Daunim mak bilong AIDS i go daun long...

25
Namba 1997 Novemba 29 - Disemba 5, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Daunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv Dairekta bilong UNAIDS na Anda Sekreteri Jenerel bilong Yunaitet Nesens, Michael Sidibe, long Wol AIDS De: “Long ol milian pipel i kam wantaim long luksave long Wol AIDS De, mipela I tok,”Blut, tuhat na aiwara bi- long yu i wok long kamapim senis long wol”. Yumi lusim mak bilong bagarap na go long mak bilong hop o bilip. Liklik lain nau i wok long dai long AIDS 25 kantri i daunim mak long ol nu- pela infeksen o sik long hap o 50 pesen. Mi laikim ol risal bilong olgeta kantri. Ol wok go het i kamap hariap. Yumi no bin ting olsem dispela bai kamap- tasol samting I save kisim 10-pela yia long kamap nau i kisim wanpela de tasol long kamap. Nau yumi save olsem planti HIV na AIDS progrem i kamap. Yumi mas mekim moa. Ol pren, yumi gat 1,000 de tasol bipo long detlain bilong 2015 ol AIDS taget bilong wol. Olsem na tude long Wol AIDS De, yumi strongim komitmen o wok bi- long yumi long daunim mak i go daun long ziro level. Ziro long nupela HIV infeksen, ziro long lukluk nogut long ol lain i gat HIV na AIDS na ziro long ol lain i dai long ol sik i sut long AIDS. Sabina: pes 5 na 7 Wol AIDS De spesol: pes 14 - 19 Lukim Insait: Olgeta mas kam bung long dis- pela bikpela spesol de long Dis- emba 1, 2012.

Transcript of Daunim mak bilong AIDS i go daun long...

Page 1: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

Namba 1997 Novemba 29 - Disemba 5, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Daunim mak bilong AIDS i go daun long ziroTOKTOK i kam long EksekyutivDairekta bilong UNAIDS na AndaSekreteri Jenerel bilong YunaitetNesens, Michael Sidibe, long WolAIDS De: “Long ol milian pipel i kam wantaim

long luksave long Wol AIDS De,mipela I tok,”Blut, tuhat na aiwara bi-long yu i wok long kamapim senislong wol”.Yumi lusim mak bilong bagarap na

go long mak bilong hop o bilip.Liklik lain nau i wok long dai long

AIDS25 kantri i daunim mak long ol nu-

pela infeksen o sik long hap o 50pesen. Mi laikim ol risal bilong olgetakantri.Ol wok go het i kamap hariap. Yumi

no bin ting olsem dispela bai kamap-tasol samting I save kisim 10-pelayia long kamap nau i kisim wanpelade tasol long kamap.Nau yumi save olsem planti HIV na

AIDS progrem i kamap. Yumi masmekim moa.Ol pren, yumi gat 1,000 de tasol

bipo long detlain bilong 2015 ol AIDStaget bilong wol. Olsem na tude long Wol AIDS De,

yumi strongim komitmen o wok bi-long yumi long daunim mak i go daunlong ziro level.Ziro long nupela HIV infeksen, ziro

long lukluk nogut long ol lain i gatHIV na AIDS na ziro long ol lain i dailong ol sik i sut long AIDS.

Sabina:pes 5 na 7

Wol AIDS Despesol: pes 14 - 19

LukimInsait:

Olgeta mas kam bung long dis-pela bikpela spesol de long Dis-emba 1, 2012.

Page 2: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

P2 Wantok Novemba 29 - Disemba 5, 2012 nius

MOA pipel i gat sik AIDS naui wok long stap laip longpelataim bikos ol i kisim AntiRetrovairel marasin (ART)long helpim pipel i gat sikAIDS i no dai hariap.Tu nau, i gat nupela agri-

men namel long UNAIDS naStopim TB Patnasip longstrongim wok long inapim2015 gol bilong daunim ol

man i gat sik AIDS na i dailong sik TB. Long las wik, Yunaitet Ne-

sens Divelopmen Progremlong HIV na AIDS (UNAIDS)i bin ripotim olsem insait longlas tupela yia, mak long pipeli gat sik TB na AIDS i kamdaun long 32 pesen.UNAIDS opis i tok mak i

go daun i kamap bikos

namel long yia 2009 na2011, planti pipel (long 45pesen mak) i gat sik TB naAIDS wantaim i wok longkisim ART marasin.Opis i tok ol pipel i gat sik

AIDS i gat bikpela sans trulong kisim ektiv TB winim ollain i nogat HIV binatang.Em i tok klostu 9 milian

pipel long wol i bin sik wan-

taim TB long las yia, na moalong i milian I bin gat HIV bi-natang.Opis i tok ol mama I gat

bel na ol pikinini bai staplong bikpela hevi.Opis i tok sapos meri i gat

bel i gat sik AIDS na TB wan-taim, mak long tupela mamana pikinini idai i stap antap.Na mak long givim sik i go

long pikinini I bikpela.Long las yia, 430,000 long

1.7 milian pipel i gat sik AIDSna i dai, TB em bin as longdai bilong 25 pesen long ol.“TB na HIV tupela i no gut-

pela kombinesen. Yumi kenstopim ol pipel long dai longtupela sik sapos yumistrongim ol HIV na TB sevis,” Dokta Michael Sidibe em

Eksekyutiv Dairekta bilongUNAIDS, I tok.“Ol gol bilong 2015 i klia

na dispela em long daunimpipel i gat sik TB I dai i kamdaun long 50 pesen mak.Yumi ken mekim dispela ikamap, tasol sapos ol istrongim ol sevis na ol kantrii wok wantaim.,” DoktaSidibe i tok.

Moa pipel wantaim sik AIDS I stap laip

Mak long pipel i gat AIDS long wol: 34 milianOl bikpela manmeri: 30.7 milianOl meri: 16.7 milianOl pikinini inap long 15 krismas: 3.3 milian

Mak long ol nupela manmeri i bin kisim AIDS long 2011:2.5 milian

Ol bikpela manmeri: 2.2 milianOl pikinini inap long 15 yia: 330,000Ol lain i dai long AIDS long 2011: 1.7 milianOl bikpela manmeri: 1.5 milianOl pikinini inap long 15 yia: 230,000

Mak long ol nupela lain wantaim AIDS long wanpela de:7,000

Mak long 97 pesen em ol turangu na namel inkam lain kantri.900 em ol pikinini aninit long 15 krismas, 6,000 em ol bikpela manmeri i gat 15 krismasna igo antap 47 pesen em ol meri, 39 pesem em ol yangpela pipel namel long 15 na 24krismas.

Long ol rijen:Sab Sahara Afrika: 23.5 milianMidel Is na N ot Afrika: 300,000Saut na Saut Is Esia: 4 milianLatin Amerika: 1.4 milianKaribien: 230,000Isten Yurop na Sentrel Esia: 14 milianWesten na Sentrel Yurop: 900,000Not Amerika: 1.4 milianOseania: 53,000Totol o mak bilong olgeta: 34.0 milian

… Moa i kisim ART marasin

Ol stetistiks o namba longHIV na AIDS long wol:Samari long sik AIDS inaplong las yia, 2011:

Vais Minista bilong Spot na memba bilong Mosbi Not Is, Labi Amayu i givim ki bilong tupelakar em baim bilong mekim wok long elektoret bilong em i go long han bilong siaman bilongelektoret. Dispela tupela nupela kar bai opisa bilong em yusim long raun na sekim ol liklikwok long elekotret bilong em long Mosbi Not Is.Labi, i tokim ol manmeri husat i stap long dispela bung long lukim dispela kar long wanemdispela kar bai raun go stret long ol wod bilong ol na sekim wanem ol samting ol bai stretimlong helpim sindaun bilong ol long wanwan wod bilong ol. Poto na Stori Nicky Bernard.

KAR BILONG MEKIM WOK...

Page 3: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

Novemba 29 - Disemba 5, 2012 Wantok P3nius

PALAMEN i tok oraitimpinis K13 bilian maniplen bilong 2013.Long Tunde dispela wik,

Oposisen mausmanJoseph Lelang i bin makimoposisen long givim bekimlong mani plen bilong gav-man, we bai lukim moamani i go daun stret longol provins na distrik.Mista Lelang i bin givim

strongpela toktok olsemmaski gavman i lukluk i godaun long ol distrik naLLG, planti gutpela win-mani i kam long gavman ibin lus nating longwankain pasin bilongmakim nating mani.“Em i wanpela baset we

i no luksave long ol bikpelasenis i wok kamap longkantri. Groa bilong PNG,em ol i skelim olsem em igo daun. Na em baihalivim ekonomi long groaolsem wanem?” em iaskim.Em i bin givim sapot

long ol takis plen bilonggavman long kisim win-mani, tasol em i tok i mas igat moa wok i go longpainim ol lain bisnis namanmeri husat i wok longhait na abrusim ol dispelatakis bilong gavman. Bikpela hevi Lelang i tok

em i lukim, em long mak

bilong inflesen, o mak bi-long ol stua kago nakaikai.Em i tok tu olsem baset

i makim mani long kainkain ol wok glasim, we i nonidim bikpela mani, na dis-pela i mas i gat moa wokpainimaut long en.Minista bilong Nesenel

Plening, Charles Abel, ibekim toktok bilong MistaLelang, na tok olsem plantilong ol bikpela astingtingwe gavman i bihainim longkamapim dispela baset,em i kam long ol bikpelaplen bilong gavman bilonggroim ekonomi, we, em itok, Mista Lelang yet i binkamapim taim em i binwok olsem pleningsekreteri.

Palamen oraitimK13 bilian mani

LELANG: Baset bai nogatstrongpela sapot.

ORAIT: Baset kisim tok orait bilong Palamen.

Page 4: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

P4 Wantok Novemba 29 - Disemba 5, 2012 nius

Lukim nau N960 na S182

Citifon i gat ol nupelahanset em ZTE N960 naS182 mobail hanset.

ZTE N960 i gat Android 2.3Opereting Sistem, VirtualQWERTY, WiFi protokol802.11b, Micro SD Kadinap long 32G na TouchScreen na prais bilong enK650.00.

ZTE S182 wantaim MP3pilaia, ol Gems, Tos, VoisToktok taim – 300 awa,Vois rekoda na FM Redioem prais bilong en nau emK29.00 tasol.

HARIAP NA KISIM TAIM IGAT STOK YET!

Telikom Bonus Pek bi-long Olgeta De

Dabolim pripeid vois nadata sevis bilong yu longintanet brodben, Fiks Lain,WiMAX, EVDO intanetmodem na Fiks WaialesFon.

Bonus bai go aut sapos yurisasim K5, K10, K20, K50,K100, na K200 Telikad naRait kad tasol.

Taim yu mekim kol, olbonus kredit bai go long olon-netwok kol tasol, na olkol i go long ol arapela net-wok bai kisim sas long olnomol ret.

Winim Drim Kar bilong Yu

Top Ap long dispela munNovemba na Disemba, nakisim sans long winim wan-pela kar bilong driman longyu bilong amamasim Kris-mas na Nu Yia.

Bungim ol Telikad na RaitPripeid Top-Ap inap longK50 na kisim wanpela entrii go insait long dro olgetamun bilong winim kar longdriman bilong yu.

19t wan MB

Amamas wantaim hai spidprepaid intanet sevis bilongTelikom PNG wantaim wan-pela spesol ofa inap long19 toea long wan MB longol of-pik awa namel long 7kilok nait na 7 kilok moning,i go inap pinis bilong dis-pela yia.

Long save moa, ringim24/7 Kastoma Kea longnamba 3456789.

Ol SPESOLOFA i kam

long TelikomPNG POLIS Fos bilong Papua Ni-

ugini bai mekim tupela senisinsait long polisi bilong ol webai sut long 10-yia plen bi-long ol.Dispela tupela nupela

polisi em namba tu wok bak-sait long polis (namb tu wok)na rot bilong pinisim longwok (dismisal) na daunimnamba bilong memba (di-mosen). Dispela bai sut longstrongim dispela 10-yiapolisi bilong ol long wok gutna tu, sut long Visen 2050bilong nesenel gavman.I gat planti stori olsem ol

polisman meri i go painimnamba tu wok na mekimplanti asua na i bin gat plantikomplen long polis plantitaim. Tu, i luk olsem planti olpolisman meri igo mekim

namba tu wok long lainimsamting, mekim mani nalong ol narapela interes bi-long ol yet.Pinisim long wok o dau-

nim long namba o renk baikamap tu taim pablik i laikimol polisman meri i smat longwok tasol ol yet i slek longmekim wok. Polis Komisinatu i laikim polis long mekimgutpela na stretpela wok nasapos ol ino mekim wokolsem em i laikim, ino gat aslong ol i stap long polis.Dispela bai mekim ol

narapela wanwok bai les naino inap wok strong.Taim em i toktok wantaim

ol Provinsel Polis Komanda(PPC) na Polis Stesin Ko-manda (PSC) bilong Mo-mase, Sif SuperintendenTony Duwang i tok taim dis-pela tupela polisi i kamap,em bai strongim wok bilong

polis long senisim sampelapasin bilong wok na longstrongim wok bihainim tingt-ing bilong 10-yai plen bilongpolis.Duwang tok long mekim

dispela kamap tru, ol maskisim tingting bilong ol Ko-manda long graun pastaimna toktok long dispela tu-pela polisi. Na long wankaintaim, ol mas askim ol tu longolsem wanem dispela tupelapolisi bai helpim ol long wokbilong ol.“Mipela i laikim ol polis-

man meri yet mas kamappapa mama bilong dispelapolisi long ol yet mas lukau-tim. Ol yet mas toktok natingting gut long dispelapolisi olsem wanem em baihelpim ol long mekimkamap lo.“Mipela ino laik lusim ol

long dispela senis bilong

polisi. Mipela ino laikim olstap long tudak,” em imekim dispela toktok longlas wik long bung bilong ollong Lae.Dispela polisi bai mekim

ol i wok strong na tu, stap tulong ol senis i wok longkamap autsait long ples wokbilong ol.“Dispela namba tu wok

bai givim ol taim long woklong narapela wok long taimol i stap long malolo o nara-pela taim bilong ol. Tasoldispela, Komisina bilongPolis mas givim tok orait, bi-hain long glasim na luksavelong dispela wok pastaim,”em i tok.Rausim long wok na dau-

nim namba em ino nupela.Em i stap aninit long seksen55, 120 na 130 long polisfos ekt. Tasol nau, ol i laikstrongim dispela wok moa

yet na mas sut long 10-yiaplen bilong dipatmen.Duwang i tok dispela tu-

pela polisi bai kam aninitlong lukaut bilong em olsembos bilong inenel afeas. Dispela em long rausim ol

slek polisman meri o ol lain igivim sampela kain hevi longnem bilong polis long PapuaNiugini.Dispela pasin bilong

rausim wokman meri na dau-nim namba em long mekimol manmeri mas wok strong,we ol pablik i laikim long enna ol ino ken slek na les.Ol i bungim ol komandas

bilong Momase rijen na tok-tok wantaim ol. Ol i holimwankain bung wantaim ollain bilong Nesinol KapitolDistrik, Sauten koman naAilan. Dispela wik em ol istap long Hailans na kisimwankain tingting ol.

Nupela polisi bilong polis

KEREVAT Nesenel HaiSkul ol i stretim pinis wan-taim manimak K6.5 milian,na Minista bilong Eduke-sen, Paru Aihi, i opim laswik.Misat Aihi i tok O’Neill-

Dion gavman bai senisimedukesen dipatmen.Moa yet, em i tok ko-

rapsen i bagarapim eduke-sen dipatmen long plantiyia i go pinis.Aihi i tok long korapsen

pasin bilong ol atoriti bilongskul na ol arapela bikman-meri i lukim ol i pasim skul.Em i tok: “Mipela bai

rausim korapsen pasinlong edukesen dipatmen,mipela bai stretim ol samt-ing long ol skul long kantri,na lukautim ol tisa long gut-pela lainim bilong ol pikininibilong mipela.“Long wankain taim,

gavman bai katim bikpelamani long baset o maniplen i go long edukesen di-patmen long ronim ol skullong kantri.“Moa yet, ol mani mipela

i katim bai go stret long olskul long karimaut wok bi-long ol skul i go het longlainim ol pikinini bilongmipela.Aihi i tok Kerevat Ne-

senel Hai Skul em i skul bi-long ekselens na em ilaikim skul i mas kamapimol gutpela sumatin long bi-hain taim bai ol i lukautimkantri i go het.

Bustin Anzu i raitim

KerevatNesenelHai i opgenMichael Novingu i raitim

Tok Sori: Stori long Pes 5 las wik i bin gat sampela liklik asua na mipela ilaik stretim. Nambatu hetlain i bin go olsem, MSF askim long seperet ripot long ol aksiden. Tasolstretpela hetlain i go olsem “MSF ASKIM LONG NARAPELA WE BILONG KISIMNAMBA”. Wantok Niuspepa i tok sori sapos asua i kamapim sampela bel hevilong MSF. Tok sori I kam long Edita.

