeTis teritoriuli pretenziebis saxiT TurqeTis

misamarTiT. aRsaniSnavia, rom somxeTs jerac ar uRiarebia Tavisi sazRvari

TurqeTTan. TurqeTs Zalzed negatiuri reaqcia hqonda, rodesac 1992-93 wlebSi

somxeTma moaxdina azerbaijanis teritoriebis okupacia. oficialurma ankaram

uari ganacxada somxeTTan diplomatiuri urTieTobebis damyarebaze sanam igi

ar gaiyvanda Tavis SeiaraRebul Zalebs azerbaijanis okupirebuli teritoriidan.

TurqeTis survilia, rom somxeTi erTguli iyos yarsisa da aleqsandropolis

(giumris) xelSekrulebebisa da eWvqveS ar daayenos somxeT-TurqeTis Tanamed-

rove sazRvris samaraTlebrivi aspeqti. zogierTi wyaros cnobiT, somxeTi or

qveyanas Soris arsebul sazRvars aRiarebda rom ara zemoxsenebul xelSekru-

lebebSi Camoyalibebuli zogierTi sxva debuleba, kerZod, oficialuri ere-

48 1915 wels, pirveli msoflio omis dros, axalgazrda TurqTa mTavrobam gadawyvita mTeli somxuri mosaxleobis - 1 milion 750 000 kacis sacxovrebeli adgilebidan ayrisa da siriasa da mesopotamiaSi deportaciis gegma ganexorcielebina, radgan mTavroba somxebs araloia-lurobasa da mtris (ruseTis imperiis) mxardaWeraSi adanaSaulebda. aseul aTasobiT somexi ayares TavianTi saxlebidan, gaJlites an atares imden xans, sanam ar daixocebodnen. sxvadasxva monacemebiT, 1915 wlidan 1923 wlamde daxocilTa ricxvma 600 000-dan 1.5 milionamde Seadgina. somxebi miiCneven, rom es iyo me-20 saukunis `pirveli genocidi~. aTi aTasobiT cocxlad darCe-nilma somexma Tavi ruseTs, libans, sirias, safrangeTsa da aSS-s Seafara.

49

vani kategoriulad ewinaaRmdegeba im faqts, rom xelSekrulebebSi mTiani

yarabaRi azerbaijanis teritoriadaa aRiarebuli. eqspertebi imasac aRniS-

naven, rom TurqeTi mzadaa gaxsnas Tavisi sazRvari somxeTTan, Tu es ukanask-

neli gaiyvans jarebs azerbaijanis eqvsi okupirebuli raionidan. somxeTTan

urTieTobebis normalizebas TurqeTi aseve ukavSirebs erevnis mier somexTa

genocidis aRiarebis moTxovnis moxsnis sakiTxs.

TurqeTi gansakuTrebuli SeSfoTebiT adevnebda Tvals mTiani yarabaRis

irgvliv ganviTarebul movlenebs. 1992 wlis gazafxulze somxeTTan mosazRvre

teritoriaze TurqeTma Tavisi armiis javSansatanko SenaerTebis koncentrireba

daiwyo. amis sapasuxod, dsT-is SeiaraRebuli Zalebis sardalma, marSalma

SapoSnikovma mkacrad ganacxada, rom `konfliqtSi mesame mxaris CarTva moaswa-

vebda mesame msoflio omis dawyebas~49. am gancxadebam daadastura ruseTis

mzadyofna, Seesrulebina koleqtiuri usafrTxoebis xelSekrulebiT (CST/ДКБ)

nakisri valdebulebebi. moskovis muqaram Tavisi Sedegi gamoiRo _ TurqeTma

ukan gaiyvana Tavisi samxedro nawilebi. miuxedavad amisa, iZulebuli iyo ra

uari eTqva pirdapir samxedro Carevaze, TurqeTma mainc gauwia azerbaijans

didZali finansuri, maT Soris, samxedro daxmareba.

usafrTxoebisa da samxedro TvalsazrisiT, 2000 wlis Semdgom TurqeTis

rolma samxreT kavkasiis regionSi daiwyo TandaTanobiTi zrda. TurqeTis faq-

tori sakmaod did rols TamaSobs Savi zRvis regionis geopolitikaSi, rac

uSualo SexebaSia ukrainis strategiul interesebTan. sabWoTa kavSiris daS-

lam, Savi zRvis regionSi ruseTis hegemoniis Seryevam da iq `geostrategiuli

vakuumis~ warmoqmnam, TurqeTi da ukraina _ regionis es ori gavleniani saxe-

lmwifo _ aqcia geopolitikur metoqeebad. es situacia adekvaturad iqna

aRqmuli TurqeTis mier jer kidev XX saukunis 90-iani wlebis dasawyisSi.

gaiTvaliswina ra Tavisi gegmebis Tavsebadoba dasavleTis (upirveles yovlisa

ki aSS-is) geopolitikur strategiasTan da, daeyrdno ra nato-s xaziT `stra-

tegiuli partniori qveynis~ statuss, aseve specialurad SemuSavebul `Tur-

qul-islamuri sinTezis~ doqtrinas, TurqeTma warmatebiT gamoiyena yofili

ssrk-is Turquli warmoSobis muslimuri xalxebis eTno-religiuri naciona-

49 Financial Times, 22 May 1992.

50

lizmis mZlavri mozRvaveba da ruseTisgan distancirebis mosurne axali

damoukidebeli saxelmwifoebis miswrafeba, sakuTari geopolitikuri miznebis

realizaciis mizniT. sayuradReboa TurqeTis yofili sagareo saqmeTa minis-

tris ismail jemis sityvebi: `Turqebma unda aCvenon mTels msoflios, rom maT

SeswevT unari, iyvnen evropelebi da, amavdroulad, azielebic ... Cveni mizania

gavxdeT evraziis centri, qveyana, romelic gansazRvravs evraziis ganviTarebas

da, romelSic aRmosavleTi da dasavleTi erTmaneTSia gadakveTili geografi-

ulad, ekonomikurad, socialurad da politikurad...~ [Sabah, 1998].

2008 wlis 6 seqtembers, TurqeTis prezidenti a. giuli erevans ewvia, rac

mniSvnelovani movlenaa im garemoebis gaTvaliswinebiT, rom igi pirveli

Turqi prezidentia, romelic somxeTSi Cavida. viziti saintereso iyo imiTac,

rom TurqeTis prezidenti gamovida kavkasiis stabilurobisa da TanamSromlo-

bis platformis Seqmnis iniciativiT, rac, misive azriT, xels Seuwyobda regi-

onSi ndobis klimatis formirebas da konfliqtebis mogvarebas. a. giulis

xsenebul iniciativas raime konkretuli nabijebi samxreT kavkasiis regionis

saxelmwifoebis mxridan jerjerobiT ar mohyolia.

51

Tavi III

samxreT kavkasiis konfliqtebi: problemebi da maTi

gadawyvetis mcdelobebi

`mosaxleobis eTnogeografia anu teritoriuli ganlagebis eTnikuri

suraTi erT-erTi umniSvnelovanesi faqtoria kavkasiis konfliqtebSi.

kavkasiaSi TiTqmis arsad emTxveva erTmaneTs eTnikuri da politikur-

administraciuli sazRvrebi, rac eTnopolitikuri konfliqtebis mTavari

mizezia, miT ufro, rom mezobeli eTnosebi mkveTrad gansxvavdebian erTmane-

Tisgan TavianTi eniT, kulturiT, religiiTa da politikuri orientaciiT~50.

samxreT kavkasiis konfliqtebi SeiZleba ganvixiloT, rogorc urTulesi

problema regionis mTeli istoriis manZilze. am konfliqtebs gaaCniaT poli-

tikuri, eTnikuri, ekonomikuri, ideologiuri da teritoriuli xasiaTi. amasTan,

samarTlianoba moiTxovs aRiniSnos, rom regionis praqtikulad yvela konfli-

qtis provocirebaSi didi wvlili miuZRvis kremls. samxreT kavkasiis konfli-

qtebi warmoadgenen regionis usafrTxoebis, stabilurobisa da regionaluri

TanamSromlobis ZiriTad xelisSemSlel faqtorebs.

saqarTvelos mier damoukideblobis aRdgenisa da ssrk-is daSlis Semdeg

sabWoTa imperiis samarTalmemkvidrem, ruseTma ganagrZo SeiaraRebuli konf-

liqtebis inspirireba saqarTvelos, kerZod afxazeTisa da yofili samxreT

oseTis avtonomiuri olqis teritoriebze. ruseTis xelisufleba permanentu-

lad aiaraRebda separatistebs, uwevda maT samxedro, finansur, politikur

mxardaWeras da qveyana CaiTria SeiaraRebul konfliqtSi, romelic formalu-

rad saqarTvelosa da separatistebs Soris mimdinareobda, magram realurad

es iyo ruseTisa da saqarTvelos samxedro dapirispireba. ruseTi yvelafers

akeTebda imisaTvis, raTa moexdina samxreT kavkasiis konfliqtebis mSvidobian

daregulirebasTan dakavSirebuli samSvidobo procesis monopolizeba da ar

daeSva saerTaSoriso organizaciebis aqtiuri Careva samSvidobo saqmianobaSi.

rac Seexeba somxeTs, is imTaviTve prorusuli sagareo kursis erTguli oyo

da aseTad rCeba dResac.

50 daviTaSvili z. kavkasiis konfliqtebi: mizezebi da SesaZlo Sedegebi // qarTuli diplomatiis weliwdeuli (VIII), Tb., 2001, gv. 5.

52

azerbaijanisa da saqarTvelos ganviTarebis erTiani veqtori (prodasavluri),

xolo regionis mesame qveynis _ somxeTis diametralurad sawinaaRmdego

veqtori (prorusuli) bunebrivia warmoadgens erT-erT yvelaze seriozul

faqtors, romelic mniSvnelovnad uSlis xels eTnopolitikuri konfliqtebis

daregulirebas da stabilurobas samxreT kavkasiaSi. xsenebuli situaciis

yvelaze saintereso Tavisebureba aris is, rom, ganixileba ra ruseTisa da

iranis samxedro-politikur partniorad, somxeTi iRebs seriozul politikur-

ekonomikur mxardaWeras dasavleTis qveynebisganac (umeteswilad aSS-dan da

safrangeTidan), raSic arc Tu ukanasknel rols TamaSobs somxuri diaspora.

3.1. somxur-azerbaijanuli konfliqti mTiani yarabaRis gamo, euTos

minskis jgufis saqmianoba da samSvidobo procesi

samxreT kavkasiis samomavlo ganviTarebis perspeqtivebis nebismieri ana-

lizi uSualo kavSirSia arsebuli eTnopolitikuri konfliqtebis dareguli-

rebis sakiTxTan, romelTa Soris centraluri adgili ukavia konfliqts mTian

yarabaRSi, am ukanasknelis aSkarad saxelmwifoTaSoriso xasiaTis gamo.

mTiani yarabaRis problemis ganxilvisas unda aRiniSnos, rom, rogorc som-

xebi, ise azerbaijanlebi TavgamodebiT amtkiceben Tavis istoriul uflebas

mTian yarabaRze. Tumca aRsaniSnavia isic, rom Tanamedrove msoflioSi isto-

riuli aspeqti ukve aRar ganixileba, rogorc politikis mTavari ganmsazRv-

reli faqtori. ama Tu im teritoriis warsuli kuTvnileba (ramdenad utyuari

da sarwmunoc ar unda iyos saistorio cnoba) Tanamedrove saerTaSoriso

praqtikaSi gadamwyvet rols ar asrulebs, radgan gacilebiT ufro seriozul

kriteriumad miCneulia saxelmwifoTa evoluciis Sedegad Camoyalibebuli

Tanamedrove politikuri realoba. amdenad, sruliad alogikuria Zveli teri-

toriebis dabrunebis moTxovna. miuxedavad amisa, istoriis gavlena konfliq-

tis monawile mxareebis mentalitetze udidesia, risi ugulvebelyofac SeuZ-

lebelia.

yarabaRi Turqul-sparsuli sityvaa da qarTulad `Sav baRs~ niSnavs. poli-

tikuri datvirTvis mqone toponimi `mTiani yarabaRi~ (Nagorno-Karabakh, Nagorni

Karabakh, an Mountainous Karabakh) sabWoTa kavSiris eTnopolitikis tipuri nimu-

53

Sia51. `mTiani yarabaRi~ istoriuli yarabaRis erTi nawilia da yarabaRis mxo-

lod am erTi nawilisTvis avtonomiis miniWebis mizezi iyo is, rom xazgas-

muli yofiliyo eTnikuri faqtori52. yarabaRis administraciuli centria q.

xanqendi, igive stepanakerti (qalaqs saxeli ewoda somexi komunistis stafane

Saumianis pativsacemad). azerbaijanlebi am qalaqs xanqendis uwodeben. olqSi

5 raioni, 2 qalaqi da 6 dabaa.

mTiani yarabaRi (yofil azerbaijanis sabWoTa socialistur respublikaSi

Semavali mTiani yarabaRis avtonomiuri olqi) nawilia istoriuli yarabaRisa,

romelsac somxuri wyaroebi `arcaxs~ uwodeben. istoriuli yarabaRi sxvada-

sxva dros moicavda teritorias, romelic, garda mTiani yarabaRisa, aerTianebda

mis aRmosavleTiT, dasavleTiT, CrdiloeTiTa da samxreTiT mdebare miwebs,

romelTa udidesi nawili uaxloes warsulSi Sedioda azerbaijanis sabWoTa

socialistur respublikaSi da dResac moqceulia damoukidebeli azerbaija-

nis saerTaSorisod aRiarebul sazRvrebSi. istoriuli yarabaRis zusti teri-

toriuli aRweriloba ar arsebobs. gviani Sua saukuneebis naxevradavtono-

miuri politikuri erTeulis, yarabaRis saxanos teritoria daaxloebiT 20-25

aTasi kv. km. iyo da moicavda im miwebsac, romlebic somxeTis kontrolis qveS

aRmoCnda yarabaRis omSi azerbaijanis damarcxebis Semdeg.

XVIII saukunis bolos samxreT kavkasiaSi warmoiqmna ramdenime saxano

yarabaRis saxanos CaTvliT. mas Semdeg, rac 1813 wels ruseTis imperiam

daamyara sruli kontroli regionze, azerbaijanelma Turqebma TandaTanobiT

daiwyes yarabaRis teritoriis dacla, xolo yarabaRis somxuri mosaxleoba

ki, piriqiT, gaizarda. 1917 wlis revoluciis Sedegad ruseTis imperiis

dacemisa da amierkavkasiis sami damoukidebeli respublikis _ saqarTvelos,

somxeTisa da azerbaijanis _ warmoqmnis Semdgom (1918), daiwyo SeiaraRebuli

Setakebebi somxebsa da azerbaijanelebs Soris sadao teritoriebis gamo.

51 sabWoTa periodamde am mxaris istoriaSi es termini ar gamoiyeneboda. 52 sabWoTa reJimis damyarebis droisaTvis mTian yarabaRSi umravlesobas kompaqturad dasax-lebuli somxebi Seadgendnen, xolo Tu avtonomias sabWoTa xelisufleba mTels yarabaRs miscemda, eTnikuri somxebi iq umciresobaSi aRmoCndebodnen. SedarebisTvis: `samxreT oseTi~ mxolod nawilia istoriuli Sida qarTlisa, avtonomia ki im nawils mianiWes, sadac osebi metnaklebad kompaqturad cxovrobdnen da amisaTvis gamoigones termini `samxreT oseTi~.

54

1918 wlis 28 maiss somxeTis respublikis Seqmna gamocxadda. daSnakma

nacionalistebma mTavroba Camoayalibes. 4 ivniss TurqeTTan xelmowerili

baTumis xelSekrulebiT somxeTi iZulebuli gaxda, massa da TurqeTs Soris

axal sazRvrad eRiarebina ruseTsa da osmaleTs Soris 1878 wlamde arsebuli

sazRvari, romelic dasavleT somxeTs damoukidebuli respublikis miRma

tovebda. mokavSireTa gamarjvebis Semdeg ki somxebma daikaves giumri da yarsi.

amas moyva yarabaRis flobisTvis _ azerbaijanTan, xolo dRes somxeTis

SemadgenlobaSi myofi lores olqis flobisTvis (sadac q. alaverdi

mdebareobs) _ saqarTvelosTan warmoebuli xanmokle omebi.

somxebsa da azerbaijanelebs Soris zemoxsenebuli teritoriuli dava

1921 wels Taviseburad `gadawyvita~ ioseb stalinma, gamoacxada ra mTiani

yarabaRis teritoria azerbaijanis sabWoTa socialisturi respublikis Semad-

genel nawilad. es nabiji gaTvlili iyo imaze, rom somxebsa da azerbai-

janlebs Soris mudmivad yofiliyo daZabulobis atmosfero, rac, Tavis mxriv,

moskovs saSualebas miscemda SeenarCunebina kontroli orive respublikaze.

amgvarad, kavbiuros plenumis 1921 wlis 5 ivlisis gadawyvetilebiT, mTiani

yarabaRi azerbaijanis Semadgenel nawilad gamocxadda. 1923 wels mTiani

yarabaRi gadakeTda mTiani yarabaRis avtonomiur olqad azerbaijanis Sema-

dgenlobaSi.

1920 wlis 15 ianvars mokavSireebma amierkavkasiis sami respublikis de-

faqto arseboba aRiares. mogvianebiT moxda de-iure cnobac. somxeTis damouki-

debloba scno TurqeTmac, magram 1920 wlis seqtemberSi Turqebma somxeTs

Seuties da 7 noembrisTvis daibrunes yarsi da giumri. 1920 wlis 22 noembers

aSS-is prezidentma vudrov uilsonma gamoacxada momavali sazRvrebi, rome-

lTa mixedviTac somxeTs gadaeca erzerumis, trapizonis, vanisa da baTlisis

vilaeTebis udidesi nawili. Tumca, es realurad arasodes ganxorcielebula.

1920 wlis 2 dekembers aleqsandropolis xelSekrulebiT somxeTi iZule-

buli gaxda uari eTqva 1914 wlamdel teritoriebze, aseve yarssa da arda-

Ranze. amasTan, somxeTma aRiara, rom TurqeTSi aRar cxovrobda somxuri eTni-

kuri umciresoba. garda amisa, amave xelSekrulebaSi Caido muxli imis Sesaxeb,

rom naxWevanis mxareSi unda Seqmniliyo avtonomiuri Turquli saxelmwifo.

55

imave dRes erevanSi komunistebisa da daSnakebisagan Semdgarma axalma somxu-

rma mTavrobam somxeTi sabWoTa respublikad gamoacxada. ramdenime TveSi

komunistebma daSnakebi mTavrobis Semadgenlobidan gayares.

1921 wlis TebervalSi sabWoTa ruseTma saqarTvelo daipyro da marione-

tuli mTavroba Seqmna. amdenad, mTeli samxreT kavkasia kvlav ruseTis gavle-

nis qveS moeqca. 1922 wlis martSi Seiqmna amierkavkasiis sabWoTa federaciuli

socialisturi respublika, romelic aerTianebda saqarTvelos, somxeTsa da

azerbaijans. 1922 wlis 30 dekembers federacia sobWoTa kavSiris nawili gaxda.

1936 wels amierkavkasiis federacia daiSala da saqarTvelo, somxeTi da azer-

baijani, rogorc mokavSire respublikebi cal-calke Seiyvanes sabWoTa kavSirSi.

somxeTis pirveli respublikis politikaSi `dasavleTi teritoriebis~

SemoerTebis sakiTxi dominirebda da ara yarabaRisa. me-20 saukunis 80-iani

wlebis bolos ki, Seqmnil realobaTa gaTvaliswinebiT (erTis mxriv, TurqeTi

Zlieri saxelmwifo iyo, xolo meores mxriv, aRmosavleT TurqeTSi somxebi

ukve aRar cxovrobdnen), somex nacionalistebs aRarc ufiqriaT `ZirZveli

teritoriebis~ dabruneba. samagierod, yarabaRis SemoerTeba Seiqna somxeTis

inteleqtualuri elitis upirvelesi sazrunavi.

1980-iani wlebisTvis mTiani yarabaRis mTeli mosaxleobis 75%-ze meti

Sedgeboda eTnikuri somxebisgan. am niadagze, mTiani yarabaRis avtonomiuri

olqis azerbaijanidan gamoyofis sakiTxi araerTxel damdgara sabWoTa xeli-

suflebis winaSe (somxuri mxaris iniciativiT). am moZraobam gansakuTrebiT

aqtiuri saxe miiRo 1988 wlidan, mixeil gorbaCovis e.w. `sajaroobisa da

gardaqmnis~ epoqaSi. samwuxarod, amas mohyva mTeli rigi Setakebebi sumgaiTsa

da baqoSi, ris Sedegadac daaxloebiT 350 aTasi azerbaijanSi mcxovrebi

somexi iZulebuli oyo daetovebina qveynis teritoria da gadasaxlebuliyo

somxeTSi an ssrk-is romelime sxva respublikaSi.

somxeTis sabWoTa socialistur respublikasa da azerbaijanis sabWoTa soci-

alistur respublikas Soris gaCaRebuli konfliqti (mTiani yarabaRis avtono-

miuri olqis gamo) iyo pirveli da, im momentisTvis, erTaderTi SeiaraRebuli

konfliqti ssrk-Si (1988 wlidan konfliqti iRebs Ria xasiaTs). Tumca, urTi-

56

erTobebi somxeTisa da azerbaijanis sabWoTa socialisturi respublikebis

xelmZRvanelobebs Soris daZabuli iyo jer kidev konfliqtis dawyebamde.

konfliqtis safuZveli gaxda mTiani yarabaRis avtonomiuri olqis somxur-

enovani mosaxleobis survili, somxeTis sabWoTa socialistur respublikas-

Tan gaerTianebis Taobaze53. am moTxovnas kategoriulad SeewinaaRmdegnen

azerbaijanis ssr da sabWoTa kavSiris mTavroba. eTnikurma azerbaijanelebma

yarabaRisa da somxeTis datoveba daiwyes, xolo eTnikurma somxebma ki _ azer-

baijanis. 1989 wlis 1 dekembers somxeTis sabWoTa socialisturi respublikis

umaRlesma sabWom miiRo gadawyvetileba mTiani yarabaRis avtonomiuri olqis

somxeTTan mierTebis Sesaxeb. yovelive amas Sedegad mohyva ganuwyveteli miti-

ngebis morigi talRa, rogorc azerbaijanSi, ise mTian yarabaRsa da somxeTSi.

azerbaijanSi sul ufro izrdeboda saxalxo frontisa da misi lideris

abulfaz elCibeis popularoba. 1990 wlis 15 ianvars sabWoTa kavSiris umaRle-

sma sabWom SemoiRo sagangebo mdgomareoba mTian yarabaRSi da iranTan mosa-

zRvre raionebSi, xolo 19 ianvars sagangebo mdgomareoba gavrcelda baqozec.

20 ianvars q. baqoSi sabWoTa jarebi Sevidnen. somexTa da azerbaijanelTa eTni-

kurma antagonizmma TandaTanobiT imata mas Semdeg, rac 1991 wlis bolos, sabWoTa

kavSiris daSlis Semdgom, somxeTma da azerbaijanma damoukidebloba moipoves.

periodi 1988-dan 1991 wlamde SeiZleba Sefasdes, rogorc SedarebiT

mSvidobiani. rac Seexeba 1991 wels (am periodSi baqom gaauqma mTiani yarabaRis

avtonomiuri olqis statusi), konfliqti gadaizarda SeiaraRebuli dapirispi-

rebis stadiaSi. azerbaijanma da TurqeTma somxeTs blokada dauweses. somxe-

Tis ekonomika paralizebul iqna.

azerbaijanis mier damoukideblobis gamocxadebis Semdgom (1991 wlis 30

agvisto), 1991 wlis seqtemberSi mTiani yarabaRis avtonomiuri olqis erov-

nulma krebam gamoacxada mTiani yarabaRis respublika ssrk-is (da ara azerbai-

janis) SemadgenlobaSi, azerbaijanisgan damoukideblad. sabWoTa kavSiris

daSlis Semdgom ki (1991 wlis 9 dekemberi, beloveJis xelSekrulebis xelmo-

wera), 1991 wlis 10 dekembers mTian yarabaRSi adgilobrivma xelisuflebam

53 1988 wlis 12 ivliss mTiani yarabaRis avtonomiuri olqis saolqo sabWos sesiam miiRo gadawyvetileba, avtonomiuri olqis azerbaijanis ssr Semadgenlobidan gasvlisa da somxeTis sabWoTa socialistur respublikasTan mierTebis Sesaxeb.

57

Caatara referendumi, romlis drosac avtonomiuri olqis mosaxleobis umrav-

lesobam xma misca mTiani yarabaRis damoukideblobas. amave periodidan iwyeba

farTomasStabiani samxedro moqmedebebi erTis mxriv azerbaijanis, xolo

meores mxriv mTiani yarabaRis, realurad ki somxeTis SeiaraRebul Zalebs

Soris, rac gagrZelda 1994 wlamde54.

1992 wlis ivnisSi azerbaijanSi gamarTul saprezidento arCevnebSi, gamar-

jveba moipova azerbaijanis saxalxo frontis liderma abulfaz elCibeim,

romelic xelisuflebaSi panTurqistuli lozungebiT movida. mis mier ganxo-

rcielebuli politika miznad isaxavda azerbaijanis damoukideblobis ganmt-

kicebas, TurqeTis respublikasTan mWidro saxelmwifoTaSoriso urTierTo-

bebis damyarebas da dsT-Si gawevrianebaze uaris Tqmas, mTiani yarabaRis

sakiTxis gadawyvetas (saWiroebis SemTxvevaSi Zalis gamoyenebiT) da a.S.

1992 wels, mas Semdeg, rac samxreT kavkasiis respublikebi euTo-s wevrebi

gaxdnen, es organizacia aqtiurad CaerTo mTiani yarabaRis gamo gaCaRebuli

konfliqtis daregulirebis procesSi. 1994 wels somxeTma omSi gaimarjva da

kontroli moipova mTels samxreT-dasavleT azerbaijanze, mTiani yarabaRisa

da am anklavis somxeTTan damakavSirebeli teritoriis (`laCinis derefnis~)

CaTvliT55 (amiT wertili daesva mTiani yarabaRis anklavur mdgomareobas).

garda amisa, somxurma Zalebma moaxdines sxva azerbaijanuli teritoriebis

okupaciac (qelbajaris, fizulis, qubaiTis, jabrailis, zangelanis, agdamis

raionebi). saSuamavlo Zalisxmevebis Sedegad, 1994 wlis 4-5 maiss q. biSkekSi

gaimarTa (moskovis patronaJis qveS) azerbaijanis, somxeTisa da mTiani yaraba-

Ris parlamentebis xelmZRvanelTa Sexvedra, romelic miznad isaxavda cecx-

lis Sewyvetis Taobaze SeTanxmebis miRwevas. Sexvedraze miRebul iqna oqmi

(`biSkekis oqmi~) zavis Taobaze, romelic ZalaSi Sevida 1994 wlis 12 maisidan.

54 mxolod 1992 wlis saomari moqmedebebis dros daiRupa daaxloebiT 4000 azerbaijaneli da 3500 somexi. rac Seexeba periods 1988-dan 1994 wlamde, arasruli monacemebiT orive mxridan daiRupa daaxloebiT 30 aTasi adamiani. 55 okupirebul teritoriebs (azerbaijanis mTeli teritoriis daaxloebiT 20%-s) dRemde som-xeTi akontrolebs. sisxlismRvrel da sastik omSi orive mxridan 30 000 kacze meti daiRupa. somxeTis mier okupirebuli miwebidan da Tavad somxeTidan erTi milioni azerbaijaneli gamo-devnes. daaxloebiT 230 000 somexi gamoaZeves azerbaijanidan. 1992 wels yarabaRis qalaq xoja-lize Setevis dros somxebma 600-mde mSvidobiani azerbaijaneli daxoces, roca es ukanaskne-lni qalaqidan gaqcevas lamobdnen (azerbaijani am xocva-Jletas xojalis genocids uwodebs).

58

identuri Sinaarsis dokuments moaweres xeli azerbaijanisa da somxeTis

Tavdacvis ministrebma da mTiani yarabaRis TavdacviTi armiis sardalma.

sami faqtoris damTxveva _ 1) eTnikuri dominireba; 2) avtonomiuri statusi

da 3) susti mezobeli _ aRmoCnda gadamwyveti somxeTisTvis, yarabaRis mierTe-

bis gegmis ganxorcielebisas. TavisTavad cxadia, rom somxebi ver gabedavdnen

yarabaRis mierTebis ideis xorcSesxmas, mezobeli azerbaijani Zlieri saxelm-

wifo rom yofiliyo. somxebi ver gaamarTlebdnen yarabaRis okupacias, mTian

yarabaRSi somxuri mosaxleoba eTnikuri dominanti rom ar yofiliyo. yaraba-

Reli somxebi ver SeZlebdnen damoukideblobis formalur gamocxadebas,

avtonomiuri olqis statusi rom ar hqonodaT. Camoyalibebuli struqturis

mqone avtonomiuri statusi saxelmwifoebrivi organizebis ufro maRali for-

mis (araRiarebuli respublikis) Seqmnis safuZveli gaxda. TiToeuli faqtori

cal-calkec mniSvnelovania. Tumca, maTma Tavmoyram kritikuli masa Seadgina.

da mainc, upirveles yovlisa, azerbaijanis saxelmwifoebrivi sisuste gaxda

yarabaRis omis eskalaciis da, metadre, am omSi somxeTis gamarjvebis mizezi.

oficialuri baqo aseve miuTiTebs rusi samxedroebis rolze (samxedro

teqnikiTa da tyvia-wamliT daxmareba) somxeTis gamarjvebis saqmeSi.

samwuxaro faqtia, rom tragikuli movlenebi mTian yarabaRSi, xSir SemTxve-

vaSi, xorcieldeboda euTo-s minskis jgufis saSuamavlo saqmianobis fonze.

arada euTo-s minskis jgufi aris swored is organo, romelsac gaero-s uSiS-

roebis sabWom mianiWa sruli uflebamosileba, mieRo saWiro zomebi regionSi

mSvidobis, stabilurobisa da marTlwesrigis aRsadgenad. albaT swored am

mizezis gamo, azerbaijanul mxares eWvi Seaqvs am organizaciis efeqturobaSi

da miaCnia, rom euTo-s minskis jgufis TanaTavmjdomareebi (ruseTi, aSS, saf-

rangeTi) Tavdapirvelad cdilobdnen konfliqtis `gayinvas~ da ara misi sabo-

loo gadawyvetisTvis saWiro efeqturi nabijebis gadadgmas.

euTos minskis jgufis saqmianobis efeqturobas aSkarad uSlis xels is

garemoeba, rom euTo-s samSvidobo saqmianoba ar iTvaliswinebs iZulebis meqa-

nizms. garda amisa, konsensusis principze dafuZnebuli gadawyvetilebebis

miRebis arsebuli meqanizmi, aferxebs konkretuli qmediTi gadawyvetilebebis

miRebas yarabaRis konfliqtTan dakavSirebiT.

59

1993 wels euTo-s minskis jgufma mxareebs SesTavaza gaero-s uSiSroebis

sabWos №822 rezoluciis SesrulebisTvis saWiro `gadaudebeli zomebis gra-

fiki~. mcire Sesworebebis Semdeg am dokumentma miiRo e.w. `ganaxlebuli gra-

fikis~ saxe (iTvaliswinebda konfliqtis zonaSi sabrZolo moqmedebebis dau-

yovnebliv Sewyvetas, azerbaijanis okupirebuli teritoriebidan saokupacio

Zalebis gayvanas da a.S.), sadac mTiani yarabaRi pirvelad figurirebs, rogorc

mxare konfliqtSi. №874 rezoluciiT gaero-s uSiSroebis sabWom rekomendacia

misca konfliqtis mxareebs, SeesrulebinaT euTo-s mier SemuSavebuli `gadau-

debeli zomebis ganaxlebuli grafiki~. amiT gaero-m aseve aRiara mTiani

yarabaRi (euTo-s msgavsad), rogorc konfliqtis mxare. 1993 wlis 2-8 noembers

q. venaSi gamarTul minskis jgufis TaTbirze, `ganaxlebulma grafikma~ morigi

srulyofa ganicada, Tumca misi cxovrebaSi gatareba mainc ver moxerxda.

15 weliwadze metia, rac euTo-s minskis jgufi cdilobs mTiani yarabaRis

konfliqtis saboloo gadawyvetas, Tumca uSedegod. amis erT-erTi mizezi

aris is, rom konfliqtis gadasawyvetad minskis jgufis farglebSi gadadg-

muli TiTqmis yvela nabiji mimarTuli iyo `negatiuri mSvidobis~ misaRwevad:

konfliqtis zonaSi saomari moqmedebebis Sewyveta, Tavidan acileba da maTi

ganaxlebis ardaSveba. amgvari politika ZiriTadad emsaxureba arsebuli sta-

tus-kvos SenarCunebas. `negatiuri mSvidoba~ namdvilad ar aris sakmarisi

problemis mosagvareblad grZelvadian perspeqtivaSi. is mxolod gacilebiT

ufro msxvili politikuri procesis erT-erTi mniSvnelovani Semadgeneli

nawilia. ar unda dagvaviwydes, rom arsebobs kidev `pozitiuri mSvidoba~, rom-

lis miRwevac gacilebiT ufro rTulia. `pozitiuri mSvidobis~ qveS igulisx-

meba yvela im Sida Tu struqturuli mizezebis aRmofxvra, romelTac konf-

liqtis gamowveva SeuZliaT. unda aRiniSnos, rom, samwuxarod, euTo-s minskis

jgufi ar aRmoCnda mzad am rTuli misiis Sesasruleblad. nacvlad imisa, rom

mTeli Zalisxmeva miemarTaT konfliqtSi monawile mxareebs Soris winaaRmde-

gobaTa aRmosafxvrelad, minskis jgufis monawile saxelmwifoebi, xSir SemTx-

vevaSi, dakavebulni iyvnen erTmaneTSi urTierTobebis garkveveiT, regionSi

gavlenis mosapoveblad gaCaRebuli geopolitikuri konkurenciis farglebSi.

ruseTis, aSS-is, evrokavSirisa da nato-s strategiuli interesebis Sejaxebam,

60

aseve iransa da TurqeTs Soris regionuli winaaRmdegobebis arsebobam, xeli

Seuwyes iseTi rTuli da mravalaspeqtiani situaciis formirebas, sadac mTian

yarabaRTan dakavSirebuli molaparakebebi did geopolitikur CixSi aRmoCnda.

Seqmnil situaciaSi, Tu mxareebi sabolood mainc ver miaRweven `pozitiur

mSvidobas~, garkveuli periodis Semdeg, `negatiurma mSvidobam~ (mTian yaraba-

RSi arsebobs 1994 wlis Semdgom) SesaZloa kraxi ganicados, rac udaod

moaswavebs regionis morig destabilizacias.

somxur-azerbaijanul konfliqtTan dakavSirebiT euTo-s saSuamavlo misiis

araTanmimdevruloba mniSvnelovanwilad ganpirobebulia daregulirebis prin-

cipebis sistemurobisa da ZiriTadi saerTaSoriso-samarTlebrivi normebis

gansazRvris ararsebobiT. minskis jgufis diplomatebi yovelTvis amjobinebd-

nen TavianTi yuradRebis koncentrirebas konfliqtis daregulirebis politi-

kur principebze, vidre samarTlebrivze. gansakuTrebiT es exeba ruseTs, rome-

lic yovelTvis upiratesobas aniWebda problemis politikur da ara samaraT-

lebriv aspeqtebs. am SemTxvevaSi mniSvenloba eniWeba imas, rom somxeTi ruse-

Tis strategiuli mokavSirea samxreT kavkasiaSi. arada, mTiani yarabaRis konf-

liqts gaaCnia Tavisi samarTlebrivi aspeqtic. vfiqrobT, euTo-s minskis

jgufis TanaTavmjdomareebma cota meti yuradReba unda miaqcion mTiani yara-

baRis konfliqtis swored samarTlebriv Semadgenels, rac xels Seuwyobs mis

saboloo daregulirebas56.

situacias arTulebs is garemoeba, rom bolomde ar aris gansazRvruli

somxeTis roli am konfliqtSi. rig SemTxvevaSi oficialuri erevani acxadebs,

rom mTiani yarabaRis somxebi awarmoeben erovnul-ganmaTavisuflebel brZo-

las azerbaijanis respublikis winaaRmdeg (erTa TviTgamorkvevis principze

dayrdnobiT), xolo saomar moqmedebebSi monawileobda mxolod mTiani yaraba-

Ris TavdacviTi armia. am poziciis mixedviT gamodis, rom somxeTis respu-

blikas raime pirdapiri kavSiri xsenebul konfliqtTan ar gaaCnia da mxolod

iribad aris masSi CarTuli, rogorc dainteresebuli mxare. sxva SemTxvevaSi

ki, gansakuTrebiT qveynis Sida politikur cxovrebaSi, somxeTi aRiarebs Tavis

pirdapir monawileobas mTiani yarabaRis konfliqtSi. saerTaSoriso Taname-

56 2006 wlidan euTo-s minskis jgufis TanaTavmjdomared aSS-is mxridan dainiSna meTiu braiza, romelmac am Tanamdebobaze stiven mani Secvala.

61

gobrobac dRemde bolomde ver Camoyalibda imaze, Tu konfliqtis romel

tipTan aqvs saqme, zogjer gamoiyeneba termini mTiani yarabaRis konfliqti,

zogjer somxur-azerbaijanuli konfliqti, xSir SemTxvevebSi ki orive erTad

_ somxur-azerbaijanuli, mTiani yarabaRis konfliqti. pirveli SemTxveva (mTi-

ani yarabaRis konfliqti) gulisxmobs erTi saxelmwifos, am SemTxvevaSi

azerbaijanis Sida konfliqts (afxazeTisa da cxinvalis regionis konfliqte-

bis analogiebis msgavsad), xolo meore SemTxveva (somxur-azerbaijanuli

konfliqti) _ dapirispirebas or suverenul saxelmwifos Soris. saerTaSo-

riso-samarTlebrivi TvalsazrisiT, dRemde ar aris mkafiod gansazRvruli,

Tu ra movlenasTan gvaqvs saqme (somxuri iredentizmis safuZvelze erTi suve-

renuli saxelmwifos agresia meores winaaRmdeg, an separatizmis gamovlineba

qveynis SigniT, an eris brZola TviTgamorkvevisTvis). arada, mxolod konfliq-

tis tipis zusti gansazRvris SemTxvevaSi aris SesaZlebeli misi dareguli-

rebis efeqturi meTodebis, instrumentebisa da formatis arCeva. garda amisa,

konfliqtis tipis saerTaSoriso-samarTlebrivi kvalifikacia warmoadgens

gadamwyvet faqtors mxareTa Soris kompromisebis optimaluri zRvaris gansaz-

Rvris TvalsazrisiT. msgavsi saerTaSoriso-samarTlebrivi kvalifikaciis

ararseboba, Tavis mxriv, manevrirebis farTo saSualebas aZlevs rogorc

konfliqtSi CaTreul mxareebs, ise saerTaSoriso Suamavlebs, romelTac

Tavisi geopolitikuri interesebi aqvT regionSi. es ki mniSvnelovnad amcirebs

mxareTa Soris kompromisis miRwvevis albaTobas. samwuxarod, mocemuli dise-

rtaciis formati ar iZleva imis saSualebas, rom detalurad iqnas ganxi-

luli mTian yarabaRTan dakavSirebuli konfliqtis samarTlebrivi kvalifika-

ciis problemebi. Tumca, es sakmaod arsebiTi problemaa, romelic seriozul

yuradRebas saWiroebs. konfliqtis samarTlebriv kvalifikaciaze bevrad aris

damokidebuli misi gadawyvetis politikuri meqanizmi.

konfliqtis mTeli periodis manZilze, oficialuri baqo gamodioda im

poziciidan, rom somxeTma moaxdina azerbaijanis teritoriis nawilis okupa-

cia da dRemde agrZelebs agresiuli politikis gatarebas, rac safrTxes

uqmnis azerbaijanis erovnul usafrTxoebas. oficialuri baqo acxadebs, rom

azerbaijanis mimarT somxeTis mier ganxorcielebuli qmedebebi unda Sefas-

62

des, rogorc agresiis aqti. magram, saqme isaa, rom baqo ver axerxebs oficia-

luri erevnis mxridan agresiis aqtis damtkicebas imis gamo, rom ar flobs

sakmaris mtkicebulebebs. amis ramdenime mizezi arsebobs: azerbaijans ar gaaC-

nia dokumenturi monacemebi, rac daadasturebda mTian yarabaRSi somxeTis

respublikis regularuli armiis Seyvanis faqtebs 1992-93 wlebSi; azerbaijani

ver akontrolebs mTian yarabaRs da somxeTTan mosazRvre okupirebul teri-

toriebs; oficialuri erevani uaryofs somxeTis armiis mier azerbaijanis

teritoriebis okupaciis faqts; Tavad TviTgamocxadebuli mTiani yarabaRis

respublikis liderebic uaryofen maT mier kontrolirebad teritoriebze

somxeTis regularuli armiis nawilebis yofnas da amtkiceben, rom konfliq-

tSi monawileobda mxolod mTiani yarabaRis TavdacviTi armia.

miuxedavad azerbaijanuli mxaris araerTi gancxadebisa, rom somxeTis

mxridan agresiis aqti dadasturebulia gaero-s uSiSroebis sabWos oTxi

rezoluciiT, samarTlianoba moiTxovs aRiniSnos, rom gaero-s uSiSroebis

sabWos rezoluciebSi es ase mkafiod ar weria.

1993 wlis 30 aprilis №822 rezolucia gamoxatavs SeSfoTebas somxeTsa da

azerbaijans Soris urTierTobebis gauaresebis gamo da axdens azerbaijanis

kelbajaris raionSi adgilobrivi somxuri Zalebis SeWris faqtis konstata-

cias, Tumca araferia naTqvami somxeTis regularul armiaze. amave rezolu-

ciiT, uSiSroebis sabWo iTxovs kelbajarisa da azerbaijanis sxva raione-

bidan saokupacio Zalebis dauyovnebliv gayvanas57.

1993 wlis 29 ivlisis №853 rezoluciaSi gaero-s uSiSroebis sabWo, adastu-

rebs ra azerbaijanis teritoriul mTlianobas da sazRvrebis urRvevobas:

gmobs agdamis raionisa da azerbaijanis respublikis sxva teritoriebis daka-

vebis faqts (Tumca, kvlav araferia naTqvami somxeTis regularul armiaze);

gmobs samoqalaqo pirebze Tavdasxmisa da dasaxlebuli punqtebis saartile-

rio dabombvis faqtebs; iTxovs samxedro moqmedebebis dauyovnebliv Sewyvetas

da azerbaijanis okupirebuli raionebidan saokupacio Zalebis upirobo gay-

vanas; daJinebiT mouwodebs somxeTis respublikis mTavrobas gaagrZelos

zegavlenis moxdena azerbaijanis mTiani yarabaRis regionis somxebze, raTa

57 Резолюция Совета Безопасности ООН, № 822, Ситуация в отношени Нагорного Карабаха (от 30 апреля 1993 г.).

63

uzrunvelyofil iqnas №822 da №853 rezoluciebis debulebebis Sesruleba,

aseve euTo-s minskis jgufis winadadebebis miReba58.

1993 wlis 14 oqtombris №874 rezoluciaSi gaero-s uSiSroebis sabWo mou-

wodebs mxareebs, daiwyon euTo-s minskis jgufis `ganaxlebuli grafikiT~

gaTvaliswinebuli gadaudebeli zomebis ganxorcieleba, rac TavisTavad

gulisxmobs okupirebuli teritoriebis gaTavisuflebas da satransporto

komunikaciebis daubrkolebeli funqcionirebis uzrunvelyofas. amasTan, gamo-

iTqva SeSfoTeba azerbaijansa da somxeTis respublikebs Soris urTierTobe-

bSi daZabulobis SenarCunebis gamo, rac safrTxes uqmnis regionSi mSvidobasa

da usafrTxeobas59.

1993 wlis 12 noembers miRebul № 884 rezoluciaSi gaero gmobs sabrZolo

moqmedebebis ganaxlebas, gansakuTrebiT ki azerbaijanis zangelanis raionisa

da q. goradizas okupacias, aseve azerbaijanis mSvidobian mosaxleobaze

Tavdasxmas. Tumca, am SemTxvevaSic aqcenti keTdeba mTiani yarabaRis adgilob-

riv somxur Zalebze da ara somxeTis respublikis regularul armiaze60.

amdenad, rogorc zemoaRniSnuli rezoluciebidan Cans, gaero axdens mxo-

lod im faqtis konstatacias, rom azerbaijanuli teritoriebis okupacia moxda

somxuri SeiaraRebuli formirebebis (da ara somxeTis respublikis regularu-

li armiis) mier, rac warmoadgens arsebiT moments konfliqtis daregulirebis

samarTlebrivi meqanizmebis gansazRvris TvalsazrisiT61. sakiTxis amgvar Wri-

lSi ganxilva imTaviTve eWvis qveS ayenebs da sadaos xdis oficialuri erevnis

mxridan SeiaraRebuli agresiis aqts suverenuli azerbaijanis winaaRmdeg.

meores mxriv, rogorc erTxel ukve aRiniSna, oficialuri erevani ar uar-

yofs Tavis dainteresebas mTiani yarabaRis konfliqtis mimarT (es momenti

figurirebs gaero-s uSiSroebis sabWos oTxive rezoluciaSi), radgan saqme

exeba yarabaRis eTnikurad somxur mosaxleobas. rac Seexeba saerTaSoriso

58 Резолюция Совета Безопасности ООН, № 853, Ситуация в отношени Нагорного Карабаха (от 29 июля 1993 г.). 59 Резолюция Совета Безопасности ООН № 874, Ситуация в отношени Нагорного Карабаха (от 14 октября 1993 г.). 60 Резолюция Совета Безопасности ООН, № 884, Ситуация в отношени Нагорного Карабаха (от 12 ноября 1993 г.).

61 gaeros uSiSroebis sabWos rezoluciebSi ar aris dakonkretebuli Tu vin igulisxmeba `somxuri SeiaraRebuli formirebebis~ qveS (am terminis qveS SeiZleba igulisxmebodes rogorc somxeTis respublikis regularuli armia, ise mTiani yarabaRis TavdacviTi armiac).

64

Tanamegobrobas, es ukanaskneli oficialuri erevnis amgvar pozicias, rig

SemTxvevaSi, gagebiT ekideba da aRiqvams, rogorc obieqturs.

yarabaRis konfliqti SeiZleba ganxilul iqnas, rogorc iredentizmis

tipuri magaliTi, anu rogorc teritoriuli davis specialuri tipi. msgavsi

tipis teritoriuli davebi sakmaod gavrcelebulia Tanamedrove msoflioSi.

ase magaliTad, iugoslaviis daSlis Semdgom, iredentizmi serbebisa da xorva-

tebis mxridan gamovlinda maT miswrafebaSi, mieerTebinaT mezobeli bosniis

teritoriis is nawili, sadac aRniSnuli eTnosebis warmomadgenlebi cxovrob-

dnen. iredentizmis elementebi aseve SeiniSneboda albaneTSi, serbeTis kuTv-

nili teritoriis _ kosovos mimarT, romelic umeteswilad albanelebiT aris

dasaxlebuli; pakistanSi _ jamusa da qaSmiris konfliqtebTan dakavSirebiT.

rac Seexeba iredentizms samxreT kavkasiaSi, amis magaliTebia `yarabaRi da

naxiCevani azerbaijanSi, javaxeTi saqarTveloSi, yarsi TurqeTSi _ esaa

arasruli CamonaTvali im saxelmwifoTa teritoriebis, sadac cxovrobdnen an

amJamad cxovroben somxuri erovnuli umciresobani da, romlebzec somxeTs

aqvs pretenziebi, rogorc e.w. `didi armeniis~ memkvidres~62.

yarabaRTan mimarTebaSi iredentizmze marTlac SeiZleba saubari, vinaidan

1989 wlis 1 dekembers somxeTis ssr-is umaRlesma sabWom oficialurad gamoa-

cxada mTiani yarabaRis teritoriis somxeTTan mierTebis Taobaze. Tumca, zus-

tad ori wlis Semdgom (1991 wlis dekemberSi) mTianma yarabaRma damoukideb-

lobis deklaracia miiRo. aqedan gamomdinareobs, rom sabWoTa kavSiris daS-

lis momentisTvis, mTiani yarabaRis konfliqtma ganicada erTgvari transfor-

macia da iredentistuli formidan miiRo secesionisturi forma. am perio-

didan moyolebuli dRemde, oficialur doneze, somxeTis respublika aRniS-

nul konfliqts ganixilavs, rogorc mTiani yarabaRis xalxis secesionistur

brZolas Tavisi TviTgamorkvevisTvis. miuxedavad yvelafrisa, konfliqtis

istoriis, misi gamomwvevi mizezebis, aseve somxur sazogadoebebSi (rogorc

mTian yarabaRSi, ise somxeTis respublikaSi) arsebuli ganwyobebisa da, rac

yvelaze mTavaria, mTiani yarabaRis dRevandeli faqtobrivi mdgomareobis

62 Пашаева Гюльшен. Карабахский конфликт: есть ли выход из тупика? // ЦЕНТРАЛЬНАЯ АЗИЯ И КАВКАЗ. №5 (6), 1999, [http://www.ca-c.org/journal/cac06_1999/pashaeva.shtml].

65

siRrmiseul analizs Tu gavakeTebT, naTeli gaxdeba, rom somxur-azerbaija-

nul konfliqts gaaCnia aSkarad gamokveTili iredentistuli xasiaTi.

mTiani yarabaRis konfliqtze msjelobisas, aucilebelia im geopolitikuri

situaciis gaanalizeba, romelic samxreT kavkasiaSi Seiqmna. am konteqstSi,

amerikeli mkvlevari p. gobli mTian yarabaRTan dakavSirebul situacias ada-

rebs gadmobrunebul piramidas, romelic Sedgeba sami iarusisgan: zeda, Sua

da qveda [Goble, 1992]. 1) zeda iarusze ganlagebulia oTxi gareSe monawile _

TurqeTi, irani, ruseTi da dasavleTi (dasavleT evropa da aSS); 2) Sua iaru-

sze ganlagebulia sami mTavroba _ oficialuri baqo, oficialuri erevani da

stepanakerti; 3) qveda iarusze ganlagebulia ori eri _ somxebi da azerbaija-

nlebi, romelTa mxrebzec gadadis konfliqtis mTeli simZime.

zeda iarusis simZimis centri mimarTulia qvemoT _ sami mTavrobisken (Sua

iarusi), romlebic Taviseburad afaseben konfliqtur situacias da axorcie-

leben Sesabamis politikas gareSe aqtorebis (zeda iarusis) zemoqmedebis qveS.

iqidan gamomdinare, rom adgili aqvs interesTa seriozul sxvaobas gareSe

aqtorebs Soris, konfliqtis mxareebs uZneldebaT calsaxad romelime maTga-

nze orientireba. konfliqtis mxareebs aseve ar ZaluZT damoukidebeli poli-

tikis gatareba, radgan bevr sakiTxSi swored am gareSe aqtorebze arian

damokidebulni. im SemTxvevaSi, Tu momavalSi samxreT kavkasiis regioni aRmoC-

ndeba romelime erTi gareSe aqtoris (aSS an ruseTi) sruli gavlenis qveS,

maSin ukve mosalodneli iqneba (axali ZalTa balansidan gamomdinare) konf-

liqtis gadawyvetisken mimarTuli Tanmdevi nabijebic. Tumca, meores mxriv,

aseT viTarebaSi SeiZleba adgili hqondes situaciis calmxrivad Sefasebas da

konfliqtis monawile erT-erTi mxaris interesebis srul ignorirebas. arc is

aris gamoricxuli, rom dominantma gareSe monawilem Segnebuladac Seaferxos

konfliqtis daregulirebis procesi.

1994 wels miRweuli zavis Semdgom periodSi, warmodgenli iyo mTiani yara-

baRis konfliqtis potenciuri gadawyvetis ramdenime varianti (proeqti). Tumca,

manam sanam aRniSnul variantebs CamovTvliT, aucilebelia vicodeT, Tu raSi

mdgomareobs konfliqtSi monawile mxareebis oficialuri pozicia.

66

azerbaijanis respublikis pozicia SeiZleba gamoixatos Semdegi ZiriTadi

Tezisebis saxiT:

- azerbaijanis teritoriuli mTlianobis sakiTxi ganxilvas ar eqvemdebareba;

- somxebis mier okupirebuli azerbaijanuli teritoriebidan jarebis gayvana,

mTiani yarabaRis armiis ganiaraReba da daSla;

- mTian yarabaRze azerbaijanis iurisdiqciis aRdgena.

mxolod zemoaRniSnuli moTxovnebis dakmayofilebis Semdeg, azerbaijani

mzad iqneba daiwyos mTiani yarabaRis statusis ganxilva. oficialuri baqos

poziciaa, rom mTian yarabaRs unda hqondes Zalzed farTo avtonomia azerbai-

janis SemadgenlobaSi, Tumca, Tu konkretulad ra igulisxmeba amaSi (kultu-

ruli avtonomia, administraciuli avtonomia, an avtonomiis raime sxva forma),

es jer ar konkretdeba.

araRiarebuli mTiani yarabaRis respublikis pozicia SeiZleba gamoixatos

Semdegi ZiriTadi Tezisebis saxiT:

- mTian yarabaRSi azerbaijanis iurisdiqciisa da Zveli demografiuli sta-

tus-kvos aRdgenis miuRebloba;

- azerbaijanTan mxolod horizontaluri (da ara vertikaluri) urTierTo-

bebi;

- somxeTis respublikasTan mierTebaze uaris Tqma unda ganxilul iqnas,

rogorc kompromisi da daTmoba azerbaijanuli mxaris mimarT;

- azerbaijanis eqvsi okupirebuli teritoriidan (qelbajari, yubaTli, agdami,

fizuli, jebraili da zangelani) jarebis gayvanaze uaris Tqma mTiani

yarabaRis statusis sakiTxis saboloo gadawyvetamde, radgan stepanakerti

am teritoriebs ganixilavs, rogorc yarabaRis usafrTxoebis zonas;

- laCinis derefnis SenarCuneba da amiT mTiani yarabaRis anklavuri mdgomare-

obis gamoricxva.

rac Seexeba somxeTis respublikis pozicias, is principSi mTlianad emTx-

veva mTiani yarabaRis separatistuli xelisuflebis pozicias, Tumca aris

mciredi gansxvavebac. kerZod, somxeTi SesaZleblad miiCnevs azerbaijanis oku-

pirebuli teritoriebidan (laCinis derefnis garda) somxuri SenaerTebis

gayvanas im SemTxvevaSi, Tu azerbaijani aRiarebs yarabaReli somxebis ufle-

67

bas TviTgamorkvevaze da iarsebebs mTiani yarabaRis mosaxleobis usafrT-

xoebis myari garantiebi (maT Soris saerTaSoriso garantiebi _ gaeros, euTos

an Tundac dsT-is formatiT).

yarabaRis daregulirebasTan dakavSirebiT SemuSavebuli midgomebi SeiZleba

pirobiTad daiyos or jgufad. pirveli jgufi moicavs winadadebebs, romelTa

safuZvelzec SemuSavda da dainteresebul mxareebs gadaecaT konfliqtis

daregulirebis oficialuri variantebi (`sapaketo varianti~, `etapobrivi vari-

anti~, `asocirebuli/saerTo saxelmwifos~ modeli). meore jgufi ZiriTadad

moicavs deklaraciuli xasiaTis winadadebebs, romelTa Semdgomi detalizi-

reba ar momxdara.

1996 wlis 7 marts q. venaSi euTo-s mudmiv sabWoze mosmenil iqna minskis

konferenciis TanaTavmjdomareebis informacia minskis procesis dinamikis

Sesaxeb63. sxdomaze dadebiTi Sefaseba miiRo minskis jgufis Suamavlebis mier

warmodgenilma mTiani yarabaRis konfliqtis daregulirebis `sapaketo varian-

tma~, romelic gulisxmobda Semdegs:

§ mTiani yarabaRis sajariso nawilebis gayvanas azerbaijanis dakavebuli

(okupirebuli) teritoriebidan laCinas garda (saxmeleTo derefani, rome-

lic somxeTs akavSirebs mTian yarabaRTan da amiT gamoricxavs mis anklavur

mdgomareobas), aseve azerbaijanis jarebis gayvanas mTiani yarabaRis zogi-

erTi teritoriidan (magaliTad, martakerTsis olqidan);

§ mTiani yarabaRis statusis gadawyvetas;

§ saerTaSoriso samSvidobo Zalebis ganlagebas azerbaijanul-somxuri urTie-

rTSexebis xazze, demilitarizebuli zonis CamoyalibebiT;

§ somxeTisa da mTiani yarabaRis blokadis moxsnas TurqeTisa da azerbaija-

nis mxridan;

§ devnilebis TavianT miwa-wyalze dabrunebas.

zemoxsenebuli SeTavazebis zogierTi aspeqti, kerZod jarebis gayvanisa da

mTiani yarabaRis statusis sakiTxebis erTdroulad (erTian paketSi) gadawy-

veta, misaRebi iyo stepanakertisTvis. magram mTiani yarabaRis separatistulma

xelisuflebam uaryo problemis mogvarebis gegma, vinaidan xsenebuli varianti

63 Дипломатический вестник, 1996, № 4. С. 70.

68

iTvaliswinebda konfliqtis gadawyvetas mTiani yarabaRis avtonomiis safuZve-

lze azerbaijanis SemadgenlobaSi. es gegma daiwuna azerbaijanmac, romelic

winaaRmdegia, rom okupirebuli teritoriebis gaTavisuflebisa da yarabaRis

statusis sakiTxebis gadawyveta erTdroulad moxdes.

Seqmnil rTul viTarebaSi, euTo-s minskis jgufis Suamavlebis mier warmo-

dgenil iqna alternatiuli, e.w. ètapobrivi varianti~, romelic iTvaliswine-

bda konfliqtis daregulirebis `sapaketo variantSi~ asaxuli problemebis

etapobriv gadawyvetas (pirvel etapze yarabaRis armias unda daetovebina mis

mier kontrolirebadi teritoriebi; Semdgom amisa, unda momxdariyo iZulebiT

gadaadgilebul pirTa dabruneba; bolo etapze ki igegmeboda mTiani yarabaRis

statusis gansazRvra). es varianti aseve aRiarebda azerbaijanis teritoriul

mTlianobas da mxars uWerda azerbaijanis iurisdiqciis aRdgenas mTian yara-

baRze. baqo daeTanxma am proeqts, xolo mTiani yarabaRis TviTgamocxadebulma

respublikam kategoriulad uaryo igi. am situaciaSi Zalzed sainteresoa ofi-

cialuri erevnis pozicia. kerZod, somxeTis imdroindeli prezidenti levon

ter petrosiani daTanxmda (saerTaSoriso Tanamegobrobis aqtiuri zewolis

gamo) mieRo es ètapobrivi varianti~, rogorc safuZveli Semdgomi molaparake-

bebisTvis. movlenebis am mimarTulebiT ganviTarebis SemTxvevaSi, ter petrosi-

ani SesaZloa daTanxmebuliyo imaze, rom mTiani yarabaRis respublika de-iure

(de jure) darCeboda azerbaijanis SemadgenlobaSi, xolo de-faqto (de facto) _

damoukidebeli. levon ter petrosianis am kompromisma gamoiwvia ukiduresad

negatiuri reaqcia, rogorc Tavad somxeTSi, ise mTian yarabaRsa da sazRvarga-

reT mcxovreb somxur diasporaSi. somxeTSi daiwyo Sida politikuri krizisi.

SemdgomSi situacia imdenad garTulda, rom prezidenti levon ter petrosi-

ani iZulebuli gaxda gadamdgariyo dakavebuli Tanamdebobidan.

1998 wels somxeTis prezidentad robert koCarianis arCevis Semdeg, oficia-

luri erevnis pozicia mkveTrad Seicvala _ somxeTis xelmZRvanelobam kate-

goriulad uaryo konfliqtis daregulirebis ètapobrivi varianti~.

amerikelma mkvlevarma p. goblim SeimuSava `teritoriuli gacvlis~ modeli.

daregulirebis es varianti iTvaliswinebda mTiani yarabaRis teritoriis nawi-

lis gadacemas somxeTisTvis, xolo amis sanacvlod, somxeTis teritoriis im

69

nawilis azerbaijanisTvis gadacemas, romelic am ukanasknels daakavSirebda naxi-

CevanTan. Tumca, maleve gaacnobiera ra xsenebuli gegmis ararealuroba (somxeTi

esazRvreba irans da, aqedan gamomdinare, am teritorias somxeTisTvis gaaCnia

gansakuTrebuli geopolitikuri mniSvenloba), p. goblim masSi Seitana cvli-

lebebi. kerZod, man mxareebs SesTavaza satransporto derefani megrize gavliT

da iq samSvidobo Zalebis ganlageba. sabolood arc es varianti iqna miRebuli.

mTiani yarabaRis sakiTxze molaparakebebSi aSS-is yofilma specialurma

warmomadgenelma jon mareskam SeimuSava (1994) `asocirebuli/saerTo saxelmwi-

fos~ modeli (puerto-rikos, marSalis kunZulebisa da mikroneziis federa-

luri Statebis magaliTze, romlebic asocirebulni arian aSS-Tan). am mode-

lis Tanaxmad, saxelmwifoebriobasTan asocirebuli mxare mTlianad axdens

Tavis Sida TviTgamorkvevas anu gaaCnia umaRlesi donis TviTmmarTveloba

sakuTari konstituciis safuZvelze, Tumca, garkveuli uflebamosileba (mxa-

reTa SeTanxmebis safuZvelze) rCeba im saxelmwifos prerogativaSi, romelTa-

nac myardeba es asocirebuli kavSiri. jon mareskas winadadeba Sedgeboda 8

elementisgan, romlebic iTvaliswinebdnen yarabaRis problemebis gadawyvetas.

yvelaze mTavar sakiTxs aq warmoadgenda mTiani yarabaRis statusi, romelic

pirobiTad moxseniebulia, rogorc `azerbaijanTan Tavisuflad asocirebuli

mTiani yarabaRis respublika~. es varianti ufro misaRebi iyo somxuri mxarisa-

Tvis, vinaidan masSi ar iyo mkafiod gansazRvruli mTiani yarabaRis upirobo

subordinacia oficialuri baqos mimarT. arsebobs mosazreba, rom, calkeuli

elementebis daxvewis SemTxvevaSi, am modelis romelime modificirebuli vari-

anti momavalSi SesaZloa gaxdes kidec molaparakebebis sagani, konfliqtis

saboloo gadawyvetis konteqstSi.

amerikelma mkvlevarma rut lopidotma SeimuSava teritoriul-politikuri

avtonomiis Tavisi gansazRvreba, romlis mixedviTac `teritoriul-politikuri

avtonomia warmoadgens struqturas, romelic eniWeba qveynis mosaxleobis umrav-

lesobisgan gansxvavebul eTnikur jgufs, romelic Seadgens specifikuri regio-

nis umravlesobas~64. SemdgomSi avtori azustebs, Tu rogor unda moxdes ufle-

bamosilebaTa gadanawileba centrsa da avtonomias Soris. kerZod, aseT SemTxve-

64 Ruth Lapidoth. Autonomy – Flexible solutions to ethnic conflicts. Unites States Institute of Peace, 1997, P. 33.

70

vaSi, mxolod usafrTxoebisa da saerTaSoriso urTierTobebis sakiTxebi rCeba

centris prerogativaSi. Tumca, centris Tanxmobis SemTxvevaSi, avtonomias SeuZ-

lia miuerTdes saerTaSoriso xelSekrulebebs an gaxdes saerTaSoriso organi-

zaciis wevri. miuxedavad yvelafrisa, somxuri mxare uaryofs mTiani yarabaRis

avtonomiis nebismier formas azerbaijanis SemadgenlobaSi, vinaidan stepanakerti

kategoriuli winaaRmdegia baqosTan vertikaluri urTierTobebis.

1998 wlis noemberSi euTo-s minskis jgufis specialurma warmomadgenlebma

SeimuSaves yarabaRis konfliqtis daregulirebis axali varianti. aRniSnuli

gegma eyrdnoboda konfederaciis princips da iTvaliswinebda mxolod hori-

zontalur urTierTobebs azerbaijanis respublikasa da mTian yarabaRs Soris.

erevanma moiwona es varianti, magram baqom, bunebrivia, uari Tqva masze.

ruseTi yvelanairi xerxebiT cdilobda, gaemyarebina Tavisi poziciebi samx-

reT kavkasiaSi. amis erT-erT dadasturebas warmoadgens, Tundac, 1997 wlis

agvistoSi ruseTsa da somxeTs Soris gaformebuli xelSekruleba `megobro-

bis, TanamSromlobisa da urTierTdaxmarebis Sesaxeb~65. moskovis mcdelobebis

miuxedavad, 1999 wlis gazafxulidan, mTiani yarabaRis konfliqtis dareguli-

rebis iniciativa (euTo-s minskis jgufis farglebSi) TandaTanobiT aSS-is

xelSi gadadis. es tendencia, pirvel rigSi, regionis mimarT aSS-is sul ufro

mzardi politikuri da ekonomikuri interesebiT aixsneba. Tumca, aSS-is gaZli-

erebuli poziciis miuxedavad, somxeTis prezidentma robert koCarianma xazga-

smiT ganacxada, rom ruseTi kvlavindeburad iTamaSebs udides rols mTiani

yarabaRis konfliqtis daregulirebaSi.

mas Semdeg, rac somxeTis respublikaSi Seicvala umaRlesi xelmZRvaneloba,

axalma prezidentma robert qoCarianma daiwyo permanentuli Sexvedrebis gama-

rTva azerbaijanis prezidentTan heidar alievTan. realurad, konfliqtis dare-

gulirebis procesi amiT win ar wasula, Tumca, aRniSnulma Sexvedrebma erTi

Sedegi mainc gamoiRes _ mTiani yarabaRi, faqtiurad, gamoeTiSa molaparakebaTa

process. molaparakebaTa axali formatis (somxeTisa da azerbaijanis prezi-

dentebis piradi Sexvedrebi) Tanaxmad, mTiani yarabaRi ukve aRar warmoadgens

65 Независимая газета – 21.10.1997.

