DARÜLBEDAYİ'İN OYUN SEçİMiNDEKİ TUTUMU ÜZERİNE NOTLAR · Reşat Nuri'nin heryönden kötü...

DAR ÜLBEDAYİ'İN OYUN SEçİMiNDEKİTUTUMU ÜZERİNE NOTLAR

Doç. Dr: ÖZDEMİR NUTKU

Darülbedayi'de oyun seçimi konusu gelince bir kaç nokta üzerindedurmak gerekiyor, kanısındayız. Bunlardan biri, hiç kuşkusuz bugünekadar sürüp gelen Edebi Kurul-Dramaturg'luk sorunudur. EdebiKurul konusu, Şehir Tiyatrosu'nun gelişimi içinde, üzerinde durulacakbir sorun olarak karşımıza çıkar. Değinilmesi gereken başka bir nokta,oyun seçiminde bu sanat kurumunun başvurduğu kaynaklardır. Bukaynaklarla ortaya çıkan bir nokta da Darülbedayi'in gelişim çizgisiiçinde hangi oyun türlerinin hangi dönemlerde seçilmiş oluşudur.Önemli bulduğumuz bir nokta da yerli oyun sorunu ve Darülbedayi'-in bu konudaki tutumudur.

i. Edebi Kurul-Dramaturg'luk:

Darülbedayi'in ilk kuruluşunda Edebi Kurul üyeleri zamanın entanınmış şair ve yazarlarıydı. Fahri başkanlığı Abdülhak Hamit'inyaptığı bu kurulda fiili başkan Yahya Kemal'di. Üyeler Yakup Kadri,Rıza Tevfik, İzzet Melih, Abdullah Cevdet, Müfit Ratip, Emin Bülent,Ahmet Haşim, Mehmet Rauf, Hüseyin Rahmi, Tahsin Nahit, Asımbeylerdi. Hüseyin Rahmi toplantılara bir defa katılmıştır. Bu kurul #

daha çok bir sınav kurulu olarak görev görmüştür. Darülbedayi'yegirmek isteyen adayları sınamıştır. .

Temsil vermeye başlıyan Darülbedayi'in Edebi Kurulunun üyeleriise Abdülhak Hamit, Halit Ziya, Cenap Şehabettin, İzzet Melih,Müfit Ratip, Hüseyin Rahmi, Münir Nigar beylerdir. Abdülhak Ha-mit ile Hüseyin Rahmi üyeliği kabul etmemişlerdir. Halit Fahri, bukurul için, "(...) hemen hemen ismi. var, cismi yok bir mevcut gibi idi,"diyor, "diğerleri gibi İdare heyetine de dahil olmadıklarından yalnızdavet edildikleri zaman gelmeleri matluptu. Fakat bu davete ekseriyaicabet edemezler ve pek tabii olarak 'Edebi-İdari Heyet' onlar namına

70 ÖZDEMİR NUTKU

da 'vazifesini görür, piyesleri intihap eder, oynatırdı. Ancak bir defa(o da benim Baykuş okunduğu gün) Letafet apartımanının büyük sa-lonundaki uzun masanın etrafı, pek kalabalık olmuştu"!.

Daha ilk başlarda Darü1bedayi'in eser seçimi yerilmeğe başlan-mıştır. Tiyatro sanatını yakından tanıyanlar bu Belediye eliyle kurulansanat kurumunun durmadan vodvil oynamasını doğru bulmuyor,işi ağır başlı tutmasını istiyordu: "Şayan-ı teessüftür ki, MilliTiyatromuzun (Darülbedayi'in) repertuvarı pek bayağı vodvil-lerle doludur. Bu asarın sanat nokta-i nazarından diğerlerinden farkıbir heykel ile musluk taşı arasındaki fark kadar büyüktür. İkisi de mer-merden masnudur, fakat bu gibi eserleri üçüncü derecedeki tiyatrolarabırakmalıdır"z. Yazar bu sözlerden sonra Edebi Kurul üyelerinin dur-madan kendi eserlerini oynattıklarından yakınmakta ve eser seçiminindenetsiz ve savruk bir tutumlayapıldığını belirtmektedir. Darülbedayi'-in oyun seçimiyle, özel tiyatrolara örnek olması gerektiğini de sözlerineeklemektedir: "(...) nazar-ı istihsasını kazanmış bir Heyet-i Edebiye'ninmürakebesi altında bulunan Milli Tiyatromuz, diğer salaşlarla hemseviye olmaktan kurtulmadıkça birkaç maskaranın taht-ı riyasetindeicrayı rezalet eden diğerleri yükselmek ihtiyacını hiç hissetmezler"3.Yazarın söyledikleri doğruydu. Bu tiyatro en önce beğenisini yükselt-meli, bir yandan halkı çekmeğe çalışırken, öbür yanda daha seviyelieserler oynamalıydı. Ne var ki, Darülbedayi büyük bir para sıkıntısıiçindeydi; ayakta durmaya çalışıyordu. Ama bir nokta kimsenin gö-zünden kaçmıyordu. O da bu tiyatroyu yöneten kimselerin arka arka-ya kendi adaptasyonlarını ya da eserlerini oynatmalarıydı: "(...)Heyet-i Edebiyenin kendi zade-i kalemleriyle dolmuştur. Nevimabir inhisar. demek olan bu hal san'at namına ayıp addedilse sezadır.Kimin eserini kim kabul ediyor? Kendi asarına kendi mümeyyiz olmakhiçbir rabbül kalem için şeref sayılamaz. Varsa fazlın sen bırak erbabıtakdir eylesin"4. Gerçekten de 1916 ile 1918 yılları oyun dağarcığınabir göz atacak olursak Darülbedayi yönetim kurulu ile Edebi Kurul'-un bir tröst kurmuş olduklarını görürüz. Hatta bu tekel bütün buyazılara rağmen bir süre daha devam etmiştir.

1918yılında, Darülbedayi'in oynadığı oyunlara ve tutumuna eğilenReşat Nuri, bu kurumqn yalnızca beş altı' temsil vereıı bir yer olma-

İst.,ı Halit Fahri Ozansoy: Darülbedayi Devrinin Eski Günlerinde, (Ak kitabevi,ı964) s. 61.2 Kemal Emin: "Milli Tiyatromuz ve Repertuvar", Temaşa, ı2 Eylül 19183 aynı4 aynı

DARÜLBEDAYİ'İN OYUN SEçİMİ 7l

ması gerektiğini, buranın "bir tiyatro edebiyatı darü1fünunu" niteli-ğini almasını doğru buluyor. Yazar, Darü1bedayi'in elindeki bütünolanaklarla "temaşa sanatını himaye eden bir müessese" olması ge-rektiğine inanıyor. Reşat Nuri de Darülbedayi'deki oyun seçiminihafif buluyor: "( ...) İtiraz edeceğimiz tek bir nokta, hemen hepsinin(seçilen oyunların) sadece eğlendirmek için yazılmış hafif komedilerdenalınmış olmalarıdır. Zannediyoruz ki, araya biraz kalp ve fikre gıdaverebilecek eserler de sığdırılabilirdi. Mamafih, Furuzan gibi psikolojisibayağı, felsefesi köhne, şiiri kıymetsiz cinslerinden olmamak şartıyla"s.

Reşat Nuri'nin her yönden kötü bulduğu Furuzan, Halit Ziya'nın,Alexander Dumas, Fils'ten uyarladığı bit oyundu.Orijinal adı Fran-cil/on olan bu oyun, Halit Ziya'nın adına karşın büyük bir tepkiylekarşılanmış ve sevilmemişti. "İkdam" gazetesinde Ahmet Bedii,cansız ve "hayretfeza" bir eser olarak görmekteydi: "( ...) Hafif birelle kullanılmak isteyen cins ve kısrağa müşabih, Paris'te Fransiyoniken, nazar-karib, Şişli'de hoppa, züppe, hırçın ve arsız biri diyetelakki edeceğimiz Furuzan hanımın evinde adeta bir haz aleminde gibiyaşar. 1(... ) O alafranga beyler tarafından 'zan, zan!' diye çağırılır".6Yazar insanı hiç inandırmayan durumların ortaya çıkarıldığını vebunların bizim toplumumuza hiç uymadığını belirtiyor.

Darü1bedayi'in ilk döneminde daha çok uyarlamaya rastlarız.Çeviri eser çok az yapılıyordu. Gerçi İbnürrefik Ahmet Nuri gibi uyar-lamada usta bir yazar vardı, ama bu yüzden de uyarlanamayacakbirçok büyük eser. Türkçeye çevrilemiyordu. 1918 yılın Eylül ayında,Şehremini Kani beyeserlerin doğrudan çevrilmeyip de uyarlanmasınakarşı durmuştuı:. Bu aydın Şehremini topladığı Edebi Kurul üyelerine"el sine-i ecnebiyede mevcut klasik asar-ı temaşaiyenin aynen tercemeedilerek temsil edilmesi"ni ve "Avrupa muharrirlerinin asar-ı cedi-desinden şayan-ı temsil görülenler de adapte edilmeyip aynen terce-mesi daha muvafık olacağı" nı ileri. sürmüştür.7 Klasiklerin ermeni-ceye ve rumcaya bile çevrilmişken bunların türkçeye kazandırılmamışolmalarını utanılacak bir şey sayan Şehremini Kani bey, ayrıca Darül-bedayı'in yerli oyunların artması için çalışması gerektiğini öne sürmüş-tür. Bu toplantının ve bu konuşmanın gerçekten bir yarar sağladığıDarü1bedayi'in bundan sonra oynadığı oyunlar listesinden anlaşılmak-

5 Reşat Nuri Güntekin "Mevsim Sonu Münasebetiyle" Zaman, gazetesinden ik-tibas Temaşa 1 Ağustos 1918

6 Bkz. Temaşa, 26 Eylül 19187 Vasfi Rıza Zobu: "Ramazana Hazırlık" Türk Tiyatrosu, Aralık 1964, s. 26

72 ÖZDEMİR NUTKU

tadır. O sıralarda birden çeviri eserler artmış ve yerli oyun konusun-da da bir kıpıltı başlamıştır. 1918 yılında hiç yerli oyun ve çeviri eseryokken, yalmzca adaptasyon'lar oynanmışken, ertesi yıl iki yerli oyun-- Binnaz ve Yamalar _O, üç çeviri eser listede yer almış ve ancak ikiadapte eser oynanmıştır.

1920yılında, Darü1bedayi yönetim kurulunun ilerleme konusundabazı atılımlar yapmak istediği görülüyor. Reşat Nuri Güntekin EdebiKurul üyeliğine atanmıştır. Kurul yerli oyun konusuna daha önemverecek ve yeni çeviri eserlerin yapılmasını sağlıyacaktır, Darü1bedayibüyük sarsıntılar geçirdiği 1920 yılımn kışından, 1921 ilkbaharına ka-dar, Kurulun aldığı karar üzerine, iki yerli oyun oynamıştır; bunlar-dan biri Hüseyin Suat'ın Sanat Vesikaları 've Reşat Nuri'nin EskiRuya adlı eserleridir. Darü1bedayi'in yerli oyunları destekleme kararıile Edebi Kurul'a eskisinden daha çok sayıda yerli oyun gönderilmeğebaşlamıştır. 1920 yılı içinde, kurula gönderilen eserler arasında ÖmerSeyfettin'in İhtiyar Olsam da, Hüseyin Suat'ın Çi/teli Mikroplar 8,

Sait Hikmet'in Hıçkırıklar, Hüseyin Suat'ın Çanta'da Keklik, ReşatNuri'nin Hançer, yine Hüseyin Suat'ın Ballı Baba oyunları bu sıra-larda yazılmış oyunlardır 9.

Birçok nedenlerin roloynadığı düzensizlik içinde, Edebi Kurul'undisiplinli bir çalışmaya giremediğini izliyoruz. Bu kurula verilen eser-lerin kabuledilip edilmediği yazar ya da çeviridIerine bildirilmediğigibi, bazan da metnin ortadan yok olduğunu öğreniyoruz. Buna birörneği 30 Kasım 1918 tarihli Temaşa dergisinde Kemal Emin veriyor:çeviricinin Paul Hervieux'den uyarladığı Muamma iki yıl geçtiği halde,bir sonuç. alınamamıştır, üstelik o bunu istek üzerine çevirmiştir.O sırada "kendi eserlerine revaçgah arayan bu zevat-ı muhtereme"eseri beğenmemiştir. Çevirici eserini geri istemiş, ama rejisör ReşatRıdvan eserin oynanacağım söyliyerek metni sahibine iletmemiş.Bir süre geçtikten sonra eserini tekrar geri isteyen Kemal Emin'e eserinEdebi Kurul'da okunacağım söylemiş. Ancak kurula verilen metinkaybolduğundan, çeviridnin elindeki taslak okunmuş. Bu arada yazar,"uyuyanlara verdiğim zahmetten dolayı aflanm temenni ederim,"demektedir. Kemal Emin, bu örneği verdikten sonra bunun gibi dahabirçok örnek olduğunu belirterek kurulu şöyle suçlamıştır : "(...)Eğer bu müessese heyet-İ edebiyenin mal-ı zatisi olsaydı, bir şey söy-

8 ÇifteÜ Mikroplar, Binnaz ile birlikte oynanmıştır. Ömer Seyfettin'in eseri oynan-mamıştır.

9 Bkz. Temaşa dergileri, 1 Ocak 1920, 1 Mart 1920 ve Mayıs 1920.

DARÜLBEDA Yİ'İN OYUN SEçİMİ 73

lemeğe hiç hakkımız olmazdı. Fakat hükümete aidiyeti masarifininŞehremaneti ve Maarif bütçesinden çıkması itibariyle bütün milletinhakkıdır. Fuzuli tasallut ve keyfi mayeşa tasarruflardan kurtatılma-lıdır. "

Aynı yazıda, bu işi ek görevolarak yapan Edebi Kurul üyelerinindüzenli bir yolda toplanamadığını öğreniyoruz. Toplantı günleriçokuğraşmamak için. üyelerden biri eseri okuyor ve kurula tanıtıyormuş.Kemal Emin, Muammayı beğenmiyenlerin "Kayseri Gül/eri gibi enbayağı vodvilleri şaheser olarak halka takdim etmekte" olduklarınıda ayrıca belirtiyor bu yazısında. Aynı konuda, Almanya'da yayın-lanan "Theater-Courier" dergisinin 21 Mayıs 1918 tarihli sayısındabir yazıya rastlıyoruz: « (... ) İstanbul' da tiyatronun oynadığı eserlerdeğeri az Fr~nsız oyunlarının uyarlamalarıdır. (...) Bu uyarlamalarlayabancı eserler 'Anadolulaştırılmakta' ve yalnızca dil yönünden de-ğil, yaşayış da o çevreye göre oyunlarda değiştirilmektedir. Pera ti-yatrosunun son örneklerinden biri Kayseri Gül/eri (Die Rosen vonKaisarije) adını taşımaktadır. Haklı olarak bazı Türk gazeteleri bututuma karşı çıkmakta ve bir Fransız eserinin uyarlaması ile bir şeykazanılmayacağını, bunların yerine orijinal Türk eserlerinin destek-lenmesini belirtmektedirler» ~°.O sıralarda, Baykuş'u ile tanınmışolan Halit Fah~i, Darülbedayi'deki parasızlıktan söz ederken, bu"derdin devasının" ne yoldan bulunduğunu şöyle anlatıyor: "(...)Vodvile kuvvet verecekler, arada dramlar da oynuyacaklardı. Bu su-retle tulüatçıların bir kısım müşterilerini de tiyatroya çekmek imkanıhasıl olacaktı. (...) İşte meselenin bu suretle ortaya çıkması herkestenevvel İbnürrefik Ahmet Nuri'nin işine geliyordu. Çünkü bu zat,vodvil yazmaktan değil, fakat adapte etmekte gerçekten hayret edi-lecek bir hünere sahipti ..." ii. Bu yazıdan Kemal Emin'in haklı ol-duğunu anlıyoruz. İbnürrefik Ahmet Nuri, Edebi Kurul üyesiydi veuzun bir süre Hüseyin Suat ile birlikte hazırladıkları eserler Darül-bedayi'in oyun dağarcığını ortaya çıkartmıştır. Ayrıca, öbür kurulüyelerinin çevirdikleri yada uyarladıkları eserler devamlı olarak oy-nanmıştır. Örnek olarak 1918 Haziran ayı içinde yayınlanan "LeSoir" gazetesine bir göz atmak yeterlidir; bu gazete Darülbedayi'intemsillerini şu sırayla ilan etmiştir:

10 "Türkische Schauspielkunst" Thealer - Courier, 24 Mayıs 1918, sayı 127411 Halit Fahri Ozansoy; aynı kitap, ss. 55-6

74 ÖZDEMİR NUTKU

8 Haziran 1918 Halit Ziya11 Haziran 1918 i. Ahmet Nuri13 Haziran 1918 Halit Ziya15 Haziran 1918 Hüseyin Suat17 Haziran 1918 Tahsin Nahid21 Haziran 1918 Halit Ziya22 Haziran 1918 i. AhmetNuri

: Furuzan: Hissei-i Şayia: Fare: Kirli çamaşırlar: Bir çiçek İki Böcek: Kabus: Dört Czhar

Yukarda adları bulunan yazarların çoğu o sırada kurul üyesiydi,. yalnız biri, Tahsin Nahid, bir önceki, yani kuruluştaki Edebi Kurulunüyeliğinde bulunmuştu. Kurulun tutumu böyle olunca, elbette çalış-ması üzerinde de bir çok hoşnutsuzluk olacaktı.

Vasfi Rıza Zobu,"Meslek ve sanattan olmayan kişilerin toplu-luğu ile meydana gelen bir idare ve edebi heyete. oyunlar oynamağabaşladığı günlerden beri 'Darülbedayi' pek seyrek telif ve biraz da ko-mediden başka, repertuvarını baştan aşağı Fransız mahsulü vodvil'adaptasyon'larile doldurmuş bir halde idi" diye yazmaktadır 12.

O sıralarda uyarlama konusu birçok yazarı ilgilendiriyordu. MehmetRauf, "Adaptasyonu tiyatroculuğu tecrübe ve tahsil için lazım gören-ler düşünmüyorlar ki yaptıkları en kaba bir sahtekarlıktır" 13 demiş-'tir. Aynı yazıda Mehmet Rauf şunları da eklemiştir: "( ...) Darü1be-dayi on muvaffak olunmuş adapte eser yerine bir acemi, muvaffaki-yetsiz milli oyun oynasa daha hayırlı olurdu diye -düşünüyorum.(... ) Halbuki, adaptasyonu telviç edenler bunu evvela kolayolduğuiçin tercih ediyorlar. Çünki bir eser tatbik etmek azami üç gecelikiş oluyor. Ve bunu her Fransızca bilen tiyatro meraklıları yapabili-yorlar. .. yani muharrirlik bir çocuk oyuncağı oluyor."

1918 yılında, İstanbul Şehremini Kani beyin Darülbedayi'denuyarlamalar yerine çeviri eserler istemesine rağmen, uyarlama mera kıoldukça uzun süreli olmuştur. Nurullah Ataç, 1921 yılında uyarla-malar üzerine şunları yazmıştır: "( ...) Nakiller Türk hayatını hiç nazar-ıitibara almıyorlar. İsimler değişmiş ya kafi! Bakın piyesin kahramanıŞevket Cemil beye ... Türkiye'de kıskanç zevç karısını arkadaşlarındankaçırır; hem de bundan onbeş sene evvel İzmit'te! NihaI (Şevket Ce- .mil beyin kızı) herkesin yanına baş örtüsüz çıkıyor; hadi komşununoğlu neyse! Ev sahibi ile konuşup şakalaşıyor" 14. Ataç, daha sonraki

12 Yasfi Rıza Zobu: aynı dergi, s. 2513 Mehmet Rauf: Temaşa, Mayis 1920).14 Nurullah Ataç: "Ceza" Dergalı, 5 Kasım 1921

DARÜLBEDAYİ'İN OYUN SEçİMİ 75

yıllarda uyarlamaların değil, çeviri eserlerin daha önemli olduğunubelirtmiştir: "(...) Ecnebi bir lisandan eser alınmasına kat'iyen muarızdeğiliz, dakat bunların adapte değil, doğrudan doğruya tercüme edil-mesi daha münasip olacağı kanaatiı:ı:deyiz" 15.

Cevdet Kudret, aynı konuda, "Biz bu iştemadem ki bukadargeri, bukadar ehliyetsisiz; peki nasılolur da kendimizden mutlakayüksek diye kabul ettiğimiz onların eserlerine kolay ve tehlikesiz yoludururken 'adaptasyon' namı altında el dokundurmağa, altüst etmeye,takdim ve tehir yapmaya cesaret ediyoruz? (...) durulması için kılavuzmu, yoksa yolkesen mi olduğu meçhul kimselerin ortadan çekilmesive ciddi, hakiki, dürüst bir münekkidin meydana çıkması, onun biran evvel doğması lazım," diye yazmıştır 16.