TRIPELA samting longhelpim kisim divelopmen igo long pipel em pawa, rotna komyunikesen we olpipel bilong Westen Provinsi wok long kisim nau.Na tok tenkyu na luksave

i mas go long PNG Sas-tenebol Divelopmen Pro-grem (PNGSDP), PaterAndrew Moses bilong Ki-unga long Westen Provins, itok.Pater Andrew i wokim dis-

pela toktok bihainim sam-pela midia ripot i no gutpelatumas ol bin mekim longPNGSDP we em i no ama-mas long en.“Planti ripot i no gutpela i

bin kamap long midia longPNGSDP. Em no gutpela nai no fea long i no wokimwanpela gutpela toktok longkampani we i wok longmekim planti gutpela samt-ing wantaim ol projek ikamapim senis long laip nasindaun bilong pipel bilongWesten Provins. “Mipela i laikim ol pipel bi-

long mipela long save naluksave olsem i gat plantigutpela samting i wok longkamap long Westen Provinsbikos long PNGSDP.“Ol pipel bilong Westen

provins i ken komyuniketgut tude wantaim wanpela

narapela hariap stret bikoslong ol komyunikesen masintawa we PNGSDP i putimlong olgeta kona bilongprovins.“PNGSDP i baim na putim

ol jenereta long planti plesinsait long provins.“PNGSDP iputim bikpela

mani long kamapim ol rot,moa yet, rot long Kiunga igo long Konkonda viles narot long Gre viles i go longGre viles igo long Drimgasviles. Ol i bai bildim moa rotwantaim sapot bilongPNGSDP.“Dispela tripela samting,

elektrisiti o pawa, ol rot nakomyunikesen em ol bikpelasamting long kisim divelop-men i go long pipel.“I moabeta long ol lain

husat ikisim gutpela samtinglong ol divelopmen I kamapi tok tenkyu long PNGSDP,”Pater Andrew i tok.Em i tok ol narapela samt-

ing we PNGSDP I mekimem long wokim mentenenslong Daru ples balus nanau, Air Niugini balus i woklong mekim ron i go na ikam long hap, bihain long12-pela yia ples balus i binstap pas.Narapela bikpela samting

we PNGSDP i mekim emlong go insait long patnasip

wantaim sampela sios i woklong Westen Provins longdivelopim helt, edukesen naol rot samting.“Wantaim dispela pat-

nasip, mipela i bildim ol nu-pela haus bilong ol tisa, olklasrum, ol nupela haus bi-long ol nes na dokta, olnarapela samting bilong heltsekta long planti longweples long provins olsem plesTmoknai, Bazrassaro, Bo-livip, Biangavip, Gasuke,Alambak na planti moa vilesyet,” Pater Andrew i tok.Pater Andrew i tok

PNGSDP i bin sapotim wan-pela progrem ol i kolim longKomyuniit Konvesesen naas tingting em long helpimpipel iogenaisim ol yet namekim ol disisen longkamapim gut laip bilong oltude.Pater Andrew i tok ol helt

na edukesen opis bilong olem PNGSDP I apgretimwantaim helpim bilongPNGSDP.PNGSDP i wok long

helpim Sen Gabriel TeknikelSekonderi Skul long pinisimol ol sampela skul bildingprojek we kampani ibinwinim tenda long gavmnan Ibin statim, tasol i no pinisim.“Na mipela i no toktok

long planti ol narapela wok

divelopmen i kamap longWesten provins, planti emlong trenim ol wok manmeri.Long dispela, ol bin yusimgut mani bilong pipel longdivelopim pipel long en,”Pater Andrew i tok.Em i tok long sait bilong

oditim o sekim ol buk i gat olripot long rot we kampani iyusim mani long en, i moa-beta long sekim olgeta oge-naisesen na ino PNGSDP oOk Tedi Divelopmen Faun-desen (OTDF). Tasol olsios, gavman, ol gavman di-patmen na ol opis bilong olMPlong painim hamas manibilong pipel ol i yusim longkamapim ol gutpela samtingbilon g helpim pipel.Pater Andrew i tok bikpela

samting nau em longsaplaim pres wara o gutpelawara i go long ol pipelhariap bikos long pipia bi-long main we Ok Tedi main ikamapim. Em i tok Tingay ripot i bin

tok bikpela eria em helt keabilong pipel na fud sekyuritiwe ol atoriti i mas mekimsamting long etresim nau.Pater Andrew i tok nau

em i no taim bilong pait ,tasol long helpim ol pipelhusat i sik na i kisim hatpelataim long sampela ples klo-sut long Wara Flai.

PNGSDP i helpim gut pipellong Westen provins… Putim pawa, rot na komyunikesen

Page 5: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

sabinapisin Novemba 29 - Disemba 5, 2012 Wantok P5

Dia ridas, sapos yu gat wari o liklik toktok long kolum bilong Sabina, email kam long: [email protected]

Wanpela Ali Bababaset bilong PNG

Orait, IlektoralKomisina, AndrewTrawen i no ama-

mas long dispela kolum itok olsem opis bilong em i‘mekim wanpela spesoldil’ bilong Peter O’Neill wevot long Yalibu-Pangia ibin kirap eli na pinis eli,na ol i diklerim MistaO’Neill olsem wina.Mipela bai tok sori long

Mista Trawen na MistaO’Neill sapos i gat wanpelasut tok long paul pasin istap, olsem ilektoral frod opaul pasin, o komisinimbilong wanpela kain kriminalkondak long we Komisin ibin karimaut poling longYalibu-Pangia.Tasol i nogat sut tok

olsem. Ol toktok mipela imekim i arere tasol, na ibihainim pablik askim i kamlong Belden Namah naPowes Parkop, we ol iaskim watpo Yalibu-Pangia ikisim spesol luksave.Long dispela ol askim,

mipela i skelim olsem, longgutpela o nogut, dispela ibin orait o gutpela moa longMista O’Neill. Sapos mipelai bin asua long dispela sait,orait, mipela i tok sori longMista Trawen long luklukbek long ol samting i kamaplong lukim fomesen bilongdispela gavman. Dispelakain lukluk bek, em olgetafri-tingting Papua Niuginimanmeri i gat rait longmekim. Long lukim, skelim,na kamapim tingting longen.Orait, nau yumi lukluk

long samting i kamap longnau. Em long nesenel baseto mani plen.Wanpela mama bilong

K13 bilian baset ikaramapim sampela ol yiastat long yia 2013, na i goinap long yia 2015, na nogut2017 tu. Na mipela i kisimtoktok olsem intenal odomestik mani maket bilongyumi i ken kamapim tasolK3 bilian long holimekspendisa progrem bilonggavman. Askim nau em:Narapela K10 bilian bai kamlong we?Sapos gavman i bilip

olsem kesmani bai stat kaminsait taim LNG prodaksen iron, mipela i ken tok tasololsem em bai longpela taimmoa pastaim long mipela ilukim ol LNG ‘dividen’ ikamap.Nau yet, kostim bilong

konstraksen wok i go antaptru long sampela ol bilianUS dola. Na sapos dispelaem i wanpela kain piksalong wanem bai kam bihain,orait yumi mas ‘hariap isi lik-lik’ taim yumi wok drimanlong ol winmani bilong LNGProjek.Mipela i harim olsem ol

‘dividen’ i kam long LNGProjek i wok long go longsampela ol Swiss BenkAkaun long wanpela skimlong 2 bilian US dola dinaulong peim Stet 22% ekwitiinsait long projek.Ol i tokim mipela olsem

dinau i bin kamap longDubai, na olsem sekyuritibilong dispela dinau,Somare gavman i bin givim22% ekwiti olsem sekyuritiwantaim luksave olsemolgeta dividen bilong projekbai go long ol wanwanSwiss Benk Akaun longbekim bek dispela dinau, nawanem ol arapela kostimbilong en.Dispela baset em i wan-

pela tru tru Papua Niuginibaset, we mipela i go bekgen long sindaun long maniyumi nogat; yumi bai tromoinating mani pastaim longmipela i holim long han, nataim mipela i mekim liklikmani, mipela bai peimwanem samting mipela ibaim pinis long en.Mipela bai dinau mani

long bekim ol dinau bilongmipela. Dispela em i wan-pela sore we tru long lukau-tim kantri. Dispela em i wan-pela krangi we bilongmekim pablik wok. I mobetalong mekim pipel i stapbihainim hamas mani ol igat, na i no long sindaunlong mani ol i nogat.Na taim yu lukluk long

wol, yu ken luksave olsemekonomik bihain taim i nogutpela.Las tupela yia em tupela

bikpela ekonomi, em Grisna Spen, na ol samtingYuropien Yunion i mekimlong stretim tupela i no oraitlong pipel bilong dispelatupela kantri.Taim yu rit namel long ol

lain long ol komentri ikamap long traim tok klialong wanem samting ikamap long dispela tupelakantri, bai yu lukim olsem olgavman i wok long dinaumani long holim ol nesenelbaset bilong ol, na long saitbilong lokol prodaksen, longplanti yia, i nogat tru.Na long ol pipel, stori i

wankain tasol. Ol i wok longsindaun long ol plastik kred-it kat, we ol i yusim tripela ofoapela kad long dinau longwanpela kat na peim nara-pela.Dispela pasin i wok

kamap olgeta de.Olsem na sapos yu lukluk

long baset bilong dispelayia, yu bai luksave olsemfainensal sistem bilongkantri bilong yumi i no inaplong holim kain bikpela

baset olsem, taim dispelakain mani i no stap longkantri. Samting we i pretmoa, em dispela em i wan-pela defisit baset, na makbilong defisit em samtingolsem K2 bilian. Tasol trutru, dispela baset bai goantap inap long K7 bilian. Na wanem em i stori

bilong strong bilong mipelalong sevisim o inapim oldinau bilong yumi? Mipela ibilip olsem dispela baset imekim planti giaman luk-save long kamapim wan-pela naispela piksa, tasoltru tru ekonomik sindaunbilong yumi long sapotim, ino stap. Em i klia olsem ol imas tingting pinis long wan-pela saplimentri baset. Emnau, bai mipela i wet tasollong harim wanem toktok olbai givim long yumi.Long narapela sait, i luk

olsem i gat wanbel tingtingna bilip long wanpela grespiriet o malolo taim inaplong 30 mun pastaim longwanpela mosen bilongnogat bilip long gavman iken kamap. Em i orait.Taim yu lukluk long

wanem samting i kamapbipo, we gavman i holim olmemba long disisen bilongol long sapotim wanpelagavman aninit long OgenikLoa long Politikal Pati naKendidet, em O’Neill na ollain bilong em yet i bin spit igo long Suprim Kot long dik-lerim sampela ol provisenbilong dispela loa, olsemem i no bihainim konsti-tusen.Sapos yumi bin larim dis-

pela loa i stap, O’Neill bai noinap pinisim 5-pela yia kon-trak bilong en. Em i sek-sekim olgeta samting, nawokabaut tasol i go insaitgen long paia. Em i staplong em yet nau.

NAMBA wan samting:Mista Andrew Trawen ikros na laikim mipela itok sori long en.

Page 6: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

heltedukesenP10 Wantok Novemba 29 - Disemba 5, 2012

BIKHET pasin bilong olsumatin long dispela taim iwok long kamapim hevi nadai, na long las wik Fraide,wanpela sumatin bilongBugandi Sekonderi skul longLae, Morobe provins i daipinis.Mekim tu na ol i kenselim

o bai no inap holim ol gre-duesen seremoni longBugandi Sekonderi longpinis bilon g yia we i kamapklostu taim.Insait long las tripela yia, ol

hevi long ol sampela sekon-deri skul sumatin long Lae ibikhet pait na kamapim hevii go bikpela na i moabetalong ol atoriti i wokim samt-ing long stretim ol dispelahevi.Ol ripot i kamap long dai

bilong Daniel Passingan emi hapkas Nu Ailan na Is NuBriten, na wanpela Gret 11sumatin bilong BugandiSekonderi skul i dai longFraide bihainim wanpelapait namel long ol sumatinbilong dispela skul yet.Ol ripot i tok ol sumatin i

bin spak na pait. Na wan-pela sumatin grup i bungpaitim wanpela sumatintasol na narapela i bin laikhelpim kasen bilong em ol ibung pait long en, na ol ikilim em i dai.Ol ripot i tok tu olsem dis-

pela pait i kamap bikos longjeneresen kalt wok.Ol ripot i tok skul pait long

Morobe provins long dis-pela yia em i nogut stretbikos long bikhet pasin bi-

long ol sumatin.Ol ripot i tok tu olsem bai

nogat skul greduesen longBugandi bikos long dispelahevi na pait.Long las tripela yia, ol skul

long Nesenel Kapitel Distrik istap gut na nogat pait pasinna jeneresen kalt i wok longkamap.Dispela em long gutpela

wok bung namel long ol pa-pamama, ol skul atoriti, gut-pela tok skul o kaunseling,bung na ol toktok wantaim olpapamama, na ol kain rotmoa olsem.I moabeta nau long ol dis-

trik na provinsel edukesenatoriti i mekim strongpelasamting long stopim dispelakaim namel yet long ol skulsumatin i mas pinis olgeta.

Bikhet pasin bilong spak najeneresen kamapim birua

WANPELA kompyuta treningskul i wok long givim savelong ol grasrut manmeri in-sait long siti, na tu, ol nara-pela moa long lainim savelong yusim kompyuta na in-tanet.APEC Dijitel Opotuniti

Senta o ADOC long Yuni-vesiti bilong PNG (UPNG),Waigani kempus em dispelaskul.Skul ya i kam aninit long

Skul bilong Humenitis longUPNG. Na as tingting bilong skul

em long daunim mak bilongol manmeri i no save longyusim kompyuta na intanet,na givim ol skul long lainim oldispela masin.Wanpela gutpela samting

tu, em skul i fri, nogat peimenlong skul kompyuta ol man-meri i kisim save long en.Dispela trening skul i

kamap wantaim sapot helpimbilong Ripablik ov Saina longTaiwan (ROC) Tred Misin(ROCTM) long Pot Mosbi,PNG, bikos em bin laikim olpipel bilong dispela kantri namoa yet, ol turangu lain longkisim save long ol besikkompyuta skil. Ol bin lonsim o statim

ADOC Trening Progrem longUPNG, Waigani long munJulai las yia. Tasol narapelawankain skul i stap long Yu-nivesiti ov teknoloji long Lae,Morobe Provins.ROCTM nau i patna wan-

taim UPNG na Dipatmen bi-long Infomesen naKomyunikesen na ranim dis-pela ADOC trening progremlong Ats Fakalti bilding longUPNG.Stat yet long mun Julai las

yia i kam inap nau, 1,300man na meri we 737 em olman na 477 em ol meri, i gre-duet pinis.ADOC progrem i bin kirap

bihaim wanpela bung bilongol Esia, Pasifik Ikonomik Ko-poresen (APEC) kantri long

yia 2005. Long dispela bung,wanpela long ol samting olbin toktok long en em long in-fomesen teknoloji, kompyutana intanet olsem ol nupela rotlong salim ol toktok i go na ikam. Na ol bikpela senis iwok long kamap long woltude bikos long ol dispela nu-pela rot na masin bilongkomyunikesen.Maski ol nupela teknoloji

na senis i wok long kamap,sampela kantri na ol pipel bi-long ol na moa yet, ol kantri iwok long groa na ol dispela istap long turangu mak, i nosave long yusim ol dispelamasin. Na bung i bin tok oraitlong helpim sampela ol dis-pela kantri we i lukim ADOCprogrem i kamap.Long las wik Fraide,

namba grup bilong ol trenahusat bai go aut na trenim oskulim ol narapela, i bin gre-duet long ADOC UPNGsenta.Bosman bilong ROCTM,

Daniel Hu, taim em i givimluksave long kodineta bilongsenta, Philemon Yalamu,long gutpela wok em imekim, i bin tok ol bikpelasamting i savew stat long olliklik samting. Na ADOC bai go het long

givim moa save long ol lain ipainim gutpela bihain taim.Long ol lain i bin pinisim

Trena bilong ol Trenas tren-ing, “mi tok amamas long yu-pela i pinisim wanpela wiktrening progrem kos na baiyupela i helpim ol narapelalain husat i no laki olsem yu-pela.“Dispela trena bilong ol

Trena progrem long UPNGADOC senta em i bikpelasamting. Em i mak olsemsenta i redi nau long muv igo long narapela level namoa pipel husat i no gatsans bai kisim save longmekim samting.“Mi bilip olsem save we yu-

pela i kisim long Adoc Sentalong UPNG bai mekim olPNG lain i sanal longwankain level na gutpela bi-

hain taim,” Mista Hu i bin tok.Em bin tok ADOC

Sekreteriet long Sainis Taipeibai skruim wok wantaim olAPEC ikonomi we PNG iwanpela long ol, long olgetamanmeri unsait long olAPEC kantri i ken gat savelong ol nupela rot longkomyunikesen na teknoloji.Em bin tok tu olsem wan-

pela bikpela samting we olatoriti i mas lukluk long enem long givim trening we olmanmeri inap gat mani longbaim na go long en, na pab-lik praivet patnasip.sBos bilong Humenitis Skul,

Profesa Betty Lovai, taim emi amamas long KodinetaYalamu long gutpela wok emi mekim, i bin tok ol bai gohet long ranim ol kos bikoslon g tude, yumi yusimkompyuta na intanet longlaip na wok olgeta de.Em bin tok ADOC senta ya

i wok long helpim ol grasrut,givim profesenel treninglong sampela ol akademik owoklain na ol tisa bilongUPNG na ol narapela lainmoa.Long makim Dipatmen bi-

long Infomesen na Komyu-nikesen, Sekreteri Kora Nou,i tok em i amamas olsemUPNG ADOC senta i staplong gutpela na seif hap, nakodineta i mekim gut wok.Ol lain i greduet i tok ol i

amamas stret long wokimkos bikos wantaim save ol ikisim nau, ol i ken yusimkompyuta, intanet na skruimsave long dispela eria.“Mi bin lukim long Kundu

TV olsem ADOC senta longUPNG i givm fri kompyuta naIT skul na mi kam.“Em i bikpela samting long

mipela ol grasrut lain longskul fri na kisim save longyusim kompyuta, email, in-tanet na moa.“Mi bilip olsem dispela

save mi kisim long ADOCskul bai helpim mi long woklong haus, wokples na liklikbisnis bilong mi,” EmmaSteven bilong Gordons i tok.