71

molaparakebebis calke subieqts (yarabaRis usafrTxoebis garantad gvevli-

neba somxeTis respublika), xolo mis TviTgamorkvevaze ki saubaric zedmetia.

erT-erTi yvelaze mTavari winaaRmdegoba mxareTa Soris poziciebSi aris

mTiani yarabaRis statusi. am sakiTxSi azerbaijanis pozicia dResac ucvlelia.

kerZod, azerbaijanuli mxaris azriT, unda ganxorcieldes mizanmimarTuli

zomebi somxeTsa da mTian yarabaRs Soris urTierTobebis diferenciaciis

TvalsazrisiT. somxeTma mkafiod unda gansazRvros Tavisi urTierToba mTian

yarabaRTan da daikavos sruliad neitraluri pozicia am saxelmwifoebrivi

warmonaqmnis mimarT im SemTxvevaSi, Tu mas surs, rom azerbaijanma mTiani

yarabaRi kvlavac ganixilos, rogorc konfliqtis mxare.

somexi politologebis sakmaod soliduri nawili Tvlis, rom molaparake-

baTa amJamindeli formati, sadac mTiani yarabaRi ar monawileobs rogorc

konfliqtis mxare, saSualebas aZlevs zesaxelmwifoebs kontrolis qveS

hyavdeT azerbaijanisa da somxeTis xelisuflebebi. uSualod mTiani yarabaRis

de-faqto xelisuflebasac araerTxel ganucxadebia, rom konfliqtis realuri

daregulireba SeuZlebelia stepanakertis aqtiuri monawileobis gareSe.

molaparakebebis procesSi stepanakertis xelaxali CarTva arc ise advili

saqmea. Tumca, saerTaSoriso Suamavlebi, maT Soris, ruseTis warmomadgenlebi

ar gamoricxaven, rom raRac etapze mTiani yarabaRi SesaZloa kvlav miuerTdes

molaparakebaTa process.

2005 wlis dasawyisSi azerbaijanis moTxovniT euTom faqtebis momZiebeli

misia miavlina mTiani yarabaRis garSemo somxebis mier okupirebul azerbaija-

nis raionebSi. misias unda Seeswavla baqos mtkiceba imis Sesaxeb, rom erevani

okupirebul teritoriebze somxebis axaldasaxlebebs qmnis. faqtebis momZie-

belma misiam daadastura somxuri axaldasaxlebebis calkeuli SemTxvevebis

arseboba, ZiriTadad laCinis raionSi66, magram daaskvna: am axaldasaxlebaTa

Seqmnis procesi umetesad araorganizebul xasiaTs atarebs da calkeul adami-

anTa iniciativis Sedegia, zogierT SemTxvevaSi ki mTiani yarabaRis xelmZRvane-

lobis CareviT xorcieldeba. faqtebis momZiebelma misiam gamoricxa somxeTis

respublikis xelZRvanelobis roli am axaldasaxlebaTa Seqmnis procesSi.

66 okupaciamde am raionSi somxebi TiTqmis saerTod ar cxovrobdnen.

72

mTiani yarabaRis sakiTxSi euTos saparlamento asambleis specialurma war-

momadgenelma goran lenmarkerma vaSingtonSi gamarTul asambleis erT-erT

sxdomaze waradgina (2005) moxseneba, romelSic aRniSnulia, rom mTiani yarabaRis

konfliqti warsulis memkvidreobaa. lenmarkeris azriT, somxeTisa da azerba-

ijanis mxareebma axlave unda iTanamSromlon erTmaneTTan da ar daelodon

konfliqtis farTomasStabiani mowesrigebis rTuli da xangrZlivi procesis

dasrulebas. somxeTma da azerbaijanma es TanamSromloba unda ganaxorcielon

evropis samezoblo politikis (ENP) farglebSi. imis gamo, rom somxeTsa da

azerbaijans yarabaRis istoriis sruliad gansxvavebuli versiebi aqvT, lenma-

rkeris azriT, unda Seiqmnas miukerZoebeli komiteti, romlis mizanic iqneba

WeSmaritebis dadgena da mxareTa Serigeba. Tavis moxsenebaSi, lenmarkerma yara-

baRisaTvis damoukideblobis miniWebis sakiTxisadmi mkveTrad negatiuri damo-

kidebuleba gamoxata, vinaidan yarabaRis damoukidebloba kavkasiis wvril-

wvril saxelmwifoebad danawevrebis precendents Seqmnis. lenmarkerma alan-

dis kunZulebis magaliTi moiyvana da dasZina, rom 48 wliani konfliqtis miu-

xedavad, alandeli Svedebi ver gamoeyvnen fineTs. amJamad, alands avtonomia

aqvs da fineTis SemadgenlobaSic mSvenivrad grZnobs Tavs.

2006 wlis 22 ivniss euTos minskis jgufis mier gaxmovanebuli yarabaRis

daregulirebis sabaziso principebis Tanaxmad, mTiani yarabaRis samarTlebrivi

statusis saboloo gansazRvrisTvis, momavalSi unda gaimarTos referendumi

an plebisciti, romlis konkretuli vadebic dakonkretebuli ar aris. refere-

ndumis formatsa da vadebze mxareebma calke konsultaciebi unda gamarTon.

2006 wlis oqtomberSi, saerTaSoriso Suamavlebma mxareebs warudgines konf-

liqtis daregulirebis sabaziso principebis e.w. modificirebuli varianti,

Tumca uSedegod. imave wlis dekemberSi azerbaijanis respublikis preziden-

tma ilham alievma ganacxada, rom Tu samSvidobo procesi dausruleblad

gagrZeldeboda, azerbaijani gamoeTiSeboda am process. somxeTis prezidentma

robert qoCarianma ki Tavis mxriv ganacxada, rom Tu samSvidobo procesi

Sedegs ar gamoiRebda, somxeTi scnobda mTiani yarabaRis damoukideblobas.

2007 wlis 23 ianvars moskovSi Sedga azerbaijanisa da somxeTis sagareo

saqmeTa ministrebis Sexvedra, romelic mTlianad mieZRvna mTiani yarabaRis

73

konfliqtis mSvidobian daregulirebas67. rogorc presa iuwyeba, molaparake-

bebi konstruqciul xasiaTs atarebda da sakmaod farTo formatiT warimarTa.

elmar mamediarovisa da vardan oskanianis garda, masSi monawileobdnen euTo-

s minskis jgufis TanaTavmjdomareebi _ meTiu braiza (aSS), iuri merzliakovi

(ruseTi) da bernar fasie (safrangeTi), aseve ruseTis federaciis sagareo

saqmeTa ministri sergei lavrovi da misi moadgile grigori karasini. mxareebi

SeTanxmdnen, rom momavalSi ganaaxlebdnen konsultaciebs.

moskovSi gamarTul molaparakebebTan dakavSirebiT komentari gaakeTa ruse-

Tis sagareo saqmeTa saministros warmomadgenelma m. kamininma, romelmac aRni-

Sna, rom mxareebma Tavad unda moaxerxon konfliqtis daregulirebis ZiriTadi

principebis SeTanxmeba. am TvalsazrisiT, oficialuri moskovis pozicia praq-

tikulad ucvleli darCa, rac imas niSnavs, rom mTavari pasuxismgebloba yara-

baRis konfliqtis daregulirebis saboloo formulis SemuSavebaze Tavad

azerbaijanul da somxur mxareebs ekisrebaT. ruseTi ki Tavis mxriv mxars

dauWers problemis gadawyvetis mxolod im variants, romelic misaRebi iqneba

konfliqtSi monawile yvela mxarisaTvis (kompromisuli SeTanxmebis miRwevis

SemTxvevaSi, ruseTi mzad iqneba gamovides daregulirebis garantis rolSi).

2007 wlis 14 marts, e.w. `praRis procesis~ farglebSi, JenevaSi somxur-azer-

baijanuli molaparakebebis morigi raundi gaimarTa. miuxedavad imisa, rom

somxurma da azerbaijanulma mxareebma Tavi Seikaves molaparakebaTa Sedegebis

komentirebisgan, presaSi gavrcelebuli informaciis Tanaxmad, Sexvedraze gan-

xilul iqna saerTaSoriso Suamavlebis mier SemuSavebuli dokumentis proeqti,

romelSic asaxuli iyo konfliqtis daregulirebis fuZemdebluri (sabaziso)

principebi. ruseTis warmomadgenlis i. merzliakovis gancxadebiT, xsenebuli

principebi gulisxmobdnen ori ZiriTadi sakiTxis gadawyvetas: 1) somxuri sam-

xedro SenaerTebis gayvana mTiani yarabaRis irgvliv dakavebuli (okupirebuli)

teritoriebidan; 2) mTiani yarabaRis araRiarebuli respublikis Sualeduri

(droebiTi) statusis gansazRvra im periodamde, sanam ar gaimarTeba referen-

dumi aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT. rusi diplomatis ganmartebiT, euTos

67 2007 wlis zafxulSi `mTiani yarabaRis respublikaSi~ gaimarTa saprezidento arCevnebi, romelSic `respublikis~ prezidentma arkadi gukasianma monawileoba aRar miiRo. separati-stuli mTiani yarabaRis axali prezidenti gaxda bako saakiani.

74

minskis jgufi aqtiurad muSaobs iseTi `Sualeduri~ statusis SemuSavebaze,

romelic SeinarCunebs ra regionSi amJamad arsebul de-faqto situacias, saSu-

alebas miscems mTian yarabaRs iqonios garkveuli kontaqtebi saerTaSoriso

organizaciebTan, risTvisac ar iqneba aucilebeli, rom igi warmoadgendes

saerTaSoriso samarTlis subieqts. rac Seexeba devnilebs, euTos minskis jgu-

fis TanaTavmjdomareebis gancxadebiT, maT dabrunebasTan dakavSirebuli

problemebi somxurma da azerbaijanulma mxareebma unda gadawyviton erTob-

livad, ormxrivi dialogis pirobebSi.

2007 wlis noemberSi euTos minskis jgufis TanaTavmjdomareebma, q. madri-

dSi gamarTuli euTos ministerialis farglebSi, azerbaijanisa da somxeTis

prezidentebs warudgines yarabaRis konfliqtis mSvidobiani daregulirebis

kidev ufro modificirebuli 15 sabaziso principi (e.w. `madridis principebi~).

miuxedavad imisa, rom xsenebul dokuments gamouCnda sakmaod bevri kritikosi

rogorc somxur, ise azerbaijanul sazogadoebebSi, minskis jgufis TanaTavm-

jdomareebs miaCniaT, rom “madridis principebi” samarTliani da dabalanse-

bulia. euTos mier oficialurad gavrcelebul SetyobinebaSi aRniSnuli iyo,

rom molaparakebebis bolo sami wlis manZilze mxareebi mniSvnelovnad dauax-

lovdnen erTmaneTs da am etapze mxareTa poziciebSi SesaTanxmebeli darCa

mxolod ramdenime gansxvaveba. euTos minskis jgufis TanaTavmjdomareebis gan-

cxadebiT, sabaziso principebi, romlebic mxareebs madridSi gadaecaT miznad

isaxaven swored am darCenili gansxvavebebis daregulirebas.

miuxedavad imisa, rom `madridis principebi~, iseve rogorc `praRis pro-

cesis~ farglebSi miRebuli sxva dokumentebi ZiriTadad warmoadgens mxareTa

xedvebs, pozitiuri faqtia is, rom arsebobs konkretuli dokumenti, romelic

warmoadgens bazas molaparakebebisTvis. erT-erTi mTavari problema aris is,

rom TiToeuli mxare (somxuri da azerbaijanuli mxareebi) Tavisebur interp-

retacias aZlevs euTos Suamavlebis mier warmodgenil daregulirebis saba-

ziso principebs. euTos minskis jgufis TanaTavmjdomareebis survilia, rom

azerbaijanis saprezidento arCevnebis Semdeg (2008 wlis 15 oqtomberi), konf-

liqtis mSvidobian daregulirebaze molaparakebebi nulidan dasawyebi ar gax-

des. am etapze TanaTavmjdomareebis ZiriTad imedad rCeba, somxeTisa da azer-

75

baijanis prezidentebis mier erToblivi gancxadebis gakeTeba (an xelmowera)

molaparakebebis gagrZelebis mzadyofnis Taobaze.

molaparakebaTa procesis qvakuTxeds warmoadgens mTiani yarabaRis poli-

tikuri statusis sakiTxi. miuxedavad imisa, rom `madridis principebis~ (15

sabaziso principi) sajaro gamoqveyneba ar momxdara da maTi ganxilvac daxu-

rul formatSi mimdinareobs, masobrivi informaciis saSualebebSi gamoqveyne-

buli statiebisa da calkeuli politikosebisa da politologebis gamonaTq-

vamebis analizis Sedegad SegviZlia vivaraudoT, rom yarabaRis konfliqtis

daregulirebis sabaziso principebi moicaven Semdeg ZiriTad punqtebs: som-

xuri Zalebis mier mTiani yarabaRis irgvliv okupirebuli teritoriebis gaTavi-

sufleba, romlebic amJamad ganixileba rogorc yarabaRis usafrTxoebis zona

(jer saubaria mxolod 5 raionze); devnilebis dabruneba TavianT miwa-wyalze;

mTiani yarabaRis usafrTxoebisa da am anklavis somxeTis resublikasTan kav-

Siris uzrunvelyofis sakiTxi; sxva sakiTxebi. amis Semdeg, euTo gegmavs mola-

parakebebis warmoebas uSualod mTiani yrabaRis politikuri statusis sakiTxze.

mas Semdeg, rac oficialur baqosa da oficialur erevns Soris miRweuli

iqneba SeTanxmeba daregulirebis 15-ve sabaziso principTan dakavSirebiT, euTo

daiwyebs aqtiur muSaobas konfliqtis daregulirebis yovlismomcveli samSvi-

dobo xelSekrulebis proeqtze (mTiani yarabaRis politikuri statusis sakiT-

xic am 15 sabaziso principSi Sedis). ar aris gamoricxuli, rom samSvidobo

procesis am konkretul, daskvniT etapze, molaparakebebSi CaerTos Tavad

mTiani yarabaRis de-faqto xelisuflebac68.

`madridis principebi~ warmoadgenen konfliqtis daregulirebis sabaziso

principebs, rac imas niSnavs rom dokumentSi ar aris dakonkretebuli mTeli

rigi mniSvneovani detalebisa, rogoricaa magaliTad somxuri Zalebis mier

okupirebuli teritoriebis gaTavisuflebis grafiki, aseve ar aris detalize-

buli Tu konkretulad ra pirobebis safuZvelze unda moxdes devnilebis

TavianT saxlebSi dabruneba da a.S.

68 rac Seexeba mTiani yarabaRis, rogorc calke mxaris CarTvas molaparakebaTa procesSi, euTos minskis jgufis TanaTavmjdomareebis gancxadebiT, es SesaZlebeli gaxdeba mas Semdeg, rac somxuri da azerbaijanuli mxareebi SeTanxmdebian konfliqtis daregulirebis ZiriTad sabaziso principebze.

76

2008 wlis 14 marts, gaeros generaluri asambleis 62-e sesiis farglebSi,

xmaTa umravlesobiT miRebul iqna rezolucia `mdgomareoba azerbaijanis oku-

pirebul teritoriebze~, sadac kidev erTxel dafiqsirda azerbaijanis teri-

toriuli mTlianobis xelSeuxeblobisa da okupirebuli raionebis gaTavisuf-

lebis aucilebloba69. oficialuri baqos mier es faqti Sefasda, rogorc

azerbaijanuli diplomatiis seriozuli warmateba.

2008 wlis 6 ivniss sankt-peterburgSi, dsT-is araformaluri samitis far-

glebSi, gaimarTa azerbaijanis prezidentis ilham alievisa da somxeTis axlad

arCeuli prezidentis serJ sargsianis pirispir Sexvedra. Sexvedras ori qveynis

sagareo politikuri uwyebebis xelmZRvanelebic eswrebodnen, romlebmac Jur-

nalistebs ganucxades, rom prezidentebis saubarma konstruqciul viTarebaSi

Caiara. sagareo saqmeTa ministrebma aseve aRniSnes, rom prezidentebi didxans

ar SeCerebulan `madridis winadadebebze~, vinaidan Sexvedra ZiriTadad gac-

nobiT xasiaTs atarebda. maTive TqmiT, am sabaziso principebTan dakavSirebiT

mxareebs gaaCniaT TavianTi midgomebi, romlebic damatebiT ganxilvebs saWiroebs.

2008 wlis 3 ivliss, ruseTis federaciis prezidenti d. medvedevi erTd-

Riani vizitiT ewvia baqos, sadac man xeli moawera azerbaijanTan `stra-

tegiuli TanamSromlobis deklaracias~ da daafiqsira ruseTis pozicia

azerbaijanis teritoriuli mTlianobis xelSeuxeblobasTan dakavSirebiT.

prezident medvedevis baqoSi vizitamde ramdenime dRiT adre, euTos minskis

jgufis TanaTavmjdomarem ruseTis mxridan i. merzliakovma JurnalistebTan

saubarSi ganacxada, rom 2008 wlis 6 ivniss sankt-peterburgSi gamarTuli

Sexvedris Semdgom, azerbaijanisa da somxeTis prezidentebma TxovniT mimar-

Tes saerTaSoriso Suamavlebs, ganagrZon muSaoba e.w. `madridis principebis~

safuZvelze. misive TqmiT, orive mxares gaaCnia SeniSvnebi am sabaziso princi-

pebis mimarT, ris gamoc amJamad xdeba maTi saboloo gadazusteba. merzli-

akovma isic aRniSna, rom arsebuli 14-15 sabaziso principidan azerbaijanuli

da somxuri mxareebi ver Tanxmdebian mxolod 4 principze, Tumca am ukanask-

nelTa dakonkretebisgan rusma diplomatma Tavi Seikava. udavoa, rom am

SeuTanxmebeli principebidan yvelaze problematuri mTiani yarabaRis politi-

69 saqarTvelom mxari dauWira rezoluciis proeqts azerbaijanis sasargeblod.

77

kuri statusis sakiTxia. swored es aris is umTavresi sakiTxi, razec saerTa-

Soriso Suamavlebis araerTi Zalisxmevis miuxedavad, azerbaijanuli da som-

xuri mxareebi dRemde ver axerxeben saerTo enis gamonaxvas70. `Cveni midgomebi

yarabaRis daregulirebis sabaziso principebTan efuZneba euTos helsinkis

aqtis aTi principidan sams. es sami principia: teritoriuli mTlianoba; erebis

Tanasworoba da TviTgamorkvevis ufleba; da Zalis an ZaliT muqaris argamo-

yeneba~, _ aRniSna merzliakovma. misive TqmiT, yovlismomcveli samSvidobo

SeTanxmebis xelmowera axlo momavalSi naklebad mosalodnelia, Tumca Tu

mxareebi moaxerxebdnen `sabaziso principebze~ SeTanxmebas, es iqneboda

useriozulesi progresis maCvenebeli.

Cvenis azriT, moklevadian an Tundac saSualovadian perspeqtivaSi, raime

qmediTi SeTanxmebis miRweva azerbaijanul da somxur mxareebs Soris Zalzed

rTuli iqneba, Tu ara SeuZlebelic. somxeTis yofili prezidenti r. qoCariani

xelisuflebaSi mas Semdeg movida, rac misi winamorbedis, prezident levon

ter-petrosianis mier `mowonebuli~ etapobrivi daregulirebis gegmas uzarma-

zari sazogadoebrivi mRelvareba mohyva. somxeTis dRevandel xelisufals

sarJ sarqisians, romelsac saprezidento savarZeli robert qoCarianisgan

ergo, mudmivad axseneben am garemoebas, ris gamoc mas kompromisebze wasvla

uWirs. gasaTvaliswinebelia is garemoebac, rom somxeTis dRevandeli opozi-

cia sarJ sarqisianis legitimurobas ar cnobs. amitomac, mTiani yarabaRis

sakiTxSi somxeTis mTavrobis mxridan mcire daTmobasac ki opozicia saxel-

mwifo Ralatad Seafasebs da farTo antisamTavrobo kampanias wamoiwyebs.

azerbaijanis dRevandeli xelisuflebac daaxloebiT imave wnexis qveSaa. arc

prezident ilham alievis legitimurobas cnobs azerbaijanis opoziciis gark-

veuli nawili. aqedan gamomdinare, farTo sazogadoebrivi konsensusis miRweva

misaReb da gonivrul kompromisebTan dakavSirebiT, metismetad gaZneldeba.

70 molaparakebebi mTiani yarabaRis sakiTxze ganaxlda 2004 wels (e.w. `praRis procesis~ fargle-bSi), magram SemdgomSi `CixSi~ aRmoCnda imis gamo, rom mxareebi ver SeTanxmdnen yarabaRis samar-Tlebriv-politikur statusTan dakavSirebiT. 2006 wels saerTaSoriso Suamavlebma moamzades da mxareebs warudgines e.w. modificirebuli varianti mTiani yarabaRis konfliqtis dareguli-rebis ZiriTad principebTan dakavSirebiT, Tumca kvlav uSedegod. 2007 wlis noemberSi, madri-dSi, mxareebs gansaxilvelad gadaecaT konfliqtis daregulirebis modificirebuli 15 sabaziso principi (`madridis principebi~), rac amJamadac warmoadgens molaparakebebis sagans.

78

3.2. konfliqti cxinvalis regionSi (yofili samxreT oseTis avtonomiuri olqi): istoria da Tanamedroveoba

konfliqts SeiZleba vuwodoT eTnikuri im SemTxvevaSi, Tu adamianebis

eTnikuri warmomavloba warmoadgens erT-erT gadamwyvet kriteriums saimisod,

raTa isini konfliqtis ama Tu im mxares mivakuTvnoT. Tumca, adamianebis ama

Tu im jgufisadmi mikuTvneba SeiZleba atarebdes rogorc aqtualur, ise hipo-

Tezur xasiaTs. is SeiZleba iyos, rogorc Tavad konfliqtSi monawile

pirebis Tavisufali da Segnebuli arCevani, ise gareSe Zalebis mier Tavsmoxve-

uli. amdenad, ufro gamarTlebulad migvaCnia saubari politikur konfliqtze

aSkarad gamokveTili eTnikuri SemadgeneliT anu eTnopolitikur konfliqtze.


revoluciamde~). qarTul-osuri dapirispireba warmoadgens eTnopolitikuri

konfliqtis tipiur magaliTs. konfliqtis gamomwvev mizezebze saubrisas, pir-

vel rigSi mxedvelobaSia misaRebi is destruqciuli politika, romelsac

axorcielebda sabWoTa socialisturi respublikebis kavSiris (ssrk) umaRlesi

xelmZRvaneloba XX saukunis 80-iani wlebis meore naxevarsa da 90-iani wlebis

dasawyisSi. situaciis daZabvas aseve didad Seuwyo xeli imdroindeli poli-

tikuri liderebis sajaro gamosvlebma da, SemdgomSi, maT Soris warmoqmnilma

dapirispirebam71. mas Semdeg, rac yofil samxreT oseTis avtonomiur olqSi

sutuacia ukiduresad daiZaba da farTomasStabiani SeiaraRebuli dapirispire-

bis saxe miiRo, konfliqti ukve Seexo uSualod qarTveli da osi xalxebis

sasicocxlo interesebs. `samxreT oseTis~ politikurma konfliqtma faqtiurad

miiRo `qarTul-osuri~ konfliqtis saxe, romelsac eTno-nacionaluri xasiaTi

hqonda. miuxedavad yvelafrisa, imis gamo, rom konfliqtis Tavdapirvel pro-

vocirebaSi gacilebiT ufro didi `wvlili miuZRvoda~ moskovis imperiul

politikas, vidre qarTvel da os xalxebs Soris arsebul eTnosSoris winaaR-

mdegobebs, qarTul-osuri dapirispireba, vfiqrobT, politikuri konfliqti

ufroa, vidre eTnikuri (gansxvavebiT osur-inguSuri konfliqtisgan, sadac

71 dapirispirebis procesis erT-erT pirvel gamovlinebad iqca qarTul sazogadoebaSi mimdinare debatebi saqarTvelos konstituciaSi SesaZlo cvlilebebis Setanisa da enis sakanonmdeblo statusis Sesaxeb. aRniSnulma diskusiam paraleluri tendenciebi gamoiwvia imdroindeli saqarTvelos ssr avtonomiur warmonaqmnebSic _ afxazeTis avtonomiur respublikasa da samxreT oseTis avtonomiur olqSi.

79

eTnikuri Semadgeneli warmoadgenda konfliqtis erT-erT mTavar ganmsazRv-

rel faqtors). yofili samxreT oseTis avtonomiuri olqis osuri mosaxleoba

yovelTvis iyo saqarTvelos socialuri, ekonomikuri, kulturuli da eTni-

kuri struqturis integrirebuli nawili.

konfliqtis monawile orive mxare yofili samxreT oseTis avtonomiuri

olqis teritorias Tavis istoriul miwa-wylad ganixilavs da masze sakuTari

xelisuflebis ganxorcielebas cdilobs. am TvalsazrisiT, qarTul-osuri

konfliqti arsebiTad teritoriisTvis brZolaa. Tumca, imis gaTvaliswinebiT,

rom qarTuli mxare osebis Sida qarTlSi cxovrebis uflebas ar uaryofs,

iseve rogorc `samxreT oseTis~ de-faqto xelisuflebac aRiarebs qarTvele-

bis iq cxovrebis kanonier uflebas, SeiZleba iTqvas, rom qarTvelebisa da

osebis davis ZiriTadi sagani yofili samxreT oseTis avtonomiuri olqis

teritoriis amJamindeli politikuri statusia.

eTnikuri osebis istoriuli samSoblo CrdiloeTi kavkasiaa (amJamindeli

CrdiloeT oseTis respublika _ alania), romelic samxreT kavkasiisgan buneb-

rivi sazRvriT – kavkasionis qediT aris gamoyofili. IX-XIII saukuneebSi ala-

nebs (qarTuli istoriuli wyaroebi maT imTaviTve ovsebis saxeliT ixseniebs)

CrdiloeT kavkasiaSi hqondaT Zlieri adrindeli feodaluri saxelmwifo,

romelsac mWidro politikuri, ekonomikuri da kulturuli urTierTobebi

hqonda upirveles yovlisa saqarTvelosTan, aseve kievis ruseTTan da bizan-

tiis imperiasTanac. amas emateboda mWidro naTesavuri kavSirebi da dinasti-

uri qorwinebebi72. Tumca, iyo usiamovno momentebic, rac savsebiT bunebrivia.

qarTuli istoriuli wyaroebi iuwyebian, rom osebi periodulad gadmodiodnen

kavkasionis qedze da Tavs esxmodnen mis samxreTiT mdebare qarTul soflebs.

TaTar-monRolTa da Temur lengis Semosevebma (XIII-XIV saukuneebi) bolo mou-

Res alanTa (osTa) saxelmwifos. XVII-XVIII saukuneebSi osebma TandaTan saqa-

rTvelos barSi Camosaxleba daiwyes, ZiriTadad maCablebis, qsnisa da aragvis

erisTavebis samflobeloebSi. amrigad, xangrZlivi procesis Sedegad, Sida qar-

72 giorgi I-s colad hyavda osTa mefis aldas qaliSvili; bagrat IV-s colad hyavda osTa mefis urdusis qaliSvili borena (qarTul wyaroebSi cnobilia, rogorc Sorena); giorgi III-is meuRle burduxani (Tamar mefis deda) aseve osTa mefis xudanis qaliSvili iyo; osi iyo Tavad Tamar mefis meuRle daviT soslanic.

80

Tlis CrdiloeT ganapira teritoriaze dasaxlda osi xalxis nawili. rac See-

xeba termins `samxreT oseTi~, igi xelovnurad iqna damkvidrebuli ruseTis mier.

1917 wlis ruseTis revoluciis Semdeg, rusi da qarTveli komunistebi, saqa-

rTveloSi xelisuflebis xelSi Cagdebis mizniT, Sida qarTlSi mcxovreb osebs

saqarTvelos menSevikuri mTavrobis winaaRmdeg aqezebdnen, rac 1920 wels aja-

nyebaSi gadaizarda da sabolood (saqarTvelos gasabWoebis Semdgom), 1922

wlis 20 aprils, saqarTvelos sabWoTa respublikis teritoriaze avtonomiuri

olqis SeqmniT dasrulda. samxreT oseTis avtonomiuri olqi warmoadgenda

erovnul-teritoriul erTeuls, romelic Sedioda saqarTvelos ssr Semadgen-

lobaSi administraciuli avtonomiis uflebiT (am dromde samxreTel osebs

raime erovnul-teritoriuli erTeuli saerTod ar hqondaT, Tu ar CavTvliT

1842 wels Sida qarTlis CrdiloeT nawilSi ruseTis imperiis mier Seqmnil

`oseTis okrugs~)73. samxreT oseTis avtonomiur olqs hqonda Tavisi debuleba

(da ara konstitucia), romelsac amtkicebda saqarTvelos ssr-is centraluri

xelisufleba. saqarTvelos ssr konstituciis cvlilebaTa kvalobaze, samx-

reT oseTis es statusi SemdgomSi aRar Secvlila. saintereso istoriuli

faqtia, rom sabWoTa xelisuflebam e.w. samxreT oseTs erovnul-teritoriuli

avtonomiis statusi mianiWa ori wliT ufro adre, vidre osebis istoriul

samSoblos _ CrdiloeT oseTs. am ukanasknels mxolod 1924 wlis ivlisSi mie-

niWa avtonomiuri olqis statusi ruseTis sabWoTa federaciuli respublikis

SemadgenlobaSi (1936 wlidan CrdiloeT oseTi ukve respublikad gadakeTda).

1925-1927 wlebSi sabWoTa xelisuflebis sxvadasxva doneebze erTxanoba aqtiu-

rad ganixileboda idea, samxreT da CrdiloeT oseTis gaerTianebis Taobaze.

Tumca, saboloo jamSi, am ideis praqtikuli realizacia ar momxdara74.

73 afxazeTisa da aWarisgan gansxvavebiT, romelTa avtonomiurobac aRiarebuli iyo damoukidebeli saqarTvelos demokratiuli respublikis mier (1918-1921 ww), osebs imdroindel saqarTveloSi uyurebdnen, rogorc erovnul umciresobas konstituciurad garantirebuli uflebebiT, magram teritoriuli Tu sxva saxis avtonomiis uflebis gareSe. 1922 wlis saqarTvelos sabWoTa socia-listuri respublikis konstitucia ukve afiqsirebs samxreT oseTis avtonomiur olqs saqarTve-los SemadgenlobaSi. 74 1925 wels CrdiloeT oseTis sabWoebis yrilobam moiTxova samxreT oseTTan gaerTianeba. Sesa-mabisad, am gadawyvetilebas miesalma samxreT oseTis sabWoebis yriloba. am ukanasknelis gadaw-yvetilebaSi aRiniSna, rom msgavsi gaerTianeba unda momxdariyo saqarTvelos SemadgenlobaSi. imave wels am ideas miesalma saqarTvelos centraluri aRmasrulebeli komiteti. aRniSnuls daeTanxma amierkavkasiis centraluri aRmasrulebeli komitetic. 1927 wlis 12-16 marts samxreT

81

1979 wlis aRweriT, samxreT oseTis avtonomiur olqSi mudmivad cxovrobda

98 aTasi adamiani. aqedan, ZiriTad mosaxleobas Seadgendnen osebi (65 aTasi -

66.4%). maTTan erTad, avtonomiur olqSi cxovrobdnen qarTvelebi (28 aTasi _

28.8%), rusebi (2 aTasi – 2.1%), somxebi (1 aTasi - 1%), sxva erovnebebi (2 aTasi _

1.7%). samxreT oseTis avtonomiuri olqis mosaxleobis xvedriTi wili saqarT-

velos mosaxleobaSi Seadgenda 1.9%-s75.

1989 wlis mosaxleobis aRweris mixedviT, saqarTveloSi sul iyo 165 aTasi

osi, romelTagan 60 aTasi swored samxreT oseTis avtonomiuri olqis teri-

toriaze cxovrobda. Tavad samxreT oseTis avtonomiuri olqis mTeli mosax-

leoba daaxloebiT 100 aTass Seadgenda, aqedan 66.2% iyvnen osebi, xolo 29% _

qarTvelebi76. am statistikis yvelaze saintereso mxare iyo is, rom samxreT

oseTis avtonomiuri olqis teritoriaze mcxovrebi ojaxebis TiTqmis naxevars

aRmoaCnda Sereuli qarTul-osuri warmomavloba.

1988 wlis noemberSi cxinvalSi Camoyalibda radikaluri moZraoba àdamon-

nixasi~, romelmac miznad daisaxa samxreT da CrdiloeT oseTis gaerTianeba,

ruseTis sabWoTa federaciuli respublikis SemadgenlobaSi (mogvianebiT, am

organizaciam miiRo deklaracia samxreT oseTis avtonomiuri olqis suvereni-

tetis Sesaxeb). 1989 wlis 15 agvistos gamoica saqarTvelos kompartiis centra-

luri komitetis, saqarTvelos ssr umaRlesi sabWos prezidiumis, saqarTve-

los ssr ministrTa sabWos dadgenileba qarTuli enis saxelmwifo programis

Sesaxeb. àdamon nixasi~ Seecada, raTa saqarTvelos xelisuflebis es nabiji

Tavisi Semdgomi qmedebebis gasamarTleblad gamoeyenebina77. 1989 wlis oqtom-

oseTis sabWoebis meSvide yrilobam kidev erTxel aRZra es sakiTxi. Tumca amis iqiT saqme aRar wasula. 75 saqarTvelos ssr // qarTuli sabWoTa enciklopedia, Tbilisi, 1981, gv. 336. 76 Ежегодник Большой Советской Энциклопедии, М., 1990, c. 119. 77 àdamon nixasis~ TaosnobiT, q. cxinvalSi gaimarTa mitingi, romlis sababi gaxda qarTuli enis saxelmwifo programis damtkiceba. Semdgom amisa, 1989 wlis 4 seqtembers saqarTvelos kom-partiis samxreT oseTis saolqo komitetisa da saxalxo deputatTa saolqo sabWos aRmaskomis mier miRebul iqna dadgenileba osuri enis ganviTarebis saxelmwifo programis Taobaze. osuri enis ganviTarebis saxelmwifo programis ZiriTadi pozicia iyo osuri enis konstituciuri sta-tusi: samxreT oseTis avtonomiur olqSi saxelmwifo enebad cxaddeboda osuri, qarTuli da rusuli (rogorc erovnebaTSorisi urTierTobis ena sabWoTa kavSirSi). saqarTvelos ssr saxal-xo ganaTlebis saministroSi unda daeSvaT osuri enisa da literaturis inspeqtorebis Statebi; ganxorcielebuli unda yofiliyo osuri enis swavleba qarTul skolebSi da qarTuli enisa _ osur skolebSi mexuTe klasidan. 1989 wlis 26 seqtemberi samxreT oseTis meoce mowvevis saxalxo deputatTa saolqo sabWos meTerTmete sesiis gadawyvetilebiT, saqarTvelos ssr moqmedi kons-

82

berSi, rodesac cxinvalSi osebis pirveli mitingebi gaimarTa, es gaxda sababi

imisa, rom qalaqSi Seiyvanes qarTuli miliciis gaZlierebuli razmebi.

qarTul-osurma dapirispirebam mwvave xasiaTi miiRo mas Semdeg, rac `ada-

mon-nixasis~ aqtiuri zemoqmedebis Sedegad, 1989 wlis 10 noembers samxreT ose-

Tis avtonomiuri olqis meoce mowvevis saxalxo deputatTa sabWom me-12 sagan-

gebo sesiaze miiRo gadawyvetileba, samxreT oseTis statusis amaRlebis Sesa-

xeb. am gadawyvetilebiT, samxreT oseTis avtonomiuri olqi unda gardaqmni-

liyo samxreT oseTis avtonomiur sabWoTa socialistur respublikad (saqar-

Tvelos ssr SemadgenlobaSi)78. garda amisa, sesiam miiRo gadawyvetileba, rom-

lis Tanaxmadac samxreT oseTis avtonomiuri olqis teritoriaze saxelmwifo

enad cxaddeboda osuri ena, xolo qarTuli da rusuli enebis Tavisufali da

Tanasworuflebiani funqcionireba unda ganxorcielebuliyo ssr kavSiris

enobrivi politikis Tanaxmad. erTi kviris Semdeg (16 noemberi), saqarTvelos

ssr umaRlesma sabWom gaauqma samxreT oseTis avtonomiuri olqis saxalxo

deputatTa sabWos me-12 sesiis gadawyvetilebebi.

1989 wlis 18 noembers saqarTvelos ssr umaRlesma sabWom miiRo dadgeni-

leba, saqarTvelos damokratiul respublikasa da ruseTis socialistur

federaciul sabWoTa respublikas Soris 1920 wlis 7 maiss dadebuli xelSek-

rulebis darRvevis politikuri da samarTlebrivi Sefasebis Sesaxeb79. amas-

Tan, es sakiTxi saqarTvelos ssr umaRlesma sabWom daayena sabWoTa kavSiris

saxalxo deputatTa meore yrilobis winaSe, ramac sagrZnoblad daZaba urTie-

rTobebi Tbilissa da moskovs Soris.

1989 wlis 23 noembers, saqarTvelos erovnul-ganmaTavisuflebeli moZra-

obis liderebis TaosnobiT, daaxloebiT oci aTasamde mSvidobiani momitinge

Tbilisidan cxinvalis mimarTulebiT daiZra. Tumca, ssrk-is Sinaganma jarma

maT qalaqSi Sesvlis saSualeba ar misca. miuxedavad amisa, os boevikebTan

momxdari Setakebebis Sedagad, sisxli mainc daiRvara. iredentistuli ganwyo-

bebi, romlebic imJamad ukve arsebobda osur mosaxleobaSi mniSvnelovnad

tituciis 75-e muxls unda damateboda punqti: `samxreT oseTis avtonomiur olqSi saxelmwifo enaa osuri ena~. 78 1989 wlis 10 noembridan, Tbilissa da cxinvals Soris faqtiurad daiwyo e.w. `kanonTa omi~, romelic sakmaod didxans gagrZelda. 79 saqarTvelos ssr uzenaesi sabWos uwyebebi, 1989, #11, gv. 97.

83

uadvilebda kremls, moexdina Tavisi Sorsmimavali miznebis realizacia. 1990

wlis aprilSi ssrk-is umaRlesma sabWom specialuri kanonic ki miiRo, romelic

iTvaliswinebda sabWoTa avtonomiebis uflebebis gazrdas. am nabijiT, moskovma

faqtiurad Seqmna saqarTvelosa da ssrk-is rig sxva respublikebSi mimdinare

eTnikuri dapirispirebis Semdgomi eskalaciis iuridiuli baza. ssr kavSiridan

mokavSire respublikis gasvlis wesis Sesaxeb axali kanonis miRebiT, sakavSiro

centrma sagrZnoblad Seuwyo xeli afxazeTsa da samxreT oseTSi arsebul sepa-

ratistul moZraobebs, gaeaqtiurebinaT brZola oficialuri Tbilisis winaaRmdeg.

1990 wlis 20 ivliss saqarTvelos ssr uzenaesma sabWom miiRo dadgenileba

saqarTvelos saxelmwifo suverenitetis dacvis garantiebis Sesaxeb. Seiqmna

komisia saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis mizniT.

1990 wlis 20 seqtembers samxreT oseTis saxalxo deputatTa saolqo sabWom

me-14 sesiaze gamoacxada samxreT oseTis sabWoTa demokratiuli respublika

(saqarTvelosgan damoukideblad), miiRo deklaracia `samxreT oseTis sabWoTa

demokratiuli respublikis saxelmwifo suverenitetis Sesaxeb~ da TxovniT

mimarTa moskovs, eRiarebina is sabWoTa kavSiris damoukidebel subieqtad80.

amgvarad, samxreT oseTis saxalxo deputatTa sabWom, ar hqonda ra saTanado

kompetencia arc ssrk da arc saqarTvelos ssr konstituciebis farglebSi,

calmxrivad miiRo gadawyvetileba saqarTvelos Semadgenlobidan faqtobrivi

gasvlis Sesaxeb. miuxedavad imisa, rom saqarTvelos ssr uzenaesma sabWom

meore dResve (21 seqtemberi) baTilad gamoacxada osi deputatebis es gadawyve-

tileba, 1990 wlis 16 oqtombers mowveul iqna samxreT oseTis saxalxo depu-

tatTa saolqo sabWos me-15 sesia, romelmac kvlav ZalaSi datova Tavisi 20

seqtembris gadawyvetileba, airCia e.w. samxreT oseTis sabWoTa demokratiuli

respublikis aRmasrulebeli komiteti (komitetis Tavmjdomared dainiSna t.

kulumbekovi) da miiRo droebiTi debuleba samxreT oseTis sabWoTa demokra-

tiuli respublikis uzenaesi sabWosa da adgilobrivi sabWoebis arCevnebis

Sesaxeb. ufro metic, saxalxo deputatTa saolqo sabWom boikoti gamoucxada

80 deklaraciaSi naTqvami iyo, rom osi xalxis Semdgomi ganviTarebis bunebrivi da aucile-beli pirobaa sruli damoukidebloba, rom samxreT oseTi cxaddeba saerTaSoriso samarTlisa da sakavSiro xelSekrulebis subieqtad da a.S. amave deklaraciis Tanaxmad, avtonomiuri olqi unda gardaqmniliyo samxreT oseTis sabWoTa demokratiul respublikad.

84

saqarTveloSi dagegmil pirvel mravalpartiul saparlamento arCevnebs (es

arCevnebi daniSnuli iyo 28 oqtombrisTvis)81.

1990 wlis 22 noembers saqarTvelos respublikis axlad arCeulma uzenaesma

sabWom zviad gamsaxurdias xelmZRvanelobiT gaauqma samxreT oseTis avtono-

miuri olqis saxalxo deputatTa sabWos dadgenileba avtonomiuri olqis e.w.

`samxreT oseTis sabWoTa demokratiul respublikad~ gardaqmnis Sesaxeb da,

aqedan gamomdinare, mis mier miRebuli yvela gadawyvetileba, maT Soris 1990

wlis dekemberSi arCevnebis daniSvnisa da Catarebis Sesaxeb, radganac isini

ewinaaRmdegebodnen saqarTvelos respublikis moqmed konstitucias.

zemoaRniSnulis miuxedavad, 28 noembers `samxreT oseTis sabWoTa demokra-

tiuli respublikis~ saxalxo deputatTa sabWos me-16 sesiam miiRo gadawyveti-

leba samxreT oseTis sabWoTa respublikis statusis Sesaxeb (samxreT oseTis

sabWoTa demokratiul respublikas gadaerqva saxeli da ewoda samxreT

oseTis sabWoTa respublika) da kvlav TxovniT mimarTa ssrk-is saxalxo depu-

tatTa yrilobas, ecno samxreT oseTis sabWoTa respublika ssrk-is damoukide-

bel subieqtad. 1990 wlis 9 dekembers, oficialuri Tbilisis nebis sawinaaRm-

degod, osma separatistebma mainc Caatares `samxreT oseTis sabWoTa resp-

ublikis~ umaRlesi sabWos arCevnebi.

osi separatistebis xsenebuli ukanono qmedebebi warmoadgendnen aSkara

mcdelobas, moexdinaT samxreT oseTis avtonomiur olqSi saxelmwifo xeli-

suflebis uzurpacia, xeleyoT saqarTvelos teritoriuli mTlianoba, Camoe-

SorebinaT saqarTvelosTvis misi istoriuli, ganuyofeli nawili, rac aSkara

winaaRmdegobaSi modioda ara marto saqarTvelos respublikis imdroindel

konstituciasTan, aramed TviT ssr kavSiris konstituciasTan, aseve saerTaSo-

riso samarTlis sayovelTaod aRiarebul normebTan. Seqmnil rTul viTare-

baSi, 1990 wlis 11 dekembers saqarTvelos uzenaesma sabWom miiRo kanoni, samx-

reT oseTis avtonomiuri olqis gauqmebis Sesaxeb (saqarTvelos respublikis

81 1990 wlis 28 oqtombers gaimara mravalpartiuli arCevnebi saqarTvelos ssr uzenaes sabWoSi (parlamentSi), sadac gamarjveba moipova zviad gamsaxurdias saarCevno blokma `mrgvali magida _ Tavisufali saqarTvelo~. samxreT oseTis avtonomiuri olqis eTnikurad osi erovnebis moqalaqeebis umravlesobam uari Tqva am arCevnebSi monawileobaze. 1990 wlis noemberSi zviad gamsaxurdia arCeul iqna saqarTvelos uzenaesi sabWos Tavmjdomared, xolo 1991 wlis 26 maiss pirdapiri saprezidento arCevnebis Sedegad _ saqarTvelos prezidentad.

85

konstituciis 104-e muxlis me-3 da me-11 punqtebis Sesabamisad). amave kanoniT,

saqarTvelos uzenaesma sabWom daadastura saqarTvelos xelisuflebis umaR-

lesi organoebis mier adre miRebuli gadawyvetilebebi, separatistuli Zale-

bis mier samxreT oseTis avtonomiuri olqis samxreT oseTis sabWoTa respub-

likad gardaqmnis arakonstituciurobis Sesaxeb. saqarTvelos uzenaesma sab-

Wom aseve ukanonod da iuridiuli Zalis armqoned gamoacxada separatistebis

mier 1990 wlis 9 dekembers Catarebuli arCevnebi da misi Sedegebi82.

unda aRiniSnos, rom saqarTvelos uzenaesi sabWos mier saqarTvelos saxel-

mwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis aqtis miRebamde (1991 wlis 9 aprili),

saqarTveloSi de-iure moqmedebda ssrk-is konstitucia. aseT pirobebSi, saqar-

Tvelos uzenaesi sabWos mier 1990 wlis 11 dekembers miRebuli dokumenti

samxreT oseTis avtonomiuri olqis gauqmebis Sesaxeb, mTlianad Seesabameboda

saqarTvelos respublikis imdroindeli konstituciis (igulisxmeba 1978 wlis

redaqcia, 1990 wlis cvlilebebis gaTvaliswinebiT) samarTlebriv CarCoebs,

iseve, rogorc saerTaSoriso samarTlis normebs.

konfrontaciuli foni Tbilissa da cxinvals Soris dRiTidRe matulobda.

saqarTvelos respublikis uzenaesi sabWos nebis sawinaaRmdegod, 1991 wlis 17

marts samxreTeli osebis didma nawilma monawileoba miiRo moskovis mier

daniSnul saerTo sakavSiro referendumSi da xma misca sabWoTa kavSiris

SenarCunebas. amasTan erTad, cxinvalis mkvidri osebis umravlesobam boikoti

gamoucxada 1991 wlis 31 martis saerTo qarTul referendums damoukideblo-

bis Sesaxeb.

1991 wlis 23 marts daba yazbegSi Sedga Sexvedra saqarTvelos respublikis

uzenaesi sabWos Tavmjdomares zviad gamsaxurdiasa da ruseTis sabWoTa fede-

raciuli socialisturi respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomares boris

elcins Soris. Sexvedris Sedegebis mixedviT xelmoweril erTobliv oqmSi

dafiqsirda: `yofili samxreT oseTis avtonomiuri olqis regionSi viTarebis

stabilizaciisaTvis, erToblivi moqmedebis SeTanxmebis Sedegad, mxareebma

daTqves Semdegi: rsfs respublikis Sinagan saqmeTa saministro da saqarTve-

los respublikis Sinagan saqmeTa saministro 10 aprilamde Seqmnian miliciis

82 1990 wlis 11 dekembris saqarTvelos respublikis kanoni samxreT oseTis avtonomiuri olqis gauqmebis Sesaxeb.

86

erTobliv razms, romelic ganaiaraRebs yofili samxreT oseTis avtonomiuri

olqis teritoriaze yvela ukanono formirebas~83. es dokumenti warmoadgens

sakmaod mniSvnelovan samarTlebriv aqts, vinaidan masSi aRiarebulia, rom

samxreT oseTis avtonomiuri olqi aRar arsebobs. 23 martis oqmiT, ruseTma,

praqtikulad, scno samxreT oseTis avtonomiuri olqis gauqmebis faqti84. im

xanad bevri eqspertis gakvirveba gamoiwvia zviad gamsaxurdias mimarT boris

elcinis amgvarma `daTmobam~. Tumca, Rrma analizis Sedegad cxadi xdeba, rom

es ase ar yofila. am nabijiT ruseTma, faqtiurad, provocireba gaukeTa gamsa-

xurdias osuri kampaniis garkveul etapze warmatebas. SemdgomSi ki, imave

elcinis ruseTma Zalisxmeva ar daiSura da uSualod miiRo monawileoba

gamsaxurdias xelisuflebis samxedro ZaliT damxobaSi.

1991 wlis 9 aprils, 31 martis referendumis Sedegebze dayrdnobiT, saqarT-

velos uzenaesma sabWom miiRo `saqarTvelos damoukideblobis aRdgenis aqti~.

1991 wlis 7 maiss saqarTvelos respublikis uzenaesma sabWom miiRo dadge-

nileba, romlis Tanaxmadac iuridiuli Zalis armqoned CaiTvala `samxreT

oseTis~ deputatTa krebis Sedegebi.

1991 wlis 26 noembers a. CoCievis xelmZRvanelobiT Catarda e.w. `samxreT

oseTis respublikis~ umaRlesi sabWos sesia, romelzec ganixiles ruspubli-

kis saxelwodebis Secvlis, xelisuflebis organoebis struqturis, konstitu-

ciis miRebis, ruseTTan SeerTebis adre miRebuli gadawyvetilebebis dadastu-

rebis, sagangebo mdgomareobis SemoRebis, sayovelTao mobilizaciis gamocxa-

debis, gvardiis Seqmnisa da sxva sakiTxebi. amis sapasuxod, 1991 wlis 2 dekem-

bers saqarTvelos respublikis prezidentma zviad gamsaxurdiam gamosca brZa-

nebuleba `Sida qarTlSi Seqmnili mdgomareobis Sesaxeb~, romlis Tanaxmadac

baTilad da iuridiuli Zalis armqoned iqna gamocxadebuli e.w. samxreT ose-

Tis umaRlesi sabWos 1991 wlis 26 noembris gadawyvetilebebi. amasTan erTad,

ssrk-is saxelmwifo xelisuflebis Sesabamisi organoebis winaSe daisva saki-

83 gazeTi `saqarTvelos respublika~, # 58, 1991 wlis 27 marti. 84 ramodenime dReSi ruseTis federaciis saxalxo deputatebis yrilobam saqarTvelos xelisuflebas samxreT oseTis avtonomiis aRdgena sTxova. yriloba mimarTavda ssr kavSiris umaRles sabWosac, mieRo zomebi “samxreT oseTis~ teritoriaze normaluri viTarebis aRsadgenad. dokuments xels awerda ruseTis sabWoTa federaciuli socialistu-ri respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomare boris elcinic.

87

Txi, samxreT oseTis yofili avtonomiuri olqis teritoriaze dislocire-

buli ssrk-is Sinagani jarebisa da sabWoTa armiis nawilebis saqarTvelos

respublikis teritoriidan dauyovneblivi gayvanis Sesaxeb. analogiuri pozi-

cia dafiqsirda saqarTvelos respublikis uzenaesi sabWos 1991 wlis 3 dekem-

bris dadgenilebaSic. yovelive amas Tan erTvoda situaciis ukiduresi gamwva-

veba masobrivi informaciis sxvadasxva saSualebebSi. yvelaferi iqiTken midi-

oda, rom morigi SeiaraRebuli Setakebebi gardauvali iyo.

1992 wlis 3 ianvars `samxreT oseTis respublikis~ umaRlesma sabWom miiRo

dadgenileba saerTo-saxalxo kenWisyris (referendumi) Catarebis Taobaze.

referendumze, romelic 19 ianvrisTvis dainiSna, gatanili unda yofiliyo ori

kiTxva, kerZod: 1) Tanaxma xarT Tu ara, rom samxreT oseTis respublika iyos

damoukidebeli?, 2) eTanxmebiT Tu ara damoukidebeli samxreT oseTis ruseT-

Tan SeerTebas? aRsaniSnavia, rom `samxreT oseTis~ umaRlesma sabWom xsene-

buli dadgenileba miiRo swored im periodSi, rodesac q. TbilisSi aqtiuri

sabrZolo moqmedebebi mimdinareobda saqarTvelos kanonieri xelisuflebis

momxreebsa da SeiaraRebul opozicias Soris.

ruseTis specsamsaxurebis monawileobiT saqarTveloSi organizebuli sam-

xedro gadatrialebis Sedegad (1991-1992 wlebis dekember-ianvari), prezidenti

zviad gamsaxurdia iZulebuli gaxda daetovebina qveynis teritoria85.

xelisufleba xelSi aiRo samxedro sabWom ori kacis xelmZRvanelobiT

(Tengiz kitovani, jaba ioseliani)86. samxedro sabWom, xelisuflebaSi yofnis

pirvelive dReebSi, daiTxova saqarTvelos uzenaesi sabWo, mmarTvelobis

adgilobrivi organoebi da ganaaxla samxedro moqmedebebi cxinvalis regi-

onSi. garda amisa, 1992 wlis TebervalSi samxedro sabWom gaauqma saqarTvelos

respublikis moqmedi konstitucia da aRadgina 1921 wlis konstituciis moqme-

deba87, rac Cvenis azriT warmoadgenda Secdomas samarTlebrivi Tvalsazri-

siT. yovelive amis gamo, saqarTveloSi moxda erTgvari samarTlebrivi wyveta,

85 SeiaraRebuli amboxi saqarTvelos kanonieri xelisuflebis winaaRmdeg daiwyo 1991 wlis 20 dekembridan da gagrZelda 1992 wlis 7 ianvramde. saqarTvelos prezidenti zviad gamsaxurdia iZulebuli iyo daetovebina qveynis teritoria da somxeTis respublikaSi gadasuliyo. Semdgo-mSi man CeCneTis respublikas Seafara Tavi. 86 samxedro sabWos gadawyvetilebiT, premier-ministris movaleobis Sesruleba daevala Tengiz siguas. 87 saqarTvelos respublikis samxedro sabWos 1992 wlis 21 Tebervlis deklaracia.

88

ramac kidev ufro gaaRrmava respublikaSi Seqmnili saxelmwifoebrivi kola-

fsi. mcire xnis Semdeg, samxedro sabWom mTeli Zalaufleba gadasca aseve

aralegitimur organos _ saxelmwifo sabWos. saxelmwifo sabWos saTaveSi

Caudga saqarTvelos yofili centraluri komitetis pirveli mdivani da sab-

WoTa kavSiris yofili sagareo saqmeTa ministri eduard SevardnaZe, romelic

mogvianebiT saqarTvelos parlamentis Tavmjdomare da amavdroulad

saxelmwifos meTauri, SemdgomSi ki qveynis prezidenti gaxda.

SevardnaZis xelisufleba Seecada garkveuli nabijebis gadadgmas cxin-

valis regionTan dakavSirebuli problemebis daregulirebis TvalsazrisiT.

Tumca, osurma mxarem uari ganacxada ewarmoebina molaparakebebi saqarTvelos

axal xelisuflebasTan manam, sanam ar moixsneboda cxinvalis regionis blo-

kada da qarTuli SeiaraRebuli formirebebi ar datovebdnen regionis teri-

torias. situacias arTulebda is garemoebac, rom 1992 wlis 19 ianvars

`samxreT oseTSi~ gamarTuli referendumis dros, osuri mosaxleobis 90%-ze

metma xma misca samxreT oseTis gamoyofas saqarTvelosgan da mis SeerTebas

ruseTis federaciasTan (cxinvalis regionis eTnikurad qarTulma mosaxle-

obam imTaviTve uari Tqva am referendumSi monawileobaze).

SeiaraRebuli konfliqti, romelic cxinvalis regionSi 17 wlis win daiwyo

(1991), Tavisi masStabiT da msxverplis odenobiT bevrad Camouvardeba rogorc

afxazeTis, ise mTiani yarabaRis konfliqtebs. sawyis etapze, dapirispirebuli

mxareebis subieqtebs warmoadgendnen, erTis mxriv osuri araformaluri

SeiaraRebuli dajgufebebi, xolo, meores mxriv _ qarTuli milicia, aseve

araformaluri organizaciebi, romlebic konfliqtis zonaSi SeiaraRebul

xalxs agzavnidnen. imis gamo, rom sabrZolo moqmedebebSi ZiriTadad arapro-

fesionalebi monawileobdnen, xolo mZime teqnika da artileria mcire doze-

biT gamoiyeneboda, 1991-1992 wlebis konfliqti cxinvalis regionSi ar iyo

iseTi sisxlismRvreli, rogorc mTian yarabaRsa da afxazeTSi. arasruli

monacemebiT, 1991-1992 wlebis qarTul-osuri dapirispirebis Sedegad daRupu-

lTa saerTo ricxvi odnav aRemateba 1000-s, xolo 40 aTasidan 100 aTasamde

adamiani devnilis mdgomareobaSi aRmoCnda (mTeli saqarTvelos masStabiT)88.

88 Гаджиев К.С. Геополитика Кавказа. М., 2001, С. 163.

89

1991 wels qarTvelebsa da osebs Soris dawyebuli sabrZolo moqmedebebi

grZeldeboda 1992 wlis manZilzec mciredi intervalebiT. 1992 wlis 21 maiss

CrdiloeT oseTis ass respublikis umaRlesma sabWom sagangebo sesiaze miiRo

dadgenileba, sadac qarTvelebis qmedeba Seafasa, rogorc osi xalxis geno-

cidi. 1992 wlis ivnisis dasawyisSi saqarTvelos samTavrobo jarebi q. cxin-

vals miuaxlovdnen da misi aReba ganizraxes. swored am periodSi ruseTis

xelmZRvaneloba ultimaturi gancxadebebiT gamovida, maT Soris, gaisma q. Tbi-

lisis dabombvis muqarac. qarTuli mxare iZulebuli gaxda uari eTqva cxin-

valSi Sesvlaze. Seiqmna imis realuri saSiSroeba, rom konfliqtSi CrdiloeT

kavkasiis sxva xalxebic CarTuliyvnen, rac udaod moaswavebda mTeli kavkasiis

destabilizacias. es safrTxe kidev ufro realuri gaxda mas Semdeg, rac

politikur asparezze kavkasiis mTiel xalxTa konfederacia (Seiqmna 1991

wlis 1-2 noembers) gamovida. yvela kontaqti Tbilissa da cxinvals Soris

gawyvetil iqna.

1992 wlis 10 ivniss daba yazbegSi saqarTvelos prezidents e. SevardnaZesa

da CrdiloeT oseTis avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomares

a. galazovs Soris xeli moewera Sexvedris oqms. oqmSi ZiriTadad saubari iyo

cecxlis Sewyvetasa da damkvirvebelTa erToblivi oTxmxrivi jgufis

Seqmnaze89. am dokumentis mTavari mniSvneloba imaSia, rom, xangrZlivi sisxli-

sRvris Semdeg, pirvelad xdeba saqarTvelosa da CrdiloeT oseTis xelisufa-

lTa Sexvedra, aseve mkvidrdeba termini `qarTul-osuri konfliqti~.

1992 wlis 24 ivniss q. soWSi (dagomisis saprezidento rezidenciaSi) xeli

moewera `SeTanxmebas qarTul-osuri konfliqtis daregulirebis principebis

Sesaxeb~. soWis (dagomisis) SeTanxmeba gaformda or subieqts – saqarTvelosa

da ruseTis federacias – Soris. Tumca, uSualod dokumentze e. SevardnaZisa

da b. elcinis xelmoweris garda, aseve dafiqsirebulia CrdiloeT oseTis

respublika-alaniisa da e.w. samxreT oseTis maSindeli liderebis a. galazo-

visa da T. kulumbekovis xelmowerac90. amiT Seiqmna sakmaod paradoqsuli

situacia, sadac erTi saxelmwifo (am SemTxvevaSi ruseTis federacia) warmod- 89 orive mxarisTvis misaRebi aRmoCnda, rom samSvidobo funqcia ekisraT avRaneTSi naomar qarT-veli da osi erovnebis moqalaqeebs. 90 SeTanxmeba daido sam calad (qarTul, rusul da osur enebze), amasTan, yvela teqsti Tanabari Zalisaa.

90

genili iyo erTdroulad ori subieqtiT (CrdiloeT oseTis respublikac xom

ruseTis federaciis Semadgeneli nawilia), rac ar jdeba arcerT saerTaSo-

riso samarTlebriv normaSi.

soWis (dagomisis) SeTanxmebis ZiriTadi debulebebi mdgomareobda SemdegSi:

dapirispirebuli mxareebi iRebdnen valdebulebas SeewyvitaT cecxli da

gaeyvanaT TavianTi SeiaraRebuli formirebebi konfliqtis zonidan; ruseTis

federacia iRebda valdebulebas gaeyvana `samxreT oseTSi~ dislocirebuli

sainJinro-sanaRmo da savertmfreno polkebi; iqmneboda Sereuli sakontrolo

komisia (Ssk/JCC) – СКК (Смешанная контрольная комиссия) konfliqtSi CarTuli mxare-

ebis SemadgenlobiT, romlis ZiriTadi funqciac unda yofiliyo miRweuli

SeTanxmebebis Sesrulebis kontroli; mxareebi iRebdnen valdebulebas dauyov-

nebliv daewyoT molaparakebebi, regionis ekonomikuri reabilitaciisa da

ltolvilTa dabrunebisTvis saWiro pirobebis Seqmnis mizniT; ekonomikuri

blokadebisa da sanqciebis gamoyeneba cxaddeboda miuReblad. soWis dokumen-

tis Tanaxmad, konfliqtis zonaSi unda ganlagebuliyvnen Sereuli Zalebi

mSvidobis damyarebisa da marTlwesrigis SesanarCuneblad91.

1992 wlis 12 ivliss q. vladikavkazSi gaimarTa Ssk-is sxdoma, sadac miRe-

bul iqna sakmaod mniSvnelovani gadawyvetilebebi, kerZod: damtkicda Sereuli

Zalebis debuleba; ganisazRvra konfliqtis zona da usafrTxoebis derefani92;

gadawyda, rom 14 ivlisidan konfliqtis zonaSi daiwyeboda Sereuli samSvi-

dobo Zalebis Tanmimdevruli ganlageba93. Sereuli samSvidobo Zalebi, Tavis

mxriv, Sedgeboda qarTuli, rusuli da osuri batalionebisgan (qarTuli

mxare faqtiurad marto aRmoCnda ori subieqtis pirispir)94. 12 ivlisis Sexve-

dras win uZRoda q. vladikavkazSi gamarTuli 4 ivlisis Sexvedra, sadac, 91 1994 wlis 29 marts euTom moiwona 1992 wlis soWis (dagomisis) SeTanxmeba da am periodidan CaerTo oTxmxrivi Sereuli sakontrolo komisiis muSaobaSi, damkvirveblis statusiT. 92 konfliqtis zonad gamocxadda teritoria q. cxinvalis centridan 15 km radiusiT. rac See-xeba usafrTxoebis derefans, aseTad ganisazRvra teritoria (14 km siganeSi) yofili samxreT oseTis avtonomiuri olqis administraciuli sazRvris gayolebaze, sazRvris TiToeul mxares 7 km-is manZiliT. 93 Протокол заседания СКК, г. Владикавказ, 12 июля 1992 г. 94 momdevno periodSi moxda samSvidobo Zalebis saxelwodebisa da Semadgenlobis Semdgomi dakonkreteba. kerZod, Sereuli Zalebis saxelwodeba Semoklda da Camoyalibda Semdegnairad: Sereuli Zalebi mSvidobis SesanarCuneblad _ ССПМ “Смешанные силы по поддержанию мира”. aseve gadawyda, rom Sereuli Zalebis SemadgenlobaSi Sevidoda qarTuli, rusuli da CrdiloeT osuri batalionebi, romelTagan TiToeulisTvis gankuTvnili kvota ganisazRvra 500 samxedro mosamsaxuris odenobiT.

91

Sereuli sakontrolo komisiis (Ssk) SeqmnasTan erTad, ganisazRvra misi Sema-

dgenloba da funqciebi95.

1993 wlis dasawyisSi xeli moewera urTierTgagebis memorandumebs euTos

misiasa da konfliqtis mxareebs Soris (23 ianvari; 1 marti). am periodidan

situacia cxinvalis regionSi kvlav iZabeba, xolo 1993 wlis 6 marts CrdiloeT

oseTis respublika-alaniam TviTneburad scno `samxreT oseTis respublika~96.

iqmneba STabeWdileba rom, rogorc ki euTo Seecada konfliqtis mogvarebis

procesi saerTaSoriso samarTalis farglebSi moeqcia, ruseTi, kerZod ki

CrdiloeT oseTi aSkara konfrontaciaze wavida. CrdiloeT oseTis am yovlad

ukanono nabijs saqarTvelos xelisuflebis mxridan raime seriozuli reaqcia

ar mohyolia, radgan es swored is periodia, rodesac afxazeTSi farTomasS-

tabiani sabrZolo moqmedebebi mimdinareobs. 1993 wlis seqtemberSi, q. soxumis

dacemis Semdeg, saqarTvelos xelisuflebis mTeli yuradReba afxazeTis saki-

Txze gadavida, ramac cxinvalis regionis problematika erTxanoba meore

planze gadawia. amave periodSi saqarTvelo wevriandeba dsT-Si (CIS/СНГ). kvlav

iwyeba saubari qarTul-osuri konfliqtis Sedegad dazaralebuli raionebis

aRdgenaze, erToblivi qarTul-rusuli ZalebiT.

1993 wlis 14 seqtembers xeli moewera SeTanxmebas saqarTvelosa da ruse-

Tis federaciis mTavrobebs Soris, qarTul-osuri konfliqtis zonis dazara-

lebul raionebSi ekonomikis aRdgenis Sesaxeb. saqarTvelom Tavis Tavze aiRo

xarjebis 2/3-is dafarvis valdebuleba. Tumca, rogorc SemdgomSi ganviTare-

buli movlenebidan gamoCnda, es SeTanxmeba mxolod qaRaldze darCa.

1994 wlis 31 oqtombers q. moskovSi gaimarTa saqarTvelos, ruseTis, Crdi-

loeT oseTisa da `samxreT oseTis~ warmomadgenlebis Sexvedra, euTo-s mona-

wileobiT. dRis wesrigis mTavar sakiTxs warmoadgenda konfliqtis dareguli-

rebis samSvidobo procesis ganviTareba97. Sexvedraze xelmoweril iqna `SeTan-

xmeba qarTul-osuri konfliqtis daregulirebis samSvidobo procesis Semd-

gomi ganviTarebisa da Sereuli sakontrolo komisiis (Ssk) Sesaxeb~. dokumen-

95 Протокол заседания СКК, г. Владикавказ, 4 июля 1992 г. 96 nacvlad imisa, rom ganecxadebina am nabijis ukanonobis Sesaxeb da eTqva, rom CrdiloeT oseTs ar aqvs sxvis teritoriaze TviTgamocxadebuli respublikis aRiarebis ufleba, ruseTis umaRlesma sabWom dagegma am sakiTxis ganxilva. 97 Дипломатический вестник, № 21-22, 1995, С. 52.