1927 yılında Darülbedayi daha bir düzene girince yeniden biredebi kurul seçilmiştir. 14 Kasım 1927 tarihli "Cumhuriyet" gazetesi,Belediye'nin yeni bir Edebi Kurul kurduğunu bildirmektedir. Bu ku~rula Münir Nigar, İbrahim Necmi, Mithat Cemal üye seçilmişlerdir.O zamana kadar, birkaç tiyatro dönemi baş rejisörlük makamı tara-fından seçilmekte olan oyunlar, yeniden bir kurul tarafından seçile-cektir. Ancak bu defa bir kayıt konmuştur: kurulun üyesi olan kimselerkendi eserlerini Darülbedayi'de oynatamıyacaklardır. Ama kısa birsüre içinde kurul ile rejisör Muhsin Ertuğrul arasında bir anlaşmazlıkbaş göstermiştir. Kurulun seçtiği bir oyunu, Muhsin Ertuğrul "sahnekabiliyeti olmadığı"nı söyliyerek provadan indirince bu anlaşmazlıkpatlak vermiştir. Bazı üyeler istifa etmişlerdir. 22 Ocak 1928 tarihindeBelediye Başkanı Muhittin Üstündağ, istifaları kabul etmediğini be-lirtmiştir. Edebi Kuru1a bir üye daha atanmıştır: "Milliyet" gazetesimüdürü Ahmet Şükrü. Dönem sonunda tiyatro tatile girmiş ve ertesidönem, yani 1928-29 da kurul yeniden davet edilmemiştir. BöyleceEdebi Kurul kendiliğinden ortadan kalkmıştır. Bunun yerine SuphiSadık dramaturg seçilmiştir. Darülbedayi'in ve dolayısı ile Türktiyatrosunun ilk dramaturg'u Suphi Sadık'tır.

Tarafsız bir görüşle, Edebi Kurulun kaldırılmasını oyun seçımıyönünden olumlu karşılıyabiliriz. Çünkü. tiyatronun gelişim tarihiboyunca en yüklü, en ileri eserler, Edebi kurul'un bu sanat kurumununbaşında olmadığı zaman oynanmıştır. Vasfi Rıza Zobu, "Darü1bedayiedebi ve idare heyetleri yapılmak istenen yeni hareketlere, yeni eser-

15 Nurullah Ataç: "Tiyatro Hakkında" Hayat, 24 Şubat 192716 Cevdet Kudret: "Tevazu ne kelime" Darülbedayi, 1 Ekim 1931, s. 3.

76 ÖZDEMİR NUTKU

lere dudak bükerlerdi," diyor 17. Bu üyeler "ille de Fransız edebiyatıdiye tuttururlar; bunun dışında kalanları hatta sanattan saymazlar;hele tercüme de olursa; dinletecek seyirci bulunainıyacağını iddia eder-ler de, fikir hamurları aynı maya ile yoğrulmuş sanatçılar başka tür-lü mü düşünebilirlerdi... HüHisa Muhsin'e engelolmak için ne müm-künse yapılırdı" 18.

Vasfi Rıza Zobu'nun bu düşüncesini doğrulayan başka yazılarda var. Nurullah Ataç, Darülbedayi'de İhtilal adını verdiği yazısında,bu açıdan Muhsin Ertuğrul'u övinektedir: "(...) Bu sene Darülbedayi,temaşa edebiyatının belki en kıymetli tacı olan Hamlet'i oynadı;bunun nasıl oynandığını bilmiyoruz, görmedik; suret-i temsilinde ka-bul etmeyeceğimiz belki birçok noktalar vardır; bunların ehemmiyetiikinci derecededir: Hamlet'i oynamış olmak, oynamaya kalkmak,başlı başına bir hizmettir. Sonra Ibsen'in Hartlaklar'ı zannederimoynandı ve oynanacak. Luigi Pirandello'nun Muharir İsteyen AltıKişi'si oynandı... Ve bütün bunlar hiç şüphesiz Ertuğrul Muhsin beyinteşebbüsü ile oldu. Güzel Fransız edebiyatının önünde, bir perdeolan vaudeville'lerin, bayağı eserlerin yalan yanlış tercümelerini,manasız adaptasyonlarını takdir ile karşılıyan Darülbedayi heyet-iedebiyesinin Pirandello'nun eserinden bir tek kelime anlamasınaimkan yoktur. Tunus Gediği'ni, Çam Sakızı'nı beğenmiş kimselerHamlet'te uyumadıklarını iddia ederlerse bilin ki samimideğildirler. Paul Bourget'nin ukaUUıklarını, Henri Bataille'ınyapmacıklarını sevenlerin Ibsen'i okumalarına cevaz-ı akli yoktur" 19.

Gerçekten de daha 1912 yılında, Hamlet Laertes rolünü oynamışolan Muhsin Ertuğrul'un, Darülbedayi'in sonradan da Şehir Tiyat-rosu'nun oyun seçimini yönettiği dönemlerde, oynanan değerli eser-lerin sayısının gözle görülür yolda arttığını rahatça söyliyebiliriz20•Muhsin Ertuğrul'un Darülbedayi içinde sorumlulardan biri olınadığıilk dönemde, bu kurumun oyun dağarcığının yüzde doksanını uyar-lamalar ve çoğunluk vodviller, hafifgüldürü1er kapsar. Bu Edebi Ku-rul'un denetimi altında bulunan oyun seçimiiçinde bir tane bile klasikbir komedya ya da tragedya yazarı göremediğimiz gibi, bir tane biletiyatro tarihi içinde değeri olan daha modern ve çağdaş bir yazarbu'lamayız. Öbür yanda, Muhsin Ertuğrul'un yönetimi altında kurulan

ı7 Vasfi Rıza Zobu: "Ramazana Hazırlık" Türk Tiyatrosu, Aralık ı964, s. 2618 Aynı19 Nurullah Ataç: "Darülbedayi'de İhtilaJ" Hakimiyeti Mil/iye, 24 Ocak 192820 Bkz. Ek liste: "Şehir Tiyatrosunun Elli Yıllık Oyun Dağarcığı"

DARÜLBEDAYİ;İN OYUN SEçİMı

1924-25 tiyatro döneminde faaliyet gösteren Ferah topluluğundaStrindberg, Tolstoi, Andreyev, Moliere oynanmıştır.

Bu ilk dönemde Darülbedayi Edebi Kurul'un seçtiği yazarlararasında daha çok Fransız bulvar tiyatrosu yazarlarının adını görürüz:Rennequin, Rervieux, Bernstein, Kistmaekers, Flers ile Caillavet,Feydeau, Gavault, Bisson, Savoir gibi ... Aradan henüz elli yıl geçme-diği halde, bugün hiçbir tiyatronun oyun dağarcığına alınmayan buyazarlar seçiciler kurulunun gözde yazarlarıydılar. 1927 'de başa geçenMuhsin Ertuğrul'la seçilen eserlerin eserlerin değerinde hemen biraşama yüksekliği izlenir: Shakespeare, Pirandello, Molnar, Moliere,Schiller, Andreyev, Ibsen gibi büyük yazarlar ilk defa Darülbedayi'-in oyun dağarcığıİıa girmiştir. Gerçi 1924 ilk baharında tiyatronunseçtiği eserler arasında bir Shakespeare ile bir Strindberg görürüz;ancak bunlar da yine bu büyük sanatçının eseridirler; Strindberg'inBaba'sını Cenennem adıyla Muhsin Ertuğrul çevirmiştir, Shakespeare'-in Othello'sunu da Salih Fuat. Muhsin Ertuğrul'un başta bulunduğusürece de oyun seçimindeki kalite sürüp gitmiştir.

Yine Muhsin Ertuğrul'un Ankarada'ki Devlet Tiyatrosu'nunbaşında bulunduğu dönemlerde Şehir Tiyatrosunda Shakespeareeserlerinin oynanması birden azalmıştır. Altı yıl içinde onaltı Shake-speare eseri oynatan sanatçı'nın bulunmadığı 1949 ile 1959 yıllarıarasında, yani on yıllık bir süre içinde, ancak dört Shakespeare eserioynanabilmiştir. Bunun gibi, Bisson'lar, Birabeau'lar, Veiller'ler,Feydeau'lar, de Flers ile Caillavet'ler, sanatçının bulunmadığı dönem-de yeniden bir bir sökün etmişlerdir.

1959 yılında, tekrar Şehir Tiyatrosu'na dönen Muhsin Ertuğrul.ile yerli oyuna olan ilginin artması yanısıra, çok sayıda değerli yazar-lar da temsil edilmeye başlanmıştır. Dürrenmatt, Macleish, Anouilh,Pirandello, Rattigan, J. M. Barrie, Arthur Miller, J. B. Priestley,Peter Ustinov, Tennessee Williams, Bertolt Brecht, Arnold Wesker,Garcia Lorca, George Michel, Giraudoux, Kipphardt gibi çağdaşyazarlar yanısıra, Goldoni, Lope de Vega Euripides, Shakespeare,Calderon, Moliere, Ibsen gibi klasik yazarlar da çok sayıda oynan-mıştır.

Önceden belirttiğimiz gibi, 1928-29 tiyatro döneminde EdebiKurul işe davet olunmamış, böylece de kaldırılmış oldu. Oyunların .incelenmesi işi de bir dramaturga verildi. Ancak bu dramaturg'un ozamanlar, Avrupa Tiyatrosu'nda görülen dramaturg sistemini tıpatıp kapsamadığını, daha çok bir "raportörlük" görevi olduğu anlaşıl-

78 ÖZDEMİR NUTKU

maktadır. Görevli yalnızca oyunları okuyup ayıklamaktadır. OysaAvrupa tiyatrolarındaki dramaturg'luk görevinde, oyun seçimi,oyunların düzeltilmesi, yazarlarla görüşme, basın sözcülüğü, dergiyayınlama, arşiv düzenleme işleri de vardır. Oysa Darülbedayi'ye ge-tirilen Dramaturg'un şu işleri yapacağını bir günlük gazeteden öğre-niyoruz: "(...) Gelen eserleri gözden geçirmek için kıymetli bir başaihtiyaç vardır. Bu zat, gelen eserleri tetkik edecek ve bu eserlerderötuş imkanı varsa müellifin müsaadesini alarak rötuş yapacaktır.Bu zat aynı zamanda Darülbedayi nam ve hesabına en güzel eserleriterceme edecektir. Bu zat hariçten intihab edilecektir" 21. Bu gazetehaberinden de anlıyoruz ki, bu dramaturg, ancak eser seçebilecek veyazardan izin alarak düzeltebilecektir. Öbür işler tiyatro müdürlü-ğünce yapılacaktır. Dramaturg'luk görevi resmen 15 Temmuz 1930yılında kabul edilmiştir. Bu göreve Şükrü Erden atanmıştır.

Edebi Kurul'un saf dışı edilmesi eski kurul üyelerini hareketegeçirmiştir. İbnürrefik Ahmet Nuri'nin "Uyanış" dergisinin anketiniyanıtlaması şöyledir: "(...) Repertuvarında her janrdan eser bulunmasıarzu olunur ve lazımdır. (...) Fakat şimdiki vesaitle vodvilden ve incehafif komedilerden başka piyes oynamak kabil değildir. Çünkü ele-man kafi gelmez. Artist kadrosu noksandır. Per nobl yok, beldam yok,jönprömiye yok ve yetişmiyor da(...)'22. Yazar kurumun gelişmesiiçin şu kinayeli sözleri söylemektedir: "1- Yedivahit ve fikri tarzındakiistibdat usulünü kaldırmak, 2- Aktörlere baziçe olmayacak iktidardatemaşa sanatına vakıf bir müdür tayin etmek." Aynı derginin anketinieski üye Hüseyin' Suat da şu yolda yanıtlarnıştır: "Dünkü Darülbe-dayi'de muntazam bir heyeti edebiye vardı. Temaşa yolunda hergünyenilik ve terakki göstere göstere her sınıf halkın rağbet ve teveccühemniyetini kazanmıştı. Eski Darülbedayi'de oynanan oyunlar işte buyüzden hala halkın hatırında yaşıyor. Bugün ise yukardakilerin hiçbiri yoktur. Başıboş bir aktör elinde, memur zihniyetiyle bu sanatmüessesesi terakki edemez, gittikçe izmihlale doğru sürüklenir' 23.

Darülbedayi'in kuruluşunda ve ilk yıllarında yardımları unu-tulmayacak olan Ahmet Nuri ile Hüseyin Suat gereksiz bir kızgın-lığa kapıldıklarından o sırada "müstebit"likle suçlayıp "başıboş.bir aktör" saydıkları Muhsin Ertuğrul hakkında yanılmışlardı. Bunuonlardan sonraki yıllar göstermiştir. Edebi Kurul'un kaldırılması

21 Akşam, ı5 Ocak 192922 Cumhuriyet, 15 Mart 193023 Aynı


uzun bir süre eski üyelerden bir bölümünü ve Muhsin Ertuğrul'lageçinemiyenleri Darülbedayi'nin karşısına geçirmiştir. Bu "edebiheyet"çiler, bir süre Muhsin Ertuğrul'u bir atış tahtası olarak denemeye.kalkmışlar, ama sanatçının heyecanlı ve sert tepkisiyle karşılaşmış-lardır.

Edebi Kurul düşüncesine karşı olanların başında gelen sanatçı-lardan biri de Vasfi Rıza Zobu'dur. Durmadan Darülbedayi'ye ve Muh-sin Ertuğrul'a yapılan bombardımanlar karşısında sanatçı bu konudayazmağa başlamıştır. Sanatçının fıkra havasına yazdığı ve İsteyenlerebaşlığını koyduğu yazıda şunları belirttiğini izleriz: "( ...) Evrakı peri-şanımızın tomarlarını tasnif ederken şimdi tiyatronun tenkidiyle geçi-nenler de dahilolduğu halde ne kepazeliklerini buldum. Kendi imza-larıyla verilen kararlar, İcra edilen hükümler okunmaya değer eser-lerdir.( ...) Bunların tiyatroya neye musaHat olduklarını göreceksiniz.Yazdıkları aşk mektuplarını, yedikleri herzeleri öğreneceksiniz. He-yetlerinin edebini siz tayin edeceksiniz. Bu da mecmuamızın mizahtarafı olacak. Bu acaip idare Hüseyin Suat beyin çürük temelile işebaşlamış ve senelerce sene bu zatın kirli çamaşırlarile uğraşmıştır"z4.

Bu tartışmalar sürüp giderken Comedie Française'in o zamankiyöneticisi Emile Fabre'ın İstanbul'a geldiğini görüyoruz. Emile Fabre,aynı zamanda, Darülbedayi'in ilk oynadığı Çürük Temel ile daha sonraoynadığı Harap Yurt oyunlarının da yazarıdır. Emile Fabre'a sorulançeşitli sorular arasında Edebi Kurul konusu da vardır. Her şeyde Fran-sız tiyatrosunu taklit etmiş ve bu kurulu Comedie Française'i örnekalarak kurınuş olan Darülbedayi yöneticilerini düşünecek olursak,Emile Fabre'ın bu konudaki düşüncesi bizce önemlidir. Emile Fabredramaturg sistemini iyi bulmuştur ve Comedie Française'in eser seçi-mindeki bocalamasını artık eskimiş ve iyi işlemeyen bir sistem olanEdebi Kurulu sebep göstermiştir. Tiyatrolarda eserlerin bir tek kişitarafından değil de, bir topluluk tarafından seçilmesini işleri aksatıcı vesakıncalı bulmuştur2s• Zaten Comedie Française'deki seçiciler kuru-lunu yalnızca kadın ve erkek sanatçılar temsil ederlerdi. Biz<ieki EdebiKurul üyeliklerinde ise daha çok çeviriciler, şairler ve yazarlar vardı.Bu durum ise birkaç sakıncayı ortaya çıkartıyordu. Kuruldaki üyelereli kalem tutan kişiler olduklarından daha çok kendi çevirdikleri veyazdıkları eserleri seçiyorlar ve böylece aralarında bir tröst kurmuşoluyorlardı. Üstelik bu üyeler eser seçme işini bir ek görevolarak

24 Vasfi Rıza Zobu: "İsteyenlere" Darülbedayi, 1 Mart 193025 Bkz. Darülbedayi, 1 Ekim 1930, ss. 2 - 4.

80 ÖZDEMİR NUTKU

yaptıklarından sık toplanamıyorlar ve oyunların incelenmesi daha zoroluyordu. Bir de" bu üyelerin çoğunlukla tiyatro sanatı ve bilimi üze-rine yeterli teknik ve estetik bilgileri olmamaları seçim içinde güçlükyaratıyordu. Bütün bu sebepler Edebi Kurul'un 1929 yılında kaldı-rılmasına yol açmıştı.

1929 yılında, Edebi Kurul'un kaldırılması ve oyun seçiminin tekelde yapılması üzerine, bu işte bir çabukluk sağlandığı gibi, kaliteyönünden de bir sonuç elde edildiği görülür. Nurullah Ataç, 19Aralık1931tarihli "Milliyet" gazetesine, Kalbin Sesi başlığı ile yazdığı yazıda,"Vakıa eski manasız piyesler yine oynanıyor( ...) Fakat bunların ara-sında - sırf E. Muhsin'in himmetile-..;Shakespeare, Ibsen, yenilerdenPirandello, Jules Romain de oynanıyor. Halk bunları iştahsızlıkla sey-rediyor, hatta bazan isim asırların uğultusunu taşımıyorsa 'Şarlatan'için olduğu gibi, onları ıslık yerini tutan bir sükfıt ile karşılıyor. Zararyok! bikenlerin arasına birkaç da iyi tohum ekiliyor; elbet onlar dabir mahsul verecektir," demektedir.

Yaşar Nabi, "Yeni Türk Mecmuası"nda yazdığı yazıda 26, Da-rülbedayi'in 1931-32 tiyatro döneminin bir bilançosunu yapmıştır.O dönemin oyun dağarcığında beş komedya, bir manzum destan,dokuz ciddi eser, üç vodvil ve iki müzikli komedya olmak üzere yenioyun vardır. Bunların dördü yerli oyundur: Faruk Nafiz'in Akın'ı,Nazım Hikmet'in Kafatası adlı oyunu, Musahipzade CeHU'inMumSöndü'sü ve sözlerini CeHUEsat'ın yazdığı ve bestesini Hasan Ferit'inyaptığı Saatçi opereti. Bu dönemde aYrıcabir önceki dönemden kalma.üç eski oyun da vardır. Daha önceden de belirttiğimiz gibi, o yıl ilkoperet temsilleri de başlamıştır. İ. Galip'in Yves Mirande'dan YalovaTürküsü adıyla uyarladığı eserin bestesi Hasan Ferit (Alnar) tarafındanyapılmış ve böylece ilk defa operet türünde bir eser İstanbul seyirci-sinin önüne çıkarılmıştır._

Operetlere ne için başlanmıştır? Bunlar başarılı mıdırlar? Busoruları kısaca yanıtlamak gerekir; çünkü Darülbedayi'in operet oy-naması edebiyat çevrelerinde iyi karşılanmamış ve birçok tartışmayayol açmıştır. 28 Nisan 1929 tarihinde "Milliyet" gazetesinde çıkan birhaber bu konuda bizi aydınlatıyor: "(...) Emanet bu hususta Ali Ekremve Celal Esat beylerin mütea1asını soracaktır. Bu hususta Muhiddinbey demiştir ki; 'Konservatuvar, memleketin musiki zevkine hizmeteden bir müessesedir. Şimdi bir operet ve sonra da bir opera vücut

26 Yaşar Nabi Nayır: »Darülbedayi" Yeni Türk Mecmuası, Aralık 1932, ss. 207-11


bulacaktır. Bu başladığı günden itibaren yirmi sene sonra kamilbir netice verecek bir teşebbüs olacaktır' " Bu yazıdan da anladığımızgibi, İstanbul Belediyesi ilerinin opera ihtiyacım karşılamak için işedaha basitinden başlamak istemiş ve buna halkı alıştırmak için buoperetlerin yerli hava getirilerek yapılmasım uygun bulmuştur.

Ancak ilk başlarda bu operetlerin teknik yönden eksik oluşu vetiyatro ile ilgili yazarların bu tür temsilIeri tutmayışı basında tartış-malar açmıştır. "Akşam" gazetesinin tiyatro eleştirmeni Selami İz-zet, Darülbedayi'in oynadığı operetleri ve Musahipzade Celal'inoyunlarım boş eserler olarak kabul etmiştir. Yazar, Darülbedayi'inereğini kaybettiğini, bir tiyatro okulunun açılıp yeni elemanlar yetiş-tirilmesi gerektiğinden söz etmiştir. Cevdet Kudret, "Mehmet CemiI"adıyla "Varlık" dergisine Bu Hane Kiralıktır başlığıyla yazdığı yazı-sında hafif eserlerin oynamşını tutmaz: "Halka eğer vodvil göster-mezsek vodvilin ne olduğunu bilmez, revü göstermezsek revü nedirdüşünmez. Fakat bir kere gösterdik mi artık bunun önüne geçmekzordur ve elbette ağır başlı bir piyese zihin yormaktansa ötekini hiçdüşünmeden seyretmeyi tercih eder. Halk, bir akşam kötü bir vodvildegördüğü aktörü ertesi akşam bir dramda gördüğü zaman elbette cid-diyetini muhafaza edemez, elbette onun bir akşam evvelki halini dü-şünür, güler, konuşur, fıstık yer" 27.