Namba wan ADOCtrena grup i greduet…Fri kompyuta skul givim sans Veronica Hatutasi i raitim

ADOC GREDUESEN: (Long baksait) Ol 11-pela manmeri i greaduet na (Long fran) ol patnalong dispela ADOC Projek long UPNG, ROCTM na DIC. Poto: UPNG Pablik Rilesens

KUZINA Projek (Strongimpasin pren) em i givim sapotmani long 22 sumatin wan-taim kodineta bilong ol husat istap insait long tupela wikstadi raun long Japan.Namba tu sekreteri bilongPablik Infomesen na KalsarelAfes seksen long Japan Em-basi, Shinichi Matsumura, i toklong orientesen o givim in-fomesen long Japan long oldispela 22 sumatin long laswik tride long embasi bilongJapan long Pot Mosbi. “Taim yupela i go kamap longTokyo, yupela mas makimPapua Niugini (PNG) na tingolsem yupela em ol liklik em-beseda bilong PNG. “Yupela bai i bungim ol nius-lain bilong Japan olsem na milakim yupela i mas stap olsemmausman bilong PNG,” Mat-

sumura i tok.Em i tok olsem Kuzina em inupela projek em Gavman bi-long Japan na Yunivesiti bi-long Saut Pasifik (ESP) ikamapim long bungim olgetayut bilong Pasifik Ailan kantrilong wok poroman wantaim. As bilong dispela projek emlong kamapim poromannamel long ol yut bilong olPasifik Ailan kantri wantaimJapan na lukautim interes iwok long go moa yet insaitlong wanwan na arapela bai igivim save long nambawan. Na tu, dispela projek i promo-tim save bilong painim aut olwok bihain long bikpela graunguria na sunami i bin kamaplong 11 Mas 2011 na bagara-pim sindaun bilong planti pipelbilong Japan. Mista Matsumura i tok kliaolsem Kuzina em i minimstrongpela pasin pren i savestap insait long ol bisnis,

kalsa, envairomen, edukesen,spot na ol niuslain.Dairekta bilong Sumatin Welfena Divelopmen long UPNG,Mis Garua Kolishpeni, i toktenkyu long Gavman bilongJapan long statim dispela pro-jek we em i ken holim strongol yut long ol Pasifik Ailankantri long wok bung wantaim. “Makim maus bilong olsumatin na Yunivesiti bilongPapua Niugini (UPNG), mi gatbikpela amamas na toktenkyu long Gavman bilongJapan long sapotim dispelatupela wik stadi wokabaut i golong Japan,” Kolishpeni i tok.Olgeta sumatin long UPNG nawanpela tasol i kam long Uni-vesiti bilong Teknoloji long Laei stap long Kizuna Projek. 12-pela em ol man na 11-pela emol meri wantaim kodineta merilong UPNG. Ol bai lusim PotMosbi Jackson’s ples baluslong Disemba 1, 2012.

SAVE LONG JAPAN: Ol dispela sumatin bai go skul long Japan, tasol pastaim ol i go, ol i skul long tupela wiklong kisim save long kalsa na laip long Japan. Poto: Embasi bilong Japan

Kuzina projek strongim pasin prenDavid Bill Leo (UPNG

janelisim sumatin) i raitim

GREDUESEN TAIM:Klostu em i taim bilong skul malolona ol Gret 8, 10 na 12 long plantiskul i wok long mekim ol skul gre-duesen bilong ol. Long las wikFraide, Karr Memoriel Skul longNesenel Kapitel Distrik i bin holimGret 8 greduesen bilong em. Tupela kasen hia, KimberlyBernard na Tyron Polomon, i binstap namel long ol sumatin i pin-isim Gret 8 bilong ol na greduet. Bikpela samting nau em longwetim ofa bilong ol long mekimGret 9 o nogat.Poto: Nicky Bernard

Page 7: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

merinius Novemba 29 - Disemba 5, 2012 Wantok P11

Ol meri loya na mejistret i gat nupelaasosiesenBAI gat moa helpim long ol merina mama i save kisim bagaraplong ol hevi i save kamap longhaus bilong ol, na tu, long lukimolsem ol meri i sanap longwankain level olsem ol man bi-hainim kamap long nupelaasosiesen bilong ol meri loya.Long las wik, ol meri loya na

mejistret i bin lonsim wanpela nu-pela asosiesen ol i kolim lon g PNGJudisel Wimens Asosiesen (PNGJWA).Samting olsem 17-pela meri dis-

trik kot mejistret na tupela nesenelkot jas i stap insait long dispela nu-pela asosiesen.Australia, aninit long PNG-Aus-

tralia Loa na Jastis Patnasip i bingivim K70,000 long sapotim lonsbilong PNG JWA. Ol bin holim tu wanpela semina

tu long famili na seksuel vailens na

jenda (man na meri)hevi ol kot i savebungim long en. Ol bin toktok tu long

Famili Proteksen Bil oloa bilong lukautim olfamilina ol keis stadilong ol Interim Protek-sen Oda na rot we ol iken yusim dispelalong edresim ol nits osamting we ol lain ikisim hevi na ol pikininibilong ol i laikim.Bosman bilong Au-

sAID long PNG, StuartSchaeffer i tok “ol meri mejistret naloya i mekim bikpela wok longhelpim, strongim na lukautim olmeri long PNG. PNG JWA bai helpim sapotim

judisel na mejisteriel trening we baihelpim ol kot long sait bilong jenda,

famili na seksuel vailens, o ol hevina pasin nogut ol meri i savebungim insait long famili na ausait.Interim Presiden bilong PNG

JWA na sinia majistret, Rosie John-son i tok wanpela long ol bikpelaeria we mama loa bilong PNG JWA

i luksave long en em long kontribiuti go long long jenda ikwaliti narrausim pasin bilong paitim nabagarapim ol meri long ples bilongwok, ol kot na kantri.“PNG JWA i wok strong long

lukim olsem loa i ron gut na kari-

maut ol wok long kamapim sosaitiwe ol man na meri i sanap longwankain level na kisim wankainluksave. Na helpim ol pipel wenogat lain i save bisi long ol,” MsJohnson i tok.

LONS: Minista bilong Komyuniti Developmen, Loujaya Toni i lonsim PNG JWA Asosiesen. Poto: AUSaid midia

Veronica Hatutasi i raitim

ASKIM i go long olgeta lain i binstap long Pride ov PNG Awot (PoP-NGA) bilong 6-pela wina longsapotim ol dispela wina na ol pas-taim lain long ol wok ol i mekimlong strongim ol narapela meri bi-long dispela kantri.Gavana Jenerel husat tu i Petron

bilong PoPNGA, Se Michael Ogio,i tok olsem long las wik Fonde naittaim ol bin holim seremoni longPalamen Haus bilong givim ol luk-save awot i go long 6-pela winameri bilong 6-pela kategori o levelwe Siti Famasi Limitit (CPL) i putimresis long ol meri long ol komyunitina ol rurel eria bilong kantri. Dis-pela em ol meri husat i mekim olgutpela wok, tasol ol i no savekisim wanpela luksave.Se Michael i bin autim sampela

ripot long ol meri insait long sam-pela kantri long Pasifik we PNG iwanpela long ol we pasin bilongpaitim na bagarapim ol i givim olhevi na ol i no go insait long ol wokdivelopmen, politiks, sosel naikonomik laip bilong PNG. “Bai sosaiti bilong yumi i kisim ol

gutpela samting sapos ol i mekimwok na i no long kisim helpim longol bagarap ol i kisim. Strongim olmeri long sait bilong edukesen,wok na mama long ol samting baimekim ol i gat pawa long kontrolimenvaironmen ol i stap long en, nakontribiut i go long ikonomik, soselna politikel divelopmen bilong dis-pela kantri,” Se Michael i tok.Ol meri na ol eria we ol i bin kisim

ol luksave awot long ol em:Breveri na Karij o Strongpela

Meri awot em Sister Rose Tsiroats,em wanpela nesing sister bilongBogenvil, i bin kisim.Sister Tsiroats i bin luksave long

ol wok em bin mekim long lukautimgut ol woklain husat i bin wok longtaim bilong Bogenvil pait i kisim pen tu, helt sevis i go het, maski pait istap. Yangpela PNG Meri awot i bin go

long Jessica Wape bilong Morobe

Provins husat i bin soim kwaliti li-dasip stat long taim em i wanpelasumatin yet long Grace MemorielSekonderi Skul long Lae, MorobeProvins i go long taim em i kamapsiapesen bilong Helt MenesmenDipatmen Open De long DivainWod Yunivesiti (DWU). Em i raitimsampela ripot i karamapim ol meri,na i bin kamap long DWU heltniusleta i save kamap insait longwanpela mun. Tu, taim em i skul long Grace

Memoriel, em bin soim strongpelalidasip long akademik na spota saittaim em i kisim daks prais longsaiens, lidasip awot olsem het gelbilong skul na tupela gol medollong sotput na fil iven long MorobeAtletiks Asosiesen resis.Linda Passingan bilong Is Nu

Briten i bin kisim Envaironmen luk-save Awot long fomim Is Nu BritenSosel Eksen Komiti o ENBSEK). Olbin fomim dispela NGO long 1988na nau, meri ya i dai pinis. Tasolwok bilong em i stap strong yet we

man na pikinini bilong em i wokstrong long em yet. I no long taim i go pinis, ENBSEK

i bin karimaut strongpela awenesna pulim planti memba na ol Pala-men memba lon g tok nogat longsibet o aninit long solwara maininglong ol nambis na ailan provins.Awenes i bin pulim planti tausen

signetja i sapotim agensim bilongdispela kain maining long PNG.Christine King bilong Is Nu Briten

i kisim Edukesen Rol Modol luk-save awot long wok em i mekimlong statim wanpela skul taim em ilukim olsem planti sumatin i stapnating, na i no go long skul bikos oli nogat skul fi na tu, skul i stap longwe. Em i statim skul long haus bilong

em, na nau em i save skulim olpikinini krismas bilong ol i stapnamel long 7 i go long 10-pela yia.Em no save kisim pe long skulim olpikinini na ol pikinini i no save baimskul fi.Maski em i no kisim pe, tingting

na wok bilong em i strong longlukim olsem ol pikinini i kisim gut-pela skul pastaim ol i go long ol el-ementeri na praimeri o ol bikpelaskul.Komyuniti Spirit awot i bin go

long Kauna Pfeifer Girua husat iwanpela vokesenel tisa bilongSimbu Provins , tasol em i pinis nakirapim wanpela sapot grup ol ikolim long Kugl-Yani long Simbuyet. Ogenaisesen i save helpim olmeri na komyuniti wantaim ol sevisolsem adal literesi, wara saplai,mobail ketering, somap, komyunitihelt na haijin, grup planim ol flawalong sait bilong rot na wokimmentenens long ol gaden.Las long ol em nem i save pairap

planti long sait bilong helpim ol laini gat HIV na AIDS. Em long TessieSoi, meri husat i go pas longFriends Foundation.Tessie i tok HIV na AIDS i olsem

ol narapela sik, tasol em i nogatmarasin long mekim ol lain wan-taim dispela sik i kamap orait. Em i

tok taim yumi rausim pasin we pipeli rabisim o lukluk nogut long ol laini gat sik HIV na AIDS, sik ya baikamap olsem tasol ol narapela sik.Long Friends Foundation, ol i

save kolim ol lain i gat sik AIDS olporoman, na i no long narapelahap.Tessie i tok ol dispela lain i olsem

ol narapela manmeri tasol i nogatmarasin long pinisim sik bilong ol.Em i tok em bin kirapim dispela

ogenaisesen bikos em i lukimolsem Pot Mosbi Jenerel Haus sik inogat inap risos long lukautim olAIDS siklain.Tessie i save helpim ol siklain

wantaim ol bas fea na kaikai taimol i go lukim em bikos ol i nogat o oli sot long ol dispela samting. CPL kampani grup i statim dis-

pela awot sistem bilong ol meriolsem hap long sosel komyunitiprojek na nau, ol narapela midiaogenaisesen olsem Pos Kuria,PNG FM na Air Niugini i givimsapot long ol.

Sapotim ol CPL meri resis wina

OL WIN MERI: Gavana Jenerel Se Michael Ogio na meri bilong em, Ledi Esmie, bosman bilong CPL kampani grup, Mahesh Patel wantaim ol lain I kisim 2012PoPNG Awot. Poto: Nicky Bernard

Page 8: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

P12 Wantok Novemba 29 - Disemba 5, 2012 siosnius

INSAIT long Lotu Katolik, nupela yia bilong Lotu istat long namba wan Sande bilong Adven, bihainlong bikpela pestode bilong Jisas Krais i King. Long25 Novemba 2012 em i Sande bilong Jisas Krais iKing. Long histori bilong planti kantri, man i kamap king

sapos em i bin soim em yet i narakain wantaimmanmeri bilong em. Em i man i bin lidim na winimpait wantaim narapela kantri, em i wanpela waria.Em i man i gat gutpela na stretpela tingting (Wiseman), i helpim planti manmeri long stretim hevi.Manmeri i gat wari na hevi kam long em, em i givimgutpela na stretpela tingting long stretim hevi bilongol. Em i gat planti savelong bringim senis long laipbilong komyuniti o kantri. Save bilong em i maswinim save bilong olgeta manmeri. Manmeri i saveamamas long harim na bihainim tok bilong em.Long yia 1998, i gat bikpela hevi i kamap long In-

donesia. Manmeri i les pinis long Presiden Soehartoi bin bosim Indonesia long 32 yia. Planti manmeri ikarim hevi na laip bilong kantri i bagarap olgeta. Igat kraisis o hevi long lidasip. Olsem na ol sumatinbilong yunivesiti long olgeta taun na siti i lgo paslong ol demonstresen long rausim presiden.Mi bin stap long Jogyakarta, long midel o namel

Java, wanpela spesel siti long Indonesia. Maskimipela i gat presiden, tasol Jogyakarta i gat King oSultan bilong ol yet. Pipel i save rispektim o givimluksave long en bikos em i gat gutpela na stretpelatingting. Long taim bilong demonstresen, plantimanmeri i joinim ol yunivesiti sumatin na sampela ibagarapim ol samting bilong stet. Sultan/King iharim dispela na em i go long ples i gat trabel. Ol-geta i stop na harim toktok bilong em. Em i tokim ollong stop na bihainim em i go long alun alun o ste-dium. Long stedium em i autim gutpela tingting longol. Wanpela de bihain, bikpela demonstresen i

kamap long olgeta taun na siti long Indonesia. Long Jogyakarta, olgeta yunivesiti na manmeri i

mas long 4-pela kona bilong siti na bung long Alunalun (bikpela stedium) long fron pales (palace) bi-long Sultan/King. Pawa bilong ol sumatin na pipel long dispela de i

win tru, olsem na Presiden Soeharto i risain nalusim pawa bilong em olsem presiden. Manmeri i harim na bihainim tok bilong

Sultan/King bikos em i gat planti save, i gat gutpelana stretpela tingting long helpim manmeri long stre-tim ol hevi bilong ol.Katolik Sios i selebretim Jisas Krais i King bilong

heven na graun. Wanem kwaliti bilong Jisas i soim olsem em i

King? Namba wan: Jisas i King bikos em i binwinim sin na indai. Namba tu: Jisas Krais i biringimReform/senis long wol wantaim skul bilong em ikontrovesial stret wantaim laip bilong manmeri. Skulbilon reform bilong Jisas; “LAIKIM OL BIRUA NAPREA LONG OL MANMERI I MEKIM NOGUTLONG YU” (Mt. 5: 44). Namba Tri: Krais i inapimol komitmen bilong em inap long indai long diwaikros. Maski em i karim bikpela hevi antap long diwaikros tasol em i gat taim yet long pogivim sin bilongman i hangamap wantaim em long diwai kros. King-ship bilong e m i no wanpela politikel king.Jisas i King bilong Love o Laikim pasin. Long sait

bilong em, wara i ran na wasim olgeta sin manmerii kamap klin. Blut i kapsait long olgeta sua bilongem i mekim manmeri i fri long indai. Laip bilong yumi no pinis long dispela graun. Blut

bilong asua bilong Jisas i senisim laip bilong yumi.Faithfulness o mekim ol samting we emi masmekim, i mekim manmeri i nogat namba o manmerinogut,/i gat namba long ai bilong God. Sakrifais bi-long em i helpim yumi inap long lukim DUA BILONGKINGDOM BILONG GOD. Bai yumi wokabaut naputim ai bilong yumi long dua bilong Kingdom bilongheven, inap yumi go insait long en. Amen

Jisas Krais i KingLUKSAVE i go long SalvesenAmi Sios long gutpela wok ol imekim insait long Papua Ni-ugini (PNG), moa yet, longhelpim na lukautim ol man-meri bihain long ol bikpelabirua.Na toktok i go long ol

(Salvesen Ami) long go hetimol gutpela wok bilong ol.Deputi Praim Minista, Leo

Dion, i tok olsem long las wikFonde insait long bung kaikailong Stet Fansen rum bilongPalamen bilong tok welkamlong hetmeri long moa long1.7 milian sios memba insaitlong 125 kantri long wol, na10,000 sios memba longPNG, Jenerel Linda Bond i binstap long kantri long tripela de.As tingting long Jenerel

Bond i kam long PNG em longlukim ol sios memba bilongem na wok we sios i mekim

long dispela kantri.Taim Mista Dion i luksave

long wok bilong ol SalvesenAmi long taim bilong ol bikpelabirua long kantri na gutpelawok menesmen bilong ol, embin tok provins bilong em longIs Nu Briten i save kisim plantibikpela birua na Salvesen Amii save stap hariap long ples bi-long birua na givim helpimlong ol manmeri na pikinini.“Salvesen Ami long PNG i

save mekim bikpela na gut-pela wok na mi askim yupelalong skruim strong ol gutpelawok yupela i mekim. “Long planti taim, provins bi-

long mi i save stap long olbikpela birua olsem guria,maunten paia na long dispelayia, sip MV Kwin i bin go daunlong solwara na moa long 300manmeri na pikinini i bin dai.Na yupela ol Salvos i binkamap hariap na mekim olgutpela wok long helpim olpipel i kisim bagarap.