92

tSi aRniSnulia: `Ssk unda gardaiqmnas mudmivmoqmed meqanizmad, romelic geg-

mazomierad da koordinirebulad miiRebs monawileobas daregulirebis sxva-

dasxva aspeqtebis (politikuri, samxedro, ekonomikuri, humanitaruli da a.S.)

gadawyvetaSi~98. Sexvedraze aseve miRebul iqna debuleba Sereuli sakont-

rolo komisiis Sesaxeb. amasTan, calsaxad dafiqsirda, rom Ssk (СКК) Sedgeba

oTxi mxarisgan (igulisxmeba qarTuli, rusuli, CrdiloeT osuri da samxreT

osuri mxareebi), romlebic monawileoben konfliqtis daregulirebasa da misi

Sedegebis likvidaciaSi. aRniSnuli samarTlebrivi meqanizmi sakmaod arasaxar-

bielo mdgomareobaSi ayenebda qarTul mxares (sadao sakiTxebis warmoqmnisas

mas erTdroulad sami subieqti upirispirdeboda). Ssk-is kompetenciaSi aseve

Sedioda Sereuli samSvidobo Zalebis (ССПМ) saqmianobis koordinacia. rac

Seexeba Ssk-is dafinansebas, es ukanaskneli xorcieldeboda mxareTa Tanabari

wilobrivi Senatanebis safuZvelze. amdenad, 1994 wlidan moyolebuli 2008

wlis agvistomde Ssk, romelic Sedgeboda oTxi mxarisgan, faqtiurad warmoa-

dgenda erTaderT meqanizms, qarTul-osuri konfliqtis mSvidobiani dare-

gulirebis konteqstSi. aRniSnuli garemoeba xels aZlevda ruseTis federa-

cias, romelic faqtiurad gvevlineboda, rogorc monopolisti samSvidobo

procesSi. swored am mizezis gamo, oficialuri moskovi yvela doneze afiqsi-

rebda Tavis pozicias imasTan dakavSirebiT, rom Tbilissa da cxinvals Soris

nebismieri sakiTxis ganxilva da gadawyveta unda momxdariyo mxolod Ssk-is

farglebSi. erTaderT pozitiur faqtorad am TvalsazrisiT SeiZleba miviC-

nioT is, rom saqarTveloSi euTo-s misias ufleba eZleoda monawileoba mieRo

Ssk-is sxdomebis muSaobaSi (damkvirveblis statusiT).

1994 wlis 6 dekembers moskovSi gaimarTa Ssk-is morigi sxdoma, sadac

konfliqtis zonaSi SedarebiTi stabilurobis garantad miCneul iqna samSvi-

dobo Zalebis rusuli batalioni99. garda amisa, gadawyda, rom konfliqtis

zonaSi dislocirebuli Sereuli samSvidobo Zalebis sardali dainiSneboda

Ssk-is mier, ruseTis federaciis Tavdacvis saministros wardginebiT. sxdo-

maze miRebul iqna gadawyvetileba Sereuli sakontrolo komisiisa (СКК) da 98 Соглашение о дальнейшем развитии процесса мирного урегулирования грузино-осетинского конфликта и о Смешанной контрольной комиссии, г. Москва – 31.10.94. 99 Решение Смешанной Контрольной Комиссии по урегулированию грузино-осетинского конфликта о Смешанных силах по поддержанию мира, г. Москва – 06.12.1994.

93

Sereuli samSvidobo Zalebis Sesaxeb (ССПМ), aseve masTan TandarTuli debu-

leba qarTul-osuri konfliqtis zonaSi situaciis normalizebisTvis gankuTv-

nili samxedro kontigentebisa da samxedro damkvirvebelTa jgufebis saqmia-

nobis ZiriTadi principebis Sesaxeb.

1995 wlis 24 agvistos saqarTvelos parlamentma miiRo saqarTvelos axali

konstitucia, romlis Tanaxmadac `saqarTvelo aris damoukidebeli, erTiani

da ganuyofeli saxelmwifo, rac dadasturebulia 1991 wlis 31 martis qveynis

mTel teritoriaze, maT Soris afxazeTis assr-Si da yofil samxreT oseTis

avtonomiur olqSi Catarebuli referendumebiT da 1991 wlis 9 aprilis saqar-

Tvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis aqtiT~100. konstituci-

aSi aRniSnulia, rom saqarTvelos saxelmwifos teritoria gansazRvrulia

1991 wlis 21 dekembris mdgomareobiT101. saqarTvelos ZiriTad kanonSi saer-

Tod ar aris saubari yofili samxreT oseTis avtonomiuri olqis teritoriis

statusze (konstituciaSi naxsenebia mxolod ori avtonomia: afxazeTi da

aWara). Tumca, konstituciis me-2 muxlis mesame punqti iuwyeba, rom `saqarTve-

los teritoriuli saxelmwifoebrivi mowyoba ganisazRvreba konstituciuri

kanoniT uflebamosilebaTa gamijvnis principis safuZvelze qveynis mTel

teritoriaze saqarTvelos iurisdiqciis srulad aRdgenis Semdeg~102. rogorc

Cans, im periodSi qarTveli parlamentarebis varaudiT, saqarTvelos iurisdiq-

ciis aRdgena qveynis mTel teritoriaze arc Tu ise Soreuli perspeqtiva iyo.

1995 wlis 30 oqtombers q. vladikavkazSi gaimarTa Sexvedra (qarTuli da

`samxreT osur~ mxareebs Soris, ruseTis, CrdiloeT oseTisa da euTo-s warmo-

madgenlebis monawileobiT), romelmac faqtiurad safuZveli Cauyara qarTul-

osuri konfliqtis srulmasStabiani daregulirebis Taobaze mudmivi molapa-

rakebebis process. 30 oqtombris Sexvedris oqmSi weria, rom `mxareTa saeqs-

perto jgufebs daevalaT uaxloes droSi moamzadon winadadebebi Semdeg saki-

Txebze: usafrTxoebis RonisZiebebi da garantiebi; mxareebs Soris ndobis

aRdgena da ganmtkiceba; ekonomikuri da sameurneo kavSirebis aRdgena; samxreT

100 saqarTvelos konstitucia (1995 wlis 24 agvisto), Tavi 1, muxli 1. 101 saqarTvelos konstitucia (1995 wlis 24 agvisto), Tavi 1, muxli 2. 102 saqarTvelos konstitucia (1995 wlis 24 agvisto), Tavi 1, muxli 2.

94

oseTis statusi103; mxareTa Soris srulmasStabiani mowesrigebis sxva proble-

mebi~. aRniSnuli oqmi, romelsac xeli moaweres, rogorc saqarTvelosa da

ruseTis, ise CrdiloeT oseTisa da `samxreT oseTis~ warmomadgenlebmac, war-

moadgenda sakmaod mniSvnelovan dokuments im TvalsazrisiT, rom masSi cal-

saxad iyo dafiqsirebuli samxreT oseTis politikuri statusis gansazRvris

aucilebloba104. Tumca, samwuxarod, saqme amis iqiT aRar wasula da, realu-

rad, mxareebis mier aRebuli valdebulebebis Sesruleba ar momxdara.

vladikavkazis Sexvedris erTgvari gagrZeleba iyo 1996 wlis 16 maisis mos-

kovis Sexvedra, romlis drosac saqarTvelos, ruseTis, CrdiloeT oseTis,

`samxreT oseTisa~ da euTo-s warmomadgenlebis mier xelmoweril da parafi-

rebul iqna `memorandumi qarTul-osur konfliqtSi usafrTxoebis uzrunvel-

yofisa da mxareTa Soris urTierTndobis gamyarebis Sesaxeb~. 16 maisis

moskovis memorandumis ZiriTadi muxlebi mdgomareobda SemdegSi: mxareebi

iRebdnen valdebulebas ar gamoeyenaT Zala da ar moexdinaT Zalis gamoye-

nebis muqara, mieRoT zomebi nebismieri marTlsawinaaRmdego qmedebisa da

eTnikuri principiT adamianTa uflebebis Selaxvis aRsakveTad, ganexorciele-

binaT realuri RonisZiebebi ltolvilTa da iZulebiT gadaadgilebul pirTa

problemis Rirseuli gadawyvetisTvis; mxareebi SeTanxmden ar ganexorcie-

lebinaT sisxlis samarTlebrivi devna im pirTa mimarT, romlebic marTalia

monawileobdnen sabrZolo operaciebSi, magram ar CaudeniaT danaSauli samo-

qalaqo mosaxleobis winaaRmdeg; dadebiTad iqna Sefasebuli samarTaldamcavi

organoebis regularuli Sexvedrebis praqtika; mxareebma mizanSewonilad

miiCnies muSaobis gaaqtiureba Ssk-is farglebSi; konfliqtis srulmasStabiani

politikuri daregulirebis paralelurad, unda momxdariyo konfliqtis zonis

TandaTanobiTi demilitarizacia; ruseTi dasaxelda, rogorc arsebuli SeTan-

xmebebis Sesrulebis garanti.

1996 wlis moskovis memorandumi metwilad imeorebda 1992 wlis 24 ivnisis

soWis (dagomisis) SeTanxmebisa da 1995 wlis 30 oqtombris vladikavkazis oqmis

debulebebs da axdenda garkveuli ganzraxvebis deklarirebas. dokumentSi 103 am punqtTan dakavSirebiT, samxreT osuri mxaris pozicia iyo, rom frazis `samxreT oseTis statusi~ nacvlad oqmSi Caweriliyo aseTi formulireba: `samxreT oseTis problemis mowesrige-is saxelmwifoebriv-samarTlebrivi aspeqtebi~. 104 saqarTvelos mxridan oqms xeli moawera sagareo saqmeTa ministrma irakli menaRariSvilma.

95

saerTod araferia naTqvami imaze, Tu konkretulad rogor unda momxdariyo

konfliqtis srulmasStabiani politikuri daregulireba. memorandumis pream-

bulaSi saubaria, rogorc saxelmwfoTa teritoriul mTlianobaze, ise erTa

TviTgamorkvevis uflebaze. amasTan, saerTod aRar aris naxsenebi `samxreT

oseTis~ statusis sakiTxi105. dokumenti xelmoweril iqna qarTuli da samxreT

osuri mxareebis mier (rogorc konfliqtis ori mxare), aseve ruseTis federa-

ciis, CrdiloeT oseTis respublika-alaniisa da euTo-s warmomadgenlebis

mier (rogorc Suamavlebi)106.

1996 wlis 9 noembers CrdiloeT oseTsa da `samxreT oseTs~ Soris xeli

moewera SeTanxmebas, socialur-ekonomikuri, samecniero-teqnikuri da kultu-

ruli TanamSromlobis Sesaxeb. am dokumentiT, faqtiurad, gza gaexsna saqar-

TveloSi kontrabanduli tvirTebis Semotanas. SeTanxmebaSi mxareebi calsa-

xad acxadeben, rom eqspluatacias gauweven rokis gvirabs (SeTanxmebis xelmo-

weridan arc Tu ise didi xnis Semdeg amoqmedda ergneTis bazroba).

1997 wlis 4-5 marts moskovSi gaimarTa konfliqtis monawile da Suamavali

mxareebis warmomadgeneli delegaciebis Sexvedra107. Sexvedris safuZvelze

Seiqmna samdivno, romelic gauwevda koordinirebasa da organizebas momdevno

Sexvedrebs. gadawyda, rom Semdgomi muSaoba warimarTeboda politikur-samarT-

lebriv sakiTxebze. ruseTma konfliqtSi monawile mxareebs SesTavaza, SemuSa-

vebuliyo e.w. `Sualeduri dokumenti~, romelic daafiqsirebda konfliqtis

105 Меморандум о мерах по обеспечению безопасности и укреплению взаимного доверия между сторонами в грузино-осетинском конфликте – 16.05.1996. 106 dokumentis xelmoweris formulaa `2+3~ (qarTuli mxare, samxreT osuri mxare + rusuli mxare, CrdiloeT osuri mxare, euTo). es formati ramdenadme gansxvavdeboda Sereuli sakontrolo komisiis (СКК) formatisgan, romelic, Tavis mxriv, SeiZleba gamoixatos formuliT `4+1~ (qar-Tuli mxare, samxreT osuri mxare, rusuli mxare, CrdiloeT osuri mxare + euTo). 107 Sexvedram aCvena, rom sakmaod problemuri gaxda konfliqtis daregulirebis procesSi monawile mesame mxareebis statusi: Suamavlis, garantiorisa da monawilis. CrdiloeT oseTs, romelic ar aris saerTaSoriso samarTlis subieqti, eniWeba ufro maRali statusi, vidre euTos. es Cans am SexvedrasTan dakavSirebiT miRebul sainformacio SetyobinebaSi, romelSic mkafiod aris gamoyofili uflebamosili delegaciebi. SetyobinebaSi euTos warmomadgenlebi fiqsirdebian mxolod pirovnuli monawileobis doneze. molaparakebaTa procesis yvelaze aqti-uri subieqtebi xdebian mxareebis sruluflebian delegaciaTa saeqsperto jgufebi, romlebic awarmoeben konsultaciebs konfliqtis politikuri mogvarebis sakiTxebze. Sesabamisad, es sakiT-xebi gamodis Sereuli sakontrolo komisiis kompetenciis formatidan. amiT, TiTqos kidev erTxel esmeba xazi euTos rolis dakninebas.

96

mogvarebis ZiriTad mimarTulebebsa da principebs (am iniciativas daeTanxma

euTos misiac)108.

1997 wlis 14 noembers javaSi gaimarTa e. SevardnaZisa da l. Cibirovis

morigi Sexvedra, romlis drosac, ZiriTadad, ganxiluli iyo socialur-

ekonomikuri sakiTxebi. Sexvedris dasrulebis Semdgom xelmoweril gancxade-

baSi, mxareebi kmayofilebiT aRniSnaven, rom adgili aqvs pozitiur Zvrebs,

rac gamoixata mxareTa Soris ndobis aRdgenasa da molaparakebaTa procesis

irgvliv zogadi politikuri viTarebis gaumjobesebaSi. garda amisa, aRiniSna,

rom qarTul-osuri urTierTobebis prioritetul mimarTulebad kvlavac rCeba

konfliqtis saboloo politikuri daregulireba da ltolvilTa da iZule-

biT gadaadgilebul pirTa usafrTxo dabruneba, risi ganxorcielebac mxo-

lod regionis ekonomikuri reabilitiaciis Semdeg iqneba SesaZlebeli. dade-

biTad iqna Sefasebuli qarTul-osuri konfliqtis zonaSi dislocirebuli

Sereuli samSvidobo Zalebis (ССПМ) saqmianobac.

e. SevardnaZisa da l. Cibirovis Semdgomi Sexvedra gaimarTa 1998 wlis 20

ivniss q. borjomSi (Sexvedras aseve eswrebodnen euTos, gaeros ltolvilTa

umaRlesi komisariatis, ruseTis federaciisa da masSi Semavali CrdiloeT

oseTis respublikis warmomadgenlebi). Sexvedris SedegebTan dakavSirebiT

xelmoweril gancxadebaSi, mxareebma xazi gausves ruseTis `dadebiT rols~

konfliqtis mowesrigebasa da omiT dangreuli meurneobis aRdgenaSi, agreTve,

am procesSi CrdiloeT oseTis respublika-alaniis, euTos, gaeros ltol-

vilebis saqmeTa umaRlesi komisariatis sammarTvelosa da sxva saerTaSoriso

organizaciebis monawileobas. borjomis gancxadebis mTavari damaxasiaTebeli

niSani iyo is, rom masSi ZiriTadi aqcenti keTdeboda regionis ekonomikuri

reabilitaciis aucileblobaze, da ara politikur daregulirebaze (dokumen-

tSi ar iyo naxsenebi is nabijebi, rac saWiro iqneboda mxareebs Soris poli-

tikuri SeTanxmebis misaRwevad). amave konteqstSi, miRebul iqna gadawyveti-

108 euTos araerTi Zalisxmevis miuxedavad, `Sualeduri dokumentis~ xelmowera momavalSi mainc ver moxerxda mxareebs Soris arsebuli uTanxmoebebis gamo (arsebobda `Sualeduri dokumentis~ qarTuli, osuri da rusuli proeqtebi, romlebic mniSvnelovnad gansxvavdebodnen erTmaneTis-gan). osuri mxare moiTxovda konfliqtis gamomwvevi mizezebis istoriul-samarTlebriv Sefase-bas, rac qarTuli mxarisTvis miuRebeli iyo. mxareebi sabolood ver SeTanxmdnen verc `samxreT oseTis~ politikur statusze da verc mis oficialur saxelwodebaze, aseve sxva mniSvnelovan sakiTxebze.

97

leba, rom SeZlebisdagvarad mokle droSi momzadebuliyo ruseTis federaci-

isa da saqarTvelos mTavrobebis axali SeTanxmeba (CrdiloeT oseTisa da

`samxreT oseTis~ mxareebis monawileobiT), qarTul-osuri konfliqtis Sede-

gad dazaralebuli raionebis ekonomikuri aRdgenisa da ganviTarebis Sesaxeb.

aseTi dokumenti (`SeTanxmeba saqarTvelos mTavrobasa da ruseTis federa-

ciis mTavrobas Soris qarTul-osuri konfliqtis zonaSi ekonomikis aRdge-

nisa da ltolvilTa dabrunebaSi urTierTqmedebis Sesaxeb~) mogvianebiT marT-

lac iqna momzadebuli da mas xeli moewera 2000 wlis 23 dekembers q. Tbili-

sSi109. SeTanxmebis Tanaxmad, qarTul-osuri konfliqtis Sedegad dazarale-

buli reaionebis ekonomikis aRdgenisa da ganviTarebis, agreTve ltolvilTa

da iZulebiT gadaadgilebul pirTa adrindel mudmiv sacxovrebel adgilebSi

organizebuli dabrunebisTvis pirobebis Seqmnis mizniT, mxareebi iRebdnen

valdebulebas erToblivi qarTul-rusuli ZalebiT SeemuSavebinaT urTierT-

qmedebis saxelmwifoTaSoriso programa, konfliqtis zonaSi ekonomikis aRsa-

dgenaT110. mxareebi aseve SeTanxmdnen SeemuSavebinaT ltolvilTa dabrunebis,

mowyobis, integraciisa da reintegraciis saxelmwifoTaSoriso programa111.

Tumca, miuxedavad SeTanxmebaSi dafiqsirebuli valdebulebebisa, realurad

isini mxolod qaRaldze darCa da mxareebis mier maTi Sesruleba ar momxdara.

23 dekembris Tbilisis SeTanxmebis xelmoweras win uswrebda mxareTa

sruluflebian delegaciaTa saeqsperto jgufebis Sexvedra javaSi (1999 wlis

10-11 seqtemberi). javis Sexvedraze ganixiles mxolod is sakiTxebi, romlebic

ar warmoadgendnen davis sagans mxareTa Soris112. euTos Zalisxmevis Sedegad

109 saqarTvelos mTavrobis saxeliT dokuments xeli moawera saxelmwifo ministrma gia arseni-Svilma. 110 ufro adre ruseTis dumam calmxrivad miiRo gadawyvetileba “samxreT oseTis” eleqtroene-rgiiT momaragebis Sesaxeb. am SeTanxmebiT ki saqarTvelos mxarem, faqtobrivad, Tanxmoba gana-cxada, gadaexada davalianeba, romlis warmoqmnaSic mas monawileoba ar miuRia. 111 Соглашение между Правительством РФ и Правительством Грузии о взаимодействии в восстановлении эконо-мики в зоне грузино-осетинского конфликта и в возвращении беженцев – 23.12.2000. 112 imisaTvis, raTa ar daZabuliyo urTierToba konfliqtis mxareebs Soris, javas Sexvedraze specialurad Tavi aarides im sakiTxebze msjelobas, romelTa mimarTac mxareebs gansxvavebuli poziciebi hqondaT, kerZod esenia: 1) e.w. `Sualeduri dokumentis~ dasaxeleba (saqarTvelos dele-gacia mxolod im SemTxvevaSi daTanxmdeboda am sakiTxis ganxilvas, Tu dokuments daerqmeoda `SeTanxmeba~, da ara `xelSekruleba~, rogorc amas iTxovda samxreT osuri mxare); 2) ltolvilTa da iZulebiT gadaadgilebul pirTa dabrunebis sakiTxi (qarTuli mxare iTxovda, rom es pirebi daebrunebinaT TavianT mudmiv sacxovrebel adgilebSi, xolo osuri mxare Tanxmdeboda am pirTa dabrunebas mxolod SesaZlebel sacxovrebel adgilebSi); 3) saerTaSoriso garantiebis sakiTxi (ruseTi sakuTar Tavs ganixilavda garantiorad, euTos ki _ xelSemwyob mxared); 4) piradobis

98

gadawyda, rom saeqsperto jgufebis morigi Sexvedra gamarTuliyo avtsriaSi,

kerZod q. venaSi, sadac unda ganexilaT `Sualeduri dokumentis~ mxareTa

Soris SeuTanxmebeli poziciebi113. venis Sexvedris mosamzadebeli Sekreba gai-

marTa 2000 wlis 31 maiss javaSi. Tumca, arc am Sexvedras gamouRia raime konk-

retuli Sedegi114.

`Sualeduri dokumenti~, romelsac saboloo ganxilvis adgilis mixedviT

`badenis dokumenti~ ewoda, parafirebul iqna mxareTa warmomadgenlebis mier

2000 wlis 13 ivliss (eqspertebis doneze). es faqti Tamamad SeiZleba Sefasdes,

rogorc yvelaze didi miRweva, qarTul-osuri daregulirebis mTeli periodis

manZilze. teqstis analizisas aSkarad Cans, rom SeuTanxmebeli poziciebis

SeTanxmebac miRwevadi SeiZleba yofiliyo, Tu mxareebi gaimoiCendnen kompro-

misisa da konfliqtis samarTlebriv-politikuri mogvarebis survils. samwuxa-

rod, `Sualedur dokumentze~ (`badenis dokumenti~) muSaoba mxolod saeqspe-

rto jgufebis doneze xdeboda, xolo misi umaRles doneze ganxilva ver

moxerxda. Sesabamisad, arc misi Semdgomi xelmowera momxdara.

2001 wlis 19 ianvars evroparlamentma miiRo rezolucia, sadac ZiriTadad

saubaria devnilebis dabrunebis aucileblobis Sesaxeb. amasTan, rezolucia

axdens im faqtis konstatacias, rom afxazeTi da `samxreT oseTi~ de-faqto

aRmoCndnen saqarTvelos iurisdiqciis gareT. es dokumenti mniSvnelovania

imiT, rom masSi pirvelad aris dafiqsirebuli ruseTis agresia saqarTvelos

mimarT (ruseTis agresia, faqtobrivad, aneqsiad aris Sefasebuli). eWvqveS aris

dayenebuli konfliqtis zonebSi ruseTis miukerZoebloba, saSuamavlo funqciis

ganxorcielebisas.

damadasturebeli da samogzauro dokumentebis sakiTxi; 5) saxelmwifoTa teritoriuli mTliano-bisa da erTa TviTgamorkvevis principebis urTierTSeTavseba; 6) saqarTvelos konstituciisa da samxreT oseTis konstituciis sferoebi, samxreT oseTis saxelisuflebo Stoebi, saxelmwifo simbolika da a.S. 113 rogorc Cans euTom miiCnia, rom molaparakebebis gatana dsT-is farglebs gareT xels Seuwyobda konfliqtis mSvidobiani daregulirebis procesis nayofierebas da Seamcirebda ruseTis gavlenas. 114 am momentisaTvis urTierTobebi Tbilissa da cxinvals Soris ukiduresad daZabuli iyo. 2000 wlis 22 maiss sofel xeiTSi moklul iqna qarTveli erovnebis xuTi pirovneba. es daemTxva “sam-xreT oseTis“ mier gamocxadebul xsovnis dRes. 26 maiss osebma ganaxorcieles SeiaraRebuli Setevis mcdeloba e.w. `ZonZebis bazris~ xelSi Casagdebad. SeaiaraRebul aqcias saTaveSi edga `samxreT oseTis prezidentis~ ludvig Cibirovis Zma. am movlenaTa Sefasebisas, saqarTvelos par-lamentis Tavmjdomarem zurab Jvaniam gaakeTa sagangebo gancxadeba, romelSic man `samxreT ose-Tis~ de-faqto xelisufleba pirdapir amxila danaSaulSi TanamonawileobaSi. saqarTvelos par-lamentis Tavmjdomaris am poziciam cxinvalis separatistuli administraciis aRSfoTeba gamoiwvia.

99

samwuxarod, qarTuli mxarisa da saerTaSoriso Tanamegobrobis mcdelo-

bebma, romlebic mimarTuli iyo konfliqtis srulmasStabiani daregulire-

bisken (`samxreT oseTis~ politikuri statusis gansazRvris mizniT, saqarTve-

los saerTaSorisod aRiarebul sazRvrebSi), saboloo jamSi, ver gamoiRes

sasurveli Sedegi. amis naTel dadasturebas warmoadgenda 2001 wlis 8 aprili,

rodesac cxinvalis separatistuli xelisuflebis mier miRebul iqna e.w.

samxreT oseTis respublikis konstitucia (ZiriTadi kanoni). konstituciis

Tanaxmad: `samxreT oseTis respublika aris samxreT oseTis xalxis TviTga-

morkvevis Sedegad Seqmnili suverenuli demokratiuli saxelmwifo~ (muxli 1);

`samxreT oseTis respublika damoukideblad gansazRravs Tavis saxelmwifoeb-

riv-samarTlebriv statuss, wyvets politikuri, ekonomikuri, sacialur-kultu-

ruli mSeneblobis sakiTxebs~ (muxli 3); `samxreT oseTis respublikas aqvs

Tavisi moqalaqeoba, aseve daSvebulia ormagi moqalaqeoba~ (muxli 16).

2001 wlis 22-23 aprils q. vladikavkazSi gaimarTa mxareTa sruluflebian

delegaciaTa eqspertuli jgufebis me-5 Sexvedra. Sexvedris oqmSi `badenis

dokumenti~ moxseniebulic ki ar aris. konfliqtis politikuri mogvarebis

procesSi aSkara regresia. `Sualeduri dokumentis~ Semdeg, romelic Seicavda

konkretul poziciebs konkretuli politikuri sakiTxebis mimarT, ubrunde-

bian isev `ndobis aRdgenis zomebs~. wina planze kvlav Sereuli sakontrolo

komisia (СКК) gamodis.

2001 wlis 14-19 seqtembers q. buqarestSi gaimarTa mxareebis sruluflebian

delegaciaTa saeqsperto jgufebis me-6 Sexvedra, romelsac evrokavSiris warmo-

madgenlobac daeswro. Sexvedris mTavari Sedegi gaxlavT is, rom evrokavSirs

patronaJis qveS ahyavs Ssk (СКК) da misi sxdomebis fondirebas kisrulobs.

ludvig Cibirovis separatistuli reJimi miiCnevda, rom 1990-1992 wlebis

omis Sedegad `samxreT oseTma~ damoukidebloba moipova da mas saqarTvelos-

Tan mxolod Tanaswori, keTilmezobluri urTierTobebi unda hqonoda. miuxe-

davad amisa, garkveul etapze, Cibirovi mzad iyo ewarmoebina dialogi saqarT-

velos xelisuflebasTan, konfliqtis srulmasStabiani mSvidobiani dareguli-

rebisa da `samxreT oseTis~ politikuri statusis gansazRvris konceptualur

sakiTxebTan dakavSirebiT. swored am mizezis gamo, ruseTsa da cxinvalis

100

regionSi moqmedi reaqciuli Zalebi ludvig Cibirovs saqarTvelosadmi loia-

lurobaSi sdebdnen brals. situacia kidev ufro daiZaba mas Semdeg, rac Cibi-

rovis met-naklebad `zomieri~ reJimis nacvlad, TviTgamocxadebuli samxreT

oseTis saTaveSi movidnen saqarTvelosadmi ukiduresad mtrulad ganwyobili

Zalebi `prezident~ eduard kokoiTis xelmZRvanelobiT (2001 wlis dekemberi).

am ukanasknelma aqtiurad daiwyo antiqarTuli ganwyobebis danergva. amasTan,

acnobierebs ra, rom `samxreT oseTis~ damoukidebeli saxelmwifos arseboba

sruliad uperspeqtivoa, eduard kokoiTi `samxreT oseTis~ CrdiloeT oseTis

respublikasTan (e.i. ruseTis federaciasTan) SeerTebis survils afiqsirebs.

cxinvalis separatisti liderebi acxadeben, rom samxreTel osebs, erTa

TviTgamorkvevis principis Sesabamisad, ufleba aqvT Seqmnan damoukidebeli

saxelmwifo. Tumca, unda aRiniSnos, rom msgavsi gancxadebebi saerTaSoriso

samarTlis sruliad araswori interpretaciis Sedegia. samxreTeli osebi war-

moadgenen ara `TavisuflebisTvis mebrZol ers~, aramed saqarTveloSi mcxov-

reb eTnikur umciresobas, romelTa istoriuli samSobloc CrdiloeT kavkasi-

aSia. amdenad, maTi moTxovna, Seqmnan calke saxelmwifo an SeuerTdnen ruse-

Tis federacias, seriozul winaaRmdegobaSi modis, rogorc saqarTvelos Sida

kanonmdeblobasTan, ise saerTaSoriso samarTlis sayovelTaod aRiarebul

principebTan da normebTan.


revoluciis~ Semdeg 2008 wlis agvistos CaTvliT). `vardebis revoluciis~

Semdeg, saqarTvelos axalma xelisuflebam daiwyo aqtiuri nabijebis gadad-

gma, qveynis mTel teritoriaze saqarTvelos iurisdiqciis aRdgenis mizniT.

mas Semdeg, rac warmatebiT moagvara aWaris avtonomiur respublikasTan

dakavSirebuli problemebi, m. saakaSvilma mTeli Zalisxmeva cxinvalis regi-

onis sakiTxis gadawyvetisken mimarTa. Tumca, saqarTvelos axali xelisuf-

lebis imedebi da molodinebi ar gamarTlda. 2004 wlis agvistoSi cxin-

valis regionSi qarTul-osuri dapirispirebis eskalacia moxda, ramac

samxedro konfrontaciis saxe miiRo.

konfliqtis ganaxlebis ZiriTad mizezad oficialuri Tbilisi asaxelebda

ergneTis bazrobis daxurvis faqts, rasac kontrabandasTan brZolis aucileb-

101

lobiT xsnida115. ergneTis bazrobis daxurvis Semdeg moxda qarTuli mxaris

iZulebiTi CarTva sabrZolo moqmedebebSi im gagebiT, rom osebis mier cxin-

valis gzis gadaketvam dRis wesrigSi daayena didi liaxvis xeobis qarTuli

soflebis (TamaraSeni, puta, kexvi, aCabeTi) usafrTxoebis uzrunvelyofisa da

sursaTiT momaragebis sakiTxi. swored am problemebis gadawyvetis mizniT,

qarTulma mxarem daiwyo SemovliTi gzis gayvana da SemdgomSi misi dacva,

rasac saomari moqmedebebi mohyva.

1992 wlidan moyolebuli dRemde, samxreT oseTis TviTgamocxadebul respu-

blikaSi TandaTanobiT Zlierdeboda separatistuli xelisuflebis mmarTve-

lobis organoebi, maT Soris Sinagan saqmeTa saministro, Tavdacvis saminis-

tro da uSiSroebis samsaxuri. swored amis Sedegi iyo is, rom 2004 wlisa da,

gansakuTrebiT, 2008 wlis agvistoSi ganviTarebuli movlenebis dros, rusuli

samxedro SenaerTebis mxardamxar, osuri mxridan sabrZolo moqmedebebSi mona-

wileobas iRebdnen `samxreT oseTis~ Tavdacvis saministros, Sinagan saqmeTa

saministrosa da uSiSroebis samsaxuris qvedanayofebi. amasTan erTad, maT

dasaxmareblad ruseTis federaciidan konfliqtis zonaSi gadmosrolil iqna

daqiravebul boevikTa razmebi.

konfliqtis eskalaciaSi didi roli iTamaSa rokis gvirabis faqtorma,

romlis meSveobiTac samxreTel osebs pirdapiri kavSiri aqvT CrdiloeT ose-

Tis respublika-alaniasTan. swored am gvirabis wyalobiT, separatistebi regu-

larulad iRebdnen samxedro da sxva saxis daxmarebas ruseTisgan, rogorc

1991-1992 wlebis SeiaraRebuli dapirispirebis, ise 2004 wlis agvistos cnobili

movlenebis dros. faqtiurad, `samxreT oseTis~ marionetuli xelisuflebis-

Tvis rokis gvirabi warmoadgens erTaderT imeds, ruseTTan samomavlo mierTe-

bis perspeqtivis TvalsazrisiT.

2004 wlis 13-14 agvistos q. cxinvalSi gaimarTa Sereuli sakontrolo komi-

siis sagangebo sxdoma, sadac xeli moewera oqms cecxlis Sewyvetis Sesaxeb.

miuxedavad amisa, mxareebi mudmivad brals debdnen erTmaneTs arsebuli

SeTanxmebis darRvevaSi. 115 ergneTis bazrobis yovelTviuri tvirTbrunva meryeobda 8.4 mln aSS dolaridan 11.1 mln aSS dolaramde, Sesabamisad, wliurad _ 100.8 mln aSS dolaridan 133.2 mln aSS dolaramde. am gaan-gariSebebze dayrdnobiT, saqarTvelo gadasaxadebis saxiT yovelwliurad kargavda 80-dan 170 mln laramde.

102

cxinvalis regionSi situaciis dRiTidRe gauaresebasTan erTad, saqarTve-

los xelisufleba sul ufro rwmundeboda daregulirebis procesSi saerTa-

Soriso Tanamegobrobis aqtiuri CarTvis aucileblobaSi116. oficialuri Tbi-

lisi dResac mizanSewonilad miiCnevs saerTaSoriso komponentis, gansakuTre-

biT ki euTo-sa da evrokavSiris rolis gazrdas konfliqtis gadawyvetaSi.

kulminacias miaRwia antiqarTulma isteriam ruseTis masobrivi informa-

ciis saSualebebSic. situaciis gamwvavebisa da orive mxridan msxverplis rao-

denobis zrdis gamo, 2004 wlis 13-14 agvistos q. cxinvalSi gaimarTa Ssk-is

(JCC/СКК) sagangebo sxdoma, sadac miRebul iqna oqmi cecxlis dauyovneblivi

Sewyvetis Sesaxeb. mxareebs aseve daevalaT, araugvianes ori kviris vadaSi

gaeyvanaT konfliqtis zonidan yvela SeiaraRebuli SenaerTi, romelic iq

imyofeboda Ssk-is an Sereuli samSvidobo Zalebis (ССПМ) nebarTvis gareSe.

2004 wlis 18 agvistos gaimarTa Ssk-is morigi sxdoma, sadac miRebul iqna

gadawyvetileba samSvidobo Zalebis damatebiTi postebis ganTavsebisa da

gadaadgilebis Taobaze (mxareTa daSoriSorebisa da cecxlis Sewyvetis miz-

niT). Tumca, meore dResve ruseTis sagareo saqmeTa saministrom gaakeTa ganc-

xadeba, sadac qarTuli mxare miRweuli SeTanxmebis darRvevasa da provokaci-

ebis mowyobaSi daadanaSaula.

Seqmnil rTul viTarebaSi, saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma

miiRo forsmaJoruli gadawyvetileba, romlis Tanaxmadac 2004 wlis 19 agvis-

tos q. cxinvalis maxloblad qarTuli SeiaraRebuli Zalebis mier dakavebuli

strategiulad mniSvnelovani simaRleebis kontroli Sereul samSvidobo

Zalebs gadaeca117. garda amisa, mSvidobis damyarebisa da saomari moqmedebebis

Semdgomi eskalaciis Tavidan acilebis mizniT, qarTulma mxarem gadadga cal-

mxrivi nabijebi regionis sruli demilitarizaciisken da konfliqtis zonidan

116 2004 wlis 17 agvistos saqarTvelos sagareo saqmeTa ministrma salome zurabiSvilma Sexvedra gamarTa saqarTveloSi akreditebuli ucxo qveynebis elCebTan, romelTac oficialurad gadasca prezident saakaSvilis specialuri mimarTva. mimarTvaSi saqarTvelos prezidenti msoflio Tana-megobrobas sTxovda Suamdgomlobas qarTul-osuri konfliqtis mSvidobiani mogvarebis saqmeSi. 117 mogvianebiT, 2004 wlis 30 seqtembers-2 oqtombers q. moskovSi gaimarTa Sereuli sakontrolo komisiis sxdoma, sadac mxareebi SeTanxmdnen, rom q. cxinvalis irgvliv qarTvelebis mier gaTa-visuflebul strategiul simaRleebze unda gauqmebuliyo yvela samxedro tipis simagreebi, mag-ram osurma mxarem es SeTanxmeba ar Seasrula. dReis mdgomareobiT, cxinvalis irgliv arsebuli yvela strategiulad mniSvnelovani simaRle osebisa da rusebis sajariso nawilebis mier kontroldeba.

103

daiwyo yvela samxedro SenaerTis gayvana, samSvidobo Zalebis mandatiT gaTva-

liswinebuli 500 kaciani kontigentis garda. SeiZleba iTqvas, rom samxedro-

strategiuli TvalsazrisiT, cxivnalis misadgomebTan arsebuli simaRleebis

daTmoba da jarebis gamoyvana warmoadgenda qarTuli mxaris marcxs, Tumca,

meores mxriv es iyo taqtikuri ukandaxeva, romlis wyalobiTac mocemul etapze

Tavidan iqna acilebuli farTomasStabiani sisxlisRvra. Seqmnil viTarebaSi,

vfiqrobT, es swori gadawyvetileba iyo, romelic saqarTvelos prezidentma

globaluri politikidan gamomdinare miiRo. qarTulma mxarem es nabiji

gadadga imisaTvis, raTa ar momxdariyo qveynis CaTreva gacilebiT ufro msxvi-

lmasStabian saomar operaciaSi. am nabijiT saqarTvelos xelisuflebam kidev

erTxel gaakeTa imis demonstrireba, rom oficialuri Tbilisi upiratesobas

mxolod mSvidobian molaparakebebs aniWebda. saqarTvelos xelisuflebis am

samSvidobo iniciativam da konfliqtis zonaSi qarTuli mxaris mier demili-

tarizaciis procesis calmxrivad dawyebam, saerTaSoriso Tanamegobrobis

(evrokavSiri; euTo; aSS) dadebiTi rezonansi gamoiwvia.

cxinvalis regionis konfliqtis daregulirebasTan dakavSirebiT oficia-

luri Tbilisis samSvidobo iniciativa faqtiurad warmoadgenda etapobriv

midgomas da iTvaliswinebda sami ZiriTadi nabijis gadadgmas:

1. regionis demilitarizacia da monitoringi, maT Soris saqarTvelo-ruseTis

saxelmwifo sazRvrisa da rokis gvirabis erToblivi kontroli (Sereuli

samSvidobo Zalebis, qarTuli, rusuli da osuri samarTaldamcavi struqtu-

rebis warmomadgenelTa da euTo-s damkvirvebelTa monawileobiT);

2. cxinvalis regionis socialur-ekonomikuri reabilitacia (igulisxmeba msxvil-

masStabiani ekonomikuri proeqtebis ganxorcieleba, evrokavSirisa da dainte-

resebuli qveynebis dafinansebiT);

3. molaparakebebis aqtivizacia cxinvalis regionis politikuri statusis gansa-

zRvris mizniT (politikuri dialogi).

samive komponenti Zalzed mniSvnelovania da erTmaneTTan mWidro urTierT-

kavSirSia. pirveli etapis Seusrulebloba safrTxes uqmnis da SeuZlebels

xdis meore etapis realizacias. rac Seexeba politikuri statusis gansaz-

104

Rvris sakiTxs (mesame etapi), es SesaZlebeli iqneba mxolod pirveli ori

etapis warmatebiT ganxorcielebis Semdgom.

2004 wlis 5 noembers q. soWSi gaimarTa Sexvedra saqarTvelos premier-mini-

strs zurab Jvaniasa da `samxreT oseTis~ de-faqto prezidents eduard koko-

iTs Soris. cxinvalis separatistuli xelisuflebisTvis miuRebeli aRmoCnda

oficialuri Tbilisis winadadeba, rokis gvirabTan qarTveli mebaJeebis gan-

lagebis Taobaze. sabolood mxareebma mainc moaxerxes SeTanxmebis miRweva

zogierT sakiTxTan dakavSirebiT. kerZod, xelmoweril iqna dokumenti, rome-

lic iTvaliswinebda cecxlis Sewyvetas da saomari moqmedebebis arganax-

lebas, konfliqtis zonis srul demilitarizacias. kokoiTisa da Jvanias Sex-

vedris SedegebTan dakavSirebiT gakeTda specialuri gancxadebac. SeTanxmebis

Sesrulebis vadad ganisazRvra 20 noemberi118. Tumca, rogorc mosalodneli

iyo, osurma mxarem ar Seasrula nakisri valdebulebebi konfliqtis zonis

demilitarizaciasTan dakavSirebiT.

cxinvalis regionis konfliqtis daregulirebis procesSi sakmaod did

rols TamaSobda euTo, romlis misiac saqarTveloSi 1992 wlis dekembridan

funqcionirebda. 1994 wlidan saqarTveloSi euTo-s misia aqtiurad monawileo-

bda Ssk-is sxdomebsa da qarTul-osuri uflebamosili delegaciebis eqspe-

rtTa jgufebis SexvedrebSi. 1997 wlidan cxinvalSi funqcionirebda euTo-s

adamianis uflebaTa dacvis ofisi, romlis muSaobasac sagangebo mniSvneloba

eniWeboda, cxinvalSi da mis mimdebare dasaxlebul punqtebSi adamianis ufle-

baTa dacvasTan dakavSirebuli saerTo mdgomareobis gamo.

2001 wlis dekemberSi buqarestSi, euTo-s ministrTa sabWos sxdomis sabo-

loo dokumentSi calsaxad aisaxa saqarTvelos damoukideblobis, suverenite-

tisa da teritoriuli mTlianobisadmi sruli mxardaWera. amasTan, pirvelad

dafiqsirda cxinvalis regionis statusis gansazRvris aucilebloba saqarTve-

los saxelmwifos SemadgenlobaSi. miuxedavad imisa, rom euTo da sxva saer-

TaSoriso organizaciebi dainteresebulni iyvnen da dResac aqtiurad arian

dainteresebulni cxinvalis regionis konfliqtis daregulirebiT, samwuxarod

seriozuli progresi ar Cans. evropulma struqturebma sabolood mainc ver

118 Заявление по итогам встречи З.В. Жвания и Э.Д. Кокойты – 05.11.2004.

105

SeZles gamokveTili strategiis Camoyalibeba, ris gamoc maTi ZviradRirebuli

programebi ver iZlevian sasurvel Sedegebs. igive SeiZleba iTqvas evrokavSir-

zec, Tumca, migvaCnia, rom evrokavSiris SesaZleblobebi konfliqtebis dare-

gulirebis TvalsazrisiT jer bolomde ar amowurula.

qarTul-osuri urTierTobebis ganxilva qarTul-rusuli urTierTobebis

konteqstis gareSe yovlad warmoudgenelia. am TvalsazrisiT, SegviZlia dabe-

jiTebiT ganvacxadoT, rom qarTul-osuri konfliqti ar iarsebebda, rom ar

yofiliyo problemebi qarTul-rusul urTierTobebSi.

cxinvalis regionis politikuri statusis gansazRvra warmoadgens im

sakiTxs, romlis gareSec grZelvadiani da myari pozitiuri mSvidobis miRweva

SeuZlebeli iqneba. es aucilebelia, radgan teritoria gaurkveveli statusiT

mudmivad iqneba daZabulobis, destabilizaciisa da terorizmis wyaro.

2004 wlis 21 seqtembers gaero-s generaluri asambleis 59-e sesiaze saqarT-

velos prezidentma Camoayaliba ZiriTadi principebi, romlebic gansazRvrav-

dnen cxinvalis regionis konfliqtis mowesrigebis Tanmimdevrul process119.

2005 wlis 26 ianvars q. strasburgSi evropis sabWos saparlamento asamble-

aze mixeil saakaSvilma msoflio Tanamegobrobas amcno saqarTvelos mTavro-

bis kompleqsuri samSvidobo iniciativis Sesaxeb, romelic miznad isaxavda

`samxreT oseTis~ konfliqtis srulmasStabian daregulirebas120. sayuradRe-

boa, rom saqarTvelos mTavrobis mier SemuSavebul am gegmaSi, cxinvalis regi-

oni moxseniebulia, rogorc `samxreT oseTi~121. xsenebuli iniciativis Tanaxm-

ad: saqarTvelos xelisufleba samxreT oseTis mosaxleobas sTavazobda, kons-

tituciuri kanonis safuZvelze farTo TviTmmarTvelobis miniWebas, maT Soris

adgilobrivi organoebis srul arCeviTobas Tavad mosaxleobis mier; samxreT

oseTi warmoadgenda avtonomiuri statusis mqone saqarTvelos teritoriul

erTeuls; uzrunvelyofili unda yofiliyo samxreT oseTis warmomadgenloba

119 gaero-s generaluri asambleis 59-e sesiaze mixeil saakaSvilis sityviT gamosvlis sruli teqsti ganTavsebulia saqarTvelos prezidentis administraciis oficialur veb-gverdze [http://www.president.gov.ge]. 120 evropis sabWos saparlamento asambleaze mixeil saakaSvilis sityviT gamosvlis sruli teqsti ganTavsebulia saqarTvelos prezidentis administraciis oficialur veb-gverdze [http://www.president.gov.ge]. 121 saqarTvelos mTavrobis aRniSnuli samSvidobo iniciativa dauyovnebliv iTargmna inglisur, aseve osur da rusul enebze, ris Semdegac oficialuri dokumentis saxiT gadaeca, rogorc eduard kokoiTis separatistul xelisuflebas, ise ruseTis federacias.

106

saqarTvelos xelisuflebis yvela StoSi; samxreT oseTis teritoriaze osur

enas eniWeboda oficialuri enis statusi saxelmwifo enasTan (qarTuli)

erTad; saqarTvelos mTavroba uzrunvelyofda saqarTvelo-ruseTis saxelm-

wifo sazRvris samxreT oseTis monakveTze gamartivebuli sasazRvro reJimis

dadgenas adgilobrivi mosaxleobisTvis da a.S.

zemoaRniSnulis garda, saqarTvelos mTavroba iZleoda garantias, rom

konstituciuri kanonis ZalaSi SesvlasTan erTad, amoqmeddeboda 1990-1992

wlebis konfliqtSi dazaralebuli mosaxleobis mimarT qonebrivi restitu-

ciis kanoni, yvela dazaralebul ojaxs miecemoda fuladi kompensacia. amas-

Tan, saqarTvelos mTavroba gamoTqvamda mzadyofnas, rom erTjeradad gadau-

xdida samxreT oseTis mosaxleobas 1991 wlis Semdeg dagrovil sapensio dava-

lianebas, aseve garantias aZlevda yvela macxovrebels, rom maTi pensiebi da

socialuri SeRavaTebi ZalaSi darCeboda minimum imave raodenobiT. saqarTve-

los xelisufleba kisrulobda valdebulebas, uzrunveleyo regionis srul-

masStabiani ekonomikuri reabilitacia da gamoeyo saTanado Tanxebi saqarT-

velos saxelmwifo biujetidan, sasicocxlo mniSvnelobis infrastruqturis

sareabilitaciod. ufro metic, saWiroebis SemTxvevaSi, saqarTvelos mTavroba

mzad iyo ganexila samxreT oseTis teritoriaze specialuri ekonomikuri

zonis Seqmnis sakiTxi.

prezident saakaSvilis mier q. strasburgSi warmodgenili samSvidobo ini-

ciativis mixedviT, saqarTvelos xelisuflebis uflebamosilebaSi rCeboda:

§ erovnuli uSiSroebisa da Tavdacvis sakiTxebi;

§ SeiaraRebuili Zalebis kontroli (gardamaval 3 wlian periodSi xdeboda

osuri Zalebis etapobrivi integracia saqarTvelos erTian SeiaraRebul

ZalebSi);

§ sazRvris dacva da sabaJo politika;

§ saxelmwifo finansebi, fulis moWra da mimoqceva, agreTve saxelmwifo saga-

dasaxado politika;

§ sagareo politika (samxreT oseTis xelisuflebas miecemoda kanoniT gansaz-

Rvruli uflebebi sagareo savaWro urTierTobebis sakiTxebSi);

§ moqalaqeobis sakiTxebi.

107

rogorc mosalodneli iyo, eduard kokoiTis marionetulma xelisuflebam

uaryo saqarTvelos mTavrobis zemoxsenebuli samSvidobo iniciativa da uari

Tqva mis ganxilvazec ki. saqarTvelos xelisuflebam mxardaWerisTvis kvlav

saerTaSoriso Tanamegobrobas mimarTa. 2005 wlis 9-10 ivliss q. baTumis

maxloblad (CaqvSi), saqarTvelos mTavrobis iniciativiT Catarda saerTaSo-

riso konferencia, romelic mTlianad mieZRvna oficialuri Tbilisis inici-

ativebs, qarTul-osuri konfliqtis mSvidobian daregulirebasTan dakavSi-

rebiT122. konferecniaze sityviT gamovida saqarTvelos prezidenti mixeil saa-

kaSvili. sityviT gamosvlisas, saqarTvelos prezidentma seriozuli aqcentebi

gaakeTa aRniSnul problematikasTan dakavSirebiT, romelTagan SegviZlia

gamovyoT ramdenime ZiriTdi123:

§ afxazeTisa da samxreT oseTis sruli damoukidebloba gamoricxulia. manam,

sanam saqarTvelo arsebobs, es arasodes moxdeba. yovelgvari dialogi,

romelic teritoriis raRac nawilis mier damoukideblobis miRebas daefu-

Zneba, apriorSive aris miuRebeli;

§ saqarTvelo mzad aris ara mxolod maqsimaluri avtonomiebis miniWebisTvis,

aramed mTeli qveynis masStabiT xelisuflebis maqsimaluri gayofisTvisac

(igulisxmeba centraluri mTavrobis doneze xelisuflebis ganawileba);

§ saqarTveloSi mcxovrebi konkretuli jgufebis identurobisa da TviTmyofa-

dobis SesanarCuneblad, saqarTvelo mzad aris uzrunvelyos saerTaSoriso

praqtikaSi arsebuli yvelanairi legitimuri garantia;

§ saqarTvelos esaWiroeba saerTaSoriso Tanamegobrobis daxmareba imisaTvis,

raTa samxreT oseTis sakiTxis saboloo gadawyvetis procesi daiZras da

misi forsireba moxdes;

§ unda ganaxldes saqarTvelos premier-ministris Sexvedrebi `samxreT oseTis~

de-faqto xelisuflebis xelmZRvanelTan;

§ saqarTvelosTvis Zalian mniSvnelovania dialogi ruseTTan, raTa miRweul

iqnas urTierTgageba, rogorc es bazebis sakiTxTan dakavSirebiT moxda.

122 mowveulTa Soris iyvnen samxreT oseTis separatistuli xelisuflebis warmomadgenlebic, Tumca maT uari ganacxades konferenciaSi monawileobaze. 123 baTumis saerTaSoriso konferenciaze mixeil saakaSvilis sityviT gamosvlis sruli teqsti ganTavsebulia saqarTvelos prezidentis administraciis oficialur veb-gverdze [http://www.presidpress.gov.ge].

108

saqarTvelos ruseTTan yvela sadao sakiTxis moxsnis survili aqvs, sadao

sakiTxi ki mxolod ori darCa _ samxreT oseTi da afxazeTi.

Caqvis konferenciaze qarTulma mxarem warmoadgina saqarTvelos mTavrobis

mier momzadebuli konfliqtis mogvarebis e.w. `sagzao ruka~ (strategiuli

gegma). es dokumenti, romelic prezidentis gaero-s generalur asambleaze da

evrosabWos saparlamento asambleaze gakeTebul gancxadebebSi dafiqsirebuli

poziciebis detalur CamonaTvals warmoadgenda, iTvaliswinebda konkretul

winadadebebs konfliqtis mogvarebis sxvadasxva mimarTulebebiT. `sagzao

ruka~ aseve iTvaliswinebda mowesrigebis procesSi euTo-s rolis Semdgom

gazrdas, euTo-s farglebSi `megobari qveynebis~ jgufis Seqmnas, romlis

wevrebic monawileobas miiReben Ssk-is muSaobaSi. `sagzao ruka~ aseve gulisx-

mobda konfliqtis farTo samxedro monitoringis ganxorcielebas, maT Soris

euTo-s mier ruseTTan saxelmwifo sazRvris monitorings.

qarTuli sazogadoebis sakmaod didi nawili gamoxatavs seriozul SeSfo-

Tebas im faqtis gamo, rom saqarTvelos xelisufleba, konfliqtis dareguli-

rebis Tavis samSvidobo iniciativaSi, cxinvalis regions moixseniebs `samxreT

oseTis~ saxelwodebiT. unda aRiniSnos, rom sazogadoebis am SeSfoTebas

namdvilad aqvs obieqturi safuZveli. Tumca, meores mxriv, am sakiTxze yurad-

Rebis gamaxvileba dRes ukve gviania. sabWoTa kavSiris xelmZRvanelebma Tavis

droze es sakiTxi internacionalizmis ideis sasargeblod gadawyvites. asec

rom ar iyos, dRevandeli realobidan gamomdinare, aRniSnuli regionis saxel-

wodebis osuri elementisgan gawmenda praqtikulad SeuZlebelia.

2005 wlis ivlisis bolos `samxreT oseTis~ e.w. prezidenti eduard koko-

iTi imyofeboda q. gagraSi, sadac ordRiani molaparakebebi gamarTa Tavis

afxaz `kolegasTan~ sergei bagafSTan. Sexvedris SedegebTan dakavSirebiT

gamoqveynebul erTobliv komunikeSi weria, rom mxareebi SeTanxmdnen ganaviTa-

ron strategiuli partnioroba `ori saxelmwifos Tanamedrove cxovrebis

yvela sferoSi~124. ufro metic, erTobliv pres-konferenciaze afxazeTis TviT-

gamocxadebulma prezidentma sergei bagafSma aRniSna, rom saqarTvelos mxri-

124 Независимая газета – 28.07.2005.

109

dan Zalis gamoyenebis muqaris SemTxvevaSi, afxazeTisa da samxreT oseTis

TanamSromlobam SesaZloa samxedro urTierTdaxmarebis saxec miiRos.

2005 w. 20 seqtembers q. cxinvalSi adgilobrivi separatistuli xelisuflebis

mier Catarda e.w. samxreT oseTis respublikis `damoukideblobis dRis~ aRsa-

niSnavi dResaswauli, romelsac Tan axlda samxedro aRlumi mZime teqnikis

TanxlebiT. aRniSnulma faqtma oficialuri Tbilisis didi protesti gamoiwvia.

zemoaRniSnuli faqti warmoadgenda samSvidobo procesis sabaziso dokume-

ntis _ 1992 wlis 24 ivnisis soWis (dagomisis) SeTanxmebis, aseve saqarTvelos

premier-ministris zurab Jvaniasa da regionis de-faqto lideris eduard koko-

iTis 2004 wlis Sexvedraze miRweuli gadawyvetilebebisa da Sereuli sakont-

rolo komisiis (СКК) dadgenilebebis uxeS darRvevas. oficialuri Tbilisis

garda, q. cxinvalSi samxedro aRlumis Catarebis faqti aseve uaryofiTad Sea-

fasa saqarTveloSi euTos misiis xelmZRvanelobamac.

ar daayovna arc saqarTvelos parlamentis reaqciam. kerZod, 2005 wlis 11

oqtombers saqarTvelos parlamentma miiRo specialuri dadgenileba, romlis

Tanaxmadac, im SemTxvevaSi, Tu rusi mSvidobismyofelebi ver SeZlebdnen maTze

dakisrebuli valdebulebebis Sesrulebas, saqarTvelos parlamenti moaxdenda

samSvidoboTa mandatis anulirebas da moiTxovda maT gayvanas konfliqtis

zonebidan. situaciis gamosasworeblad rus samSvidoboebs miecaT Sesabamisi

vadebi, kerZod: cxinvalis regionSi _ 2006 wlis 10 Tebervlamde, xolo afxa-

zeTSi _ 2006 wlis 1 ivlisamde. dadgenil vadebSi progresis ararsebobis

SemTxvevaSi, saqarTvelos mxare daiwyebda ruseTis samSvidobo Zalebis gayvanis

proceduras, moiTxovda ra Sesabamisi saerTaSoriso SeTanxmebebis denonsa-

cias da moqmedi saerTaSoriso struqturebis gauqmebas.

gansakuTrebuli aRniSvnis Rirsia euTo-s sagareo saqmeTa ministrebis 2005 w.

5-6 dekembris sxdoma, romelic q. lublianaSi (slovenia) gaimarTa. sxdomis das-

rulebisas miRebul iqna specialuri gancxadeba saqarTveloze (Statement on Georgia),

romelsac, euTos sxva qveynebTan erTad, ruseTmac dauWira mxari. dokumentis

Tanaxmad, euTo mxars uWers saqarTvelos teritoriul mTlianobas, saqarTve-

los samSvidobo iniciativas (igulisxmeba qarTul-osuri konfliqtis dareguli-

110

rebis samSvidobo gegma), qveynis teritoriidan ruseTis samxedro bazebis gayva-

nasa da afxazeTSi samSvidobo procesis gaaqtiurebas125.

euTos lublianas Sexvedraze miRweuli progresis miuxedavad, 2005 wlis

dekembris bolodan ruseTis mxridan adgili qonda aSkara mcdelobas, raTa

qarTuli mxaris mier SemuSavebuli samSvidobo gegma ar yofiliyo gamoyene-

buli, rogorc safuZveli (sabaziso dokumenti) konfliqtis srulmasStabiani

daregulirebisTvis (ruseTma ubiZga e. kokoiTs, raTa igi Tavad gamosuliyo

sakuTari samSvidobo gegmiT). amdenad, ruseTis am destruqciuli midgomis

gamo, warmoiSva seriozuli problemebi saqarTvelos samSvidobo gegmis imple-

mentaciis TvalsazrisiT (yvela doneze gamarTuli Sexvedrebis dros, rusi

diplomatebi cdas ar aklebdnen, raTa moexdinaT saqarTvelos samSvidobo

gegmis blokireba). mogvianebiT, rusma maRalCinosnebma isic ganacxades, rom

qarTuli mxaris mier aqamde SemuSavebul arc erT samSvidobo gegmaSi ar iyo

mkafiod gamokveTili konfliqtis daregulirebis sami etapi (demilitariza-

cia; ekonomikuri reabilitacia; politikuri daregulireba), ris gamoc upira-

tesoba e. kokoiTis `samSvidobo iniciativebs~ unda miniWeboda. ruseTis qmede-

bebi aSkarad gascda diplomatiur CarCoebs da miiRo provokaciuli zewolis

sxvadasxva saxe (energoblokadis mcdeloba, separatistuli reJimebis Semd-

gomi militarizacia da a.S.). amis paralelurad, ruseTis mxridan SeiniSneboda

saerTaSoriso Tanamegobrobis dezorientaciis intensiuri mcdelobebi.

ruseTis federaciis ukiduresad destruqciuli politikis gaTvaliswine-

biT, 2006 wlis 15 Tebervals saqarTvelos parlamentma miiRo dadgenileba,

sadac cxinvalis regionSi ganlagebuli rusi samSvidoboebis saqmianoba Sefa-

sebulia mkveTrad uaryofiTad, xolo ruseTis federaciis qmedebebi _ saqarT-

velos am regionis aneqsiis permanentul mcdelobebad. amasTan, saqarTvelos

mTavrobas daevala, raTa aemoqmedebina Sesabamisi procedurebi 1992 wlis

soWis (dagomisis) SeTanxmebis gadaxedvisa da cxinvalis regionSi ganlagebuli

125 liublianaSi, euTos ministrTa sabWos sxdomaze saqarTvelos Sesaxeb miRebul erTobliv gan-cxadebaSi, romelsac mxari sxva qveynebis warmomadgenlebTan erTad ruseTis delegaciamac dau-Wira, calsaxad dafiqsirda, rom `euTo miesalmeba prezident saakaSvilis gaeros generaluri asambleis 59-e sesiaze gaJRerebul da mxareTa mier mxardaWeril samSvidobo iniciativaze dafu-Znebul samSvidobo gegmas, romelic safuZvlad daedeba konfliqtis mSvidobian mogvarebas~.

111

ruseTis samSvidobo Zalebis efeqtiani saerTaSoriso operaciiT Canacvlebis,

aseve axali samSvidobo formatis SemuSavebis mizniT126.

2006 wlis 26 oqtombers evropis parlamentma miiRo rezolucia samxreT

oseTSi arsebuli viTarebis Sesaxeb, sadac kidev erTxel daadastura sruli

mxardaWera saqarTvelos suverenitetisa da teritoriuli mTlianobis mimarT

da calsaxad mouwoda ruseTis mTavrobas, Seewyvita saqarTvelos konfliq-

tur regionebSi arsebuli separatistuli Zalebis mxardaWera. amave konteq-

stSi, mkacrad aris dagmobili eduard kokoiTis mier q. cxinvalSi 2006 wlis

12 noembers e.w. saprezidento arCevnebisa da referendumis daniSvna127. rezolu-

ciis teqstSi xazgasmiTaa aRniSnuli, rom evroparlamenti interesiT elis

axal SeTavazebebs konfliqtis zonaSi ganlagebuli Sereuli samSvidobo

Zalebis Sesaxeb. aRiniSna isic, rom axali samSvidobo SenaerTi unda Seica-

vdes policiur elements, evrokavSiri ki, aucileblobis SemTxvevaSi, mzad

unda iyos, raTa Sesabamisi kontigenti gamoyos saamisod.

126 Sereuli sakontrolo komisiis (СКК) formatSi mimdinare 15-wlianma molaparakebebma raime xelSesaxebi Sedegi ver gamoiRo. am xnis ganmavlobaSi, xeli moewera 50-ze met oqmsa da uamrav gadawyvetilebas, romelTa umravlesoba, Ssk-is qmediTuunarobis gamo, ar Sesrulebula. ufro metic, rusi samSvidoboebis xelSewyobiT, CrdiloeT osuri batalionis bazaze gaZlierda e.w. `samxreT oseTis~ ukanono SeiaraRebuli formirebebi - Tavdacvis saministro, sasazRvro jari, saxalxo laSqari, sabaJo da saemigracio samsaxurebi da a.S. gansakuTrebiT aSkaraa demilitari-zaciis Taobaze miRebuli gadawyvetilebebis Seusrulebloba, kerZod: regionSi arsebuli ukanono SeiaraRebuli formirebebis ganiaraReba/gayvana, safortifikacio nagebobebis likvidacia, kon-troli mZime teqnikis konfliqtis zonidan gayvanaze da sxv. amasTan erTad, wlebis ganmavlo-baSi, rusuli da osuri mxareebis mier vualirebuli iyo Ssk-is 1992 wlis 12 ivlisis oqmi #3, romelic gansazRvravs `konfliqtis zonas” (teritoria 15 km-is radiusSi cxinvalis centridan) da ùsafrTxoebis derefans” (7-7 km-iani zoli yofili samxreT oseTis avtonomiuri olqis admi-nistraciuli sazRvris orive mxares). 127 2006 wlis 12 noembris e.w. saprezidento arCevnebSi, rogorc mosalodneli iyo, `gaimarjva~ e. kokoiTma 50 aTasi xmiT (96%), xolo `referendumSi~ monawile osebis TiTqmis 99%-ma xma misca `samxreT oseTis~ damoukideblobas. Tumca, kokoiTis separatistuli reJimis garda, proqarTu-lma organizacia òsebis xsnis kavSirma~ aseve gadawyvita 12 noembers e.w. alternatiuli arCev-nebisa da referendumis Catareba yofili samxreT oseTis avtonomiuri olqis teritoriis im nawilze, romelic oficialuri Tbilisis mier kontroldeboda. òsebis xsnis kavSiris~ saprezi-dento kandidati gaxda dimitri sanakoevi (warsulSi TviTgamocxadebuli samxreT oseTis respu-blikis premier-ministri), romelsac, àlternatiuli centraluri saarCevno komisiis~ monaceme-biT, daaxloebiT 40 aTasamde amomrCevelma dauWira mxari. eduard kokoiTisgan gansxvavebiT, dimitri sanakoevi proqarTul poziciebs afiqsirebda da mzadyofnas gamoTqvamda, gaemarTa molaparakebebi oficialur TbilisTan samxreT oseTis politikuri statusis gansazRvris sakiTxTan dakavSirebiT, erTiani saqarTvelos farglebSi. amgvarad, Seiqmna situacia, roca `samxreT oseTi~, faqtiurad, or banakad aRmoCnda gaxleCili. oficialurma Tbilisma, iseve rogorc saerTaSoriso Tanamegobrobam, ar scno kokoiTis de-faqto reJimis mier organizebuli àrCevnebi~.

112

2007 wlis mTeli periodis manZilze cxinvalis regionSi mudmivad adgili

hqonda sxvadasxva saxis provokaciebs, SeiaraRebul Tavdasxmebsa da teroris-

tul aqtebs regionis qarTuli soflebisa da mosaxleobis winaaRmdeg, agre-

Tve ruseTis samxedro TviTmfrinavebis mier saqarTvelos sahaero sivrcis

darRvevis faqtebs128. 2008 wlis ivlissa da agvistos dasawyisSi am yvelaferma

bevrad ufro sagangaSo da mSvidobisTvis Zalian saSiSi xasiaTi miiRo129.

2008 wlis 7 agvistos, ruseTis federaciis 58-e regularuli armiis 150-mde

erTeulma javSanteqnikam, rokis gvirabis gavliT, gadmokveTa saqarTvelo-

ruseTis saxelmwifo sazRvari da q. cxinvalis mimarTulebiT daiZra, rac

faqtiurad saqarTvelos winaaRmdeg farTomasStabiani samxedro operaciis

dawyebas niSnavda130. konfliqti aSkarad gascda yofili samxreT oseTis avto-

nomiuri olqis administraciul sazRvrebs, moicva faqtiurad mTeli saqarT-

velo, ramac saboloo jamSi miiRo farTomasStabiani qarTul-rusuli samxe-

dro konfrontaciis saxe (samxedro aviaciis gamoyenebiT)131.

