d i s e r t a c i apress.tsu.edu.ge/data/image_db_innova/Disertaciebi/ana... · 2016. 2. 5. ·...
Transcript of d i s e r t a c i apress.tsu.edu.ge/data/image_db_innova/Disertaciebi/ana... · 2016. 2. 5. ·...
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti humanitarul mecnierebaTa fakulteti
literaturis Teoria (zogadi da komparativistuli kvlevebi~)
ana leTodiani
simbolos Teoriuli gaazreba da Tamar mefis eikonuri saxe
Zvel qarTul literaturaSi
(„istoriani da azmani SaravandedTani“, `cxovreba mefeT mefisa Tamarisi“,
Y„Tamariani“, „abdulmesiani“)
ivane javaxiSvilis Tbilisis saxelmwifo universitetis
filologiis doqtoris (Ph.D)
akademiuri xarisxis mosapoveblad warmodgenili
d i s e r t a c i a
samecniero xelmZRvanelebi: filologiis mecnierebaTa doqtori profesori r. siraZe filologiis mecnierebaTa doqtori profesori T. kikaCeiSvili
Tbilisi 2009
avtoris stili daculia
2
s a r C e v i
Sesavali............................................................................................................................gv. 1
Tavi I
simbolos Teoriuli
gaazreba................................................................................................................................gv. 8
Tavi II
Tamar mefis gvirgvinis
simbolika...............................................................................................................................gv. 23
Tavi III
„istoriani da azmani SaravandedTanis“
erTi iambikos simboluri gaazrebisaTvis................................................ gv. 63
Tavi IV
Tamar mefe _ „samebisagan oTxad
TanaaRzevebuli...“.........................................................................................................................gv. 100
ZiriTadidaskvnebi…......................................................................................................................gv. 128
damowmebuli literatura...................................................................................................gv. 140
………………………………………
3
simbolos Teoriuli gaazreba da Tamar mefis
eikonuri saxe Zvel qarTul literaturaSi
(„istoriani da azmani SaravandedTani“, `cxovreba mefeT mefisa
Tamarisi“, Y„Tamariani“, „abdulmesiani“)
simbolos istoria uZvelesi droidan iwyeba. igi iseTi kategoriaa,
romelic yvela kulturaSi arsebobs da gamoiyeneba sxvadasxva movlenis,
saganis Tu procesis analizisas. misi ganviTareba naTlad asaxavs
kacobriobis azrovnebis gzas, samyaros suraTis cvlilebas (http://nauka-
shop.com/mod/shop/product ID/4166).
simbolo ori sawyisis aRsaniSnisa da aRmniSvnelis Serwymas
warmoadgens (meieri) (todorovi 1999: 249; siraZe 1982: 75). igi TavisTavad
arsebobs da mis mier rames aRniSvna meoreuli movlenaa (humboldti)
(todorovi 1999: 368). simbolo ara mxolod gamosaxavs, aramed upirveles
yovlisa, gvaziarebs im realobas, romelsac igi warmoadgens (ivanovi
1987: 368). simboluri Sinaarsis miniWeba movlenis siRmisken mimarTavs
Cvens yurdRebas, mis ,,dafarul“ azrze mianiSnebs (siraZe 1982: 79, 22).
„aranair xelovnebas, maqsimalurad realistursac ki ar ZaluZs
gverdi auaros simbolur konstruirebas“, _ wers a. losevi (losevi 1995:
http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Culture/Los_prsimv/01.php). es sityvebi
SeiZleba ganvazogadoT da vTqvaT, rom ara mxolod xelovnebis
sxvadasxva dargi Tu literatura iyenebs simbolos, aramed „iseTi
maqsimalurad realisturi“ sferoc ki, rogoric istoriaa ver aridebs
Tavs mas da simbolos istoriul TxzulebebSic garkveuli roli eniWeba.
„istoria darCeba daluqul wignad, Tu istorikosi Tavs ver
gaarTmevs sakuTar ZeglTa simboluri enis gaSifvras. istorikosi
ikvlevs ara marto kacobriobis cocxalsa da mkvdar enebs, aramed
cdilobs sxvadasxva saxis simbolur enaTa dafaruli azris amocnobasac.
gardasul epoqaTa sulis gacocxleba da saerTod, istoriuli
WeSmaritebis Semecneba simboloTa gareSe SeuZlebelia“, _ aRniSnavs e.
kasireri (kasireri 1983: 277, 303). J. le gofic miiCnevs, rom „Rrma
4
politikuri procesebis istoria, upirveles yovlisa, mTeli rigi
Sinagani faqtorebis: niSnebisa da simboloebis SeswavliT“ iwyeba (le
gofi 2001: 11).