Cevdet Kudret'in "revü" olarak tammladığı operetlerin oynanmakonusunda biraz daha aydınlanmak için yaşar Nabi'nin 1933 yılınınNisan'ında Muhsin Ertuğrul ile yaptığı konuşmayı alalım. MuhsinErtuğrul, Yaşar Nabi'nin bu sorusunu söyle yamtlamıştır: "Ben dörttane ciddi eseri arkası arkasına temsil edeyim, aktörler altı ay maaşalamazlar.( ...) Ellinci temsilimiz sonunda bütçemiz 2092, 37 liralıkbir açık gösteriyordu. Yirmi operet temsilinden sonra, yani yetmişincitemsil sonunda 3384,65 liralık bir bütçe fazlası vardı. Biz operetlerdentemin edebileceğimiz varidatla birkaç ciddi eser oynuyabilirsek bu dabizim için büyük bir nimet olacaktır" 28.

Türk Tiyatrosu'na ilk defa büyük tiyatro eserlerini kaliteli biryolda getirmemiş olsa Muhsin Ertuğrul'un bu sözleri bize bir kaça-makmış gibi gelebilirdi. Ancak sanatçının bu sözlerinde bir doğrulukve içtenlik olduğu yaptığımız araştırmalarda ortaya çıkmaktadır.

27 Mehmet Cemi!: "Bu Hane Kiralıktır" Varlık, 15 Ağustos 193328 Yaşar Nabi Nayır: "Ertuğrul Muhsin'le Konuşma" Yeni Türk Mecmuası, Nisan

1933

82 ÖZDEMİR NUTKU

Muhsin Ertuğrul'un seyirciyi tiyatroya çekmesinde operetler bü-yük roloynamıştır. Önce operetleri görüp beğenenler sonradan ciddieserleri de merak edip görmeye başlamışlardır. Üstelik İstanbul Be-lediyesi de gelir getirdiği için operetIerin oynanmasını bütün gücüyledesteklemiştir. Ayrıca, bu operet anlayışı sonradan "Ses Opereti"gibi özel kuruluşlara geçmiş ve İstanbul Belediyesi opera ve bale türü-ne de girişmiştir. Kanımızca, müzikle oyun, operet gibi türler de__iyi ve kaliteli yapıldıkları takdirde -- tiyatro sanatı içinde düşünü.lecek eserlerdir. Bu yönden, Darülbedayi'in bu ilk kalkınma dönemindeoynadığı operetler, teknik yönden ne kadar zayıf olurlarsa olsunlar,Türk seyircisinin yetişmesi yönünden büyük yarar sağlamışlardır.

II. Dünya Savaşının üçüncü yılında Edebi Kurul düşüncesininyeniden alevlendiğini izliyoruz. Buna rağmen, bu kurul ancak MuhsinErtuğrul'un Ankara Devlet Tiyatrosu'nun başına geçtiği zaman ku-rulmuş ve Max Meinecke'nin baş rejisörlüğü sırasında görevde bulun-muştur. Bu düşüncenin bazı gazetelerde öne sürülmesi üzerine ŞehirTiyatrosu sanatçılarından da bir tepki gelmiştir. Edebi Kurul sistemi-nin yararsızlığına inananların başında gelen Vasfi Rıza Zobu, 1 Ocak1942ve 15Mart 1942tarihli "Türk Tiyatrosu" dergilerinde bu düşünceye karşı çıkıyor. Bu sistemin hiçbir yararı olmadığını da şöyle açıklı-yor: "Bizim edip ve muhartirlerimizin tiyatro sıfatı ile alakası okadarazdır ki, mevcut olanlar, yani bu işe, biraz olsun zihin yorup mütaleaedenler deryada damla derecesindedir," dedikten. sonra bizde yerlioyun yazarının yetişmediğini, yetişse bu yazarların bu işi sürdüre-mediklerini üzüntüyle belirtiyor. Böyle olunca çeviri eser oynamanındoğruluğuna inanıyor. Bunun için de, sanatçıların devamlı Avrupatiyatrolarını izlediklerini, oyunlar okuduklarını, nerde hangi oyununtuttuğunu bildiklerini belirtiyor. Bu işi, kendi dallarında çok başarılıolsalar da, tiyatronun gidişinden haberi olmayan yazarların, şairlerinyapamıyacağını savunuyor: "( ...) haftada bir defa güç bela toplanıp'ekseriyet var' diye yarı yarıya azasile içtima ederek, bir saat içindetiyatronun mukadderatı hakkında karar veren 'Edebi Heyet'ten nefaide umarsınız?" diye soran sanatçı bu eserlerin seçimi işini bu işeömürlerini vermiş sanatçıların daha iyi yapabileceğini yazar. "Yoksaoynanacak piyesleri onlar mı terceme edecek? Peki şimdi bunu yap-malarına ne mani var? Herkes gibi onlar da bu işi yaparlar ve tiyatroidaresine gönderirler. İyi ise oynanır, fena ise iade edilir." Vasfi RızaZobu, Comedie Française'deki Edebi Kurul'u örnek gösterenlereyanıldıklarını söylüyor. Dünyanın hiçbir tiyatrosunda yazarlardan veşairlerden kurulu bir Edebi Kurulolmadığını Comedie Française'deki


kurulun sanatçılardan ortaya çıkarıldığını yazıyor. Sanatçı Türkiye'deanlaşıldığı biçimde bir seçiciler kurulunun tiyatroya büyük zararıolduğunda ısrar ediyor.

Bizce de, dünyanın hiçbir tiyatrosunda kullanılmayan ve TürkTiyatrosu'na Güllü Agop ile girmiş olan "Edebi Kurul" sistemi yeterlideğildir. Türk Tiyatrosu'nun kurucusu sayılabilecek Güllü Agop'unbir tiyatro heyecanı ve düzeni yaratabilmek için bundan yüz yıl önceyazarlardan ve şairlerden kurulu bir "Edebi Heyet" düzenlemişolması, yüz yıl önceki bu aynı sistemi sürdürmemizi gerektirmez.Oyun seçimini ve tiyatronun sanat tutumunu daha yararlı bir durumagetirebilmek için birçok yazımızda savunduğumuz "Dramaturg Sis-temi" bir çıkar yololarak görünmektedir.

Devlet Tiyatrosu Edebi Kurul üyesibulunduğum beş yıllık birsüre içinde bu sistemin hiçbir zaman için iyi işliyemiyeceğini inancınıedindim. Edebi Kurul üyeliğinin bir ek görevolarak verilmesi,bu kurulun haftada bir ya da iki defa toplanabilmesi, oyun yazarınayol gösterme görevini yapamaması, tiyatronun sanat tutumunda hiçbirrolü olmaması gibi nitelikler daha iyi bir sistemi gerekli kılmaktadır.Dramaturg, bir tiyatronun estetik işleriyle uğraştığı kadar, günlükdertlerine çare bulacak sorumlulukta ve yetkililikte bir sanat uzmanı-dır, bir danışmandır. Netekim, 1814 ile 1832 yıllarında dramaturg-luğu yeniden canlandıran Viyana'daki Burg Tiyatrosu dramaturguSchreyvogel, uğraşısı için "Dramaturg ve Estetik Yazman" adını uygungörmüştür yaptığı işe. Dramaturgluğun ilkelerini ilk olarak kesinbir yolda gösteren on sekizinci yüzyılın ikinci yarısında büyük Almanyazarı Lessing olmuştur. Lessing de dramaturg'luğu yalnızca dramsanatı üzerine söz sahibi bir kimse olarak değil, aynı zamanda bulun-duğu tiyatronun estetik dengesini sağlıyan, değerlerini ayarlıyan birestet olarak kabul etmiştir.

Dramaturg'un görevleri arasında şunlar vardır: 1- Oyunlarınseçilmesi, 2- Yönetici ile birlikte oyun dağarcığının sorumluluğu,3- Basın sözcülüğü, 4- Tiyatro yöneticisinin her işte yardımcılığı,5- Tiyatro dergisinin yayınlanması, 6- Rejisörün. ve oyuncuların da-nışmanlığı, 7- Oyun yazarına yol gösterme, onunla birlikte eser üze-rinde çalışma. Dramaturg, bu görevleriyle bir tiyatronun kuruluşuiçinde çok önemi bir öğedir. Ayrıca, Dramaturg'luk bir esas görevolduğu için, bu uzman sabahtan akşama kadar tiyatroda bulunacakve çok daha yararlı olabilecektir.

84 ÖZDEMİR NUTKU

Bunun için de, yeni hazırlanan BölgeTiyatroları ve Devlet Tiyatro-ları kanun tasarılarında Dramaturg'luk kabul edilmektedir. Bu gelişimkanunlarımızIa saptanmak üzereyken, 1965 Nisan'ında Belediye Mec-lisinin bir Edebi Kurul toplaması için yeniden çalışmalara başlamasıve 1966 yılında da bu Şehir Tiyatrosu'nun başına yeniden Edebi Ku-rul sistemini getirmesi büyük bir yanlışlıktır, bir geriye dönüştürkanısındayız. Bu düşüncemizin doğruluğunu zaman gösterecektir.

Dramaturg sisteminin zaman zaman İstanbul Belediyesi tarafın-dan tutulmayışına bir neden de bu sistemin tam olarak Şehir Tiyatrosunagelmemiş olmasında bulabiliriz. Gerçi 1959-1966 yılları arasındaDramaturg'luk daha iyi bir yolda işlemiştir Şehir Tiyatrosu'nda Ti-yatronun "altın çağı" olarak nitelendirdiğimiz bu beşinci dönemindetiyatroyu iyi bilen, gerçek tiyatro edebiyatını gerekse sahneyi iyi ta-nıyan kimseler tarafından bu görev yerine getirilmiştir. Ancak 1929yılında ilk defa denenen Dramaturg'luk görevinin tam olarak yerinegetirilememiş olduğunu savunabiliriz.

II. Oyun seçiminde Kayn~kıar:

Darülbedayi'in ilk dönemlerinde oyun seçimi yönünden üç esaskaynağı vardı düşüncesindeyiz. Bunlar İstanbul'da gelen yabancıtiyatro topluluklarının oynadığı oyunlar, Fransa'da yayınlanan "Pe-til Illustration" dergisinde devamlı olarak çıkmakta olan bulvar oyun-ları ve sanatçıların görgülerini arttırmak üzere gittikleri yabancıülkelerde seyrettikleri tiyatro eserleri. Darülbedayi için yapılan oyunseçiminde başvurulan başka kaynaklar da olabilir. Ancak araştır-malarımız oyun seçiminin genellikle bu üç kaynaktan çıktığını göster-mektedir.

İstanbulOrta Doğunun en önemli ticaret limanı olduğu için,on okuzuncu yüzyılın başlarından itibaren bu şehre bir çok yabancıopera ve balet toplulukları gelirdi. Tanzimat ile gelen topluluklarınsayısı arttı. Hele 1908 Meşrutiyeti ve sonra da İşgal kuvvetlerinin İs-tanbul'a yerleşmesiyle bu büyük şehre gelen yabancı toplulukların sa-yısı yükseldi. Suzanne Despres, Jean Coquelin, Rejane gibi büyüktiyatro sanatçıları kendi topluluklarıyla İstanbul'a turneler yaptılar.Comedie Française, İstanbul'da büyük yankı yapan bir topluluk oldu.İşte bütün bu yabancı toplulukların oynadıkları eserlerin bir bölümüsırayla Darülbedayi için ya çevrildi ya da uyarlandı ve oynandı.


1908 Aralık ayında İstanbul'a gelen İtalyan "Liquoro" topluluğu,Othello, Kıral Lear ve Shylock adıyle Venedik Taciri'ni' oynamışlardı29•1912 yılında oynanan Hamlet gibi Shakespeare eserleri için bu toplu-luğun bir örnek olamıyacağını savunamayız. Darmbedayi'in oyundağarcığına etki eden tiyatroların tabii ki 1914 yılından sonra gelentopluluklar olduğunu düşünmek gerekir. 1914 Mart'ında İstanbul'aturne yapan Duriez'nin yönetimi altındaki topluluk sırayla şu eserlerioynamıştı: 30

13 Mart 1914 H. Batail1e14 Mart 1914 H. Batail1e17 Mart 1914 A. Bisson18 Mart 1914 F. Fonson ve Femand

: La Femme Nue: La PhaleineLa FemmaxLe Mariage de MlleBeulemance

Bu topluluğun oynadığı Le Mariage de Mlle. Beulemance HüseyinSuat tarafından Kayseri Gülleri adıyla adapte edilmiş ve ilk defa 25Şubat 1918 tarihinde Darmbedayi tarafından oynanmıştır. Yine aynıtopluluğun oynadığı A. Bisson'un La Femme X Mebrure S. Koraytarafından dilimize çevrilmiş ve O Kadın adıyla önce 1939-40 sonra da1941-42 tiyatro dönemlerinde Şehir Tiyatrosu tarafından temsil edil-miştir. 1953-54 tiyatro döneminde, Sabri Esat Siyavuşgil'in başarılıçevirisiyle oynanan Edmond Rostand'ın L'Aiglon'u (Yavru Kartaı),İstanbul'da ilk defa Varyete Tiyatrosunda Yunan Kıraliyet Topluluğutarafından 19 Şubat 1914 yılında 3\ ikinci defa da Jean Coquelintopluluğu tarafından 1921 Nisan ayının ilk yarısında temsil edilmiştir 32.

27 Şubat 1914 tarihinde Yunan Kraliyet Tiyatrosunun temsil ettiğiTartuffe çok beğenilmiştir. O zaman kadar Tartuffe'ü Ahmet VefikPaşa'nın dilinden seyreden İstanbul'lular bu temsili kolay unutamamış-lardır 33. Darmbedayi bu eseri ilk defa S. Rauf ile M. Kemal'in Müraiçevirisi ile ilk defa 1927-28 döneminde oynanmıştır. Zaten Darmbe-dayi'in ilk Moliere oynayışı, Muhsin Ertuğrul'un yönetimindeki Fe-rah topluluğunun 1924-25 teki faaliyet dönemine rastlar. Ferah top-luluğu o dönem her ikisi de A. Vefik Paşa adaptasyonu olan Azaryaile Yorgaki Dandini'yi sunmuşlardır.

29 Bkz. Stamboul, ı2 Aralık ı90830 Bkz. Le Moniteur Oriental, 13 Mart 191431 Bkz. Stamboul, 19 Şubat ı91432 The Orient News, 30 Mart 192ı33 aynı

86 ÖZDEMİR NUTKU

8 Nisan 1914'te "Cybele Adrianon" adlı Yunan topluluğununoynadığı Alexander Dumas, Fils'in La Dame aux Camelias'sı 3\ dokuzyıl sonra Ferah Topluluğu tarafından oynanmıştır. Eseri dilimize Ke-mal Ragıp çevirmiştir.

1934- 35 tiyatro döneminde Şehir Tiyatrosu'nun oynadığıVictorien Sardou'nun Madame Sans Gene adlı oyunu, 9 ile 12Şu ba1914 tarihlerinde 35 İstanbul'da temsiller veren ve yukarda adı geçenoyunla büyük ün kazanmış olan Rejane ve sonra da 1921 Nisan'ımnilk yarısında temsi11erveren Jean Coquelin topluluğu tarafından İs-tanbul'lulara sunulmuştur 36. Rejane ve topluluğunun oynadıklarılsrael adlı eser 37, Darü1bedayi sanatçısı Bedia Muvahhit tarafındanFransızca'dan dilimize Yahudi olarak çevrilmiş ve 1929-30 dönemin-de temsil edilmiştir.

Darü1bedayi'in 1931-32 döneminde başladığı operet oynama dü-şüncesine etki edebilecek ilk esaslı temsil, 1917 yılımn Haziran ayıbaşında İstanbul'a gelen bir Viyana Operet topluluğudur 38. Yarasa,Çardaş Prensesi ve Lüksemburg Dükü gibi ünlü operetler İstanbul'luseyirciler tarafından okadar tutulmuştur ki, aym topluluk aym yılınEkim ayında İstanbul'a tekrar davet edilerek yukarda adı geçen eser-lerden başka Opera Balosu, Çingebe Baran gibi operetleri oynamış.lardır 39. Başka bir Viyana Operet topluluğu İstanbul'a 1925 yılımnMayıs ayında gelmiş, Çardaş Prensesi, Lüksemburg Dükü, MutlulukDansı, Bayader, Yarasa, Son Vals adlı eserleri temsil etmişlerdir 40.

Çok tutulan bu operet temsi11eriiçin Die Bühne dergisi şunları yazmak-tadır: "16 Mayıs tarihinden itibaren 'Amphitheater'de (TepebaşıYazlık Tiyatrosu) operet repertucarımın örnek eserlerini oynayan butopluluğun Viyana'lı sanatçıları, temsi11erinin,bu güzel şehrin resimgibi güzel genç kadınları ve neşeli zevkli giyinmiş genç erkekleri ta-rafından dolup taşdığım görünce hayret ve hayranlık duydular" 41.

1917de ilkViyana Operet topluluğunu sağladığı başarı üzerine Türkyazarlarımn operet yazmağa merak ettiklerini görürüz. Netekim,CeHUEsat Şaban adım verdiği eserini Darü1bedayi Batı musikisi öğ-

34 Le Moniteur Oriental, 8 Nisan ı91435 Stamboul, 3 Ovak 191436 The Orient News, 30 Mart ı92ı37 Stambouf, 20 Ocak 191438 Le Soir 5 Haziran 191739 aynı, ı9 Ekim 191740 Die Büfıne, 18 Haziran 191541 aynı


retmenlerinden Viktor RadegIia'ya besteletmiş ve bu eser, ertesi yılınbaşında (20 Şubat 1918) Viyana'nın ünlü Volksoper'inde oynanmış-tır. Şehir Tiyatrosu Viyana operetinin tipik bir örneği olan sözleriMeilhac ile Halevy tarafından yazılan ve Johann Strauss tarafındanbestelenen Yarasa operetini ilk defa Ekrem Reşit'in çevirisi ile 1934-35döneminde temsil etmişlerdir.

Şehir Tiyatrosunun 1945-46 döneminde oynadığı Sabri EsatSiyavuşgil'in hayranlık uyandıran, çok başarılı çevirisi ile dilimizekazandırılan Cyrana de Bergerae'ı, bu eseri Fransa'da oynayıp büyükbaşarı kazanan, Jean CoqueIin 1920 yılın Mayıs başında İstanbul'daoynamıştır 42. CoqueIin'in ustalığı ile İstanbul seyircisinin uzun birsüre hatırından çıkmayan bu temsil de Şehir Tiyatrosu'nun oyun se-çiminde bir rolü olabilir.

Tepebaşı Kışlık Tiyatrosu'nda temsiller vermek üzere İstanbul'agelen "Gymnase de Paris" adlı bir topluluğun 7 Ocak 1920'de A.Daudet'in l' Arlesienne'nini ve 11 Ocak 1920'de de Hennequin'inMan Bebe'sini temsil ettiğini öğreniyoruz 43. Darülbedayi bu temsil-Ierden bir yıl sonra Selami İzzet'in Üçüzler adıyla yaptığı Hennequin'-in bu eserini 27 Mayıs 1921 tarihinde oynamıştır. Yine aynı toplu-luğun oynadığı l' Arlesienne ise dört yıl sonra, 25 Şubat 1924 tarihindeDarülbedayi tarafından halka temsil edilmiştir; eseri İzmirli Kız adıy-la Kemal Emin adapte etmiştir.

Darülbedayi'in oynamak üzere seçtiği bazı eserler, yabancı birtopluluğun gelmesinden hemen bir kaç ay sonra da olabiliyor. Bunabir örnek, Selami İzzet tarafından Nazlı ile Annesi adıyla adapte edi-len Flers ile Caillavet'in yazmış olduğu Miguette et sa mere adlı oyu-nudur. Yeni Tiyatro'da temsiller veren Comedie Française 5 Mart1921 de bu eseri temsil etmiş 44, bundan üç ay sonra da, 27 Mayıs1921 de aynı eseri Darülbedayi oynamıştır.

Darülbedayi'in oyun seçiminde başka bir kaynak da bir tiyatroeserinin tamamını veren "Petit lllustration" dergileridir. Bu dergilerdaha çok yeni yazılmış ve Paris bulvar tiyatrolarında tutulınuş hafifkomedyaları ve vodvilleri yayınlardı. Darülbedayi'in ilk dönemleri-nin kayıtsız şartsız Fransız tiyatrosunun etkisi altında olmasının birnedeni de çeviricilerin bütün eserleri Fransızca'dan dilimize aktar-

42 The Orient News, 5 Mayıs 192043 aynı 7 Ocak 1920 ve 11 Ocak 192044 aynı, 25 Mart 1921

88 ÖZDEMİR NUTKU

malarıydı. Hatta Shakespeare'in eserleri bile önce Fransızca'dançevrilmiştir. Vasfi Rıza bu konuda şunları yazıyor: "(...) Darülbedayipek seyrek telif ve biraz da komediden başka, repertuvarım baştanaşağa Fransız mahsulü vodvil adaptasyonlarıyla doldurmuş bir haldeidi. İçerdeki edebi heyet azalan dışardaki maruf münekkidler de da-hil, biz hepimiz Fransız tiyatrosundan, Fransız tiyatro edebiyatındanbaşka bir şeyden habersizdik. (...) Koltuğu altında İngiliz, Alman,Rus, İsveç, İtalyan, İspanyol tiyatro edebiyatının kalbur üstü eserleri-nin tercümeleriyle, böyle bir topluluğun içine düşen genç ErtuğrulMuhsin'i kim dinler, kim ona yardımcı olurdu?" 45. Bu sözlerden veDarülbedayi'in ilk dönemlerdeki oyun dağarcığından da anlaşıldığıgibi Edebi Kurul üyeleri, adapte eden ve çeviren yazarlarımız sık sık"Petit Illustration" dergisine baş vuruyorlardı.