“Skruim wok yupela i savemekim gut na dispela em longsevim pipel.“Mi welkamim Jenerel Linda

Bond na gutpela stap long dis-pela kantri” Mista Dion i tok.Jenerel Bond i bin stap long

tripela de bung bilong olSalvesen Ami long PNG i binstat long Fraide Novemba 23na pinis long Sande Novemba25.Long dispela taim tu na long

pinis bilong bung long SandeNovemba 25, ol sios membalong bung i bin kam long ol-geta hap bilong PNG olsemHagen, Lae, Kainan tu, Sepik,Wes Nu Briten, Popondetta,Simbu, Jiwaka na SentrelProvins i bin tok tenkyu nagutbai long namba wan manPNG long kamap olsem het-man bilong Salvesen Ami sioslong PNG, em Komisina An-drew Kalai.Dispela bung i bin lukim tu

ol bikman bilong sios i kam

long Amerika, Solomon Ailan,Australia, Holan na London.Komisina Kala ii bin mekim

histori taim em i kisim wokolsem hetman bilong sioslong PNG. Pastaim, ol ovasislain tasol i save holim dispelawok long PNG.Salvesen Ami Sios i stap

long PNG moa long 50 kris-mas, bihain long namba wanmisinari bilong London,William Booth, i bin kam nakirapim sios long kantri longMe 1878.Sios i stap long olgeta hap

bilong PNG na em i savemekim spirituel na soselwok, na tu, long helpim pipellong taim bilong ol bikpelabirua.Wantaim het tok we misi-

nari Booth i bin kamapim,“Lewa i go long God na Hani go long ol man”, SalvesenAmi i go het long helpim olkomyuniti wantaim ol pro-gram bilong ol.

Salvesen Ami Sios kisim luksave... Bos bilong ol lukluk raun long PNGVeronica Hatutasi i raitim

EVANJELIKAL Luteran Sios(ELC/PNG) Yabim Distrik yuti bin lukautim bikpela yut Kraisin Kalsa program so long laswik.Dispela program i luk luk

long wanpela rot bilongbringim ol yut i bung wantaimna save moa long ol yut bilongELC Yabim distrik husat em olyangpela bilong tude insaitlong sios ministry.Kodineta, bilong Yabim dis-

trik yut, Araba Saiai tok astingting bilong Krais In Kalsaem i bilong bungim ol yang-pela na ol bai lusim ol samtingbai bagarapim laip na sindaunbilong ol olsem ol strongpeladring, ol spakbrus olsem mari-wana samting.Kodineta Saia i tok ol yut bi-

long namabis bilong Finsafen,Yabim Seket, Bukawa, Laesiti, na i go olgeta long Maloloseket, Wampar na Kaiapit ibin go bung long Kraist inKalsa progrem bilong ol yang-pela bai kamap long las wik

Fraide Novemba 23 na pinislong Sande, Novemba 25.I bin gat get fi sas we ol

manmeri i bin baim long go in-saiit, na dispela bai helpimlong sapotim wok yut bilonglong Yabim, Distrik.Ol wan wan yut grup i kam

long wan wan ples i bin putim

kamap ol kain kalsa na tu, olpilai ol pilai bilong Buk Baibel imakim wok ministri bilong yutinsait long sios i mas go het.Ges spika em Ben Woo, em

papa bilong PC Woo stoa longLae taun na tu, strongpelabisinis man husat i save sapo-tim gut ELC PNG.

Narapela em long nesenelyut dairekta bilong ELC PNG,Faen Mileng. Tupela i bin witnesim dis-

pela progrem bilong ol yang-pela, na tokim ol long yutministri bilong sios inapkamapim gutpela sindaun bi-long ol yangpela.

REDI: Ol Siassi Ridima yut i redi long kamapim wanpela pilai long tripela de Yut in Kalsaprogrem so progrem bilong ol Morobe provins. Poto: Paulus Tali

ELC Yabim Distrik i hostim Kraislong Kalsa’progrem

Paulus Tali i raitim

BUNG BILONG OL BIMAN: Bosman bilong olgeta Salveson Ami Sios memba long wol, Jeneral Linda Bond, i bungim HaiKomisina bilong Australia, Ian Kemish na stori wantaim em. Poto: Nicky Bernard

Page 9: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

KOMENTRIOl birua

bilong yumiBIHAIN long 37 krismas, ol namba wan bikpela bikpela

birua bilong yumi, em ol sik yet.Sik HIV/AIDS, em i stap yet olsem namba wan bikpela

birua ol strongpela manmeri bilong yumi i gat nau.Planti long ol bikmanmeri bilong yumi long kantri, i wok

long dai klostu klostu, na yumi save harim olsem ol i dai bi-hain long sotpela sik, o longpela sik.Yumi save harim tasol olsem ol i save lusim kantri i go

ovasis long kisim tritmen, na ol i save kam bek long pulimlas win tasol.Planti taim, sik AIDS i stap long as long sik ol i kisim.Helt sistem bilong yumi i wok long bungim bikpela

salens nau long traim inapim ol sik olsem HIV/AIDS, sikTubekulosis o TB, na sik malaria tu i wok long strong gen.Sik kensa em i narapela birua bilong yumi.Planti yangpela meri, husat i stap helti, i wok long

bungim birua bilong sik kensa bilong susu, o sik kensa bi-long bilum bilong pikinini.Yumi save kisim planti mani halivim i kam long ol ovasis

gavman na dona ejensi. Tasol olgeta dispela sik i stap yet.Kain kain wok awenes i wok long kamap, na planti moa

wok bilong givim stia tok long abrusim ol dispela sik i wokgo aut.Tasol ol i stap yet.Na namba wan as long ol i stap yet, em bikos yumi yet

ol pipel na manmeri i save long dispela sik, i no laik tokautlong ples klia, olsem dispela ol sik i stap, na yumi mas luk-save long ol, bai yumi ken daunim ol.I tru, kain sik olsem HIV/AIDS em i nogat marasin bilong

en. Na em i tru olsem pasin bilong yumi ol manmeri yet isave strongim groa bilong dispela kain sik.Tasol namba wan rot bilong daunim strong bilong sik

AIDS, na long kipim ol manmeri i stap helti na strong, bi-long lukautim kantri, em long givim ol Anti Retrovairalmarasin. Dispela marasin ART, em i wanpela samting iwok long holim strong ol manmeri i sindaun wantaimHIV/AIDS, i stap strong.Sapos dispela marasin i sot long kantri, yumi save lukim

planti dai bilong ol manmeri long ol sik bilong HIV.Dispela ol sik em TB, na ol arapela sik i go insait long

bodi, taim banis bilong bodi i nogat strong moa.Gavman i mas luksave long dispela hevi, na stretim kwik

helt sindaun bilong yumi.Sapos nogat, mipela bai bungim bikpela taim nogut stret

long bihain, taim olgeta gutpela savemanmeri bilong yumii lus nating.

Novemba 29 - Disemba 5, 2012 Wantok P13komentri

Published at Able Building Complex,

Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

WOL AIDS DEDisemba 1, 2012

PNG em switmoa..!

Krismas kam klostuSape Metta i raitim

PLES i bin pas stret longtaim Courts i bin opim nu-pela opereting senta bi-long ol long Seigu rot longGoroka, tupela wik i gopinis.Courts i bin muv aut long

olpela senta long epot rot,na i go long taun eria longPNG Toner na Ink Bilding. Ol lokol kastoma i pulim

lain i go na kisim gutpelasevis we planti samting,em prais i go daun tru longtaim bilong opening.

Em nau, sans ya – ol kastoma i lukluk raun insait long nupela Courts senta long Goroka. Ol poto: Sape Metta

SINDAUN NATING? Ol kastoma i traim aut ol nupela kusen sia long taim bilong opening.

Page 10: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

P14 Wantok Novemba 29 - Novemba 5, 2012 wolaidsde

Taim yumi wok lukluk longhet tok long wol bilongWol AIDS De dispela yia –

Getting to Zero: Zero new HIVinfections. Zero discrimination.Zero AIDS-related deaths – na tuhet tok bilong PNG yet, Zero HIVlong PNG: Banisim famili bilongyu. Banisim yu yet. Testim blutbilong yu – em i bikpela samtinglong tokim mipela yet olsem emi moa long 30 yia pinis bihainlong HIV sik i kamap, na moalong 34 milian pipel long wol ikisim HIV pinis, na klostu 30 mil-ian pipel i dai long ol hevi bilongAIDS.Ol bikpela taget long 2011

Politikal Deklaresen Tenpela yia bihain long bikpela

2001 Yunaitet Nesens (UN)Jeneral Asembli Spesol Sesenlong HIV/AIDS (UNGASS), wokbilong en i kisim glasim long 2011UN Jeneral Asembli Hai LevelMiting long AIDS.2011 Politikal Deklaresen long

HIV, we ol UN Memba Stet i binwanbel tasol na bihainim long Jun2011, i makim ol nupela bikpelataget. Ol dispela taget em: hapimseksual transmisen bilong HIV,apim mak bilong rot bilong kisimantiretrovairal terapi long kisim 15milian pipel long dispela tritmen wei ken sevim laip, na banisim bainogat moa mama i karim pikinini igat HIV. Olgeta dispela maskamap pastaim long 2015.Dispela politikal deklaresen i

makim klia nid bilong apim maklong ol rot bilong kisim ol HIV sevisbilong ol pipel husat i gat bikpelasans long kisim sik, em ol manhusat i save slip wantaim man,pipel husat i save kisim drag longsut, na ol pamuk manmeri. DispelaPolitikal Deklaresen i tok promislong rausim jenda inikwaliti, jenda-bes abius na vailens na longstrongim ol meri na pikinini meri.Dispela ol wokmak i mas kamapkwik.

Win long WolPolitikal lidasip na promis bilong

strongim ol dispela wok-bekimlong HIV i mas kisim luksave. Spidbilong ol HIV infeksen o nupela olHIV kes long wol i go daun klostu25 pesen namel long 2001 na2009, na i soim olsem ol wokbilong bipo, na wok i go het nau, iwok long karim kaikai.Tude, ol saveman i tok, ol

nupela antiretrovairal marasin iwok long tanim tait bilong dispelasik. Ol antiretrovairal marasin i woklong daunim namba bilong ol dailong HIV long mak bilong 1.8 mil-ian manmeri i dai olgeta yia, na istrongim klostu hap long 34 milianpipel husat i stap sindaun wantaimHIV/AIDS, long stap laip longpelataim moa na stap strong inap longmekim moa wok.Long Me 2011, ol i painimaut

olsem wanpela manmeri i gat sik,na i wok long kisim ol anti-

retrovairal marasin i gat 96% liklikmoa sans long givim binatang longpatna i nogat sik yet. Wankaintasol, ol belmama i gat HIV na olmama i wok kisim ol antiretrovairalmarasin i gat 95 pesen liklik sanslong givim sik long bebi bilong ol.

Ol wok kamap longPNGWankain tasol, wok Papua

Niugini i mekim na komitmen gav-man na ol divelopmen patna iwokim i wok long karim kaikai.Antiretrovairal terapi mak i goantap long olgeta hap bilong kantrilong ol yia i go pinis, em i gutpela.I gat mobeta kodinesen, wok moni-taring, iveluesen, na ol savelenssistem o rot bilong was bihainim;na moa wok long strongim kari-maut bilong HIV na AIDSMenesmen na Privensen Ekt(HAMP Act 2003) na Nesenel HIVStrateji (NHS 2011-2015).Long planti samting long dispela

epidemic, PNG i wok long mekimgutpela wokbung, wantaim sapot ikam long ol divelopmen patnabilong en, wok ektivisim i kam longsivil sosaiti na wok bung wantaim ikam long planti ol sios ogenais-esen, we planti taim, ol i stap longfran bilong givim HIV banis nalukautim insait long ol komyuniti.

Luksave long olsalens na wok i gohetTasol maski i gat ol gutpela wok

i go het, PNG i noken slek. Plantiol bikpela salens i stap yet.Tritmen, maski em i mobeta, i diatumas yet, na i nidim strongpelabihainim na gutpela ol sapot strak-sa, moa yet long ol nupelamarasin. I nogat wanpela marasinbilong kilim o marasin bilongrausim dispela sik yet, na wokbanisim em i namba wan rot bilongpaitim dispela sik.Moa long en, mani na sindaun

long ples na ol pasin i stap yet,olsem ol seksual na pasin pait, iwok long givim rot bilong HIV i gobikpela moa yet long PNG. Wokbilong stretim olgeta ol dispelasosol luksave bilong HIV birua emi hat moa, bikos long kain kainkalsa long kantri na pasin bilong‘wanpela sais bai fitim olgeta’ wokpasin i lus nating. Tasol bikos PNGem i wanpela kantri long Pasifikwe i gat bikpela hevi long dispelasik, na bikos tupela long tripelaPasifik ailan manmeri i stap longPNG, kantri i mas go pas na soimrot.PNG i kam longpela rot pinis

long kamapim wanpela gutpelaples na sindaun bilong ol pipel istap wantaim HIV. Oraitim bilongHAMP Ekt long 2003 em i bikpelawok kamap long dispela sait. TasolPNG i gat o loa na ligel fremwokwe i stap olsem strongpela banislong givim gut ol HIV sevis. Longpasin bilong mekim, ol dispela i no

bihainim stret pablik helt na olhumen rait astingting we HAMPEkt i sanap long en. Ol i daunimgen ol bikpela loa banis, humenraits na ol wok banisim i stap insaitlong nesenel konstitusen, NesenelHIV Strateji, Helt Plen, na HAMPEkt.Lukluk i go het, PNG i mas

bihainim wanpela wok luksave wei apim sindaun bilong ol man longas bilong en, na luksave longnamba wan gutpela rot bilong dau-nim dispela sik, em long luksavelong rait bilong ol pipel husat i kenkisim dispela sik isi tru, na husat iken givim dispela sik i go long moamanmeri. Dispela wok-bihainim isanap long evidens long wol we isoim olsem ol humen raits vaiole-sen, o pasin bilong no laik givimluksave, i save strongim groabilong sik, na i no save daunim.Nogat gutpela rot bilong kisiminfomesen na ol sevis i savemekim ol pipel ii si moa long kisimsik, na pulim luksave nogut long ol.Dispela i mekim ol i save les longkisim gutpela halivim na sevis, na isave lukim planti i save dai nating.Las tru, mi laik pulim ai bilong

yupela i kam long NesenelKonsaltesen long Post-2015Global Divelopmen Ajenda. PNGem i wanpela long 50 kantri ol imakim bilong karimaut ol NesenelKonsaltesen, na taim yumi lukluk igo het, i gat bikpela sans bilongPNG long givim planti gutpelatingting long ol dispela nesenelpaitim tok, ol polisi na strateji longstrongim wok bilong painimbikpela wok-kamap bilong mipelalong Getting to Zero: Zero new HIVInfections. Zero Discrimination.Zero AIDS-related deaths.

Toktok i kam long David McLacklan-Karr-Un Residen Kodineta

Long makim Wol AIDS De, Desemba 1, 2012: Go painim Siro

Mama wantaim ol yanpela pikinini bilong em putim retpela klos na wok-abaut long Wold AIDS De...