Cvens naSromSi, aRniSnulis cxadyofas SevecdebiT qarTuli
istoriuli Txzulebebis, kerZod, Tamar mefis matianeebis, aseve xotbebis
magaliTze.
Zveli qarTuli literaturuli Zeglebi, sxvadasxva, maT Soris,
metnaklebad simbolur_saxismetyvelebiTi TvalsazrisiTac aris
Seswavlili. rac Seexeba qarTul istoriuli Janris mwerlobas, mas,
samwuxarod, ZiriTadad mxolod istoriuli kuTxiT swavlobdnen.
mxatvruli literaturisagan gansxvavebiT, matianeebSi iSviaTad eqceoda
yuradReba movlenaTa simbolur gaSifvras, zogadad, simboloTa
ganmartebas, arada simbolos arsidan gamomdinare, istoriul ZeglebSi
simboluri plastebis danaxva saSualebas mogvcems Cveni matianeebi ufro
ukeT, axleburad wavikiTxoT da gaviazroT.
simbolos araerT qarTul istoriul TxzulebaSi vxvdebiT, magram
am kuTxiT Tamar mefis istoriebiTa da gansakuTrebiT, mis pirvel
istoriad aRiarebuli, ucnobi avtoris „istoriani da azmani
SaravandedTan“_iT davinteresdiT. es Zegli yvela sxva istoriuli
nawarmoebisagan gansxvavebulia. Txzulebidan Cans, rom misi avtori
sakmaod ganaTlebuli pirovneba yofila. „mas SeTvisebuli hqonia ori
kultura: qristianuli, berZnul_bizantiuri da mahmadianuri,
arabul_sparsuli“ (javaxiSvili 1929: 221).
„istoriani da azmani“ dawerilia mxatvrul_poeturi eniT (kekeliZe
1941: 1), „ritoruli xelovnebiTa da mWevrmetyveluri moqargulobiT“
(javaxiSvili 1977: 241). igi cnobebs gvawvdis jer giorgi III_is Semdeg ki,
ufro vrclad, Tamaris mefobis Sesaxeb. ucnobi avtoris nawarmoebi aseve
mdidaria: saRvTo werilis citatebiT, bibliur ambavTa TxrobiT,
terminebiT, sxvadasxva saxis SedarebebiT da rac CvenTvis am etapze
yvelaze mniSvnelovania, simbolur_saxismetyvelebiTi elementebiT.
Tamar mefeze saubrisas, bunebrivia, „istoriani da azmani
SaravandedTan“_is garda gasaTvaliswinebelia Tamaris meore
istorikosis, basili ezosmoZRvaris „cxovreba mefeT mefisa Tamarisi“,
5
mcireodeni cnobebi, romelTac Tamaris Sesaxeb laSa_giorgis
droindeli mematiane gvawvdis, aseve mexotbeTa CaxruxaZis, ioane
SavTelis Txzulebebi: „Tamariani“ da „abdulmesiani“.
saqarTvelos istoriaSi erT_erTi yvelaze popularuli mefis,
Tamaris Sesaxeb araerTi mxatvruli nawarmoebi da samecniero naSromi
dawerila (da ara marto qarTul enaze), aRarafers vambobT uxv
folklorul masalaze. Tumca, Tamar mefesTan, mis
cxovreba_moRvaweobasTan dakavSirebuli araerTi sakiTxebi kvlav
bundovani da sakamaToa.
vfiqrobT, garkveul kiTxvebs mainc gaecema pasuxi, Tu Tamar mefis
istoriebsa da Sesabamisad, mexotbeTa Txzulebebs
simbolur_saxismetyvelebiTi, aseve saRvTismetyvelo TvalsazrisiT
SeviswavliT. ukanaskneli faqtori aucileblad sayuradReboa, radgan
Tamar mefis matianeebi (garkveul wilad, „Tamariani“ da
„abdulmesian“_ic), rogorc Sua saukuneebis danarCeni qarTuli wyaroebi,
qristianuli epoqis sxva qveynebis qronikebis msgavsad, Seqmnilia
saRvTismetyvelo istoriuli koncefciis Sesabamisad; isini warmoaCenen
qarTuli qristianuli saxelmwifos saTaveSi myofi mefeebis qmedebaTa
qristianul motivebs (javaxia 2005: 129).