2008 wlis 12 agvistos miRebul iqna gadawyvetileba cecxlis Sewyvetis Tao-

baze. evrokavSiris SuamavlobiT ruseTis federaciasa da saqarTvelos Soris

daido 6 punqtiani SeTanxmeba, romlis Tanaxmad, ruseTis SeiaraRebuli Zalebi

unda dabrunebuliyvnen samxedro moqmedebebis dawyebamde arsebul xazze da

unda dawyebuliyo saerTaSoriso diskusiebi afxazeTis avtonomiur respubli-

kasa da yofil samxreT oseTis avtonomiur olqSi usafrTxoebisa da stabilu-

128 2008 w. 3 ivliss, cxinvalis regionis qarTuli mxaris mier kontrolirebad teritoriaze, separa-tististebma ganaxorcieles teroristuli aqtis mcdeloba droebiTi administraciis xelmZRvanelis d. sanakoevis winaaRmdeg. Tavad sanakoevi gadarCa, Tumca misi Tanmxlebi korteJi seriozulad dazianda. 129 29 ivlisidan 6 agvistos CaTvliT, osi separatistebis mier kontrolirebadi teritoriebidan cxinvalis regionis qarTuli soflebis misamarTiT warmoebda intensiuri cecxli artileri-idan, konfliqtis zonaSi ukanonod Seyvanili tankebidan, aseve yvela sxva saxis iaraRidan, naRm-tyorcnebisa da yumbarmtyorcnebis CaTvliT. 130 ruseTis federaciis am qmedebis sapasuxod da cxinvalis regionSi konstituciuri wesrigis damyarebis mizniT, saqarTvelos xelisuflebam miiRo gadawyvetileba regionSi samxedro Senaer-Tebis Seyvanis Taobaze. 8 agvistos, poziciuri brZolebi ukve q. cxinvalis misadgomebTan mimdi-nareobda, ris Sedegadac qarTulma jarma SesZlo yofili avtonomiuri olqis dedaqalaqis mcire xniT kontrolis qveS moqceva. 131 rusulma moieriSe TviTmfrinavebma saqarTvelos masStabiT mdebare ramdenime strategiul adgi-las bombebi Camoyares, maT Soris senakis samxedro bazaze da foTis portSi, aseve daibomba sar-kinigzo sadguri senakSi, oTxjer daibobma vazianis samxedro baza. ramdenjerme daibomba q. gori, saidanac daiwyo mSvidobiani mosaxleobis evakuacia. aTamde sahaero dartyma miayenes kodoris xeo-bas. arsebobda q. Tbilisis aRebisa da saqarTvelos xelisuflebis Zaladobrivi damxobis safrTxec.

113

robis Sesaxeb132. 2008 wlis 15 agvistos, saqarTvelos prezidentma xeli

moawera cecxlis Sewyvetis Sesaxeb prezident nikola sarkozis Suamdgomlo-

biT miRweul eqvspunqtian SeTanxmebas. 2008 wlis 8 seqtembers ki, evrokavSiris

iniciativiT, qarTul da rusul mxareebTan gamarTuli molaparakebebis Sede-

gad, ganisazRvra e.w. `sarkozis SeTanxmebis~ Sesrulebis pirvel etapze gansa-

xorcielebeli konkretuli nabijebi133.

cxinvalis regionze gadis mniSvnelovani satransporto magistrali `Crdilo-

eTi-samxreTi~, romelic ruseTs akavSirebs saqarTvelosTan, somxeTTan, azer-

baijanTan, iranTan da TurqeTTan. amdenad, savsebiT gasagebi xdeba igive somxeTis

respublikis SeSfoTebac iqidan gamomdinare, rom situaciis gamwvaveba cxinvalis

regionSi safrTxes uqmnis somxeTis sasicocxlo interesebs (miT ufro afxazeTis

rkinigzis blokirebis pirobebSi), rogorc ekonomikuri, ise usafrTxoebis

uzrunvelyofis TvalsazrisiTac. amitom principulad mniSvnelovania, rom,

pirvel rigSi, ruseTma gaauqmos Tavisi gadawyvetileba afxazeTisa da `samxreT

oseTis~ damoukideblobis cnobis Sesaxeb, xolo amis Semdgom, moxdes cxinvalis

regionis sruli demilitarizacia da satransporto komunikaciebis Tavisuflad

funqcionireba. es erTis mxriv xels Seuwyobda qarTul da osur mxareebs Soris

ndobis aRdgenas, xolo meores mxriv Seqmnida xelsayrel pirobebs strategiuli

partniorobisTvis regionis saxelmwifoebs Soris, romlis safuZvelSic Caide-

boda ara politikuri faqtorebi, aramed ekonomikuri mizanSewoniloba. rodesac

Cndeba saerTo ekonomikuri interesi, separatizmi meore planze gadadis, rac

konfliqtis politikuri daregulirebis seriozul motivs warmoadgens.

132 prezident sarkozis Suamavlobis safuZvelze momzadebuli Tavdapirveli gegma efuZneboda eqvs princips, kerZod esenia: 1) Zalis gamoyenebaze uaris Tqma; 2) sabrZolo qmedebebze saboloo uaris Tqma; 3) humanitaruli daxmarebisTvis Tavisufali mimosvlis uzrunvelyofa; 4) saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebi unda dabrundnen maTi Cveulebrivi dislokaciis adgilebSi; 5) ruseTis SeiaraRebuli Zalebi unda dabrundnen samxedro moqmedebebis dawyebamde arsebul xazze. saerTa-Soriso meqanizmis Seqmnamde, ruseTis samSvidobo Zalebi ganaxorcieleben usafrTxoebis damate-biT zomebs; 6) saerTaSoriso diskusiebis dawyeba afxazeTsa da samxreT oseTSi usafrTxoebisa da stabilurobis pirobebis Sesaxeb. 133 8 seqtembris SeTanxmebis safuZvelze, ruseTis sajariso SenaerTebs 15/IX-mde unda daetovebi-naT qalaqebi foTi, senaki da maTi mimdebare teritoriebi; 2008 wlis 10/X-mde arc erTi rusi jariskaci aRar unda darCeniliyo saqarTveloSi, `samxreT oseTisa~ da afxazeTis garda. 1 oqtombramde ki unda uzrunvelyofili yofiliyo saerTaSoriso meqanizmebis, maT Soris evro-kavSiridan 200 damkvirveblis ganTavseba e.w. buferul zonebSi (moicavs konfliqturi regionebis mimdebare teritoriebs). Tumca, moskovma naTlad ganacxada, rom ar apirebs uSualod afxaze-Tidan da `samxreT oseTidan~ gasvlas.

114

3.3. afxazeTis konfliqtis daregulirebis procesi da perspeqtivebi

postsabWoTa separatizmis erT-erT yvelaze TvalsaCino paradoqss warmo-

adgens afxazeTis fenomeni134. mTeli paradoqsuloba imaSia, rom separatiz-

mis gzas daadga xalxi, romelic Seadgenda avtonomiuri respublikis mosax-

leobis umciresobas. 1989 wlis aRweriT, afxazeTis avtonomiur respubli-

kaSi cxovrobda 525 aTas 61 adamiani, aqedan _ 239 aTas 872 qarTveli (45.7%),

93 aTas 267 afxazi (17.8%), 76 aTas 541 somexi (14.6%), 74 aTas 913 rusi

(14.2%).135 cxovrobdnen agreTve ukrainelebi, berZnebi, estonelebi da sxvebi.

afxazeTis konfliqti, romlis mSvidobian daregulirebazec ukve 15 weliwa-

dze metia rac uSedegod mimdinareobs molaparakebebi, warmoadgens erT-erT

useriozules problemas, rogorc saqarTvelos, ise mTeli kavkasiis

stabilurobisTvis.

3.3.1. omi afxazeTSi (saqarTvelo): konfliqtis mizezebi, eskalacia da

Sedegebi. istoriuli TvalsazrisiT, afxazeTi odiTganve warmoadgenda saqar-

Tvelos ganuyofel sisxlxorceul nawils136. saqarTveloSi demokratiuli

reJimis Zaladobrivi damxobisa da komunisturi wes-wyobilebis damyarebis

Semdgom (1921 wlis 25 Tebervali), adgili hqonda `damoukidebeli afxazeTis~

gamocxadebis mcdelobas (1921 wlis 31 marti)137. Tumca, saboloo jamSi, afxa-

134 afxazeTi mdebareobs saqarTvelos Crdilo-dasavleT nawilSi, misi teritoriaa - 8.7 aTasi kv. m., rac Seadgens saqarTvelos mTeli teritoriis 12.5%-s. 135 nadareiSvili T. SeTqmuleba saqarTvelos winaaRmdeg. Tbilisi, 2000. gv. 22. 136 ruseTis imperiis daSlis Semdeg, 1918 wlidan daiwyo damoukidebeli saqarTvelos saxelmwi-foebriobis daarsebis procesi, romelic gamocxadda 1918 wlis 26 maiss. moZraoba daiwyo aseve quTaisis guberniis Semadgenel soxumis olqSic (afxazeTi). afxazeTis saTaveSi mosulma saxalxo sabWom jer kidev saqarTvelos damoukideblobis gamocxadebamde mimarTa saqarTvelos erovnul sabWos olqis avtonomiuri statusis aRiarebis TxovniT (1918 wlis Tebervali). miRweul iqna SeTanxmeba da Semdeg daido xelSekruleba (1918 wlis ivnisi), romelic aniWebda afxazeTis saxa-lxo sabWos farTo Sida TviTmmarTvelobas, xolo 1919 wlis 20 marts igive organo akeTebs gan-cxadebas imis Sesaxeb, rom afxazeTi Sedis saqarTvelos demokratiuli respublikis Semadgen-lobaSi, rogorc avtonomiuri erTeuli. ruseTis imperiis daSlis Semdeg, misma faqtobrivma samarTalmemkvidrem - sabWoTa ruseTma - aRiara damoukidebeli saqarTvelo mdinare fsous saz-Rvrebamde (e.i. afxazeTis teritoriis CaTvliT). es ganmtkicebuli iyo ruseT-saqarTvelos 1920 wlis 7 maisis xelSekrulebiTac. 137 1921 wlis 31 marts gamocxadda afxazeTis damoukidebeli sabWoTa socialisturi respublika. am nabijis Sedegi iyo is, rom Seiqmna saSiSi precedenti da Caido separatizmis `naRmi~. Tumca, es imdenad alogikuri da gaumarTlebeli nabiji iyo, rom centralurma xelisuflebam maleve gaauqma es gadawyvetileba da afxazeTi kvlav saqarTvelos SemadgenlobaSi dabrunda. 1921 wlis dekemberSi afxazeTi Sevida saqarTvelos ssr-is SemadgenlobaSi sakavSiro xelSekrulebis saxiT, xolo 1931 wels afxazeTis sakavSiro respublika gardaiqmna afxazeTis avtonomiur sabWoTa socialistur respublikad saqarTvelos ssr-is SemadgenlobaSi.

115

zeTi moqceul iqna erTiani saqarTvelos SemadgenlobaSi e.w. `saxelSek-

rulebo respublikis~ formiT, rac 1924 wlidan ssrk-is konstituciebSi inte-

rpretirebul iqna, rogorc `avtonomiuri respublika~, rogoradac is forma-

lurad arsebobs kidec 1931 wlidan138. 1931 w-dan afxazeTi oficialurad aris

avtonomiuri respublika, rogorc afxazeTis, ise saqarTvelos konstituciebis

mixedviT. ssrk-is 1936 da 1977 wlis konstituciebis safuZvelze, sabolood iqna

gansazRvruli avtonomiebis samarTlebrivi mdgomareoba. kerZod, xsenebuli

konstituciebis mixedviT, avtonomiuri warmonaqmnebi warmoadgendnen sabWoTa

kavSiris wevri respublikebis ganuyofel Semadgenel nawilebs. amasTan, afxa-

zeTis avtonomiuri sabWoTa socialisturi respublika warmoadgenda erTa-

derT avtonomiur warmonaqmns yofil sabWoTa kavSirSi, romelsac Tavis kons-

tituciaSi gaaCnda specialuri muxli saxelmwifo enis _ afxazuris _ Sesaxeb.

afxazeTSi funqcionirebda 25 afxazuri skola, romelTa ricxvic Semd-

gomSi 73-mde gaizarda (afxazuri da Sereuli skolebi), sadac afxazur enaze

ganaTlebas iRebda 5000-mde moswavle. q. soxumSi funqcionirebda afxazeTis saxe-

lmwifo universiteti, afxazeTis erovnuli televizia (mauwyeblobda afxazur

enaze), afxazuri dramatuli Teatri, afxazeTis mxareTmcodneobis saxelmwifo

muzeumi, afxazuri cekvisa da simReris ansamblebi, mweralTa da kompozitorTa

kavSirebi da a.S. afxazur enaze ibeWdeboda sxvadasxva mxatvruli da isto-

riul-eTnografiuli literatura. avtonomiuri respublikis mmarTvelobiT da

partiul struqturebSi afxazebs dominirebuli mdgomareoba da, qarTvelebTan

SedarebiT, upiratesi poziciebi ekavaT. garda amisa, 1990 wlamde afxazebi

aseve farTod iyvnen warmodgenilni saqarTvelos centraluri xelisuflebisa

da komunisturi partiis rigebSi. ufro metic, 1991 wels, zviad gamsaxurdias

xelisuflebaSi mosvlis Semdgom, afxazebma imasac miaRwies, rom miRebul iqna

kanoni, romlis Tanaxmadac afxazeTis 65 adgilian parlamentSi afxazebs

ekuTvnodaT _ 28, qarTvelebs _ 26, xolo yvela danarCens ki _ 11 adgili.

Cvenis azriT, es arc Tu ise samarTliani gadawyvetileba iyo, vinaidan is ar

asaxavda da, piriqiT, ugulvebelyofda kidec avtonomiur respublikaSi arse-

bul realur demografiul suraTs. Tumca, meores mxriv, saqarTvelos erov-

138 1924 wlis ssrk konstituciaSi afxazeTi moxseniebulia, rogorc avtonomiuri socialisturi respublika, Tumca saqarTvelos ssr SemadgenlobaSi is xelSekrulebis safuZvelze Sevida.

116

nuli xelisufleba wavida am kompromisze (dapirispirebis eksalaciis Tavidan

acilebis mizniT), radgan xsenebul kanonSi Cadebuli iyo meqanizmi, romlis

mixedviTac, qarTuli deputaciis mxardaWeris gareSe afxazeTis avtonomiuri

respublikis parlaments ar hyofnida qvorumi dadgenilebaTa misaRebad.

yovelive zemoaRniSnuli metyvelebs imaze, rom afxazeTi wlebis manZilze

warmoadgenda avtonomiur respublikas, sadac eTnikurad afxazuri mosaxleoba

sargeblobda araTu Tanabari, aramed upiratesi uflebebiTa da privilegiebi-

Tac, regionis qarTul mosaxleobasTan SedarebiT. amasTan, mWidrod iyvnen ra

dakavSirebulni proimperiul ZalebTan, afxazma separatistebma 1980-iani wle-

bis bolodan da 90-iani wlebis dasawyisSi daiwyes mizanmimarTuli politikis

gatareba, saqarTvelos Semadgenlobidan afxazeTis gamosayofad da daiwyes

iseTi sakanonmdeblo aqtebis miReba, romlebic mniSvnelovnad kvecdnen ofici-

aluri Tbilisis iurisdiqcias139. am yvelafers Tan axlda antiqarTuli propa-

ganda da omisTvis mzadeba (lozungiT `afxazeTi qarTvelebis gareSe~).

saqarTvelos sabWoTa xelisuflebis loialuri politikis Sedegad krem-

lis mier aRorZinebuli afxazuri nacional-separatizmi XX saukunis 90-iani

wlebis dasawyisisTvis metismetad agresiuli gaxda. mas saTaveSi Caudga

sabWoTa kavSiris specsamsaxurebis mier Seqmnili radikaluri organizacia

`aidgilara~, romelic Tavis saqmianobas ori mimarTulebiT awarmoebda. erTis

mxriv, is axorcielebda afxazeTis mosaxleobis ideologiur damuSavebas,

raTa Seqmniliyo sasurveli foni saqarTvelodan afxazeTis gamoyofisTvis,

xolo meores mxriv, CrdiloeT kavkasiel TanamzraxvelebTan da sabWoeTis

centrTan mWidro urTierTkavSirSi, SeiaraRebul boevikebs amzadebda. sabWoTa

kavSiris `kgb~ afxazur mosaxleobaSi avrcelebda azrs, rom afxazeTi mudam

ruseTis Semadgeneli nawili iyo da igi mas stalinma CamoaSora, rac, buneb-

rivia, ar Seesabameba sinamdviles.

sabWoTa imperiis destruqciuli politikis erT-erT TvalsaCino magali-

Tad SegviZlia moviyvanoT nawyveti ssrk-is centraluri komitetis erT-erTi

mdivnis _ mixeil suslovis saidumlo moxsenebidan, romelic man gaakeTa sab- 139 1989 wlis 10 oqtombers saqarTvelos kompartiis afxazeTis saolqo komiteti, afxazeTis assr umaRlesi sabWos prezidiumi da afxazeTis assr ministrTa sabWo Rebuloben dadgenilebas afxa-zuri enis ganviTarebis saxelmwifo programis Sesaxeb (zustad analogiur procesebs hqonda adgili samxreT oseTis avtonomiur olqSic).

117

WoTa kavSiris komunisturi partiis centraluri komitetis winaSe 1961 wels:

`dRes Tu ara xval qarTvelebi daiwyeben brZolas damoukideblobisTvis. maT-

Tan brZola afxazeTiT unda daviwyoT. samegrelos, svaneTs unda mieces avto-

nomiebi. maTSi cal-calke unda gavaRvivoT kuTxur-erovnuli grZnoba. unda

davarwmunoT yvela, rom qarTvelebi afxazeTSi Camosaxlebulebi arian. dasavleT

saqarTvelo unda davupirispiroT aRmosavleT saqarTvelos. amis Semdeg unda

SevasruloT momrigeblis roli~140. ufro adre nikita xruSCovs aseve arae-

rTxel uTqvams: `Tu qarTvelebi WkuiT ar iqnebian, maT mivusev afxazebs~141.

TvalnaTliv gaacnobieres ra, rom ar arsebobs afxazeTis saqarTvelodan

gamoyofis aranairi samarTlebrivi meqanizmi, separatistebma gezi SeiaraRe-

buli konflqtisken aiRes, romlis saboloo mizansac warmoadgenda regionSi

arsebuli demografiuli suraTis Secvla da `umciresobis~ gadaqceva `umrav-

lesobad~, qarTvelebis ganadgurebisa da maTi afxazeTidan gamodevnis xarjze.

ssrk-is daSlis Semdgom (1991 wlis dekemberi), am procesma axali impulsi

SeiZina, rac, saboloo jamSi, gadaizarda farTomasStabian SeiaraRebul dapi-

rispirebaSi. Tumca, Tanamedrove saerTaSoriso samarTali sakmaod kategoriuli

da mkacria msgavs SemTxvevebSi. Tanamedrove saerTaSoriso samarTali ar axdens

iseTi moqmedebebis sanqcirebas, romelTac SeuZliaT, Tundac nawilobriv,

safrTxe Seuqmnan ama Tu im qveynis teritoriul mTlianobasa da politikur

erTobas. erTiani saxelmwifodan gamoyofa ar warmoadgens erTa TviTgamor-

kvevis uflebis realizaciis aucilebel elements. nacionalur, eTnikur, enob-

riv da religiur umciresobebs ar gaaCniaT saxelmwifodan gamoyofis ufleba.

`gaeros praqtikaSi arsebuli ganmartebis Tanaxmad, romelic, Tavis mxriv,

efuZneba 1970 wlis deklaracias, aseve 1993 wlis venis deklaraciasa da moqme-

debaTa programas, saxelmwifodan gamoyofa nebadarTulia Semdeg SemTxvevebSi:

a) Tu es Seexeba im xalxebis teritoriebs, romlebic eqvemdebareba dekoloni-

zacias (dResdReobiT, am debulebam ukve dakarga Tavisi aqtualoba, radgan

dekolonizaciis procesi praqtikulad dasrulebulia);

b) Tu es gaTvaliswinebulia mocemuli saxelmwifos konstituciaSi (an raime

sxva kanonSi);

140 nadareiSvili T. SeTqmuleba saqarTvelos winaaRmdeg. Tbilisi, 2000. gv. 32. 141 nadareiSvili T. SeTqmuleba saqarTvelos winaaRmdeg. Tbilisi, 2000. gv. 32.

118

g) Tu teritoria, romelic dasaxlebulia garkveuli xalxiT, aneqsirebul

iqna 1945 wlis Semdeg;

d) Tu xalxebi cxovroben im saxelmwifoSi, romelic ar icavs maTTan mimarT-

ebaSi Tanasworobisa da TviTgamorkvevis princips da ar uzrunvelyofs

mosaxleobis yvela fenis warmomadgenlobiTobas (yovelgvari diskrimina-

ciis gareSe) saxelmwifo xelisuflebis organoebSi~142.

samarTlianobisTvis unda aRiniSnos, rom Tanamedrove qarTul-afxazurma

dapirispirebam mwvave xasiaTi miiRo 1989 wlis 18 martidan, rodesac afxazur

sofel lixniSi miRebul iqna àfxazi xalxis warmomadgenlebis dadgenileba~

da `mimarTva mixeil gorbaCovisadmi~143. xsenebul dokumentebSi saubaria erov-

nebaTSoriso urTierTobebis gajansaRebis aucileblobaze, àfxazeTisTvis

politikuri, ekonomikuri da kulturuli suverenitetis dabrunebis gziT,

federaciis leninuri ideis farglebSi~144. xsenebulma movlenebma oficialuri

Tbilisisa da qarTuli mosaxleobis aRSfoTeba gamoiwvies. saqarTvelos, maT

Soris, afxazeTis qalaqebi, masobrivi mitingebisa da demonstraciebis talRam

moicva (qarTvelebis 12 aTasiani mitingi galSi _ 1989 wlis 25 marti; aseve

mitingebi soxumSi, leseliZesa da sxva qalaqebSi).

1990 wlis agvistoSi saqarTvelos umaRlesma sabWom miiRo kanoni arCevne-

bis Sesaxeb. kanoni Seicavda punqts, romelic krZalavda regionuli partiebis

monawileobas respublikuri parlamentis arCevnebSi. rusi politologis k.

gajievis azriT, aRniSnuli kanonis miRebis mTavari mizani mdgomareobda

imaSi, rom ar daeSvaT afxazeTis saxalxo forumis àidgilaras~ kandidatebis

moxvedra qveynis umaRles sakanonmdeblo organoSi145.

amis sapasuxod, 1990 wlis 25 agvistos afxazeTis assr uzenaesma sabWom

miiRo dadgenileba afxazeTis saxelmwifoebriobis dacvis samarTlebrivi

garantiebis Sesaxeb. dadgenilebaSi aRniSnulia, rom `...afxazeTis Sesvla

saqarTvelos ssr-Si moklebulia samarTlebriv safuZvlebs; maSasadame, afxa-

142 Алексидзе Л. «Абхазский вопрос»: взгляд из Тбилиси // Институт стратегических оценок и анализа. Вестник Аналитики, №3 (9). М., 2002. c. 152. 143 masobrivi informaciis calkeul saSualebebSi gavrcelebuli informaciis Tanaxmad, aRniSnul RonisZiebaSi monawileobas iRebda 30 aTasi adamiani, maT Soris, afxazeTis partiuli da samTavrobo struqturebis warmomadgenlebi, aseve 5 aTasamde somexi, berZeni da rusi. 144 Абхазский узел. Документы и материалы. М., 1995. c.115. 145 Гаджиев К.С. Геополитика Кавказа. М., «Международные отношения», 2001. c. 159.

119

zeTis saxelmwifoebriobis kanonieri formaa afxazeTis xalxebis mier nebis

Tavisufali gamovleniT Seqmnili da 1921 wlis 31 marts gamocxadebuli afxa-

zeTis sabWoTa socialisturi respublika~ (punqti 3). amave dadgenilebiT,

afxazeTis assr sabWoTa kavSiris uzenaesi sabWos winaSe svams sakiTxs, 1921

wlis 31 marts gamocxadebuli afxazeTis saxelmwifoebrivi statusis aRdgenis

Sesaxeb (punqti 4).

1990 wlis 25 agvistos afxazeTis assr uzenaesma sabWom, miiRo deklaracia

(XI mowvevis me-10 sesiaze) afxazeTis sabWoTa socialisturi respublikis

saxelmwifo suverenitetis Sesaxeb. deklaraciis ZiriTadi debulebebi mdgoma-

reobda SemdegSi: àfxazeTis ssr aris suverenuli socialisturi saxelmwifo,

romelic Seiqmna afxazi eris TviTgamorkvevis xelSeuvali uflebis ganxor-

cielebis, Tavisi bedis gansazRvraSi xalxis nebis uzenaesobis safuZvelze.

afxazeTis sabWoTa socialisturi respublikis suvereniteti vrceldeba mis

mTels teritoriaze~ (punqti 1); `ssr kavSirisa da saqarTvelos ssr kanonebis

moqmedeba, romlebic arRveven afxazeTis ssr suverenitets da ewinaaRmdegebian

mis uflebebs, Cerdeba afxazeTis ssr aRmasrulebeli da sakanonmdeblo xeli-

suflebis organoebis mier~ (punqti 7); àfxazeTis ssr-s SeuZlia gaxsnas Tavisi

warmomadgenlobebi ssr kavSirSi, sabWoTa respublikebSi, agreTve sazRvarga-

reTis qveynebSi~ (punqti 10); àfxazeTis ssr awesebs afxazeTis moqalaqeobas

da yvela moqalaqes aZlevs ssrk moqalaqeobis SenarCunebis garantias~ (punqti

12); `deklaracia aris afxazeTis ssr axali konstituciis safuZveli da gansa-

zRvravs respublikis pozicias samokavSireo xelSekrulebisa da saqarTvelos

ssr-Tan xelSekrulebis dadebis dros~ (punqti 15). meore dResve (26 agvisto),

saqarTvelos ssr uzenaesma sabWom baTilad da iuridiuli Zalis armqoned

gamoacxada afxazeTis assr uzenaesi sabWos 1990 w. 25 agvistos deklaracia.

saqarTvelos pirvel mravalpartiul saparlamento arCevnebSi (1990 w. oqto-

mberi) zviad gamsaxurdias saarCevno blokis (`mrgvali magida _ Tavisufali

saqarTvelo~) gamarjvebis Semdeg, afxazeTis assr uzenaesma sabWom aqtiurad

daiwyo Tbilisisadmi daumorCileblobis politikis gatareba. 1990 w. dekemberSi

afxazeTis avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomared arCeul

120

iqna vladislav arZinba. imave sesiaze miRebul iqna gadawyvetileba, momzade-

buliyo kanonis proeqti afxazeTis axali saparlamento arCevnebis Sesaxeb.

1991 wlis 28 Tebervals saqarTvelos respublikis uzenaesma sabWom miiRo

dadgenileba, romlis Tanaxmadac, saqarTvelos mTels teritoriaze ikrZale-

boda ssr kavSiris umaRlesi sabWos mier 1991 wlis 17 marts daniSnuli sakav-

Siro referendumis Catareba (punqti 1). amave dadgenilebiT, saqarTvelos res-

publikis uzenaesma sabWom miiRo gadawyvetileba 1991 wlis 31 marts saqarTve-

loSi sayovelTao referendumis Catarebis Taobaze, saqarTvelos saxelmwifo-

ebrivi damoukideblobis aRdgenis sakiTxTan dakavSirebiT146.

afxazeTis assr uzenasma sabWom, ar gaiTvaliswina ra saqarTvelos uze-

naesi sabWos 1991 wlis 28 Tebervlis dadgenileba, monawileoba miiRo 17 marts

gamarTul sruliad sakavSiro referendumSi, ssr kavSiris SenarCunebis Tao-

baze (avtonomiuri respublikis mosaxleobis umravlesobas, qarTuli mosax-

leobis CaTvliT, am referendumSi monawileoba ar miuRia). amis sapasuxod, 1991

w. 22 marts saqarTvelos respublikis uzenaesi sabWos prezidiumma gamosca

dadgenileba, romlis Tanaxmadac afxazeTis assr teritoriaze, q. cxinvalsa

da javis raionSi 1991 wlis 17 marts gamarTuli ssr kavSiris referendumisa

da #669 soxumis teritoriul saarCevno olqSi Catarebuli ssr kavSiris saxa-

lxo deputatis arCevnebis Sedegebi, CaiTvala iuridiuli Zalis armqoned147.

1991 w. 2 ivliss afxazeTis assr uzenaesi sabWos prezidiumma vladislav

arZinbas meTaurobiT, miiRo dadgenileba, romlis Tanaxmadac afxazeTis teri-

toriaze iuridiuli Zalis armqoned gamocxadda saqarTvelos respublikis

kanoni `saqarTvelos respublikis Sinagani jaris _ erovnuli gvardiis Seqm-

nis Sesaxeb~. amasTan erTad, 1991 wlis ganmavlobaSi, afxazeTis assr uzenaesma

sabWom zedized miiRo mTeli rigi dokumentebisa, romlebic seriozul winaaR-

mdegobaSi modiodnen saqarTvelos respublikis imdroindel konstitucias-

146 1991 wlis 31 marts saqarTveloSi gaimarTa referendumi saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis Taobaze. referendumi Catarda saqarTvelos mTels teritoriaze, maT Soris afxazeTSic. afxazeTis assr-is teritoriaze monawileoba miiRo amomrCevelTa 61.27%-ma. saqarTvelos saxelmwifoebriv damoukideblobas xma misca 97.73%-ma, rac amomrCevelTa saerTo raodenobis 59.84%-s Seadgenda. referendumSi monawileTa mxolod 1.37% gamovida saqarTvelos saxelmwifoebrivi suverenitetis winaaRmdeg. am referendumis safuZvelze, 1991 wlis 9 aprils, saqarTvelos uzenaesi sabWos mier miRebul iqna saqarTvelos respublikis saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis aqti. 147 saqarTvelos respublikis uzenaesi sabWos prezidiumis 1991 wlis 22 martis dadgenileba.

121

Tan148. yovelive es oficialuri Tbilisis samarTlian protests iwvevda, rac

kidev ufro amwvavebda urTierTobas centrsa da regions Soris.

rogorc erTxel ukve aRiniSna, saqarTveloSi ganxorcielebuli samxedro

gadatrialebis Sedegad (1991-1992 wlebis dekember-ianvari), xelisufleba xelSi

Caigdo samxedro sabWom, romelmac SemdgomSi mTeli Zalaufleba gadasca

aseve aralegitimur organos _ saxelmwifo sabWos (saxelmwifo sabWos saTa-

veSi Caudga e. SevardnaZe). 1992 wlis TebervalSi samxedro sabWom gaauqma

saqarTvelos respublikis moqmedi konstitucia (igulisxmeba 1978 wlis

konstitucia, 1990 wlis cvlilebebis gaTvaliswinebiT) da aRadgina saqarT-

velos pirveli demokratiuli respublikis 1921 w. 21 Tebervlis konstituciis

moqmedeba. samxedro sabWos am gadawyvetilebiT, faqtiurad, anulirebul iqna

afxazeTis, rogorc avtonomiuri respublikis, saqarTvelos SemadgenlobaSi

yofnis samarTlebrivi baza149. Tumca, unda aRiniSnos, rom samxedro sabWo

warmoadgenda sruliad aralegitimur organos da, amdenad, mis mier miRebuli

nebismieri gadawyvetileba an samarTlebrivi aqti Tavisuflad SeiZleba

Sefasdes, rogorc ukanono da iuridiuli Zalis armqone.

1992 w. 23 ivliss e.w. afxazeTis ssr uzenaesma sabWom miiRo kanoni, romlis

Tanaxmadac afxazeTis sabWoTa socialistur respublikas ewoda àfxazeTis

respublika~. imave dRes e.w. afxazeTis respublikis uzenaesma sabWom miiRo

dadgenileba afxazeTis assr 1978 wlis konstituciis moqmedebis Sewyvetis

Sesaxeb, rac, faqtiurad, warmoadgenda afxazeTis saqarTvelos Semadgenlobi-

dan gasvlis iuridiuli gaformebis kidev erT mcdelobas. xsenebul dadgeni-

lebaSi weria: àfxazeTis assr saxelmwifoebriv-samarTlebrivi statusi da

misi urTierTmimarTeba saqarTvelos ssr-Tan da ssrk-Tan ganisazRvreboda da

regulirdeboda afxazeTis assr da saqarTvelos 1978 wlis konstituciebiT,

148 afxazeTis respublikis uzenaesi sabWos prezidiumis 1991 w. 27 seqtembris dadgenileba àfxa-zeTis suverenitetis ekonomikuri safuZvlebis uzrunvelyofis Sesaxeb~; afxazeTis uzenaesi sabWos prezidiumis 1991 w. 27 noembris dadgenileba àfxazeTSi samobilizacio rezervebis mdgo-mareobisa da namdvil samxedro samsaxurSi gawvevis Sesaxeb~; afxazeTis uzenaesi sabWos prezi-diumis 1991 w. 27 noembris dadgenileba àfxazeTis saxelmwifo uSiSroebis samsaxuris Seqmnis Sesaxeb~; afxazeTis uzenaesi sabWos prezidiumis 1991 w. 29 dekembris dadgenileba àfxazeTis teritoriaze samxedro nawilebis, sasazRvro da Sinagani jarebis, samxedro-sazRvao Zalebis dawesebulebaTa dislokaciisa da maTi funqcionirebis wesebSi cvlilebaTa Setanis Sesaxeb~. 149 saqarTvelos demokratiuli respublikis 1921 w. 21 Tebervlis konstituciaSi afxazeTi moxse-niebulia ara rogorc avtonomiuri respublika, aramed rogorc `soxumis olqi~ (Tavi XI, muxli 107).

122

agreTve ssrk 1977 wlis konstituciiT ... 1992 wlis TebervalSi saqarTvelos

droebiTma samxedro sabWom miiRo gadawyvetileba saqarTvelos demokratiuli

respublikis 1921 wlis konstituciaze gadasvlis Sesaxeb, romelSic gaTvalis-

winebuli ar iyo iseTi subieqti, rogoric aris afxazeTis assr ... afxazeTis

assr 1978 wlis konstitucia miRebul iqna saqarTvelos 1978 wlis konstitu-

ciisa da ssrk 1977 wlis konstituciis Sesabamisad. am ukanasknelTa moqme-

debis Sewyvetis Semdeg, afxazeTis assr konstitucias gamoecala Tavisi samar-

Tlebrivi safuZveli da aRar Seesabameba amJamad Seqmnil politikur da iuri-

diul realiebs. amrigad, afxazeT-saqarTvelos urTierTmimarTebaSi samarTle-

brivi vakuumi gaCnda. am mouwesrigebeli samarTlebrivi vakuumis daZlevis

mizniT, agreTve xelmZRvanelobs ra afxazeTsa da saqarTvelos Soris saxelm-

wifoTaSoriso urTierTobis aRdgenisaken miswrafebiT, afxazeTis uzenaesi

sabWo adgens: 1) miCneul iqnas, rom afxazeTis assr 1978 wlis konstituciam

Sewyvita Tavisi moqmedeba; 2) afxazeTis axali konstituciis miRebamde amoq-

meddes afxazeTis ssr 1925 wlis konstitucia ... sakonstitucio komisiam

daaCqaros afxazeTis axali konstituciis mosamzadebeli samuSaoebi da 1992

wlis seqtemberSi warudginos igi afxazeTis uzenaes sabWos~.

rogorc ukve aRiniSna, kremlis Sorsmimavali miznebis miRwevis realur

saSualebad daisaxa afxazeTSi saomari moqmedebebis provocireba, rac warma-

tebiT ganxorcielda kidec 1992 wels, rodesac, saqarTveloSi momxdari saxe-

lmwifo gadatrialebis Sedegad, qveyanaSi umZimesi politikuri viTareba Seiq-

mna (am momentisTvis, saqarTveloSi ukve arsebobda erTi SeiaraRebuli

konfliqti, cxinvalis regionis saxiT). ruseTis negatiuri rolis bolomde

gasaazreblad savsebiT sakmarisia Tundac is magaliTi, rom, afxazeTSi sao-

mari moqmedebebis dawyebisTanave (1992 wlis agvisto), ruseTis sainformacio

saSualebebma mTel msoflios auwyes, rom saqarTvelos saxelmwifo sabWos

jarebma omi gamoucxades afxazeTs. sinamdvileSi, movlenebi Semdegnairad

ganviTarda. 1992 w. 10 agvistos saqarTvelos respublikis saxelmwifo sabWos

prezidiumma miiRo dadgenileba, raTa afxazeTSi Sesuliyo saqarTvelos

Tavdacvisa da Sinagan saqmeTa saministroebis garkveuli samxedro kontingent-

i, kontrolis qveS aeyvana sarkinigzo magistrali, aRekveTa iq yaCaRobisa da

123

tvirTebis gatacebis faqtebi, aseve ganeiaraRebina ukanono SeiaraRebuli for-

mirebebi (saqarTvelos respublikis saxelmwifo sabWos prezidiumis 1992 w. 10

agvistos dadgenileba `rkinigzis transportze sagangebo wesebis SemoRebis

Taobaze~)150. afxazeTis rkinigzis dacvas gaaCnda strategiuli mniSvneloba,

vinaidan igi, saqarTvelos teritoriis gavliT, erTmaneTTan akavSirebda ruseTs

da somxeTs. miuxedavad imisa, rom saxelmwifo sabWos aRniSnuli gadawyveti-

leba winaswar iyo SeTanxmebuli piradad vladislav arZinbasTan, gali-oCamCi-

ris administraciuli sazRvris gadakveTisas, afxazurma monoeTnikurma gvar-

diam saqarTvelos sajariso nawilebs cecxli gauxsna. situacia ukiduresad

gamwvavda vladislav arZinbas radiogamosvlis Semdgom, rodesac man sayovel-

Tao mobilizacia gamoacxada. 1992 w. 14 agvistos e.w. afxazeTis respublikis

uzenaesi sabWos prezidiumma gamosca dadgenileba `zrdasruli mosaxleobis

mobilizaciisa da afxazeTis Sinagani jaris polkisaTvis iaraRis gadacemis

Sesaxeb~. afxazeTSi farTomasStabiani sabrZolo moqmedebebis eskalacia daiwyo151.

saomari moqmedebebis dawyebidan mcire xnis Semdeg, 1992 wlis 3 seqtembers

(am momentisTvis qarTuli samxedro SenaerTebi ukve gagraSi iyvnen), ruseTis

iniciativiTa da CrdiloeT kavkasiis respublikebis xelmZRvanelTa monawile-

obiT, q. moskovSi xeli moewera `SeTanxmebas (Semajamebel dokuments) cecxlis

Sewyvetisa da konfliqtis mowesrigebis Sesaxeb~152. am dokumentis muxli 1

iwyeboda Semdegi abzaciT: `uzrunvelyofilia saqarTvelos respublikis teri-

toriuli mTlianoba, konfliqtis monawile yvela SeiaraRebuli formireba

1992 w. 5 seqtembris 12.00 saaTidan wyvets cecxls da yovelgvari Zalis

gamoyenebas erTmaneTis winaaRmdeg...~. dokumentSi aseve naTqvamia, rom ruseTis

federaciis SeiaraRebuli Zalebi, romlebic droebiT imyofebian saqarTvelos 150 zogierTi eqspertis azriT, saqarTvelos saxelmwifo sabWos jarebis afxazeTSi Seyvanis rea-lur mizezs warmoadgenda ara rkinigzis dacva, aramed prezident zviad gamsaxurdias momxree-bis dasja, romlebic afxazeTSi sakmaod mravlad iyvnen. 1992 wlis agvistos dasawyisSi afxaze-TSi adgili qonda yofili xelisuflebis momxreTa (e.w. `zviadistebis~) masiur gamosvlebs, xolo eduard SevardnaZisa da saxelmwifo sabWos Zalaufleba iq, faqtiurad, ar vrceldeboda. zogierTi mkvlevari dResac miiCnevs, rom swored es garemoeba iqca afxazeTSi Sesvlis mTavar motivad. 151 afxazi separatistebisa da daqiravebuli `boevikebis~ garda, afxazeTSi qarTuli jarebis winaaRmdeg ibrZodnen ruseTis Tavdacvis saministros regularuli samxedro SenaerTebi, maT Soris, ruseTis 345-e sadesanto polki, gudauTaSi dislocirebuli samxedro-sahaero Zalebis eskadrilia, aseve oCamCiresa da gumisTaze dislocirebuli ruseTis Tavdacvis saministros batalionebi. 152 moskovis Sexvedris Semajamebeli dokumenti - 03.09.1992.

124

respublikis, maT Soris afxazeTis teritoriaze, icaven mkacr neitralitets

da ar monawileoben Sinaur konfliqtebSi (muxli 9). ruseTis federaciis

saxeliT, dokuments xeli moawera prezidentma boris elcinma, xolo saqarT-

velos saxeliT _ saxelmwifo sabWos Tavmjdomarem eduard SevardnaZem. doku-

mentSi aseve dafiqsirda im pirTa sia, romlebic daeTanxmnen aRniSnul SeTan-

xmebas. maT ricxvSi iyo afxazi separatistebis lideri vladislav arZinbac.

SeTanxmebis Sesrulebis garantad gamodioda ruseTi. qarTulma mxarem gagri-

dan Tavisi sajariso nawilebi gaiyvana, qalaqSi mxolod mSvidobiani mosaxle-

oba darCa. magram, mowinaaRmdege mxarem daarRvia SeTanxmeba da mTeli samxe-

dro potencialiT Seutia gagras. 1992 wlis 1 oqtombers separatistebma Stur-

miT aiRes gagra, sadac daiwyo qarTuli mosaxleobis eTnikuri wmenda. rac

Seexeba 3 seqtembris SeTanxmebis garants _ ruseTs, es ukanaskneli ara

mxolod dumda, aramed aSkara daxmarebasac uwevda afxaz separatistebs

cocxali ZaliTa da SeiaraRebiT.

1993 wlis 27 ivliss, ruseTis SuamavlobiT, qarTul, afxazur da rusul

mxareebs Soris xeli moewera (q. soWSi) SeTanxmebas `afxazeTSi cecxlis Sewy-

vetisa da misi dacvis kontrolis meqanizmebis Sesaxeb~. SeTanxmeba iTvalis-

winebda dapirispirebul mxareTa ganiaraRebasa da konfliqtis zonis etapo-

briv demilitarizacias. SeTanxmeba krZalavda aviaciis, artileriis, sanaosno

saSualebebis, yovelgvari samxedro teqnikisa da iaraRis gamoyenebas, aseve

konfliqtis zonaSi jarebisa da sxva formirebebis SeuTanxmebel gadaad-

gilebebs, iaraRisa da tyvia-wamlis Setanas, samxedro infrastruqturis obieq-

tebis agebas. amasTan, unda Seqmniliyo qarTul-afxazur-rusuli droebiTi

sakontrolo jgufebi, romelTac meTvalyureoba unda gaewiaT cecxlis Sewy-

vetis reJimis Sesrulebis mdgomareobisTvis. SeTanxmebaSi aseve aRiniSna: `kon-

fliqtis zonaSi dauyovnebliv Sedian saerTaSoriso meTvalyureebi da cecx-

lis Sewyvetis Semdeg 10-15 dRis ganmavlobaSi afxazeTis teritoriidan gavlen

saqarTvelos respublikis SeiaraRebuli formirebebi. cecxlis Sewyvetis

reJimisa da marTlwesrigis dasacavad gamoyenebuli iqneba saerTaSoriso

samSvidobo Zalebi, agreTve, gaerosTan konsultaciiT, konfliqtis zonaSi

droebiT ganlagebuli ruseTis sajariso kontingenti ... afxazeTis teritori-

125

aze droebiT myofi ruseTis jarebi icaven mkacr neitralitets ...~153. eduard

SevardnaZis xelisuflebam, romelic kvlav ruseTisadmi ndobis politikis

erTguli darCa, soWis SeTanxmebis xelmowerisTanave daiwyo saqarTvelos

SeiaraRebuli Zalebisa da mZime teqnikis foTis mimarTulebiT gayvana. amis

sapirispirod, afxazur mxares ar dauwyia analogiuri procesi, rac, faqti-

urad ukve imis mauwyebeli iyo, rom adgili qonda morig winaswar dagegmil

provokacias. situacias amZimebda is garemoeba, rom am periodSi dasavleT

saqarTveloSi mimdinareobda SeiaraRebuli Setakebebi zviad gamsaxurdias

momxreebsa da eduard SevardnaZis samTavrobo jarebs Soris. bunebrivia,

Seqmnili viTareba xels aZlevda rus generlebs da afxaz separatistebs, rom-

lebmac 16 seqtembers daiwyes q. soxumis masiuri dabombva. mdgomareobis gamos-

worebis mizniT, 17 seqtembers adlerSi saqarTvelos saxelmwifo meTaurma

eduard SevardnaZem Sexvedra gamarTa ruseTis Tavdacvis ministrTan pavel

graCovTan, Tumca, molaparakebam sasurveli Sedegi ver gamoiRo.

18 seqtembers eduard SevardnaZem gaavrcela sajaro mimarTva sxvadasxva

qveynebisa da gaeros generaluri mdivnis saxelze. mimarTvaSi naTqvamia: `1992

wlis 3 seqtembers Cven moskovSi xeli movawereT Semajamebel dokuments ... es

dokumenti daqiravebulTa CeqmebiT gaTeles, romlebmac uiaraRo gagra Stu-

rmiT aiRes ... dabolos, ukve meramdened, vendeT ra ruseTis samSvidobo misias,

mis, rogorc garantisa da Suamavlis rols, davdeT 1993 wlis 27 ivlisis

SeTanxmeba da pasuxad kvlav Ralati miviReT ... Setevaze gadmovidnen `boevi-

kebi~, romlebic TiTqos ganiaraRebuli hyavdaT, da Cven mxolod isRa dagv-

rCenia vTqvaT, rom xelSekrulebis Sesrulebis garantma mxarem an ar isurva,

an ver SeZlo yofiliyo garanti ... araviTari dadebiTi Sedegi ar moutania,

jerjerobiT, gaeros uSiSroebis sabWos rezoluciasac da generaluri mdiv-

nis mtkice gancxadebebs ...~154. miuxedavad imisa, rom aRniSnul mimarTvaSi

daufaravad aris saubari oficialuri moskovis uunarobaze (an survilis

arqonaze) Seesrulebina mSvidobis garantori qveynis funqciebi, vfiqrobT, e.

SevardnaZis xsenebuli gancxadeba mainc arasaTanadod asaxavda afxazeTSi

153 SeTanxmeba `afxazeTSi cecxlis Sewyvetisa da misi dacvis kontrolis meqanizmebis Sesaxeb~ (q. soWi) _ 27.07.1993. 154 gazeTi `saqarTvelos respublika~, 1993 wlis 21 seqtemberi.

126

realurad ganviTarebul movlenebs. saqarTvelos saxelmwifo meTauris mimar-

TvaSi, oficialuri moskovi ar aris pirdapir dadanaSaulebuli imaSi, rom

igi Tavad bombavda qalaq soxums da afxazeTis sxva dasaxlebul punqtebs

(Cvenis azriT, mimarTvis teqsti mxolod iribaT Tu miuTiTebs ruseTis

uSualo monawileobaze saomar moqmedebebSi). mimarTvaSi aqcentebi keTdeba

daqiravebul `boevikebze~ da ara ruseTis federaciis regularuli armiis

nawilebze, rac udaod amaxinjebs da bolomde ar asaxavs afxazeTis trage-

diis realur suraTs.

samwuxarod, saqarTvelos xelisuflebis mcdelobebs ar mohyolia raime

seriozuli reaqcia saerTaSoriso Tanamegobrobis mxridan. 1993 wlis 27 seqte-

mbers, masiuri Semotevebis Sedegad, q. soxumi daeca155. soxumis dacemidan zus-

tad sami dRis Semdgom, afxazeTis teritoria mTlianad gaiwminda qarTuli

mosaxleobisgan, rac, faqtiurad, genocidis tolfasia.

SevardnaZis xelisufleba, romelic mizezTa mTeli kompleqsis gamo damar-

cxda omSi, daTanxmda dsT-Si Sesvlaze (1993 w.), aseve mis teritoriaze ruse-

Tis oTxi samxedro bazis SenarCunebaze (dokuments saqarTvelos teritori-

idan ruseTis samxedro bazebis gayvanis Taobaze, pirvelad xeli moewera 1999

wels, euTos stambolis samitze). miuxedavad dsT-Si saqarTvelos Sesvlisa,

ruseTs ar Seuwyvetia saqarTvelos saxelmwifoebrivi interesebis sawinaaRm-

dego qmedebebi da separatistuli reJimebisTvis zurgis gamagreba.

1994 wlis 13 ianvars q. JenevaSi, gaeros egidiTa da euTos warmomadgenelTa

monawileobiT, gaimarTa qarTul-afxazuri konfliqtis srulmasStabiani mowe-

srigebis Sesaxeb molaparakebebis meore raundi, romlis dasrulebis Semdeg

xeli moewera komunikes, romliTac, faqtiurad, oficialurad dafiqsirda

afxazeTis omis Sedegebi156. am komunikes mixedviT, afxazur mxares daekisra

upirvelesi pasuxismgebloba devnilTa dabrunebasa da maT usafrTxoebaze.

zogierTi eqspertis azriT, xsenebuli dokumentis xelmowera warmoadgenda

Secdomas saqarTvelos xelisuflebis mxridan. garkveuli TvalsazrisiT, am

155 q. soxumis aRebis operaciaSi monawileobdnen gaerTianebuli rusuli, afxazuri, Crdilo kavkasiuri da somxuri Zalebi. 156 komunike JenevaSi qarTvelTa da afxazTa molaparakebis meore raundis Sesaxeb - 13.01.1994.

127

dokumentiT moxda separatistuli reJimis erTgvari samarTlebrivi reabili-

tacia, vinaidan afxazur mxares mieca ndobis mandati.

morig dokuments (oTxmxriv SeTanxmebas) xeli moewera 1994 wlis 4 aprils

q. moskovSi (imave dRes, moskovSi aseve xeli moewera gancxadebas `qarTul-

afxazuri konfliqtis politikuri mowesrigebis RonisZiebebis Sesaxeb~). am

dokumentis wyalobiT, afxazeTSi dabruneba ar uweriaT im qarTvelebs, rom-

lebic iaraRiT xelSi ibrZodnen afxazeTSi sakuTari qveynis teritoriuli

mTlianobisTvis (me-3 punqtis `g~ qvepunqti)157. amave dros, dokumentSi araferia

naTqvami im afxazebze, vinc aseve iaraRiT xelSi ibrZodnen saqarTvelos

samTavrobo jarebis winaaRmdeg da safrTxes uqmnidnen qveynis politikur

erTianobas. am SeTanxmebiT, qarTuli mxare erTgvari okupantis rolSi gamo-

dis, rac sruli absurdia. rac Seexeba afxazeTidan devnili qarTvelebis erT

nawils, maT faqtiurad aekrZalaT qveynis teritoriuli mTlianobis aRdgenis-

Tvis saomar moqmedebebSi monawileoba da sakuTar saxlebSi upirobo

dabruneba. SevardnaZis xelisuflebis mxridan am daTmobaze wasvla saqarT-

velos grZelvadiani interesebis ugulvebelyofas warmoadgenda.

1994 wlis 14 maiss q. moskovSi qarTuli da afxazuri mxareebis mier xelmo-

weril iqna SeTanxmeba cecxlis Sewyvetisa da ZalTa daSoriSorebis Sesaxeb

(am SeTanxmebiT ganisazRvra usafrTxoebisa da SezRuduli SeiaraRebis

zonebi)158. SeTanxmeba daido gaeros egidiT da ruseTis mxaris xelSewyobiT

da iTvaliswinebda konfliqtis zonaSi dsT-is samSvidoboebis ganlagebas.

garda amisa, 15-16 maiss mxareebma specialuri werilebiTac mimarTes dsT-is

saxelmwifo meTaurTa sabWos Tavmjdomares, ruseTis federaciis prezidents

boris elcins, mieRo gadawyvetileba konfliqtis zonaSi koleqtiuri samSvi-

157 oTxmxrivi SeTanxmeba ltolvilTa da iZulebiT adgilnacval pirTa nebayoflobiTi dabru-nebis Sesaxeb. q. moskovi, 04.04.1994. 158 am dokumentiT, romelsac saqarTvelos saxeliT xeli moawera jaba ioselianma, qarTuli da afxazuri mxareebi, dsT-is saxelmwifo meTaurTa sabWos 1994 wlis 15 aprilis gancxadebis safuZvelze, TxovniT mimarTaven saxelmwifo meTaurTa sabWos, miiRos gadawyvetileba qarTul-afxazuri konfliqtis zonaSi koleqtiuri samSvidobo Zalebis gamoyenebis Taobaze. amave SeTan-xmebiT, mxareTa SeiaraRebuli Zalebis daSoriSorebis erT-erT principad dasaxelda kodoris xeobidan saqarTvelos sajariso nawilebis gayvana maTi dislokaciis adgilebSi, afxazeTis farglebs gareT. aseve gadawyda, rom kodoris xeobaSi ganxorcieldeboda dsT-is samSvidobo Zalebisa da gaeros saerTaSoriso meTvalyureTa regularuli patrulireba.

128

dobo Zalebis gamoyenebis Taobaze159. 1994 wlis 9 ivniss prezidentma elcinma

xeli moawera gankargulebas, ruseTis SeiaraRebuli Zalebis dsT-is samSvi-

dobo operaciebSi monawileobis Sesaxeb. 21 ivniss dsT-is koleqtiuri samSvi-

dobo Zalebis kontigenti (КСПМ – Колективные силы по поддержанию мира), romelic

mTlianad dakompleqtebuli iyo rusi samxedroebiT, qarTul-afxazuri konf-

liqtis zonaSi ganlagda160. gamoikveTa usafrTxoebis ori mimarTuleba,

kerZod `CrdiloeTis~ (kodoris xeobis qveda nawili) da `samxreTis~ (galisa

da zugdidis raionebis administraciul sazRvarTan)161. 1994 w. 21 oqtombers q.

moskovSi gaimarTa dsT-is saxelmwifos meTaurTa sabWos morigi sxdoma,

romlis drosac miRebul iqna gadawyvetileba, qarTul-afxazuri konfliqtis

zonaSi mSvidobis SenarCunebis operaciis mandatis damtkicebis Sesaxeb162. rac

Seexeba gaeros samxedro damkvirvebelTa misias (UNOMIG/МООННГ – Миссия ООН по

наблюдению в Грузии), romelic saqarTveloSi funqcionirebs 1993 wlidan, mas

daevala 14 maisis moskovis SeTanxmebisa da koleqtiuri samSvidobo Zalebis

(КСПМ) operaciis Sesrulebis kontroli (monitoringi)163. gaeros samxedro

damkvirvebelTa meTvalyureobis qveS aseve gadavida usafrTxoebisa da SezRu-

duli SeiaraRebis zonebTan mimdebare sanapiro wylebi da sahaero sivrce.

159 es faqti aisaxa gaeros 1994 wlis 21 ivlisis #937 rezoluciaSic. 160 `qarTul-afxazuri konfliqtis zonaSi mSvidobis SenarCunebisTvis koleqtiuri Zalebis gamoyenebis Sesaxeb~ gadawyvetilebis xelmowera moxda dsT-is saxelmwifoTa meTaurebis mier 1994 wlis ivnis-agvistoSi (gadawyvetileba oficialurad ZalaSi Sevida 22 agvistodan). gadawy-vetileba miRebul iqna eqvsi Tvis vadiT da, SemdgomSi, Sesabamisi gadawyvetilebebis safuZ-velze, grZeldeboda morigi eqvsTviani periodebiT. gaeros uSiSroebis sabWo miesalma 1994 wlis 14 maisis moskovis SeTanxmebis xelmoweras da qarTul-afxazuri konfliqtis zonaSi dsT-is samSvidobo Zalebis ganlagebas. afxazeTSi dislocirebul КСПМ-is SemadgenlobaSi iricxeboda daaxloebiT 1700-mde samxedro mosamsaxure. 161 usafrTxoebis zona gadaWimuli oyo cecxlis Sewyvetis xazis orive mxares (md. enguris gaswvriv) da Seadgenda 85 km-s sigrZeSi da 24 km-s siganeSi (12 km-s TiToeul mxareze), moicavda 22 sameTvalyureo da 4 sakontrolo punqts. 1994 wlis 14 maisis SeTanxmebis Tanaxmad, usafrT-xoebis zonaSi ar unda yofiliyo SeiaraRebuli Zalebi da mZime sabrZolo teqnika, xolo SezRuduli SeiaraRebis zonaSi _ mZime sabrZolo teqnika. usafrTxoebis zonasa da SezRu-duli SeiaraRebis zonaSi moqmedebdnen adgilobrivi samoqalaqo xelisufalni. rac Seexeba koleqtiuri samSvidobo Zalebis nawilebisa da saerTaSoriso meTvalyureTa gadaadgilebas usafrTxoebis zonis farglebs gareT, es aucileblad unda yofiliyo winaswar SeTanxmebuli mxareebTan. 162 Решение Совета Глав Государств СНГ об утверждении Мандата на проведение операции по поддержанию мира в зоне грузино-абхазского конфликта (Москва, 21 октября 1994 года). 163 saqarTveloSi gaeros damkvirvebelTa misiis (UNOMIG) dafuZneba moxda gaeros uSiSroebis sabWos 1993 wlis 24 agvistos #858 rezoluciis safuZvelze, amave rezoluciiT ganisazRvra misi Tavdapirveli mandatic. qarTul-afxazuri konfliqtis zonaSi dsT-is koleqtiuri samSvi-dobo Zalebis ganlagebis Semdeg, bunebrivia, transformacia ganicada UNOMIG-is mandatmac, rac asaxulia gaeros uSiSroebis sabWos 1994 wlis 21 ivlisis #937 rezoluciaSi.

129

1994 wlis 26 noembers afxazeTis de-faqto reJimma miiRo àfxazeTis respu-

blikis konstitucia~, romlis Tanaxmadac: àfxazeTis respublika (afsni) aris

suverenuli, demokratiuli, samarTlebrivi saxelmwifo, romelic istoriulad

Camoyalibda xalxTa Tavisufali TviTgamorkvevis uflebiT~ (muxli 1); àfxa-

zeTis respublika _ saerTaSoriso samarTlis subieqti _ sxva saxelmwifoe-

bTan Sedis saxelSekrulebo urTierTobebSi~ (muxli 3); àfxazeTis respub-

likis saxelmwifo ena aris afxazuri. rusuli ena afxazuris Tanaxmad aRia-

rebulia saxelmwifo da sxva dawesebulebebis enad~ (muxli 6).

afxazi separatistebi, cdilobdnen ra konfliqtis daregulirebis pro-

cesSi xelmowerili dokumentebis calkeuli muxlebis Tavisebur interpreta-

cias, acxadebdnen, rom saqarTvelom afxazeTi praqtikulad ukve aRiara

rogorc de-iure damoukidebeli respublika. amis argumentad mohyavdaT, maga-

liTad, 1994 w. 4 aprili, rodesac q. moskovSi, gaeros generaluri mdivnis Tan-

daswrebiT, qarTuli da afxazuri mxareebis, aseve gaeros, euTosa da ruseTis

federaciis warmomadgenlebis mier xeli moewera `gancxadebas qarTul-afxa-

zuri konfliqtis politikuri daregulirebis zomebis Sesaxeb~. separatis-

tebis mtkicebiT, am dokumentiT, faqtiurad, dadasturda afxazeTsa da saqar-

Tvelos Soris saxelmwifoebriv-samarTlebrivi urTierTobebis ararseboba da

xazi gaesva im garemoebas, rom afxazeTi aRWurvilia suverenuli saxelmwifos

TiTqmis yvela uflebamosilebiT. Znelia eWvi ar SevitanoT afxazi separatis-

tebis am argumentaciaSi. 1994 wlis moskovis gancxadebis me-2 punqti iwyeba

Semdegi sityvebiT: `molaparakeba mimdinareobda gaeros uSiSroebis sabWos

rezoluciebis Sesabamisad~164. sayovelTaod cnobili faqtia, rom gaeros

uSiSroebis sabWos rezoluciebSi calsaxad aris dafiqsirebuli saqarTve-

los suverenitetisa da teritoriuli mTlianobis xelSeuxeblobis aucileb-

loba, rac avtomaturad gulisxmobs afxazeTis yofnas oficialuri Tbilisis

iurisdiqciis qveS. rac Seexeba saqarTvelosa da afxazeTs Soris saxelmwi-

foebriv-samarTlebrivi urTierTobebis àRdgenas~, gancxadebaSi dafiqsire-

bulia, rom saxelmwifoebriv-samarTlebrivi urTierTobebi saWiroeben ganax-

lebas, imdenad, ramdenadac isini Sewyvetil iqna omis Sedegad. sxva sityvebiT,

164 gancxadeba qarTul-afxazuri konfliqtis politikuri mowesrigebis RonisZiebebis Sesa-xeb (q. moskovi) - 04.04.1994.

130

`saqme exeba ara am urTierTobebis Tavidan Camoyalibebas, aramed urTierTo-

bebis im aspeqtebis aRdgenas, romlebic droebiT iqna moSlili~165. afxazeTi

aRiarebulia, rogorc mxare konfliqtSi (iseve, rogorc qarTuli mxare), rac

srulebiTac ar niSnavs imas, rom afxazeTi vinmes mier unda aRqmul iqnas,

rogorc saerTaSoriso samarTlis sruluflebiani subieqti. de-faqto arse-

buli situacia, rac saomari moqmedebebis Sedegia, ar iZleva imis mtkicebis

sababs, rom afxazeTi de-iure damoukidebelia saqarTvelosgan.

agresiulma separatizmma Sva eTnikuri wmendis sazareli praqtika afxa-

zeTSi, rac genocidis erT-erT formas warmoadgens166. am saxis danaSaulis

cneba da Sinaarsi, Tavis droze, ganisazRvra eqspertTa specialuri komisiis

mier, romelic gaeros uSiSroebis sabWos 1992 wlis #780-e rezoluciis

safuZvelze Seiqmna da yofil iugoslaviis respublikaSi arsebul sitauacias

exeboda (komisiam muSaoba daasrula 1994 wlis aprilSi)167. kerZod, eqspertTa

komisiis daskvnebis 129-e punqtSi vkiTxulobT: `yofil iugoslaviaSi eTnikuri

wmenda warmoebs mkvlelobebis, wamebis, TviTneburi dapatimrebisa da dakave-

bebis, gausamarTlebeli dasjis, gaupatiurebisa da seqsualuri xelyofis,

samoqalaqo mosaxleobis Zaladobrivi gandevnis, gadaadgilebisa da depor-

taciis, samoqalaqo mosaxleobasa da raionebze mizanmimarTuli samxedro

Tavdasxmebisa an Tavdasxmebis muqariT, sakuTrebis uazro ganadgurebis gamo-

yenebiT. msgavsi praqtika warmoadgens danaSauls kacobriobis winaaRmdeg da

SeiZleba misi dakavSireba konkretul samxedro danaSaulebebTan. garda amisa,

165 Алексидзе Л. «Абхазский вопрос»: взгляд из Тбилиси // Институт стратегических оценок и анализа. Вестник Аналитики, № 3 (9). М., 2002. С. 148. 166 termini `eTnikuri wmenda~ gaeros dokumentebSi figurirebs 1992 wlidan, rodesac yofil iugislaviis respublikaSi, gansakuTrebiT, bosniasa da hercogovinaSi adgili hqo-nda saerTaSoriso humanitaruli samarTlisa da 1949 wlis 12 agvistos Jenevis konvenciebis uxeSi darRvevis faqtebs, aseve mSvidobiani mosaxleobis masiur mkvlelobebs. gaeros gene-raluri asambleis 1992 wlis 18 dekembris №47/121 rezoluciiT, `eTnikuri wmenda~ aRiare-bulia, rogorc genocidis erT-erTi forma. 167 uSiSroebis sabWos 1992 wlis 6 oqtombris 780-e rezoluciis safuZvelze, 26 oqtombers gaeros generaluri mdivnis butros butros galis mier Seiqmna eqspertTa komisia, romel-sac unda Seeswavla Jenevis konvenciebisa da saerTaSoriso humanitaruli samarTlis sxva darRvevebis faqtebi, romelTac adgili hqonda yofili iugoslaviis teritoriaze. komisiam muSaoba daiwyo 1992 w. noemberSi da daasrula 1994 w. aprilSi.

131

msgavsi qmedebebi aseve kavSirSia konvenciasTan genocidis Sesaxeb~168. rac See-

xeba èTnikuri wmendis~, rogorc terminis ganmartebas, komisiis daskvnebis 130-

e punqtis Tanaxmad, èTnikuri wmenda aris erTerTi eTnikuri an religiuri

jgufis mier SemuSavebuli mizanmimarTuli politika, romelic mimarTulia

garkveuli geografiuli raionebidan sxva eTnikuri an religiuri jgufis

samoqalaqo mosaxleobis gansadevnad, Zaladobisa da teroris meTodebis

gamoyenebiT. mniSvnelovanwilad igi xorcieldeba fsevdonacionalizmis, isto-

riuli wyenisa da SurisZiebis mZlavri mamoZravebeli grZnobis niRabqveS. amis

mizani mdgomareobs teritoriis okupaciaSi da am teritoriidan im jgufis an

jgufebis gandevnaSi, romelTa mimarTac gamoyenebulia es wmenda~169. vfiqrobT,

ori azri ar unda arsebobdes imaze, rom èTnikuri wmendis~ mocemuli ganmar-

teba, romelic gaeros eqspertebma Tavis droze yofil iugoslaviaSi ganviTa-

rebuli movlenebis magaliTze SeimuSaves, pirdapir esadageba da zedmiwevniT

asaxavs im viTarebas, rasac adgili hqonda afxazeTis konfliqtis dros,

upiratesad qarTuli mosaxleobis mimarT.

afxazTa separatistebis mier qarTuli mosaxleobis mimarT ganxorciele-

buli eTnikuri wmendis politika dagmobilia 1994 wlis 6 dekembris euTos

budapeStis samitis dokumentebSi, sadac monawile qveynebma gamoTqves TavianTi

SeSfoTeba afxazeTis xelisufalTa mier miRebuli calmxrivi gadawyvetile-

bis gamo. monawile qveynebma aseve gamoTqves Rrma SeSfoTeba èTnikuri wmen-

dis~, upiratesad qarTuli mosaxleobis TavianTi sacxovrebeli adgilebidan

masobrivi gandevnisa da udanaSaulo moqalaqeTa didi raodenobiT daRupvis

gamo170.

euTos budapeStis Sexvedris dokumentebSi dafiqsirebul debulebebs mxari

dauWira dsT-is saxelmwifo meTaurTa sabWom, rac aisaxa kidec dsT-is alma-

aTis samitis memorandumSi `dsT-Si mSvidobisa da stabilurobis SenarCunebis

168 Письмо Генерального Секретаря от 24 Мая 1994 года на имя Председателя Совета Безопасности // Приложение – Заключительный доклад Комиссии экспертов, созданной во исполнение резолюции 780 (1992) Совета Безопасности [http://www.un.org]. 169 Письмо Генерального Секретаря от 24 Мая 1994 года на имя Председателя Совета Безопасности // Приложение – Заключительный доклад Комиссии экспертов, созданной во исполнение резолюции 780 (1992) Совета Безопасности [http://www.un.org]. 170 euTos budapeStis Sexvedris rezoluciidan, 06.12.1994, gazeTi `saqarTvelos respublika~, №208, 1994 wlis 10 dekemberi.