Ol papa, mama na pikinini i wokabaut long tingim Wol AIDS De long 2011.

Page 11: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

Novemba 29 - Novemba 5, 2012 Wantok P15 wolaidsde

Toktok i kam long PNG Mausman bilong UNAIDS, Stuart Watson

LONG Jun 2011, 192Memba Stet bilongYunaitet Nesens i tok wan-

bel long ol nupela bikpela tagetna komitmen bilong mekimAIDS wanpela birua bilong bipo.Ol i tok wanbel long wok strong

bilong daunim ol seksual trans-misin bilong HIV inap long 50%;long rausim ol nupela HIV infek-sen namel long ol pikinini; longapim mak bilong ol pipel i wokkisim marasin inap long 15 milianolgeta long wol; na long apimhalivim mani long wanwan kantrilong bekim hevi bilong HIV.Ol wol lida i tok promis long

inapim ol dispela ol mak pastaimlong 2015, we i muvim mipela ikam klostu moa long visin bilongwanpela wol we i nogat nupelaHIV infeksen, nogat pasin diskrim-inesen long AIDS, na nogat dailong AIDS.Tasol long “Painim Siro” long

Papua Niugini, mipela i mas i gatwanpela bekim we i sanap long olevidens i lukluk, na i bungim ol laini nogat banis long sik, we em iwanpeal bekim we i gat inapsapot, na we i sanap strong long olhumen rait. Ol kantri husat i woklong wok long dispela save – emsave we i wok – i wok long lukimgutpela kaikai bilong en. Bikpelawok i go het i kamap pinis, na ipruvim olsem yumi ken tanim dis-pela sik, na ol HIV tritmen nalukautim i ken go long ol lain inidim stret.Ol infeksen ret i go daun long

planti kantri insait long Esia Pasifikrijen, wantaim PNG, na moa HIV

banis i wok long lukim mobetapasin bilong gat banis long taimbilong slip wantaim. I gat moapipel i wok long kisim tritmen nadispela em i bikpela samting bikosevidens i soim olsem bikpela wokbilong HIV tritmen long daunimtransmisin.Ol dispela wok i wok long sevim

laip, i mas bung wantaim, i mas gobikpela moa, na i mas stap long-pela taim. Tasol ol bikpela salens istap yet.I nogat inap HIV progrem bilong

ol bikpela lain manmeri husat inogat banis agensim HIV, olsem olman i save slip wantaim man, olpipel i save salim bodi bilong ol, ollain i man na meri wantaim, olyangpela i nogat banis, ol wairawokmanmeri, na pipel i bungimhevi long ol birua bilong mamagraun, o birua man yet i kamapim.Siksti pesen bilong ol pipel

husat i ken kisim antiretrovairaltritmen insait long rijen, i no savekisim na planti taim, Papua Niuginii sot long ol marasin insait long yiai go pinis, bikos i nogat gutpelamenesmen, na sistem i no wokstret.Sevis bilong banisim ol nupela

infeksen namel long ol pikinini ikamap gut moa long PNG, tasol imas op moa yet, kisim moa sapot,na i mas stap strong.Pasin diskriminesen na rabisim

em i bikpela, na i kamap strong-pela banis long planti manmerihusat i wok long kisim ol banisinfomesen na risos, lukautim, trit-men na sapot. Mipela i gat ol loa na polisi long

ol buk bilong Papua Niugini, nalong planti kantri long rijen, we isave daunim AIDS bekim narausim ol humen rait bilong olkomyuniti i sindaun wantaim dis-pela hevi, maski i gat plantibikpela ol tok promis na tok lukau-tim insait long mama loa bilongPNG.Na ol lida bilong mipela i stap

yet long sait bilong nesenel bekimna i mas soim komitmen aninitlong ol Palamentri Komiti long HIVna ol arapela rot bilong inapim dis-pela driman na wok-mak bilong‘Getting to Zero’.Olgeta dispela ol samting i

kamap bihainim wanpela globalekonomik kraisis we dona manibilong AIDS i wok long go daun,na nesenel mani na komitmen emi no klia yet.Nau taim mipela i makim Wol

AIDS De 2012 long Desemba 1,yumi mas luksave olsem mipela isanap long hanbruk insait longnesenel na wol bekim long AIDS.Gutpela bilong mipela bai nidim

strongpela politikal lidasip, strong-pela nesenel onasaip, na patnasipwe bai bungim ol pipel i stap wan-taim HIV na ol arapela lain man-meri i stap wantaim hevi.Gutpela kamap bai nidim mobe-

ta ol risos bilong HIV i lukluk longol pipel na we i go long ol pipelhusat i nidim moa, olsem ol man isave slip wantaim man, ol lain iman na meri wantaim, na ol pipel isave salim bodi bilong ol. Na dis-pela i no inap kamap sapos mipelai hait baksait long ol bikpela gia-man tingting bilong famili, bilip,komyuniti na morality – em i ken

kamap TASOL insait long tingtingbilong rispek na luksave bilongpasin bilong ol manmeri, namekim ol disisen bilong senisim olloa i wok pasim bekim long HIV wei wok rausim rait bilong sampelalong kisim ol helt sevis, tritmen, nabikpela banis infomesen na sevis.Gutpela wok kamap i minim

opim rot bilong kisim ol marasinwe i no dia tumas, rot bilongpainim sik, na ol samting bilongbanis olsem ol karamap bilongsem bilong ol man na meri, bikosplanti yia bilong wol bekim longAIDS i soim olsem taim ol dispelasamting i gat klia luksave, makdispela sik i save go daun.Gutpela wok kamap i minim

mobeta bris wantaim na strongimhelt sistem long lukim marasin i golong han bilong pipel stret, na trit-men, taim em i kirap, i ron gut na inoken pinis nating, na long mekimmobeta wok bilong bungim TB naol arapela hap bilong helt sistemwantaim bekim bilong HIV.Na moa yet, gutpela wok kamap

i minim pinis long ol loa, polisi nawok pasin we i save strongimpasin diskriminesen, rausim raitbilong ol manmeri na daunim gut-pela bekim long AIDS.Olsem na sapos yumi bai go

long “Get to Zero”, mipela i nidimnupela wok bilip, mipela i nidimmobeta wokbung wantaim olyangpela manmeri, mipela i nidimnupela na mobeta wokbung ausaitlong ol tumbuna pasin, na mipela imas luksave long rait bilong olge-ta manmeri, aninit long senis long

ol loa, na mipela i nidim ol pipelbilong kain kain wok na sanapbilong wokbung insait longnesenel bekim long HIV.Dispela i ken kamap sapos ol

pipel i skulim ol yet na ol wanlainbilong ol, sapos ol pipel i gat inapstrong long painimaut HIV stetusbilong ol, bai ol lain i nidim tritmenna lukautim na daunim sans longgivim sik long ol arapela, na longstrongim nek bilong ol pipel bilongPapua Niugini bai wol i ken tokpait long ol bikpela luksave longBihain Taim Yumi Laikim long pinisbilong ol Milenium DivelopmenGol long 2015.Long Wol AIDS De 2012, mi sin-

gaut long olgeta manmeri longPapua Niugini long strong nasanap long ol salens HIV i givim,na long bihainim ol sans mipela igat long brukim ron bilong dispelasik. Long bihainim sosol jastis na

humen dikniti, yumi mas wokbungwantaim na sanap strong, larimmipela i mekim ol strongpeladisisen, na larim mipela i kisim stialong ol evidens mipela i gat longinapim gutpela kamap longGetting to Zero new HIV infec-tions, Zero HIV-relatedDiscrimination, na Zero AIDS-related Deaths long PapuaNiugini.Moa infomesen na nius long

Wol AIDS De, i stap longwww.unaids.org na www.worldaid-scampaign.org, o yu ken sekimUNAIDS Papua Niugini long tele-pon namba 3217999.

No more babies born with HIV—the Mingende storyBy Anna Awasa,

It’s morning at Mingende Rural Hospital inSimbu Province of Papua New Guinea. Ina light, airy room halfway down the corri-

dor two women have just given birth. Bothmothers are well, their babies plump, pink,wrinkled; one asleep, the other nuzzling athis mother’s breast, already hungry.Mingende is run by the National Catholic

Health Services - Papua New Guinea. Theyrun nearly a third of all the health services inthe country. The four nurses on duty in thislabour ward have stitched, set up drips, ster-ilised, weighed, cleaned up blood, adminis-tered antibiotics, painkillers, vaccines,checked temperatures, and urged a motherto “Push! push strong! bebiblongyubaikamk-lostu!” (Push! Keep pushing! Your baby isnearly here!), all before most people havebreakfast.Far from the bustle of the delivery room,

another mother sits with her nine-month olddaughter. They were admitted to theHospital’s paediatric ward a few daysbefore. The baby’s cry is weak and fromhead to toe she is covered with abscess-es—in some places her skin has come com-pletely away and her flesh is raw andexposed. Her mother finds it difficult to holdher, comfort her. The mother’s eyes are anx-ious. She blinks away tears.In the next few minutes the baby will

undergo a dry blood spot test to check if she

has HIV. Sr Eileen Alalo is the Coordinator of

Mingende Hospital’s Prevention of Motherto Child Transmission (PMCT) service. Sheexplains:“The baby has severe diarrhoea, and a

number of other complications. She isn’tresponding to any of the antibiotics she wasgiven. And the nurses noticed that her moth-er was also presenting with a couple ofinfections.” “They’ve already done the voluntary coun-

selling with the mother, and a test, and theresults came back positive.” Sr Eileen con-tinues, “It will take two weeks before weknow the baby’s status, but in the meantimewe’re going to start them both on antiretrovi-ral therapy.”The baby has a 50-50 chance of surviv-

ing. The Hospital has had 11 similar referralcases since 2006. Out of the 11, eightbabies are well and on treatment. Had theirmothers tested for HIV in pregnancy andreceived preventative treatment, the babiescould well have escaped infection.The Catholics’ sizeable HIV program is

run by the Catholic HIV/AIDS Services Inc(CHASI) and supported by AusAID. Lastyear CHASI tested over 11,000 pregnantwomen at the 14 of their antenatal care facil-ities that offer prevention of mother to childservices. Pregnant woman who test positiveare started on a short course of anti-retrovi-ral treatment and their babies are also given

some of the medicationafter birth. Thosewomen whose immunesystems are alreadyweakened by the virusare continued on life-long antiretroviral ther-apy.So far, at Mingende

62 babies, born to HIVpositive mothers giventhe anti-retroviraldrugs, have found to befree of HIV.One of those babies

was born to Marjorie(not her real name) justover two years ago. She found out her pos-itive status when she attended the antenatalclinic when she was three months pregnant.She went onto the preventative short-coursestraight away.“Naubebiblong mi ibikplapinis.Em stat

long toktoknawokabout. Emi nosik.Misavelukimemnahamamastru. Nau mibel ken, mi laikimsekenbebiblong mi bai noinapsiktu.” (My baby’s big now. She’s start-ing to talk and walk. She doesn’t get sick. Ilook at her and I’m so happy. Now I’m preg-nant again and I want this baby to be welltoo.)Fortunately for Marjorie she was in the 23

per cent of pregnant women in PNG whoare offered an HIV test during antenatal

care, and in a facility that also provideddrugs to prevent transmission from HIV pos-itive mothers to their babies. To help morewomen like Marjorie, Australia is supportingthe Government of PNG and their civil soci-ety partners PNG Health and HIV CapacityDevelopment and Service Delivery toincrease the number of facilities which offerHIV positive pregnant women testing andtreatment. There is still a long way to go tomeet the global goal of zero infants bornwith HIV, but the Catholic HIV/AIDSServices have made a good start. (Reprinted with permission of AusAID,

first published athttp://ausaid.govspace.gov.au/2012/09/14/no-more-babies-born-with-hiv-the-mingende-story)

A nurse with a newborn baby at Mingende Hospital, one of over athousand rural women who receive ante natal care and safe delivery.

Page 12: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

wolaidsdeP16 Wantok Novemba 29 - Disemba 5, 2012

BIKPELA rot bilong kisim ol HIVmarasin o Antiretrovairalmarasin i no go aut yet longplanti ol eria long Papua Niugini.Dispela em i toksave i kam longol HIV Positiv pipel netwokYeinomga, Stewards of Life, TruPrens na Tru Warriors.Insait long ol wok etvokasi tren-

ing, UN Women, IGAT Hope naHope Worldwide i mekim, ol ipainim tripela bikpela hevi long saitbilong ol meri i stap sindaun wan-taim HIV, em ART marasin i go

insait long ol rurel eria.Christine Dee, Presiden bilong

Westen Hailans Wimens HIV/AIDSPositiv Netwok, i tok olsem nogatluksave bilong ol nesenel helt sis-tem bilong kantri long ol pipel istap wantaim HIV, em i no stret.“Ol ART i mas go aut long olgeta

lain husat i nidim; long rurel, longeben, na long olgeta hap longkantri.” em i tok.Insait long las 18 mun, Papua

Niugini i bungim planti sot long olHIV/AIDS marasin, long foapela

taim olgeta. Na dispela hevi, em olmanmeri i stap wantaim AIDS ipilim long olgeta hap bilong kantri.Kantri Kodineta bilong UNAIDS,

Stuart Watson, i tok olsem ol dis-pela sot long stok i lukim bikpelagroa long ol sik bilong HIV/AIDS,tritmen i no wok strong, na tu olsikmanmeri i dai.“Sapos gavman i no stretim

kwik, ol sot long ART marasin bailukim moa HIV sik i kamap, na heltbilong ol pipel i stap wantaim HIVbai go antap moa. Sistem nau i

wok long mekim dispela i kamap, inoken kamap gen,” em i tok.Sista Opina, wanpela helt kea

nes long Heduru Klinik, Pot Mosbi,i tok makim ol hevi long bodi saposi no kisim ART marasin.“Ol ART i save daunim vairal lod

bilong HIV (long sikmanmeri), nahalivim banis bilong bodi longkamap strong gen. Sapos yu nogatART, olgeta sik i ken kamap, nadispela i ken kilim man,” em i tok.Nesenel Aids Kaunsil 2011 Fek

sit i soim olsem long 2010, i gat

moa long 35,000 HIV sik i kamaplong Papua Niugini.Dokta G. Rath Meyer i bin raitim

long wanpela PLOS MedikalJenal; HIV Tritmen as Privensenolsem rot long kisim ART i savelukim manmeri i gat HIV i staplongpela taim moa, na stap helti,na tu, em i ken daunim groa bilongsik.“Inap yunivesal ART kaveres bai

lukautim pe bilong em yet taim emi wok daunim HIV long bodi bilongol sikmanmeri,” em i tok.

ART marasin i sot yet long painim ol manmeri

Page 13: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

wolaidsde Novemba 29 - Disemba 5, 2012 Wantok P17

Page 14: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

P18 Wantok Novemba 29 - Novemba 5, 2012 wolaidsde

I gat lait nau long ples tudakToktok i kam long Dokta Geoff Clark, Progrem Dairekta bilong Helt na HIV -AusAID

WOL AIDS De em i gutpela sansbilong yumi long lukuk bek longol senis bilong sik na bekimlong en long PNG, na long wol.Taim medikal saiens i wok long

go het, i luk olsem i gat lait i kamapnau long ples tudak. Ol saientis ibilip ol i ken painim wanpelamarasin, na insait long laboritriwok risets, ol i wok long lukim olmarasin i ken rausim olgeta HIVlong bodi bilong man.Tasol long muv long ol tes insait

long ol laboritri, i go long traim olmarasin long ol tru tru manmeri,bai kisim longpela taim. Long namel taim, ol anti-

retrovairal terapi (ARV) marasinmipela i gat nau long PNG em ol‘mirakol marasin’ bilong mipela wesapos yumi yusim stret, em i kensevim laip na strongim bek bodi na

helt bilong man.PNG i mas kisim luksave long

gat wanpela long ol bikpela retbilong ol pipel husat i nidim ARTmarasin long wol, husat i savekisim stret. Las yia, klostu 10,000pipel i wok long kisim ART longPNG. PNG i mas kisim luksave tuolsem gavman i wok long peim olmarasin ol yet, na i no wetim oldona long givim mani, olsem plan-ti ol arapela kantri long EsiaPasifik rijen.I gat planti salens i stap yet long

mekim ART tritmen i stap ples klia.Ol pipel i mas kisim wanpela tespastaim, long sekim sapos ol i HIVpositive. Sapos ol i positive, ol imas toktok long wanpela helt keawokman long go het wantaim trit-men, na taim ol i kisim tritmen, ol imas kisim oltaim long stap helti.