Darülbedayi temsilIerinin ilk on yılım dolduran Robert de FlersCailIavet, H. Kistmaekers, Paul Hervieux, H. Bernstein, M. Henne-quin, A. Savoir, A. Bisson, Paul Gavault, Pierre Wollf, RobertCharvay, T. Bernard, F. de Curel, Charles Mere gibi bugün hiçbir ti-yatronun oyun dağarcığında yer alamayan adlar, "Petit Illustration"dergisinin baş sermayeleriydi.

Darülbedayi'de görülen oyun seçiminin başka önemli bir kayna-ğı da sanatçıların yabancı ülkelere gittikçe gördükleri ve beğendiklerioyunlardı. Bu alanda Muhsin Ertuğrul dışarıya en çok gitmiş sanatçıolarak ve eser seçiminde dikkat ettiği değer yönünden en başta amlacaksanatçıdır. Muhsin Ertuğrul, Türkiye'den ilk defa 1911 de çıkmış veParis'e gitmiştir. Orada Mounet Sully'un oynadığı Hamlet ve KıralOidipus temsilIeri üzerinde büyük etki yapmış ve yurda döndüktensonra, 1912'de Hamlet'i oynamıştır. 1913yılında, Paris'e yaptığı ikinciyolculukta gördüğü temsilIer içinden bir kaç tanesini beğenmiş ve yurdadöndüğünde Henri Bernstein'in La Gri/fe adlı eserini Fahişe adıylaçevirmiş, sahneye koymuş ve oynamıştır. 1916 da yaptığı Almanyaseyahatinden döndüğünde H. Kistmaekers'in La Flambee'sini Uçurumdiye çevrilmiş, 1917'de Darü1bedayi'de oynamıştır. O zaman çoktutulan bu eseri" Darülbedayi'in oynayışından üç yıl kadar sonra,İstanbul'a gelen Jean Coquelin topluluğu 5Mayıs 1920 'de İstanbul'daoynamıştır 46. Aym eseri, bir yıl sonra tekrar İstanbul'a gelen aynıtopluluk bir daha oynamıştır (Nisan 1921). 1918 de yaptığı Almanyayolculuğundan sonra Eski Heidelberg, 1921 de H. Kistmaekers'in

45 Vasfi Rıza Zobu: "Ramazana Hazırlık" Türk Tiyatrosu, Aralık ı964, ss. 25 - 646 The Orient News, 5 Mayıs ı920


Les Exilees'ini Kasırga eserlerini çevirmiş ve her ikisini de oynamıştır.1924 yılında yaptığı İsveç yolculuğu ona Strindberg'i kazandırmış,bu büyük yazarın Baba oyununu Cenennem adıyla çevirmiş, sahneyekoymuş ve oynamıştır. Bu eserin ilk temsili 22 Nisan 1924 tarihindeolmuş ve büyük yankı yapmıştır. 1925, 1926 ve 1927yıllarında gittiğiRusya yolculuğu ona büyük Rus yazarlarım tamtmıştır. LeonidAndreyev, Leo Tolstoi, Chekhov gibi Rus yazarları bu dönemden son-ni sık sık Darülbedayi ve sonra da Şehir Tiyatrosu oyun dağarcığındayer almıştır.

1921 de Paris'e giden İ. Galip, 1924 sonunda Almanya yoluylayurda dönmüştü. Daha çok hafif eserleri çeviren sanatçı, kendi yazdığıoyunlar yamsıra, M. A. Antoine'dan, Louis Verneuil'den, Henri deGrosse'den, A. Birabeau'dan çeviriler ve uyarlamalar yaptı. SachaGuitry'inin Le Grand Duc'ünü Babasının Oğlu adıyla, Mareel Pagnol'unEve toute Nue adlı eserini Hızır yine Sacha Guitry'nin Une Sujet deRoman adlı oyununu Bir Kitap adıyla dilimize vevirdi. İ. Galip'inüç yıl kaldığı Paris'ten sonra ilk çevirdiği ya da adapte ettiği eserlerbunlardır. Yoksa sanatçı çok yakın zamanlara kadar durmadan çeviriyapmış, oyun yazmıştır.

Dış yolculuklarda gördüklerini ya dilimize çeviren ya da adapteeden sanatçılar arasında M. Kemal Küçük, Ercüment Behzat, VasfiRıza Zobu ve Hüseyin Kemal gibi sanatçılar da vardır. Yıllar iler-ledikçe Türkçeyi iyi kullanan ve başarılı çeviriler yapanların sayısıartmış, yabancı ülkelerle kültürel ilişkiler yoğunlaştıkça oyun seçimidaha kolay ve daha kaliteli bir yola girmiştir.

ID. Yerli Oyun Konusu:

Darülbedayi'in ilk oynadığı yerli oyun Halit Fahri'nin Baykuş'-udur. Bu eser bu sanat kurumunun oynadığı dördüncü eser olupoynamş tarihi 2 Mart 1917'dir. O zaman için büyük bir tiyatro olayısayılan Baykuş'un Edebi Kurul tarafından kabulünü yazar şöyle an-latıyor: "(...) Salona girdiğim zaman şaşırdım. Geniş uzun masamnyirmiye yakın çehre ile donanmıştı ve en başta şeref makamınSüleyman Nazif kurulmuştu. (...) Nihayet, heyecandan titriyen elle-rimle defterler ortaya çıktı; herkes, aralarında konuşmağı bıraktı veben derin bir sessizlik içinde okumağa başladım" 47. Eser bütün üye-lerin tamamı tarafından kabul edilmiştir. Ayrıca, yazara bin kuruş da

47 Halit Fahri Ozansoy: Darülbedayi Devrinin Eski Günlerinde, s. 65

90 ÖZDEMİR NUTKU

verilmiştir. .Eser için dekor kostüm masrafından kaçınılmamışve mümkün olduğu kadar iyi bir temsilortaya çıkarılmağa çalışılmış-tır. Yazarının belirttiğine göre, eser halk tarafından tutulmuştur. Biz-konumuz dışı olduğu için- eser üzerinde bir incelemeye girmiye-ceğiz. Ancak Baykuş hakkında o sıralarda çıkan yazıları kısaca gör-mek ilgi çekici olabilir. Yahya Kemal'in beğenmediği bu eserhakkındaçeşitli düşünceler ortaya atılmıştır. Süleyman Nazif 23 Şubat 1917tarihli "Tanin" gazetesinde Halit Fahri'yi nazmı yönünden TevfikFikret'in "Halefi addolunacağını" yazdıktan sonra Baykuş'ta arasırazorlanmış sevimsiz mısralar veterimlerin olduğunu da eklemiştir.3 Mart 1917 "Tasviriefkar" gazetesinde, Ali Naci "sahne üzerine yı-ğılmış bir takım yeni eşya ve dekor tertibatından maada, fikri ve dik-kati celb ve teşhiz eden bir şey" olarak değerlendirmiştir. 5 Mart 1917tarihli "Sabah" gazetesinde çıkan imzasız yazı ise Halit Fahri'yiBelçikalı sembolik yazar Maurice Maeterlinck'i taklit etmeklesuçlamıştır. Öbür yanda Nurullah Ataç, Baykuş üzerinde kolaycakabul edilecek bir yargıya gitmiştir; 20 Kasım 1921 tarihli"Dergah"ta, Ataç, "(...) Baykuşa gelince, bu manzume masalıile defa dinliyordum; yemin ederim ki tiyatroya giderken neş'emvardı ve kendimde müşkülpesentlik hissetmiyorum. Fakat bu romantiklaklaka beni adeta hasta etti. Düşündüm: Baykuş, verem, öksürük,kar, mezarlık, karanlık, sayıklama, kurtlar, iskelet, düşüp kırılan birkandil, tecennün ve bittabi hepsinin ortasında dolaşan azrai!. HalitFahri bey bunları hokkabaz kutuları gibi birer birer açarak maha-retini gösteriyor. Unuttuğu birkaç şey var: kanlı mendil, zehir ..."diyor. Bu yazıdan bir onsekiz yıl sonra da Baykuş üzerine yazdığıyazıda Ataç, oyunu dördüncü baskısından okuduğunu belirttiktensonra çok iyi bir incelemeye giriyor ve sonra da şunları söylüyor:"( ...) Baykuş yirmi beş sene evveli zevkimiz hakkında, daha doğrusualeyhinde oldukça ağır bir vesikadır" 48.

1917 yılında, yerli eser olarak oynanan Hüseyin Suat'ın KundakTakımları vardır. Ancak bu oyunun ne kadarının "telif" ne kadarınınuyarlama olduğu üzerinde bir tartışmaya girilebilir. Bu eseri de herşeyiyle bir yerli eser saysak bile o yıl yerli eserin sayısı ikiyi geçmez,ertesi yıl bu sayı bire düşmüştür. 1919'da Yusuf Ziya'nın Binnaz'ıve Hüseyin Suat'ın Yamalar'ı ile yerli oyun sayısının yine ikiye çıktı-ğını görüyoruz. 1923'de üçe çıkan sayı 1925-26 da sıfıra inmiştir.Darülbedayi'in geneloyun listesinden de anlaşıldığı üzere, yerli

48 Nurullah Ataç: "Baykuş" Haber Akşam Postası, ı2 Ağustos ı937


oyunlara verilen önem 1927-28, yani Muhsin Ertuğrul'un başa geç-me sinden sonra artmıştır. 1928-29 da beşe çıkan yerli oyun sayısı,1932-33 de yediye, 1936-37'de ona fırlayıvermiştir. Bu sayı yine Muh-sin Ertuğrul'un başta olduğu döneme rastlayan 1961-62 de on altıyıbulmuştur. Yerli oyunların sayılarını Darülbedayi'in gelişimi. içinileri sürdüğümüz beş dönem içinde düşünecek olursak ortaya şöylebir liste çıkacaktır:

i. Dönem: 1916 - 1926 17 yerli oyun 11 YıldaII. Dönem: 1927 - 1930 17 yerli oyun 4 yıldaIII. Dönem : 1931 - 1946 84 yerli oyun 16 yıldaIV. Dönem 1947 - 1958 54 yerli oyun 12 yıldaV. Dönem : 1959 - 1966 71 yerli oyun 7 yılda

243 yerli oyun 50 yılda

Yukarda gösterilen ortalama rakkamlar her dönemde oynananyerli eserler üzerinde bir fikir vermektedir. Muhsin Ertuğrul'un yö-nettiği II., III. ve V. dönemlerde yerli oyun sayısı gözle görünür yoldaartmıştır. Yıllara bölününce ilk dönemin yerli oyun ortalaması 1.6iken, ikinci dönemde bu gemen 4. 2 ye fırlayıvermiştir. III. dönemdebu 5.25 olmuş, Muhsin Ertuğrul'un Ankarada'daki Devlet Tiyatrosu'-nun başına gittiği dönemde, yilni Şehir Tiyatrosunun uzaklaştığıIV. Dönemde bu ortalama 4.5 düşmüştür. Darülbedayi'in "altın çağı"olarak nitelendirdiğimiz, Muhsin Ertuğrul'un yönetimi tekrar ele al-dığı dönemde bu ortalamanın sevindirici şekilde 10.re fırladığını iz-leriz.

Yıllar geçtikçe yerli eserlere verilen önemle, yazar sayısının dadoğal bir gelişim sonucu arttığını görmekteyiz. İlk başlarda iyi, kötüçok sayıda yerli oyunu sahneye çıkartmakla yavaş yavaş tiyatro yazarıyetişmesine ön ayak olan bu büyük sanatçı-yönetici, iş başına geldi-ğinde yazarı hazır bulmamıştır. Netekim, Muhsin Ertuğrul'un iş başı-na geldiği ilk dönemde, onun daha çok sayıda yerli oyunu sahneyeçıkartmasına rağmen, ortada bir iki imzadan başka ad yoktu. ReşatNuri Güntekin bu durumu açık seçik önümüze sermektedir: "( ...)Nihayet bir gün Şehremanetinden Darülbedayi'e aza intihab edildi-ğime dair bir tezkere aldım. (".) Düşündüklerimi meydana getirmekiçin bundan illil fırsat olur mu? Hemen gizli hazineler dolabını açarakkemali ciddiyetle işe giriştim. Birinci numara yeşil kaplı bir defterdi:

92 ÖZDEMİR NUTKU

mec:muu nihayet yirmi sahife... bu yirmi sahife de dört veya beş per-delik bir dram yatıyordu, Hesap ettim likırdılar ne kadar uzatılsanihayet beş dakika sürecek. İkinciye geçtim: perde açılınca sahnedeeski padişahlardan birini görüyoruz. Padişah kendi kendine sekiz onlakırdı söyledikten sonra içeri bir takım silahlı adamlar giriyor, padi-şahı yakalıyarak merdivenden aşağı indiriyorlar, sokağa çıkartıyorlar,bir meydanlığa götürüyorlar... yani sahne sinema sahnesi gibi daki-kada bir değişiyor. Üçüncü piyesin başında Darülbedayi heyeti ida-resine hitap eden bir mektup. Aşağı yukarı şu mealde : 'Efendim, benmalülü askeriyedenim. Başka bir iş tutmağa kudretim olmadığındanpiyesler yazmağa karar verdim, Münasip görürseniz her on beş gündebir piyes yazıp gönderirim. 'O zaman üşenmeden bu piyeslerden yüz-!ercesini gözden geçirdim. (...) Şu var ki, tiyatro eseri romana, şiirebenzemiyor. Hulasatan şunu demek istiyorum ki, adaptasyon ve ter-ceme bugün bizim için bir zarurettir ve bunun daha nekadar devamedeceği kestirilemez''J!9.Bu yazı o sıralarda tiyatroya nasıloyunlargönderildiği üzerine tarihi bir belgedir. Bir ulusal Türk tiyatrozununkurulabilmesi önce tiyatro _yazarlarımn yetişmesine bağlıdır. _Daha1920 yılında tiyatro yazarımn önemini anlamış kimseler vardı. "Te-maşa" dergisinin Ağustos 1920 tarihli sayısında, Nail Kemal MilliTiyatro İhtiyacımız başlığını koyduğu yazısında ulusal tiyatronun an,..cak yerli yazarların yetişmesiyle gerçekleşeceğine inandığını belirt-miştir. Öbür yanda, Ataç da yazarın önemi üzerinde sık sık durmuştur.11 Mart 1925 tarihli "Akşam" gazetesine yazdığı yazıda, "(...) Oyna-nacak güzel eserimiz yoksa, yetişmiyorsa Ankara'daki tiyatro binasının,bilmem kaç bin lira tahsisatın, Türk kadınımn sahneye çıkmasının,hatta Şam'nin ne lüzumu var? (...) Aktöre,'dekora, binaya fazla ehem-miyet atfetmek temaşa sanatının aleyhinedir. Herhangi millette böylehareket edilmişse güzel eserler değil, acibeler zuhuruna sebep olmuş-tur" demektedir.

Oyun yazarı öyle ot gibi tek başına bitmediği için, bütün bu des-teklemelere rağınen çok sayıda yetişememiştir. 1950 yılından bu yanagörülen yerli. oyun sayısının armasına rağmen, bu alandaki yazarlarhala yetişmektedirler. Henüz oyun yazarlığı konusunda "altın çağı"nageldiğimizi sanmıyoruz. Reşat Nuri Güntekin 1944'te neden oyun yaza-rı yetişmediğini şu üç gerekçeye bağlamıştır: 1- Tiyatro tekniği romanya da öteki edebi türlerden çok başka ve çok daha zordur, 2- tiyatrotopluluklarının sayısı henüz artmamıştır, 3- büyük oyuncu sayısı

49 Reşat Nuri Güntekin: "Milli Tiyatro ve Eserleri" Darü/bedayi, 15 Ocak 1932,

DARÜLBEDA yi'iN OYUN SEçİMİ 93

yeterli değildirso. 1955 yılında Şehir Tiyatrosu Edebi Kurulu yerlioyunları daha bir yumuşaklıkla kabul etmiştir; çünkü doğru bir tu-tumla yerli yazarın yetişmesi için onları ne kadar mümkünse okadardesteklemek gerekir. Oysa bu tutum o zamanki eleştirmenlerin hü-cumuna uğramıştır. Onun için de, Edebi Kurul tiyatro tekniği zayıfolan bir çok eseri oynanmak üzere seçmiştir. Reşat Nuri Güntekin'indediği gibi oyun yazarlığı her şeyden zordur.

Bugün oyun yazarlığında gözle görünür bir gelişim varsa bile,yazarlarımız henüz ulusal Türk tiyatrosunu getirecek kişiliği edinme-mişlerdir. Çünkü tiyatrolarımızın yalnızca Avrupa tiyatrosunu taklitettikleri gibi, yazarlarımız da Batının yazarlarını taklit etmekle yetin-mişlerdir. Yirminci yüzyılın ilk yirmi otuz yılını yabancıları taklidegeçiren tiyatromuz daha sonraki gelişmelere kendini kapayıp elli yılönceki Avrupa tiyatrosu kavramında kalmıştır düşüncesindeyiz.Günümüzde, bizde tiyatro alanında atıldığı söylenen her adım, dünyaçapında eski bir adım, yapıldığı söylenen her yeni şey, dışarda çoktanyapılmış bir şeydir. Dış ülkelerde dökülmüş, sararmış yaprakları bizyenilik diye toplayıp tekrar dalına yapıştırmak istemişizdir. İşte Ba-tıya yönelen Türk oyun yazarlığının en dramatik yanı da budur.

Bunun nedenini bulmak çok zor değiL.Yaratma eylemi köklü olanbir şeyle ortaya çıkar. Köksüz bir yaratma düşünülemez. Tanzimat-tan bu yana kendini yenilemenin sabırsızlığı içine giren tiyatromuzda kökünü çürüterek tamamen başka bir kökün üzerine tünemiş veyapraklanmayı beklemiştir. Oysa yapılması gereken iş, bugünün şart-ları içinde kendi kökümüzden güç alıp yapraklanmamız ve çiçeklen-memizdir. İşte o zaman bir yaratış eylemi içine girecek ve yalnızcaTürkiye çapında olmaktan kurtulup dünya çapında olmağa yönele-ceğiz; çünkü ulusalolmak demek, bizce, bir ülkenin kendi güç kaynak-larıyla evrenselolabilmesidir; yani kendi halkın özelliklerini daracık,karanlık yollardan değil, yeryüzünün bütün insanlarını çekecek ay-dınlık bir anlayış sağlamaktır. Bir yörenin düşüncesini, yaşayışını,renklerini bütün dünyaya tanıtmak ve bütün insanlığın malı yapmak-tır. Bir yazar kendi toplumunun yaşayışını, gönülrahatlığı ile başkatoplumlara ifade edebiliyorsa dünya çapında bir eser yaratabiliyor,demektir. hte ulusal tiyatro da, kanımızca, ancak bu dünya çapındaeser yaratabilen yazarlarla doğacaktır.

Oyun yazarlığıma ışık tutacak bu kök nedir? Yüz yıllardan beri

50 Reşat Nuri Güntekin: "Niçin Müellif Yetişmiyor" Türk Tiyatrosu, ıOcak 1944

94 ÖZDEMİR NU'I'KlJ

varolan metinsiz Türk tiyatrosunu düşünecek olursak, bizim tiyatro an-layışımızın şu üç noktada Avrupa tiyatrosundan ayrıldığını görürüz:1- Laik olması yönünden, 2- Siyasal ve toplumsal taşlaması açısındanve 3- yabancılaştırma tekniğini kapsamasından. Bu noktaları 1966da yayınlanan Oyun yazarı 51 adlı kitabımızda ayrıntılı bir yolda ince-lemiştik.

Köke bağlı olmak ulusalolmaya bağlı. olduğu kabul ediliyorsa,o zaman bu incelemenin başında özellikle belirttiğimiz bir yargıyageri dönebiliriz. Eğer Darülbedayi'in kuruluşu sırasında, Avrupa. tiyatrosu tekniğinde bir bölümün yanısıra, bir de geleneksel TürkTiyatrosu'nu geliştirecek, onu bugünlere kadar getirecek bir başkabölüm olsaydı, belki de şimdi o eski tulüat topluluklarının yerine,bu gelenek içinde gelişmiş bir Türk tiyatro tekniği ve üslübu varola-bilecekti. Avrupa'nın çeşitli ülkelerindeki tiyatroların kendilerine özgübirer tekniği olması, onların köklerinden kopmanıış olmalarındaaranamaz mı? Bir örnek verelim: bugün dünyanın her yerinde oyun-ları oynanan ve aynı zamanda değer yönünden büyük bir yazar olanFriedrich Dürrenmatt'ın özelliği, onun kendi geleneği içinden çıkma-sıdır. Ondaki taşlama, toplumsal sorunlara eğilme biraz da ViyanaHalk Tiyatrosu'nun en büyük yazarı Nestroy'u ustası olarak seçme-sinden değil midir?