aRniSnuli kuTxiT kvleva mravlismomcvelia. Cvens naSromSi ki
mxolod ramdenime sakiTxs SevexebiT. pirvel TavSi „simbolos Teoriuli
gaazreba“ mimoxilulia simbolos Seswavlis istoria, terminis
(„simbolo“) etimologia, sxvadasxva Sexedulebis Sejerebis safuZvelze
warmodgenilia simbolos arsis ganmartebis mcdeloba. zemoTqmuls
organulad ukavSirdeba momdevno ori (II da III) Tavi: Tamar mefis
gvirgvinisa da „istoriani da azmani SaravandedTan“_is erTi iambikos
simbolika. II TavSi saubaria Tamar mefis gvirgvinis, masSi moTavsebul
patiosan TvalTa „iakinTTa, zmirTa da smaragdoTa“ simbolur
mniSvnelobebsa da Tamar mefis saxesTan maT mimarTebaze. III TavSi
mocemulia „istoriani da azman“_is bolos darTuli erTi iambikos
simboluri analizi. SeiZleba iTqvas, am iambikoSi simboloebis eniT
gadmocemulia Tamar mefis cxovrebisa da moRvaweobis mniSvnelovani
momentebi. IV TavSi „Tamar mefe _ „samebisagan oTxad TanaaRzevebuli...“
6
vmsjelobT qarTul mecnierebaSi gavrcelebul mosazrebaze, TiTqos
Tamar mefe misi istorikosebisa da mexotbeebis mier qristianuli samebis
meoTxe wevrad, meoTxe hipostasadaa dasaxuli. es sakiTxebi SemTxveviT
ar dagvikavSirebia erTmaneTisaTvis. Cveni azriT, Tamar mefis gvirgvinis
Semamkobeli Zvirfasi qvebis simbolikis, „istoriani da azmani
SaravandedTan“_is bolos arsebuli iambikos saxe_simboloebis
mniSvnelobaTa meSveobiT, aseve ucnobi mematianis frazebiT: Tamari
„samebisagan oTxad TanaaRzevebulia“, „samebisa Tana ixilvebis (Tamar)
misworebuli da aRmatebuli...“ warmoCndeba Tamar mefis eikonuri saxe.
Tamar mefis eikonur saxeze saubrisas, ZiriTadad veyrdnobiT
eikonuri gansaxovnebis Sesaxeb qristianobaSi damkvidrebul gagebas
(siraZe 2008: 16). Zv. berZnuli („naxati“),„saxe“, „gamosaxuleba“)
RvTis, angelozTa, eklesiis mier wmindanad Seracxul adamianTa,
eklesiis istoriisaTvis mniSvnelovan movlenaTa gamosaxulebas
warmoadgens (uspenski 1995: http://ec-dejavu.ru/i/Icon.html). dionise
areopagelis swavlebis safuZvelze, romlis mixedviTac „xiluli sagnebi
uxilavis saxea“, bizantiaSi SemuSavda „eikonis“ Sesaxeb Teoria. am
Teoriis Tanaxmad gamosaxuleba, marTalia, garkveuli mniSvnelovani
gansxvavebiT daSorebulia pirvelsaxisagan, magram masSi arsebobs
(myofobs) pirvelsaxis „energiebi“. ra Tqma unda, ase gagebuli „eikon“
aris ara mxolooden esTetikuri, aramed Teologiuri da ontologiuri
termini (averincevi 2004:
http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Litarat/aver/zol_sist.php). qristianobaSi
eikonuri saxis Sinaarsi da Sina_arsi miRmuri, transcendenturia (freska,
xati) (siraZe 2008: 16).