Australia i bilip long sapotimgavman bilong PNG, na ol wan-wok bilong mipela long NesenelAIDS Sekreteriet na NesenelDipatmen bilong Helt, long inapimol dispela ol salens, moa yet insaitlong ol provins, we nau i wok longkisim taim wantaim bikpela kes lodolsem ol provins long Hailansrijen, na NCD. Long 2012, AusAIDi givim mani long 17-pela ol sivilsosaiti ogenaisesen long givimHIV na STI privensen na keasevis, na ol sios ogenaisesenolsem Katolik HIV/AIDS Sevises,Salvesen Ami, Anglikea na BaptisYunion. Bihainim Nesenel HIV strateji

2011-2015, mipela i bilip longhalivim ol lain husat i save lus nago autsait long komyuniti, tasolhusat i nogat banis long HIV

binatang – olsem ol meri na manhusat i save salim bodi bilongkisim mani – wantaim halivim ikam long PoroSapot progrembilong Save the Children na olmausgrup olsem FriendsFrangipani, na Kaput Champions.Wol AIDS De mesej bilong

Nesenel AIDS Kaunsil Sekreterietlong kisim blut tes i mekim dispelawanpela bikpela tingting: kisimwanpela HIV tes i ken mekim yuna famili bilong yu i stap helti, napainim gutpela sindaun long bihain– sapos yu HIV positive, yu kenkisim tritmen kwik bai yu ken staphelti – na sapos yu HIV negative,yu ken lusim pasin bilong paul nat-ing na stat yusim ol banis agensimdispela sik. Em i gutpela we bilongbanisim ol lain yu lavim!

Ol Oro i soim bilas bilong ol long Wol AIDS De long las yia 2011.

Bikpela trak tu bilas long selebretim Wol AIDS De... Ol yangpela putim retpela klos long soim dispela bikpela de...

Ret ribon long tingim de..

Page 15: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

wolaidsde Novemba 29 - Novemba 5, 2012 Wantok P19

Page 16: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

FONDE 29 NOVEMBA, 2012

5:57 AM G STATION OPEN5:00 AM G ENJOYING EVERYDAY LIFE WITH JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CRICKET

TEST MATCHAUSTRALIA VS. SOUTH AFRICA5:00 PM G FUNNIEST

HOME VIDEO SHOW5:30 PM G TBA5:55 PM G EMTV TOKSAVE6:00 PM G E/TV NATIONALNEWS7:00 PM G RAITMUSIK8:00 PM G RESOURCE PNG 9.00 PM G SOCCER EXTRA9.08 PM G HOT SPOT #299:30 PM G DIGICEL STARS 3 –

10:30 PM G EMTV NEWS REPLAYRepeat of the 6 o’clock main news bul-letin.

FRAIDE 30 NOVEMBA 2012

5.57 AM G STATION OPEN5:00 AM G ENJOYING EVERY-DAY LIFE WITH JOYCE MEYER5:30 AM EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CRICKET TEST

MATCHAUSTRALIA VS. SOUTH AFRICA2ND TEST – DAY 25:00 PM G FUNNIEST HOMEVIDEO SHOW5:30 PM G TBA5:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL

NEWS

7:00 PM G IN MORESBY ` TONIGHT7:30 PM G PNG Sustainable

Development Documentary8:00 G STATE OF ORIGIN

CLASSICS 1994 – Game 19:27 PM G EMTV TOKSAVE9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY

SARERE 1 DISEMBA 2012

4.57 AM G STATION OPEN6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY7:00 AM G WAYBULOO #10

7:30 AM G ULTIMATE GUIN-NESS WORLD RECORDEp# 498:00 AM G YOGA SUTRA EP#20 Rpt.8:30 AM G AUSTRALIA

NETWORK9:00 AM G CRICKET TEST

MATCH5:00 PM G TBA5:30 PM G OLSEM WANEM

Ep#36:00 PM G EMTV NATIONAL

NEWS6:30 PM G NO ORDINARY 7:30 PM G HOMELAND Y1 EP5/12 “The Good Soldier”8:30 PM G RAITMUSIK REPEAT10:00 PM G EMTV NEWS REPLAY10:30 PM G AUSTRALIA

NETWORK

SANDE 2 DISEMBA 2012

5:57 AM G STATION OPEN6:30 AM G EMTV NEWS REPLAY7:00 AM G HILLSONG7:30 AM G CHIT CHAT with Sir.

Paulias Matane

8:00 AM G YOGA SUTRA #21 8:30 AM G BUSINESS PNG

Repeat…9:00 AM G MARTIN MYSTERY9:30 AM G OLSEMWANEMEp#

Repeat.10:00 AM G RESOURCE PNG –

repeat11:00 AM G AROUND THEWORLD IN 85 PLATES S1 Ep# 29 & 3012:00 AM G CRICKET TESTMATCH5:30 PM G THE PACIFIC WAY –6:00 PM G EMTV NATIONAL

NEWS6:30 PM G DIGICEL STARS 3 –Ep#14 Semi - Final7:30 PM G 60 MINUTES –

Finale…..8:35 PM G Chit Chat --Rpt…8:40 PM SUNDAY MOVIE –

De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am – Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 6:30am – Nius Hetlains 6:45am – Bonde gritins7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction

– niupela singsing 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack

– Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu. 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program3:10pm – Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELA KAM GUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHA Musik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm – NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN

– YUMIFM NIUS Senta6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program

6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT

– Host: Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm - Sarere Avinun Cruz6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin

wokabaut Muisik 10am – 12noon – Monin Treks12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm – Sandei Avinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta6pm – 8pm – GOSPEL REKWES AUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – Poroman Aua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

Raun wantaim Wantok kru ...

EMTV Television Guide

6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Mama Graun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Mama Graun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P20 Wantok Novemba 29 - Disemba 5, 2012 entatenmenProgram bilong Wanwan De

PLANTI bilong yangpelamanmeri bilong nau savelaikim tru DJ o musik olmiksim na danis bilongem i nogat stop bilongen.

Planti bilong ol naitklab nau i gat ol dispelaDJ, na nogat moa laipben save pilai.

Planti bilong ol lapunhusat save laikim danislong laip ben save painimwanwan klab we save gatlaip ben save pilai.

Mosbi, Lae, Madang naRabaul i gat planti ol naitklab save stap long en naplanti bilong ol dispelanait klab em DJ bilongklab save pilai.

Long Mosbi planti olyangpela save bihain olklab we DJ bilong ol savehot na pairap gut, na oldispela nait klab savepulap stret long ol yang-

pela bilong nau.Long dispela Fraide na

Sarere nait tupela lainblong Townville baipairap long Lamana.

Dispela tupela lain inonupela long PNG, tupelasave go kam pilaim DJ naMC wantaim.

DJ Tuini na MC Fortafybai pilai tupela nait, longLamana long opim kris-mas pati long Gold Klab,dispela bai lukim ol yang-pela bai kukim dispelahap wantaim ol danis bi-long ol.

Planti ol sumatin tusave laikim tru harim olDJ pilai na bihainimdanis stail bilong musikwe ol DJ save pilaim, natu holide i stat pinis longsampela bikpela skulplanti bilong ol baipainim ol klab long ama-mas.

DJ Musikpulim olyangpela

Nicky Bernard i raitim

Page 17: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

TBA10:30 PM G HILLSONGRpt….11:00 PM G NATIONAL EMTV

NEWS – Replay 12:00 PM G AUSTRALIA

NETWORK

MANDE DISEMBA 3 2012

4.57 AM G AUSTRALIA NETWORK

5:00 AM G ENJOYING EVERY-DAY LIFE WITH JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY

1PM – 3PM1:00 – 1:401:50 – 2:302:30 – 3:00CLASSROOM BROADCASTS contin-ues…….

GRADE 6 MATHEMATICSGRADE 6 SCIENCE DEPI3:00 PM G KIDS KONA3.00 PM KINGDOM OF PARAMITHI3.30PM NEW MACDONALD’S FARM4:00PM THE SHAK4:30PM KITCHEN WHIZ5:00 PM G FUNNIEST HOME VIDEOSHOW5:30 PM G TRAPPED #26 – FI-NALE “The Fat Lady’s Singing”5:57 PM G CRIME STOPPERS6.00 PM G EMTV NEWS7:00 PM PGR ONCE UPON A TIME8:00 PM PGR ONCE UPON A TIME9:00 PM G TOKPIKSAPNG’s own current affairs program.9:30 PM G SPORTS SCENE9:57 PM G EMTV TOKSAVE10:00 PM G EMTV NEWS REPLAY11:00 PM AUSTRALIA

NETWORK

TUNDE 4 DISEMBA 2012

5:57 AM G STATION OPEN5:00 AM G ENJOYING EVERY-DAY LIFE WITH JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAYCLASSROOM BROADCASTS continues…….GRADE 6 MATHEMATICSGRADE 6 SCIENCE DEPI3:00 PM G KIDS KONA3.00 PM KINGDOM OF PARAMITHI3.30PM NEW MACDONALD’S

FARM4:00PM THE SHAK4:30PM KITCHEN WHIZ5:00 PM G FUNNIEST HOME

VIDEO SHOW

5:30 PM G TBA6:00 PM G E/TVNATIONAL

NEWS7:00 PM G HAUS& HOME #418:00 PM G BUSINESS PNG 8:30 PM PGR SURVIVOR PHILIP-PINES S25 EP#3 “This Isn’t a ‘We’ Game”9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY10:30 PM G AUSTRALIANETWORK

TRINDE 5 DISEMBA 2012

5:57 AM STATION OPEN5:00 AM G ENJOYING EVERY-DAY LIFE WITH JOYCE MEYER5:30 AM EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM11:20 – 12:00

CLASSROOM BROADCASTS continues…….GRADE 6 MATHEMATICSGRADE 6 SCIENCE DEPI3:00 PM G KIDS KONA3.00 PM KINGDOM OF PARAMITHI3.30PM NEW MACDONALD’S FARM4:00PM THE SHAK4:30PM MR. MAKER5:00 PM GFUNNIEST HOME VIDEO SHOW5:30 PM G TBA5:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONALNEWS7:00 PM PGR FACT FILES #8 8:00 PM G TBA9:00 PM G E/TV NEWS REPLAY….11:30 PM G AUSTRALIA NETWORK

Teksi sot kat...Long mande moning olgeta karlong Renbo na Gerehu pulimlain long rot long 6kilok mon-ing...Taim ol kam klostu longBotanikol Gaden ol i kiraplong lukim wanpelateksi,greypela vista wantaimteksi sain antap long het bi-long em i pakim kar gut truinsait long banis bilongbotanikol gaden..Mipela olgeta kirap nogut longlukim teksi i sindaun gut truwantaim ol diwai bilongbotanikol gaden.. Banis tu i nostap long hap ples em pak longem..Draiva mas mekim wan-

TORO

BIABIA

EMTV Television Guide

Ansabilonglas wikSudoku

Ansabilonglas wikPasol

TOKWIN

Novemba 29 - Disemba 5 , 2012 Wantok P21komik

KANAGE

Ol Progrem na Kilok iken senis oltaim...

pela eli krismas selebresin nago sut i go insait longBotanikol gaden na selebret istap... Apinun mipela i go beklong haus na lukim hap spes bi-long teksi i stap..ples em kliagut tru na ol wok man wok longstretim banis i stap..Lukluklong ol gutpela teksi draiva nakalap...nogut yu westim moninating na yu na draiva bai siliplong hausik..Klostu krismas!!!

Mango splesim hotkopi...Nau em mango sisen na plantihaus i pulap long mango..Nara-pela brata i mekim gutpela kapkopi bilong em na go sindaun

long patapata ananit long wan-pela mango diwai we i pulaplong mau mango...Gutpela detru na win i blou na baga emdringim kopi isi isi tru...Nau wanpela bikpela win i kamna sekim diwai mango na wan-pela liklik mau mango i pund-uan na bam long wanpela brenbilong diwai na hetwin stretlong kap kopi bilong baratayah..Hot kopi i plai kamautlong kap na kapsait antap longbaga nogut..Kopi i kukim bratanagut tru na em kalap na sin-gaut wantaim na kikim kap iflai go daun long graun...Soreeee....Yu kisim taim nau!!

Tokwin tasol..

Page 18: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

bisnisnius Novemba 29 - Disemba 5,2012 Wantok P23

LONG painim gutpela sindaun longbihain taim, wanpela i mas wokstrong. Sapos yu no mekim gut longskruim save bilong yu go het long onnarapela skul, dispela ino min olsemem pinis. I gat ol narapela rot i stap.Long namba 13 greduesen bilong

ol Gret 12 long Goroka SekenderiSkul long Goroka las wik, wanpelapraivet enjinia i tok i nogat wanpelasamting long laip em bai yu kisim fri.wanpela i mas wok hat long kisimdispela.Em i tok taim ol sumatin ino mekim

gut na ol skul ino kisim ol long skruimsave o kisim save, ol mas i gat taimlong lukluk arere long sampela rot bi-long ol yet.Ron Napitalai, papa bilong Napita-

lai enjiniaring long Goroka yet i toklong laip i gat planti salens i stap nadispela em pat bilong laip na ol massanap long tupela lek bilong ol yet naigo het yet. Dispela i no min olsem ol mas surik

long ol dispela salens na laip, tasolem pat bilong laip bilong ol.Long dispela greduesen, tupela

wan klas Norman Wampe na FionaBare i kamap namba wan long dis-pela yia. Wampe i kisim daks bilongman na Bare i kisim bilong ol meri.Na tupela wantaim i kisim K2000

long Naga Bekeri, K1000 long wan-wan na raitim nem bilong tupela longwanpela sil, ol i kolim long AsuamitisilDispela bekeri i save kisim kontrak

long skul long olgeta yia long kukimkaikai bilong skul. Em i save putimK2000, K1000 bilong man na nara-

pela K1000 bilong ol meri, husat isave mekim gut long Gret 12.Long Wampe, em i mekim gut tru

long kamapim histori long skul, longraitim nem bilong papa bilong tupela,Wampe, tupela taim long AsuamitiSil.Long las yia, bikpela brata bilong

em Nathan i kamap namba wan longskul na raitim nem bilong em longdispela sil. Nau, Norman i bihainimhan mak bilong brata bilong em naputim nem bilong em gen.“Mi amamas long raitim nem bilong

mi, bihainim nem bilong brata bilongmi.“Las yia, Nathan i bin raitim long

dispela Asuamiti sil. Nau mi raitimnem bilong mi na dispela em wan-pela bikpela samting long laip bilongmi, long wanem, mipela wantaim iwokim long sem yia yet,” em i tok.Papa bilong tupela Augustine

Wampe i amamas long dispela tu-pela pikinini bilong wanem, tupelawantaim i wokim gut long GorokaSekenderi Skul. “Mi amamas long tupela pikinini bi-

long mi wantaim. Tupela i mekimmipela ol famili i amamas long wokbilong tupela long skul,” Wampe, hu-sait i Provinsel Polis Komanda (PPC)bilong Simbu i tok, bihain long wit-nesim Norman i pinis long Gret 12 itok.Norman Wampe, husait i hap kas

Baiyer long Westen Hailans naMusau Ailan long Is Sepik i makimmaus bilong Bare na tok tenk yu longol tisa long mekim bikpela wok longdispela yia.Tupela i tok amamas tu long Naga

Bekeri i mekim bikpela wok longsponsarim olgeta namba wansumatin long olgeta yia.

‘Yu mas biliplong yu yet’Enjinia givim tok stia long hatwok bilong laip

Bustin Anzu i raitim

PASIFIK Palm Propeti i opim nu-pela apatmen bilong ol long ElaBeach long dispela wik, dispelaapatmen i gat 8-pela yunit longen, na em gat olgeta samting staplong en.Dispela nupela apatmen i gat 4-

pela levol bilong em, na em staplong gutpela hap bilong lukluk goaut long solwara.Mama kampani bilong Pasifik

Palm Propeti em Steamship, nadispela nupela apatmen ol kolimlong Fitch, Taunhaus.Fitch, em papa o man i

kamapim Steamship long PapuaNiugini, em bin statim sip kampanina bihain em kamapim ol stoa in-sait long wanwan provins, dispelabisnis bilong em i go bikpela insait

long Papua Niugini long 1970 na80.Dispela nupela apatmen Fitch ol

stat mekim long mun Oktoba long2010 na pinisim long namel bilongJulai 2012.CRCG Bildas i kisim kontrak

long mekim na man husat i plenimna droim dispela apatmen emCullen Feng.Dispela nupela apatmen i gat

ples bilong tupela kar long pakaninit na i gat eletrik get bilongem, long sem ap yet i gat ples bi-long putim ol samting, londri plesna gat wanpela toilet.Antap long kar pak o levol 2 em

ples bilong kuk, ples bilong kaikai,ples bilong sindaun na lukim TV,na autsait i gat liklik hat wara pulna ples bilong sindaun na kisimwin.Long namba 3-levol em masta

bet rum i stap long en, i gat liklikrum bilong komputa na ples bilongstadi na em gat balkani o ples bi-long kam aut na sindaun na lukluki go long solwara.Laspela levol em tupela bet rum

stap long en, dispela i gat ples bi-long waswas, toilet ol tebol bilongstadi na i gat ples bilong lukluk goaut long solwara.Dispela apatmen ol mekim long

ol nupela samting na i gat plesbabakui na pul bilong waswaslong sait bilong dispela apatmen, igat jim o ples bilong eksesais nadispela ol samting em ol nupelakain stail. Taim bilong eksesais yuken lukim TV long sem taim na igat kainkain sanol bilong ol.Fitch Taun Haus i gat 4-pela

yunit stap yet na sapos yu laikimwanpela yunit ringim Pacific PalmProperty long kisim wanpela.