132

Sesaxeb~ (1995 wlis 10 Tebervali). memorandumis teqstSi aseve Setanil iqna

saqarTvelos winadadeba agresiuli separatizmis171 dagmobis Sesaxeb. aranak-

leb mniSvnelovani iyo 1995 wlis 26 maiss q. minskSi gakeTebuli dsT-is

prezidentebis gancxadeba. xsenebuli dokumentebi erTmniSvnelovnad uWeren

mxars afxazeTis politikuri statusis gansazRvras erTiani saqarTvelos

SemadgenlobaSi. igive pozicia dafiqsirda dsT-is 1996 wlis 19 ianvris mosko-

vis samitze. ufro metic, 19 ianvris gadawyvetilebiT, dsT-is saxelmwifoebma

ikisres valdebuleba, saqarTvelos centraluri xelisuflebis Tanxmobis

gareSe, ar ganexorcielebinaT raime saxis savaWro-ekonomikuri, finansuri,

satransporto an sxva saxis operaciebi afxazuri mxaris xelisuflebasTan,

aseve ar daemyarebinaT oficialuri kontaqtebi afxazeTis teritoriaze moq-

med struqturebTan da Tanamdebobis pirebTan (punqti 6)172.

aranakleb Sedegiani iyo 1996 wlis 3 dekembris euTos umaRlesi donis

lisabonis Sexvedra (samiti). euTos lisabonis samitis deklaraciaSi ara

marto dagmobilia eTnikuri wmenda, aramed konkretulad aris gansazRvruli

Tu ra igulisxmeba amaSi: `...Cven vgmobT afxazeTSi `eTnikur wmendas~, rasac

mohyva ZiriTadad qarTveli mosaxleobis masobrivi ganadgureba da iZulebiTi

gandevna. separatistebis destruqciuli aqtebi, kerZod ltolvilebisa da

adgilnacval pirTa dabrunebisaTvis xelis SeSla da gadawyvetileba gaimarT-

os arCevnebi afxazeTsa da cxinvalis regionSi (`samxreT oseTSi~) Zirs

171 agresiuli separatizmi aris demokratiul suverenul saxelmwifoSi mcxovrebi mcireri-cxovani xalxis erovnul, religiur Tu enobriv umciresobaTa liderebis mier danergili ideologia da praqtika, romelic asabuTebs am saxelmwifosagan gamoyofis aucileblobas yvela Zalismieri saSualebis, pirvel rigSi ki SeiaraRebuli Zalis gamoyenebiT. `agresi-uli separatizmi~, rogorc termini, pirvelad gamoyenebul iqna qarTuli diplomatiis mier afxazeTSi (saqarTvelo) konfliqtTan dakavSirebiT. saerTaSoriso samarTlebrivi Tu politikuri dokumentebi jerjerobiT ar Seicaven am termins, Tumca gamoyenebulia iseTi formulebi, romlebic asaxaven agresiuli separatizmis cnebas. 172 ruseTma mxari dauWira afxazeTis winaaRmdeg ekonomikuri sanqciebis SemoRebas da separatistebisTvis iaraRis miwodebis akrZalvas. Tumca, afxazeTis izolaciis politika gagrZelda mxolod 1999 wlamde. am periodis Semdeg, ruseTma kvlav gaxsna sazRvari separatistul afxazeTTan da gaamartiva sazRvris gadakveTisa da sazRvrispira vaWrobis reJimi. dsT-is samitebis gadawyvetilebaTa sawinaaRmdegod, ruseTis mTavrobis Tavmjdoma-reebi yovelwliurad gamoscemdnen gankargulebebs afxazeTis reJimisaTvis ekonomikuri yadaRis moxsnis Taobaze, rom aRaraferi vTqvaT rus mesazRvreTa TviTnebobaze. ufro metic, 2008 wlis 6 marts, ruseTis sagareo saqmeTa saministrom gaakeTa oficialuri ganc-xadeba `dsT-is saxelmwifos meTaurTa mier miRebuli 1996 wlis 19 ianvris gadawyvetile-bebidan ruseTis federaciis gasvlis Sesaxeb~. amdenad, 2008 w. martidan, moskovma ukve oficialurad Tqva uari Seesrulebina dsT-is farglebSi nakisri valdebulebebi.

133

uTxris pozitiur mcdelobas am konfliqtebis politikuri mowesrigebis

mizniT...~173. gaeros uSiSroebis sabWom daadastura es daskvnebi Tavis rezolu-

ciebSi, sadac araerTxel aris miniSneba euTos budapeStisa da lisabonis

samitebis Sedegebze.

qarTuli mosaxleobis morigi `eTnikuri wmenda~ ganxorcielda 1998 wlis

maisSi afxazeTis galis raionSi, ris Sedegadac 49 aTasamde sakuTar saxle-

bSi spontanurad dabrunebuli mSvidobiani mcxovrebi xelmeored iqca devni-

lad174. galis tragikuli movlenebis Semdeg, dsT-is samSvidoboTa umoqme-

dobiT aRSfoTebulma saqarTvelos mTavrobam, daayena moTxovna samSvidoboTa

mandatis gafarTovebis Sesaxeb. oficialurma Tbilisma aseve ganacxada, rom,

Tu ruseTi ar daTanxmdeboda samSvidoboTa mandatis gafarTovebas, maSin

saqarTvelo moiTxovda maT Canacvlebas axali mravalerovnuli samSvidobo

ZalebiT. ukrainam gamoTqva mzadyofna Seesrulebina erT-erTi mSvidobismyo-

feli qveynis roli, oRond, mxolod gaeros uSiSroebis sabWos (da ara dsT-is)

gadawyvetilebis safuZvelze da im SemTxvevaSi, Tu es operacia dafinansde-

boda gaeros mier. Tumca, gaiTvaliswines ra ruseTis aSkarad negatiuri damo-

kidebuleba aRniSnuli sakiTxisadmi, gaerom da euTom ar miiCnies SesaZleblad

afxazeTis konfliqtis zonaSi alternatiuli samSvidobo Zalebis gagzavna.

1999 wels, mas Semdeg, rac prezidentma elcinma premier-ministris Tanamde-

bobaze daniSna vladimir putini, urTierTobebi saqarTvelosa da ruseTs

Soris kidev ufro daiZaba. am process Tan axlda ruseTis politikis trans-

formacia afxazeTis sakiTxis mimarT. SezRuduli kontaqtebis samwliani

periodis Semdeg (1996-1999), ruseTma xelaxla daiwyo mWidro kavSir-urTier-

Tobebis gaaqtiureba separatistul afxazeTTan175. putinma, faqtiurad, mxari

dauWira afxazeTis saprezidento arCevnebs da referendums, rasac SemdgomSi

173 euTos umaRlesi donis lisabonis Sexvedris deklaraciidan (03.12.1996) // gazeTi `saqarT-velos respublika~, № 246, 1996 wlis 7 dekemberi. 174 galis 1998 wlis maisis sadamsjelo operaciis dros, afxazma separatistebma, ruseTis samSvidobo Zalebis xelSewyobiTa da saomari teqnikis TanxlebiT, cecxli gauxsnes da amoxoces iq dabrunebuli qarTuli mosaxleobis nawili (daxvretil iqna 75 udanaSaulo adamiani), aseve gadawves galis raionis 12 qarTuli sofeli (sida, Tagiloni, zemo barRebi, qvemo barRebi, fiCori, otobaia, xumuSquri, nabakevi, dixazurga, pirveli gali, saberio, lekuxona, ganaxleba). 175 1999 wels ruseTma gaxsna sazRvari afxazeTTan da amiT daarRvia dsT-is saxelmwifo meTaurTa sabWos 1996 wlis 19 ianvris gadawyvetileba.

134

afxazeTis mxridan damoukideblobis gamocxadeba mohyva (1999 wlis oqtom-

beri). Tumca, samarTlianobisTvis unda aRiniSnos, rom, oficialur doneze,

ruseTs ar uRiarebia 1999 wlis referendumis Sedegebi da uari ar uTqvams

saqarTvelos teritoriuli mTlianobis principis pativiscemaze. 2000 wlis

dekemberSi, gamoxata ra SeSfoTeba pankisis xeobaSi viTom da CeCeni `boevik-

ebis~ arsebobis gamo, ruseTma SemoiRo savizo reJimi saqarTvelosTan, xolo

afxazeTisa da `samxreT oseTis~ regionebTan ki SeinarCuna e.w. sazRvris gada-

kveTis gamartivebuli procedurebi (faqtiurad uvizo reJimi).

afxazeTis konfliqtis daregulirebis procesSi gaero (UN) da misi

uSiSroebis sabWo CarTulia 1992 wlidan (saqarTvelos xelisuflebis Txovnis

safuZvelze). 1993 wels saqarTveloSi gaeros damkvirvebelTa misiam (UNOMIG)

SeimuSava samSvidobo molaparakebaTa kompleqsuri mravalmxrivi meqanizmi,

romelic pirobiTad cnobilia `Jenevis procesis~ saxeliT176. Jenevis procesi

mimdinareobda gaeros egidiT, xolo ruseTi ki gvevlineboda, rogorc

`xelSemwyobi mxare~ (es sakmaod gaurkveveli statusi iyo, rac albaT gulisx-

mobda imas, rom ruseTs xeli unda Seewyo konfliqtis srulmasStabiani dare-

gulirebisTvis). 1998 wlidan Jenevis process oficialurad miuerTda gaeros

generalur mdivanTan arsebuli `saqarTvelos megobarTa jgufi~ (aSS, didi

britaneTi, germania, safrangeTi, ruseTi), romelic, euTos msgavsad, sargeb-

lobda damkvirveblis statusiT. Jenevis procesis dRis wesrigi moicavda

sakiTxTa farTo speqtrs (politikuri, ekonomikuri da humanitaruli sfero-

ebis mixedviT), usafrTxoebis sakiTxebis CaTvliT.

1996 wlidan gaeros uSiSroebis sabWos rezoluciebSi Cndeba formula,

saqarTvelos saxelmwifos SemadgenlobaSi afxazeTis politikuri statusis

gansazRvris aucileblobis Sesaxeb177. am pozicias mxari dauWires da miue-

rTdnen euTo, evropis sabWo, dsT. 1997 wels Jenevis procesis farglebSi

Seiqmna SedarebiT ufro rTuli meqanizmi, romelSic monawileobda `sakoor-

dinacio sabWo~ da misi sami samuSao jgufi konkretuli mimarTulebebis mixe-

dviT (mis ZiriTad amocanebSi Sedioda: saomari moqmedebebis arganaxleba; l-

tolvilTa da iZulebiT gadaadgilebul pirTa dabruneba; ekonomikuri sakiT-

176 molaparakebaTa pirveli raundi gaimarTa q. JenevaSi, 1993 wlis noember-dekemberSi. 177 Резолюция Совета Безопасности ООН, № 1065, Положение в Грузии (от 12 июля 1996 г.).

135

xebi). amasTan erTad, araformaluri xasiaTis ormxrivi kontaqtebis gamyarebis

mizniT, gaerom organizeba gaukeTa specialur forums nbobis aRdgenis

zomebis Sesaxeb.

SevardnaZis xelisufleba erTxanoba Seecada, raTa mieRo dasavleTis

mxardaWera afxazeTis sakiTxSi, e.w. `bosniis modelis~ gamoyenebis mizniT

(igulisxmeboda saerTaSoriso Tanamegobrobis mxridan konstituciuri SeTanx-

mebis iZulebiT Tavsmoxveva, rogorc es moxda bosniaSi 1995 wels). mogvia-

nebiT, rodesac 1999 wels nato-s blokma ganaxorciela sahaero dartymebis

mTeli seria belgradis (iugoslavia) winaaRmdeg, kosovos krizisis periodSi,

saqarTvelos umaRles saxelisuflebo eSelonebSi sakmao popularobiT sarge-

blobda mosazreba, romelic iTvaliswinebda e.w. `kosovos modelis~ saqarTve-

loSi gadmotanas, afxazeTSi ganxorcielebuli qarTuli mosaxleobis `eTni-

kuri wmendis~ safuZvelze (igulisxmeboda: nato-s blokis samxedro operacia,

rogorc es moxda iugoslaviaSi kosovos gamo)178. Tumca, oficialurma vaSing-

tonma saqarTvelos xelisuflebas naTlad ganumarta, rom samxreT kavkasiaSi

`kosovos scenaris~ gameoreba ar moxdeboda (aseT SemTxvevaSi, dasavleTs

mouwevda pirdapir konfrontaciaSi Sesvla ruseTTan).

1993 wlidan moyolebuli 2009 wlamde, afxazeTis sakiTxTan dakavSirebiT

gaeros uSiSroebis sabWos mier miRebulia 40-ze meti rezolucia179. aRsaniS-

navia, rom praqtikulad yvela rezoluciaSi gamoxatulia mxardaWera iseTi

sakiTxebis mimarT, rogorebicaa saqarTvelos teritoriuli mTlianobis prin-

cipis pativiscema, mSobliur kerebSi ltolvilTa da adgilnacval pirTa

upirobo da Rirseuli dabruneba, konfliqtis meSveobiT miRweuli demografi-

uli cvlilebebis miuRebloba, afxazeTis separatistuli xelisuflebis mier

Catarebuli e.w. arCevnebis aralegitimurad da ukanonod gamocxadeba da sxva.

gaeros uSiSroebis sabWos rezoluciebis absoluturi umravlesoba erTm-

niSvnelovnad uWers mxars afxazeTis politikuri statusis gansazRvras

saqarTvelos SemadgenlobaSi, rac saqarTvelos suverenitetisa da terito-

riuli mTlianobis mxardaWeras gulisxmobs. gaeros uSiSroebis sabWos 1999 w.

30 ivlisis №1255 rezoluciaSi iwyeba saubari Tbilissa da soxums Soris

178 kosovoSi serbebma ganaxorcieles albanuri mosaxleobis `eTnikuri wmenda~. 179 2009 wlis 1 ianvris mdgomareobiT.

136

konstituciur uflebamosilebaTa gadanawilebis Taobaze, anu xdeba konstitu-

ciuri uflebamosilebebis gamijvnis procesSi gaeros uSualo da warmmar-

Tveli rolis gamokveTa. mniSvnelovani iyo 2001 wlis aprilSi gamarTuli

uSiSroebis sabWos specialuri sxdoma, sadac afxazeTis politikur statu-

sTan dakavSirebuli problemebi ganixiles. aRniSnul sxdomaze kidev erTxel

dadasturda, rom Tbilissa da soxums Soris konstituciur uflebamosile-

baTa gammijvnel dokumentTan dakavSirebiT, megobarTa jgufSi konsensusis

miRweva da mxareTaTvis dokumentis drouli gadacema samSvidobo procesis

umTavres sakiTxs warmoadgenda. samwuxarod, afxazurma mxarem imTaviTve uari

Tqva am dokumentis (e.w. `bodenis dokumenti~) ganxilvaze180.

miuxedavad gaeros uSiSroebis sabWos rezoluciebSi dafiqsirebuli

pozitiuri momentebisa, rezoluciebSi mainc SeiniSneba erTgvari araTanmimdev-

ruloba calkeul sakiTxebTan dakavSirebiT. zogierTma sakiTxma saerTod ver

hpova asaxva uSiSroebis sabWos rezoluciebSi. miuxedavad imisa, rom saqarT-

velom araerTgzis dasva sakiTxi, gaeros uSiSroebis sabWos rezoluciebSi

erTmniSvnelovnad ar dafiqsirebula qarTveli mosaxleobis mimarT ganxorci-

elebuli eTnikuri wmenda. Tu mxedvelobaSi ar miviRebT galis 1998 wlis

maisis movlenebis Semdeg miRebuli rezoluciis (№1187, 30 ivlisi) formuli-

rebebs, uSiSroebis sabWos rezoluciebSi eTnikur wmendasTan dakavSirebiT

mxolod euTo-s samitebze miRebul gadawyvetilebebzea gamaxvilebuli yurad-

Reba. miuxedavad imisa, rom uSiSroebis sabWo Tavis yvela rezoluciaSi erTm-

niSvnelovnad gamoxatavs mxardaWeras ltolvilTa da iZulebiT adgilnacval

pirTa upirobo da usafrTxo dabrunebasTan dakavSirebiT, sabWos pozicia ara-

Tanmimdevrulia afxazuri mxaris pasuxismgeblobis gansazRvris sakiTxebSi.

yovelive es aSkarad miuTiTebs gaeros saqmianobis efeqturobis amaRlebis

180 2002 wlis ivlisSi gaeros generaluri mdivnis specialurma warmomadgenelma saqarTve-loSi diter bodenma oficialurad gamoaqveyna Tavisi moxseneba saxelwodebiT `Tbilissa da soxums Soris kompetenciaTa gamijvnis ZiriTadi principebi~ (e.w. `bodenis dokumenti~). am dokumentis mTavari arsi mdgomareobda imaSi, rom afxazeTs unda mieRo yvelaze farTo avtonomiis statusi saqarTvelos SemadgenlobaSi. es statusi, faqtiurad, gaTanabrebuli iqneboda `damoukidebeli subieqtis~ xarisxTan, oRond saqarTvelos teritoriuli mTlia-nobis principis dacviT. miuxedavad imisa, rom, formalurad, ruseTma dauWira mxari `bodenis dokuments~, realurad mas ar mouxdenia raime zegavlena afxazur mxareze, raTa es ukanaskneli damjdariyo molaparakebaTa magidasTan da daewyo xsenebuli dokumentis ganxilva.

137

aucileblobaze, rac, Tavis mxriv, pirdapir kavSirSia am universaluri orga-

nizaciis reformirebis sakiTxTan. miuxedavad imisa, rom gaero dResdReobiT

iTvleba yvelaze universalur saerTaSoriso organizaciad, samwuxarod, misma

uSiSroebis sabWom ver SeZlo qmediTi da realurad Sedegis momtani gadawyve-

tilebebis miReba afxazeTis konfliqtTan dakavSirebiT181.

1999 wlis 12 oqtombers afxazeTis separatistulma xelisuflebam, ruseTis

waxalisebiTa da mxardaWeriT, miiRo `afxazeTis respublikis saxelmwifoeb-

rivi damoukideblobis aqti~. xsenebul dokumentSi aRniSulia, rom afxazTa

da qarTvelTa 1992-1993 wlebis oms mohyva afxazeTis de-iure da de-faqto

damoukidebloba. amrigad, `afxazeTis xalxma daadastura Tavisi mtkice gadaw-

yvetileba ganagrZos suverenuli, demokratiuli, samarTlebrivi saxelmwifos

_ saerTaSoriso samarTlis subieqtis _ mSenebloba, da miaRwios imas, rom igi

cnos saerTaSoriso gaerTianebam. xalxis nebis gaTvaliswinebiT, Cven kidev

erTxel vadasturebT da vacxadebT afxazeTis respublikis saxelmwifoebriv

damoukideblobas ... mivmarTavT mowodebiT gaero-s, euTo-s, yvela saxelmwi-

fos, aRiaron afxazeTis xalxis mier erTa Tavisufali TviTgamorkvevis

uflebis safuZvelze Seqmnili damoukidebeli saxelmwifo~182. amgvarad, ofici-

aluri moskovis politikis Sedegad, rac gamoixateboda afxazuri separatiz-

mis waxalisebasa da mxardaWeraSi, afxazeTis marionetulma reJimma gadadga

kidev erTi nabiji separatizmis gzaze, riTic kidev ufro gaarTula saqarT-

velos politikur-samarTlebrivi mdgomareoba da CixSi Seiyvana molapara-

kebaTa procesi.

separatistebi saerTaSoriso Tanamegobrobas, gansakuTrebiT ki gaerosa da

euTos adanaSauleben saqarTvelos survilis mxardaWeraSi, daabrunos afxa-

zeTi saqarTvelos SemadgenlobaSi avtonomiis statusiT. Tumca, samarTliano-

bisTvis unda aRiniSnos, rom msgavsi gancxadeba garkveul dezinformacias

Seicavs da Semdgom dazustebas saWiroebs. sinamdvileSi, molaparakebebis

181 ruseTi yovelTvis cdilobda, raTa gaeros uSiSroebis sabWoSi daebloka `saqarTvelos megobarTa jgufis~ mier afxazeTis statusis Sesaxeb momzadebuli dokumentis miReba (ruseTi gaeros uSiSroebis sabWos mudmivi wevria da sargeblobs vetos uflebiT). samwuxa-rod, reseTi dResac inarCunebs am midgomas, riTic, ubiZgebs afxazeTis de-faqto xelisuf-lebas gaeros rekomendaciebis sabotaJisken. 182 afxazeTis respublikis saxelmwifoebrivi damoukideblobis aqti - 12.10.1999.

138

dros, qarTuli mxare mzad iyo (dResac mzad aris) ganexila afxazeTis

statusis gazrdis sakiTxi avtonomiuri respublikis donidan federaciis

subieqtis donemde. saqarTvelo mzad iyo gadasuliyo mmarTvelobis federa-

ciul sawyisebze da mieca afxazeTisTvis yvelaze ufro farTo statusi, fede-

raciis sxva subieqtebTan SedarebiT. sxva sityvebiT rom vTqvaT, oficialuri

Tbilisi Tanaxma iyo daeregulirebina urTierTobebi soxumTan konstituciuri

xelSekrulebis safuZvelze da ara afxazeTis damoukideblobis cnobiT da

masTan saerTaSoriso xelSekrulebis gaformebiT. amaSi saqarTvelos xelisu-

flebas mxars uWerda saerTaSoriso Tanamegobrobac. rogorc gaeros genera-

luri mdivnis yofilma specialurma warmomadgenelma saqarTveloSi diter

bodenma Tavis droze aRniSna: `es gaxlavT gaeros 189 wevri qveynis pozicia~183.

im viTarebis fonze, rodesac gaeros egidiT mimdinare afxazeTis konfli-

qtis politikuri daregulirebis procesi faqtiurad CixSi Sevida (afxazuri

mxaris uaris gamo, ganexila `bodenis dokumenti~), ruseTma kidev ufro gaaaq-

tiura Tavisi kontaqtebi separatistul afxazeTTan. 2002 wlis aprilSi, ruse-

Tis parlamentis mier moqalaqeobis Sesaxeb axali kanonis miRebis Semdeg,

ruseTma (krasnodaris mxaris administraciam) daiwyo afxazeTSi mcxovrebi

mosaxleobis masiuri pasportizaciis procesi da maTTvis ruseTis moqala-

qeobis miniWeba.

2003 w. 6-7 marts q. soWSi gaimarTa saqarTvelos prezidentis e. SevardnaZisa

da ruseTis prezidentis v. putinis Sexvedra, romelsac aseve eswreboda afxa-

zeTis araRiarebuli respublikis separatistuli xelisuflebis warmomadge-

neli g. gagulia. Sexvedris dasrulebis Semdgom, saqarTvelosa da ruseTis

prezidentebma xeli moaweres Semajamebel gancxadebas, romlis Tanaxmadac

unda momxdariyo: afxazeTSi, pirvel rigSi ki galis raionSi ltolvilTa da

iZulebiT adgilnacval pirTa dabruneba; `soWi-Tbilisis~ gamWoli sarkinigzo

kavSiris amoqmedeba; `engurhesis~ kaskadis modernizacia da md. enguris zeda

welSi sxva hidroteqnikuri obieqtebis mSenebloba. gancxadebaSi calsaxad

dafiqsirda, rom `soWi-Tbilisis~ rkinigzis amoqmedeba unda momxdariyo devni-

lebis afxazeTSi (galis raionSi) dabrunebis procesis paralelurad (sinqro-

183 Газета «Республика Абхазия», 13.10.2000.

139

nulad). prezidentebis gadawyvetilebiT, Seiqmna ormxrivi samuSao jgufebi,

romlebsac, Sesabamisad, unda emuSavaT usafrTxoebis, devnilebisa da ekonomikis

sakiTxebze.

eduard SevardnaZe aseve daTanxmda afxazeTSi dsT-is samSvidobo Zalebis-

Tvis (КСПМ) mandatis uvado gagrZeldebaze im periodamde, sanam konfliqtis

romelime mxare, kerZod qarTuli an afxazuri mxare, ar gaauqmebda Tavis

Tanxmobas184. aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT, miRebul iqna dsT-is saxelm-

wifo meTaurTa sabWos Sesabamisi gadawyvetilebac `afxazeTSi, saqarTvelo

konfliqtis zonaSi mSvidobis SenarCunebis koleqtiuri Zalebis yofnisa da

konfliqtis Semdgomi daregulirebis zomebis Sesaxeb~ (punqti 1)185. am doku-

ments saqarTvelom xeli moawera 2003 wlis 7 agvistos, xolo ruseTma _ 15

agvistos186. Tumca, mandatis Sewyvetis zusti procedura kvlav sakamaTo darCa.

im SemTxvevaSic ki, Tu qarTuli mxare moiTxovda samSvidoboTa mandatis

gauqmebas, afxazur da rusul mxareebs SesaZloa ganacxadebinaT, rom sabo-

loo gadawyvetileba am sakiTxze unda mieRo dsT-is saxelmwifo meTaurTa

sabWos (Совет глав государств СНГ)187.

184 manamde moqmedi proceduris mixedviT, afxazeTSi dsT-is koleqtiuri samSvidobo Zale-bis mandatis gagrZeleba xdeboda yovel weliwadSi orjel (eqvsTviani periodebiT). 185 Решение Совета глав государств СНГ о пребывании Коллективных сил по поддержанию мира в зоне конфликта в Абхазии, Грузия и мерах дальнейшего урегулирования конфликта. 186 dsT-is xsenebuli gadawyvetileba, Tavisi formiT da SinaarsiT, warmoadgens saerTaSo-riso xelSekrulebas, romelic dResac ZalaSia da SemdgomSiac darCeba ZalaSi imisda miuxedavad, momavalSi iqneba saqarTvelo dsT-is wevri Tu ara. mas Semdeg rac saqarTvelom miiRo gadawyvetileba dsT-is 2003 wlis agvistos gadawyvetilebis Sewyvetis Sesaxeb, rac oficialurad acnoba kidec depozitars, koleqtiuri samSvidobo Zalebis mandati afxaze-TSi avtomaturad unda Semwydariyo. Sesabamisad, unda moxdes gaeros damkvirvebelma misiis (UNOMIG) mandatis gadaxedvac. 187 afxazeTis teritoriidan samSvidobo Zalebis gayvanis procesis gaWianurebis mizniT, dsT-is aRmasrulebeli komitetis mier SesaZloa dasmuliyo sakiTxi, samSvidoboTa gayvanis Taobaze dsT-is mier damatebiTi gadawyvetilebis miRebis aucileblobis Sesaxeb. amis saba-bad, SesaZloa, gamoyenebuli yofiliyo is garemoeba, rom samSvidobo Zalebis meTauri, mandatis Sesabamisad, eqvemdebareba dsT-is saxelmwifo meTaurTa sabWos. aRsaniSnavia, rom `afxazeTSi, saqarTvelo konfliqtis zonaSi mSvidobis SenarCunebis koleqtiuri Zalebis yofnisa da konfliqtis Semdgomi daregulirebis zomebis Sesaxeb~ 2003 wlis gadawyveti-leba, romliTac ganisazRvra koleqtiuri samSvidobo Zalebis mandatis Sewyvetis samarT-lebrivi meqanizmi, miRebulia swored dsT-is saxelmwifo meTaurTa sabWos mier. xsenebuli gadawyvetilebis 1 punqtis Tanaxmad, romelime mxaris mier samSvidobo operaciis Sewyvetis moTxovnis SemTxvevaSi, samSvidobo Zalebis xelmZRvanelobas evaleboda, qarTul mxaresTan SeTanxmebuli gegma-grafikis Tanaxmad, erTi Tvis vadaSi uzrunveleyo kontigentisa da SeiaraRebuli Zalebis gayvana konfliqtis zonidan.

140

marTalia gaeros generaluri mdivani oficialurad miesalma ruseTisa da

saqarTvelos prezidentebis 6-7 martis Sexvedras, samarTlianoba moiTxovs

aRiniSnos, rom, realurad, q. soWSi adgili hqonda ruseTis mcdelobas, Seesu-

stebina gaeros roli afxazeTis konfliqtis daregulirebaSi da moexdina

`Jenevis procesis~ Canacvleba e.w. `soWis procesiT~. am mizans emsaxureboda,

Tundac, soWis ormxrivi samuSao jgufebis Camoyalibeba, rac, faqtiurad,

warmoadgenda Jenevis procesis farglebSi arsebuli gaeros sami komisiis

(usafrTxoebis sakiTxebze, iZulebiT gadaadgilebuli pirebis sakiTxebze da

ekonomikur sakiTxebze) pirdapir dublirebas. mravali wlis manZilze, gaero

da ruseTi ecilebodnen erTmaneTs liderobaSi afxazeTis konfliqtTan dakav-

Sirebul molaparakebaTa procesSi, xolo soWis Sexvedram kidev ufro gaam-

yara ruseTis upiratesi roli am TvalsazrisiT188.

2003 wels sagrZnoblad imata savaWro-ekonomikurma aqtiurobam ruseTsa da

afxazeTis TviTgamocxadebul respublikas Soris. rekordul maCvenebels

miaRwia afxazeTSi rusi turistebis ricxvmac (evrokomisiis moxsenebas Tu

daveyrdnobiT, 2003 wels es maCvenebeli 300 aTass aRwevda), rasac oficialuri

Tbilisis mxridan ruseTis misamarTiT braldebebisa da protestebis morigi

talRa mohyva. 2003 w. 16 ivliss saqarTvelos parlamentma miiRo dadgenileba,

romliTac daavala saqarTvelos mTavrobas, miemarTa gaeros uSiSroebis

sabWosTvis afxazeTSi gaeros wesdebis me-7 Tavis amoqmedebis mizniT189. amave

dadgenilebiT, saqarTvelos mTavrobas daevala, gadaedga Sesabamisi nabijebi

konfliqtis zonaSi mimdinare dsT-is samSvidobo operaciis formatis

Secvlis mizniT da moemzadebina am formatis transformaciisa da internacio-

nalizaciis winadadebebi. miuxedavad amisa, saqarTvelos mTavrobam, gaacno-

biera ra parlamentis dadgenilebis realizaciis uperspeqtioba (gaero amaze

ar daTanxmdeboda), faqtiurad uari ganacxada mis Sesrulebaze.

2003 wlis noembris bolos, `vardebis revoluciis~ Semdgom, saqarTvelos

prezidentis movaleobis Semsrulebelma nino burjanaZem mkacrad gaakritika

188 `vardebis revoluciis~ Semdeg, saqarTvelos axalma xelisuflebam moaxdina erTgvari distancireba 2003 wlis soWis SeTanxmebebisgan, radgan ar surda muSaobis gagrZeleba ormxriv (qarTul-rusul) formatSi. 189 gaeros wesdebis VII Tavi iTvaliswinebs, saWiroebis SemTxvevaSi, Zalis gamoyenebas mSvi-dobis dasamyareblad.

141

oficialuri moskovi imis gamo, rom ruseTis sagareo saqmeTa saministrom q.

moskovSi miiwvia afxazeTisa da e.w. samxreT oseTis de-faqto liderebi, aseve

aWaris avtonomiuri respublikis maSindeli xelmZRvaneli aslan abaSiZe, rome-

lic Tbilisisadmi aSkara daumorCileblobis politikas atarebda.

2003 wlis noember-dekemberSi, saqarTveloSi gaeros damkvirvebelTa misiis

(UNOMIG) potencialis gaZlierebis mizniT, gaeros uSiSroebis sabWom miiRo

gadawyvetileba, misiis SemadgenlobaSi gaeros samoqalaqo policiis kompo-

nentis Seyvanis Sesaxeb. gaeros samoqalaqo policiis pirveli jgufi (10 kaci)

Seyvanil iqna galis raionSi, Tumca darCenili kontigentis Seyvena veRar

moxerxda separatistuli afxazeTis e.w. parlamentis negatiuri reaqciis gamo.

sakmaod mZime viTareba Seiqmna afxazeTSi, gansakuTrebiT ki galis raionSi

adamianis uflebebis mxriv, rac, didwilad ganpirobebuli iyo imiTac, rom

afxazuri mxare ar Tanxmdeba galis raionSi gaeros adamianis uflebaTa

dacvis soxumis ofisis filialis gaxsnaze190.

afxazeTis irgvliv situacia daiZaba 2004 wlis agvistoSic, rodesac saqar-

Tvelos prezidentma mixeil saakaSvilma mkacrad gaakritika ruseTi afxazeT-

Tan mWidro savaWro-ekonomikuri kavSirebis gamo da sajarod ganacxada, rom

cecxls gauxsnida ruseTis nebismier sazRvao xomalds, romelic Seecdeboda

afxazeTSi rusi turistebis ukanono Seyvanas. 2004 wlis seqtemberSi dsT-is

astanas samitze m. saakaSvilma kvlav moiTxova ruseTisgan, gaewyvita separa-

tistul respublikasTan nebismieri saxis ekonomikuri Tu politikuri kon-

taqti da Seesrulebina 1996 wlis 19 ianvris gadawyvetilebebi. saqarTvelos

prezidentis mkacri toni ganpirobebuli iyo imiTac, rom dsT-is astanas sami-

tamde zustad erTi kviriT adre, ruseTma, oficialur TbilisTan SeuTanxme-

blad, aamoqmeda sarkinigzo magistrali marSrutiT `soWi-soxumi-soWi~191.

190 gaeros admianis uflebebis dacvis soxumis ofisma aRniSna, rom galis raionis qarT-veli bavSvebi skolebSi moklebulni arian imis SesaZleblobas, rom miiRon ganaTleba TavianT mSobliur enaze. 191 2004 wlis 10 seqtembers, ruseTis federaciam TviTneburad ganaxorciela farTomasSta-biani saremonto samuSaoebi sarkinigzo xazis `vesioloe-soxumis~ monakveTze da aRadgina sarkinigzo mimosvla marSrutiT `soWi-soxumi-soWi~. unda aRiniSnos isic, rom, am periodis ganmavlobaSi, devnilebis afxazeTSi dabrunebis aranairi procesi ar ganxorcielebula (galis raionSi spontanurad dabrunebuli ojaxebis garda). ruseTis es nabiji winaaRmde-gobaSi modioda rogorc 2003 wlis 6-7 martis soWis SeTanxmebebTan, ise dsT-is saxelmwifo meTaurTa sabWos 1996 wlis 19 ianvris gadawyvetilebasTan da, rac yvelaze mTavaria,

142

aRsaniSnavia, rom ruseTma gamoiyena Tavisi ekonomikuri berketi, ara

mxolod afxazeTis wasaxaliseblad, aramed, roca mas es dasWirda, soxumze

zewolis mizniTac. am zewolam Tavi iCina 2004 wlis bolos, afxazeTis ara-

Riarebuli respublikis e.w. saprezedento arCevnebis dros. kerZod, ruseTma

ganaxorciela uxeSi Careva afxazeTSi gamarTul e.w. winasaarCevno maraTonSi,

gadawyvita ra iq xelisuflebis saTaveSi TavisTvis sasurveli kandidatis,

raul xajinbas gayvana. Tumca, mas Semdeg, rac arCevenebis Sedegebis mixedviT,

gamarjveba wilad xvda sergei fagafSs, moskovma gadaketa ruseT-saqarTvelos

saxelmwifo sazRvris afxazeTis monakveTi da moaxdina satransporto

komunikaciebis blokireba, ramac katastrofuli materialuri ziani miayena

afxaz movaWreebs192. bagafSi iZulebuli gaxda wasuliyo moskovTan kompro-

misze da daTanxmeboda sakuTari saprezidento uflebamosilebis SezRudvas

(moskovis favoriti raul xajinba TviTgamocxadebuli afxazeTis vice-prezi-

denti gaxda). ufro metic, 2005 wlis ianvarSi s. bagafSi ewvia q. moskovs,

sadac daadastura Tavisi mzadyofna, xeli Seewyo ruseTTan ufro mWidro

savaWro-ekonomikuri TanamSromlobisTvis, afxazeTis ekonomikaSi rusuli

kapitaldabandebebis xvedriTi wilis zrdisTvis da ezruna afxazeTis kanonm-

deblobis ruseTis fedraciis kanonmdeblobasTan harmonizaciaze.

2006 wlis 3 Tebervals JenevaSi gaimarTa gaeros generaluri mdivnis megob-

arTa jgufis maRali donis warmomadgenelTa me-6 Sexvedra, sadac ganxilul

iqna qarTul-afxazuri samSvidobo procesi da is gzebi, romlebmac xeli unda

Seuwyon mxareTa Soris dialogs. Sexvedris dasrulebis Semdgom, gaeros

`megobarTa jgufis~ Tavmjdomarem gaakeTa gancxadeba, sadac Sejamebuli iyo

Sexvedris Sedegebi193. Jenevis Sexvedra mniSvnelovani iyo im TvalsazrisiTac,

rom mis erT-erT mizans warmoadgenda zewolis moxdena ruseTze. ruseTis

delegaciam Sexvedra daiwyo im poziciis mtkicebiT, rom `bodenis dokumenti~

gaeros uSiSroebis sabWos 1993 wlis №876-e rezoluciis me-8 muxlTan, romelic nebismier qveyanas avaldebulebda, ar daeSva Tavisi teritoriidan afxazur mxaresTan ekonomikuri, finansuri Tu sxva saxis TanamSromloba. 192 ruseTis es gadawyvetileba sruliad ugulvebelyofda afxazeTSi mcxovrebi ruseTis moqalaqeebis interesebs, romelTa dacvis valdebulebis Sesaxebac ruseTis oficialur pirebs araerTxel ganucxadebiaT. 193 Statement by the Chairman // High-level meeting of the Group of Friends of the Secretary-General Geneva, 2-3 February 2006.

143

ukve gaxda dabrkoleba samSvidobo procesisTvis da misi Semdgomi gamoyeneba

azrsmoklebuli iyo. amis mizezad dasaxelda is, rom `bodenis dokumenti~

miuRebeli iyo afxazebisTvis. Tumca, britaneTisa da aSS-is mtkice poziciis

Semdeg, rusebma ukan daixies da, kompromisis saxiT, Tavmjdomaris gancxade-

baSi `bodenis dokumenti~ naxsenebi iqna misi sruli saxelwodebiT (`Tbilissa

da soxums Soris kompetenciebis gamijvnis ZiriTadi principebi~). rusebma aseve

moisurves, rom Tavmjdomaris gancxadebis im nawilSi, sadac saubaria `saqarT-

velos suverenitetis, damoukideblobisa da teritoriuli mTlianobis mxar-

daWeraze saerTaSorisod aRiarebul sazRvrebSi~, daematebinaT fraza `da

saerTaSoriso praqtikis Sesabamisad~. am SemTxvevaSi, yvelasaTvis naTelia,

rom ruseTis warmomadgenlebi gulisxmobdnen kosovos momaval precedents.

Tumca, amerikis SeerTebuli Statebisa da didi britaneTis warmomadgenlebis

mtkice pasuxebis Semdgom, ruseTis delegaciam daTmo Tavisi poziciebi da,

amdenad, xsenebuli fraza ar iqna Setanili Tavmjdomaris gancxadebaSi. `mego-

barTa jgufis~ qveynebma daJinebiT mosTxoves qarTul da afxazur mxareebs,

daewyoT muSaoba dokumentebis paketze, Zalis argamoyenebisa da ltolvilTa

da iZulebiT gadaadgilebul pirTa dabrunebis Sesaxeb.

analogiuri midgomebi dafiqsirda gaeros uSiSroebis sabWos 2006 wlis 31

martis # 1666 rezoluciaSi. aqac `bodenis dokumenti~ naxsenebia misi sruli

saxelwodebiT (`Tbilissa da soxums Soris kompetenciebis gamijvnis ZiriTadi

principebi~). Tumca, ruseTis moTxovniT, rezoluciaSi aseve Caido Semdegi

debuleba: `[uSiSroebis sabWo] miesalmeba damatebiT ideebs [konfliqtis poli-

tikur mowesrigebasTan dakavSirebiT], romlebic mxareebma SeiZleba warmo-

adginon momavalSi...~194. cxadia, rom am formulirebis dafiqsirebisas, ruseTi

gulisxmobda afxazeTis separatistuli xelisuflebis momaval potenciur

ideebs. amerikelebs Tavdapirvelad surdaT am formulirebis dablokva,

Tumca, Semdgomi analizis Sedegad CaTvales, rom SesaZloa es debuleba

qarTuli mxaris mier momavalSi gamoyenebuli yofiliyo, rogogrc safuZveli

afxazeTis konfliqtis daregulirebis axali, qarTuli mxaris mier momzade-

194 Резолюция Совета Безопасности ООН, № 1666, Положение в Грузии (от 31 марта 2006 г.), [http://www.un.org/russian/documen/scresol/res2006/index.html].

144

buli samSvidobo gegmis gansaxilvelad (cxinvalis regionis konfliqtis

daregulirebis samSvidobo gegmis analogiis msgavsad)195.

# 1666 rezoluciaSi, uSiSroebis sabWo kvlav mouwodebs afxazur mxares,

seriozulad moekidos ltolvilebisa da iZulebiT gadaadgilebuli pirebis

Rirseuli da usafrTxo dabrunebis sakiTxs, aseve galis raionSi gaeros

samoqalaqo policiis mcirericxovani kontingentis Seyvanisa da adamianis

uflebaTa ofisis gaxsnis sakiTxebs. rac Seexeba dsT-is koleqtiur samSvi-

dobo Zalebs (КСПМ), samwuxarod 31 martis rezoluciaSi aRiniSna, rom, isini

asrulebdnen mniSvnelovan rols konfliqtis zonaSi stabilizaciis SenarCu-

nebis TvalsazrisiT. rogorc Cans, gaeros uSiSroebis sabWos da, maT Soris,

`megobarTa jgufis~ wevrma saxelmwifoebma miiCnies, rom dsT-is samSvidobo

ZalebisaTvis mandatis Sewyveta ar iqneboda mizanSewonili da kidev ufro

gaarTulebda konfliqtis mSvidobiani daregulirebis process.

gaeros uSiSroebis sabWos 2006 w. 31 martis # 1666 rezoluciis miRebisas,

naTlad gamoCnda oficialuri moskovis poziciis aSkara cvlileba iseT

sabazo debulebasTan dakavSirebiT, rogoricaa saqarTvelos teritoriuli

mTlianobis upirobo mxardaWera. kerZod, ruseTma uari ganacxada, rom rezo-

luciis teqstSi dafiqsirebuliyo debuleba saqarTvelos SemadgenlobaSi

afxazeTis politikuri statusis gansazRvris aucileblobis Sesaxeb, rac

uSiSroebis sabWos wina rezoluciebSi yovelTvis uproblemod fiqsirdeboda.

amdenad, ruseTis destruqciuli poziciis gamo, # 1666-e rezoluciaSi am

Tezisis dafiqsireba ver moxerxda.

saubari meamboxe afxazeTis saqarTvelos SemadgenlobaSi dabrunebaze da

Sesabamisi koncefciebis SemuSavebaze daiwyo jer kidev `vardebis revolu-

ciamde~. Tumca, mTeli am periodis manZilze, oficialur Tbiliss ar SeuTava-

zebia separatistuli afxazeTis de-faqto reJimisTvis raime konkretuli gegma

(modeli), sadac gansazRvruli iqneboda afxazeTis adgili erTiani qarTuli

195 2006 wlis 15 maiss afxazeTis de-faqto sagareo saqmeTa ministris sergei Sambas q. Tbi-lisSi vizitis dros, qarTulma mxarem afxazur mxares gadasca Tavisi `mosazrebebi afxa-zeTSi konfliqtis srulmasStabiani, mSvidobiani, politikuri mogvarebis erToblivi «sagzao rukis» ZiriTadi principebis gansazRvris Taobaze~. xsenebuli vizitis farglebSi, sergei Sambam, Tavis mxriv, saqarTvelos xelisuflebas gadmosca afxazuri mxaris mier SemuSavebuli samSvidobo gegma («momavlis gasaRebi»).

145

saxelmwifos samarTlebriv sivrceSi (erTaderT SemTxvevas warmoadgenda

gaeros generaluri mdivnis specialuri warmomadgenlis diter bodenis mier

SemuSavebuli proeqti, e.w. `bodenis dokumenti~, romelsac daeTanxma qarTuli

mxare, magram ar daeTanxma afxazuri mxare). arsebobda calkeuli politikuri

partiebisa da arasamTavrobo organizaciebis mier SemuSavebuli sxvadasxva

koncefciebi, Tumca, arc erT maTgans ar gaaCnda oficialuri proeqtis sta-

tusi. Seqmnili vakuumi nawilobriv gamosworebul iqna `vardebis revoluciis~

Semdgom, rodesac saqarTvelos axalma xelisuflebam SeimuSava da, Sesaba-

misad, afxazur mxares gadasca (2006 wlis maisSi) konkretuli `mosazrebebi

afxazeTSi konfliqtis srulmasStabiani, mSvidobiani, politikuri mogvarebis

erToblivi `sagzao rukis~ ZiriTadi principebis gansazRvris Taobaze~196.

2006 wlis ivlisi-agvistos kodoris cnobili movlenebis Semdeg (igulis-

xmeba kodoris xeobaSi saqarTvelos prezidentis yofili rwmunebulis emzar

kvicianis winaaRmdeg Catarebuli antikriminaluri specoperacia), kodoris

xeoba, sof. CxalTa saqarTvelos xelisuflebis mier gamocxadebul iqna

afxazeTis droebiT administraciul centrad197. im droisTvis es sakmaod

mniSvnelovani da, amavdroulad, sarisko nabiji iyo, vinaidan zemo afxazeTSi

saqarTvelos iurisdiqciis aRdgeniT, Tbilisma faqtiurad daiwyo afxazeTis

konfliqtis irgvliv arsebuli `status-kvos~ realuri Secvla. kodoris xeo-

baSi _ afxazeTis am strategiul monakveTze _ afxazeTis legitimuri struq-

turebis funqcionireba warmoadgenda sruliad axal realobas, ramac Tavis

droze mniSvnelovnad Seamcira soxumSi myofi separatistuli xelisuflebis

legitimurobis xarisxi msoflio Tanamegobrobis TvalSi. afxazeTis legiti-

muri mTavrobis kodorSi ganTavsebiT, afxazeTis teritoriaze faqtiurad

Seiqmna xelisuflebis alternatiuli centri.

miuxedavad imisa, rom gaeros uSiSroebis sabWos 2006 wlis 13 oqtombris #

1716 rezoluciaSi gamoTqmulia seriozuli SeSfoTeba kodoris xeobaSi

196 aRniSnuli dokumenti aseve gadaeca gaeros `megobarTa jgufis~ wevrebs, maT Soris ruseTis federacias. 197 saqarTvelos prezidentis gadawyvetilebiT, 2006 wlis seqtembridan kodoris xeobas saxelwodeba Seecvala da mas oficialurad ewoda `zemo afxazeTi~. devnilobaSi myofi afxazeTis legitimuri mTavrobis oficialuri ganTavseba xeobaSi moxda 2006 wlis 27 seqtembers, soxumis dacemis 13 wlis Tavze.

146

qarTuli mxaris mier Catarebuli specoperaciis gamo, ramac qarTul-afxazuri

daZabulobis morigi talRa warmoSva, dokumentSi ar dafiqsirebula moTxovna

afxazeTis legitimuri mTavrobis kodoris xeobidan (zemo afxazeTi) gayvanis

Taobaze. es faqtiurad saerTaSoriso Tanamegobrobis mxridan kodoris xeo-

baSi Seqmnili axali realiebisadmi Seguebas niSnavda198.

mniSvnelovan movlenas warmoadgenda saqarTvelos prezidentis gamosvla

gaeros generaluri asambleis 61-e sesiaze (2006 wlis 23 seqtemberi)199. sityviT

gamosvlisas, mixeil saakaSvilma Riad gaakritika oficialuri moskovis poli-

tika da ganacxada, rom afxazeTi da cxinvalis regioni aneqsirebulia ruse-

Tis federaciis mier, rac saerTaSoriso samaraTlis uprecedento darRvevaa.

prezidentis gamosvla mniSnvelovani iyo imiTac, rom gaeros am sapatio

tribunidan praqtikulad pirvelad gakeTda saqarTvelos oficialuri ganac-

xadi afxazeTsa da `samxreT oseTTan~ dakavSirebuli molaparakebebisa da

samSvidobo operaciebis formatebis transformaciis aucileblobis Sesaxeb.

xazgasmiT aRiniSna, rom saqarTvelos suverenuli uflebaa, moiTxovos im qvey-

nis SeiaraRebuli Zalebis gayvana, romlebic aferxeben konfliqtebis gadaw-

yvetas da moaxdinos maTi Canacvleba ufro efeqturi, miukerZoebeli ZalebiT.

`mas Semdeg, rac aseTi Zalebi adgilze iqneba, mzad varT gavamyaroT maTi

mandati yovlismomcveli xelSekrulebiT Zalis ar gamoyenebis Sesaxeb~, _

dasZina mixeil saakaSvilma200. saqarTvelos prezidenti kosovos Temasac Seexo

da aRniSna, rom ruseTis oficialuri pirebis nebismieri mcdeloba, gamoiyenon

kosovos precedenti afxazeTsa da `samxreT oseTTan~ mimarTebaSi, amoraluria

da moklebulia yovelgvar azrs. yvelaze didi ziani, rac moskovma miiRo

saqarTvelos prezidentis gamosvliT gaeros generaluri asambleis 61 sesiaze

aris is, rom daiwyo ruseTis monopoliis rRveva, postsabWoTa sivrceSi

198 Резолюция Совета Безопасности ООН, № 1716, Положение в Грузии (13 октября 2006 г.). 199 ruseTis federacia kategoriuli winaaRmdegi iyo imisa, rom konfliqtebis Tema gaTva-liswinebuli yofiliyo gaeros generaluri asambleis 61 sesiis dRis wesrigSi. Tumca, miuxedavad amisa, suam-is qveynebma mainc moaxerxes am sakiTxis gansaxilvelad gatana (16 xmiT 15-is winaaRmdeg, bevrma Tavi Seikava). 200 gaeros generaluri asambleis 61-e sesiaze mixeil saakaSvilis sityviT gamosvlis sruli teqsti ganTavsebulia saqarTvelos prezidentis administraciis veb-gverdze [www.president.gov.ge].

147

arsebuli konfliqtebis daregulirebis procesebSi201. saerTaSoriso Taname-

gobrobam naTlad dainaxa, rom dsT-is sivrceSi arsebobs alternatiuli,

ruseTisgan gansxvavebuli saxelmwifoebrivi pozicia imasTan dakavSirebiT, Tu

rogor unda moxdes konfliqtebis mSvidobiani gadawyveta. cxadi gaxda isic,

rom dsT-is zogierT saxelmwifos kategoriulad aRar surs Tavis terito-

riaze rusuli samSvidobo saqmianobis SenarCuneba.

prezident saakaSvilis axali iniciativebi dafuZnebuli iyo afxazeTis

konfliqtis daregulirebis im samSvidobo winadadebebze, romlebic separati-

stebs 2006 wels q. soxumSi gadaecaT. aRniSnuli iniciativebi gulisxmobdnen

iseTi sakonstitucio sakiTxebis gadawyvetas, rogorebicaa: afxazeTisTvis

farTo politikuri warmomadgenlobiToba saqarTvelos centralur xelisuf-

lebaSi, afxazuri mxarisTvis saqarTvelos vice-prezidentis postis SemoRebis

CaTvliT; afxazuri mxarisTvis vetos uflebis miniWeba im saxis kanonmdeb-

lobis mimarT, romelic dakavSirebuli iqneboda afxazeTis sakonstitucio

statusTan, aseve afxazuri kulturis, enisa da eTnikuri TviTmyofadobis

sakiTxebTan; afxazeTis galis raionSi Tavisufali ekonomikuri zonis Seqmna,

oCamCiris sazRvao portis gamoyenebiT; afxazeTis farTo avtonomiis saerTa-

Soriso garantiebis uzrunvelyofa.

gaeros uSiSroebis sabWo Tavis 2007 wlis 13 aprilis # 1752 da 15 oqtom-

bris # 1781, aseve 2008 wlis 15 aprilis # 1808 rezoluciebSi, kidev erTxel

adasturebs saqarTvelos damoukideblobas, suverenitetsa da misi saerTa-

Sorisod aRiarebuli sazRvrebis urRvevobas. amave konteqstSi, uSiSroebis

sabWo mxars uWers konfliqtis srulmasStabian mowesrigebas e.w. `bodenis

dokumentis~ principebis gaTvaliswinebiT. sagulismoa, rom megobarTa jgufis

absoluturi umravlesobis Zalisxmevis Sedegad uSiSroebis sabWos rezo-

luciebSi Setanil iqna debuleba, romlis Tanaxmadac kerZo sakuTrebis

ufleba ar SeiZleba Seilaxos im garemoebis fonze, rom mesakuTre iZulebuli

gaxda gaqceuliyo konfliqtis msvlelobisas, da calsaxad aRiarebulia

konfliqtis zonaSi mesakuTreTa kanonieri uflebebi.

201 wlebis manZilze ruseTi rCeboda erTaderT da mTavar mSvidobismyofelad dsT-Si. Sesabamisad, ruseTs yovelTvis dominirebuli pozicia ekava samSvidobo operaciebis formatis gansazRvrisas.

148

2008 wlis 15 maiss gaeros generalurma asambleam ganixila da xmaTa

umravlesobiT miiRo saqarTvelos mier warmodgenili rezoluciis proeqti

`afxazeTidan, saqarTvelo adgilnacval pirTa da ltolvilTa mdgomareobis

Sesaxeb~. dokumentSi xazgasmulia afxazeTidan yvela ltolvilisa da iZule-

biT adgilnacvali piris usafrTxo da Rirseuli dabrunebis ganuyofeli

ufleba. amasTan, rezoluciaSi gansakuTrebuli yuradReba daeTmo iZulebiT

adgilnacval pirTa, maT Soris eTnikuri wmendis msxverplTa uflebebis

dacvas, sakuTrebis uflebis sakiTxebis CaTvliT.

2008 wlis 21 marts ruseTis federaluri krebis saxelmwifo saTaTbirom

miiRo gancxadeba `ruseTis federaciis politikis Sesaxeb afxazeTTan, samx-

reT oseTsa da dnestrispireTTan mimarTebaSi~. sagangebo aRniSvnis Rirsia

gancxadebis is nawili, romlis Tanaxmadac saTaTbiros wevrebi sTxoven ruse-

Tis mTavrobas `ganixilos qarTul-afxazuri da qarTul-samxreT osuri konf-

liqtebis zonebSi samSvidobo Zalebis potencialis gaZlierebis SesaZleblo-

ba~. dsT-is saxelmwifos meTaurTa sabWos 1996 w. 19 ianvris gadawyvetilebidan

(`afxazeTSi, saqarTvelo konfliqtis mowesrigebis RonisZiebaTa Sesaxeb~)

ruseTis calmxrivad gasvlis fonze, saxelmwifo saTaTbiros xsenebulma

`rekomendaciam~ moamzada niadagi regionis Semdgomi militarizaciis, separa-

tistebTan samxedro-politikuri TanamSromlobisa da saqarTvelos winaaRmdeg

ruseTis pirdapiri agresiisTvis. amis logikur gagrZelebas warmoadgenda

putinis 2008 wlis 16 aprilis gadawyvetileba, romlis Tanaxmadac ruseTis

sagareo saqmeTa saministros teritoriul organoebs daevalaT afxazeTsa da

`samxreT oseTSi~ sakonsulo funqciebis Sesruleba.

ruseTis saxelmwifo saTaTbiros 2008 w. 21 martis gancxadebidan erTi

kviris Tavze, 28 marts, saqarTvelos prezidenti kidev erTxel gamovida

sajarod (teleeTerSi) samSvidobo winadadebebiT afxazeTis konfliqtis mSvi-

dobian mogvarebasTan dakavSirebiT. kerZod, saqrTvelos xelisuflebis SeTava-

zeba afxazuri mxaris mimarT iTvaliswinebda erToblivi Tavisufali ekono-

mikuri zonis Seqmnas galisa da oCamCiris raionebSi, afxazebis garantirebul

warmomadgenlobas saqarTvelos centralur aRmasrulebel xelisuflebasa da

sakanonmdeblo organoSi, saqarTvelos vice-prezidentis konstituciuri postis

149

SemoRebas da am postze afxazeTis warmomadgenlis daniSvnas, agreTve vetos

uflebas afxazeTis statussa da uflebebTan dakavSirebiT centraluri

xelisuflebis mier miRebul yvela gadawyvetilebaze. kidev erTxel iqna

xazgasmuli, rom saqarTvelos xelisufleba afxazeTs sTavazobs farTo fede-

ralizms, enis, kulturisa da erovnuli identurobis ganviTarebisTvis auci-

lebel yvela pirobas. afxazeTs eqneboda SeuzRudavi avtonomia saqarTvelos

farglebSi, xolo aRniSnuli gegmis garanti ki unda gamxdariyo saerTaSoriso

Tanamegobroba, ruseTis federaciis CaTvliT.

saqarTvelos prezidentis axal samSvidobo winadadebebs raime sapasuxo

gamoxmaureba ar mohyolia arc afxazuri, arc rusuli mxareebisgan. ufro

metic, 2008 wlis 31 maiss, saqarTvelos xelisuflebasTan SeuTanxmeblad,

afxazeTSi Seyvanil iqna ruseTis sarkinigzo jarebis qvedanayofebi da spec-

teqnika. afxazeTis teritoriaze Seyvanili sajariso qvedanayofebis piradi

Semadgenlobis raodenoba, aseve specteqnikis saxeobebi da dagegmili samuSao-

ebis xasiaTi cxadyofda, rom ruseTis federaciam afxazeTSi daiwyo sakuTari

samxedro infrastruqturis gafarToeba da momzadeba saqarTvelos winaaRmdeg

farTomasStabiani samxedro agresiisaTvis.

2008 wlis agvistoSi, mas Semdeg rac cxinvalis regionSi gaCaRebulma

sabrZolo moqmedebebma farTomasStabiani qarTul-rusuli omis saxe miiRo,

TviTgamocxadebuli afxazeTis de faqto prezidentma sergei bagafSma afxa-

zeTis TiTqmis mTel teritoiaze saomari mdgomareoba gamoacxada. 8 agvistos

saartilerio sistemebiT da saraketo danadgarebiT aRWurvilma afxazurma

Zalebma oCamCiris raionidan administraciuli sazRvrisken daiwyes moZraoba.

amas moyva masirebuli afxazur-rusuli erToblivi Seteva qarTvelebis mier

kontrolirebad kodoris xeobaze (zemo afxazeTi), ris Semdegac kodoris

xeoba afxazi separatistebisa da rusi okupantebis kontrolis qveS gadavida.

151

3.3.2. evropuli faqtoris mniSvneloba da Savi zRvis ganzomileba

afxazeTis konfliqtis gadawyvetaSi. ukve 15 weliwadze metia, rac gaero

cdilobs konfliqtis gadawyvetas saqarTvelosa da afxazeTis separatistul

regions Soris, Tumca raime TvalsaCino Sedegi jer miRweuli ar aris (gansa-

kuTrebiT es exeba afxazeTis politikuri statusis sakiTxs). gaeros aSkara

araefeqturobis fonze, sul ufro aucilebeli xdeba, rom konfliqtebis

daregulireba da samSvidobo operaciebi iqces evropis kavSiris (EU) saqmi-

anobis erT-erT mniSvnelovan mimarTulebad. briuselSi unda gaacnobieron,

rom evrokavSiris usafrTxoeba da ekonomikuri keTildReoba uSualo kavSi-

rSia misi mezoblebis usafrTxoebasTan da ekonomikur keTildReobasTan. 2004

wlidan saqarTvelo ukve CarTulia evropis samezoblo politikaSi (ENP),

xolo 2007 wlidan, mas Semdeg, rac rumineTi da bulgareTi gawevriandnen

evrokavSirSi, saqarTvelo gaxda evrokavSiris uaxloesi mezobeli _ saqarT-

velos aqvs saerTo sazRvao sazRvari evrokavSirTan. evrokavSirSi TurqeTis

gawevrianebis SemTxvevaSi ki saqarTvelos eqneba saerTo saxmeleTo sazRvari

evrokavSirTan. es Zalzed mniSvnelovania, radgan Tavad evrokavSiris usafrT-

xoebis interesebSia, rom mis uaxloes samezobloSi mSvidoba da stabiluroba

sufevdes. aqedan gamomdinare, evrokavSiri aucileblad Seecdeba ufro meti

yuradReba gamoiCinos afxazeTis problematikis mimarT da Tavisi pozitiuri

wvlili Seitanos, konfliqtis saboloo daregulirebis mizniT.

saqarTvelo-evrokavSiris urTierTobebi drois sakmaod xangrZliv peri-

ods iTvlis. 1993 wlidan moyolebuli dRemde, evrokavSiri solidur finansur

daxmarebas uwevs samxreT kavkasiis regionis saxelmwifoebs. Tumca, samarT-

lianobisTvis unda aRiniSnos, rom evrokavSiri saqarTvelos ar aRiqvamda,

rogorc calke subieqts (saqarTvelos mimarT ar arsebobda individualuri

midgoma). briuselSi saqarTvelosadmi evrokavSiris politikas yovelTvis

ganixilavdnen, rogorc samxreT kavkasiis mimarT evrokavSiris erTiani poli-

tikis nawils (arsebobda regionuli midgoma). 2003 wlis ivlisSi evrokavSirma

samxreT kavkasiaSi daniSna Tavisi specialuri warmomadgeneli, riTic xazi

gausva am regionisadmi Tavis mzard interess. Tumca, meores mxriv, kvlav

dadasturda is faqti, rom evrokavSiris politikaSi saqarTvelo mxolod

152

samxreT kavkasiis konteqstSi moiazreboda. es arc Tu ise sasurveli gare-

moebaa, vinaidan kavkasiuri faqtoris zomaze metad aqcentirebam, SesaZloa,

saqarTvelos Seuqmnas araevropuli tradiciebis mqone qveynis imiji, rac,

bunebrivia, kidev ufro gaarTulebs afxazeTis konfliqtis daregulirebaSi

evropuli komponentis gaZlierebis Sansebs da damRupveli iqneba saqarTvelos

evrokavSirSi gawevrianebis perspeqtivis TvalsazrisiT. amdenad, 2008-2009

wlebSi saqarTvelom TandaTanobiT unda moaxerxos Tavisi Tavis redefinicia

Savi zRvis garSemo da miznad daisaxos Savi zRvis da ara samxreT kavkasiis

regionis aqcentireba (es SesaZlebelia, radgan 2007 wlidan saqarTvelos ukve

aqvs saerTo sazRvao sazRvari evrokavSirTan)202. am TvalsazrisiT, sakmaod

saintereso iniciativas warmoadgenda rumineTis winadadeba Savi zRvis evrore-

gionis Seqmnis Taobaze, romelmac ideaSi xeli unda Seuwyos konfliqtebis

gadawyvetas, xelsayreli regionuli garemos Seqmnis gziT203. Savi zRvis xel-

sayreli geografiuli mdebareobis gaTvaliswinebiT (Savi zRva warmoadgens

Tavisebur xids dasavleTsa da aRmosavleTs Soris), am regions gaaCnia

udidesi mniSvneloba evropisTvis (gansakuTrebiT centraluri evropisTvis).

Savi zRvis regionis aqcentirebiT, saqarTvelo, erTis mxriv, nawilobriv mainc

gaemijneba samxreT kavkasiis danarCen or saxelmwifosTan dakavSirebul

problemebs (Sesabamisad, gaemijneba mTiani yarabaRis problematikasac), xolo,

meores mxriv, Tavs aaridebs axlo aRmosavleTis feTqebad regionTan siax-

loves. saqarTvelos samxreTeli mezoblebi _ somxeTi da azerbaijani _

darCebian e.w. `buferul zonebad~ evrokavSirsa da axlo aRmosavleTs Soris,

xolo saqarTvelo gadainacvlebs evrokavSiris uSualo mezoblebis siaSi.

kidev erTi mniSvnelovani mimarTuleba, romliskenac gezi unda aiRos saqarT-

velom, es aris saqarTvelos evropuli identurobis aqtiuri mtkiceba saerTa-

202 redefiniciis mTavari arsi mdgomareobs imaSi, rom qveyana axdens im regionidan gamosvlas, romelic uaryofiT asociacias iwvevs. msgavsi redefiniciis politikis ganxorcieleba sasur-velia saqarTvelosTvisac, radgan dRes samxreT kavkasia iwvevs korufciis, eTnopolitikuri konfliqtebis, terorizmisa da organizebuli danaSaulis, aseve socialuri siduxWiris asocia-cias. `redefiniciis~ politikis warmatebiT ganxorcieleba saSualebas miscems saqarTvelos, raTa naklebad iyos damokidebuli CrdiloeT kavkasiasTan da mTian yarabaRTan dakavSirebul problemebze. 203 2006 wlis 30 marts rumineTis q. konstancaSi, saerTaSoriso konferenciis `regionTaSoriso TanamSromloba Savi zRvis auzSi~ farglebSi, Seikribnen 10 qveynis, maT Soris saqarTvelos warmomadgenlebi, romelTac gamarTes dialogi Savi zRvis evroregionis Seqmnis sakiTxebTan dakavSirebiT.

153

Soriso arenaze. yvela SesaZlo doneze, xazi unda gaesvas saqarTvelos ara

marto istoriisa da sulieri kulturis evropulobas, aramed politikuri

kulturis evropul (da ara kavkasiur) xasiaTsac.

samwuxarod unda aRiniSnos, rom, usafrTxobis TvalsazrisiT, Savi zRva

jerjerobiT ar ganixileba, rogorc evrokavSiris politikis erTiani obieqti.