amasTanave aRsaniSnavia, rom kulturaSi simbolizmis kvlevis
erT_erT metnaklebad adekvatur meTods warmoadgens ikonologia
(www.nauka-shop.com/mod/shop/product ID/4166). (Zv. berZnulad niSanTa Sesaxeb
moZRvreba), romelic me_20 saukuneSi Camoyalibda xelovnebis Teoriasa
da istoriaSi, Tumca, igi maleve iqca ideebis nayofieri da intensiuri
gacvlis saSualebad humanitaruli sferosaTvis (sokolovi:
http://culture.niv.ru/doc/culture/encyclopedia_XXvek/183.htm; kapitanCuki:
7
http://www.ikonolog.narod.ru/cto-takoe-ikonologia-predislovie). ikonologia, rogorc
meTodi orientirebulia gamoavlinos nawarmoebis Taviseburi „suli“ anu
ikvlevs nawarmoebis simbolur_saxismetyvelebiT Sinaarss, raTa
gansazRvros misi istoriul_kulturuli arsi, masSi gamoxatuli
msoflxedva (Tanamedrove enciklopedia http://dic.academic.ru/dic.nsf/snc
1p/19342; www.nauka-shop.com/mod/shop/productID/4166; sokolovi
http://culture.niv.ru/doc/culture/encyclopedia_ XX vek/183.htm).*
aRniSnuli TvalsazrisiT, Tamar mefis eikonuri saxis safuZveli
misi wmindanobaa. wmindanoba adamianis Rvawlis, cxovrebis wesis Sedegia.
Tamaris Rvawli, Sesabamisad, procesi mefobidan wmindanobisaken swored
mis istoriebSi, gansakuTrebiT ki „istoriani da azmani
SaravandedTan“_Sia asaxuli. am mxriv sayuradReboa xotbebic.
sagulisxmoa is faqti, rom Tamaris mefobisa da cxovrebis mniSvnelovani
epizodebi xSirad saxe_simboloebis meSveobiTaa gadmocemuli.
aqve SevniSnavT, rom zemoaRniSnul sakiTxebze msjelobisas,
rogorc ukve iTqva, ZiriTadad, veyrdnobiT Tamar mefis pirvel istorias
(es naSromis Tavebis dasaxelebidanac Cans). Tumca, CvenTvis saWiro
konteqstsa Tu sakuTari Tvalsazrisis ukeT dasasabuTeblad saTanado
adgilebs movixmobT basili ezosmoZRvaris, laSa_giorgis droindeli
mematianisa da mexotbeTa Txzulebebidan.
________________________
* semotikaSi _Eikonuri niSani iseTi niSania, romelSic aRmniSvnel obieqts aqvs
igive Tviseba, rac Tavad niSans da efuZneba aRmniSvnelisa da aRsaniSnis
faqtobriv msgavsebas (lotmani 1992: http://www.durov.com/literature 1/lotman 92-e.htm).
8
simbolos Teoriuli gaazreba
simbolo sakmaod rTuli da specifikuri movlenaa. Tavisi
arsebobis mravalaTaswliani istoriis manZilze igi mudmivad iqcevs
yuradRebas da SeiZleba iTqvas, interdisciplinuri kategoriaa. mis
Seswavlas da kvlevas cdilobs humanitaruli da ara mxolod
humanitaruli codnis sxvadasxva sfero: filosofia, esTetika,
filologia, kulturologia, semiotika, hermenevtika, struqturalizmi,
xelovnebaTmcodneoba, politologia, eTnologia, analitikuri
fsiqologia, sociologia.
simbolo iqmneba da gamoiyeneba humanitaruli da socialuri
azrovnebis TiTqmis yvela sferoSi: religiaSi, xelovnebaSi,
literaturaSi, mecnierebaSi, adamianis yoveldRiur yofaSi (ivanovi 1987:
316).
simbolo iseve Zvelia, rogorc adamianis cnobiereba (averincevi
2001: 159). igi adamianis mier garemomcveli samyaros Secnobis Sedegad
aRmocenda. misi gaazreba iwyeba im droidan, roca Camoyalibda
sametyvelo garemo, adamianma dakarga samyaros aracnobieri, refleqsiuri
xedva da samudamod gadavida `gaformebulis“ aRqmasa da Cawvdomaze. am
periodidan iwyeba rTuli, winaaRmdegobebiT aRsavse, dialoguri
urTierToba samyarosTan, rac iqca simbolizaciis
struqturul_mawarmoebel principad
(http://www.planetadisser.com/work/work_16768.html). garkveuli simboloebi jer
kidev damwerlobamdeli droidan momdinareobs, roca gansazRvruli (da
rogorc wesi, moxazulobis mxriv, elementaruli) niSnebi warmoadgenda
koleqtivis zepirsityvier mexsierebaSi teqstebisa da siuJetebis
Senaxuli, kondensirebur, mnemonur programebs (lotmani 1992:
http://www.durov.com/literature 1/lotman 92-e.htm).