Gerçi Şehir Tiyatrosu'nun geleneği içinde ve özellikle MuhsinErtuğrul'un tutumuyla yerli oyun yazarlığı bugünkü durumuna geti-rilmiştir. Sonraki Edebi kurulların da bu alanda iyi niyetleri görül-mektedir. Hatta Darülbedayi oyun yazarlarını desteklemeyi, telifhakkını yükseltmedeki tutumuyla da belli etmiştir. 22 Ekim 1929tarihinde yerli eserler için verilecek telif hakkı % 12.5 olarak tesbitedilmiş, buna karşılık çeviri hakkı % 7 den % 5 e düşürülmüştür.Hatta bir ara yerli yazar devletten de destek görmüştür. 1948 yılındailk defa bir "İnönü Ödülü" konulmuştur; bu ödülü ilk kazanan daCevat Fehmi Başkut olmuştur. Bütün bunlar takdirle anılacak çaba-lardır. Ancak bu yabancı kök üzerinde yapraklanma dürtüsü, oyunyazarlığımızı ancak bugünkü durumuna getirebilmiştir. Bugünküdurumuyla da henüz bir ulusal Türk tiyatrosu ortaya çıkmış değildir.

Nurullah Ataç da Türk oyun yazarlığımn kişiliğini bu taklit ey-lemine bağlamıştır: "(...) Halbuki, bizde Namık Kemal, Abdülhak

51 Bkz. Özdemir Nutku: Oyun Yazarı, (İzlem Yayınları, İst. 1966) ss. 5 - 15

DARÜLBEDAYİ;İN OYUN SEçİMİ 95

Hilmit, Reşat Nuri, Halit Fahri ve onlardan sonrakiler tulüattançıkmamıştır, sadece Avrupa'yı taklit etmişlerdir. Bunun için de, eser-leri hiçbir zaman halka inmemiş, doğrusu yüksek zümreye de çıkama-• mış, ikisi arasında mukallid 'güzel' diye verilen her şeyi tenkitsizcekabule ilmade bir yarı-münevverler sınıfı tarafından alkışlanmıştır.Bizde tulüat, gayesine ererneden, şairini yetiştirmeden, milli tiyatroyavücuda getiremeden öldü" 52.

IV. Sansür:

Bu arada, kısaca "Sansür" konusuna da değinmek gerekir. San-sür ülkemizde iki yolda işlemiştir: i- Resmi kanallarla, 2- Kişiselolarak iç yasaklamalarda. Tiyatro alamnda ortaya çıkan sansür yagüvenlik kuvvetlerince ya da ''''Matbuat Umum Müdürlüğü"nceyapılmıştır. Bu eylem Sultan Abdülaziz'den bu yana sürüp gelmişve hillil da çözümlenmemiş bir sorundur. Abdülaziz'in Karagöz tem- .sillerini bazı devlet büyüklerini eleştiriyor diye yasaklaması, polisindost ülkelerin başlarım ele alıyor diye bir oyunu durdurmaları sıkgörülen olaylardandır. 1920 yılında, Şehzadebaşı Şark Tiyatrosu'ndaMehemmet .Ali Mirza'yı eleştiren beş bölümlük bir yerli eser yasak-landığı gibj53, 1918 de Ahmet Bedii'nin "İkdam" gazetesinde HalitZiya'mn Furuzan uyarlaması için yazdığı yazımn yayınlanmasına daizin verilmez. Öbür yanda, Matbuat Umum Müdürlüğü'nün bugüniçin masum sayılacak bazı tiyatro eserlerini yasaklaması da bu anla-yışın içine girer. Sanatın ve kültürün gelişmesi için sanata uygulanankısıtlamaları doğru bulmuyanlardamz.

Resmi kanallarla yapılan yasaklamaların yamsıra, bazı kimselerdegelenek durumuna gelmiş iç yasaklama görülmektedir. Bu kişisel,iç yasaklama Şehir Tiyatrosu Edebi Kurulu içinde de zaman zamangörülen bir olaydır. Edebi Kurul bazan hiçbir ideolojik yam olmayanbir eseri gürültü yaratabilir düşüncesiyle oynatmamıştır. Hatta bu kurulbazan seçiciler olmaktan çok sansürcüler olarak hareket etmişlerdir.Bütün bunlar, bir tiyatronun sanat tutumuna aykırı gelişen eylemler-dir. Bu yönden, Şehir Tiyatrosu'nun gelişim tarihi içinde, oyun seçi-minde görülen aksaklıkların bir bölümü de bu yasaklamalarla ortayaçıkmıştır.

52 Nurullah Ataç: "Tulüat İçin" Haber - Akşam Postası, 3 Şubat 193953 Temaşa, 1 Şubat 1920

96 ÖZDEMİR NUTKU

Aziz Nesin, 28 Ocak 1964 tarihli "Akşam" gazetesine yazdığıTürk Tiyatrosunun Düşmanları adlı yazısında, "( ...) Türk yazarlarınınoyunları, çağdaş dünya tiyatrosu çizgisinde yer almadıkça, Türkiye'-deki her ev tiyatro olsa yine de Türk Tiyatrosu var sayılamaz," diyor:Bu çok yerinde yargıdan sonra, yazar, bugüne kadar TürkA:iyatrosununolmayışındaki sorumluların, Türk tiyatrosuna engelolanların sansürüyaratanlarda olduğunu belirtiyor: "C..) bir katır çiftesi gibi kitabınilk sayfasını ezen kırmızı sansür izi, sürüp giden bir anlayışsızlığın,bir kabalığın sembolüdür. (...) Yasaklanan oyunları okuyunca BaySansür'ün dünyada eşi bulunmamış bir mankafa olduğunu anladım.(...) Biliyorum, zamanın koşullarını göz önünde tutmalıyız ve sansürdiye kullanılan zavallı beşinci sınıf bir memuru suçlamamalıyız. (..)Sözünü ettiğimiz Bay Sansör öyle de çalışkan bir memur ki, kitaplarakendi el yazısıyla yazdığı tarihlerden anlaşıldığına göre, bir günde do-kuz piyesi okuyup denetlemiş, yargısını vermiş. (...) Örneğin, 'Tefey-yüz Kitaphenesinin Temaşa Külliyatı: 2,' Tristan Bernard'ın Mona1J1our,adlı komedisinden Saibe Necmi'nin iktibasen naklettiği, 1927'debasılmış Köşe Kapmacaadlı oyun kitabının sayfalarını hiç açmadan,yani okumadan Bay Sansör 15. 12. 1934 tarihinde 'oynanabilir' diyeimzalamış. Demek, bir oyunun değerini okuyarak değil, kokluyarakanlıyor Bay Sansör." Aziz Nesin bundan sonra yasaklanan iki oyun-dan söz ediyor; biri Tahsin Nahit ile Şehabettin Süleyman'ın birlikteyazdıkları Ben ...Başka, öbürü de Şehabettin Süleyman'ın yazdığıtek bölümlük Kırık Mahjaza adlı "milli mudhike" oyunları ... Yazaryazısını şöyle sürdürüyor: "( ...) Bugün de sansür yaşıyor, evet resmibir sansür yok, ama özel be resmi tiyatroları ellerinde bulunduranlarbu sansürü kendiliklerinden yaparak Türk tiyatrosuna düşmanlık.ediyorlar. Türk tiyatrosunun yaşamasını değil, daha doğmasını bileönlüyorlar. (...) Hele içlerinde kimisinin 'oyun yazarı yok' demeleri,otuz milyonluk Türkiye'nin varlığını yadsımaktan başka nedir?Bilmiyorlar ki, oyun yazarı yoksa. kendileri de yoktur."

Aziz Nesin burada, bizim daha önce söz ettiğimiz "iç yasaklama"-dan söz etmektedir. Bu iç yasaklama bugün de çoğu tiyatro yöneti-cilerinde gördüğümüz bir tutumdur.

Tiyatro tarihimiz içinde bu sansür örnekleri yüzleri bulur. Bizbu tutumun nekadar yarasız ve gülünç olduğunu biraz olsun belir-tebilmek için birkaç örnek alalım. Cevdet Kudret'in Tersine AkanNehir adlı oyunuyla birlikte oynanmak için seçilen yine aynı yazarın

DARÜLBEDAYİ'İN OYUN SEçİMİ 97,

. Yerli Mallar adlı tek bölümlük oyunu 1. Şube tarafından şöyle sansüre.uğramıştır: metinde bulunan notlarda "polis sağdan girer ya da polissoldan girer" sözleri kabul edilmemiş, "polis" sözcüğünün sonuna bir-de "efendi" oturtularak bu oyunun oynanabileceği yetkililerce belir-tilmiştir. Aynı şekilde, yazarın Kurtlar adlı oyunu üzerinde üzerindeyazarına sormadan 1. Şube'de değişiklikler yapılmıştır. "Suistimalyapan memur olmaz" gerekçesiyle "memur" kelimesi yerine başkabir meslek bulunması üzerinde ısrar edilmiştir 54.

"Matbuat Umum Müdürlüğü" adıyla kurulan örgütün doğruyanlış bir çok eserleri yasaklaması uzun bir süre devam etmiştir. VasfiRıza Zobu, 1935 sonunda yazdığı bir yazıda, "Geçen sene bu zaman-lardı," diyor, "Matbuat direktörlüğü eline kalemi almış, ağaçlardakilüzumsuz dalları budar gibi, piyeslere de çalakalem ediyordu ... Baştabiz olduğumuz.halde, taşralarda çalışan tulüat kumpanyalarına kadar,bütün heyetlerin repertuvarlarını güve girmiş gibi delik deşik etmişti" 55

Yasaklamanın bu tutumu 1948 yılında yine görülüyor; Andre PaulAntoine'nın Düşman adlı oyunu, "gayri ahlaki" bulunmuş ve oyuncu-lar mahkemeye verilmişlerdir. O zamanki, yazarların ve eleştirmeci-!erin hemen hepsi bu yasaklamanın gülünçlüğü üzerinde durmuşlar,oyunun, tersine birtakım ahlak ilkelerinden hareket ettiğini tanıt-lamışlardır. 'İşin ilgi çekici yanı Düşman 1930 yılında Andre Luguet'ninyönettiği bir Fransız topluluğu tarafından İstanbul'da oynanmıştır.1930'da -- bir Fransız topluluğu tarafından oynandığı için olacak --ahlaka aykırı bulunmayan bu eser, o tarihten on sekiz yıl sonra ŞehirTiyatrosu'nda "müstehcen" damgasını yemiştir. Görülüyor ki bu çeşityasaklamalarda belli ilkeler değil, afaki kararlar roloynamıştır.

Oyun yazarlığımıza, dolayısı ile tiyatromuzun gelişmesine engelolan yasaklamalar, özellikle Anadolu şehirlerinde daha sık ortayaçıkmış ve Anadolu turnesi yapan bir çok toplulukları baltalamıştır.Vasfi Rıza Zobu, turnelerdeki sansüre bir örnek veriyor. 1924 yılınınAğustos ayında Trabzon'da bulunan Darülbedayi sanatçıları, oyundağarcıklarındaki on bir oyundan biri olan, François de eurel'inBir Fece Faciası adıyla Reşat Nuri tarafından dilimize çevrilen eserinioynamak isteyince Polis Müdürlüğü buna engelolmak istemiştir.Gerekçe de şu: "Bu piyes Padişah olan Halifeyi ve onun kızı olanSultan'ı tenzil ediyor. Vakıa, halifelik makamı lağvedilip Mecid Efen-

54 İncelemecinin Cevdet Kudret'le yaptığı konuşma.55 Vasfi RızaZobu: "Matbuat Direktör1üğüne Yardım Edin" Türk Tiyatrosu,

15 Aralık 1935

98 ÖZDEMİR NUTKU

di memleketten çıkarıldı, ama daha pek taze (...) Bu piyesi oynamanız.tehlikelidir," 56. Hükümeti destekliyecek olan polis gücünün anlayışıböyle olduktan sonra elbette yasaklama bukadar gülünç bir nedenedayanacaktı. Bu düşüncenin gülünç olduğu sonrada ortaya çıkmıştır;her şeye rağmen eser oynanmış ve üstelik halk tarafından da çok be-ğenilmişti. Temsil sonunda sanatçıları uzun uzun alkışlıyacak halkıgören sansür hastaları tabii ki mahcup olmuşlardı.

Anadolu tumeleri sırasındaki başka bir sansür olayını da MehmetKaraca anlatıyor: "Sıvas'ta idik. Emir adlı bir eser oynıyacaktık.Emniyete müracaatımızı yaptık. Eserde bar sahnesi vardı. Polis Müdürübunu okuyunca 'Yoook! Ben bu şehirde bar açtırmam,' diye dayattı.Güç hal ile oyuna başlıyabildik. Aksi gibi bar sahnesi birinci perdedeidi. Konsomatrisleri sahnede gören polisler derhal sahneye hücum et-tiler. Perdeyi zorla indirdiler" 57. Günümüzde bile bu şekildeki yanlışahlak anlayışıyla, Anadolu'nun bir çok şehirlerinde, sansür bütün gü-cüyle düşünce özgürlüğüne, sanat ve kültür faaliyetlerine karşı birOrta çağ karanlığıyla karşı çıkmaktadır. Genel olarak, ülkemizdekibu "iç yasaklama" duygusu, oyun yazarlığımızın yeşermesine engelolmaktadır.

Bugün resmen bir sansür makamı yoktur ülkemizde, ama bu ma-kam olmadan da zaman zaman bir yasaklama olayı ortaya çıkmak-tadır. Neden? Çünkü resmi kanallar yoluyla yapılan bir dış yasaklamaolmasa bile, insanlarımız ve bu arada yazarlarımız bir iç yasaklamaile hareket etmektedirler. Tarihin her çağında ve tarihte gelip geçmişher ülkede, hatta bugünün demokratik rejimIerinde bile "yasaklarna"varolan bir şeydir. Ancak bu yasaklamaya rağmen, kendi içindekiyasaklamayı yokedip büyük eserler yaratmış yazarlar çoktur. Ülke-mizde aşk konusu bile belli bir "iç yasaklama" ile kısıtlanmaktadır.Oysa sevgi konusunda bir dış yasaklama düşünülemez. Böylesine dışyasaklamanın olmadığı konularda bile rahat hareket edemiyen yazar-oların bulunduğu ülkede tiyatro sanatı nasıl gelişebilir?

Sözünü ettiğimiz "iç yasaklama" yazarı, yaşadığı çevrenin ger-çekleri dışına, daha doğrusu kendi daracık dünyasına doğru iter.Sanat, eğer sorunu varsa değerlidir; sorunu olduğu sürece yaşıyabilir.Yazar da öyledir, düşüncesindeyiz... Sorunu olmayan yazar da olmaz.Çünkü gerçek yazarın dünyası, günlük insanın duyduğu, yaşadığı

56 Vasfi Rıza Zobu: "Daha Trabzondayız" Türk Tiyatrosu, Ekim 1960, s. 1457 Mehmet Karaca: Dünya, 3 Ağustos ı964 -


dünyadan daha ötede, daha geniş, ama bir noktada günlük insanıkapsayan bir davranış içindedir. Oysa ülkemizde, bu iç yasaklamadandolayı çoğu oyun yazarımızın derinlemesine gelişen bir yaşantısıyoktur, daha doğrusu, günlük olmaktan ötede değildir.

Darülbedayi'in gelişim çizgisinde en çok oynanan yazarın Musa-hipzade Celalolduğunu görürüz; seçilen on oyunu 1966'ya kadar yirmibeş defa sahneye getirilmiştir. Reşat Nuri Güntekin'in seçilen on üçoyunu on altı defa sahneye çıkartılmıştır. Cevat Fehmi Başkut'unseçilenon sekiz oyunu ise on dokuz defa oynanmıştır. Şehir Tiyat-rosu'nun bu yazarları çok oynamasına bir sebep de bu yazarların halkarasında tutmasıdır.

Sonuç olarak, Şehir Tiyatrosu'nun yetiştirmiş olduğu yerli ya-zarlarıID1zı kısaca görelim. Bu yazarların bir bölümü yıllardır susmuş-lardır, eser vermemektedirler. Uzun bir süredir sahneye eser vermekteolan yazar Cevat Fehmi Başkut'tur. Bu yazar Şehir Tiyatrosu'ndayetişmiş ve gelişmiştir. Musahipzade Cela1'in eserlerinin yine ŞehirTiyatrosu'nda başarıya ulaştığını savunabiliriz. Çoktandır eser ver-meyen Vedat Nedim Tör'ün ve Cevdet Kudret'in yine bu sanat kurumutarafından ortaya çıkarıldıklarını görürüz. Ayrıca,. Nazım Hikmet,Necip Fazıl, Faruk Nafiz, Halit Fahri, Yusuf Ziya gibi şairlerin ken-dilerini tiyatro yönünden Şehir Tiyatrosu'nda tanıttıklarını izleriz.Türkiye'de ilk Çocuk Tiyatrosu anlayışının yine Şehir Tiyatrosu ilegeldiğini düşünürsek, Kemal Küçük, Sabih Gözen, Mümtaz Zeki,Ferih Egemen, Afif Obay gibi çocuk oyunu yazarlarının bu tiyatrodayetiştiklerini belirtebiliriz.

Şehir Tiyatrosu'nun ayrıca Şinasi, Ali Bey, Namık Kemal, Abdül-hak Hamit, Mehmet Rıfat, Recaizade Ekrem, Ahmet Mithat, Ebuz-ziya Tevfik ve Ahmet Vefik Paşa gibi klasik yazarlarımızı sahneyeçıkartması da yerli oyun konusunda gösterdiği titizliğin bir delilidir.

ŞEHİR TİYATROSUNUN ELLİ YILLIK OYUN DAGARCIGI (1916-1966)

Not: Şehir Tiyatrosu Kütüphanesindeki listede bulunan, ilk yıllardaki yanlışlar düzeltilerekve eksikler imkan dahilinde giderilerek yeni baştan düzenlenmiştir. (Ö. Nutku)

Çürük Temel La Maison d'Argile Emile Fabre Hüseyin Suat 20. 1. 1916Hissei Şayia Le Pretexte Daniel Riehe i. Ahmet Nuri 20. 5. 1916Kısrnet Değilmiş i. Ahmet Nuri 17. ı. 1917 (*)Bir Çiçek, İki Böeek Le Belle Aventure R. de Flers- G. A. de Tahsin Nahit 25. ı. 1917

CaillavetBaykuş Halit Fahri 2. 3. 1917Uçurum La Flambee H. Kistmaekers E. Muhsin 26. 6. 1917Kundak Takımları La Layette Andre Sylvane Hüseyin Suat 30. 6. 1917Yağmurdan Doluya De Charybde it Scylla Oetave Feuillet Mehmet Rauf 8. 7. 1917 (*)Tavsiyename La Lettre de Max Maurey Münir Nigar 10. 7. 1917 (*)

ReeommendationFuruzan Franeillon A. Dumas, fils Halit Ziya 17. 2. 1918Kayseri Gülleri Le Mariage de Mııe. F. Fonson - Fernand M. Nigar-H. Suat 26. 2. 1918

BeulemaneeFare La Sourie E. Pailleron Halit Ziya 13. 6. 1918Kirli Çamaşırlar Carolie et Cie A. Valabregue - F. Wieheler Hüseyin Suat 15. 6. 1918Kabus Halit Ziya 20. 6. 1918Dört Cıhar Le Poulailler T. Bernard İ. Ahmet Nuri 22. 6. 1918Odalık Musotte Maupassant - J. Normand i. Ahmet Nuri 27. 6. 1918Yamalar ? Hüseyin Suat 3. 4. 1919Name Yusuf Ziya 17. 4. 1919 (*)Binnaz Yusuf Ziya 17. 4. 1919Kendini Bil Connais toi Paul Hervieux Halit Fahri 12. 6. 1919Belkıs Le Bereail H. Bernstein . İ. Ahmet Nuri 16. 6. 1919Rakibe La Rivale H. Kistmaekers Tahsin Nahit 23. 6. 1919

Bora La Rafale H. Bernstein İ. Galip 20. LO. 1919Tatlı Sır Le Secret de P. Wolff Reşat Rıdvan 30. 10. 1919

PolichineııeÇifteli Mikroplar Hüseyin Suat 20. 1. 1920 (ol<)

Üvey Kardeşler Les Petits Lucien Nepoty Ahmet Muvahhit ll. 3. 1920Hançer Reşat Nuri 25. 5. 1920Ceza Kanunu Vingt jours a 1'Ombre Georges Courteline i. Ahmet Nuri 5. 6. 1920Küçük Beyler H. Suat - C. Şehabettin 9. 6. 1920Aşk Uyumaz L'Amour Veille R. de Flers - G. A. de İsmail Müştak