Tumca, imis gaTvaliswinebiT, rom proevropuli miswrafebebi gaaCniaT ara

marto saqarTvelos, aramed ukrainasa da moldovasac, Savi zRvis garSemo

faqtiurad ikvreba proevropuli ganwyobis mqone saxelmwifoebis sartyeli,

xolo es qveynebi ki, arc Tu ise Soreul perspeqtivaSi, SesaZloa, evrokav-

Siris wevrobis realuri kandidatebic gaxdnen. amasTan, rogorc ukve aRiniSna,

2007 wels rumineTi da bulgareTi ukve miuerTdnen evrokavSirs. arc is aris

gamoricxuli, rom TurqeTis respublika prognozirebad momavalSi evrokav-

Siris wevrobis realuri kandidati qveyana gaxdes. amdenad, drois garkveuli

periodis Semdeg, Savi zRva praqtikulad gaxdeba evropuli zRva. bunebrivia,

aseT viTarebaSi evropa gacilebiT ufro motivirebuli iqneba saimisod, rom

afxazeTis regionSi myari da grZelvadiani mSvidoba damyardes (evrokavSirs

ufro didi stimuli eqneba, raTa Caerios Savi zRvis sanapiroze arsebuli

erTaderTi SeiaraRebuli konfliqtis gadawyvetaSi). maSin ki evrokavSirs

seriozulad mouwevs dafiqreba imaze, Tu rogor unda mogvardes afxazeTis

sakiTxi, ra rolis (pozitiuris an negatiuris) Sesruleba SeuZlia afxazur

faqtors Savi zRvis am axal regionSi, da rogori formiT unda moxdes afxa-

zeTis integrireba am sivrceSi? am konteqstSi, yvelam naTlad unda gaacnobie-

ros, rom afxazeTis integrireba Savi zRvis evropul sivrceSi SesaZlebeli

iqneba mxolod danarCen saqarTvelosTan erTad; am procesis raime sxvagvari

ganviTareba Zalzed rTuli iqneba. amdenad, Tu evropas marTlac surs

mSvidoba da stabiluroba Savi zRvis regionSi, man unda gamoiCinos meti pasu-

xismgebloba da seriozulad Seuwyos xeli afxazeTis problemis gadawyvetas,

saqarTvelos saerTaSorisod aRiarebul sazRvrebSi.

miuxedavad imisa, rom geografiuli TvalsazrisiT afxazeTi jerjerobiT

ar aris evrokavSirTan ise axlos, rogorc Tundac dnestrispireTi, evrokav-

Sirma mainc ufro meti yuradReba unda dauTmos am sakiTxs, radgan evrokav-

154

Siri TandaTanobiT uaxlovdeba samxreT kavkasiis mTel regions da Tavad

afxazeTsac. `farTo evropis~ iniciativaSi evrokavSiri iRebs pasuxismgeblo-

bas, aqtiurad Caerios uSualod misi sazRvrebis maxloblad arsebuli konf-

liqtebis mogvarebaSi204. `farTo evropa da mezobloba gulisxmobs pasuxis-

mgeblobis erTad zidvis tvirTs da urTierTTanamSromlobas konfliqtebisa

da arastabilurobis Tavidan asacileblad~205. am TvalsazrisiT, sakmaod

saintereso magaliTad gvesaxeba evrokavSiris politika dnestrispireTis

konfliqtis daregulirebis mimarT. es politika sainteresoa imiTac, rom igi

xorcieldeba amerikis SeerTebul StatebTan da, rac ufro mniSvnelovania,

ruseTTan mWidro dialogis pirobebSi. evrokavSirma moaxerxa Camoeyalibebina

gamokveTili politika dnestrispireTis sakiTxSi. msgavsi midgoma unda gamoi-

Cinos evrokavSirma afxazeTisa da, aseve, cxinvalis regionis konfliqtis

mimarTac. sasicocxlod mniSvnelovania, rom evropa ar darCes gulgrili

saqarTvelos teritoriaze arsebuli konfliqtebis mimarT da aqtiurad

Caerios maT gadawyvetaSi, gansakuTrebiT ki afxazeTis konfliqtis mogvare-

baSi. bunebrivia, afxazeTis konfliqtis srulmasStabiani daregulirebis pers-

peqtiva, ZiriTadad, damokidebulia erovnul mTavrobebze, maT Soris iseT

gavlenian saxelmwifoebze, rogorebicaa ruseTis federacia da amerikis Seer-

Tebuli Statebi. am or saxelmwifos gaaCnia udidesi gavlena konfliqtis

mxareebze, iseve rogorc Savi zRvis mTel regionze. swored amitom, evrokav-

Siris samSvidobo saqmianoba afxazeTis konfliqtis daregulirebis kuTxiT,

unda warimarTos vaSingtonTan da moskovTan intensiuri dialogis pirobebSi.

dReis mdgomareobiT, evrokavSiri ar TamaSobs xelSesaxeb politikur

rols afxazeTis konfliqtis daregulirebis procesSi (dnestrispireTis 204 `farTo evropis~ iniciativa Camoyalibebul iqna 2002 wlis gazafxulze da ZiriTadad iTvaliswinebda evrokavSiris urTierTobebis gansazRvras ukrainis, moldovasa da bela-rusis mimarT. 2003 wlis martSi gamocemul iqna evrokomisiis mimarTva (communication), romlis mixedviTac ganisazRvra evrokavSiris urTierTobebi aRmosavleT da samxreT mezob-lebTan. saqarTvelo `farTo evropis~ iniciativaSi Seyvanili ar iqna (geografiuli faqtoris gaTvaliswinebiT), radgan mimarTva exeboda mxolod evrokavSiris uSualo mezob-lebs, romelTac sazRvao an saxmeleTo sazRvari gaaCndaT evrokavSirTan. miuxedavad amisa, saqarTveloSi momxdarma `vardebis revoluciam~ dadebiTi biZgi misca samxreT kavkasiis evrokavSirTan daaxloebas. 2004 w. saqarTvelo da misi samxreT kavkasieli mezoblebi CarTulni iqnen evropul samezoblo politikaSi (ENP). 205 „Wider Europe – Neighbourhood: A New Framework for Relations with our Eastern and Southern Neighbours“, Communication from the Commission to the Council and the European Parliament, Brussels, 11.03.2003, COM (2003) 104 final. [http://www.europa.eu.int/comm/external_relations/we/doc/com03_104_en.pdf], p. 12.

155

konfliqtisgan gansxvavebiT)206. samxreT kavkasiaSi evrokavSiris specialuri

warmomadgenlis misias ar gaaCnia imis uflebamosileba, rom Seasrulos Suama-

vlis roli raime saxis eTnopolitikur konfliqtSi, afxazeTis konfliqtis

CaTvliT. ufro metic, iqmneba STabeWdileba, rom arc evrokavSirSi da arc

natoSi jerjerobiT ar arsebobs erTiani xedva afxazeTis konfliqtis mimarT

(gansakuTrebiT es exeba afxazeTis konfliqtis Savi zRvis ganzomilebas),

iseve rogorc ar arsebobs naTlad Camoyalibebuli politika Tavad Savi

zRvis regionis mimarT. aRniSnulidan gamomdinare, saqarTvelos xelisuf-

lebam unda mimarTos maqsimalur Zalisxmevas, raTa miaRwios evrokavSiris

komponentis ufro aqtiur Semotanas afxazeTis problemis gadawyvetaSi. briu-

selis mxridan daxmarebis gaaqtiureba da evrokavSiris saxiT kidev erTi

sagareo aqtoris CarTva afxazeTis konfliqtis mSvidobiani daregulirebis

procesSi, aseve postkonfliqtur reabilitaciaSi, udaod win gadadgmuli

nabiji iqneba rogorc saqarTvelosTvis, ise Savi zRvis mTeli regionisTvis.

am TvalsazrisiT nawili samuSao ukve Catarebulia da garkveuli nabijebic

gadaidga. saqarTvelos mTavrobam evropis samezoblo politikisa (ENP) da

evrokavSirTan samoqmedo gegmis formatSi, awarmoa molaparakebebi saqarT-

velos teritoriaze arsebuli konfliqtebis daregulirebis procesis gaaqti-

urebis Taobaze207. evrokavSirma gadamwyveti roli iTamaSa 2008 wlis agvis-

toSi saqarTveloSi rusuli samxedro agresiis SesaCereblad, rom aRaraferi

vTqvaT saqarTveloSi evrokavSiris sadamkvirveblo misiaze (EUMM), romlis

200-mde damkvirvebelic saqarTvelos konfliqtur zonebTan mimdebare terito-

riebze patrulirebs208. Tumca gasakeTebeli gacilebiT ufro bevria. sasur-

veli iqneboda, rom ENP-is farglebSi saqarTvelosa da evrokavSirs Soris

xelmoweril ormxriv samoqmedo gegmaSi (dokuments xeli moewera 2006 wlis 14

noembers), ufro mkafiod gansazRvruliyo saqarTvelos teritoriaze arse-

buli konfliqtebis daregulirebis konkretuli instrumentebi. saWiroa fiqri

206 politikur rols TamaSobs evrokavSiris ramdenime wevri saxelmwifo, kerZod: didi bri-taneTi, safrangeTi da germania. 207 molaparakebebi daiwyo 2005 wlis noemberSi da warmatebiT dasrulda 2006 wlis oqtom-berSi. 208 2008 wlis 9 oqtombridan, afxazeTisa da samxreT oseTis mimdebare teritoriaze usafr-Txoebis kontroli saqarTveloSi evrokavSiris sadamkvirveblo misias gadaeca.

156

afxazeTis konfliqtis gadawyvetis konkretul meqanizmebze. am TvalsazrisiT,

evrokavSiri, SesaZloa, gamovides erTgvari `CarCo~ struqturis rolSic,

romelic Seqmnis Sesabamis niadags sakonstutucio xasiaTis problemebis gada-

sawyvetad. garda amisa, evrokavSirs SeuZlia imoqmedos, rogorc Suamavalma

da arbitrma (mesame mxarem). SesaZlebelia moiZebnos evrokavSiris monawile-

obis raime sxva formac. afxazeTis konfliqtis daregulirebaSi evrokavSiris

SesaZlo monawileobis konkretuli formebisa da meqanizmebis SemuSaveba

SesaZlebelia da ar warmoadgens gadauwyvetel amocanas im SemTxvevaSi, Tuki

iarsebebs saTanado politikuri neba Tavad am organizaciis mxridan. bruno

kopitersis azriT, `evrokavSiris CarTva gaeros generalur mdivanTan arsebul

saqarTvelos megobarTa jgufSi ar warmoadgens iol saqmes. magram, praq-

tikuli sirTuleebi, rac dakavSirebulia evrokavSiris pirdapiri monawile-

obis uzrunvelyofasTan, aucileblad unda iqnas gadalaxuli~209. evrokav-

Sirma unda gadalaxos Tavis SigniT arsebuli Sidapolitikuri SezRudvebi da

uSualod CaerTos afxazeTis konfliqtis transformaciisa da daregulirebis

procesSi.

msoflioSi arsebobs evrokavSirisa da nato-s erToblivi RonisZiebebis

praqtikac, romelic cnobilia saxelwodebiT `berlin pliusis~ SeTanxmeba.

`berlin pliusi~ _ es aris xelSekruleba, romelic gamomdinareobs evrokavSi-

risa da nato-s strategiuli partniorobis formatidan da, romelic saSuale-

bas aZlevs evrokavSirs gamoiyenos nato-s resursebi, satelituri komunikaciis

sistemisa da mZime aviaciis CaTvliT210. evrokavSirisa da nato-s komponentis

Semotana afxazeTis konfliqtis daregulirebaSi saWiroa imis gamoc, raTa

moxdes ruseTis gavlenis sagrZnobi Semcireba Savi zRvis regionSi. ruseTis

faqtori warmoadgens kidev erT gamowvevas evropuli da evroatlantikuri

usafrTxoebisTvis. Savi zRvis regioni (azovis zRvis akvatoriis CaTvliT) gane-

209 Bruno Coppieters. The Georgian-Abkhaz Conflict (Chapter 5), [http://www.ecmi.de/jemie/download/1-2004 Chapter5.p df#search=%22bruno%20coppieters%2C%20the%20Georgian-Abkhaz%20Conflict%22]. 210 partniorobis Sesaxeb evrokavSirsa da nato-s Soris arsebuli SeTanxmeba efuZneba evropuli usafrTxoebisa da TavdacviTi politikis (ESDP) deklaracias, romelic miRebul iqna 2002 wlis 13 dekembers. es deklaracia moicavs e.w. `berlin pliusis SeTanxmebis~ oTx komponents: 1) evro-kavSiris monawileobis uzrunvelyofa nato-s opoeraciebis dagegmarebaSi; 2) evrokavSiris mier nato-s aqtivebis da SesaZleblobebis gamoyeneba; 3) nato-s evropuli xelmZvanelobis mona-wileoba evrokavSiris operaciebSi; 4) nato-s Tavdacvis dagegmarebiTi sistemis adaptireba, evrokavSiris mier warmoebul operaciebSi Zalebis gaerTianebis mizniT.

157

kuTvneba nato-s samxreT-aRmosavleTis pasuxismgeblobis zonas da, aqedan gamo-

mdinare, ruseTis nebismieri mcdeloba, xeli Seuwyos afxazeTSi `status-qvos~

SenarCunebas da destabilizacias, pirdapir winaaRmdegobaSi modis evrokavSi-

risa da nato-s grZelvadian interesebTan. evropis usafrTxoebis interesebSia,

rom Savi zRvis regionSi gatardes preventiuli zomebi terorizmis, separatiz-

misa da, rac yvelaze mTavaria, ruseTis agresiuli politikidan momdinare saf-

rTxeebis SesaCereblad. evrokavSirma da natom unda moaxerxon koordinire-

buli midgomis SemuSaveba, saqarTvelos konfliqtur zonebSi samSvidobo

iniciativebis ganxorcielebis mizniT. erT-erT aseT optimalur midgomas war-

moadgens evropis usafrTxoebisa da Tavdacvis politika (ESDP), romlis farg-

lebSic SesaZlebelia samxedro damkvirvebelTa misiis ganxorcieleba.

miuxedavad Savi zRvis regionTan dakavSirebuli mravali problemisa,

dRes ukve Tamamad SeiZleba iTqvas, rom es regioni myarad adgas demokra-

tiuli ganviTarebis gzas. mTavari winaRoba da xelisSemSleli faqtori am

gzaze ukavSirdeba mougvarebel konfliqtebs, romelTa Soris afxazeTis

konfliqti aris erTaderTi SeiaraRebuli konfliqti Savi zRvis sanapiroze.

afxazeTis konfliqti warmoadgens yvelaze did strategiul safrTxes

rogorc saqarTvelosTvis, ise Savi zRvis mTeli regionisTvis. faqtiurad, es

aris Savi zRvis sanapiroze arsebuli kriminaluri anklavi, romelic iq Seiq-

mna moskovis mxridan xelovnurad inspirirebuli lokaluri konfliqtis

Sedegad da, romelic mTeli regionis destabilizacias iwvevs. Savi zRvis

sanapiroze msgavsi anklavis arseboba aris iseTive seriozuli gamowveva

evropuli usafrTxoebisTvis, rogoric terorizmi, narkotrafiki da kontra-

banda. amdenad, sanam ar moiZebneba gamosavali am Cixidan, destabilizaciis

safrTxe Savi zRvis regionSi mudmivad iarsebebs da, Sesabamisad, evropis

politikuri usafrTxoebac ver iqneba bolomde uzrunvelyofili.

afxazeTis konfliqtis daregulireba aucilebelia imis gamoc, raTa dacul

iqnas evropis energetikuli usafrTxoebis interesebi da stabilurad ifunq-

cioniros samxreT kavkasiaze gamavalma energetikulma derefanma. evropa da aSS

dainteresebulni arian am derefnis usafrTxo funqcionirebiT, vinaidan igi war-

moadgens saudis arabeTisa da sparseTis yuris alternatiul wyaros, navTobis

158

miwodebis kuTxiT. Savi zRva sul male gadaiqceva evraziis sakvanZo arxad,

romlis meSveobiTac kaspiis navTobisa da gazis maragebi, romlebic ar moedi-

nebian sparseTis yurisa da `opekis~ (OPEC) qveynebidan, miewodeba evropis bazrebs

da ufro Sorsac (mxedvelobaSia misaRebi is garemoeba, rom Savi zRvis, rogorc

evropasa da centraluri aziis energoresursebs Soris arsebuli mTavari deref-

nis mniSvneloba, wlidan wlamde sul ufro gaizrdeba). amitom, Savi zRvis

regionis grZelvadiani stabiluroba da misi integracia evropasTan Zalzed

mniSvnelovania evrokavSirisa da nato-s wevri-qveynebis energetikuli usafrTxoe-

bisTvis. Sesabamisad, evrokavSirmac da natomac unda gamoiCinon meti aqtiuroba

imisaTvis, raTa xsenebul regionSi Seiqmnas usafrTxoebisa da stabilurobis

Savi zRvis zona, rac SeuZlebeli iqneba afxazeTis konfliqtis gadawyvetis

gareSe. marTalia, dResdReobiT, evrokavSiri mniSvnelovnad aris damokidebuli

ruseTis gazsa da navTobze da, amis gamo, iZulebulia bevr sakiTxSi angariSi

gauwios oficialur moskovs. magram, miuxedavad amisa, evrokavSirma ar unda

dauTmos poziciebi ruseTs Savis zRvis am strategiul zonaSi.

unda aRiniSnos, rom verc amerikam da verc evropam jerjerobiT ver moa-

xerxes raime gardatexis Setana afxazeTis konfliqtis daregulirebis proc-

esSi (miuxedavad maTi araerTi Zalisxmevisa gaerosa da euTos farglebSi),

vinaidan am konfliqtis gadawyveta moiTxos seriozul politikur da ekonomi-

kur Carevas maTi mxridan, rac jer miRweuli ar aris. amasTan, saWiroa, rom

evropam da amerikam gamoxaton mzadyofna, uzrunvelyon afxazeTSi dasavleTis

samSvidobo Zalebis yofna (afxazeTSi adre moqmedi samSvidobo operaciis

Canacvlebis mizniT), Tuki amis aucilebloba dadgeba. magram, Savi zRvis regionSi

grZelvadiani mSvidobis dasamyareblad aucilebelia, rom ruseTma Secvalos

Tavisi qceva (aravisTvis ar warmoadgens saidumlos is faqti, rom afxazeTis

konfliqtis mogvarebis mTavari sirTule ukavSirdeba swored oficialuri

moskovis destruqciul politikas, romelsac is axorcielebs moceul regi-

onSi). winaaRmdeg SemTxvevaSi, arsebobs savsebiT realuri safrTxe imisa, rom

Savi zRvis afxazeTis monakveTi sakmaod grZelvadiani periodiT darCes dRe-

vandeli `status-kvos~ mdgomareobaSi, rac, TavisTavad, evrokavSiris uSualo

sazRvarTan konfliqturi keris arsebobis grZelvadianobasac gulisxmobs.

159

mTeli ganvlili periodis manZilze, afxazeTTan dakavSirebul molapara-

kebebSi ZiriTadad dominirebda ori fundamenturi sakiTxi: afxazeTis saxelm-

wifoebrivi statusi da qarTvel devnilTa dabruneba. samwuxarod, verc erTi

sakiTxis gadawyveta dRemde ver moxerxda, xolo 2008 wlis agvistos omis

Semdeg, molaparakebaTa procesi faqtiurad CixSi Sevida.

3.4. samxreT kavkasiis konfliqtebis SedarebiTi analizi da regionuli stabilurobis perspeqtivebi

mTiani yarabaRis, afxazeTisa da cxinvalis regionis konfliqtebis Sedare-

biT analizs Tu gavakeTebT, naTlad davinaxavT, rom samxreT kavkasiis am sam

konfliqts Soris gacilebiT ufro meti gansxvavebaa, vidre msgavseba. samxreT

kavkasiis araRiarebuli respublikebi (`afxazeTis respublika~, `samxreT ose-

Tis respublika~, `mTiani yarabaRis respublika~) sakmaod gansxvavdebian erTma-

neTisgan Tavdacvisunarianobis, saxelmwifo institutebisa da samoqalaqo sazo-

gadoebis ganviTarebis doniT, iseve rogorc istoriiTa da erovnuli ideolo-

giiT. aranakleb gansxvavebulia maTi monawiloebis xarisxi samSvidobo proce-

sebSi. Tumca, miuxedavad amisa, arsebobs mTeli rigi maxasiaTeblebisa, rac saer-

Toa regionis samive konfliqtisTvis. mokled mimovixiloT TiToeuli maTgani.

samxreT kavkasiis konfliqtebis ZiriTadi ganmasxvavebeli niSnebi:

1. formaluri TvalsazrisiT, 2008 w. agvistomde afxazeTisa da cxinvalis

regionis konfliqtebi warmoadgendnen Sidasaxelmwifoebriv konfliqtebs, sadac

erTmaneTs upirispirdeboda erTis mxriv saqarTvelos centraluri xelisuf-

leba, xolo meores mxriv _ separatistuli regionebis de-faqto xelisuflebebi.

2008 w. agvistoSi, mas Semdeg rac ruseTma ganaxorciela farTomasStabiani

samxedro agresia da saqarTvelos teritoriebis okupacia, samxreT oseTis

konfliqtma ganicada erTgvari transformacia da miiRo qarTul-rusuli konf-

liqtis saxe. Sesabamisad, am periodidan moyolebuli dRemde, oficialuri Tbi-

lisi xsenebul konfliqtis ganixilavs, rogorc saxelmwifoTaSoriss. igive

iTqmis afxazeTTan dakavSirebiTac. rac Seexeba somxur-azerbaijanul Seiara-

160

Rebul dapirispirebas, is aSkarad saxelmwifoTaSoriso konfliqti iyo da

aseTad rCeba dResac (erTmaneTs upirispirdeba ori suverenuli saxelmwifo),

xolo mTiani yarabaRi ki faqtiurad ganixileba rogorc sadao teritoria

somxeTsa da azerbaijans Soris.

2. miuxedavad imisa, rom samxreT kavkasiis samive konfliqtis SeTxvevaSi

saqme gvaqvs separatizmis sakmaod agresiul gamovlinebasTan, mTiani yaraba-

Risa da cxinvalis regionis konfliqtebs gaaCniaT aSkarad gamokveTili ire-

dentistuli xasiaTi211. iredentizmis tipuri magaliTebia mTiani yarabaRis

somxeTTan da e.w. samxreT oseTis (cxinvalis regioni) CrdiloeT oseTTan See-

rTebis moTxovna. rac Seexeba afxazeTs, iq ufro secesionisturi ganwyobebi212

Warbobs. afxazeTis separatistuli reJimi xazs usvams ruseTTan gansakuTre-

buli urTierTobebis did mniSvnelobas, aris msjeloba ruseTis federaciis

asocirebul wevrobazec, Tumca oficialur doneze afxazeTis de-faqto

xelisuflebas arasdros uTqvams uari afxazeTis sruli damoukideblobis

ideaze. afxazeTis separatistuli xelisuflebis politika SeiZleba Camoya-

libdes Semdegnairad: ruseTis meSveobiT Tavi daaRwion saqarTvelos, xolo

Semdgom ki rogorme ganTavisufldnen Tavad ruseTis zegavlenisganac. am

TvalsazrisiT, afxazeTis de-faqto prezidentis sergei bagafSis politika

principulad gansxvavdeba im politikisgan, romelsac axorcielebs osi sepa-

ratistebis lideri eduard kokoiTi, romlis oficialurad deklarirebul

mizansac warmoadgens e.w. `samxreT oseTis respublikis~ gaerTianeba Crdi-

loeT oseTis respublika–alaniasTan, erTiani ruseTis federaciis Semadgen-

lobaSi. aRniSnulidan gamomdinare, ufro koreqtuli iqneba Tu afxazebs

ganvixilavT rogorc secesionistebs, xolo samxreTel osebs ki rogorc

iredentistebs (yarabaReli somxebis msgavsad).

3. oficialuri baqo ar ganixilavs mTian yarabaRs, rogorc calke mxares

konfliqtSi, aseTad is mxolod somxeTis respublikas moiazrebs. rac Seexeba

211 Tanamedrove politikaSi iredentizmi ewodeba romelime qveyanaSi kompaqturad dasaxlebuli erov-nuli umciresobis moTxovnas, gamoeyos am qveyanas da SeuerTdes istoriul samSoblos. iredenti-zmis realizacia ZaliT, suverenuli saxelmwifos Tanxmobis gareSe arakanonieri qmedebaa, radgan igi ewinaaRmdegeba saerTaSoriso samarTlis principebs. 212 secesiis cnebaSi igulisxmeba romelime teritoriis gamosvla saxelmwifos Semadgenlobidan da am teritoriaze axali, suverenuli saxelmwifos Seqmna.

161

saqarTvelos teritoriaze ganviTarebul konfliqtebs, 2008 wlis agvistomde

afxazuri da osuri mxareebi oficialurad iyvnen aRiarebulni konfliqtis

mxareebad, rogorc saqarTvelos xelisuflebis, ise saerTaSoriso Tanamegob-

robis mier (amaze metyvelebs 2008 wlis agvistomde arsebuli molaparakebaTa

formatebi, aseve gaeros, euTosa da dsT-is farglebSi miRebuli dokumentebi).

mTiani yarabaRis de-faqto xelisufleba dRemde daJinebiT moiTxovs, rom

mTiani yarabaRi cnobil iqnas konfliqtis calke mxared da, Sesabamisad,

srulyofilad iyos warmodgenili samSvidobo molaparakebebSi213.

4. molaparakebaTa procesis gansxvavebuli formati. samxreT kavkasiis samive

konfliqtis mSvidobian daregulirebasTan dakavSirebuli molaparakebaTa proce-

sebi mimdinareobs erTmaneTisgan sruliad gansxvavebuli saerTaSoriso formatiT.

somxur-azerbaijanuli, mTiani yarabaRis konfliqtis SemTxvevaSi moqme-

debs euTos minskis jgufis formati (OSCE Minsk Group). amis paralelurad, 2003

wlidan moyolebuli, somxeTisa da azerbaijanis prezidentebi da sagareo

saqmeTa ministrebi drodadro marTaven ormxriv Sexvedrebs e.w. `praRis pro-

cesis~ farglebSi.

rac Seexeba afxazeTisa da cxinvalis regionis konfliqtebs, 2008 wlis

agvistomde molaparakebaTa procesebi mimdinareobda Semdegi saerTaSoriso

formatebiT:

a) konfliqti cxinvalis regionSi _ Sereuli sakontrolo komisia (СКК/JCC),

romelic 2008 wlis agvistomde warmoadgenda konfliqtis daregulirebis

erTaderT mudmivmoqmed formats, xolo euTo (OSCE) gvevlineboda, rogorc

procesis fasilitatori;

g) konfliqti afxazeTSi _ 2008 wlis agvistomde samSvidobo molaparakebaTa

procesis ZiriTadi formati iyo gaeros `Jenevis procesi~. qarTuli da

afxazuri mxareebis garda, masSi monawileobda ruseTi (rogorc xelSem-

wyobi mxare), gaeros generaluri mdivnis specialuri warmomadgeneli

saqarTveloSi, aseve `megobarTa jgufi~ (damkvirveblis statusiT) da euTo

(damkvirveblis statusiT). Jenevis procesis farglebSi, marTalia forma- 213 am sakiTxSi azerbaijanis pozicia dRemde ucvleli rCeba: somxeTma unda moaxdinos Tavisi urTierTobebis diferenciacia mTian yarabaRTan da daikavos mkveTrad neitraluri pozicia im SemTxvevaSi, Tu mas marTlac surs, rom azerbaijanma ganixilos yarabaRi, rogorc mxare konf-liqtSi (qarTul-afxazuri da qarTul-osuri konfliqtebis msgavsad).

162

lurad, magram mainc moqmedebda sakoordinacio sabWos formati Tavisi

samuSao jgufebiT. Jenevis procesis paralelurad, 2003 wlidan aseve moqme-

debda e.w. `soWis procesi~ (soWis jgufebis formati).

2008 wlis oqtomberSi, iyo mcdeloba safuZveli Cayroda samSvidobo mola-

parakebaTa axal formats (e.w. `Jenevis molaparakebaTa formati~), romelsac

unda emsjela afxazeTisa da samxreT oseTis konfliqtebis daregulirebis

perspeqtivebze. Tumca, 15 oqtombers JenevaSi dagegmili molaparakebebis pirveli

raudi CaiSala mxareTa Soris poziciebSi arsebuli principuli uTanxmoebis

gamo, ramac saboloo jamSi SeuZlebeli gaxada `Jenevis molaparakebaTa~

zusti formatis gansazRvra214. mxareebi dResac inarCuneben gansxvavebul

midgomebs molaparakebebis formatTan dakavSirebiT da xsenebuli sakiTxis

Tavisebur interpretacias iZlevian.

5. gansxvaveba samSvidobo Zalebis mandatSi. 2008 wlis agvistomde afxa-

zeTsa da cxinvalis regionSi moqmedebda Semdegi samSvidobo operaciebi215:

afxazeTSi dislocirebuli iyo dsT-is koleqtiuri samSvidobo Zalebis

kontingenti (dakompleqtebuli iyo mxolod rusi samxedroebiT), romelic iq

imyofeboda gaeros egidiT da gaaCnda dsT-is mandati (КСПМ – Коллективные силы

по поддержанию мира). afxazeTSi jerjerobiT kvlav funqcionirebs gaeros samxe-

dro damkvirvebelTa misia (UNOMIG/МООННГ – Миссия ООН по наблюдению в Грузии),

Tumca, ar aris gamoricxuli, rom momavalSi ruseTma am misiis funqcionire-

bis dablokva scados.

214 uTanxmoeba umTavresad exeboda im sakiTxs, miecaT Tu ara ufleba separatistuli afxa-zeTisa da `samxreT oseTis~ warmomadgenlebisTvis monawileoba mieRoT oficialur plena-rul sxdomaSi. plenaruli sxdoma iTvaliswinebda molaparakebebs saqarTvelos, ruseTsa da aSS-s Soris, organizatorebis - gaeros (UN), evrokavSirisa (EU) da euTos (OSCE) Tanda-swrebiT. es unda yofiliyo plenaruli sxdoma, romelsac SemdgomSi unda mohyoloda araformaluri Sexvedra separatistuli afxazeTisa da `samxreT oseTis~ warmomadgenelTa monawileobiT (e.w. samuSao jgufebis Sexvedra). ruseTi am sqemis winaaRmdegi wavida da moiTxova separatistebis srulfasovani CarTva plenaruli sesiis formatSi. separatistuli afxazeTis sagareo saqmeTa ministrma s. Sambam JenevaSi ganacxada, rom qarTul mxaresTan pirda-piri Sexvedra ar gaimarTeboda, radgan mxareebi ver SeTanxmdnen Semdgomi molaparakebebis formatze. 215 2008 wlis 28 agvistos saqarTvelos parlamentma miiRo specialuri dadgenileba, ramac Zireu-lad Secvala saqarTvelos teritoriaze dislocirebuli ruseTis samxedro SenaerTebis (e.w. samSvidobo Zalebis CaTvliT) samarTlebrivi statusi. kerZod, ruseTis SeiaraRebuli Zalebi, romlebic imyofebodnen saqarTvelos teritoriaze, maT Soris e.w. samSvidobo Zalebi, gamocxad-dnen saokupacio sajariso SenaerTebad.

163

cxinvalis regionSi ganlagebuli iyo Sereuli samSvidobo Zalebis konti-

ngenti (Sedgeboda qarTuli, rusuli da osuri batalionebisgan), romelic iq

imyofeboda ruseT-saqarTvelos saxelmwifoTaSoriso SeTanxmebis (e.w. dagomi-

sis SeTanxmebis) safuZvelze (ССПМ – смешанные силы по поддержанию мира). Sereuli

samSvidobo Zalebis gaerTianebuli sardloba eqvemdebareboda Sereul sakon-

trolo komisias.

saqarTvelos parlamentis 2008 wlis 28 agvistos dadgenilebiT, saqarT-

velos teritoriaze moqmedi yvela SenaerTi garda saqarTvelos kanonmdeblo-

biT gansazRvruli SenaerTebisa, maT Soris separatistul regionebSi myofi

zemoxsenebuli samSvidobo Zalebi (КСПМ - afxazeTis SemTxvevaSi da ССПМ -

`samxreT oseTis~ SemTxvevaSi), gamocxadda ukanono da saokupacio SeiaraRe-

bul Zalebad216. 2008 wlis 1 oqtombridan evrokavSiris 200-mde damkvirvebeli,

romelTa saqmianobasac koordinacias uwevs saqarTveloSi evrokavSiris sadamk-

virveblo misia (EUMM), afxazeTisa da yofili samxreT oseTis administra-

ciuli sazRvrebis mimdebare teritoriebze ganTavsda (rusuli mxarisa da

separatistebis uaris gamo, maTi uSualod afxazeTsa da `samxreT oseTSi~

SeSveba ver moxerxda)217.

rac Seexeba mTiani yarabaRis gamo gaCaRebul somxur-azerbaijanul konf-

liqts, am SemTxvevaSi, saerTaSoriso samSvidobo Zalebis komponenti saerTod

ar figurirebs da arc arasdros figurirebda.

6. gansxvaveba demografiul faqtorSi. afxazebi arasdros warmoadgendnen

afxazeTis assr mosaxleobis umravlesobas218, maSin roca ssrk-is daSlis

momentisTvis (1991) samxreT oseTis avtonomiur olqSi osuri mosaxleoba

216 saqarTvelos aRmasrulebel xelisuflebas daevala, uzrunveleyo yvela sxva samarTlebrivi aqtis gauqmeba, romelic saqarTvelos teritoriaze ruseTis federaciis SeiaraRebuli Zalebis yofnas iTvaliswinebda da romelic Tavad ruseTis federaciis qmedebebiT iqna delegirebuli. 2008 wlis 29 agvistos, saqarTvelos mTavrobam gamosca gankarguleba #552, romelic iTvalis-winebda afxazeTsa da yofil samxreT oseTis avtonomiur olqSi mimdinare e.w. samSvidobo operaciebis uswrafesi Sewyvetisa da ruseTis federaciis SeiaraRebuli Zalebis saqarTvelos teritoriidan dauyovneblivi gayvanisaTvis aucilebeli procedurebis dawyebas. 217 oficialuri Tbilisis mtkicebiT, sarkozi-medvedevis 8 seqtembris Sexvedris dros, ganisaz-Rvra saerTaSoriso damkvirveblebis ganlagebis areali - mTeli saqarTvelo, pirvel etapze konfliqturi regionebis mimdebare teritoria, xolo Semdgom, cxinvalis regionsa da afxaze-TSic. Tumca, samarTlianobisTvis unda aRiniSnos, rom sarkozis mier moskovSi xelmoweril SeTanxmebaSi araferia naTqvami ganTavsebis `pirvel~ da `Semdgom~ etapebze. 218 1979 wlis aRweriT, afxazebi Seadgendnen afxazeTis assr mosaxleobis mxolod 17.1%-s, xolo qarTvelebi _ 43.9%-s.

164

eTnikuri dominanti iyo219, rom aRaraferi vTqvaT mTiani yarabaRis avtonomiur

olqze, romelic faqtiurad warmoadgenda somxuri mosaxleobis monoeTnikur

regions azerbaijanis sabWoTa socialisturi respublikis SemadgenlobaSi220.

afxazuri separatizmis mTavari Sedegic mdgomareobda swored imaSi, rom

afxazeTSi ganxorcielda qarTuli mosaxleobis èTnikuri wmenda~, ramac

kardinalurad Secvala mocemul regionSi manamde arsebuli demografiuli

viTareba (moxda afxazuri ùmciresobis~ gadaqceva ùmravlesobad~).

7. arsebobs aseTi mosazrebac, rom istoriuli TvalsazrisiT, afxazebi da

qarTvelebi ganekuTvnebian afxazeTis ZirZvel mosaxleobas. igive SeiZleba

iTqvas yarabaRel somxebsa da azerbaijanelebzec. rac Seexeba `samxreTel

osebs~, maTi Sida qarTlSi Camosaxleba ZiriTadad XVII-XVIII saukuneebSi

daiwyo, xolo eTnikuri osebis istoriuli samSoblo CrdiloeT kavkasiaSia

(amJamindeli CrdiloeT oseTis respublika-alania), romelic samxreT kavkasi-

isgan bunebrivi sazRvriT – kavkasionis qediT aris gamoyofili.

8. konfliqtSi monawile sazogadoebebis antagonizmis araerTgvarovani

done. samxreT kavkasiis konfliqtebSi monawile sazogadoebebs Soris (som-

xuri, azerbaijanuli, qarTuli, afxazuri, osuri sazogadoebebi) arsebobs antag-

onizmis gansxvavebuli done da xarisxi, rac Zalzed mniSvnelovania. migvaCnia,

rom es antagonizmi Tavis maqsimums aRwevs somxur-azerbaijanul dapirispire-

baSi, xolo minimums _ qarTul-osur dapirispirebaSi (miuxedavad 2008 wlis

agvistos tragikuli movlenebisa). rac Seexeba qarTul-afxazur dapirispire-

bas, antagonizmis donis TvalsazrisiT, mas sadRac Sualeduri pozicia ukavia.

9. mTian yarabaRTan dakavSirebuli konfliqtis gamo, ekonomikuri aqtivoba

azerbaijanelebsa da somxebs Soris faqtiurad nulis tolia. amisgan gansxva-

vebiT, 2008 wlis agvistomde cxinvalis regioni met-naklebad mainc inarCune-

bda ekonomikur kavSirebs danarCen saqarTvelosTan. garkveuli ekonomikuri

aqtivoba (mcdelobebi) SeiniSneboda aseve afxazeTis galis raionsa da danar-

Cen saqarTvelos Soris.

219 1989 wlis aRweriT, osebi Seadgendnen samxreT oseTis avtonomiuri olqis mosaxleobis 66.2%-s, xolo qarTvelebi _ 29%-s. 220 1989 wlis aRweriT, somxebi Seadgendnen mTiani yarabaRis avtonomiuri olqis mosaxleobis 78.0%-s, xolo azerbaijanlebi _ 21.5%-s.

165

10. afxazeTis galis raionSi, marTalia spontanurad, magram mainc moxerxda

qarTvel devnilTa didi nawilis dabruneba. qarTveli da osi devnilebis

sagrZnobi nawili dabrunda cxinvalis regionSic. rac Seexeba mTian yarabaRs,

iq dRemde ver moxerxda vercerTi azerbaijanelis dabruneba.

11. 2008 wlis agvistomde afxazeTSi iyo sul mcire erTi regioni mainc,

kerZod kodoris xeoba (zemo afxazeTi), sadac oficialuri Tbilisi inarCu-

nebda Tavis iurisdiqcias. kodoris xeoba ganixileboda, rogorc saqarTvelos

xelisuflebis erTgvari samxedro-politikuri placdarmi afxazeTSi221. igive

SeiZleba iTqvas cxinvalis regionSi mdebare didi da mcire liaxvis qarTul

soflebze, sadac 2008 wlis agvistomde aseve vrceldeboda saqarTvelos

xelisuflebis iurisdiqcia (am soflebis qarTuli mosaxleoba monawileobas

iRebda saqarTvelos xelusuflebis mier gamarTul arCevnebSi, mTel rig sxva

RonisZiebebSi da a.S.), rom aRaraferi vTqvaT sof. qurTaze, sadac ganTavse-

buli iyo cxinvalis regionis droebiTi administracia d. sanakoevis xelmZRva-

nelobiT. absoluturad sxvagvari situaciaa mTian yarabaRSi, sadac azerbai-

janis xelisuflebas ar gaaCnia mciredi dasayrdenic ki. ufro metic, mTiani

yarabaRis garda, oficialuri baqos iurisdiqcia ar vrceldeba yofili

avtonomiuri olqis irgvliv mdebare Svid azerbaijanul raionze (e.w. usafrT-

xoebis zona)222.

12. samxedro-strategiuli TvalsazrisiT, samxreT oseTis separatistuli

respublika imyofeba SedarebiT wamgebian mdgomareobaSi, afxazeTisa da mTiani

yarabaRis araRiarebuli respublikebisgan gansxvavebiT. susti komunikaciebi,

administraciuli sazRvris danawevrebuli monakveTebi, yofili avtonomiuri

olqis teritoriis nawilis gakontrolebis uunaroba _ yovelive es sakmaod

seriozul problemebs uqmnida da dResac uqmnis e. kokoiTis marionetul

mTavrobas. afxazeTisgan gansxvavebiT, 2008 wlis agvistos movlenebamde

221 2006 wlis agvistoSi, emzar kvicianTan dakavSirebuli kodoris cnobili movlenebis Semdeg, kodoris xeoba, kerZod sof. CxalTa saqarTvelos xelisuflebis mier gamocxa-debul iqna afxazeTis droebiT administraciul centrad, sadac imave wlis 27 seqtembers oficialurad ganTavsda devnilobaSi myofi afxazeTis avtonomiuri respublikis legiti-muri mTavroba. garda amisa, saqarTvelos kaTolikos-patriarqis ilia II-is iniciativiT, kodoris xeobaSi bina daido cxum-afxazeTis mitropolitma. 222 somxuri Zlebis mier okupirebulia azerbaijanis respublikis mTeli teritoriis daaxlo-ebiT 20%.

166

administraciuli sazRvari `samxreT oseTsa~ da danarCen saqarTvelos Soris

ar warmoadgenda frontis xazs. es garemoeba qarTul mxares aZlevda SesaZ-

leblobas, ganexorcielebina sxvadasxva policiuri reidebi da ganeTavsebina

specialuri blok-postebi yofili avtonomiuri olqis teritoriis sakmaod

did nawilze223. msgavsi ram gamoricxuli oyo mTian yarabaRsa da afxazeTSi

(gamonakliss warmoadgenda mxolod kodoris xeoba). orive maTgans gaaCnda da

dResac gaaCnia mkveTrad gavlebuli sazRvrebi an, yovel SemTxvevaSi, myari

buferuli zonebi. afxazeTis SemTxvevaSi, aseT buferul zonad SeiZleba CaiT-

valos galis raioni. mTian yarabaRs, garda cecxlis Sewyvetis xazisa aseve

gaaCnia e.w. `usafrTxoebis zona~ (somxuri Zalebis mier okupirebuli 7 azerba-

ijanuli raioni). rac Seexeba `samxreT oseTs~, miuxedavad 2008 wlis agvistos

movlenebis Semdgom Seqmnili axali realobisa, wminda samxedro-strategiuli

TvalsazrisiT es regioni dResac SedarebiT wamgebian mdgomareobaSi imyofeba.

13. samarTlebrivi TvalsazrisiT, samxreT oseTisa da mTiani yarabaRis

avtonomiebi ukve ramdenime welia rac aRar arsebobs. isini oficialurad iqna

gauqmebuli saqarTvelosa (1990 wlis dekemberi) da azerbaijanis (1991 wlis

noemberi) centraluri xelisuflebebis mier, xolo am avtonomiebis Semdgomi

aRdgena aRar momxdara. rac Seexeba afxazeTis avtonomias, misi iuridiuli

gauqmeba arc arasdros damdgara qarTuli politikis dRis wesrigSi. afxa-

zeTis avtonomia dafiqsirebulia saqarTvelos moqmed konstituciaSic.

14. `vardebis revoluciis~ Semdgom, saqarTvelos mTavrobam SeimuSava

samxreT oseTis konfliqtis srulmasStabiani daregulirebis sam etapiani

samSvidobo gegma, romelic oficialurad gadaeca `samxreT oseTis~ de-faqto

xelisuflebas gansaxilvelad224. garda amisa, afxazeTis de-faqto sagareo

saqmeTa ministris sergei Sambas q. TbilisSi vizitis dros (2006 wlis 15

maisi), qarTulma mxarem afxazur mxares gadasca Tavisi `mosazrebebi afxaze-

223 qarTuli mxare faqtiurad akontrolebda cxinvalis regionis teritoriis daaxloebiT 60%-s. swored saqarTvelosTvis am xelsayreli ZalTa balansis Secvlis mizniT, ruseTma 2008 wlis agvistoSi ganaxorciela farTomasStabiani samxedro intervencia cxinvalis regionsa da, Semd-gomSi, danarCen saqarTveloSic. dReis mdgomareobiT, cxinvalis regioni (yofili samxreT oseTis avtonomiuri olqis administraciul sazRvrebSi) mTlianad ruseTis mier kontroldeba, xolo q. cxinvalsa da javaSi ruseTis saokupacio jarebis samxedro bazebia dislocirebuli. 224 aRniSnuli gegma mowonebul iqna saerTaSoriso Tanamegobrobis mier euTos 2005 wlis 5-6 dekembris lublianas ministerialze.

167

TSi konfliqtis srulmasStabiani, mSvidobiani, politikuri mogvarebis erTob-

livi `sagzao rukis~ ZiriTadi principebis gansazRvris Taobaze~225. rac

Seexeba mTiani yarabaRis konfliqtTan dakavSirebul situacias, azerbaijanis

xelisuflebas oficialur doneze ar SeumuSavebia da, Sesabamisad, arc gada-

ucia somxuri mxarisTvis, miT ufro separatistuli mTiani yarabaRis xeli-

suflebisTvis raime saxis samSvidobo gegma an iniciativa (Tumca, sityvier

doneze, azerbaijanuli mxare adasturebs mTiani yarabaRis farTo avtonomiis

uflebas). yvela gegma da proeqti, rac aqamde damdgara dRis wesrigSi mTiani

yarabaRis sakiTxTan dakavSirebiT, iyo warmodgenili saerTaSoriso Suamavl-

ebis mier da ara oficialuri baqos an erevnis mier.

15. mTiani yarabaRis konfliqtTan dakavSirebiT, ruseTis pozicia wlebis

manZilze ucvleli iyo da aseTad rCeba dResac, kerZod oficialuri moskovi

aRiarebs azerbaijanisa da somxeTis teritoriul mTlianobas da momxrea

konfliqtis mSvidobiani daregulirebis. moskovis pozicia oficialur doneze

am sakiTxSi principulad ucvleli rCeba, rac imas niSnavs, rom mTavari

pasuxismgebloba yarabaRis problemis daregulirebis saboloo formulis

SemuSavebaze, Tavad azerbaijanul da somxur mxareebs ekisrebaT. ruseTi

mxars dauWers problemis gadawyvetis mxolod im variants, romelic misaRebi

iqneba konfliqtSi monawile orive mxarisTvis. kompromisuli SeTanxmebis miR-

wevis SemTxvevaSi ki ruseTi mzad aris gamovides Suamavlisa da SeTanxmebis

Sesrulebis garantis rolSi. rac Seexeba afxazeTisa da cxinvalis regio-

nis/samxreT oseTis konfliqtebs, `vardebis revoluciis~ Semdgom, adgili

hqonda oficialuri moskovis poziciis etapobriv transformacias. kerZod,

2006 wlidan moyolebuli ruseTis oficialuri pirebi sxvadasxva doneze

afiqsirebdnen sakmaod orazrovan poziciebs iseT sabazo debulebasTan dakav-

SirebiT, rogoricaa saqarTvelos teritoriuli mTlianobis mxardaWera226. am

periodidan moyolebuli, ruseTi ukve uars acxadebda gaeros rezoluciaSi im

225 xsenebuli vizitis farglebSi, sergei Sambam, Tavis mxriv, saqarTvelos xelisuflebas gadmosca afxazuri mxaris mier SemuSavebuli samSvidobo gegma («momavlis gasaRebi»). 226 2006 wlis 30 ianvars mTavrobis wevrebTan gamarTul TaTbirze ruseTis prezidentma v. putinma sagareo saqmeTa ministrs s. lavrovs misca davaleba imasTan dakavSirebiT, rom kosovos politikur sakiTxze evropel partniorebTan konsultaciebis dros, ruseTis mxares moeTxova am provinciis momavali statusis gadawyvetisas `universaluri~ modelis gamoyeneba, romelic postsabWoTa sivrceze arsebul `gayinul~ konfliqtebzec gavrceldeboda.

168

midgomebis calsaxad dafiqsirebaze (saqarTvelos SemadgenlobaSi afxazeTis

politikuri statusis gansazRvris aucilebloba da a.S.), rac uSiSroebis

sabWos wina rezoluciebSi yovelTvis uproblemod da upirobod fiqsirde-

boda227. e.w. `kosovos precendentis~ Semdeg, oficialuri moskovis toni kidev

ufro gamkacrda, xolo ruseTis Semdgomi nabijebi sul ufro agresiuli da

araprognozirebadi xdeboda. am tendenciis kulminacias warmoadgenda 2008

wlis 27 agvisto, rodesac ruseTma oficialurad scno saqarTvelos separa-

tistuli regionebis damoukidebloba. saqarTvelos mimarT ruseTis politikis

esoden kardinaluri cvlilebis umTavresi mizezi unda veZioT saqarTvelos

oficialur sagareo politikur kursSi, romelic gacilebiT ufro princi-

puli da prodasavluri gaxda `vardebis revoluciis~ Semdgom (strategiuli

partniorobis gaRrmaveba vaSingtonTan, intensiuri integracia nato-Si, aqtivo-

bis Semcireba dsT-is farglebSi da a.S.). rac Seexeba somxeTsa da azerbaijans,

maTi sagareo politikuri aqtiurobis done faqtiurad ucvleli darCa.

16. saqarTvelos separatistuli regionebis de-faqto liderebs gacilebiT

ufro mWidro da intensiuri kontaqtebi aqvT oficialur moskovTan, vidre

mTiani yarabaRis de-faqto xelisuflebas (s. bagafSi da e. kokoiTi araerTxel

yofilan miwveulni q. moskovSi, sadac maT mouwyves Sexvedrebi ruseTis fede-

raciis umaRles Tanamdebobis pirebTan, maT Soris Tavad ruseTis preziden-

tTan da sagareo saqmeTa ministrTan). amis erT-erTi mizezi aris is, rom,

bolo periodis rusul-azerbaijanuli urTierTobebis sagrZnobi gaumjobese-

bis fonze, oficialuri moskovi erideba mTiani yarabaRis de-faqto xelisuf-

lebasTan raime saxis kontaqtis damyarebas.

17. araerTgvarovania mezobeli qveynebis monawileobis xarisxi samxreT

kavkasiis konfliqtebSi, iseve rogorc am konfliqtebis daregulirebasTan

dakavSirebul samSvidobo procesebSi. am konteqstSi, aSkarad TvalSi sacemia

TurqeTis respublikis gazrdili interesi mTiani yarabaRis problematikis

mimarT. ufro metic, mTiani yarabaRis konfliqtis daregulireba warmoadgens

227 ruseTis es destruqciuli midgoma naTlad gamoCnda, Tundac, gaeros uSiSroebis sabWos 2006 wlis 31 martis #1666 rezoluciis miRebisas, aseve prezident putinisa da sagareo saqmeTa ministris sergei lavrovis sajaro gamosvlebSi, romlis drosac isini cdilobdnen kosovos momavali precedentis universalurobis mtkicebas da mis identificirebas saqarTvelos Sida konfliqtebTan.

169

somxur-Turquli urierTobebis gamosworebis erT-erT aucilebel winapirobas.

rac Seexeba ruseTis federacias, is CarTulia samxreT kavkasiis absolutu-

rad yvela konfliqtSi, gansakuTrebiT ki afxazeTisa da cxinvalis regionis

konfliqtebSi.

18. afxazeTsa da `samxreT oseTze~ ruseTis mzardi gavlena mniSvnelovanwi-

lad ganpirobebulia imiTac, rom saqarTvelos es ori separatistuli regioni

uSualod esazRvreba ruseTis federacias (geografiuli siaxlovis faqtori).

rac Seexeba mTiani yarabaRis regions, mas ar gaaCnia ruseTTan saerTo sazRvari.

19. mTiani yarabaRis de-faqto xelisufleba, saqarTvelo-somxeTis urTier-

Tobebis delikaturobidan gamomdinare, Tavs ikavebs afxazeTisa da cxinvalis

regionis separatistul reJimebTan mWidro TanamSromlobis demonstrirebis-

gan, maSin roca is amas sruliad ar erideba separatistul dnestrispireTTan

mimarTebaSi. rac Seexeba uSualod saqarTvelos separatistul regionebs Soris

arsebul urTierTobebs, is sul ufro mWidro xasiaTs iZens. koordinaciis

done afxazeTisa da `samxreT oseTis~ separatistul reJimebs Soris sakmaod

gaizarda (politikuri urTierTqmedebis garda, afxazeTisa da samxreT oseTis

araRiarebul respublikebs Soris arsebobs SeTanxmeba Tavdacvis sferoSi

TanamSromlobisa da urTierTdaxmarebis Sesaxeb).

samxreT kavkasiis konfliqtebis saerTo maxasiaTeblebi:

1. somxur-azerbaijanuli konfliqti, iseve rogorc saqarTvelos konf-

liqtebi afxazeTsa da cxinvalis regionSi, warmoadgenen sabWoTa kavSiris

damrTgunveli memkvidreobis Sedegs. TiToeuli maTganis provocirebasa da

Semdgom eskalaciaSi (gansakuTrebiT es exeba saqarTvelos teritoriaze arse-

bul konfliqtebs) `lomis wili~ ekuTvnis oficialuri moskovis politikas.

2. saerTaSoriso samarTlis TvalsazrisiT, samxreT kavkasiis samive konf-

liqtis umTavresi saerTo maxasiaTebeli mdgomareobs imaSi, rom TiToeuli

maTgani ukavSirdeba erTis mxriv suverenuli saxelmwifos teritoriuli mTli-

anobisa da saerTaSorisod aRiarebuli sazRvrebis urRvevobis principebs,

xolo meores mxriv _ erTa TviTgamorkvevis principis araswor interpretacias.

170

samive konfliqts gaaCnia separatizmis niSnebi, rac seriozul safrTxes uqmnis

mTeli regionis stabilurobas.

3. yarabaReli somxebis, afxazebisa da osebis separatizmi efuZvneba im Ziri-

Tad Teziss, rom, TiTqosda istoriul warsulSi mTiani yarabaRi arasdros

ekuTvnoda azerbaijans, iseve rogorc afxazeTi da samxreT oseTi _ saqarTvelos.

separatistebi ar uaryofen im faqts, rom, istoriis garkveul monakveTSi (gansa-

kuTrebiT es exeba sabWoTa periods), mTiani yarabaRi Sedioda azerbaijanis,

xolo afxazeTi da samxreT oseTi ki _ saqarTvelos SemadgenlobaSi, Tumca,

maTive mtkicebiT, yovelive es atarebda Zaladobriv da ara nebayoflobiT xasiaTs.

4. afxazeTis, samxreT oseTisa da mTiani yarabaRis separatistuli regio-

nebi warmoadgenen TviTgamocxadebul respublikebs. isini ar arian aRiarebulni

saerTaSoriso samarTlis subieqtebad arcerTi saxelmwifos da saerTaSoriso

organizaciis mier (gamonakliss warmoadgens ruseTis federacia da nikaragua,

romlebmac scnes afxazeTisa da `samxreT oseTis~ damoukidebloba). miuxedavad

amisa, samive `respublikaSi~ adgilobrivi de-faqto xelisuflebebi drodadro

atareben sxvadasxva saxis arCevnebs da marTaven referendumebs.

5. samxreT kavkasiis konfliqtebi ganekuTvnebian SeiaraRebuli konfliqte-

bis ricxvs. mTiani yarabaRis, afxazeTisa da samxreT oseTis separatistulma

regionebma iaraRis Zalis gamoyenebiT SeZles TavianTi de-faqto mdgomareobis

mopoveba. de-faqto mdgomareoba ki gamoixateba imaSi, rom samxreT kavkasiis

regionSi arsebobs sami araRiarebuli respublika.

6. kidev erTi faqtori, rac aerTianebs samxreT kavkasiis samive konfliqts

aris is, rom, samwuxarod, verc erTi maTganis gadawyveta jerjerobiT ver

moxerxda. faqtia, rom am `gayinuli~ konfliqtebis daregulirebasTan dakav-

Sirebuli ormxrivi da mravalmxrivi molaparakebebi sasurvel Sedegebs ver

iZleva, xolo samSvidobo procesi ki faqtiurad CixSia Sesuli (samive konf-

liqtis SemTxvevaSi). samive konfliqti (maTi mougvarebloba) warmoadgens desta-

bilizaciis seriozul safrTxes Savi zRva-kaspiispireTis mTeli regionisTvis

da, aqedan gamomdinare, samive potenciurad saSiSia.

yovelive zemoaRniSnuli naTlad metyvelebs imaze, Tu raoden rTul prob-

lemasTan gvaqvs saqme, rodesac saubari exeba samxreT kavkasiis regionis stabi-

171

lurobisa da usafrTxoebis perspeqtivebs. msgavsi sirTule upirveles yovlisa

Tavad samxreT kavkasiis geopolitikuri mdebareobiTa da regionis didi eTno-

lingvisturi siWreliT aris ganpirobebuli. arsebobs samxreT kavkasiis

regionuli stabilurobis xelisSemSleli ramdenime faqtori, romelTagan Seg-

viZlia gamovyoT eqvsi ZiriTadi:

1) ukve arsebuli eTnopolitikuri konfliqtebis daregulirebis sirTule.

afxazeTisa da cxonvalis regionis konfliqtebis, iseve rogorc somxur-azerbai-

januli konfliqtis gadawyveta ramdenadac sasurveli da aucilebelia, imdena-

dve rTuli da droismomcvelic. saqarTvelos SemTxvevaSi, saqme ZiriTadad exeba

ruseTis federaciasTan, aseve separatist liderebTan molaparakebas. rac Seexeba

dapirispirebis aRmofxvras somxeTsa da azerbaijans Soris, naklebadsavaraudoa

rom mTiani yarabaRis sakiTxze kompromisuli gadawyvetilebis miRebis SemTxve-

vaSiac ki, azerbaijansa da somxeTs Soris iseTi megobruli urTierTobebi gan-

viTardes, rom maT SeZlon Seuqcevadi ekonomikuri da politikuri integracia.

2) potenciuri konfliqtebis warmoSobis safrTxe. aranakleb problematuria

javaxeTis somxebisa da qvemo qarTlis azerbaijanlebis sakiTxi, aseve potenciuri

dapirispirebis safrTxe naxiWevanis azerbaijanuli anklavis gamo. sayuradReboa,

rom saqarTvelos mosaxleobis 2002 wlis aRweris mixedviT, qveynis yvelaze mrava-

lricxovan eTnikur umciresobebs warmoadgenen azerbaijanelebi (6.5%) da somxebi

(5.7%), romlebic, Tavis mxriv, kompaqturad arian dasaxlebulni azerbaijanisa da

somxeTis respublikebTan momijnave or sazRvrispira regionSi, kerZod qvemo qar-

Tlsa da samcxe-javaxeTSi (am regioneze gadis saqarTvelos saerTo saxmeleTo

sazRvari azerbaijanisa da somxeTis respublikebTan). aRniSnuli garemoeba ukve

sakmarisi faqtoria imisaTvis, rom momavalSi, Tundac Teoriulad, saqarTvelos

es ori regioni mTiani yarabaRis msgavsad iqces iredentistuli konfliqtebis

mwvave kerebad. gasaTvaliswinebelia is garemoebac, rom, gaaCnia ra saerTo saxme-

leTo sazRvari azerbaijanTan, somxeTTan, TurqeTTan da ruseTTan, amavdroulad

saqarTvelos ar gaaCnia grZelvadiani xelSekrulebebi usafrTxoebis sferoSi

arc erT maTganTan. ufro metic, arc erT CamoTvlil qveyanasTan (TurqeTis res-

publikis garda), saqarTvelos ar gaaCnia sabolood SeTanxmebuli sazRvari (saz-

Rvris delimitacia-demarkaciis procesi xsenebul qveynebTan jer ar dasrule-

172

bula), arsebobs sazRvris problematuri monakveTebi, romlebic warmoadgens e.w.

sadao teritoriebs da razec mxareebi dRemde ver SeTanxmebulan.

3) samxreT kavkasiuri identurobis ararseboba. samxreT kavkasiis erTian regi-

onad Camoyalibeba iseTi saxiT, rogorc es moxda balkaneTsa da aRmosavleT

evropaSi (mag. baltiispireTSi) TiTqmis SeuZlebelia. es arc aris gasakviri, rad-

gan azerbaijaneli da qarTveli gacilebiT ufro metad gansxvavdeba erTmaneTi-

sgan, vidre latvieli da litveli, an Tundac albaneli da makedoneli. amasTan

erTad, gasaTvaliswinebelia samxreT kavkasiis sakmaod mcire regionSi sami gan-

sxvavebuli (aramonaTesave) enisa da religiis arseboba, rac ukve TavisTavad

mowmobs mocemuli regionis fiqtiur xasiaTze. Sesabamisad, identurobis gansx-

vavebulobebidan gamomdinare, regionis integraciis maRali donis miRweva Zalzed

rTuli iqneba. yvelaferTan erTad, saqarTvelos, somxeTsa da azerbaijans gaaCniaT

politikuri kulturis sakmaod gansxvavebuli done, ganviTarebis sxvadasxva

etapze myofi samoqalaqo sazogadoeba da demokratiis araerTgvarovani xarisxi.

4) gansxvavebuli sagareo-politikuri prioritetebi. samxreT kavkasiis saxel-

mwifoebs erTmaneTisgan gansxvavebuli sagareo politikuri orientacia aqvT

aRebuli, rac praqtikulad SeuZlebels xdis regionuli usafrTxoebis erTiani

da myari sistemis Camoyalibebas228. Tundac is faqti, rom somxeTi dsT-is kole-

qtiuri usafrTxoebis xelSekrulebis organizaciis (ОДКБ) wevria, naTlad mety-

velebs msgavsi ideis ararealurobaze.

5) sxva regionuli da araregionuli aqtorebis gansxvavebuli geopoliti-

kuri interesebi. regionuli usafrTxoebis potenciuri sistemis Seqmnis arc

erTi iniciativis dros ar yofila saubari mxolod sami samreT kavkasiuri

saxelmwifos asociaciaze. somxeTi yovelTvis mxars uWerda iranisa da, gansa-

kuTrebiT, ruseTis did gavlenas regionSi, maSin roca azerbaijani upirate-

sobas aniWebda TurqeTis grZelvadian interesebs. sagareo aqtorebis Carevis

aucileblobam da regionis usafrTxoebis TviTuzrunvelyofis SeuZleblobam

erTxanoba sakmaod popularuli gaxada e.w. `3+3+2~ sistemis Seqmnis idea (saqar-

Tvelo, somxeTi, azerbaijani + ruseTi, irani, TurqeTi + aSS, evrokavSiri). Tumca,

rogorc ganvlilma periodma gviCvena, regionuli da araregionuli Zalebis

228 somxeTis ZiriTad strategiul partniorad kvlav rCeba ruseTi, saqarTvelo mTel imedebs aSS-ze amyarebs, xolo azerbaijanis yvelaze axlo mokavSire TurqeTis respublikaa.

173

mudmivi urTierTdapirispirebis pirobebSi, regionuli usafrTxoebis myari

sistemis formirebis raime warmatebul mcdelobaze saubari Zalzed saeWvoa.

6) samxreT kavkasiis siaxlove axlo aRmosavleTis feTqebad regionTan. samx-

reT kavkasiis regioni esazRvreba irans, remelsac sadReisod namdvilad ar

gaaCnia maRali prestiJi msoflio arenaze. aseve axlos aris regioni axlo

aRmosavleTis iseT `cxel wertilebTan~, rogorebicaa erayi da israel-pales-

tinis konfliqti. dRes msoflio imdenad globalizebulia, rom ara marto sam-

xreT kavkasiis uSualo samezobloSi (axlo aRmosavleTi ki swored aseTad

SeiZleba CaiTvalos), aramed Soreul wertilebSi mimdinare movlenebmac SesaZ-

loa seriozuli problemebi gamoiwvion.

samxreT kavkasiis politikuri stabilurobis perspeqtivebi damokidebulia

rogorc regionis samive saxelmwifos keTil nebaze, ise saerTaSoriso faqto-

rebzec. gamomdinare iqidan, rom samxreT kavkasiis usafrTxoeba uSualo kavSi-

rSia problemebis sakmaod farTo kompleqsTan, ramdenime saxelmwifosTan da

saerTaSoriso organizaciasTan, gadawvetilebebis miReba unda xdebodes mxo-

lod mravalmxriv safuZvelze. mxolod koleqtiur gadawyvetilebebs ZaluZT

praqtikuli Sedegebis gamoReba. xolo is qveynebi, romelTa gamoTiSvac moxdeba

am procesidan, aucileblad Seecdebian problemebis Seqmnas momavalSi.

174

daskvnebi

• Tanamedrove etapze ar arsebobs eTnopolitikuri konfliqtebis daregulire-

bis universaluri koncefcia. amisTvis saWiroa adamianur qcevaTa da socialur

urTierTqmedebaTa Rrma analizi, romelic mimarTuli iqneba problemis wyaroebis

aRmofxvrisken. mxolod aseTi midgomis SemTxvevaSi aris SesaZlebeli gaCndes

konfliqtis daregulirebisa da `pozitiuri mSvidobis~ damyarebis realuri

Sansi (da ara garantia). samwuxarod, dRemde ar aris moZebnili samxreT kavkasiis

konfliqtebis saboloo gadawyvetis formula. amis mizezi unda veZioT rogorc

Tavad konfliqtSi monawile sazogadoebebSi, ise gareSe faqtorebSi. gareSe faq-

torebSi udidesi mniSvneloba eniWeba Tavad samxreT kavkasiis regionis geopo-

litikur ganzomilebas. xSir SemTxvevaSi metoqeoba sxvadasxva masStabis zesa-

xelmwifoebs Soris, romlebic cdiloben samxreT kavkasiis regionSi sakuTari

gavlenis sferos maqsimalur gafarToebas (miT ufro Tu konfliqtSi monawile

mxareebi `fsons~ erTmaneTis mimarT dapirispirebul zesaxelmwifoebze deben),

kidev ufro arTulebs aRniSnuli konfliqtebis gadawyvetis perspeqtivas.

• eTnopolitikuri konfliqtebis yvelaze fataluri mxare mdgomareobs imaSi,

rom maTi daregulireba SeuZlebelia sayovelTao mSvidobisa da Tanxmobis raime

saerTaSoriso xelSekrulebiT. msgavs gadawyvetilebebs, ukve arsebuli suve-

renuli saxelmwifoebi da saerTaSoriso samTavrobaTaSoriso organizaciebi

iReben. xolo `meamboxe~ eTnosis darwmuneba imaSi, rom misi mizani unda iyos

ara calke saxelmwifos Seqmna, aramed erTiani saxelmwifos farglebSi samo-

qalaqo Tanasworobisa da farTo avtonomiis miRweva, praqtikulad SeuZlebelia.