interesi simbolosadmi uZvelesi droidan arsebobs. sxvadasxva
epoqaSi araerTi moazrovne Seexo simbolos sakiTxs. mis Sesaxeb
sxvadasxva aspeqtiT werdnen da msjelobdnen: empedokle, platoni,
9
aristotele, plotini, origene, prokle diadoqosi, dionise areopageli,
netari avgustine, Toma akvineli, m. fiCino, j. piko dela mirandola, e.
svedenborgi, i. kanti, g. v. T. hegeli, i. v. goeTe, f. Selingi, f. Slegeli,
s. kirkegori, S. bodleri, p. valeri, e. kasireri, k. g. iungi, i. Spengleri,
p. rikiori, g. gadameri, m. eliade, c. todorovi, i. haizinga, r. genoni, vl.
soloviovi, viaC. ivanovi, a. beli, p. florenski, a. losevi, m.
mamardaSvili, a. piatigorgski, s. averincevi, m. baxtini, v. biCkovi, a.
gureviCi, J. le gofi, d. lixaCovi, e. fromi, n. berdiaevi, e. huserli, a.
taxo-godi, k. levi_strosi, r. barti, b. uspenski, f. de sosiuri, k. ogdeni,
a. uaithedi, g. Sterni, l. vitgenStaini, d. rasmuseni, s. langeri, u. eko, C.
pirsi, C. morisi, i. stepanovi da sxvebi.
sxvadasxva epoqaSi simbolosadmi damokidebuleba, misi aRqma da
gaazreba sxvadasxvagvari iyo, rasac mohyva simbolos Sesaxeb araerTi
Teoriis warmoSoba.
simbolos, iseve rogorc zogadad niSanTa arqetipebs,
simbolurobis funqcionalur da diskursiul gamoxatvas, upirveles
yovlisa, miTosuri msoflxedva gvTavazobs, magram am periodis
simboluri konstruqciebi da maTi gamoxatvis Tavdapirveli formebi
gansxvavebulia simbolos Sesaxeb gviandeli warmodgenisgan.
(http://www.nauka-shop.com/mod/shop/productID/4166/). miTosuri azrovnebis
epoqaSi simbolos forma da misi arsi daunawevrebel igiveobad
aRiqmeboda (averincevi 2001: 159). simbolos Sina_arsi missave formaSi
vlindeboda (siraZe 2008: 15), rac gamoricxavda simboloze yovelgvar
refleqsias (averincevi 2001: 159); sxva fizikuri Tvisebebis msgavsad,
simboloc sagnis Tvisebas warmoadgenda. mag., am periodSi RvTis saxeli
misi bunebis ganuyofel nawilad aRiqmeboda (kasireri 1998: 482_483).
simbolo ar gamoxatavda transcendentur realobas, igi Tavad iyo
realoba (http://www.nauka-shop.com/mod/shop/productID/4166/; kiriles da
meTodes enciklopedia: http://www.megabook.ru/ArticlePrintasp?AIDe). mas
kosmologiuri funqcia eniWeboda da adamianis mier CarTuli iyo
samyaros saerTo suraTSi, rogorc misi yofisaTvis aucilebeli elementi
(http://www.nauka-shopm..com/mod/shop/productID/4166/). simbolizaciis
meSveobiT adamiani Seicnobda da awesrigebda sivrces, romelSic igi
10
cxovrobda. `pirvelyofil gonebas hqonda unari, yovelgvari ierofania
daenaxa misTvis damaxasiaTebeli simbolizmis CarCoebSi~, _wers m. eliade
(eliade 1999: 407).
damkvidrebuli TvalsazrisiT, simbolos filosofiuri gaazreba
antikuri xanidan momdinareobs, iseve, rogorc Tavad termini
`simbolo“*(http://www.nauka-shop.com/mod/shop/productID/4166/; kiriles da
meTodes enciklopedia:
http://www.megabook.ru/ArticlePrint.asp?AID=672087).� Zveli berZnuli
arsebiTi saxelia da pirobiT, amosacnob niSans, niSan-Tvisebas, saxes,
xats niSnavs. (averincevi 2001: 156; ivanovi 1987: 368). Tavis mxriv, arsebiTi
saxeli �nawarmoebia zmnisagan�(Tanxvedra, Sekreba,
SeerTeba, Serwyma, damTxveva), sadac ufro mkafiod Cans am sityvebis azri
(m. ivanovi 1997: 368).