Caillavet 2. 12. 1920Sanat Vesikaları ı ? Hüseyin Suat 9. 12. 1920Kalbin Gençliği Papa R. de Flers - G. A. de Mahmut Yesari 10. 12. 1620

CaillavetBahar Hastalığı Le Bourgeon G. Feydeau Reşat Nuri 13. 12. 1920Harap Yurt La Maison sous 1'Orage Emile Fabre Mahmut Yesari 31. 3. 1921Karanlık Kuyu Le Procureur Hallers Max Lindau Reşat Nuri 15. 5. 1921Lokman Zade Dr. Jojo Albert Carre İ. Ahmet Nuri 17. 5. 1921Eski Rüya Reşat Nuri 25. 5. 1921Üçüzler Mon BeM M. Hennequin Selami İzzet 27. 5. 1921Nazlı ile Annesi Miguette et sa mere R. de Flers - G. A. de Selami İzzet

Caillavet 27. 5. 1921İnhiraf Le Detour H. Bernstein Arapzade Cevdet ll. S. 1921Pembe Köşk Rue Pigal No. 115 Octave Feuillet Mehmet Rauf 25. 10. 1921Sevmek Hakkı Le Lys P. Wolff - G. Leroux Reşat Nuri ıo. 5. 1922Yegane Julie Alfred Savoir İ. Ahmet Nuri 16. 5. 1922Sekizinci La Huitiemme Femme de Alfred Savoir İ. Ahmet Nuri 17. 5. 1922

Barbe - bleueBir DonanmaGecesi Compartement des Alfred Savoir Reşat Nuri 17. 5. 1922

Dammes SeulesAmca Bey Ma Tante d'Honfleur Paul Gavault Besime Rauf 29. 9. 1922

Baş Tacı Peg de mon coeur Yves Mirande - M. Vaucaire Halit Fahri 22. ıı. 1922İzmir AIsace Gaston Leroux Mahmut Yesari 30. ll. 1922Taş Parçası Reşat Nuri 15. 1. 1923Sevda Hanım Zevcem Mlle. Josette ma Femme Paul Gavault - R. Charvay Muvahhit - Bedia 23. 2. 1923Kaynanam Les Suprises de Divorce A. Bisson Halit Fahri - Mahmut Yesari 24. 4. 1923Gönül Reşat Nuri 24. 4. 1923Dokuzuncu A tout Coesur Felix Gandera İ. Ahmet Nuri ı. 5. 1923Sevda Politikası La coeur a ses raisons R. de Flers - G. A. Caillavet Reşat Nuri 25. 1. 1923 (*)Kasırga L'Exilees H. Kistmaekers E. Muhsin 5. 7. 1923Karaman Kahvesi Le Petit Cafe T. Bernard Reşat Nuri 9. 5. 1923Köy Hekimi Un Medecin de Campagne H. Bordeaux Mahmut Yesari 23. 5. 1923Sivrisinekler 2 İ. Ahmet Nuri 10. 1. 1924Nur Baba Köşkü Chateau Historique A. Bisson İ. Ahmet Nuri 17. 1. 1924Fırıldak Etranger Aventure T. Bernard Muvahhit - Bedia 24. ll. 1924İç Acısı M. Kemal 14. 2. 1924Eski Adetler İ. Ahmet Nuri 14. 2. 1924 (••)İstanbul Havası La Sonette d'Alarme M. Hennequin - B. Co ulus Muvahhit - Bedia 2ı. 1. 1924İzmirli Kız l' Arlesienne Alphonse Daudet Kemal Emin 25. 2. 1924Ortak La Maison de I'Homme Victor Margueritte İ. Galip 8. 4. 1924Hanımlar Terzihanesi Tailleur pour Dammes G. Feydeau Mahmut Yesari 12. 4. 1924Bir Gece Faciası La Terre Inhumaine F. de Curel Reşat Nuri 15. 4. 1924Kırkından Sonra Pepe Andre Barde Halit Fahri 19. 4. 1924Cehennem Fadren A. Strindberg E. Muhsin 22. 4. 1924Otello Othello Shakespeare Salih Fuat 23. 4. 1924Vefaen Ferağ ? ? Vedat Ürfi 30. 4. 1924Humma Vertige Charles Mere İ. Galip ı. 5. 1924Maşuk Efendi Gardien de Foyer M. Hennequin Selami İzzet 25. 5. 1924

1924-1925Muhayyeı Hasta (Merak!) Le Malade Imaginaire Moliere Ahmet Vefik PaşaRenkli Fener Die Flamme Hans Müller Ertuğrul Muhsin

CehennemLa Sonat a Kroyçerihtilil.!AzaryaYorgaki DandiniişsizlerLadam OkamelyaCanavarKin YarasıBekar Ali BeyMahallenin HorozuErenlerSevk-i Tabii

Ahrette bir GünAktör KinKaşif Efendi1artı1=1

Kır ÇiçeğiBeşte Gelenİki KadınAtlı KanncaÇam Sakız1Süt KardeşlerTunus GediğiMütehakkimKomşuKin YarasıÇifte Keramet1 saniye

FadrenLa Sonate a KreutzerLa PenseeL'AvareGeorges Dandin

La Dame aux Camelias

Les jeux dans 1'OmbreL'ami FritzCostaud des epinetteLes Francs-MasonsL'Intime (?)

Acteur KeanThe Barton MysteryLa Puce a 1'Orcille

La Guitarre et le JazzbandeMonsieur de cinq Heurs

?Cheveaux de BoiePour Avoir AdrienneMadame et son FilleulLe Coeur disposeAutoritaİreAmour quand tu nous tiensLes jeux dans 1~OinbreLes Jumeaux de Brighton

?

A. StrindbergLev TolstoiL. Andreyev

J MoliereMoliereVedat NedimA. Dumas, filsFaruk NafizAndr6 de LordeErkmann - ChatrianR. de Flers - G. A. Caillavet

?H. Kistmackers

1925 - 1926Hüseyin SuatA. Dumas, filsWalterHackettG. Feydeau

1926 - 1927H. Duvernois - R. DieudonneM. HennequinP. BretonM. A. AntoineLouis VerneuilH. de GrosseF. de CroissetHenri ClercM. HennequinAndre de LordeT. Bernard

?

Ertuğru MuhsinErtuğrul MuhsinErtuğrul MuhsinAhmet Vefik PaşaAhmet Vefik Paşa

Kemal Ragıp

i. Galipi. GalipMuvahhit - BediaErcüment EkremFaruk-Nafız Servet Muhtar

Şahinyan efendiErtuğrul MuhsinReşat Nuri

Bedia MuvahhitKemal Rag1pKemal Rag1pi. Galipİ. Galipİ. GalipKemal Rag1pHalit FahriKemal Rag1pi. GalipReşat NuriKemal Rag1p

Hocanın Eşeğiİstanbul HavasıSırat KöprüsüDevlet KuşuHıntır HoşnutyanHarbHarmanSonuSönen KandillerCehennemKör DüğümHamletÜç Kişi ArasındaÇarliston 3

L' Ane de BuridanLa Sonette d'AlarmeLa Fleure d'OrangerLa Petite ChocolatiereUne Sacree PetHe BlondeLa Bataille

?

Fadren

Hamlet

R. de Flers - G. A. de CaillavetM. Hennequin - B. CoulusA. Birebeau - G. DolleyPaul GavaıiltA. BirabeauC. FarrereHüseyin SuatHalit FahriA. Strindbergi. Ahmet NuriShakespeareVedat NedimVedat Nedim

1927 - 1928

Sadrettin CelalMuvahhit - Bediaİ. GalipKemal Ragıpİ. Galip .Celal Öğet

Ertuğrul Muhsin

Ertuğrul Muhsin

Yasin HocaAltı Kişi Muharririni ArıyorTokat Yiyen SoytarıŞatoda Bir OyunMüraiHile ve SevgiTezerFermanh Deli HazretleriFevkalasrilerBabasının OğluAvukat Zehra FeritBir Gönül MuammasıHortlaklarHamlet

Flachsman als ErzieherSei Personaggi in cerca d'autoreCelui qui Reçoit des giflesSpiel im SchlossTartuffeKabale und Liebe

Le Grand DucMaitre Bolbec et son Mari

?GengangereHamlet

Otto Ernest HesseL. PirandelloL. AndreyevFerenç MomarMoliereF. SchillerAbdülhak Ham it

Musahipzade CelalVedat NedimSacha GuitryLouis Verneuil - G. Berr

?H. IbsenShakespeare

Nabi ZekiHalit Halit FahriSuat DervişN. Zeki - M. KemalS. Rauf - M. KemalSabri

i. Galipi. GalipKemal RagıpErtuğrul MuhsinErtuğrul Muhsin

~

DeyyusKaranlığın KudretiBekarlarMüjdeZifaf MarşıYapma AdamlarDişi AşkTeyze HanımOn ikinci GeceKörMahçupluk İmtihanıSağanakAynaroz KadısıNedimMatmazel Juli

Meri Dügen'in DavasıReisin KarısıZehirli KucakKumarbazKatilYumurcakHızır AleyhisselamYahudiFazilet KuklasıGölgelerin YarışıMatmazel JüliEvdeki Pazar

Le Coucou MagnifiqueVlast TmiJunggesellenPile ou FaceLa Marche NuptialeR. U. R.La PansionnaireCharlie's AuntTwelvth Night

Fröken Julie

Proces de Mary DuganLa PresidenteLe Baiser MortelLe Joueur

?Hurra ein JungeL'Eve toute uneIsraelVenus a RoulettesDer Wettlauf mit dem SchattenFröken JulieOccupe - toi d'Amelia

1928 - 1929

GrommelynckLev TolstoiLudwig FuldaLouis Vemeuil. Henri BatailleKarel ÇapekE .. BourdetThomas BrandawnShakespeareVedat NedimÖmer SeyfettinYakup KadriMusahipzade CelMHalit FahriA. Strindberg

1929 - 1930Bayard VeillerM. Hennequin - E. WeberL. le GouriadecJ. F. RegnardRichard VossF. Arnold - E. BachMarcel PagnolC. G. VortiMaurice de CobraW. von ScholzA. StrindbergG. Feydeau

.Ercüment BehzatRasihN. Zeki - M. KemalBedia - İ. GalipSait AliHalit FahriŞaziye BerrinM. FahriMehmet Şükrü

Piraye Fuat

Kemal Emin BaraŞaziye BerinSait AliKemal Emin BaraCemal RıfatN. Zeki - M. Kemalİ. GalipBedia MuvahhitMebrure HurşitPiraye FuatPiraye FuatV. Rıza - Bedia

J

',~,

ŞahinHırçın KızHaydutlarBebeğin EviBir KitapHayvan Fikri YediTersine akan NehirKokotlar MektebiKafes ArkasındaKadın Polis OlursaKörOnlardan BiriÇam SakızıMürai

TopazMektupCin

DeliMeloGeçti Borun PazarıBalayıSevda PolitikasıMüddeiumumiGölgeKız Kardeşim ve BenDokuz Kişi Kendi İsmindeAyronoz KadısıFermanIı Deli. Hazretleri

PuchTaming of the Shrew. Die RiiuberNoraDne Sujet de Roman

L'Ecole des Cocottes

Dardamelle ou le CourPour avoir AdrienneTartuffe

TopazeThe LetterJimmy Valentine

Pecheurs d'OmbresMeloLes Vignes du SeigneurLes Vacances du mariageLa coeur a ses raisonsLe ProcureurScampoloMa Soeur et moiFamilie Hannemann

R. Peter - H. FaIkShakespeareF. SchillerH.lbsenSacha GuitryVedat NedimCevdet KudretP. Armont - M. GerbidonMusahipzade CeliUVedatNedimVedat NedimEmi!e MazaudLouis Vemeui!Moliere

1930 - 1931Marcel PagnolSomerset MaughamP. Armstrong

J. SarmentH. BemsteinF. de Croisset - R. de FlersM. Hennequin - A. ValabregueR. de Flers ~G. A, CailIavetK. SchülerDario NicodemiLouis Vemeuil- G. Berr

?Musahipzade CelalMusahipzade Celal

Ahmet MuhtarMehmet ŞükrüHasan Cemi!Haldun Zihniİ. Galip

Kemal Emin

İ. Galipİ. GalipS. Rauf - M. Kemal

İ. Galip - Hasan RasihA. MuhtarA. Muhtar

Bedrettin TuncelFikret AdilVasfi - Bediaİ. GalipReşat Nuri (*)Nabi ZekiA. MuhtarMebrure Hurşit.Nabi Zeki - Hazım Körmükçü

Bir Kavuk Devrildi Musahipzade CeırtıArzuhalcı Mehmet Efendi i. Galip. ve R. NuriKatil ? Richard Voss Cemal RıfatYumurcak Hurra ein Junge F. Amold - E. Bach N. Zeki - M. KemalŞahin Puch R. Peter - H. Faik A. MuhtarMaskaralar Camaval d'Enfant S. G. Bouheliere E. MuhsinBir, iki üç Eins, zwei,Drei Ferenç Molnar GazanferAptal Idiot L. Pirandello M. FuatVenedik Taciri The Merchant of Venice Shakespeare Mehmet ŞükrüYaşayan Kadavra Jivoy Trup Lev Tolstoi Reşat NuriRüya İçinde Rüya Cevdet KudretÇam Sakızı Pour Avoir Adrienne L. Vemeuil i. GalipZehirli Kucak Le baiser mortel L. le Gouriadec Sait AliEvdeki Pazar Occupe - toi d'Amelia George Feydeau V. Rıza - BediaYasin Hoca Flachsmann als Erzieher Otto Emst Hesse Nabi ZekiBekilIlar Junggesellen Ludwig Fulda N. Zeki -M. KejalSüt Kardeşler Madame et son Filleuil H. de Grosse i. GalipTeyze Hanım Charlie's Aunt Thomas Brandawn M. FahriKör Vedat NedimBir Komedi i. GalipBir Baba ? Paul Bourget Mehure Hurşit

1931 - 1932

Namus Die Ehre Hermann Suderman'n Seniha BedriVelinin çocuğu, Bourrachon M. L. Doillet i. GalipNamussuzlar i Disonesti Girolamo Rovetta Bedrettin TuncelKalbin Sesi Le Rossaire A. Bisson M. AlfieddinDoktor İhsan Docteur Sabo Yusi Fodor Laszlo K. Necati - Hazım KörmükçüMukaddes Alev Cyclone Somerset Maugham A. GaffarYanardağ Yulkan Ludwig Fulda Seniha Bedri

Şarlatan Docteur Knock Jules Romain İ. GalipOnlar Ermiş Muradına La Dame de chez Maxime George Feydeau Vasfi - BediaMaya Maya Simon Gantillon Bedrettin TuncelMüşk:il İtiraf Voruntersuchung Max AIsberg - O. E. Hesse Nabi ZekiStella Stella J. W. von Goethe Seniha Bedriİş Adamı Les Affaires son les Affaires O. Mirabeau Reşat NuriMum Söndü' Musahipzade CelalKafatası Nazım HikmetAkın Faruk NafizEninde Sonunda Tu m'epouseras L. Vemeuil Bedia - Vasfi RızaAyı Medved Anton Çekhov Bedrettin Tunce!Yalova Türküsü Enlevez - moi Yves Mirande İ. Galip - H. FeritSaatçı Celal EsatAynoroz Kadısı MusahipZiide CelalKatil ? Richard V'oss Cemal RifatSüt Kardeşler Mademe et son FiIleul H. de Grosse İ. Galip

1932 - 1933

Yedi Köyün Zeynebi Rose Bernd Gerhardt Hauptmann Seniha BedriMucize Docteur Miraele R. de Flers - F. de Croisset İ. GalipBlöf Bluff G. Delance M. FeridunŞaka Bridge et sa Maitresse L. Vemeuil Bedia - İ. GalipGüneş Batarken Vor Sonnenuntegang Gerhardt Hauptmann Seniha BedriPazartesi, Perşembe Musahipzade CelalKafes Arkasında Musahipzade CelalMum Söndü Musahipzade CelalBir ÖLÜ Evi Nazım HikmetKadın Erkekleşince Hüseyin RahmiÜç Saat Ekrem ReşitSarı Zeybek Oteli Im Weissen Rössel O. Blumental - G. Kadellaroj H. Kemal - M. Kemal

Süt Kardeşler Madame et son Filleul H. de Grosse İ. GalipRenkli Fener Die Flamme Hans Milller E. MuhsinBüyük İkramiye C. Esat -Y. SururiHile ve Sevgi Kabale und Liebe F. Schiller SabriYanardağ Vulkan Ludwig Fulda Seniha Bedri

1933 - 1934Pergünt

iPeer Gynt H. Ibsen Seniha Bedri

Anna Kristi Anna Christie Eugene O'Neill Canikoğlu AvniVolpon Volpone Ben Jonson Bedrettin TuncerO Gece Tüzmadar Lajos Zilahy M. FeridunÜvey Baba Der Wahre Jakop F. Arnold - E. Bach H. KemalOn yılın Destanı Halit FahriGül ve Gönül Musahipzade Celalİstanbul Efendisi Musahipzade CelalKurtlar C(}vdet KudretKöksüzler Vedat NedimLüküs Hayat E. Reşat - C. ReşitArılar Troi et Dne D. Amiel Bedia MuvahhitBir Masal Turandot Carlo Gozzi Sait AliYalova Türküsü Enlevez - moi Yves Mirande İ. Galip - H. FeritBekarlar Junggesellen Ludvig Fulda N. Zeki - M. Kema1iZehirli Kucak Le baiser morıe' L. le Gouriadec Sait Ali

1934 - 1935

Cürüm ve ceza Prestuplenie i nakazanie Dostoievski Reşat NuriMadam San - Jen Madame Sans - Gene Victorien Sardou - E. More Seniha BedriYarasa Die Fledermaus Meilhac - Halevy. J. Slrauss Ekrem Reşitİnsanlık Komedisi Vautrin H. de Balzac - E. Giraud İ. GalipMüfettiş Revizor N. Gogol Efzal - Lutner

Unutulan AdamBu Bir RüyadırDeli DoluBalaban AğaHamletZehirli KucakÜç Saat

Ölçüye ÖlçüKaramazof KardeşlerGeciken CezaBeyaz GömleklilerGülünç KibarlarÖlüm KarşısındaFaustTosunHülleciSaz - cazTohumÇocuklara ilk Tiyatro DersiGülmeyen ÇocukYarasaMırnavAynaroz KadısıPergüntDeli Dolu

Makbet

HamletLe baiser mortel

Measure for MeasureBratiya KaramazoviPayment DelayedMen in whiteLes Precieuses RidiculesInför DödenFaustBichon

Die Fledermaus

Peer Gynt

Macbeth

Nazım HikmetSelma Muhtar - Ferdi v. StatzerE. Reşit - C. ReşitMusahipzade CelillShakespeareL. le GouriadecEkrem Reşit

1935 - 1936

ShakespeareDost6ievski - CopeauJeffrey Dellin ForesterSidney KingsleyMoliereA. 'StrindbergJ. W. von GoetheJ. de LetrazReşat NuriE. Reşat - C. ReşatNecip FazılM. Kemal KüçükM. Kemal KüçükMeilhac - Halecy - J. StraussAfif Obay - A. BozerMusahipzilde CelillH.IbsenE. Reşit - C. Reşit

1936 - 1937

Shakespeare

Muhsin ErtuğrulSait Ali

İ. GalipReşat NuriM. FeridunV. Z. Karamürselİ. GalipSeniha BedriSeniha BedriS. Moray

Ekrem Reşit

Senina Bedri

M. Şükrü

Ayak Takımı ArasındaBüyük HalaBir Kadının HayatıBabaYaban ÖrdeğiBahar TemizliğiÜmitKral LirSürtükDudaklarınMaskaraLeyla İle MecnunAşk MektebiFatmacıkDoğan'la SelmaLüküs HayatLeblebici HorhorSaz - Caz

Kuru GürültüTokaSize Öyle Geliyorsaİspanya Bahçelerindeİntikam MaçıAteş BöceğiPrenses TurandotErkek ve HayaletleriSatılık, .KiralıkSözün Kısası

Na DinyaDie Grosse TanteLa vie d'une FemmeFadrenYildandenSpring CleaningL'EspoirKing Lear

Ta Bouche

Much Ado About NothingFric FracCosi e, se vi pareMaria Del CarmenDevant de ses DammesDie gute FeePrincesse TurandotL'Homme et ses FantomesUn dejeuner de volailRaub der Sabinnerinnen

Maxim GorkiG. Kadelburg - F. von SchönthanS. G. de BouhelierA. StrindbergH.IbsenF. LonsdaleH. BemsteinShakespeareMahmut YesariYves Mirande - M. YvainE. Reşit - C. Reşitİ. Galip - M. Cemi!Yusuf Ziya - M. SabahattinAfif ObayHalit FahriE. Reşit - C. ReşitT. Nalyan - D. ÇuhacıyanE. Reşit - C. Reşit

1937 - 1938

ShakespeareE. BourdetL. PirandelloJ. F. y CodinaP. Weber - A. HenzeFerenç MolnarCarlo GozziH. LenormandA. BirabeauF. ve P. Schönthan