Pacific Palms Property opim nupela ApatmenNicky Bernard i raitim

WAMPE BOIS: Bikpela brata Nathan (lephan) na Norman Wampe isanap soim dispela Naga Bekeri Asuamiti Sil we i karim nem bilong tupelawantaim long en. Papa bilong tupela Augustine Wampe i sanap baksait longtupela. Poto: Bustin Anzu

Fitch Taun Haus, nupela Apatmen bilong Pasfic Palm Property. Poto Nicky Bernard.

Page 19: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

PRAIM MINISTA Peter O’Neill itokim Papua Niugini olsem, em iwari tru olsem bihain long 37-pelakrismas Independens, yumi nolukim tingting bilong ol aspleshusat i painim wantaim planti bis-nis man insait long fomol sekta.Pipel i mas wanbel nau olsem ol

bisnis bihain long 37-pela krismaslong Independens, yumi olsempapa graun i holim 10 pesen longfomol ikonomi taim ol ausait lain iholim na kontrolim 90 pesen.Praim Minista Peter O’Neill i toklong 20 Novemba 2012 long Dy-nasty Resron long Pot Mosbi.Em i no asua bilong narapela,

tasol em i asua bilong yumi yet nabipo gavman i nogat strongpelawok i bin soim nau sindaun i ama-mas long benefitim bikpela netrol

risos em i konsen. Yumi yet i tokorait long makim boda lain nasanap olsem wasman long kantribilong mipela yet na kisim liklikhap.

“Ol manmeri salim bui, simuk,emti botol, seken-hen klos na olkaikai long maket na bisnis tru emol autsait lain i kam na ronim.”Praim Minista i tok yumi i no bin

putim ol pipel bilong Papua Niug-ini i stap insait long ikonomik groalong graun bilong yumi. Spesnamel long ris na pua em i kamapbikpela wantaim nogat arere bi-long en sapos gavman i gat laikna wokim eksen long tanim sin-daun aninit long strongpela lidaolsem save man long ol asplespipel aninit long Mahathir.Wanpela bikpela hevi em

Papua Niugini i no bin stap longgroim liklik na midiam sais en-taprais (SME) bipo 37-pela yialong Independens. Ol bipo gav-

man i bin abrus long sapotim moana moa ol liklik, midiam na tu olbikpela kampani bilong Papua Ni-ugini.Em i givim moa tok klia olsem

olgeta hap long wol insait long oldivelop nesen, 90 pesen fomolwokman insait long fomol sektaem SME i mekim. Tasol long PNG,

gavman em bikpela kampani(givim wok) insait long fomolsekta.Nau PNG, i gat 49, 000 kampani

tasol insait long SME sekta wan-taim saamting olsem 29, 000 ibaim takis long wanwan yia.Bungim olgeta kampani insaitlong SME sekta inap long givim

wok liklik hap bilong milen wok-man.Pipel i no nap gohet wanatim

sindaun bilong bipo na slip antaplong wanem pastaim ol i mekimwrong. Long divelopim PNG SMEsekta, yumi mas kaunim pastaimol asua, kisim skul long ol, na in-vestim bihain taim bilong yumi.

bisnisniusP24 Wantok Novemba 29 - Disemba 5, 2012

O’Neill: SME sekta tok klia long PNGDavid Bill Leo (UPNG janelisim

sumatin) i ratim

GAVMAN bilong O’Neill na Dionbai mekim histori taim ol i mekimtoksave long ful Smol Midium En-taprais (SME) stimulus mekpasgroa we gavman bai givim statlong Independens kam inap nau,sapotim Papua Niugini bisnis in-sait long fomol sekta. Praim Minista Peter O’Neill i

tokaut long spesel mekpas we emi putim long PNG bisnis em baikamapim 500, 000 nupela bisnisna 2 milen wok long 2050. Stimulus mekpas i stap insait

long 2013 baset ol i wokim pinislas wik wantaim 12-pela bikpelamak long groim PNG SME sekta.Dispela bai sapotim:a Ol sitisen bilong yumi bai

lukim prais mani i go daun. aPapua Niugini bai stopim au-

sait lain aninit long loa olsem ol ino ken ranim ol bisnis bilong olPNG sitisen. aStret Pasin Bisnis Skem i

minim olsem moa sitisen wantaimprofesenel na bisnis skil bai lukimdrim bilong ol wantaim 100 pesen

sapot bilong gavman. aPapua Niugini bai lukim isi na

sip long ol PNG kampani long reg-istaim na wokim tred. Pipel bai di-velopim moa sitisen long kisim olbisnis olsem wok man long sapo-tim gavman. Praim Minista i tok stat long

neks yia gavman bilong em bai iinvesim sastenabel infrastraksaprojek sapotim ikonomik groa,daunim prais bilong bisnis naopenim nupela ples i gat man longen long wokim bisnis hariap. Kainolsem Baiyer – Madang Rot bai ikam olsem long Lae, Is – Wes NuBriten Haiwe na arapela ol ne-senel rot link long taun na siti bi-long yumi. Dispela stimulus mekpas bai

sapotim grot na opim rot long moana moa kampani bilong ol PapuaNiugini. Dispela em i bikpela saiswantaim loa rifom plen, polisisenis, gutpela rot kredit fasiliti,lainim bisnis, takis na arapelatingting bilong ol PNG kampani nasambai long PNG bisnis.Taget bilong mipela em i ki-

rapim ol kampani bilong Papua Ni-ugini insait long fomol sekta longgrowim 49, 000 nau go antap long50, 000 long 2050.

SME sekta mekpas groa David Bill Leo (UPNG jenelisim

sumatin) i ratim

Mipela bai helpim yu:Ol wok manmeri bi-long Nesesnel Devel-opmen Benk (NDB) iamamas taim PraimMinista i opim SME natok klia long gavmanbai helpim ol longhelpim ol liklik bisnismanmeri long ples.Poto Nicky Bernard.

Page 20: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

ruralindastri Novemba 29 - Disemba 5,2012 Wantok P25

Gasel bai kamap nupela provinsMichael Novingu i raitim

GASEL distrik long Is Nu Britenprovins kamap nupela provinsbilong em yet pastaim long 2017nesenel jeneral ileksen.

Memba bilong Gasel, MalakaiTabar i tok nupela provins baikaramapim Sinivit lokol level gav-man, na Not Bainings, hap long IsNu Briten.Tabar i tok olsem baundris

komisin, long ripot bilong ol, i putimJiwaka, Hela na Gasel distrik baikamap provins bilong ol yet.Moa yet, em i tok dispela ripot ol

i wokim long 2004 na 2005 we ilukim Jiwaka na Hela i kisimprovins pinis.

Em i tok moa olsem Praim Min-ista, Peter O’Neill i tok orait pinisolsem Gasel distrik bai kamapprovins bilong em yet pastaim long2017 jeneral ileksen.Long wankain taim, Tabar i sin-

gaut i go long ol pipel bilong Gaseldistrik long stap isi.“Mipela bai kisim provins bilong

mipela yet, na vot long 2017 longmakim lidaman long makim mausbilong mipela long palamen,” em itok.

Tuffa salens kamap bilong winim planti kain praisKK KINGSTON, kampani i savemekim ol Tuffa tenk na arapelakain Tuffa prodak, nau i wok longronim wanpela promosen bilonggivim bek long ol kastoma bilongol.Las tupela wik i lukim ol pro-

mosen lain bilong ol i raun i golong ol bikpela stua long Mosbiwantaim nupela Tuffa Len Krusa10-sita kar we ol kastoma i kenwinim long dispela promosen.Planti ol kastoma i bin traim dis-

pela Tuffa salens na winim olTuffa bal na kep, bihain long ol itraim ragbi pas save bilong ol i goinsait long Tuffa Pass na Winpilai.Ol i wok long raun i go long ol

geta stua i save salim ol TuffaTenk. Ol kastoma husat i baim oltenk na Tuffa prodak bai go insaitlong droa bilong winim wanpelalong foapela len krusa kar.Wanpela kar bai go aut long

wanwan rijen – Hailans, Sauten,Niugini Ailans, na Momase. Dispela bikpela droa bilong kar

bai kamap long mun Epril, long2013.

Poto i soim ol Tuffa PromosenTim i sanap wantaim namba wan

bikpela prais, dispela Tuffa LenKrusa 10-sita kar.

Gavman bai apgredim narapela rot i go long Moem Bareks

MINISTA bilong Woks na Implimentesen,Francis Awesa, i tokaut olsem wok bai gohet long apgredim rot namel long Sawarinna Brandi, long Wewak, olsem narapelarot i go long Moem Difens Fos Bareks.Dispela i bihainim wanpela raun lukluk

Mista Awesa na Minista bilong Komes,Tred na Indastri, Richard Maru i mekim bi-hainim Moem Bareks rot.Bikpela hevi i stap long dispela rot, em

solwara mak i go antap na i wok bagara-pim.Ol i kirap nogut long lukim bagarap i

stap long dispela rot.Mista Awesa i tok hevi em i bikpela tru,

na i mobeta ol i pulim narapela rot i golong bareks.Wanpela bris tasol i stap namel long

Moem Bareks na taun i wok long bagaraptu. Ol soldia husat i go wantaim tupelaminista i tok ol i wari long sefti na kago bi-long ol taim ol i ron long dispela bris.Provinsal Woks Menesa, Terry Philip,

husat i go wantaim tupela minista, i tokolsem ol i mas mekim fisabiliti stadi pas-taim, bai wok i go het long apgredim bi-long rot.

Ol wokman na meri bilong Tuffa Tenk i soim kala bilong ol.

Page 21: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

P28 Wantok Novemba 29 - Disemba 5, 2012 ramunius

Nesenel Gavman givim bikpela tok tenkyulong Ramu NiCo long gutpela wok

‘Wanpela

Ramu NiCo,

Wanpela

Komyuniti’

Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,

Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinisn Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinisn Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupelan Moa long 2,000 yunit masin i sanap redin Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap

long 135 kilomita slari paiplain)

Ramu NiCo redi long givim

O’NEILL-DION gavman i toktenkyu tru i go long bikpela nikelna kobalt divolopa insait longMadang Provins, Ramu NiColong wokim ol gutpela divelop-men na tu kamapim moa wok di-velopim insait long displa nikelmain insait long Kurumbukari,Usino-Bundi distrik na rifaineribilong em long Basamuk insaitlong Raikos distrik long Madangprovins.Long dispela na nesenel gava-

man i stap redi long wok bung wan-taim Ramu NiCo long luksaveolsem moa kain divelopmen ikamap insait long ol impekt erialong Madang provins na kantri tu.Vais Minista bilong Maining,

Wera Mori i mekim dispela toktoklong Walium distrik hetkwata longUsino-Bundi distrik long Fraide Nov16 bihain long Minerol Risos Atoriti(MRA) makim Nesenel Gavman ibin givim 8-pela nupela polis hausna tupela kar i go long ol polis longWalium.Dispela ol 8-pela haus em komit-

men bilong Nesenel Gavman aninitlong Ramu Projek memorandumov agrimen (MoA) long taim bilongkonstraksen bilong Ramu Projek.Mista Mori i tok olsem O’Neill-

Dion gavman i sapotim olgetamaining projek, na wankain luk-save em i givim long Ramu NiCoProjek. Dispela em bikos mainingsekta long PNG i save givim 60pesen long sapotim Gros DomestikProdak (GDP) bilong PNG na Ne-senel Baset olsem na PNG bai i noinap sanap strong sapos nogat wokmaining i stap long kantri.“Maski olsem i gat planti kain

kain toktok i kamap, Gavman i stapstrong yet long sapotim kainbikpela projek olsem Ramu NiCo,”Mista Mori i tok.Mista Mori i givim bikpela luksave

na tok tenkyu tu i go long RamuNiCo long divelopim dispela nikelprojek we long pastaim Gavman itraim hat tru long painim wanpeladivelopa long wol stat long 1980sna 1990s long bringim kamapim di-velopmen. Kam bilong Ramu NiCotasol i mekim olgeta wok na bikpelasenis i kamap.Mista Mori i tok bikpela tenkyu tu

long Ramu NiCo long wokimbikpela bris go hapsait long RamuRiva na tu long wokim rot long

Usino mausrot i go longBanu we i sevim planti ollokal pipel bilong Bundi naKurumbukari na ol ples arerelong Usino.“Ol pipel bilong Usino-

Bundi i laki long i gat olbikpela projek long distrik bi-long yupla olsem RamuNiCo we Gavman i bai sapo-tim na yupela kisim plantisevis,” em i tok.Minista bilong Polis na

Memba bilong Madang,Nixon Duban tu i bin stap

long dispela seremoni na i mekimstrongpela toktok i go long ol papa-graun bilong Ramu nikel/kobaltprojek long wok klostu wantaimRamu NiCo na Nesenel Gavmanbai sapotim divelopmen longkamap long eria bilong ol.“Taim yu gat ol bikpela risos pro-

jek long eria bilong yu, yu baibringim Nesenel Gavman long kaminsait long helpim. Wankain olsemnau MRA i soim long helpim poliswok long distrik bilong yupela,”Mista Duban i tok.Mista Duban i tokim ol pipel

olsem Nesenel Gavman i luklukmoa long sapotim ol distrik longkantri we i gat ol bikpela risos pro-jek i stap long en, na wanem em igivim em long strongim wok bilongpolis long distrik we i gat RamuNiCo main.Polis Minista Duban i tok tu

olsem bikos long dispela bikpelaprojek long Usino Bundi, NesenelGavman i givim mak olsem K1.6milion long wokim ol polis haus natu baim tupela polis kar bilongUsino-Bundi distrik.Memba bilong Usino-Bundi, An-

thon Yagama tu i bin stap long dis-pla seremoni na tok tenkyu i golong Ramu NiCo na MRA long wokbung wantaim we i nau lukim kaikaibilong ol kain wok patnasip we ikarim kaikai stret.Mista Yagama i tok administresin

bilong em i reri tasol long wok wan-taim Ramu NiCo na gavaman longluksave olsem ol pipol bilong em imas kisim gutpla na bikpla ol kainsevis we ol i no bin kisim bipo.Deputi gavana na President bi-

long Usino, Bob Watti i tok bikpelatenkyu i go tu long Ramu NiCo longbringim bikpela sevis olsem wokimrot, mekim bris, skul na hausik in-sait long Usino na Bundi we bipo inogat stret.Em i tok klia long ol pipol olsem

gaveman i nogat mani longkamapim kain ol sevis na askim olpipol long wok bung na lukautimRamu NiCo we kain ol bikpla sevisi mas kamap moa taim Ramu NiCoi go insait long operesin bilongmain.“Yumi mas tok tenkyu long God

long kisim MCC-Ramu NiCo kambikos nau yumi lukim sevis stret,”Mr. Watti i tok.Dairekta na Eksekutiv Vai Presi-

dent bilong Ramu NiCo, Gu Yuxi-ang i tok tenkyu long NesenelGavaman long mekim wok divelop-men ananit long luksave bilong emlong Ramu NiCo Projek MOA.Mr. Gu i tok tu olsem Ramu NiCo

i laik kamap stret wanepla bikpelaintenesinel wol-klas maining kam-pani na wankain taim tu laik bringimol kain bikpela sevis i go long olprojek papagraun na ol pipel bilongMadang na kantri.“Sapos yupela i givim wankain

sapot na halivim i kam long RamuNiCo, ating bai yumi ken wok bungwantaim na kamapim planti gutplasevis”, Mista Gu i toktok

Duban – Lukautim Ramu NiCo Projek na gava-man bai kisim planti sevis i kam.

Gu – Ramu NiCo i bin kamapim planti wok divolopmen pinis nabai kamapim moa bihain taim.

Mori – Usino-Bundi i laki tru long gat Ramu NiCo Pro-jek.

Watti – Tenkyu God long Kisim Ramu NiCo kam longUsino-Bundi.

Yagama – Mi bai wok bung wantaim gava-man na sapotim Ramu NiCo Projek.

Page 22: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

Novemba 29 - Disemba 5, 2012 Wantok P29olspotpoto

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusimlong Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD.

Ol SpotEksen potolong wiken...

HOLIM DISPELA BALL: Beta bilong Eagles soim strongbilong long painim bal long A softbol pilai bilong ol man longBisini wantaim ol Yunaitet. Tupela tim wantaim i dro 4-4.

HAYO: Pilaibilong Nokaha iabrus na kikimlek bilong pilaibilong 2FastMotors Solo longEPC kap resislong Bisini.

NETBAL: Sentabilong Wespec itraim long stopimbal long sentabilong Brain Belllong netbal pilaibilong ol.

SEASON PROPER - ROUND ONE, GAME TWO

RESIS: Mi wanpela ya,kam kisim dispela bal oltripela resis long ballong bisini soka graunlong go insait long EPCkap fainol.