• mTavari winaaRmdegoba, romelic xels uSlis samxreT kavkasiaSi integra-

ciuli procesebis ganviTarebas aris regionuli arastabiluroba, romlis

ZiriTadi mizezic swored mougvarebel konfliqtebSi unda veZioT. saqme exeba

konfliqtebs cxinvalis regionSi, afxazeTsa da mTian yarabaRSi. samxreT

kavkasiis konfliqturi zonebi da okupirebuli teritoriebi faqtiurad

warmoadgenen gaurkveveli statusis mqone ukontrolo teritoriebs, e.w. `Sav

xvrelebs~, romlebic seriozul safrTxes uqmnian Savi zRva-kaspiispireTis

mTeli regionis stabilurobas. mTavari safrTxeebi da gamowvevebi, romelic

am regions emuqreba xsenebuli konfliqtebis mougvareblobiT, ukavSirdeba

175

separatizmis, terorizmis, eqstremizmis, kontrabandis, narkotikebisa da

iaraRis ukanono vaWrobis, aseve organizebuli danaSaulis gavrcelebas.

• samxreT kavkasiis konfliqtebis mogvarebis sakiTxi umniSvnelovanes datvi-

rTvas iZens im saxelmwifoTa sagareo politikaSi, romelTac am regionis

mimarT gansakuTrebuli geostrategiuli interesi amoZravebT. Tu aSS-is

administracia arsebul konfliqtTa mowesrigebiTaa dainteresebuli, ruseTis

mxaris politikas SesaZloa kontrolirebadi arastabilurobis SenarCunebis

survili vuwodoT (kremlis survilia, SeinarCunos konfliqtur zonebSi arse-

buli `status-kvo~, raTa Tavad Seasrulos mTavari gareSe aqtoris roli

regionis samive konfliqtSi). ruseTis federaciis regionuli politikis umni-

Svnelovanesi amocanaa samxreT kavkasiis saxelmwifoebis erTmaneTisgan gaTiSva,

maTi ormxrivi urTierTobebis sammxriv kalapotSi gadayvana (moskovis gav-

liT). moskovma imTaviTve moaxerxa azerbaijanelebsa da somxebs Soris urTie-

rTobebis gafuWeba da somxeTze sruli kontrolis daweseba. azerbaijanisa da

saqarTvelos strategiuli partnioroba ki ruseTs seriozulad aSfoTebs.

gaurkvevlobis warmoSoba baqosa da Tbiliss Soris urTierTobebSi erTgvar

simZafres SesZenda or qveyanas Soris arsebul problemebs, ris gamoyenebasac

moskovi bunebrivia ar daayovnebs. amdenad, iseT sakiTxebSi, sadac ruseTs

SeuZlia Tundac iribi zemoqmedebis moxdena baqo-Tbilisis urTierTobebze,

ruseTis faqtoris gaTvaliswineba aucilebelia.

• samxreT kavkasiis konfliqtebis gadawyveta SesaZlebelia mxolod regio-

nuli da araregionuli Zalebis (aqtorebis) erToblivi Zalisxmevis Sedegad.

geopolitikuri da geoekonomikuri mosazrebebidan gamomdinare, dasavleTi

(aSS da evropis qveynebi) dainteresebulia stabilurobis arsebobiT evropis

periferiaSi, iseve rogorc centralur aziasa da axlo aRmosavleTSi. saqarT-

velo ki warmoadgens kavkasiis stabilurobis arsebiT faqtors. am konteqstSi,

gansakuTrebiT mniSvnelovania aSS-is roli da gavlena, romelic sul ufro

izrdeba mTels msoflioSi. Tumca, imisaTvis, raTa saqarTvelom mastabilizi-

rebeli gavlena iqonios mTels kavkasiaze, man jer unda SeZlos sakuTari

usafrTxoebis problemebis gadawyveta.

176

• oficialuri vaSingtoni axerxebs erTmaneTs SeuTavsos energetikul prob-

lemebTan da geopolitikur mosazrebebTan dakavSirebuli RonisZiebebi imisaT-

vis, raTa miaRwios yovlismomcvel regionul stabilurobas samxreT kavkasi-

aSi. evrokavSiri avlens gacilebiT nakleb aqtiurobas, uTmobs ra pirvelobas

kerZo kompaniebs navTobisa da gazis proeqtebis sferoSi. rac Seexeba konf-

liqtebis daregulirebas, am mimarTulebiT verc evropelebma da verc ameri-

kelebma, jerjerobiT ver miaRwies raime xelSesaxeb warmatebebs (miuxedavad

maTi araerTi Zalisxmevisa gaerosa da euTos farglebSi). aSS-s ar aqvs erT-

ganzomilebiani midgoma samxreT kavkasiis samive saxelmwifos mimarT. Tumca,

aSS-s aqvs sami strategiuli interesi, rac saerToa samxreT kavkasiis mTeli

regionisTvis. es interesebia: 1) energetika _ vaSingtons ar erideba imis ganc-

xadeba, rom energetika misi ZiriTadi strategiuli interesia; 2) usafrTxoeba

_ terorizmTan brZola, masobrivi ganadgurebis iaraRis gauvrcelebloba, Sei-

araRebuli konfliqtebis Tavidan acileba, regionis qveynebis teritoriuli

mTlianobis mxardaWera; 3) Sida reformebis ganxorcieleba _ reformebi demo-

kratiisa da ekonomikis sferoebSi229.

• erT-erT yvelaze mniSvnelovan faqtors, romelic xels uSlis regionul

stabilurobas da usafrTxoebas, warmoadgens samxreT kavkasiis saxelmwifoTa

(azerbaijani, saqarTvelo, somxeTi) gansxvavebuli sagareo politikuri veqto-

rebi. samxreT kavkasiis respublikebs Soris `wyalgamyofis~ gaRrmavebis tende-

nciam mizanmimarTuli saxe miiRo im droidan, rodesac regionis ori saxelm-

wifo _ saqarTvelo da azerbaijani _ gamovida dsT-is koleqtiuri usafrTxo-

ebis xelSekrulebidan (ДКБ)230. somxeTi darCa `ДКБ~-Si, ramac 2003 wels gani-

cada Semdgomi institucionalizacia da gardaiqmna koleqtiuri usafrTxoebis

xelSekrulebis organizaciad (ОДКБ)231. koluqtiuri usafrTxoebis xelSekruleba

Tavis droze Camoyalibda, rogorc nato-s sapirwone struqtura da miznad isaxa-

vda Crdilo-atlantikuri aliansis aRmosavleTiT gafarToebis tendenciis

229 miuxedavad imisa, rom azerbaijans mniSvnelovani progresi ar aqvs demokratiis damkvid-rebis TvalsazrisiT, aSS Tavisi energetikuli da samxedro interesebis ugulvebelyofas ar apirebs da xsenebul sam prioritets Sors balansis SenarCunebas gansakuTrebul mniSv-nelobas aniWebs. 230 azerbaijani da saqarTvelo Д̀КБ~-s wevrebi iyvnen 1993 wlidan. 231 `ОДКБ~-s wevrebi arian: ruseTi, somxeTi, belarusi, yazaxeTi, yirgizeTi da tajikeTi (aseve ar aris gamoricxuli, rom am organizacis uaxloes momavalSi miuerTdes uzbekeTic).

177

SeCerebas. somxeTis respublika samxreT kavkasiis erTaderTi saxelmwifoa,

romlis sagareo (maT Soris regionuli) politika dRemde emsaxureba am mizans.

• oficialuri vaSingtoni ar axorcielebs politikur zewolas somxeTis res-

publikaze am qveynidan ruseTis samxedro bazebis gayvanis mizniT, radgan es

somxeTis suverenuli uflebaa (aSS-s arc saqarTvelosTvis mouTxovia ruseTis

bazebis daxurva. vaSingtoni ubralod miesalma imas, rom saqarTvelom da ruse-

Tis federaciam miiRes erToblivi gadawyvetileba ruseTis samxedro bazebis

gayvanasTan dakavSirebiT. es Tavad saqarTvelos ambicia iyo, razec ruseTi

iZulebuli iyo daTanxmeboda). vaSingtoni bevrs muSaobs TurqeTisa da somxe-

Tis daaxloebis kuTxiTac. somxeTisa da TurqeTis interesebSic Sedis ormxrivi

urTierTobebis normalizeba. im SemTxvevaSi, Tu momavalSi SesaZlebeli gaxdeba

yarabaRis konfliqtis gadawyvetis `CarCo~ xelSekrulebis gaformeba, amas

mohyveba urTierTobebis gaumjobeseba oficialur erevansa da ankaras Soris.

• samxreT kavkasiis saxelmwfoebSi dRemde ver moxerxda Seuqcevadi demok-

ratiisa da kononis uzenaesobis damyareba, rac mocemul regions kidev ufro

daucvels da arastabilurs xdis232. am arastabilurobis marTva jerjerobiT

xerxdeba mTeli rigi Sida da gareSe faqtorebis meSveobiT. Tumca gasaTva-

liswinebelia, rom samxreT kavkasia warmoadgens Zlieri saxelmwifoebis

geopolitikuri da geoekonomikuri interesebis dapirispirebis areals. geost-

rategiuli realiebis araxelsayreli mimarTulebiT Secvlis SemTxvevaSi ki

samxreT kavkasia SesaZloa gadaiqces am sapirispiro interesebis masStaburi

Sejaxebis epicentrad, rac seriozuli safrTxis qveS daayenebs Tundac dRes

arsebul e.w. `marTvadi arastabilurobis~ situacias da gamoiwvevs mis trans-

formirebas `umarTavi arastabilurobis~ mdgomareobaSi. grZelvadiani stabi-

lurobisa da mdgradi ganviTarebis erT-erT umTavres garants warmoadgens

legitimuroba. legitimuroba Tavis mxriv saWiroebs demokratiis maRal xarisxs

da ekonomikis winsvlas, romlis miRwevac mxolod Zireuli reformebiT aris

232 miuxedavad imisa, rom `vardebis revoluciis~ Semdgom saqarTvelos mieca demokratiuli ganviTarebis unikaluri Sansi, seriozuli problemebi am mxriv mainc arsebobs (sasamar-Tlo sistemis Tavisuflebis xarisxi, mTavrobis mxridan mediis kontrolis mcdeloba, adamianis uflebebis dacva da sxv.). somxeTsa da azerbaijanSi, demokratiis xarisxi gaci-lebiT uaresia da bevrad Camouvardeba saqarTveloSi arsebul viTarebas.

178

SesaZlebeli. myari da grZelvadiani usafrTxoeba SeuZlebelia demokratiis

maRali xarisxis gareSe.

• samxreT kavkasiis respublikebSi Seuqcevad demokratiul procesebsa da

cvlilebebs gaaCnia sasicocxlo mniSvneloba regionis samive saxelmwifosT-

vis. politikur da ekonomikur reformebs, kanonis uzenaesobas, Tavisufali

sasamarTlo sistemisa da Ria samoqalaqo sazogadoebis formirebas (gansakuT-

rebiT somxeTsa da azerbaijanSi), iseve rogorc adamianis uflebebis ganux-

rel dacvas (maT Soris eTnikuri umciresobebis kuTxiT), gaaCnia gadamwyveti

mniSvneloba samxreT kavkasiis qveynebisTvis, saxelmwifoebriobis ganmtkice-

bisa da gareSe zewolaze adeqvaturi reagirebis unaris gamomuSavebis Tval-

sazrisiT233. demokratizaciis procesi erTis mxriv xels Seuwyobs regionuli

stabilurobis gamyarebas da daaCqarebs samxreT kavkasiis qveynebis integra-

cias evropul da evroatlantikur struqturebSi, xolo meores mxriv poziti-

urad imoqmedebs, rogorc regionis eTnopolitikuri konfliqtebis mSvido-

biani daregulirebis dinamikaze, ise SesaZloa somxeTis respublikis sagareo

politikuri veqtoris cvlilebaze.

somxur-azerbaijanul, mTiani yarabaRis konfliqtTan dakavSirebiT:

• oficialuri baqo mTian yarabaRTan dakavSirebul konfliqts ganixilavs,

rogorc ormxriv saxelmwifoTaSoris konfliqts azerbaijanisa da somxeTis

respublikebs Soris. baqos pozicia efuZvneba somxuri iredentizmisa da teri-

toriuli eqspansiis arsebobis mtkicebas. aqedan gamomdinare, azerbaijani ar

axdens diferenciacias somxeTis respublikasa da mTiani yarabaRis somxebs

Soris, ris gamoc uars acxadebs pirdapir dialogze stepanakertis de-faqto

xelisuflebasTan. oficialuri erevani Tavis mxriv irwmuneba, rom konfliqti

atarebs sammxriv xasiaTs, romlis mTavari monawileebic arian azerbaijani da

mTiani yarabaRi, xolo somxeTi ki asrulebs meorexarisxovan rols (rogorc

dainteresebuli mxare da yarabaReli somxebis usafrTxoebis garanti). oficia-

lur doneze, erevani uaryofs somxuri iredentizmis arsebobas da acxadebs,

233 demokratiis mdgomareoba somxeTsa da azerbaijanSi katastrofuli araa, Tumca uamravi ram gasakeTebelia.

179

rom adgili aqvs mTiani yarabaRis xalxis brZolas TviTgamorkvevisTvis. mTiani

yarabaRis somxebi mxars uWeren am mosazrebas da daJinebiT moiTxoven maT

srulfasovan CarTvas molaparakebaTa procesSi.

• miuxedavad imisa, rom mTiani yarabaRis araRiarebuli respublika forma-

lur doneze axdens Tavisi damoukideblobis deklarirebas, realurad igi

mTlianad aris damokidebuli oficialur erevanze rogorc samxedro-politi-

kuri, ise ekonomikuri TvalsazrisiT. swored am faqtoris gamoa, rom ukve

ramdenime welia rac mTiani yarabaRi aRar monawileobs somxur-azerbaijanuli

konfliqtis daregulirebis procesSi, rogorc calke mxare. manam sanam Senar-

Cunebuli iqneba stepanakertis esoden didi damokidebuleba oficialur

erevanze, mTiani yarabaRis somxuri sazogadoebis ganxilva, rogorc konfliq-

tis calke mxaris, mizanSewonili ar iqneba.

• de-iure mTiani yarabaRi azerbaijanis teritoriaa, de-faqto _ araRiare-

buli respublika, sadac arsebuli xelisuflebis yvela Sto oficialuri

erevnis gavlenis qveSaa. mTiani yarabaRis suverenitetis realuri xarisxi ar

aRemateba avtonomiis statuss, vinaidan misi mosaxleoba somxeTis moqalaqea,

mimoqcevaSia somxuri erovnuli valuta (drami), xolo misi ekonomika ki mTli-

anad integrirebulia somxeTis respublikis erTian ekonomikur sivrceSi. som-

xeTis respublikas arasdros uRiarebia mTiani yarabaRis damoukidebloba da

arc misi aneqsiis formalizeba mouxdenia. somxeTi cdilobs, yarabaRis respu-

blika jer saerTaSoriso samarTlis subieqtad iqces da mxolod amis Semdeg

moxdes misi somxeTTan SeerTeba. mTiani yarabaRis somxeTis mier aneqsiis sxva

samarTlebrivi meqanizmis SemuSaveba SeuZlebelia. Tanamedrove saerTaSoriso

samarTali amis saSualebas ar iZleva.

• ukve 15 weliwadze metia, rac somxuri Zalebis mier okupirebulia azerbai-

janis respublikis teritoriis TiTqmis 20%, erTi milioni azerbaijaneli ki

devnilia. bunebrivia, azerbaijani am mdgomareobas didxans ver Seegueba da, im

SemTxvevaSi, Tu samSvidobo procesma Sedegi ver gamoiRo, Tavisi terito-

riebis dasabruneblad oficialurma baqom SesaZloa samxedro operacia

ganaxorcielos, rac damRupveli iqneba mTeli regionisTvis. mTavari safrTxe

mdgomareobs imaSi, rom mTiani yarabaRis gamo farTomasStabiani saomari

180

moqmedebebis ganaxlebis SemTxvevaSi, somxuri samxedro SenaerTebis erT-erT

mTavar samizned SesaZloa iqces `baqo-Tbilisi-jeihanisa~ da `baqo-Tbilisi-erze-

rumis~ milsadenebi. samxreT kavkasia Caefloba morig regionul omSi, xolo

ruseTi ki, savaraudod, aRmouCens samxedro daxmarebas somxeTis respublikas.

yvelaze damangrevlad es omi imoqmedebs azerbaijansa da somxeTze, Tumca

maTTan erTad seriozulad dazaraldeba saqarTveloc masze gamaval milsade-

nebTan erTad.

• miuxedavad imisa, rom aSS dainteresebulia samxreT kavkasiaSi Tavisi sam-

xedro-politikuri yofnis uzrunvelyofiT, maT Soris aqtiuri monawileobiT

somxur-azerbaijanuli konfliqtis daregulirebis procesSi, vaSingtonis (an

natos blokis) samxedro Careva mTiani yarabaRis problemis gadawyvetaSi praq-

tikulad gamoricxulia. gasuli saukunis miwuruls aSS-is da nato-s blokis

mier ganxorcielebuli samxedro da samSvidobo operaciebi (serbeTSi, kosovoSi,

bosniasa da hercogovinaSi) gamomdinareobdnen erT-erTi mxaris `damnaSaveobis

prezumciidan~ konfliqtis gaRvivebis TvalsazrisiT. aseT damnaSave mxared

maSin miCneul iqna serbuli sazogadoeba kosovoSi, aseve bosniasa da hercogo-

vinaSi. aRniSnulis safuZvelze nato-s blokma ganaxorciela samxedro Careva,

ris Sedegadac moxerxda balkaneTSi garkveuli politikuri stabilurobis

damyareba. rac Seexeba mTiani yarabaRis sakiTxs, aq situacia gacilebiT ufro

rTulia. am SemTxvevaSi, verc aSS da verc romelime sxva potenciuri mSvidobi-

smyofeli qveyana (an organizacia) ver SeZlebs ase calsaxad `damnaSavis~ gamov-

lenas, iseve rogorc mis winaaRmdeg SeiaraRebuli sanqciebis ganxorcielebas.

• apelacia istoriul warsulze warmoadgens erT-erT yvelaze kontrprodu-

qtiul faqtors samxreT kavkasiis konfliqtebis daregulirebis konteqstSi

(gansakuTrebiT es exeba mTiani yarabaRis istoriuli kuTvnilebis sakiTxs).

Tanamedrove msoflioSi ama Tu im teritoriis kuTvnilebis samarTlebrivi

aspeqti gacilebiT ufro mniSvnelovania, vidre saistorio wiaRsvlebi. aqedan

gamomdinare, erTaderTi logikuri da xelSesaxebi argumenti mTiani yarabaRis

yofili avtonomiuri olqis teritoriis kuTvnilebis dasadastureblad aris

Semdegi: ssrk daiSala suverenul saxelmwifoebad yofili mokavSire respub-

likebis sazRvrebis gayolebaze (aRniSnuli sazRvrebi aRiarebulia saerTaSo-

181

riso Tanamegobrobis, maT Soris gaeros mier234). azerbaijanis respublika war-

moadgens azerbaijanis sabWoTa socialisturi respublikis samarTalmemkvi-

dres da, saerTaSorisod aRiarebuli sazRvrebis urRvevobis principidan

gamomdinare, mas kanonierad ekuTvnis mTiani yarabaRis yofili avtonomiuri

olqis teritoria.

• mTiani yarabaRis mikuTvneba somxeTis respublikisTvis im motiviT, rom

somxebi iq eTnikur umravlesobas Seadgenen, yovlad dauSvebelia. es saxifaTo

precendents Seqmnis sxva qveynebTan, magaliTad saqarTvelosTan mimarTebaSi.

kerZod, imave argumentis gamoyenebiT, somxeTma momavalSi SesaZloa moiTxovos

misTvis javaxeTis gadacemac (daSnaki nacionalistebi dResac dabejiTebiT

amtkiceben, rom javaxeTi somxeTis istoriuli miwaa). amitom, mTiani yarabaRis

araRiarebuli respublikisTvis damoukideblobis miniWeba an misi somxeTis-

Tvis mikuTvneba yovlad dauSvebelia, radgan es Seqmnis kavkasiis wvril-wvril

saxelmwifoebad daSlis precedents.

saqarTvelos teritoriaze arsebul konfliqtebTan dakavSirebiT:

• 2007-2008 wlebSi saqarTvelos xelisuflebisa da saerTaSoriso sazoga-

doebis mier gadadgmul nabijebs, romlebic miznad isaxavda e.w. gayinuli

konfliqtebis mogvarebaSi monawileobisa da samSvidobo procesis internacio-

nalizaciisaTvis realuri pirobebis Seqmnas (rac dadasturebulia gaeros

uSiSroebis sabWos 2007 w. # 1781 da # 1752 rezoluciebiT), ruseTma samxedro

agresiiT upasuxa. miuxedavad saqarTvelos xelisuflebis samSvidobo mcdelo-

bebisa, 2008 w. 7 agvistos ruseTis federacia Riad Caeba konfliqtSi yofili

samxreT oseTis avtonomiuri olqis teritoriaze da ganaxorciela masS-

taburi samxedro intervencia saqarTveloSi. amasTan, ruseTis samxedro nawi-

lebma, aviaciisa da samxedro flotis gamoyenebiT, ganaxorcieles Tavdasxma

kodoris xeobaze (zemo afxazeTi) da saqarTvelos kidev ocdaaTze met qala-

qsa da dasaxlebul punqtze.

234 gaeros wevri qveyana, afiqsirebs Tavis teritorias, sazRvrebs, mosaxleobas da sxv. gaeros farglebSi.

182

• Tanamedrove etapze, separatizaciis procesi afxazeTsa da cxinvalis regi-

onSi imdenad Rrmad aris fesvgadgmuli, rom praqtikulad gamoricxulia maTi

nebayoflobiTi da umtkivneulo dabruneba saqarTvelos erTian samarTlebriv

sivrceSi, oficialuri Tbilisis iurisdiqciis qveS. am problemebis gadasawy-

vetad saqarTvelos dResdReobiT Zalian SezRuduli SesaZleblobebi gaaCnia.

dResdReobiT saqarTvelos ar gaaCnia sakmarisi resursebi, raTa damoukideb-

lad SeZlos am problemebis gadawyveta. miuxedavad saqarTvelos mxridan

wamosuli araerTi samSvidobo iniciativisa, 2008 wlis agvistos movlenebis

Semdeg, konfliqtur zonebSi situacia kvlav feTqebadsaSiSi rCeba. ruseTis

ukiduresad agresiuli politikis fonze, rac gamoixata oficialuri mos-

kovis mier afxazeTisa da `samxreT oseTis~ damoukideblobis cnobasa da saqa-

rTvelos am or regionSi ruseTis samxedro bazebis ukanono gaxsnaSi, SeiniS-

neba teroristuli da diversiuli qmedebebis gaaqtiureba, sxva kriminaluri

safrTxeebis zrda, mSvidobiani mosaxleobis usafrTxoebis garantiebis moSla,

eTnikuri wmendis Sedegebis dakanonebis permanentuli mcdelobebi, adamianis

uflebebis masiuri darRvevis faqtebi (afxazeTsa da cxinvalis regionSi dar-

Cenili qarTveli mosaxleoba dRemde ganicdis sistematur terors da adamia-

nis uflebebis Selaxvas). afxazeTSi Seuqcevadi saxe miiRo kerZo da saxelm-

wifo qonebis gasxvisebis ukanono faqtebma. amasTan erTad, saxezea separatis-

tuli reJimebis daufaravi mcdelobebi, ruseTis daxmarebiT miaRwion TavianT

legitimacias saerTaSoriso arenaze235.

• afxazeTisa da cxinvalis regionis konfliqtebi warmoadgenen yvelaze did

strategiul safrTxes saqarTvelosTvis. amasTan, drois svlasTan erTad,

saqarTvelos teritoriuli mTlianobis aRdgenis perspeqtiva sul ufro prob-

lematuri xdeba. devnili mosaxleoba mZime ekonomikur tvirTad awveba qveynis

biujets da warmoadgens potenciuri destabilizaciis faqtors saqarTvelos

Sida politikis konteqstSi. manam sanam ar moiZebneba gamosavali am Cixuri

situaciebidan, samxedro moqmedebebis eskalaciis safrTxe mudmivad iarsebebs.

235 ruseTis mcdelobebi, moaxdinos kosovosa da montenegros precedentebis universalizacia, separatistul xelisuflebas ubiZgebs daikavos ukompromiso pozicia molaparakebaTa proce-sSi, aseve xels uwyobs iseTi modelis Seqmnas, romelic zians ayenebs suverenuli saxelmwifo-ebis saerTaSoriso sistemis safuZvels.

183

unda aRiniSnos isic, rom afxazeTisa da `samxreT oseTis~ konfliqtebis gadaw-

yvetis samxedro-strategiuli gza warmoadgens yvelaze arasasurvel, Tumca,

amave dros, erT-erT legitimur saSualebas. saqarTvelos teritoriuli mTli-

anobis aRdgenis samxedro scenari SeiZleba CaiTvalos gamarTlebulad mxo-

lod im SemTxvevaSi, Tu is iqneba sanqcirebuli (an, minimum, mxardaWerili)

saerTaSoriso Tanamegobrobis mier da samSvidobo resursi iqneba mTlianad

amowuruli (yvela sxva alternatiuli gza Sedegs ver gamoiRebs). rac Seexeba

alternatiul gzebs, es pirvel rigSi unda gulisxmobdes samSvidobo proce-

sebis regulirebas, romelsac samxedro argumentaciis gareSe aseve ar gaaCnia

raime perspeqtiva. gansakuTrebiT es exeba afxazeTis konfliqts, vinaidan am

SemTxvevaSi Cven saqme gvaqvs ara mxolod separatistuli afxazeTis marione-

tul xelisuflebasTan, aramed sakmaod konsolidirebul afxazur sazogadoe-

basTan, romelic bolomde darwmunebulia Tavis damoukideblobaSi da

kategoriulad gamoricxavs qarTvelebTan SesaZlo Tanacxovrebis yovelgvar

perspeqtivas erTiani qarTuli saxelmwifos farglebSi.

• Sidapolitikuri problemebis garda, konfliqturi kerebis arseboba seri-

ozul zians ayenebs saqarTvelos saerTaSoriso imijs. eTnopolitikuri konf-

liqtebis problematika warmoadgens erT-erT yvelaze seriozul faqtors,

ramac SesaZloa xeli SeuSalos saqarTvelos gawevrianebas evrokavSirsa da

nato-Si. am konfliqtebis daregulireba aucilebelia imis gamoc, raTa dacul

iqnas evropis energetikuli usafrTxoebis interesebi da stabilurad ifunqcio-

niros samxreT kavkasiaze gamavalma energetikulma derefanma. mougvarebeli

konfliqtebis gamo aseve xdeba satransporto, gansakuTrebiT sarkinigzo marS-

rutebis blokireba saqarTvelosa da ruseTis federacias Soris, rac kidev

ufro arTulebs Tbilissa da moskovs Soris arsebul isedac ukiduresad

daZabul urTierTobebs.

• ruseTis politikis strategiuli kursi saqarTvelosadmi ganapirobebs mis

taqtikur saSualebebsac, romlebic wlebis manZilze TiTqmis ucvleli rCeba:

afxazeTsa da cxinvalis regionSi situaciis gamwvaveba, energetikuli SantaJi,

Sida politikuri destabilizacia `mexuTe kolonis~ meSveobiT da a.S. amasTan

erTad, ruseTis politikaSi gansakuTrebuli adgili uWiravs saqarTvelos

184

irgvliv arasasurveli sagareo politikuri garemos Seqmnas, romelic erTis

mxriv gulisxmobs saerTaSoriso sazogadoebriobis TvalSi saqarTvelos

xelisuflebis diskreditacias, xolo meores mxriv, mezobel qveynebTan urTi-

erTobebSi saqarTvelosTvis problemebis Seqmnas. saerTaSoriso doneze, mos-

kovs esaWiroeba saerTaSoriso Tanamegobrobis, pirvel rigSi ki amerikis

SeerTebuli Statebis darwmuneba imaSi, rom saqarTvelo, rogorc srulyo-

fili saxelmwifo, ver Sedga da warmoadgens `arSemdgar saxelmwifos~ (Failed

State). am konteqstSi, saqarTvelos konfliqturi regionebi ganixileba metad

efeqtur berketebad ruseTis xelSi, rac saSualebas aZlevs oficialur mos-

kovs, samxedro moqmedebebis ganaxlebis mudmivi safrTxis qveS iyolios saqar-

Tvelos xelisufleba. amdenad, oficialuri Tbilisis nebismier warmatebas

saxelmwifoebrivi suverenitetis ganmtkicebis, ekonomikis gajansaRebis, mmarT-

velobis efeqturobis (Good Governance) gaumjobesebis, evroatlantikuri integ-

raciis an romelime sxva strategiuli mimarTulebiT, aucileblad moyveba

ruseTis mcdelobebi SeiaraRebuli konfliqtebis xelaxla eskalaciis kuT-

xiT. aucileblad gasaTvaliswinebelia is garemoebac, rom ruseTis propagan-

distuli manqana maqsimalurad Seecdeba, raTa qarTuli mxare warmoaCinos,

rogorc konfliqtis mTavari inspiratori da agresori.

• saqarTvelos konfliqtebi afxazeTsa da cxinvalis regionSi ar unda ganvi-

xiloT qarTul-rusuli urTierTobebis konteqstidan amovardnilad. piriqiT,

rom ar yofiliyo problemebi saqarTvelo-ruseTis urTierTobebSi, xsenebuli

konfliqtebis eskalacia SesaZloa saerTod arc momxdariyo. saqarTvelos

usafrTxoeba didwilad damokidebulia swored mis urTierTobebze ruseTis

federaciasTan. dasavleTsac sxva gamosavali ar gaaCnia garda imisa, rom saqa-

rTvelosTan urTierTobebSi gaiTvaliswinos ruseTis istoriuli, geografi-

uli, samxedro-politikuri da ekonomikuri faqtorebi. daZabuli urTierTo-

bebi Tbilissa da moskovs Soris unda ganxilul iqnas, rogorc struqturuli

xasiaTis problema, romlis gamosworebac naklebad aris damokidebuli

ruseT-saqarTvelos ormxrivi urTierTobebis dinamikaze. swored am mizezis

gamo, araefeqturi iqneba nebismieri saxis politikuri teqnologiis gamoyeneba

185

ruseTTan mimarTebaSi. qarTuli diplomatiis warmatebuli saqmianoba warmo-

adgens mniSvnelovan, magram arasakmaris faqtors am problemis gadasawyvetad.

• kosovo unikaluri SemTxvevaa saerTaSoriso praqtikaSi, ris gamoc misi

gamoyeneba afxazeTisa da samxreT oseTis konfliqtebTan dakavSirebiT aralo-

gikuria. am daskvnis gakeTebis saSualebas iZleva ramdenime garemoeba, kerZod:

iugoslaviis daSlis specifikuri istoria, rasac mohyva masobrivi Zaladoba

da sisxlismRvreli omebi; serbeTis lideris s. miloSeviCis mier ganxorcie-

lebuli kriminaluri saqmianoba da eTnikuri wmenda; miloSeviCis reJimis mier

gaeros uSiSroebis sabWos rezoluciebis permanentuli darRvevebi; 1999 wlis

farTomasStabiani gansaxleba, rasac mohyva didi humanitaruli krizisi; nato-

s blokis sapasuxo reaqcia balkaneTis movlenebze; gaeros uSiSroebis sabWos

# 1244 rezolucia, romlis Tanaxmadac saerTaSoriso Tanamegobrobam itvirTa

kosovos administraciuli da samarTaldamcavi funqciebi. xsenebuli punqtebi-

dan praqtikulad arc erTi ar miesadageba qarTuli mxaris qmedebebs, aseve

afxazeTsa da cxinvalis regionSi arsebul realobebs. Sesabamisad, saqarTve-

los SemTxvevaSi `kosovos precedentze~ apelireba moklebulia yovelgvar

logikas. rogoradac ar unda ganviTardes movlenebi kosovoSi, es mainc Seu-

sabamo iqneba samxreT kavkasiis konfliqtebTan.

• zemoaRniSnuli argumentaciis miuxedavad, saerTaSoriso Tanamegobrobis

mxridan kosovos damoukideblobis calmxrivi aRiareba, ruseTisTvis iqca

seriozul stimulad afxazeTisa da `samxreT oseTis~ damoukideblobis cno-

bisTvis, am TviTaRiarebul respublikebSi amJamad mcxovrebi mosaxleobis

`nebis gamovlenis~ safuZvelze. moskovma marTlac gadadga es nabiji da,

saqarTvelos konfliqtur zonebSi SeiaraRebuli provokaciebis mowyobis

Semdeg, calmxrivad scno afxazeTisa da `samxreT oseTis~ damoukidebloba

(e.w. CrdiloeT kviprosis Turquli respublikis (TRNC) analogiis msgavsad,

romelic Tavis droze scno TurqeTma).

• SeiaraRebuli provokaciisTvis maRali riskis zonebia: kodoris xeoba,

galis raioni, cxinvalis regioni mTlianad da, gansakuTrebiT, didi da patara

liaxvis xeobebis qarTuli soflebi. Sesabamisad, aucilebelia am regionebSi

saerTaSoriso damkvirveblebis grZelvadiani yofnis uzrunvelyofa, rasac

186

ruseTi ar Tanxmdeba. ruseTis mxridan provokacia SeiaraRebuli konfliqtis

gaCaRebis mizniT mimarTuli iyo imisken, raTa msofliosTvis daesabuTebinaT

rusi `mSvidobismyofelebis~ separatistul regionebSi yofnis aucilebloba.

ufro metic, es erTis mxriv saqarTvelos Seuqmnida seriozul problemas

nato-Si gawevrianebis TvalsazrisiT, xolo meores mxriv, sagrZnoblad gauad-

vilebda ruseTs ganexorcielebina afxazeTisa da `samxreT oseTis~ damou-

kidebel saxelmwifoebad cnobis mcdeloba. aRniSnuli safrTxe miT ufro

realuri iyo im garemoebis fonze, rodesac saqarTvelos xelisufleba erTmni-

Svnelovnad afiqsirebda Tavis pozicias ruseTis samSvidoboebis araefeqtu-

robisa da maTi konfliqtis zonebidan gayvanis aucileblobis Taobaze, afxa-

zeTsa da cxinvalis regionSi samSvidobo operaciebis internacionalizaciis

mizniT.

• ruseTis mxridan afxazeTisa da `samxreT oseTis~ damoukideblobis cnobis

Semdeg (2008 w. 27 agvisto), konfliqtis zonebSi dislocirebuli ruseTis

yofili samSvidobo Zalebi gadaiqcnen saokupacio Zalebad236. ruseTis samxe-

dro bazebi amJamad afxazeTsa da `samxreT oseTSi~ imyofebian separatistul

xelisuflebebTan gaformebuli ormxrivi SeTanxmebebis safuZvelze, rac sakmaod

arasasurveli faqtoria, vinaidan es SesaZloa gaxdes saqarTvelos mier afxa-

zeTis `de-iure~ dakargvis dasawyisi.

• mas Semdeg, rac aSS-is senatma miiRo dadgenileba Crdilo-atlantikur alia-

nsSi saqarTvelos daCqarebuli integraciis Taobaze (2006), xolo 2008 wlis

aprilSi buqarestis natos samitze miRebul iqna specialuri deklaracia saqar-

Tvelosa da ukrainaze, ruseTma daiwyo sababis Zebna, raTa xeli SeeSala am

procesisTvis. 2008 wlis maisis bolos ruseTma, oficialuri Tbilisis ukiT-

xavad, afxazeTSi TviTneburad Seiyvana damatebiTi samxedro teqnika da sarki-

nigzo jarebis nawilebi. amis Semdgomi nabiji iyo ruseTis samxedro interven-

cia saqarTveloSi, rasac moyva afxazeTisa da `samxreT oseTis~ damoukideb-

lobis calmxrivi cnoba. samarTlianobisTvis unda aRiniSnos, rom samwuxarod

saqarTvelos xelisuflebam ver SeZlo saerTaSoriso resursis saTanado

236 saqarTvelos parlamentis 2008 wlis 28 agvistos dadgenileba.

187

doneze mobilizeba, raTa Tavidan aecilebina movlenaTa msgavsi scenariT

ganviTareba.

• saqarTvelos SeuZlia win aRudges ruseTis eqspansias sxvadasxva saerTaSo-

riso organizaciebSi, gansakuTrebiT ki Crdilo-atlantikuri xelSekrulebis

organizaciaSi (NATO) gawevrianebiT. Tumca, mxolod sagareo faqtori ar aris

sakmarisi, raTa bolomde iqnas garantirebuli saqarTvelos usafrTxoeba. ara-

nakleb mniSvnelovania qveynis Sida usafrTxoebis uzrunvelyofa, rac SeuZle-

beli iqneba Sidapolitikuri konsensusisa da sazogadoebis konsolidaciis

maRali donis miRwevis gareSe. saWiroa qveynis SigniT nebismieri arasasurveli

eqscesis Tavidan acileba, maT Soris araqarTuli mosaxleobiT kompaqturad

dasaxlebul regionebSi (axalqalaqis r-ni da a.S.). es aucilebelia ruseTis

gavlenis gasaneitraleblad. xolo im SemTxvevaSi, Tu arasasurveli eqscesebi

dasaSveb zRvars gascdeba, saqarTvelom SesaZloa dakargos dasavleTis mxar-

daWera da, Sesabamisad, usafrTxoebis ZiriTadi saerTaSoriso garantiebic.

• saqarTvelos teritoriuli mTlianobis aRdgenis perspeqtivis Tvalsazri-

siT sasicocxlod mniSvnelovania, rom saqarTveloSi gagrZeldes Zlieri,

demokratiuli, evropul faseulobebze orientirebuli saxelmwifos mSene-

bloba, ekonomikuri winsvla da evroatlantikuri integraciisTvis saWiro

reformebi. rac ar unda xelsayreli saerTaSoriso politikuri garemo (saer-

TaSoriso koniunktura) Seiqmnas momavalSi saqarTvelos teritoriuli mTlia-

nobis aRsadgenad, susti da ekonomikurad CamorCenili saqarTvelo am Sansis

gamoyenebas mainc ver SeZlebs. saqarTvelo moTminebiT unda daelodos

xelsayrel saerTaSoriso viTarebas da mzad unda iyos amisTvis. amisaTvis

saWiroa, rom saqarTvelo warmoadgendes dasavleTis Rirseul partniors,

hqondes ganviTarebuli, evropuli tipis demokratia da ekonomika. amasTan

erTad, aseve aucilebelia saqarTvelos gaaCndes efeqturi specsamsaxurebi,

Zlieri da Tanamedrove teqnikis uaxlesi miRwevebiT aRWurvili armia, haersa-

winaaRmdego Tavdacvis sistemebisa da samxedro aviaciis CaTvliT. rusebma,

iseve rogorc afxazebma da samxreTelma osebma unda irwmunon, rom, saWiroebis

SemTxvevaSi, saqarTvelo efeqturad gamoiyenebs Tavis SeiaraRebul Zalebs da

188

mas amaSi dasavleTis mxardaWerac eqneba (samxedro argumentacia)237. Sesaba-

misad, momavalSi samSvidobo molaparakebaTa procesi garkveulwilad unda

eyrdnobodes zewolis meqanizmebsac, gamomdinare saqarTvelos realuri SesaZ-

leblobebidan da mis samxedro arsenalSi arsebuli resursebidan. arsebiTad

mniSvnelovania, rom aRniSnuli zewola unda atarebdes ufro fsiqologiur

xasiaTs da ar unda Seicavdes samxedro Zalis gamoyenebis pirdapir muqaras238.

• xelsayrel saerTaSoriso garemoSi moiazreba mTeli rigi gareSe faqto-

rebisa. am konteqstSi arc is aris gamoricxuli, rom prognozirebad momava-

lSi ruseTisTvis warmoiqmnas axali globaluri safrTxeebi. erT-erT aseT

safrTxed SeiZleba iqces CineTis saxalxo respublika, romelsac SesaZloa

gaunCndes seriozuli teritoriuli pretenziebi ruseTis teritoriis garkve-

uli monakveTebis mimarT (cimbiri, Soreuli aRmosavleTi). am safrTxis daba-

lanseba ruseTs mxolod aSS-is daxmarebiT SeuZlia. aRniSnuli niuansis gaT-

valiswinebiT da movlenaTa msgavsi scenariT ganviTarebis SemTxvevaSi, ruseTi

iZulebuli iqneba, raTa vaSingtonis mxardaWerisa da partniorobis sanac-

vlod miiRos dasavluri `TamaSis wesebi~ da uari Tqvas postsabWoTa sivr-

ceSi separatistuli reJimebis mxardaWeraze, miT ufro im garemoebis fonze,

roca vaSingtoni ar apirebs Tavisi poziciebis daTmobas am sivrceSi.

• imisaTvis, raTa saerTaSoriso koniunqtura Seicvalos saqarTvelos sasar-

geblod da miRweul iqnas realuri progresi saqarTvelos teritoriuli

mTlianobis aRdgenis TvalsazrisiT, aucilebelia fundamenturi, struqtu-

ruli cvlilebebi globalur doneze. winaaRmdeg SemTxvevaSi, veranairi maRali

donis molaparakeba da qarTuli diplomatiis warmateba afxazeTisa da cxin-

valis regionis problemebs ver gadawyvets. absoluturi iluziaa isic, rom

pirdapiri dialogi afxazebTan da osebTan gamoiRebs raime xelSesaxeb Sedegs.

amdenad, afxazeTisa da cxinvalis regionis konfliqtebis saqarTvelos sasar-

237 aq aucileblad gasaTvaliswinebelia is garemoeba, rom saqarTvelos mier SeZenili teqnika da SeiaraReba ar unda aRematebodes evropaSi Cveulebrivi SeiaraRebuli Zalebis Sesaxeb xel-SekrulebiT gansazRvrul kvotebs. 238 amavdroulad, saerTaSoriso Tanamegobrobisa da ruseTis federaciis gasagonad kidev erTxel unda moxdes imis sajarod deklarireba, rom saqarTvelo mzad aris mianiWos afxazur da samxreT osur mxareebs evropuli (da ara sabWoTa) tipis farTo avtonomia, erTiani saqarTve-los farglebSi. bunebrivia, ZalaSi unda darCes qarTuli mxaris mier adre gaJRerebuli yvela samSvidobo iniciativa.

189

geblod gadawyveta SesaZlebelia mxolod im SemTxvevaSi, Tu msoflioSi

moxdeba seriozuli struqturuli cvlilebebi globalur doneze. kerZod,

struqturuli xasiaTis cvlilebebSi igulisxmeba:

- ruseTSi amJamad arsebuli avtoritaruli reJimis Secvla (ruseTis demok-

ratizacia);

- situaciis gamwvaveba CrdiloeT kavkasiaSi im donemde, rom moskovi Tavad

Seecados TbilisTan saerTo enis gamonaxvas da kompromisebze wasvlas;

- interesebis seriozuli Sejaxeba ruseTis federaciasa da amerikis SeerTe-

bul Statebs Soris im donemde, rom vaSingtoni ruseTs kavkasionis qedze

gauvlebs `wiTel xazs~ da wertils dausvams am ukanasknelis politikur

gavlenas samxreT kavkasiis regionSi;

- interesebis seriozuli Sejaxeba ruseTis federaciasa da CineTis saxalxo

respublikas Soris (ruseTs unda Seeqmnas seriozuli problemebi CineTis

mxridan, ris gamoc ruseTi iZulebuli gaxdeba izrunos vaSingtonTan

samokavSireo urTierTobebis damyarebaze da miiRos amerikis `TamaSis

wesebi~).

is Tu romeli scenariT moxdeba movlenaTa Semdgomi ganviTareba, amis

ganWvreta da prognozireba warmoadgens Zalzed rTul amocanas, risi ganxor-

cielebac dRes SeuZlebelia. Tumca erTi ram udavoa, rom amaze didwilad

iqneba damokidebuli rogorc saqarTvelos konflqtebis bedi, ise samxreT

kavkasiisa da mTeli Savi zRva-kaspiispireTis regionis stabilurobasTan

dakavSirebuli sakiTxebi.

• afxazeTisa da cxinvalis regionis konfliqtebis daregulirebis saqmeSi

saqarTvelos warmatebis miRwevis erT-erTi mniSvnelovani winapirobaa dasav-

leTis mxridan (vaSingtoni; briuseli) saTanado politikuri mxardaWerisa da

Sesabamisi saerTaSoriso garantiebis arseboba. msgavsi mxardaWerisa da garan-

tiebis gareSe sagrZnoblad matulobs riskis faqtori obieqturad arsebuli

safrTxeebis gamo. aseTi mxardaWera dResdReobiT dasavleTis mxridan arse-

bobs, Tumca saqarTvelosadmi mxardaWeris sasurveli done jer mainc miRwe-

uli ar aris.

190

• miuxedavad evrokavSiris mniSvnelovani rolisa saqarTveloSi stabilu-

robis damyarebis, evrokavSiris sadamkvirveblo misiis (EUMM) funqcionirebisa

da postkonfliqturi reabilitaciis kuTxiT, dResdReobiT evrokavSiri mainc

ar TamaSobs xelSesaxeb politikur rols afxazeTisa da cxinvalis regionis

konfliqtebis daregulirebaSi (dnestrispireTis konfliqtisgan gansxvavebiT).

samxreT kavkasiaSi evrokavSiris specialuri warmomadgenlis misias ar gaaCnia

uflebamosileba Seasrulos Suamavlis funqcia raime saxis eTnopolitikur

konfliqtSi. ufro metic, arc evrokavSirSi da arc natoSi jerjerobiT ar

arsebobs sabolood Camoyalibebuli erTiani xedva da strategia saqarTvelos

konfliqtebis mimarT, iseve rogorc ar arsebobs naTlad Camoyalibebuli

strategia zogadad Savi zRvis regionis mimarT.

• im SemTxvevaSi Tu momavalSi msoflioSi ar ganxorcieldeba saqarTvelos-

Tvis sasurveli struqturuli cvlilebebi da iseTi sagareo aqtorebi, rogo-

rebicaa evrokavSiri da amerikis SeerTebuli Statebi ar moaxdenen TavianTi

Zalisxmevis gaaqtiurebas saqarTvelos konfliqtebis daregulirebis kuTxiT,

arsebobs savsebiT realuri safrTxe imisa, rom xsenebuli konfliqtebi sak-

maod grZelvadiani periodiT darCes dRevandeli `status-kvos~ mdgomareobaSi,

rac ruseTTan problemuri urTierTobebis grZelvadianobasac gulisxmobs.

zemoaRniSnulidan gamomdinare, SegviZlia CamovayaliboT ramdenime reko-

mendacia:

• sadisertacio naSromSi ganxiluli regionuli stabilurobis xelisSemS-

leli faqtorebis gamo, praqtikulad SeuZlebeli xdeba kavkasiaSi regionuli

usafrTxoebis stabiluri sistemis formireba239. Tumca es srulebiTac ar

gamoricxavs imas, rom, saTanado politikuri nebis arsebobis SemTxvevaSi,

samxreT kavkasiis qveynebma momavalSi daiwyon erTmaneTTan garkveul doneze

TanamSromloba. kerZod, saerTaSoriso Suamavlebis seriozuli Zalisxmevis

SemTxvevaSi, ar aris gamoricxuli azerbaijanisa da somxeTis respublikebma

239 pirveli mowodebebi samxreT kavkasiis qveynebis integraciis Sesaxeb keTdeboda 1996 wlidan saqarTvelosa da sxva samxreT kavkasieli maRalCinosnebis mier. ixileboda sxvada-sxva sqemebi da modelebi, romelTa Soris yvelaze popularuli iyo e.w. `kavkasiis stabi-lurobis paqtis~ idea. miuxedavad yvelafrisa, verc `kavkasiis stabilurobis paqtma~ da verc `mSvidobiani kavkasiis~ sxva iniciativebma, saboloo jamSi, mainc ver hpoves asaxva praqtikul SedegebSi.

191

ganacxadon Tanxmoba sammxriv regionul TanamSromlobaze (azerbaijani-saqar-

Tvelo-somxeTi) da ar daelodon im dros, roca mTiani yarabaRis konfliqtis

daregulirebis procesi sabolood dasruldeba. am SemTxvevaSi unda ganisa-

zRvros saerTo interesis mqone sakiTxebisa da problemebis is speqtri,

romelic erTis mxriv saerTo iqneba regionis samive saxelmwifosTvis, xolo

meores mxriv pirdapir kavSirSi ar iqneba regionis konfliqtebis dareguli-

rebasTan. swored amgvari sakiTxebis irgvliv unda moxdes dialogis warma-

rTva da erToblivi proeqtebis realizacia, rac safuZvels Cauyris samxreT

kavkasiis regionuli TanamSromlobis sakmaod saintereso etaps. saukeTeso

varianti iqneba, Tu samxreT kavkasiis qveynebi am TanamSromlobas ganaviTa-

reben evropis samezoblo politikis (ENP) farglebSi240. mTiani yarabaRis

konfliqtTan dakavSirebuli samSvidobo procesi unda gamoiyos calke Semad-

genlad, xolo im SemTxvevaSi Tu konfliqtis daregulirebis procesi win

waiwevs da garkveul dadebiT Sedegebsac gamoiRebs, SesaZlebeli gaxdeba

TanamSromlobis gavrceleba sxva sferoebzec.

• evropuli samezoblo politikis (ENP) farglebSi samxreT kavkasiis samma

qveyanam unda SeimuSaos erToblivi samoqmedo gegmis msgavsi dokumenti, romel-

Sic asaxvas hpovebs sammxrivi TanamSromlobis, demokratiis gaRrmavebis, Tavi-

sufali savaWro-ekonomikuri urTierTobebis ganviTarebisa da, rac yvelaze

mTavaria, Semdgomi regionuli integraciis fundamenturi principebi (usarTxo-

ebis sakiTxebis CaTvliT).

• aucilebelia regionis realuri da ara imitaciuri demokratizacia. auci-

lebelia, rom samxreT kavkasiis samive saxelmwifoSi uzrunvelyofil iqnas

realurad demokratiuli politikuri, ekonomikuri, socialuri da sasamarTlo

sistemebis funqcionireba, samarTliani arCevnebis organizeba, aseve eTnikur

umciresobaTa uflebebis ganuxreli dacva, iseve rogorc adamianis Tavisuf-

lebaTa xarisxis mniSvnelovani amaRleba. gansakuTrebiT es mniSvnelovania

somxeTisa da azerbaijanisTvis, sadac am mxriv jer kidev seriozuli proble-

240 2003 w. dekemberSi evroparlamentma SeimuSava rekomendacia, romelic iTvaliswinebda samxreT kavkasiis saxelmwifoebis (saqarTvelo, somxeTi, azerbaijani) CarTvas evropis samezoblo politikaSi (European Neighbourhood Policy). 2004 wlis maisSi evroparlamentis rekomendacia dakmayo-filebul iqna evrokomisiis mier.

192

mebi arsebobs. azerbaijanisa da somxeTis respublikebSi demokratiuli refo-

rmebis gaRrmaveba gazrdis am qveynebis mTavrobebis legitimurobis xarisxs.

mxolod maRali legitimurobis mqone demokratiul mTavrobebs eqnebaT Sansi

miaRwion urTierTkompromisebs mTiani yarabaRis sakiTxSi, daZlion siZulvili

da SeZlon sazogadoebaSi eTnikuri da religiuri Semwynareblobis suliskve-

Tebis danergva. demokratiebi erTmaneTs ar eomebian, isini civilizebul for-

mebs iyeneben arsebuli problemebis gadasalaxad. mxolod demokratizaciis

maRali donis pirobebSi iqneba SesaZlebeli, rom samxreT kavkasiis regionis

saxelmwifoebma moaxdinon realuri integracia evropul struqturebSi, rom-

lis saboloo grZelvadian mizansac unda warmoadgendes gawevrianeba evrokav-

SirSi (EU).

• samxreT kavkasiis regionSi grZelvadiani stabilurobis miRweva bevrad

gaioldeba im SemTxvevaSi, Tu regionis samive saxelmwifo gaerTiandeba saer-

TaSoriso usafrTxoebis erT sistemaSi. amisTvis aucilebelia regionis samive

qveynis sagareo politikuri prioritetebis harmonizeba, rac SeuZlebeli

iqneba manam sanam oficialuri erevani erTguli darCeba e.w. komlementarizmis

politikis. somxeTma, saqarTvelosa da azerbaijanis msgavsad, unda datovos

dsT-is koleqtiuri usafrTxoebis xelSekruleba da gezi aiRos evroat-

lantikur struqturebSi integraciaze.

• kavkasiis regionSi saerTaSoriso terorizmis safrTxis zrdis gamo

(CrdiloeT kavkasiis faqtori), gadaudebeli rigis amocanad gvesaxeba ruseTis

mimarTulebiT saqarTvelos saxelmwifo sazRvris dacvis gaZliereba da

Tavdacvis saministros nawilebis operatiuli mzadyofnis amaRleba. amasTan,

regionis maRali konfliqturobidan gamomdinare, saerTaSoriso arenaze

permanentulad unda warmoebdes kavkasiaSi saqarTvelos gansxvavebulobis

propaganda. yvela SesaZlo doneze, xazi unda gaesvas saqarTvelos ara marto

istoriisa da sulieri kulturis evropulobas, aramed politikuri kulturis

evropul (da ara kavkasiur) xasiaTsac. yovelive aman saboloo jamSi dasav-

lur cnobierebaSi unda daamkvidros azri, rom qarTvelebi kavkasiis sxva

erebisgan gamorCeuli, evropuli saxelmwifoebrivi tradiciebisa da dasav-

leTTan civilizaciuri erTobis mqone eria.

193

rekomendaciebi somxur-azerbaijanul konfliqtTan dakavSirebiT:

• mTiani yarabaRis problemasTan dakavSirebuli praqtikulad yvela samSvi-

dobo iniciativis marcxi naTlad metyvelebs imaze, rom somxuri da azerbai-

januli sazogadoebebi ar arian mzad kompromisebisTvis. aqedan gamomdinare,

aucilebelia saerTaSoriso Suamavlebis erToblivi muSaoba, raTa somxur da

azerbaijanul sazogadoebebSi Seiqmnas Sesabamisi ganwyobebi, urTierTmisa-

Rebi kompromisebis gardauvalobisa da maTi SesaZlo variantebis sajarod

ganxilvis mizanSewonilobasTan dakavSirebiT. es muSaoba ZiriTadad mimarTuli

unda iyos imisken, rom somxeTisa da azerbaijanis respublikebSi moxdes iseTi

sazogadoebrivi azris formireba, romelic tolerantuli iqneba konfliqtis

daregulirebis procesSi mosalodneli kompromisebis mimarT da maqsimalu-

rad Searbilebs orive qveyanaSi am kompromisebTan dakavSirebul Sidapoliti-

kur Sedegebs. rogorc azerbaijanis respublikis, ise somxeTis respublikisa

da, aseve, mTiani yarabaRis araRiarebuli respublikis sazogadoebebma naTlad

unda gaacnobieron, rom kompromisi warmoadgens gardauval movlenas, romlis

gareSec gamoricxulia konfliqtis saboloo gadawyveta. winaaRmdeg SemTxve-

vaSi, saerTaSoriso Tanamegobrobis mxridan Tundac `negatiuri mSvidobis~

ganmtkicebisken gadadgmuli nebismieri nabiji sakmaod iluzoruli iqneba da

sasurvel Sedegs ver gamoiRebs.

• saerTaSoriso samarTlis normebis safuZvelze yarabaRis konfliqtis

mowesrigebis SemTxvevaSi (azerbaijanis respublikis teritoriuli mTliano-

bis gaTvaliswinebiT), somxeTs unda mieces unikaluri saSualeba, raTa monawi-

leoba miiRos im regionul proeqtebSi, romlebic mas dRemde gverds uvlian.

farTo, evropuli tipis avtonomiis mqone mTiani yarabaRis yovelmxrivi reabi-

litacia azerbaijanis mTavrobis nomer pirvel prioritetad unda iqces241.

azerbaijanisadmi da sxva mezobeli qveynebisadmi teritoriuli pretenziebis

sanacvlod, somxeTis respublikam aqamde arnaxuli ekonomikuri sargebeli

241 navTobidan da bunebrivi airidan miRebuli mogeba azerbaijanma, pirvel rigSi, qveynis socialur-ekonomikur ganviTarebasa da regionSi TanamSromlobis ganmtkicebas unda moaxmaros. konstruqciulia, rodesac oficialuri baqo saubrobs regionSi kapitaldabandebebis ganxorcie-lebaze, mTiani yarabaRis ekonomikur ayvavebaze, biznesisaTvis SesaZleblobebis Seqmnaze, raTa eTnikuri somxebi da azerbaijanelebi erTmaneTs Seurigdnen da, droTa ganmavlobaSi, mTiani yarabaRis politikur statusTan dakavSirebuli daZabulobis xarisxi Semcirdes. amis sapirispi-rod, namdvilad ugunurobaa SeiaraRebuli konfliqtis SesaZlo ganaxlebaze saubari.

194

unda miiRos. sazRvrebis gaxsna daasrulebs somxeTis mravalwlian izolacias

da safuZvels Cauyris mis CarTvas mravalmxriv regionul da regionTaSoris

ekonomikur TanamSromlobaSi. rac Seexeba somxeTis usafrTxoebas, mezobleb-

Tan teritoriuli davebis mogvarebis Semdeg, regionSi ruseTis samxedro

yofnis saWiroebac moixsneba dRis wesrigidan. somxeTis respublika, saqarTve-

losa da azerbaijanis msgavsad, nato-s erTiani usafrTxoebis sistemis Semad-

geneli nawili unda gaxdes.

• somxur da azerbaijanul mxareebs Soris erT-erT kompromisul variantad

SesaZloa ganxilul iqnas movlenaTa ganviTarebis Semdegi scenari. kerZod,

saerTaSoriso mediatorebis ZalisxmeviT unda moxdes e.w. `madridis princi-

pebis~ Semdgomi srulyofa da, `sapaketo~ da `etapobrivi~ strategiebis kombi-

naciis safuZvelze, morigi yovlismomcveli mravalmxrivi samSvidobo xelSek-

rulebis (e.w. `CarCo~ SeTanxmebis) proeqtis momzadeba. aRniSnuli xelSekru-

lebis xelmoweris SemTxvevaSi, mkacri saerTaSoriso garantiebis pirobiT,

unda moxdes satransporto komunikaciebis gaxsna. somxeTma unda gaaTavisuf-

los mis mier okupirebuli Svidi azerbaijanuli raionidan xuTi mainc (laCi-

nisa da SuSas garda). am gaTavisuflebul raionebSi unda daiwyos azerbaija-

neli devnilebis dabruneba. rac Seexeba e.w. `laCinis derefans~, is SesaZloa

somxuri Zalebis kontrolis qveS darCes mTiani yarabaRis politikuri sta-

tusis saboloo gansazRvramde. yarabaRis politikuri statusis Taobaze refe-

rendumis gamarTvamde, oficialuri baqo unda Seeguos mTiani yarabaRis amJami-

ndel statuss araRiarebuli respublikis saxiT. amis paralelurad unda

daiwyos somxebis mier kontrolirebad mTian yarabaRSi azerbaijaneli devni-

lebis etapobrivi dabrunebis procesi (mTian yarabaRSi unda aRdges Seiara-

Rebul konfliqtamde arsebuli demografiuli status-kvo). konfliqtis zonaSi,

kerZod usafrTxoebis neitralur zonaSi unda ganlagdnen saerTaSoriso samS-

vidobo/sapolicio Zalebi gaeros an euTos mandatiT (magram ara dsT-is manda-

tiT). aRniSnuli sqemis nawili aseve unda gaxdes somxur-Turquli urTier-

Tobebis normalizebac, rac am qveynebs Soris sazRvrisa da komunikaciebis

gaxsnas gulisxmobs.

195

• yovlismomcveli mravalmxrivi samSvidobo xelSekrulebis xelmowera

SesaZlebeli gaxdeba mxolod im SemTxvevaSi, Tu amaze Tanxmobas ganacxadeben

azerbaijanisa da somxeTis respublikebis pirveli pirebi. aqedan gamomdinare

aucilebelia, rom saerTaSoriso Suamavlebma, gansakuTrebiT euTo-s minskis

jgufis TanaTavmjdomare qveynebma (aSS, safrangeTi, ruseTi) ganaxorcielon

kombinirebuli diplomatiuri zewola uSualod azerbaijanisa da somxeTis

respublikebis prezidentebze, am ukanasknelTa mxridan kompromisuli samSvi-

dobo xelSekrulebis xelmoweraze Tanxmobis miRebis mizniT.

rekomendaciebi saqarTvelos konfliqtebTan dakavSirebiT:

• afxazeTsa da `samxreT oseTTan~ dakavSirebul sakiTxebSi saqarTvelos

xelisufleba unda amovides im realobidan, rom aRniSnuli regionebi okupi-

rebulia ruseTis federaciis mier da dResac grZeldeba maTi srulmasS-

tabiani aneqsiis procesi. aRniSnuli garemoebidan gamomdinare, xsenebuli

regionebis dabruneba saqarTvelos iurisdiqciis qveS mokle an saSualovadian

perspeqtivaSi ararealuria. aseve naklebsavaraudoa maTi qarTuli saxelmwi-

fodan de-iure gasvlac. yovel SemTxvevaSi, saqarTvelos xelisuflebam uari

unda Tqvas moklevadian, populistur amocanebze da mTeli resursebi grZel-

vadiani miznebis miRwevisken mimarTos.

• gaerosa (UN) da euTos (OSCE) aSkara araefeqturobis fonze, mizanSewonili

iqneba Tu konfliqtebis daregulireba da samSvidobo operaciebi gaxdeba evro-

kavSiris (EU) samSvidobo saqmianobis erT-erTi mniSvnelovani mimarTuleba.

aqedan gamomdinare, oficialurma Tbilisma unda mimarTos maqsimalur Zalisx-

mevas, raTa, evrokavSiris komponentis ufro aqtiuri aqcentirebiT, miaRwios am

organizaciis rolis mniSvnelovan gazrdas saqarTvelos teritoriaze arsebuli

konfliqtebis daregulirebis saqmeSi242. am konteqstSi aseve didi rolis Ses-

ruleba SeuZlia natos bloksac (NATO). msoflioSi arsebobs evrokavSirisa da

nato-s erToblivi RonisZiebebis praqtikac, romelic cnobilia saxelwodebiT

`berlin pliusis~ SeTanxmeba. `berlin pliusi~ _ es aris xelSekruleba, rome-

242 saqarTvelom unda awarmoos konsultaciebi evrokavSiris xelmZRvanelobasTan, samSvidobo operaciis evrokavSiris egidiT Catarebis Taobaze. aRsaniSnavia, rom evrokavSiri bosniaSi atarebs mniSvnelovan saerTaSoriso sapolicio operacias (EUPM); msgavsi sapolicio operacia Catarda makedoniaSic (PROXIMA), romelic dasrulda 2005 wels.

196

lic gamomdinareobs evrokavSirisa da nato-s strategiuli partniorobis for-

matidan da romelic saSualebas aZlevs evrokavSirs gamoiyenos nato-s resu-

rsebi, satelituri komunikaciis sistemisa da mZime aviaciis CaTvliT243. evro-

kavSirma da natom unda SeZlon koordinirebuli midgomis SemuSaveba saqarT-

velos konfliqtur zonebSi samSvidobo iniciativebis ganxorcielebis mizniT.

erT-erT aseT optimalur midgomas warmoadgens evropis usafrTxoebisa da

Tavdacvis politika (ESDP), romlis farglebSic SesaZlebelia samxedro damk-

virvebelTa misiis ganxorcieleba.

• afxazeTisa da cxinvalis regionis konfliqtebi saWiroeben politikur

gadawyvetas. evrokavSiris samSvidobo saqmianoba ki am procesis Semadgeneli na-

wili unda gaxdes. evropis usafrTxoebisa da Tavdacvis politikis (ESDP) kon-

teqstSi, afxazeTsa da cxinvalis regionSi evrokavSiris samomavlo samSvido-

bo saqmianobis savaraudo alternativebad SeiZleba ganvixiloT iseTi tipis

samSvidobo operaciebi, rogorebicaa: mSvidobis damyarebis operacia (Peace-

making Operations), mSvidobis SenarCunebis operacia (Peace-keeping Operations) da krizi-

sul situaciaTa marTvis operacia (Crisis Management Operations)244. amasTan, Zalzed

mniSvnelovania, rom krizisul situaciaTa marTva SeiZleba ganxorcieldes

rogorc samxedro operaciebis, ise krizisul situaciaTa marTvis sxvadasxva

samoqalaqo berketebis gamoyenebiT (Civil Crisis Management Operations). am TvalsazrisiT,

saqarTvelos SemTxvevaSi, pirvel etapze SedarebiT ufro realurad gvesaxeba

krizisul situaciaTa marTvis samoqalaqo berketebis gamoyeneba. vfiqrobT,

saukeTeso varianti iqneba, Tu evrokavSiri gamoiyenebs `berlin pliusis

243 partniorobis Sesaxeb evrokavSirsa da nato-s Soris arsebuli SeTanxmeba efuZneba evrop-uli usafrTxoebisa da TavdacviTi politikis (ESDP) deklaracias, romelic miRebul iqna 2002 wlis 13 dekembers. es deklaracia moicavs e.w. `berlin pliusis SeTanxmebis~ oTx komponents: 1) evrokavSiris monawileobis uzrunvelyofa nato-s opoeraciebis dagegmarebaSi; 2) evrokavSiris mier nato-s aqtivebis da SesaZleblobebis gamoyeneba; 3) nato-s evropuli xelmZvanelobis monawileoba evrokavSiris operaciebSi; 4) nato-s Tavdacvis dagegmarebiTi sistemis adaptireba, evrokavSiris mier warmoebul operaciebSi Zalebis gaerTianebis mizniT. 244 1999 wels, amsterdamis SeTanxmebis ZalaSi SesvliT, evrokavSiris wevrma saxelmwifoebma Camoayalibes erTiani midgoma sagareo da usafrTxoebis sakiTxebisadmi - erTiani sagareo da usafrTxoebis politika (CFSP), romelic, Tavis mxriv, iTvaliswinebda evrokavSiris erTiani Tav-dacviTi politikis Camoyalibebas. amdenad, evrokavSiris evropuli usafrTxoebisa da Tavdacvis politika (ESDP) evrokavSiris erTiani sagareo da usafrTxoebis politikis (CFSP) Semadgenel nawils warmoadgens. 1999 wels ESDP-is farglebSi evrokavSirma dasaxa e.w. `petersbergis amoca-nebi~ (Petersberg Tasks), rac gulisxmobs evrokavSiris mier iseTi samSvidobo operaciebis Catarebas, rogoricaa: peace-keeping operations; peace-making operations; crisis management operations.