Y. NurettinS. MorayB. TuncelM. ErtuğrulŞaziye BerrinAvni GivdaHalit FahriSeniha Bedri

Ekrem Reşit

Mehmet ŞükrüFikret AdilM. FuatM. FeridunA. MuhtarK. Necati çakuşSait Aliİ. GalipM. FeridunS. Moray

FidanakiBekar1arAt MartiniYumurcakBilmeceBir Adam YaratmakDalgaMavi BoncukLafonten BabaAynaroz KadısıBüyük HalaKral LirBir Kavuk DevrildiMilyoner KadınSürtükPergüntYarasaTosun

FidanakiJunngesellen

?Hurra,ein jungeCôte d'Azur

Die Grosse TanteKing Lear

Mrs. Warren' s Profession

Peer GyntDie FledermausBichon

Pandeli HomLudwig FuldaD. AmielF. Arnold - E. BachA. Birabeau - G. DolleyNecip Fazıl KısakürekEkrem ReşitMümtaz Zeki TaşkınEkrem ReşitMusahipzade CelalG. Kadelburg - F. von SchönthanShakespeareMusahipzade CelalG. B. ShawMahmut YesariH.lbsenMeilhac - Haleyy- J. StraussJ. de Letraz

1938 - 1939

F. KulinN.Zeki-M. KemalS. MuhtarNabi ZekiA. H. Akdemir

S. MoraySeniha Bedri

Avni Givda

Seniha BedriEkrem ReşitS. Moray

Yanlışlıklar KomedyasıKan Kardeşler

Uçman YalçınWinsdor'un Şen KadınlarıDama çıkmış Bir GüzelAsmodeOğlumuzBir Misafir GeldiAnna Karanin

Comedy of ErrorsUne Femme qui a du sang dansles veines

The Merry Wives of WindsorUne poul si.ır unmurAsmodeeFiston

Anna Karenina

ShakespeareA. Birabeau

Mürntaz Zeki,;, Fehmi EgeShakespeareUopold MarchandF. MauriacA. Birabeaucelalettin EzineLev Tolstoi

Avni GivdaFikret Adil

Mefharet ErsinM. FeridunM. S. KorayBedia Muvahhit

Va- Nu

Bir Muhasip AranıyorKorkunç GeceYÜZ KarasıMum SöndüHaydutlarPazartesi, PerşembeKüçük Komutan

Der BibliothekarStrange Night

Die Rauber

F. ve P. SchönthanHoward i. YoungCemal Nadir

. Musahipzade CelalF. SchillerMusahipzade CelalRagıp Tok

1939 - 1940

Nazan GöknilHalit Fahri

H. C. Çambel

Romeo JülyetAzrail Tatil Yapıyorİki Kere ikiHindistan CeviziKelOğlanEfe AliŞerminHaydutlar ArasındaŞeytanLeydi Windermere'in YelpazesiİkizlerHayat Bir RüyadırO KadınAmcalar EğleniyorPembe Sokak No: 46Herkes Kendi YerineAptal

Kan Kardeşler

Bir Muhasip Aranıyor

Romeo and JulietDeath Takes. a Holiday

Noix de Coco

FabienneWhistling in the DarkAz OrdÇigLady Windermere's FanMenaechmiLa Vida es suenoLa Femme XZenaide ou Les Caprices du destin

Le jeu de l'Amour du hasardIdiot

Une Femme qui a du sang dansles veinesDer Bibliothekar

ShakespeareAlberto Casellaİ. GalipMareel AchardSami AyanoğluMümtaz Zeki - Hasan MüfitClaude SocorriL. Gross - C. Carpenter.Ferenç MolnarOscar WildePlautusCalderon de la BarcaA. Bisson ..H. Delorme - F. GalleyM. FeridunP. C. de Chambloin de MarivauxF. Dostoievski - F. MoziereS.W. BienstockA. Birabeau

F. ve P. Schönthan

Mehmet ŞükrüV. KaramÜfsel

M. Feridun

M. Sami KorayFikret AdilSeniha Bedri(Bayan x)Nazan GöknilSait Ali KuralM. S. KoraySüleyman İzzet

İ. Konur - S. ÇungaryaA. Muhip Dranas

Fikret Adil

Nazan Göknil

Sözün Kısası Raub der Sabinnerinnen F. ve P., Schönthan S.' Moray

Oğlumuz Fiston A. Birabeau Bed.ia Muvahhit

Yanlışlıklar Komedyası Comedy of Errors Shakespeare Avni Givda

1940 - 1941

Şair Evlenmesi ŞinasiGeveze Berber Ali BeyBiçare NuriBey

Iskat-ı Cenin Hasan Bedrettin

Zamane Şıkları Nuri Bey

Görenek Mehmet Rıfat

Otello Othello Shakespeare Orhan Burian

Bir Ana Jean Dore T. Bernard M. Yarar

Bulunmaz Uşak The Admirable Crighton C. M. Barrie Mefharet Esin

Emi!ya Galotti Emilia Galotti G. E. Lessing Saim Borman

Meşaleler Les Flambeaux H. Bataille M. S. Koray

İmralinin İnsanları Vedat Nedim Tör

Hürriyet Apartımanı Sedat Simavi

Yalı Uşağı Marius Mareel Pagnol Mahmut Yesari

Dadı ? A. Sylvane - J. Gascogne Ş. Zincirkıran

Paşa Hazretleri Der General F. Schönthan - G. Kadelburg Nazan Gökni!

Kiralık Odalar Ein toller Einfall Carl Laufs Ş. Zincirkıran

Çizmeli Kedi Sabih Gözen

Bir Varınış Bir Yokmuş M. S. Koray

Ayak Takımı Arasında Na dinya Maxim Gorki Vala Nurettin

Aptal İdiot Dostoievski - F. Mosiere - S. W. A. M. DranasBienstock

1941 - 1942

Meraki Le Malade imaginaire Moliere A. Vefik Paşa

r ı

İşkilli MemoAyyar HamzaEceli KazaEyvahVuslatSabrı SebatHamletMerdivende Bir IşıkMüthiş AileCezaYaşadığımız DevirO KadınRüzgar EsinceParaKibarlık BudalasıKör DöğüşüSaadet YuvasıOyun İçinde Oyunİşçi KızÖkse ve SükseParmak ÇocukMavi GözlükBoks ŞampiyonuBir Muhasip AranıyorŞamdancıSözün KısasıKiralık Odalar.Deli Dolu

SganarelleLes Gourberies

Hamlet

Les Parents Terribles

R. U. R.Le Femrne. XUn Colpo di Vento

Le Bourgeois GentilhommeOnkel Kubbickes Neffe

?Le Coup de Fouet

Meister BoxerDer BibliothekarLe ChandelierRaub der SabinnerinnenEin Toller Einfall

MoliereMoliereEbuzziya TevfikAhmet MithatRecaizade EkremAbdülhak HamitShakespeareM. FeridunJean CocteauSedat SimaviKarel ÇapekA. BissonG. ForzanoNecip FazılMoliereP. B. HoffmannG. A. Görııer - ElbeM. Hennequin - G. DuvalSabih Gözeni. Konur - S. ÇungaryaS. KüçükSabih GözenC. Mathem - O. SchwarzF. ve P. SchönthanAlfred de MussetF. ve P. SchönthanV. LaufsE. Reşit - C. Reşit

Teodor KasapAli Bey

ıst; Üni. İng. Sem.

A. H. Akdemir

A. M. DranasM. S. KorayA. Muhtar

Aıl S. Delilbaşış. ZincirkıranNazan GöknilS. N. Gerçek

Nazan GöknilNazan GöknilB. Tuncel- S. EyüboğluS. Morayş. Zincirkıran

Vatan Yahut SilistrePromete ZincirdeElektraAlcesteKurbağalarKış MasalıNuhBüyük İhtillUKramptonİflasKızıYeni MabutVişne BahçeleriDon KarIosYalancıAsrileşen BabaYe Kürküm YeKızlar EğleniyorHep Bir Yolun YolcusuBüyük ŞehirDünya DönüyorIşıksız AdaKapı YoldaşlarıPaşa HazretIeri

SuP. FedraMnehemmes

Promethee EnchaineElectraAlcesteGeenouiIlesWinter's TaleNoeDantonKoııege CramptonValborgOndineLa nouveIle IdoleVişnövyi SadDon CarIosil BugiardoO Babas EkpedevyeteDas Lebenslaengliche

??

Jean

Der General

PhaedreMnehemmes

1942-1943

Namık KemalAiskhilosSophoclesEuripidesAristophanesShakespeareAndre ObeyRomain RolandG". HauptmannBjörnsjerne BjörnsonJean GiraudouxF. de CurelA. ÇekhovF. SchiIlerC. GoldoniSpiros MelasRobert Nouner

??

Cevat Fehmi BaşkutLadislas Bus - FeketeSabih Gözen

F. Schönthan - G. Kadelburg

1943 - 1944

SenecaPlautus

S. N. GerçekAzra ErhatA. Hamdi TanpınarS. N. GerçekMefharet ErsinMübeccel YararMüfit KiperS. B. GöknilVa- NuA. M. DranasS. Esat SiyavuşgilV. Gültekin - KaraboğaS. B. GöknilS. MorayA. HaçopulosC.Cahit Cemi. GalipKemal Ragıp

İhsan Boran

Kemal RagıpNazan Gökni!

Fehmi KaratayS. N. Gerçek

r ıNasıl Hoşunuza GiderseİstiklalOcak ÇekirgesiMaryanın KalbiKadınlar MektebiYaprak DökümüÜç KızkardeşBoks Şampiyonuİki Efendinin UşağıKara SevdaCimriAyarsızlarHarb SonrasıKara Bulut.ŞeytanSözünün EriMum SöndüKıral Lir

Atinalı TimonDoktoroo HatasıVanya DayıYayla KartalıCasuslarIV. HanriMeraklı KadınlarBen DeğilimDüğün GecesiYukarı Köşk

As You Like it

Cricket on the HearthLes Caprices de MarianneL'ecoles de Femme

Tri SestriMeister Boxeril Servodi di due Padroni

L'Avare

For Services Rendered

King Lear

Timon of AthensThe Doctor's DilemmaDıyadıya Vania

Enrico IVLe donne Curiose

?Une Noit de Noces

?

ShakespeareReşat NuriCharles DickensA. de MussetMoliereReşat NuriA. ÇekhovC. Mathem - O. SchwarzC. GoldoniT. BernardMoliereC. Fehmi BaşkutSomerset MaughamSelahattin KüçükSabih GözenT. Impkhoven - C. MathemMusahipzade CelalShakespeare

1944 - 1945

ShakespeareG. B. ShawA. ÇekhovFaruk NafizVa - NCı- N. KaramağralıL. PirandelloC. GoldoniG. KsenepulosH. Keroult - E. Barrt~N. Nancey - H. de Grosse

ıst. Üni. İng. Sem.

Orhan SelimB. Tuncel - s' EyüpoğluS. Eyüboğlu

S. EyuboğluS. B. GöknilS. MorayA. Niğdeliİ. H. Danişmend

Behlül Toygar

Sabih Gözen

S. B. Gökni!

Orhan Burianİbrahim HoyiGaffar Güney

Şemsettin TalipS. MorayA. HaçopulosAhmet MuhtarBedia - Vasfi Rıza

Milyoner Damat ? Yordan Yofkof Sadık BalkanHacı Kaptan C. Fep.mi BaşkutBen Çalmadım Ferih EgemenHer Şeyden Biraz Sabih GözenAsrileşen Baba O Babas Ekpedevyete Spiros Melas A. Haçopulos

1945 - 1946Koryalanus Corialanus Shakespeare Işt. Uni. İng. Sem.Sanatkar Aşkı Vedat Terim TörSirano de Berjerak Cyrano de Bergerac Edmond Rostand S. Esat SiyavuşgilGölgeler A. Muhip DranasMari Stuart Maria Stuart F. Schiller Recai BilginMüfettiş Revizor N. Gogol E. Güney-Melih CevdetSöylemeli mi Doit-on le dire E. Labische-A. Duru Reşit BaranZararsız Yalan ? P. Milo-K. Hochstadt S. Bedri GöknilDev Aynası Faruk NafizKüçük Şehir Cevat Fehmi BaşkutHava Parası" i. GalipMemişin Rüyası Neşet BerkürenNar Tanesi Mümtaz Zeki Taşkın

1946-1947Jül Sezar Julius Caeser Shakespeare Orhan BurianGök Korsan Cahit UçukAğlayan Kız Reşat NuriZehir Le deux Mlle. Caroll M. Veiller Mebrure KorayKoca Bebek Cevat Fehmi BaşkutKöyde Bir ay Mesiyats v Dervne i. Turgeniev Hasan Ali Edi?:Dedikoducular i Pettegolezzi delle donne C. Goldoni A. DescuffiAllahın Cezası To Stravoksilo D. H. Psatha i. Mardan

~

Fırtına The Tempest Shakespeare C. Balkır iMürai Tartuffe 'Moliere S. Rauf-M. Kemal

Ceza Kanunu Vingt jours a l'Ombre Courteline i. Ahmet Nuri

Küçük Şehir C. F. Başkut

Sırat Köprüsü La Fleure d'Oranger A. Birabeau-G. Dolley i. GalipKıral Oidipus Oidipus Rex Sophocles B. Tuncel

Tiyatro Dersi M. Kemal Küçük

Kıral Lir King Lear Shakespeare S. B. Göknil

1947-1948İki Başlı Kartal L' Aigle a deux tetes Jean Cocteau A. H. Akdeınir

Köşebaşı A. Kutsi Tecer

Evin Üstündeki Hlut Sabahattin Kudrct

Düşman L'Ennemie A. P. Antoine Lütfi Ay

Kurt Kocayınca Volpone Ben Jonson B. Tuncel

Şeytan Tohumu O Pirazmos Gregorius Ksenopulos i. Mardanİpekçi Merhum Feu Toupinel A. Bisson i. Ahmet Nuri

Büyük Cemaat R. Lothar-L. Liebschutz Şinasi Emre

Kaş Yapayım Derken Oscar tu la seras H. de Grosse-N.Nancey V.R. Zobu-R. Baran

Yalancının Mumu CeHl.!Balkır

Kıral Lir King Lear Shakespeare S. B. Göknil

Gülmeyen Çocuk M. Kemal Küçük

Baykuş Halit F. Ozansoy'

İnsanlar Arasında Reşat Benek

Yanlışlıklar Komedyası Comedy of Errors Shakespeare Avni Givda

Oidipus Kolonosta Oidipus Colonnus Sophocles Nurullah Ataç

1948-1949Antonius ve Kl~opatra Anthonyand Cleopatra Shakespeare ıst. Üni. İng. Sem.

Ruy Hlas Ruy Hlas Victor Hugo S. E. Siyavuşgil

Namı Diğer Parmaksız SalihKaranlıkO Böyle İstemezdiBrandPaydosOlan OlduAbdi ile Memiş İstanbuldaSihirli KılıçÜvey KardeşlerAşk UyumazOyun İçinde OyunKaş Yapayım Derken

Dark Victory

Brand

Sa Belle SoeurL'Amour veille

Oscar tu la seras

Necip FazılG. Brewer-B. BlochA. Muhip DranasH.IbsenC. F. BaşkutEkrem ReşitNeşet BerkürenNuri IşılayA. BirabeauR. de Flers-CaillavetOktay RifatH. de Grosse-N. Nancey

Mebrure Alevok

S. B. Göknil

t. Borant. Müştak

V. Rıza Zobu-Reşit Baran

S. B. Göknilİrfan Şahinbaş

S. B. GöknilH. Suat-M. NigarCemal RifatMahmut Yesarit. Mardan

M. B. FeyzioğuFikret AdilL. Ay-F. BaldaşHakkı Bigeçİhsan Boran

1949-1950L. E. WatkynJ. B. PriestleyNahit Sırrı ÖrikKlabundJ. GiraudouxL. Verneui!M. 'Brandell-A. HartA. Biraba<::ııA. ÖğelmanAfif ObayJ. W. von GoetheF. Fonson-FernandRichard VossG. FeydeauD. H. Psatha

On Borrowed TimeAn Inspector Calls

Der KreiderkreisLa Folle de ChallotLa Banque NemoBaby HamiltonSa Belle Soeur

FaustLe Mariage de Mlle Beulemance

?Tailleur pour DammesTo Stravoksilo

Büyük BabaBir Komiser GeldiPara UğrunaTebeşir DairesiDeli SaraylıNemo BankasıBebekÜvey KardeşlerArtist AranıyorFatmacıkFaustKayseri GülleriKatilHanımlar TerzihanesiAllahın Cezası

1950--1951Gelir Vergisi Mektebi L'Eeole des Contribuables L. Verneuil-G.Berr Lami YenerTersine Dünya Refik N. KordağSana Rey Veriyorum Cevat Fehmi BaşkutYürü Ya Kulum Week-end in Paradise F. Arnold-E. Baeh V.R. Zobu-M. KemalDon Juan Don Juan Moliere i. Galipİhtiras Tramvayı A Streetear Named Desire Tennessee Williams A. ZeybekoğluDilsizlerin Dili Sevgi SanhŞafakta Gelen Kadın La Dame de l' Aube A. Casona C. Irgat-M. TürkmenHep Veya Hiç Vedat Nedim TörEski Şarkı Reşat Nuri GüntekinÖlü Kıraliçe La Reine Morte H. de Montherland M. BayramveliRüya Ülkesi Ferih EgemenYurt Gezisi Azize TözemÇifte Keramet Le Jumeaux de Brighton T. Bernard R. N. GüntekinTebeşir Dairesi Der. Kreiderkreis Klabund B. Feyzioğlu

1951-1952Cakomino Kendine Gel Pensaei Giaeomino L. Pirandello Nazım DersanSoygun C. F. BaşkutMiras The Heiress H. James-Ruth ve A. Gcietz R. Vasfi-L. AyŞakacı S. K. AksalHava Parası i. GalipSüveyş Ötelerinde East of Suez Somerset Maugham V. TurhanBir Gemim Var Dne Homme du Nord Charles Mere M. Feridun BelisarAlıretten Selam ? Alberts Calantuoni E. KayıhanDimyata Giderken O Eaftulis mu D. H. Psathas Nazım DersanPembe Evin Kaderi Turgut ÖzakmanKasımpaşa-Maçka La Fille et la garçon A. Birabeau-G.Dolley Reşit BaranKüçük Reis Ferih Egemen

Pamuk Prenses The Snow-white and the seven Korinas-S. Kaliarhu N. M. AryalDwarfs

Otello Othello Shakespeare Orhan BurianBir Kavuk Devrildi Musahipzade CelalHaydutlar Arasında Whistling in the Dark L. Gross-E. C. Carpenter Fikret AdilSerseri Mahmut Yesari

1952-1953Fırtına The Tempest Shakespeare Haldun DerinTehlikeli Dönemeç Dangerous Corner J. B. Priestley Tunç YalmanSon Koz Bonne ChanC'e Denis M. Duran S. irdelpVahşi Kız La Sauvage Jean Anouilh O.Akbal- S. BirselÇember The Circle Somerset Maugham Betül TekinerLiliom Lili,om Ferenç Molnar A. ZeybekoğluÖteye Doğru Outward Bound Sutton Vane Suat TaşerDon Juan'a Oyun Echec a Don Juan Claude-Andre Puget Yılman inakAlıu Dudu Arsenic and Old Lace J. Kesserling Reşia-V. R. Zobu - R. C. VariBalıkesir Muhasebecisi R. N. GüntekinKadıköy iskelesi C. F. BaşkutBugün Pazar S. C. KanbayTartüf Tartuffe Moliere Orhan Veli KanıkAltın Zincir F. Egemen-GiilhizHissei Şayia La Pretexte Daniel Riche i. Ahmet NuriKoca Bebek C. F. BaşkutKasımpaşa-Maçka La Fille et la Garçon A. Birabeau-G. Dolley Reşit BaranBir Varmış Bir Yokmuş Mebrure S. Koray

1953-1954Yavru Kartal L'Aiglon Edmond Rostand S. E. SiyavuşgilBu Akşam Smertkantta Ce. Soir a Semercande J. Deval Fehmi Baldaş

Herşeye Rağmen The Skin of our Teeth Thomton Wilder T. SaduııahTersyüz Galip GüranOnu Çok Seviyordum Je l' Aimmis Trop Jean Guitton E. Güven-M. SandıkcıoğluDostum Harvey Harvey Mary Chase M. B. FeyzioğluMakine C. F. BaşkutMavi Kuş L'oiseau Bleu M. Maeterlinck G. ErdenKüçük Gezginler S. Kaplangı-F. İşhanGelin Therese Raquin E. Zola-M. Maurette B. Tunce!Melek Hammın Kıskançlığı Lament de Mm. Vidal L. Vemeuil Burhan FelekSokakta Street Scene Ehper Rice A. ZeybekoğıuBir Yaz Gecesi Rüyası A Midsummer Night's Dream Shakespeare M. Ş. ErdenYaşlı Kız Mamoiseııe J. Deval İhsan BoranRenkli Fener Die Flamme Hans Müııer M. ErtuğrulCeza Kanunu Vingt jours it L'Ombre Courteline i. Ahmet Nuri