Page 23: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

P30 Wantok Novemba 29 - Disemba 5, 2012 spotnius

TIM Sandaun i kamap bihainlong ol pilai i stat pinis longNamba 5 PNG GrasrutsGems long Kokopo, Is NuBriten.Bosman bilong Tim San-

daun, Dominic Maidoni tokolsem tim bilong em i kamapbihain bikos i nogat sip nabalus long kisim ol i kamhariap long Kokopo.Em i askim host ogenais-

ing komiti long stretim tim bi-long em bai ol spot manmeribilong em i pilai long Gems.Moa yet, em i tok tim bi-

long en em ol yangpelasumatin i stap insait long en,na bai ol i pilai long 21 pilaiolgeta.Maidon i tok Sandun em i

las provins, na ol samtingolsem sip na balus i hat.“Em i hat long mipela long

kisim hariap na kam long olpilai long taim.”Moa yet, em i tok HOC i

mas givim sans long ol spot-manmeri bilong em i masstap insait long gems.Long wankain taim, em i

tok tenkyu long Memba bi-long Aitape-Lumi, PatrickPruaitch, long stretim rot bi-long ol we ami balus Kasa ikisim ol i go long Gems longKokopo.

Tim Sandaunkamap leitlongGemsMichael Novingu i raitim TIM NCD, meri open rugby

tas i winim gol medel bihainlong ol i nekimTim WNB longTakubar pilai graun longKokopo long las wiken.Long game bilong ol man

Tim ENB i kisim gol medelbihain long ol autim tiket bi-

long Tim NCD i kisim silvamedel wantaim skoa 4-3.Long namba tri ples bipo

sempion long 2009 PNGgemsTim ORO i nekim timNiu Ailan wantaim skoa 6-3long kisim brons medel.Na long mix tas gemsTim

ORO i nekim Tim ENB longkisim gol medel na NCD i

kisim brons bihain long ol iwinim tim Morobe.Long pilai bilong ol meri

Tim NCD I nekim ol susa bi-long ol long WNB long kisimgol medel.Tim WNB inap long win,

tasol oli mekim plenty asualong dropim bal I lukim timNCD I winim ol.

Moa yet long fainol wisel,tupla tim wantaim istap dro1-1 na long ekstra taim,Bessie Peter bilong NCD Iikisim wanpla gutpla bal naskorim wining skoa bilong ollong kisim gol medel.Kosa bilong tim NCD Au-

gustine Arila i tok em i gatstrongpela bilip olsem ol

meri long tim bilong baiwinim gol medel longwanem long stat bilonggems ol winim ol arapela timi kam long fainol.Arila i tok ol meri long tim

bilong em i bihainim gemplen i lukim mipela i winimtim WNB long kisim golmedel.

NCD Win Gold long open tas RagbiMichael Novingu i raitim

Kepten bilong Australialegend Petero Civon-iceva i ridim wanpelaWantok Niuspepa taimem lukim piksa bilong emlong bek pes. Em kenridim tokpinis liklik na emamamas tru taim kemraman bilong Wantok ikisim piksa bilong em.Petrero i tok em bai traimlong kam bek long nara-pela yia long wankainpilai bilong mekim manibilong NRL BID. PotoNicky Bernard.

MI KEN RIDIMTOKPISIN:

Page 24: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

Novemba 29 - Disemba 5, 2012 Wantok P31spotnius

NAU we yu i redi long kalap long balus o bot long golong Gems, i gat sampela ol bikepla samting yum asmekim pastaim long olgeta wanwan etlit/opisal i kalap longwanem trenspot yu stretim pinis.I mas i gat seklis long ol wok menesmen tim bilong yu i

mas mekim. Tingim, olgeta manmeri i amamas long rauni go long nupela ples, na save gat birua i ken kamap. Taimmi tok birua, mi toktok long ol sutkes i lus, tim i bungimbirua long rot, lus tingting long samting yu mas bringimwantaim yu, na lis i go yet.Long katim daun ol kain kain hait birua, yu mas oltaim

banisim yu yet na tim bilong yu. Yu mas oltaim klia longtim bilong yu, em ol etlit na opisal.Olgeta i mas stap long ples bilong lusim taun tupel awa

pastaim long taim bilong kalap balus, na yu mas i gat sek-lis long wok yu na menesmen bilong yu i mas mekim.Wanwan memba bilong menesmen tim bilong yu i massave long wanem samting long mekim. Olsem na long dis-pela taim, olgeta lain i mas kamap pas long ples balussampela awa pastaim long ol arapela lain i kamap.Olgeta etlit na opisal i mas kisim klia toksave long taim

bilong kamap long ples bilong go. Ol i mas save olsem oli mas stap long ples balus tupela awa pastaim long taim bi-long kirap.Dispela bai givim inap taim bilong ol long painim rot bi-

long ol. Tasol sapos ol i nogat trenspot, orait, i mas i gatsapot i stap long kisim ol i go long ples balus.Pastaim long taim kirap na go bilong yu i kamap klia, yu

na ol tim menesmen memba bilong yu i mas mekim wok.Dispela wok em long ogenaisim ol koud menesa long

stretim gut ol tim bilong ol. Sekim ol bihainim nem, nasekim olsem olgeta kago i gat lok long en, na ol i no karimol kain kain samting ol i no nidim. Tokim ol long lainap longspot bihainim alphabet. Tokim ol koud menesa long kisimol balus tiket bilong ol, bai nogat wanpela i abrus. Dispelawok, i mobeta long mekim sampela de i go pinis.Taim yu sekim in olgeta etlit na opisal, em bai isi long ol

elain opisa long givim ol sia. Tingim, yu na ol menesmentim memba bilong yu i mas ol laspela lain bilong sekin. Ol-geta i mas holim wanwan boding pas. Ol koud menesa imas tokaut kwik long wanem ol samting i nidim stretim.Taim olgeta i sekin pinis, na holim boding pas, tokim ol-

geta i sindaun bung. Dispela em i wok bilong ol koudmenesa. Ol koud menesa i mas soim komitmen na wokstrong long dispela. Dispela em bikos olgeta wanwan etlitam i stap aninit long lukaut bilong ol, na oltaim, ol i mas igat pawa long kisim eksen long wanem kain samting taimem i kamap.Taim ol i toksave long taim bilong kalap long balus, ol i

mas mas i go long balus bihainim stretpela lain, na ol yet imas praud o bilip strong long mekim samting stret.Tingim, yu mas tokim ol olsem ol em ol ambeseda bilong

provins bilong ol, na ol i mas bihainim stretpela na gutpelapasin bilong makim gut.Nogat wanpela i mas spak. I mas i gat lika ben o tambu

long bia inap Gems i pinis.Sapos yu laikim strongpela pilai long Gems, orait yupela

i mas bihainim ol dispela tok stia.

Samting yu masmekim long taimbilong lusim ples

PLANTI manmeri husat stapinsait long resis long ron,kalap na tromoi ol spia nabol long dispela laspela wikbilong PNG Gems longRabaul.Moa long 650 spot manmeribilong ron long trek na fil bingo rejista na bai stap insaitlong dispela resis dispelawik.Ron bilong 100 mita resis

bilong ol man i pulim 65 manolgeta long go insait longwanwan hit na bihain baipainim husat em spet manbilong PNG Gem 2012.Long 200 mita tu i pulim

planti man tu long resis longsoim spit bilong ol, planti bi-long ol dispela em ol yang-pela man i stap yet long skul.Longpela ron tu i pulim ol

man husat gat longpela win,800 mita em 46 man tasol iresis na bihain ol bai ol kisimol man long taim bilong ol naol bai ron long fannol longFonde avinun.Long 1500 mita 50 man

tasol bai ron long en na mankam pas bai winim stret goldbilong Provins bilong em nawankain tu long 5000 mitawe 36 man tasol i stap insaitlong dispela resis.Dispela ol resis bilong ol

man i bai wankain tasololsem bilong meri we plantibilong ol meri i no stap longol dispela bikpela resis.Sampela bilong ol Provins

we tim bilong bai reisi longtrek na fil i bin go longRabaul dispela wik tasol nabai resis long pilai bihainlong gem bai pas long Fraidedispela wik.

Etletiksbai pulimplantimanmeri

TEAM NCD, i rere tasol longpilai semi-fainols wantaim timSauten Hailands long tumora,Fraide. Tim NCD i winim six kspela

gem na mekim wanpela lusbihain long sevenpela gem oli pilai long em. Long asteTrinde, ol i pilai wantaim TimAlotau na winim Tim Alotaulong tu poins. Skoa i sanapolsem 12-10. Long namaba tugem, ol brukim bun wantaimtim Jiwaka. Tim NCD i strongtumas na lukim ol i winim Ji-waka 22-6. Dispela tupela win bringim

ol i go insait long semi-fainols

wantaim tim Sauten Hailans. Long narapela semi-fainol

gem, tim ENB na Tim MilenBe bai resis. Tim ENB i pilaiinsait long Pul A. Ol Papagraun tim i pilai strong true nasoim ol narapela tim olsem olbai nonap givim sans long oltim husait i kam pilai long plesbilong ol. Ol tim husat bai pilai fainols

bai salensim sempion bilong olnarapela Pul. Kain olsem,NCD husat i stap long Pul Bbai pilai wantaim Tim SautenHailans long Pul A. TimSauten Hailans stap namba tulong Pul A. Na Tim ENB i staplong namba wan ples long PulA na bai pilai wantaim sem-pion bilong Pul B.

Ol kodineta bilong 9s ragbii yusim dispela kris-kros welong bungim ol tim long pilailong dispela semi fainolsgem. Wina bilong dispela tupela

gem bai go pilai gren fainollong narapela de bihain longresis long Gold Medol. Na timhusait lus bai kam daun longresis long Brons Medol. Ol Tim NCD pilaia i ama-

mas tru na luk fowet long pi-laia ol gem we i stap yet longem. “Mipela i kam longpela rot

true long dispela gem namipela bai kisim wanemsamting mipela laik kisim nakam long em”, Skipa JamesKapi i tok. “Bihain long seven-

pela gem olgeta, mipela ilukim na save pinis wanemhap bai NCD go mak longem. Mipela gat bilip longmipela yet na tu mipela bainonap go nating. Mipela baitraim long winim wanpelamedol bilong provins bilongmipela” Pilaia Mollox Yanga itok. Tim NCD olim Brons Medol

long bipo PNG Gems ragbi9s na i luk fowet long holimstrong dispela medol o winimGold long dispela yia gem. Sans bilong ol long lukim

dispela driman karim kaikai ino pinis yet. I gat tupela moagem na tupela moa tim longwinim bihain long ol i kenkisim Gold.

Samuel Peter Koim iraitim.

Tim NCD 9s golong Semi Fainols

Bosmeri bilong PNGgemskaunsel Iammo Luna itokaut las wik olsem Mo-robe i winim bid long Ne-senel Kapitel Distrik naIsten Hilans long lukautim o

hostim 06th PNG grasruitsgems.Launa i tok dispel em i

namba tu taim bilong Mo-robe long hostim PNGGems. Moa yet long em itok long 2005 Morobe ihostim, na long 2003 IstenHilas i hostim PNG Gems.

Em i tok, Lae i gat plantisamting na hap bilong pilaiolsem Se Ignatius Kilagestadium na Lae ragbi ligpilai graun i stap longyusim long taim bilong pilai.Launa I tok gavana bi-

long Morobe Kelly Narutaim em i winim bid long

lukautim o hostim 06th PNGgrasruts gems itok olsemK29 milien em bai katim bi-long wok rere long gemsbai kamap long provins bi-long em.Launa i tok, ol mausman

bilong ol arapela provins tui stap long dispela miting tu

i vot long Mororbe longhostim 06th PNG grasrutsgems long wanem gavanabilong Mororbe Kelly Naru,i tokaut olsem K29mProvinsel Gavman bilongem i makim long karim autwok bilong gems long2014.

Michael Novingu I raitim

Morobe provins bai hostim 06th PNG grasrutsgems long biktaun bilong ol long Lae

NUPELA Provins long PapuaNiugini tim Jiwaka i winim 2-pela gol medel long sait bi-long bodi bilding long 05thPNG grasruts gems longKokopo las wik. Mark Donald i winim wan-

pela gol medel long 65kg di-visen na Robert Kit i winimarapela gol medel long 90kgdivisen na bipo mista pnglong 2008 Imnak wiape ikisim brons medel long 75 kgdivisen.Donald i tok mi mangi long

ples, dispel em i nambawantaim bilong em long pilai longPNG gems long winim golmedel em i bikpela samtinglong laip bilong em.Moa yetem i amamas long apim nembilong em na provins bilongem.Donald i tok, maski ol

biknem tim olsem Morobe naIsten Hilans i go pas longkisim medel, tasol Jiwaka ikam gut long winim golmedel.Tim Enga i mekim kirap

nogut long ol arapela tim longwinim gol medel taim ApukaSigi i kisim gol medel long

70kg na Rex Viyufa, tu i kisimgol medel long 75kg divisen.Long wankain taim, tim

ENB pilai meri Karleen Tolin-gling i winim gol medel longdivisen bilong ol meri long57kg na Dora Benson, tu iwinim gol medel long 57kg.Moa yet Atonomos rigen

ov Bougainvil tu i winim golmedel long bodi bilding pilai.Long divisen bilong ol manlong 88kg Pasco Sabin, iwinim gol medel na long di-visen bilong ol meri BeatriceSavia, i winim silva medel naCathrine Wangat, i kisimbrons medel.

Michael Novingu I raitim

Jiwaka i winim 2-pela gol medel

TIM Manus, hoki tim bilong olman i nekim sempion tim Mo-robe long 05th PNG grasrutsgems long kisim gol medellong Kokopo sekenderi skulpilai graun las wik wantaimskoa 2-1.Maski, bikpela ren ibin pun-

daun tuple tim ya I pilai stronglong sko, tasol tuple tim wan-taim I pilai strong inap ManusI winim Morobe.Long nambawan hap bilong

gem tupela tim ya i pilai stronglong skoa, tasol tupela tim

wantaim i putim strongpelawas we nogat skoa i kamap.Bihain long long namba tu

hap bilong pilai tim Morobe ipilai gut, long 21 minits i lukimstrika Kimims Hebei, i skoaimfes gol bilong ol. Dispela em ilas skoa bilong ol long pilai bi-long ol.Long 26th minits mid filda bi-

long Manus Sodongen Poliapi setim gutpela bal longNauna Tapas long skoaim fesgol bilong ol.Bihain Poliap gen long

namel bilong pilai graun Ikism gutpela bal salim i golong Nauna Tapas long

skoaim win gol bilong olManus.Sempion tim Morobe i traim

hat long skoa tasol taim i sotlukim tim Manus i winim golmedel.Long wankain taim, tim

NCD i rausim tiket bilong olmangi Madang long kisimbrons medel wantaim skoa 3-o.Long divisen bilong ol meri

sempion tim Morobe i nekimol susa bilong ol long NCDlong kisim gol medel wantaimskoa 3-0 na Manus i kilim hostim ENB Skoa 1.0 long ekstrataim long namba tri ples.

Michael Novingu I raitim

Manus em PNG grasruts gems hoki sempion

Page 25: Daunim mak bilong AIDS i go daun long zirowantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1997.pdfDaunim mak bilong AIDS i go daun long ziro TOKTOK i kam long Eksekyutiv

Wan wik: Fonde, Novemba 29 - Disemba 5, 2012.Isu 1997

Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

PAPUA Niugini Ragbi Fut-bol Lig i gat ol nupela bod.Dispela ol nupela bod emol makim long wiken i gopinis taim ol i holim wan-pela bikpela miting longPot Mosbi.

Dispela nupela bod baimekim wok inap long 6-pelamun aninit long lukaut bilongDon Fox olsem nupela sia-man.

Don Fox, em wanpelaolpela man long ragbi lig in-sait long kantri na em savegut tru long ron bilong ragbilig inasit long Papua Niugini.Em tu bin go pas long sam-pela bikpela pilai pinis olsemDigicel kap na sampela moa.

Em wantaim 4-pela nu-pela memba bilong em baikarim wok bilong ragbi lig in-sait long kantri bihain long kotsainim long aste Trinde.

Dispela kot oda bai tok kliaolsem Don Fox na ol komitimemba bilong ken karim woklong han bilong ol olpelakomiti memba long bipo.

Don wantaim ol komitimemba bilong em ol makimlong dispela bikpela miting

we olgeta presiden bilongwanwan klab long wanwanprovins bin kam stap long en.

Dispela miting bilong olgavman bilong PNG binfandim na em bin wanpelalong ol bikpela miting longsampela yia go pinis.

Dispela ol nupela komitimemba bai makim wanwanrijen bilong kantri na dispelabai mekim wok isi na tu baikirapim bek ragbi lig insaitlong PNG.

Minista bilong spot JustinTkatchenko, i tok em gatstrongpela bilip long Don Foxna ol nupela bod memba bi-long em karim ragbi lig longPapau Niugini go long fran.

Em tok tenkyu tu i go longolgeta presiden long kamlong dispela bikpela mitingna makim ol dispela nupelabod memba.

Ol dispela nupela bod em,Don Fox em siaman, JoeTokam husat bai lukautimHailans Rijen, Presiden bi-long Lae ragbi lig, RussKaupa, bai lukautim NotenRijen, Walter Boski, bailukautim Niugini Ailans napresiden bilong Rigo RagbiLig Mairi Gwabo, bai lukau-tim Sauten Rijen.

PNGRFL Gat Nupela BodNicky Bernard i raitim

Ol nupela PNGRFL bod memba.