197

SeTanxmebas~, radgan es saSualebas miscems aSS-s, rogorc nato-s wevr qveya-

nas, ganaxorcielos garkveuli politikuri kontroli samSvidobo misiaze.

• evropis kavSirma ufro meti yuradReba unda gamoiCinos saqarTvelos

okupirebuli teritoriebis mimarT, radgan `farTo evropis~ iniciativaSi igi

iRebs pasuxismgeblobas aqtiurad CaerTos Tavisi sazRvrebis maxloblad

arsebuli konfliqtebis mogvarebaSi. miuxedavad imisa, rom geografiuli

TvalsazrisiT afxazeTi da cxinvalis regioni ar arian evrokavSirTan ise

axlos, rogorc dnestrispireTi, saqarTvelos xelisuflebam unda moaxdinos

evropuli faqtoris ufro meti aqcentireba am TvalsazrisiT. es aucilebelia,

radgan evrokavSiri TandaTanobiT uaxlovdeba samxreT kavkasiis mTel regi-

ons da gansakuTrebiT saqarTvelos (2007 wlis ianvridan, mas Semdeg rac

rumineTi da bulgareTi gawevriandnen am organizaciaSi, saqarTvelom

gadainacvla evrokavSiris uaxloesi mezoblebis siaSi _ saqarTvelos gaaCnia

saerTo sazRvao sazRvari evrokavSirTan).

• afxazeTis konfliqti aris erTaderTi SeiaraRebuli konfliqti Savi zRvis

sanapiroze. manam sanam ar moiZebneba gamosavali am konfliqtidan, desta-

bilizaciis safrTxe Savi zRvis regionSi mudmivad iarsebebs da, Sesabamisad,

evropis politikuri usafrTxoebac ar iqneba bolomde uzrunvelyofili.

amitom sasicocxlod mniSvnelovania, rom evrokavSiri ar darCes gulgrili

afxazeTis problemis mimarT da aqtiurad Caerios mis mogvarebaSi. evro-

kavSiri SesaZloa gamovides erTgvari `CarCo~ struqturis rolSic, romelic

Seqmnis Sesabamis niadags sakonstitucio xasiaTis sakiTxebis gadasawyvetad.

garda amisa, evrokavSirs SeuZlia imoqmedos, rogorc Suamavalma da arbitrma

(mesame mxarem). SesaZlebelia moiZebnos evrokavSiris samSvidobo monawileobis

raime sxva formac. afxazeTis konfliqtis daregulirebaSi evrokavSiris

SesaZlo monawileobis konkretuli formebisa da meqanizmebis SemuSaveba ar

warmoadgens gadauwyvetel amocanas im SemTxvevaSi, Tuki iarsebebs saTanado

politikuri neba Tavad am organizaciis mxridan.

• rusuli, afxazuri da samxreT osuri mxareebidan wamoyenebuli bralde-

bebis gasaneitraleblad, qarTulma mxarem bolomde unda daicvas is pozicia,

romelic exeba SeTanxmebis xelmoweras afxazeTsa da `samxreT oseTSi~ samxe-

198

dro Zalis argamoyenebis Sesaxeb. kerZod, qarTulma mxarem kidev erTxel

calsazad unda daafiqsiros, rom mzadaa bolomde daicvas xsenebuli SeTan-

xmeba. Tumca iqve unda ganimartos isic, rom es SesaZlebeli gaxdeba mxolod

konfliqtis saerTo mowesrigebis konteqstSi da im SemTxvevaSi, Tu daculi

iqneba qarTuli mxarisTvis mniSvnelovani ramodenime winapiroba. aRniSnuli

winapirobebi unda gulisxmobdes Semdegs:

a) ruseTma unda gadaxedos Tavis 2008 wlis 27 agvistos gadawyvetilebas,

afxazeTisa da `samxreT oseTis~ damoukideblobis cnobis Taobaze da daiw-

yos am separatistuli regionebis deokupaciis procesi;

b) afxazeTSi 2008 wlis agvistomde arsebuli dsT-is samSvidobo operaciis

araefeqturobis gaTvaliwinebiT, miRweul unda iqnas SeTanxmeba axali, uwin-

delze gacilebiT ufro qmediTi formatis SemuSavebasTan dakavSirebiT. es

bunebrivia gulisxmobs afxazeTSi saerTaSoriso samSvidobo kontigentisa

da sapolicio Zalebis ganTavsebas;

g) dokumenti Zalis argamoyenebis Sesaxeb unda warmoadgendes mravalmxriv

valdebulebas, erTis mxriv qarTul mxares, xolo meores mxriv, afxazur,

samxreT osur da rusul mxareebs Soris. amasTan erTad, xsenebul doku-

mentSi aseve unda dafiqsirdes, rom Zalis argamoyenebis Taobaze SeTanxme-

bis moqmedebis aucilebeli pirobaa (sine qua non) afxazeTisa da samxreT ose-

Tis mTels teritoriaze devnilTa upirobo etapobrivi dabruneba (anu

konfliqtebamde arsebuli demografiuli status-qvos aRdgena).

d) mravalmxrivi valdebuleba Zalis argamoyenasTan dakavSirebiT unda gamya-

rebul iqnas neitraluri da miukerZoebeli sagareo aqtoris mier (aseTad

qarTuli mxare miiCnevs evrokavSirs). imTaviTve unda gamoiricxos ruseTis

Suamavloba, romelic ukve didi xania rac absoluturad diskreditirebu-

lia, rogorc mediatori da samSvidobo procesis xelSemwyobi mxare.

• 2008 wlis 15 oqtombers dawyebuli `Jenevis molaparakebebis~ zusti forma-

tis gansazRvris sakiTxze msjelobisas, qarTuli mxare unda darCes erTguli

im principuli poziciisa, romelic kategoriulad gamoricxavs separatistuli

afxazeTisa da e.w. samxreT oseTis `respublikebis~, rogorc srulfasovani

subieqtebis CarTvas molaparakebaTa procesSi. im SemTxvevaSi Tu ruseTis

199

federacia kvlavac moiTxovs `Jenevis molaparakebebSi~ afxazi da osi separa-

tistebis sruluflebiani wevrebis statusiT CarTvas, saqarTvelos delega-

ciam Tavis mxriv unda daayenos sakiTxi, molaparakebebSi afxazeTis legi-

timuri mTavrobisa da cxinvalis regionis droebiTi administraciis warmo-

madgenelTa CarTvis Taobaze. Tumca, im SemTxvevaSi Tu moxdeba SeTanxmeba

iseT fundamentur sakiTxze, rogoricaa afxazeTsa da cxinvalis regionSi

rusuli saokupacio Zalebis Canacvleba saerTaSoriso samSvidobo ZalebiT,

`Jenevis molaparakebebis~ momdevno etapebze qarTuli mxare SesaZlebelia

wavides kompromisze da Tanxmoba ganacxados molaparakebaTa formatis gafar-

Tovebaze soxumisa da cxonvalis marionetuli reJimebis xarjze. `Jenevis

molaparakebaTa~ zusti formatis gansazRvrasTan dakavSirebuli obieqturi

sirTuleebis miuxedavad, am SemTxvevaSi yvelaze mTavari mainc is aris, rom

adgili aqvs realur mcdelobas Camoyalibdes iseTi saerTaSoriso formati,

sadac saqarTvelo ar iqneba umciresobaSi da sadac ruseTs ar eqneba yalbi

Suamavlis roli.

• im SemTxvevaSi Tu ruseTi gaauqmebs Tavis uwindel gadawyvetilebas saqar-

Tvelos separatistuli regionebis damoukideblobis cnobis Taobaze, xolo

qarTvel devnilebs miecemaT afxazeTsa da cxinvalis regionSi dabrunebis

SesaZlebloba, SesaZloa dRis wesrigSi dadges 2008 wlis agvistomde arse-

buli molaparakebaTa formatebis aRdgenis sakiTxi. Tumca, am SemTxvevaSic

2008 wlis agvistomde arsebulma formatebma unda ganicados seriozuli trans-

formacia (am SemTxvevaSi, sainteresod warmogvidgenia dnestrispireTis konf-

liqtis daregulirebasTan dakavSirebuli formati245). bunebrivia, unda moxdes

axali samSvidobo operaciebis mandatis formirebac.

• yofili samxreT oseTis avtonomiur olqSi Sereuli samSvidobo Zalebis

ganlageba ganxorcielda `qarTul-osuri konfliqtis mowesrigebis princi-

pebis Sesaxeb~ 1992 wlis 24 ivnisis soWis (dagomisis) SeTanxmebis safuZvelze.

xolo konfliqtis zonidan am Zalebis gayvanis samarTlebriv meqanizms

245 2005 wlis 26-27 seqtembers q. odesaSi gamarTul xuTmxriv Sexverdaze gadawyda, rom dnestri-spireTis konfliqtis daregulirebasTan dakavSirebul samSvidobo procesSi CaerTvebodnen evrokavSirisa (EU) da aSS-is (USA) warmomadgenlebic (damkvirveblis statusiT). amdenad, dnest-rispireTis konfliqtTan dakavSirebulma molaparakebaTa procesma miiRo `5+2~ formatis saxe (moldova, dnestrispireTi, ukraina, ruseTi, euTo + evrokavSiri, aSS).

200

warmoadgens saqarTvelos mier xsenebuli SeTanxmebis moqmedebis Sewyveta,

rac moxda kidec saqarTvelos parlamentis 2008 wlis 28 agvistos dadgeni-

lebiTa da saqarTvelos mTavrobis 2008 wlis 29 agvistos # 552 gankargule-

biT, ris Taobazec saqarTvelos sagareo saqmeTa saminitrom Sesabamisi notiT

acnoba rusul mxares. im garemoebis gaTvaliswinebiT, rom aRniSnuli SeTanx-

meba ar Seicavs specialur debulebebs misi moqmedebis SewyvetasTan dakav-

SirebiT, aseT SemTxvevaSi qarTuli mxaris argumentacia unda emyarebodes

saxelSekrulebo samarTlis Sesaxeb 1969 wlis venis konvenciis debulebebs246.

rac Seexeba ruseTis saokupacio jarebis afxazeTidan gayvanis samarTlebriv

meqanizms (dsT-is yofili samSvidobo Zalebi), saqarTvelos mTavrobis zemox-

senebuli gankargulebis me-2 punqtis Sesabamisad, Zaladakargulad gamocxadda

`cecxlis Sewyvetisa da ZalTa daSoriSorebis Sesaxeb~ 1994 wlis 14 maisis

moskovis SeTanxmeba, romelic avtomaturad Caanacvla safrangeTis prezide-

ntis nikola sarkozis eqvspunqtianma SeTanxmebam `cecxlis Sewyvetis Sesaxeb~.

• ruseTis federaciasTan mimarTebaSi sagareo politikis gansazRvrisas,

saqarTvelos xelisuflebam unda gaiTvaliswinos is garemoeba, rom mimdinare

etapze da minimum saSualovadian perspeqtivaSic, moskovis interesebi safuZve-

lSive gamoricxavs masTan Tanasworuflebian TanamSromlobas. Sesabamisad,

oficialurma Tbilisma unda gaataros ruseTis nebismieri gavlenisagan sruli

ganTavisuflebis xisti strategiuli xazi (es ra Tqma unda ar gamoricxavs

taqtikuri xasiaTis kompromisebsa da lavirebas). ormxrivi urTierTobebis

doneze saqarTvelos mxridan gakeTebuli Tundac seriozuli daTmobebis

fasad, SeuZlebeli iqneba ruseTisgan analogiuri nabijebis miRweva.

• saqarTvelos konfliqtebis daregulirebis ukiduresi sirTulidan gamom-

dinare, ificialuri Tbilisis mTavari strategia unda orientirebuli iyos

ificialur vaSingtonTan samokavSireo urTierTobebis Semdgom ganviTarebasa

da strategiuli partniorobis gaRrmavebaze. saqarTvelom unda miaRwios

246 saqarTvelos mxridan gayvanis procedurebis dawyebas da venis konvenciaze apelirebas Tan unda sdevdes aqtiuri muSaoba (politikuri konsultaciebi) rogorc partnior qveyne-bTan, ise saerTaSoriso organizaciebTan. es aucilebelia, vinaidan am sakiTxis mxolod samarTlebrivi kuTxiT dayeneba ar iqneba momgebiani qarTuli mxarisaTvis, radganac samarTlebrivi procedurebi, Tavis mxriv, droSi gaiweleba da minimum 1 weliwads mainc gastans.

201

saerTaSoriso komponentis gaZlierebas konfliqtebis daregulirebis saqmeSi,

raTa dasavleTma, gansakuTrebiT ki amerikis SeerTebulma Statebma da evro-

kavSirma ganaxorcielon Zlieri diplomatiuri zewola ruseTis federaciaze,

xolo am ukanasknelma ki afxazeTisa da cxinvalis regionis marionetul

reJimebze. es aris strategia, romlis realizaciiskenac mimarTuli unda iyos

qarTuli diplomatiis maqsimaluri Zalisxmeva. saqarTvelo unda Seecados,

nebismieri mniSvnelovani sakiTxis gadawyvetisas ar darCes erTi-erTze Tavis

Crdiloel mezobelTan. aucilebelia dasavleTis (upirvelesad ki aSS-is)

ufro aqtiuri CarTva saqarTvelo-ruseTis ormxriv dialogSi. saamisod,

saqarTvelom kidev ufro meti angariSi unda gauwios oficialuri vaSingto-

nis grZelvadian interesebs da iTamaSos SeerTebuli Statebis upirvelesi

mokavSirisa da dasavluri faseulobebis erTguli damcvelis roli Savi

zRva-kaspiispireTis regionSi. yovlad dauSvebeli da damRupveli iqneba

saqarTvelos mxridan amerikis SeerTebuli Statebis interesebis ignorireba

an, Tundac, strategiuli mniSvnelobis sakiTxebze vaSingtonTan konsul-

taciebis gareSe moqmedeba. amasTan erTad, rogorc araerTxel aRiniSna, ara-

naklebi mniSvneloba eniWeba evrokavSiris, aseve sxva evropuli da evroatlan-

tikuri institutebis mxardaWeris zrdasac. amave konteqstSi, gansakuTrebuli

mniSvneloba eniWeba Crdilo-atlantikur aliansis mxridan saqarTveloze

gawevrianebis samoqmedo gegmis gavrcelebas, rac aucilebeli winapirobaa

xsenebul organizaciaSi sruluflebiani wevrobisTvis.

• strategiuli mokavSireebisa da megobari qveynebis garda, Tbilisma unda

awarmoos konsultaciebi msoflio politikis sxva globalur moTamaSeeb-

Tanac. am TvalsazrisiT yuradRebas imsaxurebs CineTi _ msoflios erT-erTi

udidesi saxelmwifo, romelic mzardi tempebiT viTardeba da gaaCnia araerT-

gvarovani urTierTobebi ruseTTan. `didi abreSumis gzis~, rogorc dasav-

leTis bazrebze umoklesi saxmeleTo gasasvlelis mniSvneloba pekinisTvis

sakmaod Rirebulia. am konteqstSi, kavkasiaSi ruseTis destruqciuli poli-

tikis wamgebianoba CineTisTvis sakmaris safuZvels qmnis, raTa Tbilisma ruse-

TTan urTierTobebis rig sakiTxebSi oficialuri pekinis mxardaWeris mopo-

202

vebis imedi iqonios. CineTis mzardi ambicia globalur zesaxelmwifoobaze

mxolod xels Seuwyobs amgvar tendencias.

• saqarTvelos teritoriis deokupacia da afxazeTisa da cxinvalis regionis

problemebis gadawyveta warmoadgens ukiduresad rTul amocanas, rac uamrav

gareSe da Sida faqtorzea damokidebuli. Tu saqarTvelos xelisufleba

sabolood gadawyvets problemis mxolod mSvidobiani gzebiT mogvarebas,

arsebobs Zalzed mcire perspeqtiva imisa, rom mowinaaRmdege mxare wava raime

daTmobaze. xolo Tu oficialuri Tbilisi problemis gadawyvetis erT-erT

alternativad saomar moqmedebebs moiazrebs, Zalzed rTuli iqneba, rom

saqarTvelom am omSi gaimarjvos, vinaidan ruseTi amas yvela SesaZlo

xerxebiT SeewinaaRmdegeba. saerTaSoriso Tanamegobroba aucileblad moax-

dens diplomatiur zewolas saqarTvelos xelisuflebaze, raTa Tavidan aici-

los regionSi morigi farTomasStabiani SeiaraRebuli dapirispirebis eska-

lacia. ufro metic, saomari moqmedebebis eskalaciis SemTxvevaSi, seriozuli

safrTxe Seeqmneba saqarTvelos nato-Si gawevrianebis perspeqtivas. situacias

arTulebs is garemoebac, rom ruseTi ar apirebs agresiuli politikis

Secvlas da saqarTvelosTan konfrontaciuli urTierTobebis erTguli rCeba.

moskovma SesaZloa Secvalos destruqciuli politika mxolod erT SemTxve-

vaSi _ Tuki dasavleTis, kerZod amerikisa da evropis qveynebis mxridan

ruseTze ganxorcieldeba Zlieri diplomatiuri zewola umaRles doneze.

umaRles doneSi vgulisxmobT amerikis SeerTebuli Statebis prezidents, aSS-

is saxelmwifo da Tavdacvis mdivnebs, aseve iseT saerTaSoriso forumebs,

rogorebicaa `didi rviani~ (G-8), `evrokavSiri-ruseTis sabWo~ (EU-Russia Permanent

Partnership Council) an `nato-ruseTis sabWo~ (NATO-Russia Council). nebismieri sxva done

da formati (gaeros da euTos formatebis CaTvliT) arasakmarisia da es

kargad Cans ruseTis qcevidan. mxolod aseT SemTxvevaSi iqneba SesaZlebeli,

rom ruseTi wavides kompromisze dasavleTis winaSe da Searbilos Tavisi

pozicia saqarTvelosTan mimarTebaSi.

203

gamoyenebuli literatura da wyaroebi

1. abaSiZe z. nato da saqarTvelo. utopiidan realobisken. 2000.

2. aleqsiZe l. Tanamedrove saerTaSoriso samarTali. Tb.: Tbilisis

damoukidebeli universiteti, 1994.

3. baxtaZe r. gadawyvetilebis miReba sust saxelmwifoSi. Tb.: bTkk-s saerTaSoriso

politikis kvlevebis seria, 2007.

4. gaerTianebuli erebis organizaciis wesdeba da saerTaSoriso sasamarTlos

statuti // gaeros sazogadoebrivi informaciis departamenti. Tb., 2002.

5. daviTaSvili z. nacionalizmi da globalizacia. Tb., `mecniereba~, 2003.

6. daviTaSvili z. kavkasiis konfliqtebi. mizezebi da SesaZlo Sedegebi //

qarTuli diplomatia, weliwdeuli 8, Tbilisis universitetis gamomcemloba, Tb.,

2001, gv. 5-22.

7. demetraSvili a. msoflio qveynebis konstituciebi. Tb.: iuridiuli literatura, 1992.

8. doRonaZe S. saqarTvelo: gza saerTaSoriso aRiarebidan saerTaSoriso

Tanamegobrobisaken. Tb., `mecniereba~, 2002.

9. gegeSiZe a. evrokavSiris roli saqarTvelo-ruseTis urTierTobebis

normalizaciaSi: potenciali, SezRudvebi // saqarTvelos strategiisa da

saerTaSoriso urTierTobaTa kvlevis fondi (GFSIS), marti, 2007.

10. TurmaniZe T. buferuli saxelmwifoebi. Tb.: bTkk-s saerTaSoriso politikis

kvlevebis seria, 2006.

11. TurmaniZe T. `samxreT oseTis~ konfliqti // axali azri (politikuri

kvlevebis centris Jurnali), # 1 ivlisi-agvisto. Tb., 2001. gv. 69-74.

12. macaberiZe m. geopolitikis klasikuri Teoriebi. geopolitika XIX s. bolos da

XX s. pirvel naxevarSi. Tb.: codna, 1998.

13. nadareiSvili T. SeTqmuleba saqarTvelos winaaRmdeg. Tb., 2000.

14. rondeli a. saerTaSoriso urTierTobebi. Tb.: Tbilisis damoukidebeli

universiteti, 1996.

15. saerTaSoriso konvencia adamianis samoqalaqo da politikuri uflebebis

Sesaxeb // saerTaSoriso samarTlis aqtebi. Tb., 1997.

16. samuel f. hantingtoni. politikuri statiebi. Tb., 2001.

17. uruSaZe e. rusuli sagareo politikuri azrovneba postsabWoTa periodSi. Tb.:

bTkk-s saerTaSoriso politikis kvlevebis seria, 2006.

204

18. utiaSvili S. patara saxelmwifo da didi mezobeli: saqarTvelo usafrTxoebis

ZiebaSi // politikuri kvlevebis centri, `axali azri~, #5 (11), 2003, gv. 26.

19. futkaraZe i. sakonstitucio kontrolis perspeqtivebi afxazeTSi // adamiani da

konstitucia (saerTaSoriso samecniero-praqtikuli, recenzirebadi da

referirebadi Jurnali), № 4. Tb., 2002. gv. 26-35.

20. qarTuli sabWoTa enciklopedia, Tbilisi, 1981.

21. javaxeTi – istoria da Tanamedroveoba. tomi I, iv. javaxiSvilis sax. Tbilisis

saxelmwifo universitetis mesxeTis filiali. axalcixe, 2002.

22. Абхазский узел. Документы и материалы. М., 1995. С.115.

23. Алексидзе Л. Абхазский вопрос: взгляд из Тбилиси // Вестник Аналитики. М., ИСОА, 2002, №

3(9). Стр. 142-153.

24. Арицибасов И.Н., Егоров С.А. Вооруженный конфликт: право, политика, дипломатия. М. :

Международные отношения, 1989.

25. Бажанов Е.П., Асфари Д.А. О тенденциях международных отношений на пороге ХХI столетия.

М., 1999.

26. Бажанов Е.П. Эволюция Российской внешней политики (1991-1999 гг.). М. 1999.

27. Бейлс А. Дж. К. Европейская безопасность после 11 сентября // Мировая экономика и

международные отношения. М., РАН, 2003, № 6. Стр. 82-87.

28. Белоногов А. Другой ООН у нас нет // Международная жизнь. М., 2003. № 6. Стр. 69-88.

29. Бжезинский З. Великая шахматная доска. М.: Международные отношения, 1999.

30. Бутрос-Гали Б. Повестка дня для мира. Превентивная дипломатия, миротворчество и

поддержание мира: Доклад генерального секретаря ООН. Нью-Йорк, 1992.

31. Вебер М. Избранные произведения. М., 1990.

32. Гаджиев К.С. Геополитика. М., 1997.

33. Гаджиев К.С. Геополитика Кавказа. М.: Международные отношения, 2001.

34. Гаджиев К.С. Политическая наука. М., 1995.

35. Глухов А.В. Политические конфликты и кризисы. Консенсус и политические методы его

достижения. Государство и право. М., 1993. № 6.

36. Грузины и Абхазцы. Путь к Примирению. Общ. ред. : Б. Коппитерс, Г. Нодиа, Ю. Анчабадзе. М. :

Весь Мир, 1999.

37. Гусейнов В. О некоторых тенденциях в развитии общеевропейской безопасности и

сотрудничества // Вестник Аналитики. М., ИСОА, 2002, № 1(7). Стр. 35-57.

205

38. Гушер А. Грузино-абхазский конфликт как геополитическая реальность и источник

нестабильности в зоне Южного Кавказа // Вестник Аналитики. М., ИСОА, 2001, № 5.

39. Дипломатический вестник, 1996, № 4. С. 70.

40. Дугин А.Г. Основы геополитики. М., 1997.

41. Ежегодник Большой Советской Энциклопедии, М., 1990.

42. Жоржолиани Г. Исторические и политические корни конфликта в Абхазии. Тб., Мецниереба, 2002.

43. Здравомыслов А.Г. Социология конфликта. М.: Аспект Пресс, 1996.

44. Зонн И., Жильцов С., Россия и США в Центральной Азии и на Кавказе: поиск региональной

стабильности // ЦЕНРАЛЬНАЯ АЗИЯ И КАВКАЗ, № 1(25), 2003, с. 131.

45. Имранлы К. Создание армянского государства на Кавказе – истоки и последствия. М.: Научно-

издательский центр «Ладомир», 2006.

46. Имранлы К. Черная судьба черного сада. М.: Научно-издательский центр «Ладомир», 2006.

47. Ирхин Ю.В. Политология как научное направление и учебная дисциплина. М., 1996.

48. Искуство дипломатических переговоров // Международная жизнь. М., 1989. № 8. Стр. 129-139.

49. Исраэлян В.Л., Лебедева М.М. Переговоры – искусство для всех // Международная жизнь. М.,

1991. № 11. Стр. 48-55.

50. Каламакарян Р.А., Концепция господства права в современном международном праве //

Государство и право. М., РАН, 2003, № 6. Стр. 50-57.

51. Киссинджер Г. Дипломатия. М: Ладомир, 1997.

52. Козырев Г.И. Введение в конфликтологию. М.: Владос, 1999.

53. Кокошин А. О явлениях и тенденциях, определяющих облик мировой политики в первой декаде

ХХI века // Вестник Аналитики. М., ИСОА, 2003, № 1(11). Стр. 4-14.

54. Корнелиус Х., Фэйер Ш. Выиграть может каждый. Как разрешить конфликты. М. : Стрингер, 1992

55. Конфликтология. Под. Ред. А.С. Кармина. Санкт-Петербург, 1999.

56. Косолапов Н.Н. Порядок и формирующиеся факторы европейской геополитики. Россия и

будущее европейской геополитики. Россия и будущее европейского устройства. Ч.1, М., РАН

ИМЭМО, 1994.

57. Кременюк В.А. На пути урегулирования конфликтов // США: экономика, политика, идеология.

М., 1990. № 12. Стр. 47-52.

58. Лебедева М.М. Политическое урегулирование конфликтов. М.: Аспект Пресс, 1999.

59. Лебедева М.М. Трудный путь урегулирования конфликтов // Вестник Московского университета.

Серия 18: Социология и политология. М., 1996. № 2. Стр. 54-59.

60. Левин Д.Б. Принципы мирного разрешения международных споров. М.: Наука, 1977.

206

61. Мальцев В.А. Основы политологии. М., 1997.

62. Международный Опыт Разрешения Этнических Конфликтов. Книга 3, Этнические и Региональ-

ные конфликты в Евразии. Общ. ред. : Б. Коппитерс, Э. Ремакль, А. Зверев. М. : Весь Мир, 1997.

63. Международное Право (Словарь-справочник). М.: ИНФРА-М, 1997.

64. Ментешашвили А. Грузино-Абхазские отношения в первой четверти ХХ века, в: Разыскания по

Истории Абхазии/Грузия. Тб.: Мецниереба, 1999.

65. Мировой порядок после терактов в США: проблемы и перспективы // Комментарий Комитета 65.

Внешнеполитического Планирования // Вестник Аналитики. М., ИСОА, 2002, № 2(8). Стр. 171-201.

66. М.С. Неймат., В.А. Кулиева. Объект армянского террора – памятники материальной культуры

азербайджанского народа. Баку, 2007.

67. Надареишвили Т. Геноцид в Абхазии. Тб.: Самшобло, 1996.

68. Основы политологии. М., 1990.

69. Пашаева Гюльшен. Карабахский конфликт: есть ли выход из тупика? // ЦЕНТРАЛЬНАЯ АЗИЯ И

КАВКАЗ. № 5 (6), 1999.

70. Пряхин В. «Чёрный сад» международного сообщества: конфликт в Нагорном Карабахе и

проблемы глобального миро устройства после «холодной войны». ЦЕНТРАЛЬНАЯ АЗИЯ И

КАВКАЗ. № 6(24), 2004, C. 25.

71. Пугачев В.П., Соловьев А.И. Введение в политологию. 3-е изд. М.: Аспект Пресс, 1996.

72. Рар А. О возможных последствиях войны в Ираке // Вестник Аналитики. М., ИСОА, № 1, 2003.

73. Сборник докладов, Генерального секретаря ООН о положении в Абхазии, Грузия, с 1992 по 1999

гг. Тб.: Программа развития ООН в Грузии, 1999.

74. Сборник документов, касающихся вопроса урегулирования конфликта в Абхазии, Грузия,

принятых в период 1992 по 1999 гг. Тб. : Программа развития ООН в Грузии, 1999.

75. Смирнов П. Марс теснит Венеру. Перестройка союзнических приоритетов США //

Международная жизнь. М., 2003. № 6. Стр. 53-68.

76. Степанов Е.И. Конфликтология переходного периода: Методологические, теоретические,

технологические проблемы. М.: Центр конфликтологии. Институт социологии РАН, 1996.

77. Тоидзе Л. К вопросу о политическом статусе Абхазии (1921-1931 гг.) // Разыскания по Истории

Абхазии/Грузия. Тб.: Мецниереба, 1999.

78. Удалов В. Баланс сил и баланс интересов // Международная жизнь. М., 1990. № 5. Ст. 16.

79. Языкова А. Государства Южного Кавказа и Россия // Вестник Аналитики. М., ИСОА, 2001, №4.

80. Фальц Э. Этнический конфликт и вмешательство: некоторые международные аспекты. Кептавр, 1992.

207

81. Фридман Л. Порядок и беспорядок в новом мире. Изменения в системе международных

отношений: роль Европы. М., ИНИОН, 1995.

82. Фишер Р., Юри У. Путь к согласию. Или переговоры без поражения. М. : Наука, 1990.

83. Фишер Р., Этель Д. Подготовка к переговорам. М. : Филинь, 1996.

84. Хоштария-Броссе Э. Об этнической консолидации абхазов., в: Разыскания по Истории

Абхазии/Грузия. Тб. : Мецниереба, 1999.

85. Чорголашвили Г. Правовые аспекты. Проблема правовой зкспертизы и оценки данного конфликта

// Проблемы и перспективы развития грузино-осетинских отношений, SCIRS, 2004, С. 216.

86. Шлезингер А. Этническая обособленность. 1992.

87. Шугаров Г. Грузино-осетинские отношения в контексте геополитической ситуации на Кавказе //

Проблемы и перспективы развития грузино-осетинских отношений, SCIRS, 2004, С. 226.

88. Шутов А.Д. Постсоветское пространство. М., 1999.

89. Юридическая конфликтология // Под ред. В.Н. Кудрявцева. М. : Институт государства и права

РАН, 1995.

90. Языкова A. Государства Южного Кавказа и Россия. Вестник Аналитики, M., ISOA, 2001, №4

91. Ясперс К. Смысл и назначение истории. М., 1992.

92. Amstutz M.R. An Introduction to Political Science: The Management of Conflict. Glenview (Illunois),

Scott Foresman and Company, 1982.

93. Asmus, Ronald and Bruce Jackson. The Black Sea and the Frontiers of Freedom. Policy Review, No.125,

June/July 2004, pp. 17-27.

94. Azar E.E. The Management of Protractive Social Conflict. Theory and Cases. Darthmouth, Gower, 1990.

95. Bazerman M.H., Lewicki R.J. Negotiating in Organizations. Beverly Hills: Sage Publications, 1983.

96. Baran, Zeyno. The Caucasus: Ten Years After Independence. The Washington Quarterly, Vol. 25, No. 1,

Winter 2002, pp. 221-234.

97. Binnendijk, Hans and Richard Kugler. Transform NATO: Don’t End It. The National Interest, № 75,

Spring 2004, pp. 72-76.

98. Bittner J., Peters I. EU Policy towards Georgia. In: EU-US Risk Policy in the European Neighbourhood:

The Cases of Modlova and Georgia. Center for Transatlantic Foreign and Security Policy Studies Department

of Politics and Social Sciences, Freie Universität Berlin, pp. 18-20.

99. Blank, Stephen. A Sacred Place is Never Empty: The External Politics of the Transcaspian. The Harriman

Review, Vol. 13, Nos. 1-2, April 2001, pp. 7-22.

100. Boulding K. Conflict and Defense. A General Theory. N.Y., 1992.

208

101. Bremer I., Bailes A. Subregionalizm in the Newly Independent States. International Affairs Journal, Vol

74, №1, January, 1998.

102. Brubaker R. Nationalism Reframed. Nationhood and the National Question in the New Europe.

Cambridge Unicersity Press, 1996.

103. Brzezincski Z. The Grand Chessboard. American Primacy and Its Geostrategic Imperatives. N.Y., 1997.

104. Burton J. Conflict: Resolution and Prevention. Washington. DC, USA, 1990.

105. Burton J., Dukes F. Conflict: Practices in Management, Settlement, and Resolution. L., Macmillan, 1990.

106. Carley P. Nagorno-Karabagh. Searching for a solution. A United States Institute of Peace, 1998.

107. Cohen R. Negotiating Across Cultures: Communication Obstacles in International Diplomacy. Wash.

(D.C.), US Institute of Peace Press, 1991.

108. Conflict Resolution Theory and Practice: Integration and Application / ad. by D.J.D. Sandole, H. van der

Merwe. Manchester, N.Y., Manchester Univ.Press, 1993.

109. Cornell, Svante, et al. Regional Security in the South Caucasus: the Role of NATO. Central Asia:

Caucasus Institute, Johns Hopkins University 2004, pp 4-33.

110. Coppieters B. The Georgian-Abkhaz Conflict. Chapter 5, [http://www.ecmi.de/jemie/download/1-

2004Chapter5.pdf].

111. Coppieters B. EU policy on the Southern Caucasus. Policy paper for the Committee on Foreign Affairs,

Human Rights, Common Security and Defence Policy of the European Parliament (meeting of 20 January

2004), [http://www.europarl.eu.int/meetdocs/committees/afet/20040120/wider%20europe%20caucasus.pdf].

112. Cozer L. The Functions of Social Conflict. Glencoe, 1956.

113. Culture and Negotiation / ed. by G.O. Fuare, J. Rubin. L., Sage, 1995.

114. Danilov D. Russia and European Security. Chapter 5 in: What Russia Sees, Chaillot Paper № 74, edited

by Dov Lynch. Paris: European Union Institute for Security Studies, 2005, pp. 79-98.

115. Darendorf R. Class and Class Conflict in Industrial Society. L., 1959.

116. Dawisha, Karen, and Bruce Parrot, eds. Conflict, Cleavage, and Change in Central Asia and the

Caucasus. Cambridge: Cambridge University Press, 1997. (DK859.5.C661997).

117. De Wall, Thomas. Reinventing the Caucasus. World Policy Journal, Vol. 19, No. 1, Spring 2002, pp. 51-59.

118. Deutsch M. The Resolution of Conflict. New Haven, Yale University Press, 1973.

119. Emerson, Michael, et al. A Stability Pact for the Caucasus in Theory and Practice: A Supplementary

Note. Centre for European Policy Studies Conference Report, 21 Sep. 2000.

120. Kamrava, Mehran. State-Building in Azerbaijan: The Search for Consolidation. The Middle East

Journal, Vol. 55, No. 2, Spring 2001, pp. 216-236.

209

121. Kangas, Roger. The Caspean and Central Asian Oil & Gas Report: Developing the Energy Sector’s

New Frontier. London: SMI Publishers, 2001.

122. Galtung J. Essays in Piece Research. Copenhagen: Ejers, 1978.

123. Gnesotto N. EU Security and Defence Policy: The First Five Years (1999-2004). Paris: European

Security Studies, 2004, pp. 11-32.

124. Goble P. Coping with the Nagorno-Karabagh crisis. The Fletcher’s forum of world affairs, vol 6, №2,

summer, 1992.

125. Gulliver P.H. Disputes and Negotiations. A Cross-Cultural Perspective. New York, Academic Press,

1979.

126. Hampson F.O. Nurturing Peace. Why Peace Settlements Succeed or Fail. Washington D.C.: United

States Institute of Peace Press, 1996.

127. International Negotiation: Analysis, Approaches, Issues / ed. by V.A. Kremenyuk. San Francisco,

Oxford, Jossey-Bass, 1991.

128. Kakachia K. The Role of International and Regional Actors in Abkhazia, Georgia. 3rd International Silk

Road Symposium “The Black Sea Region Countries and Prospective Relationships with European Union”,

27-28-29 October, 2006, Tbilisi, Georgia, pp. 75-84.

129. Kissinger H. Diplomacy. N.Y., 1994.

130. Kriesberg L. Social conflicts. New Jercey, 1982, Vol. XIII.

131. Kvarchelia L. Georgia-Abkhazia Conflict: View from Abkhazia, in: Hill Fiona (ed.). The Caucasus and

the Caspian: 1996 Seminar Series. Vol. II. Cambridge, Mass.: Harvard University, J.F. Kennedy School of

Government, 1996.

132. International Crisis Group. Nagorno-Karabakh: Viewing the Conflict from the Ground. ICG Europe

Report No. 166, 14 September 2005 (accessed 25 July 2007),

[http://www.crisisgroup.org/home/index.cfm?id=3652&1=1].

133. International Crisis Group. Abkhazia Today. ICG Europe Report No. 176, 15 September 2006, pp. 1-33,

(accessed 25 July 2007), [http://www.crisisgroup.org/home/index.cfm?1=1&id=4377].

134. International Crisis Group. Georgia’s South Ossetia Conflict: Make Haste Slowly. Europe Report No.

183, 7 June 2007, (accessed 25 July 2007), [http://www.crisisgroup.org/home/index.cfm?id=1248&1=1].

135. Lynch D. EU policy, interests and stakes. Chapter 5 in: Why Georgia matters, Chaillot Paper № 86,

edited by Dov Lynch. Paris: European Union Institute for Security Studies, February 2006, pp. 59-80.

136. MacFarlane S.N., Minear L., Shenfield D. Armed Conflict in Georgia: A Case-study in Humanitarian

Action and Peacekeeping. Occasional Paper of the Watson Institute. Providence: Brown University, 1996.

137. Mitchell Ch.R. The Structure of International Conflict. N.Y., St. Martin’s Press, 1981.

210

138. Nodia G. Nationalism and Democracy, in: Diamond L., Plattner M.F. (eds.) Nationalism, Ethnic

Conflict, and Democracy. Baltimore & London: The Johns Hopkons University Press, 1994: 3-22.

139. Novhannisyan N. The Karabah problem. Factors, Criteria, variants of solution. National Academy of

sciences of Armenia, Institute of Oriental Studies, Yerevan, 1999.

140. Nye J. What New World Order? Foreign Affairs. Vol. 71, № 2, 1992.

141. Pruitt D.G., Carnevale P.J. Negotiation in Social Conflict. Buckingham: Open University Press, 1993.

142. Pruitt D., Rubin J. Social Conflict: Escalation, Stalemate, and Settlement. N.Y., Random House, 1984.

143. Rangarajan L.N. The Limitation of Conflict. A Theory of Bargaining and Negotiation. London: Croom

Helm, 1985.

144. Rapoport A. Fights, Games, Debates. Ann Arbor, University of Michigan Press, 1960.

145. Rubin J.Z., Brown B.R. The Social Psychology of Bargaining and Nagotiation. New York: Academic

Press, 1975.

146. Rühle, Michael. The Evolution of NATO: Expanding the Transatlantic Tool Kit. American Foreign

Policy Interests, 2007, Vol. 29, pp. 237-242.

147. Ruth Lapidoth. Autonomy – Flexible solutions to ethnic conflicts. Unites States Institute of Peace, 1997.

148. Ryan S. Ethnic Conflict and International Relations. Second edition. Aldershot a.o., Dartmouth

Publishing Company, 1995.

149. Schelling T. The Strategy of Conflict. Cambridge, Harvard University Press, 1960.

150. Shungarian, Rouger. Stability in the Caucasus: Eight Principles of Regional Cooperation. Central Asia

and the Caucasus, Vol. 1, No. 7, 2001, pp. 7-12.

151. Thawing a Frozen Conflict: Legal Aspects of the Separatist Crisis in Moldova. The Association of the

Bar of the city of New York The Special Committee on European Affairs.

152. Tsuladze I. The Factors Influencing Geopolitics in the Caucasus. Bulletin of the Georgian academy of

sciences. Tb., 166, № 2, 2002, P. 404-406.

153. UNESCO Studies on Peace and Conflict. UNESCO Yearbook on Peace and Conflict. UNESCO, 1992.

154. Winham G. Negotiation as a Management Process // World Politics. 1977. № 1. P. 87-114.

155. Wright Q. The Study of Internationa Relations. N.Y., 1955.

156. Wright Q. Escalation of International Conflict. The journal of Conflict Resolution. 1965. Vol.9, № 4. P.

435.

157. Yalowitz, Kenneth and Svante E. Cornell. The Critical but Perilous Caucasus. Orbis, Vol. 48, No. 1,

Winter 2004, pp. 105-116.

158. Zartman I.W. (ed.) Elusive Peace. Negotiating an End to Civil Wars. Washington D.C.: The Brookings

Institution, 1995.

211

159. Zartman I.W., Berman M.R. The Practical Negotiator. New Haven, Yale University Press, 1982.

160. Zartman I.W., Kremenyuk V.A. Cooperative Security. Reducing Third World Wars. Syracuse, N.Y.:

Syracuse University Press, 1995.

eleqtronuli `veb-gverdebi~

161. http://www.president.gov.ge (saqarTvelos prezidentis administracia)

162. http://www.parliament.ge (saqarTvelos parlamenti)

163. http://www.mfa.gov.ge (saqarTvelos sagareo saqmeTa saministro)

164. http://www.kremlin.ru (ruseTis federaciis prezidentis pressamsaxuri)

165. http://www.mid.ru (ruseTis federaciis sagareo saqmeTa saministro)

166. http://www.president.az (azerbaijanis respublikis prezidentis administracia)

167. http://www.mfa.gov.az (azerbaijanis respublikis sagareo saqmeTa saministro)

168. http://www.armeniaforeignministry.com (somxeTis respublikis sagareo saqmeTa

saministro)

169. http://www.whitehouse.gov (aSS-is prezidentis administracia)

170. http://www.state.gov (aSS-is saxelmwifo departamenti)

171. http://www.cia.gov (aSS-is centraluri sadazvervo saagento)

172. http://www.un.org (gaero)

173. http://www.osce.org (euTo)

174. http://www.osce.org/georgia (euTo-s misia saqarTveloSi)

175. http://www.delgeo.cec.eu.int (evrokomisiis warmomadgenloba saqarTveloSi)

176. http://www.cis.minsk.by (dsT)

177. http://www.icg.org (International Crisis Group)

178. http://www.hrw.org (Human Right Watch)

179. http://www.freedomhouse.hu (Freedom House)

180. http://www.24hours.ge (gazeTi `24 saaTi~)

181. http://www.interfax.ru («Интерфакс»)

182. http://www.rian.ru (РИА «Новости»)

183. http://www.ng.ru («Независимая Газета»)

184. http://www.gazetasng.ru («Газета СНГ»)

185. http://www.caspian.ru («Каспийское Информационное Агентство»)

186. http://www.strana.ru («Национальная Информационная Служба»)

187. http://www.zerkalo.az («Зеркало», Баку)

http://www.president.gov.ge/

http://www.parliament.ge/

http://www.mfa.gov.ge/

http://www.kremlin.ru/

http://www.mid.ru/

http://www.president.az/

http://www.mfa.gov.az/

http://www.armeniaforeignministry.com/

http://www.whitehouse.gov/

http://www.state.gov/

http://www.cia.gov/

http://www.un.org/

http://www.osce.org/

http://www.osce.org/georgia

http://www.delgeo.cec.eu.int/

http://www.cis.minsk.by/

http://www.icg.org/

http://www.hrw.org/

http://www.interfax.ru/

http://www.rian.ru/

http://www.ng.ru/

http://www.gazetasng.ru/

http://www.caspian.ru/

http://www.smi.ru/

http://www.zerkalo.az/

212

188. http://www.echo-az.info («Эхо», Баку)

189. http://www.golos.am («Голос Армении»)

190. http://www.euronews.net (“Euronews”)

191. http://www.washingtonpost.com (“The Washington Post”)

192. http://news.ft.com/home/europe (“Financial Times”)

193. http://www.reuters.com (“Reuters”)

194. http://www.bbc.co.uk (“BBC”)

195. http://www.cnn.com (“CNN”)

oficialuri dokumentebi: gancxadebebi, memorandumebi da komunikeebi, parlamentis dadgenilebebi, sakanonmdeblo da sxva normatiuli aqtebi

196. gancxadeba qarTul-afxazuri konfliqtis politikuri mowesrigebis

RonisZiebebis Sesaxeb (moskovi, 04.04.1994).

197. deklaracia saqarTvelosa da ukrainas Soris strategiuli xasiaTis

urTierTobebis ganviTarebis Sesaxeb (kievi, 2005 wlis 25 marti).

198. dsT-is wevri saxelmwifoebis meTaurTa sabWos memorandumi dsT-Si mSvidobisa

da stabilurobis mxardaWeris Sesaxeb (alma-aTi, 10.02.1995).

199. dsT-is wevri saxelmwifoebis meTaurTa sabWos gadawyvetileba afxazeTSi

(saqarTvelo) konfliqtis mowesrigebis RonisZiebaTa Sesaxeb (moskovi, 19.01.1996).

200. evrokavSiris “troikasa” da saqarTvelos erToblivi gancxadeba (2006 wlis 2

oqtomberi).

201. komunike JenevaSi qarTvelTa da afxazTa molaparakebis meore raundis Sesaxeb

- 13.01.1994.

202. moskovis Sexvedris Semajamebeli dokumenti afxazeTSi cecxlis Sewyvetisa da

konfliqtis mowesrigebis Sesaxeb - 03.09.1992.

203. saqarTvelos konstitucia (1995 wlis 24 agvisto).

204. saqarTvelos kanoni iZulebiT gadaadgilebul pirTa-devnilTa Sesaxeb (2001

wlis 18 dekemberi).

205. saqarTvelos kanoni ltolvilTa Sesaxeb (1998 wlis 18 Tebervali).

206. saqarTvelos kanoni saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebebis Sesaxeb (2000

wlis 16 maisi).

207. saqarTvelos kanoni saqarTvelos saxelmwifo sazRvris Sesaxeb (2001 wlis 22

ivnisi).

http://www./

http://www.golos.am/

http://www.euronews.net/

http://www.washingtonpost.com/

http://news.ft.com/home/europe

http://www.reuters.com/

http://www.cnn.com/

213

208. saqarTvelos kanoni saqarTvelos sazRvao sivrcis Sesaxeb (1998 wlis 24

dekemberi).

209. saqarTvelos kanoni saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis samSvidobo

operaciebSi monawileobis Sesaxeb (1999 wlis 22 ivlisi).

210. saqarTvelos kanoni diplomatiuri samsaxuris Sesaxeb (25 ivnisi, 1999).

211. saqarTvelos parlamentis dadgenileba (Tb., 1993 wlis 27 aprili).

212. saqarTvelos parlamentis dadgenileba afxazeTSi gaeros wesdebis VII Tavis

amoqmedebis uzrunvelyofis RonisZiebaTa Sesaxeb (16 ivlisi, 2003).

213. saqarTvelos parlamentis gancxadeba afxazeTTan, saqarTvelo dakavSirebiT

ganviTarebuli movlenebis gamo (Tb., 2003 wlis 30 ianvari).

214. saqarTvelos parlamentis gancxadeba gaeros, euTos, evrokavSiris, evropis

sabWos, natosa da saqarTvelos megobari qveynebisadmi (Tb., 2002 wlis 12

seqtemberi).

215. saqarTvelos parlamentis mimarTva ruseTis federaciis saxelmwifo

saTaTbirosa da saxelmwifo sabWosadmi (Tb., 2002 wlis 26 agvisto).

216. saqarTvelos parlamentis gancxadeba (Tb., 2002 wlis 28 Tebervali).

217. saqarTvelos parlamentis mimarTva saqarTvelos prezidents eduard

SevardnaZes da ruseTis federaciis prezidents vladimer putins (2001 wlis 12

oqtomberi).

218. saqarTvelos parlamentis gancxadeba afxazeTis teritoriaze Seqmnil

mdgomareobasTan dakavSirebiT (Tb., 2001 wlis 11 oqtomberi).

219. saqarTvelos parlamentis gancxadeba afxazeTis konfliqtis srulmasStabiani

mowesrigebis uzrunvelsayofad gadamWreli zomebis miRebis aucileblobis

Sesaxeb (Tb., 2001 wlis 27 seqtemberi).

220. saqarTvelos parlamentis gancxadeba mimdinare wlis 24 noembers e.w. saxalxo

krebis _ afxazeTis respublikis parlamentis arCevnebis Catarebis Sesaxeb soxumis

reJimis mier miRebuli gadawyvetilebis Taobaze (Tb., 2001 wlis 27 seqtemberi).

221. saqarTvelos parlamentis dadgenileba ruseTis federaciis mier euTos 1999

wlis stambolis erToblivi gancxadebis Seusruleblobis Taobaze (Tb., 2001 wlis

18 ivlisi).

222. saqarTvelos parlamentis gancxadeba cxinvalis separatistuli reJimis mier

2001 wlis 8 aprilisaTvis dagegmili e.w. referendumis Sesaxeb (Tb., 2001 wlis 30

marti).

214

223. saqarTvelos parlamentis gancxadeba soxumis separatistuli reJimis mier 2001

wlis 10 martisTvis dagegmili e.w. adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis

arCevnebis Sesaxeb (Tb., 2001 wlis 2 marti).

224. saqarTvelos parlamentis gancxadeba (Tb., 2004 wlis 4 ivnisi).

225. saqarTvelos parlamentis biuros gancxadeba (Tb., 2004 wlis 9 ivlisi).

226. saqarTvelos parlamentis dadgenileba (Tb., 2005 wlis 10 marti).

227. saqarTvelos parlamentis dadgenileba qveynis teritoriaze arsebul

konfliqtur regionebSi Seqmnili viTarebisa da samSvidobo operaciebis

mimdinareobis Sesaxeb (Tb., 2005 wlis 11 oqtomberi).

228. saqarTvelos parlamentis dadgenileba yofili samxreT oseTis avtonomiur

olqSi arsebuli viTarebisa da samSvidobo procesis mimdinareobis Sesaxeb (Tb.,

2006 wlis 18 Tebervali).

229. saqarTvelos parlamentis gancxadeba (Tb., 2006 wlis 10 oqtomberi).

230. saqarTvelos parlamentis mimarTva saerTaSoriso organizaciebs, saparlamento

asambleebsa da megobari saxelmwifoebis parlamentebs (Tb., 2006 wlis 7 dekemberi).

231. saqarTvelos parlamentis gancxadeba ruseTis federaciis sagareo saqmeTa

saministros mier mimdinare wlis 6 marts gakeTebul gancxadebasTan dakavSirebiT

– `dsT-is saxelmwifos meTaurTa mier miRebuli 1996 wlis 19 ianvris

gadawyvetilebidan ruseTis federaciis gasvlis Sesaxeb~ (Tb., 2008 wlis 14 marti).

232. saqarTvelos parlamentis dadgenileba `ruseTis federaciis mier saqarTvelos

teritoriebis okupaciis Sesaxeb~ (Tb., 2008 wlis 28 agvisto).

233. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (16 noemberi, 2001).

234. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (1 marti, 2002).



237. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (18 aprili, 2002).

238. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (11 ivnisi, 2002).

239. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (31 ivlisi, 2003).

240. saqarTvelos sagareo saqmeTa saminstros gancxadeba (7 ivlisi, 2004).

241. saqarTvelos sagareo saqmeTa saminstros gancxadeba (8 ivlisi, 2004).

242. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (22.09.2005).

215

243. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba cxinvalis regionSi

mimdinare wlis 13-14 ianvars ganxorcielebuli monitoringis SedegebTan

dakavSirebiT (2006 wlis 18 ianvari).

244. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (23 ianvari, 2006).

245. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (3 Tebervali, 2006).


247. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba sahaero sivrcis

darRvevasTan dakavSirebiT (2006 wlis 25 maisi).

248. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba 14 ivniss briuselSi

gamarTul euTo-s donorTa konferenciasTan dakavSirebiT (2006 wlis 16 ivnisi).

249. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba 2006 wlis 4 ivliss,

moskovSi samxreT oseTis, afxazeTisa da dnestrispireTis TviTgamocxadebul

respublikebs Soris “parlamentTaSorisi” TanamSromlobis Sesaxeb “SeTanxmebebis”

xelmowerasTan dakavSirebiT (2006 wlis 4 ivlisi).

250. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba qarTul-osuri

konfliqtis zonaSi euTos misiis damkvirvebelTa dakavebasTan dakavSirebiT (2006

wlis 13 ivlisi).

251. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba cxonvalis

regionis/samxreT oseTi irgvliv Seqmnil viTarebasTan dakavSirebiT (2006 wlis 14

ivlisi).

252. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (20 ivlisi, 2006).

253. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba kodoris xeobaSi

mimdinare movlenebis Sesaxeb (2006 wlis 27 ivlisi).

254. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba kodoris xeobaSi

mimdinare movlenebis Sesaxeb (2006 wlis 4 agvisto).

255. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba cxinvalis regionSi

ganviTarebul movlenebTan dakavSirebiT (2006 wlis 7 agvisto).

256. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba alagiri (CrdiloeT

oseTi) – cxinvali/samxreT oseTi gazsadenis mSeneblobasTan dakavSirebiT (2006

wlis 1 seqtemberi).

257. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (4 seqtemberi, 2006).



216




263. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba saqarTveloSi ruseTis

specialuri samsaxurebis warmomadgenelTa dakavebis Sesaxeb (2006 wlis 2

oqtomberi).

264. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (2006 wlis 7 oqtomberi).

265. saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros gancxadeba gaero-s uSiSroebis

sabWos mier #1716 rezoluciis miRebasTan dakavSirebiT (2006 wlis 13 oqtomberi).

266. saq. sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (24 oqtomberi, 2006).

267. saq. sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (2006 wlis 25 oqtomberi).

268. saq. sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (2006 wlis 3 noemberi).



271. saq. sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (2007 wlis 5 ianvari).

272. saq. sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (2007 wlis 9 Tebervali).

273. saq. sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (2007 wlis 2 marti).

274. saq. sagareo saqmeTa aministros gancxadeba afxazeTSi, saqarTvelo Catarebul

e.w. arCevnebTan dakavSirebiT (2007 wlis 5 marti).




278. saq. sagareo saqmeTa saministros gancxadeba saqarTvelo – ruseTis federaciis

winaaRmdeg addamianis uflebaTa evropul sasamarTloSi wardgenil

gancxadebasTan dakavSirebiT (2007 wlis 28 marti).

279. saq. sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (2007 wlis 15 maisi).

280. saq. sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (2007 wlis 25 agvisto).

281. saq. sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (2007 wlis 21 seqtemberi).

282. saq. sagareo saqmeTa saministros gancxadeba gaero-s uSiSroebis sabWos mier

afxazeTSi, saqarTvelo arsebuli mdgomareobis Sesaxeb rezoluciis miRebasTan

dakavSirebiT (2007 wlis 16 oqtomberi).



217


286. saq. sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (2008 wlis 16 Tebervali).


288. saq. sagareo saqmeTa saministros gancxadeba (2008 wlis 8 aprili).













301. saqarTvelos delegaciis gancxadeba euTo-s mudmivmoqmedi sabWos sxdomaze

(vena, 2006 wlis 18 ivlisi).

302. saqarTvelos delegaciis gancxadeba, warmoTqmuli euTo-s mudmiv sabWoze 2006

wlis 12 ianvars.

303. saqarTvelosa da ukrainis prezidentebis erToblivi gancxadeba (q. borjomi,

2005 wlis 12 agvisto).

304. SeTanxmeba `afxazeTSi cecxlis Sewyvetisa da misi dacvis kontrolis

meqanizmebis Sesaxeb~ (q. soWi, 27.07.1993).

305. SeTanxmeba cecxlis Sewyvetisa da ZalTa daSoriSorebis Sesaxeb (q. moskovi,

14.05.1994).

306. Бакинская Декларация о развитии и расширении энергетического транспортного коридора Восток-

Запад - 25/05/05.

307. Брифинг о встречах Буша с Президентами Армении и Азербайджана (1 апреля 2001 г.).

308. ВОЕННАЯ ДОКТРИНА РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ (Утверждена Указом Президента

Российской Федерации от 21 апреля 2000 г).

309. Вступительное слово В. Путина на встрече с Президентом Грузии Э.Шеварднадзе и главой

исполнительной власти Абхазии Г.Гагулия (Сочи, Бочаров ручей, 07 марта 2003 года ).

218

310. Декларация «За межнациональное согласие, мир, экономическое и культурное сотрудничество на

Кавказе», принятая на встрече глав государств Азербайджана, Армении, Грузии и Российской

Федерации, Кисловодск, 3 июня 1996 года.

311. Доклад Генерального Секретаря во исполнении Резолюции 849 (1993) Совета Безопасности.

312. Доклад Генерального Секретаря о положении в Абхазии, Грузия (29 октябрья 1998 г.).

313. Доклад Генерального Секретаря о положении в Абхазии, Грузия (20 январья 1999 г.).

314. Заключительное заявление по итогам второй встречи грузинской и абхазской сторон, Женева, 23–

25 июня 1998 года.

315. Заявление для прессы после трехсторонней встречи В. Путина с Э.Шеварднадзе и Г.Гагулия (Сочи,

Бочаров ручей, 07 марта 2003 г.).

316. Заявление МИД РФ – 19.08.2004.

317. Заявление МИД России в связи с осложнением ситуации в зоне грузино-осетинского конфликта –

03.10.2005.

318. Заявление по итогам встречи З.В. Жвания и Э.Д. Кокойты – Сочи, 05.11.2004.

319. Заявление «О ходе урегулирования конфликта в Абхазии, Грузия», Москва, 27.03.1997.

320. Заявление Совета Глав государств СНГ о проведении операции по поддержанию мира в зоне

грузино-абхазского конфликта, Москва, 15 апреля 1994 года.

321. Заявление о мерах по политическому урегулированию грузино-абхазского конфликта, Москва, 4

апреля 1994 года.

322. Заявление Сопредседателей Минской Группы ОБСЕ по Нагорному Карабаху (29.06.2001).

323. Заявление Представителя США Кери Кавано о Нагорном Карабахе (6 июня 2001 г).

324. Итоговое заявление о встречах Президента Российской Федерации В.В.Путина и Президента

Грузии Э.А.Шеварднадзе (Сочи , 7 марта 2003 года).

325. Итоговый документ встречи Президента Ельцина и Президента Шеварднадзе, Москва, 3 сентября

1992 года [Московское соглашение].

326. Итоговое Заявление о встречах Президента РФ В.В. Путина и Президента Грузии Э.А.

Шеварднадзе (Сочи, 6-7 марта 2003 г.).

327. Коммюнике по итогам второго раунда переговоров по вопросу о положении в Абхазии, Грузия,

Женева, 11-13 января 1994 года.

328. КОНЦЕПЦИЯ ВНЕШНЕЙ ПОЛИТИКИ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ (Утверждена

Президентом Российской Федерации В.В. Путиным 28 июня 2000 г.).

329. КОНЦЕПЦИЯ НАЦИОНАЛЬНОЙ БЕЗОПАСНОСТИ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ

(Утверждена Указом Президента Российской Федерации № 24 от 10.01. 2000 года).

219

330. Меморандум о мерах по обеспечению безопасности и укреплению взаимного доверия между

сторонами в грузино-осетинском конфликте – Москва, 16.05.1996.

331. Письмо Беларуси, препровождающее текст Решения о продлении срока пребывания и Мандата

Коллективных сил по поддержанию мира в зоне конфликта в Абхазии, Грузия, принятого Советом глав

государств Содружества Независимых Государств в Минске 1 июня 2001 года.

332. Письмо Генерального Секретаря ООН от 24 Мая 1994 года на имя Председателя Совета

Безопасности // Приложение – Заключительный доклад Комиссии экспертов, созданной во исполнение

резолюции 780 (1992) Совета Безопасности.

333. Письмо и.о. Постоянного представителя Украины при ООН, сопровождающее Ялтинское

заявление грузинской и абхазской сторон, Программу действий по укреплению доверия между

грузинской и абхазской сторонами и приложение к Программе действий.

334. Письмо исполнительного секретаря СНГ относительно срока действия мандата Коллективных сил

по поддержанию мира в зоне грузино-абхазского конфликта.

335. Письмо Постоянного Представителя Грузии при Организации Объединенных Наций от 17 Мая

1994 г. на имя Председателя Совета Безопасности.

336. Письмо Российской Федерации по вопросу об операции по поддержанию мира СНГ в зоне

грузино-абхазского конфликта.

337. Письмо Украины, препровождающее письмо президента Украины Леонида Кучмы от 19 марта

2001 года относительно проведения Третьей встречи грузинской и абхазской сторон по укреплению

мер доверия, которая состоялась в Ялте, Украина, 15 и 16 марта 2001 года.

338. Письмо Украины, препровождающее заявление Совета министров иностранных дел Содружества

Независимых Государств, принятое на заседании Совета в Ялте, Украина, 8 октября 1999 года.

339. Письмо Финляндии, препровождающее заявление страны, председательствующей в ЕС,

относительно президентских выборов и референдума в Абхазии, опубликованное 6 октября 1999 г.

340. Положения заключительного документа Лиссабонской встречи ОБСЕ, декабрь 1996.

341. Положение о СКК по урегулированию грузино-осетинского конфликта.

342. Постановление Парламента Грузии об обстановке и ходе мирного процесса в бывшей Юго-

Осетинской автономной области (16 декабря 2006 г.).

343. Предложение о создании Координационной комиссии, Москва, 11 мая 1994 года.

344. Пресс-брифинг Сопредседателей Минской Группы ОБСЕ о переговорах по Нагорному Карабаху

(4 апреля 2001 г).

345. Пресс-брифинг участников Минской Группы ОБСЕ по Нагорному Карабаху (17.06.2001).

220

346. Пресс-брифинг представителя Госдепартамента Кери Кавано по проблеме Нагорного Карабаха (23

июля 2001 г.).

347. Резолюция 1119 (1997) по конфликтам в Закавказье, принятая Парламентской ассамблеей Совета

Европы, 22 апреля 1997 года.

348. Резолюция Европейского парламента о положении в Абхазии, Грузия, 12 ноября 1996 г.

349. Резолюция Совета Безопасности ООН, № 849, Положение в Грузии (от 9 июля 1993 г.).

350. Резолюция Совета Безопасности ООН, № 854, Положение в Грузии (от 6 августа 1993 г.).

351. Резолюция Совета Безопасности ООН, № 858, Положение в Грузии (от 24 августа 1993 г.).

352. Резолюция Совета Безопасности ООН, № 876, Положение в Грузии (от 19 октября 1993 г).

353. Резолюция Совета Безопасности ООН, № 881, Положение в Грузии (от 4 ноября 1993 г.).

354. Резолюция Совета Безопасности ООН, № 892, Положение в Грузии (от 22 декабря 1993 г).

355. Резолюция Совета Безопасности ООН, № 896, Положение в Грузии (от 31 января 1994 г.).

356. Резолюция Совета Безопасности ООН, № 901, Положение в Грузии (от 4 марта 1994 г.).


358. Резолюция Совета Безопасности ООН, № 934, Положение в Грузии (от 30 июня 1994 г.).


360. Резолюция Совета Безопасности ООН, № 971, Положение в Грузии (от 12 января 1995 г.).

361. Резолюция Совета Безопасности ООН, № 993, Положение в Грузии (от 12 мая 1995 г.).

362. Резолюция Совета Безопасности ООН, № 1036, Положение в Грузии (от 12 января 1996 г).


364. Резолюция Совета Безопасности ООН, № 1077, Положение в Грузии (от 22 октября 1996).













221










386. Резолюция Совета Безопасности ООН, № 1752, Положение в Грузии (от 13 апреля 2007 г).


388. Резолюция Совета Безопасности ООН, № 1656, Положение в Грузии (от 15 апреля 2008 г).

389. Резолюция Совета Безопасности ООН, № 822, Ситуация в отношени Нагорного Карабаха (от 30

апреля 1993 г.).


июля 1993 г.).


октября 1993 г.).


ноября 1993 г.).

393. Решение Смешанной Контрольной Комиссии по урегулированию грузино-осетинского конфликта

о Смешанных силах по поддержанию мира, г. Москва – 06.12.1994.

394. Решение о дальнейших мерах, направленных на урегулирование конфликта в Абхазии, Грузия,

декабрь 1999 года.

395. Решение о дальнейших шагах по урегулированию конфликта в Абхазии, Грузия, Москва, 2 апреля

1999 года.

396. Решение о дополнительных мерах по урегулированию конфликта в Абхазии, Грузия, 28 апреля

1998 года.

397. Решение о развитии операции по поддержанию мира в зоне конфликта в Абхазии, Грузия, Москва,

27 марта 1997 года.

398. Решение Совета глав государств СНГ о продлении срока пребывания и дополнении к Мандату

Коллективных сил по подержанию мира в зоне конфликта в Абхазии, Грузия, Москва, 17.10.1996.

222

399. Решение о пребывании Коллективных сил по поддержанию мира в зоне конфликта в Абхазии,

Грузия, Москва, 16 мая 1996 года.

400. Решение о продлении срока действия мандата Коллективных сил по поддержанию мира в зоне

конфликта в Абхазии, Грузия, Минск, 26 мая 1995 года.

401. Решение о назначении командующего Коллективными силами по подержанию мира в зоне

грузино-абхазского конфликта, Москва, 21 октября 1994 года.

402. СОВМЕСТНОЕ ЗАЯВЛЕНИЕ министров иностранных дел Российской Федерации и Грузии –

Москва, 30.05.2005 .

403. Соглашение о дальнейшем развитии процесса мирного урегулирования грузино-осетинского

конфликта и о Смешанной контрольной комиссии, г. Москва – 31.10.1994.

404. Соглашение о прекращении огня и разъединении сил, Москва, 14 мая 1994 года.

405. Соглашение о прекращении огня в Абхазии и механизме контроля за его соблюдением, Сочи, 27

июля 1993 года.

406. Соглашение о принципах мирного урегулирования грузино-осетинского конфликта, Cочи,

24.06.1992.

407. Сообщение Для Печати МИД РФ О развитии ситуации в Южной Осетии – 08.07.2004.

408. Сообщение для печати МИД РФ о встрече первого заместителя Министра иностранных дел

России В.В. Лощинина с «тройкой» послов государств-членов Европейского союза – 18.08.2004.

409. Соглашение о добровольном возвращении беженцев и перемещенных лиц, Москва, 04.04.1994.

410. European Parliament resolution on Georgia – 11.10.2004.

411. OSCE Lisbon Summit Documents, 1996.

412. CSCE Budapest Summit Documents, 1994.

daviT pipinaSvili

Documents

Transcript of daviT pipinaSvili