1954-1955Veronalı İki Centilmen Two Gentlemen of Verona Shakespeare Avni GivdaBeyaz Güvercin Colombe Jean Anouilh Yılmaz İnalAltıncı Kat 6 me etage Alfred Gehri Halit FahriSen ÖI, Ben Yaşıyayım Mors Tua, Vita. Mea C. G. Viola M. ErtuğrulHile ve Sevgi Kabale und Liebe F. Schiııer Z. Özveren-L. AyŞurdan Şuraya Gitmem J'y suis. .. J'y meste R. Vincy-J. Valmy M. SandıkçıoğluYelpaze IIVentaglio Carlo Goldoni Nazım DersanMahaııenin Romanı Rıfat CanDökmeci Bekir ArkinKurtlar Kuzular Wölfe und Schafe A. N. Ostrovski A. ZeybekoğluRobenson Ölmemelidir Robenson soıı nicht sterben F. Forster A. Turkis NoyanSihirli Papuç Die Zauberpantoffelıı A. Wagner CeHU BalkırFigaronun Düğünü Le Mariage de Figaro Beaumarchais R. N. DragoKibarlık Budalası Bourgeois Gentilhomme Moliere A. S. Delilbaşı

Geçti Borun Pazarı Les Vignes de Seigneur R. de Flers-F. de Croisset Bedia-V. R. ZobuPaşa HazretIeri Der General Schönthan- Kadelburg Nazan B. GöknilHava Parası i. Galipİşkilli Memo Sganarelle Moliere Teodor KasapGeveze Berber Ali BeyÇifte Keramet Les Jumeaux de Brihgton T. Bernard R. N. Güntekin

1955-1956Annemi Hatırlıyorum i Remember Mama John van Druten Fikret ArıtMasum İren Irene innocent Ugo Betti A. ZeybekoğluHayal Köşkü La Rendezvous vous de Seniis J. Anouilh S. E. SiyavuşgilGizli Oturum Huis Clos J. P. Sartre Oktay AkbalSaygılı Yosma La Putain Respecteuse J. P. Sartre Orhan VeliBana Dokundun You Touched me T. Williams-D. Windham Sadık Balkanİşte Buna Talih Derler Azais L. Verneuil-G. Berr V. R. Zobu- R. BaranHarputta Bir Amerikalı C. F. BaşkutRüya Gibi L'Ora della Fantasia Anna Bonacci M. Abaç-T. SadulIahBir Melek Geçti Une Angel Passa i. Bousquet-H. FaIk Yılmaz İnalBuz Dolabı Antan ÖzerYalnız Seul H. Duvernois S. EyuboğluHalanın Mirası Das Haus in Montevideo Curt Goetz A. T. NoyanAdını Çocuklar Koysun M. Z. TaşkınKeloğlan Sami AyanoğluFigaronun Düğünü Le Mariage de Figaro Beaumarchais R. N. DragoMeraki La Malade Imaginaire Moliere A. Vefik PaşaHanımlar Terzihanesi Tailleur pour Dammes G. Feydeau Mahmut Yesari

1956-1957Gizli Anne The Old Maid Edith Wharton - Zoe At)eins Sevim ÖzboraHayalIer Limanı Hafen der Diimmerung Christian Noak S. T. Noyan

İşte Buna Talih DerlerBenim Üç MeleğimOtobüs DurağıG. Washington bu evde kalmışBen çağırmadımTanrıdağı ZiyafetiKleopatranın MezarıSlj.m RüzgarlarıBu Gece Başka GecePergürttÜvey BabaAli ve Küçük HafiyeleriHarami ÇeşmesiSaçlarından Utan

KahvehaneSuların AItındaki YolSahipsiz TekneDeliBenim Üç MeleğimÜvey BabaYine mi ÇocukAşka SusamışlardıMavi GözlükCennet YolundaGönül Kaçanı KovalarÖlüler Vergi ÖdemezlerSezuanın İyi İnsanıAyşenin Marifetlerİ

AzaisLa Cousine des AngesBus StopG. Washington slept hereBiithe spirit

Peer Gynt .Der wahre JakopEmil und die Detektive

La Bottega del CaffeRomeo et JeanetteLa Barca sans P~heur

La Cuisine des AngesDer walıre JakopLorsque I'enfant Parait

East of EdenAu Petit Bonheuri Morti non' pagano tasseDer Gute Mensch von SezuanLe Don D' Adele

L. Vemeuil-G. BerrAlbert HussonWilliam IngeG. Kaufmann-M. HartNoel CowardR. N. Güntekin

C. F. BaşkutMeIih VassafR. N. GüntekinH.IbsenF. Arnold-E. BachE. KaestnerFerih EgemenMahmut Yesari

1957-1958. Carlo GoldoniJean AnouilhA. CasonaRefik Erduran .A. HussonF. Arnold- E. BachAndre RoussinMeIih VassafSabih GözenJohn SteinbeckM. G. SauvajonN. Manzari .Bertolt BrechtP. Barillet

V.R. Zobu- R. BaranYılmaz İnalY. Ataman- M. VassafOrhan ErcemR. Vasfi-V. R. Zobu

S. B. GöknilH. K. GürmenLeyla Pamir

Ekrem SungarYılmaz İnalYiğit Okur

Yılmaz İnalH. K. GürmenM. Bayramveli

Halim ÜnsalOktay RifatMahmut AbaçAdalet CimcozFehmi Baldaş

İki Düzine Kırmızı Gül Due Dozzine die Rose Scarlette A. Benedetti Nazım Dersan

Oyuncakcı Dede M. Z. Taşkın

1958-1959Sirano de Berjerak Cyrono de Bergerac Edmond Rostand S. E. Siyavuşgil

Dört Albayın Aşkı Love of Four Colonels Peter Ustinov Lütfi Ay

Köprüden görünüş • A view from the Bridge Arthur Miller A. Zeybekoğlu

On iki Öfkeli Adam Twelve Angry Men Reginald Rose Cemal Berk

NeUmurum Present Laughter Noel Coward Leyla Turnier

Sevgili Karısı Florences et le Dentiste A. Joffe-J. Giltene M. Ergün

Bir Kilo Namus Refik Erduran

Dünya Malı Dünyada Kalır You can't take it with You G. Kaufmann-M. Hart Fikret Arıt

Tablodaki Adam C. F. BaşKut

Küçük Hammın Babası La Pere de Mademoiselle R. Ferdınand Serap Yenseni"

Ayda Bir Christian Yvan Noe M. Sandıkçıoğlu

Polly Anna Polly Anna E. H. Porter Kemal Sömez

Üç Hikaye Ferih Egemen

1959-1960Hamlet Hamlet Shakespeare Orhan Burian

Tosca Tosca V. Sardou-G. Puccini Ferit Alnar

Mine Necati Cumalı

Bir Ziyaret Der Besuch der alten Dame Friedrich D~enmatt Kemal Bekate

Tahtaravalli çetin Altan

Öbür Gelişte C. F. Başkut

Fazilet Eczanesi Haldun Taner

91. no.lu K.adın Gefangene fif. 91 F. Langer S. B. Göknil

Fettan Kız La Donna di Garbo G. Goldoni Mahmut Abaç

Deli Refik Erduran

Yaramaz Çocuk Dear Delinquent J. Popplewell Genco Erkal

İmtihan Yılı L' anne du Bae J. A. Laeour Çetin AltanAkif Bey N. Kemal-R. N. Güntekil}Edebiyat Mükilfatı La Plume BariIIet-Gredy Gaye BaykalDevlet İşleri Affairs of State L. Yemeuil Bedia AkkoyunluYıldız Ece M. Z. Taşkınİki Efendinin Uşağı II Servitor di due Padroni C. Goldoni S. Moray

1960-1961Madam Butterfly Mme. Butterfly L. I1Iiea-G.Giaeosa-Puccini Ferit AlnarEyyub Üzerine Oyun J. B. A. MaeLeish Nüvit ÖzdoğruKral Lir King Lear Shakespeare İ. ŞahinbaşBir Takım İnsanlar Oktay RifatKonsolos The Consul G. C. Menotti Mazhar KurtToska Tosea Y. Sardou-G. Pueeini Ferit AlnarMektep Arkadaşı Sehulfreund J. Mario Simmel S. B. Gökni!Bu Melek Satılık Değil Look Homeward Angel T. Wolfe- K. Fring S. Eyuboğlu-Y. GünyolSevil Berberi il Barbiere di Sivilla C. Sterbini-Rossini Aydın GünBir Halk Düşmanı Folkfiend H. Ibsen B. DanişmendTarla Kuşu L' Alouette J. Anouilh A. ZeybekoğluBir Kavuk Devrildi Musahipziide CeliilÇılgın Dünya Los Loeos de Yaleneia Lope de Vega Adalet CimeozHırçın Kız Taming of the Shrew Shakespeare Nur SabuneuDomino Domino M. Aehard Elii GültekinBeybaba Çetin AltanBaş Sayfa Front Page B. Heeht-C. Mae Arthur N. Özdoğruİki Efendınin Uşağı il Servitore di due Padroni C. Goldoni Servet MorayYufka Yüreklinin Biri Monsieur Brotonneau R. de Flers- G. A. de CaiIlavet Oktay RifatSatılık Ev Ahmet Kutsi TeeerÇat Kapı Les Portes Claquent M. Fetmaud Rezzan YaIrnanMutlu Günler Les jours Heureux Claude- A. Puget Vedat Günyol

ıi

"-Büyük Çınar Hüseyin BatuhanLütfen Dokunmayın Haldun TanerTuzak Piege pour un Homme seul Robert Thomas Zihni Küçümen

Davet The Party John Arden B. Akkoyunlu

Çıplakları Giydirme\.< Vestire gli Ignudi L. Pirandello Mahmut Abaç

Hacıyatmaz C. F. BaşkutSonuna Kadar The Winslow Boy Terence Rattigen Emel Kulen

Sabır ve Sebat Abdülhak HamitSelma Musahipzade CelalPeter Pan Peter Pan L. M. Barrie Can Gürzap

Yoklar Dağındaki Nar M. Z. Taşkın

1961-1962Atinalı Timon Timon of Athens Shakespeare Orhan Burian

Çöpçatan The Matchmaker Thornton Wilder Hale Kuntay

İktidar Both Your Houses Maxwell Anderson Tunç Yairnan

Sinekler Les Mouches J. P. Sartre A. Zeybekoğlu

İçimizdeki Arslan The Male Animal J. Thurber-E. Nugent N. Özdoğru

İyi Saatte Olsunlar Questi Fantasıni E.. de Filippo Çetin Altan

Göç C. F. BaşkutGecenin Sonu Orhan' Asena (*)İpler Elimizde Değil Orhan Asena (*)Çivi Çiviyi Söker Nazım KurşunluAdada Filler Oktay RifatGazeteciden Dost Recep BilginerSatıcının Ölümü Death of ASalesman Arthur Miller Orhan Burian

Mağara La Grotte Jean Anouilh A. Zeybekoğlu

Hesapta Bu Yoktu Not in the Book Arthur Watkyn O. N. Karaca~ -A. Moran

Bozguncu Het onbewoonde Eiland August Defresne B. Danişmend

Sahildeki Kanape Cahit Atay

PusudaAman AvcıSatılık EvBir Kavuk DevrildiMor DefterÜçüncü SelimYeşil KurbağaCendereYoklar Dağındaki NarKuğularMilyonluk YeğenLa TraviataCo si Fan TutteMaskeli BaloMadam Butterfly

MakbetBiraz Gelir misinizMum SöndüGüneş BatarkenKadınlarFizikçilerÇalıkuşuSkapen'in DolaplanDilekçeSekiz KadınHuzur ÇıkmazıPaydos

IngeborgThe Rack

La Traviata .Cosi Fan TutteUn BaHo in MascheraMme. Butterfly

Macbeth

Vor SonnenuntergangThe WomenDie Pyhsiker

Les Fourberies de Scapin

Huit Femmes

Cahit Atay (*)Refik ErduranA. Kutsi TecerMusahipzade CeliilÇetin AltanSalah Cimcoz-Celal EsatCurt GoetzJ. B. PristleyM. Z.' TaşkınLemia BallıVecihe KaramehmetF. M. Piave-G. VerdiDa Ponte-W. A. MozartSomma-Piave-F. VerdiIllica-Giacosa- Puccini

1962-1963ShakespeareAziz NesinMusahipzade CelalG. HauptmannC. B. LuceF. DürrenmattReşat Nuri - Necati CumalıMoliereÇetin AltanRobert ThomasHaldun TanerC. F. Başkut

S. ~. GöknilYıldiz Serpen

Nazım ErginFuat Turkay- N. TaşkıranSaadet İkesunF. A1nar - M. Altar - N. K. AksesC. Emrem

S. Eyüboğlu

S. B. GöknilB. AkkoyunluS. Özakman

Orhan Veli

Coşkun Tunçtan

Hamdive HamdiKerpiç MemetYarış BittiTarıkMirasçılarHırsız VarŞans AdasıTom SovyerRigolettoCavalleria RusticanaPalyaçoYarasaToskaYanlışlıkla~ KomedyasıHamletMadam Butterfly

Photo-Finish

Tom SawyerRigolettoCavalleria RusticanaPagliacciDie FledermausToscaThe Comedy of ErrorsHamletMme. Butterfly

Cahit AtayCahit Atay (*)Peter UstinovA. Hamdi-S. ırmak-B. K. ÇağlarNihaI KaramağraIıErol GürmanVecihe KaramehmetMark TwainPiave-VerdiTargioni- Menasci-Pietro MascagniR. LeoncavalloMeilhac-Halevy-Johann StraussV. Sardou-G. PucciniShakespeareShakespeareIllica-GiacÇlsa-Puccini

1963-1964

Gencay Sav

A. PoyrazoğluFerit AlnarAydın GünAydın GünMazhar KuntFerit AlnarAvni GivdaOrhan BurianFerit Alnar-C. Emre

Bin Frank MükfifatDövme GülAltı Kişi Yazarını ArıyorVenedik TaciriSezuan'ın İyi İnsanıYanlışlıklar KomedyasıAvluya Bakan PencereOtelci KadınGülnihalTepeden İnmeKüçük ŞehirCoriolanus

Mille Francs de RecompenseThe Rose TattooSei Personaggi in cerca d'AutoreThe Merchant of VeniceDer Gute Mensch von SezuanThe Comedy of ErrorsDans Fenster zum FlurLa Lacondiera

Coriolanus

Victor HugoTennessee WilliamsLuigi PirandelloShakespeareBertolt BrechtShakespeareC. Flotow-H.PilIauC. GoldoniN. Kemal-E. Köknar.Refik KordağC. F. BaşkutShakespeare

R. Kunt-Ş. S. BigatN. FincancıoğluF TimurNurettin SevinA Cimcoz-TeoAvni GildaS. B. GöknilÇoşkun Tunçtan

ıst. Ünİ. İng. Sem.

Bir Yaz Gecesi RüyasıRomeo ve JülyetOnikinci GeceKuru GürültüYarış BittiİsyancılarYaldızlı SaatFizikçilerEvcilik Oyunuİki Düzine Kırmızı GülKöklerYedinci KöpekParisli KızÇin ÇinAh. Baba Vah BabaTombik'in Başına GelenlerFareli Köyün KavalcısıSihirli Topaç

Buzlar ÇözülmedenSultan GelinOrmandaTopuzluİspinozlarDolap BeygiriTartüfKurtİçerdekilerPazartesi-Perşembe

•

A Midsummer Night's DreamRomeo and JulietTwelfth NightMuch Ado About NothingPhoto-Finish

The Gilded ClockDie Physiker

Due Dozzine die Rose ScarletteThe Roots

Tchin TchinOh Dad, Poor Dad ...

?

Tartuffe

ShakespeareShakespeareShakespeareShakespeareP. UstinovRecep BilginerR. MitchellF. DürrenmattAdalet AğaoğluBenedettiArnold WeskerÇetin Altanİ. GalipF. BilletdouxArthur KopitFerih EgemenMenelaos NavridisMark Twain

1964-1965C. F. BaşkutCahit AtayCahit Atay (*)Hidayet SayınOrhan KemalSelçuk KaskanMoliereSedat Veyis ÖrnekMelih Cevdet AndayMusahipzade CeliU

Nurettin SevinYusuf MardinAvni GildaHamit DereliGençay Sav

N. ÖzdoğruSevim Özakman

Nazım DersanCevad Çapan

Tunç YairnanAli Yıldız

N. M. AyralFerih Egemen

Orhan Veli

•

HülleciHaremdeElektronik BeyinZalamea KadısıÇizmeli KediDans Eden. EşekRobenson ÖlmemelidirBozuk DüzenBemardaEllerimin Arasındaki HayatOyuncaklarKapının ArdındaHamletCoriolanusMakbetSatılmış NişanlıPorgy ve BessMarthaElektraŞen Dul

El Alcalde de Zalamea

Robenson soll nicht sterben

La Cassa de Bemarda AlbaThe Life in my handsLes Jouets

HamletCoriolanusMacbethDie verkaufte BrautPorgy and BessMarthaElectraDie Lustige Witfe

Reşat Nuri GüntekinAysel KılıçToygar AkmanCalderon de la Barca Selahattin HilavSabih GözenR. Voss Can GürzapF. Forster Turkıs NoyanGüner SümerF. G. Lorca Turan OflazoğluPeter Ustinov G. EncerGeorge Michel S. AsılyazıcıN. KaramağralıShakespeare Orhan BurianShakespeare ıst. Uni. İng. Sem.F. M. Piave-G. Puccini Nazım EnginK. Satina-B. Smetana H. B. YönetkenIra-G. GershwinW. Friedrich-F. von Flotow U. C. Erkin- N. K. AksesH. von Hoffmanstahl-Richard StraussV. Leon-L. Stein- Franz Lehar Aydın Gün

Hepimiz Bir Kişi İçinMilyonluk YeğenGizli mi GizliMariana PinedaEşeğin GölgesiÇatıdaki ÇatlakSuçıuıarSürüp Gider

SecretissimoMariana Pineda

1965-1966C.F. BaşkutVecihe KaramemetMarc CamolettiEG. LorcaHaldun TanerAdalet AğaoğluÇetin AltanMustafa Yalçın

M. İpari. Özgüden

Cimri L'Avare Moliere S. EyüboğluChaillot'daki Deli La Folle de Chaillot J. Giraudoux F. Baldaş-S. BirselBakhalar Bakhai Euripides S. EyüboğluKireçli Bahçe The Chalk Garden E. Bagnold C. OkurerOppenheimer Olayı In der Sache J. R. Oppenheimer H. Kipphardt S. ÖzakmanÇil Horoz Oktay RıfatEfe Ali M. Z. TaşkınModern Aile Dear Children J. Popplewell Y. SerpenSekiz Kadın Huit Femmes Robert Thomas C. TunçtanKahvede Şenlik Var S. K. Aksalİki Kova Su Two pailsof water A.E. Greidanus Can GürzapElmacı Güzeli Yücel TunalıJül Sezar Julius Caeser. Shakespeare N. SevinYevgeni Yevgeni Onyegin Pushkin- Tschaikowski S. İkesunDon Juan Don Giovanni da Ponte-W.A. MozartManon Lesko Manon Lescaut Illica-Oliva- Prage- Ricordİ-G.

PucciniFidelio Fidelio Sonnleither- Theitschke-

L. van BeethovenKontes Mariça Grafin Maritza Emmerich KalmanDon Pasquale Don Pasquale M. Acensi-G. Donİzetti

Not: (*) İşaretliler tek perdelik oyunlardır.

(**) Prova edilmiş, ama oynanmamış oyurilar.

ı Hüseyin Suat'ın Mahmut Sadık'ın gazetede tefrika edilen bir romanından uyarlaması.2 Tek yazma nüsha Metin And belgeliğindedir., Vedat Nedim'in Oç Kişi Arasında adlı oynuyla birlikte oynanmıştır.

DARÜLBEDAYİ'İN OYUN SEçİMİ

Şekiii: İbnürrefik Ahmet Nuri'nin uyarlaması "Hisse-i Şayia"-İlk oynanıştarihi: 20 Mayıs 1916. İlk Baskısı: 1920

135

\

ÖZDEMİR NUTKU

Şekil 2: Mehemmet Ferit (Reşat Nuri) beyin uyarlaması "Karanlık Kuyu" - tıkoynanış tarihi: 15 Mayıs 1921

136

DARÜLBEDAyi'İN OYUN SEçiMİ

Şekil 3: Saeha Guitry'nin Le Grand Duc adlı oyununun "Babasının Oğlu"adı verilen çevirisi. 1927-28 dönemi. El !lanı.

137

138 ÖZDEMİR NUTKU

Şekil 4: Edebi Kurul'un II Mart 1953 tarihli ve ıo8 sayılı Kararı.

•

DARÜLBEDAYİ'İN OYUN SEçİMİ

Şekil 5: Edebı Kurul'un 28 Nisan 1954 tarihli ve 156 sayılı Kararı.

139

DARÜLBEDAYİ'İN OYUN SEçİMiNDEKİ TUTUMU ÜZERİNE NOTLAR · Reşat Nuri'nin heryönden kötü...

Documents

Transcript of DARÜLBEDAYİ'İN OYUN SEçİMiNDEKİ TUTUMU ÜZERİNE NOTLAR · Reşat Nuri'nin heryönden kötü...