Zvel saberZneTSi `simbolo~ mravali mniSvnelobiT gamoiyeneboda.
saxelmwifo, sazogadoebriv Tu religiur jgufebs, partiebs,
gaerTianebebs hqondaT TavianTi, erTmaneTisagan ganmasxvavebeli niSnebi
(simboloebi). simbolo warmoadgenda pirobiT saidumlo niSans mag:
cibelas/kibelas, cereras da sxva RvTaebaTa TayvanismcemelTaTvis.
mogvianebiT, saberZneTSive `simbolo~ aRniSnavda saxelmwifo
xazinidan, guluxv mdidarTagan dabal fasSi an usasyidlod misaReb
puris bileTs an nomers; TeatrSi saxalxo TamaSebsa Tu gladiatorTa
brZolaze dasaswreb bileTebs; romaul `tesarebs~ (gasanTlul
firfitebs, romlebzec iwereboda samxedro brZanebebi). zogjer simbolo
______________________
* simbolos kvlevis antikur saTaveebze saubrisas unda vigulisxmoT simbolos ufro, rogorc terminis, cnebis da ara fenomenis istoria, radgan simboloebis gaazreba albaT maSinve unda dawyebuliyo, roca isini gaCndnen (www.nauka-shop.com/mod/shop/productID/4166/).**(berZn. laT. Cybele) berZn. miTologiaSi frigiuli warmoSobis: sicocxlis
Semoqmedi Zalis, nayofierebis RvTaeba. igi xSirad gaigivebuli iyo reasTan)
(meletinski 1991: 286; http://bibliotekar.ru/bek2/110.htm; http://dic.academic.ru/dic_fwords/8748/...)
***rom., berZn. demetra; uZvelesi italiuri da romauli xTonuri RvTaeba; nadirobis
qalRmerTi, nayofierebis, miwaTmoqmedebisa da qorwinebis mfarveli (miTologiuri
leqsikoni 1991: 604; http://www.foxdesign.ru/legend/demetra..html).
11
niSnavda xazinaSi qvelmoqmedebis, keTili saqmeebisaTvis Setanil
garkveul Tanxas; Segrovili fuliT sufris gaSlas da sayovelTao
gamaspinZlebas; ucxo qveynis elCisaTvis rwmunebis sigelis gadacemas;
„simbolo“ warmoadgenda or, mezobel saxelmwifos Soris dadebul
xelSekrulebas im qmedebaTa Sesaxeb, romelnic unda ganxorcielebuliyo
erT_erTi am saxelmwifos moqalaqeebis meore saxelmwifos
moqalaqeebTan davis SemTxvevaSi (aseTi xelSekrulebebi mkacrad
sruldeboda, magaliTad, aTenSi) (brokhauzi... enciklopedia 1990:
http://www.bashedu.ru/perspage/abdullin-ar/kult-simvol/2-1ht).
aRniSnuls garda ~simbolos~ hqonda aseve erTi gansakuTrebuli
mniSvneloba. `simbolo~ ewodeboda gasanTlul firfitas, romelzec
ganSorebisas megobrebi rames werdnen an xatavdnen, Semdeg firfitas
texdnen or nawilad. Sexvedrisis isini an maTi memkvidreebi (ufro metad
es ukanasknelni) im SemTxvevaSi aRiarebdnen erTmaneTs kvlav megobrebad,
mokeTeebad, Tuki firfita maT xelT arsebuli naxatebis erTad
dawyobisas gamTliandeboda anu `simbolos~ meSveobiT adamianebi
erTmaneTs amoicnobdnen xolme. (averincevi 2001: 156; brokhauzi...
enciklopedia 1990: http://www.bashedu.ru/perspage/abdullin-ar)kult-simvol/2-1htm).
miuxedavad imisa, rom Zvel berZnul �s mravali
mniSvneloba hqonda, Tavisi arsiT igi jer kidev ar niSnavda simbolos
misi dRevandeli gagebiT.
Zvel berZnul teqstebSi simbolo yovelTvis gaiazreba, rogorc
raRac ori sawyisis sinTezi da ara raRacis simbolo. igi ar ukavSirdeba
rame obieqts, risi simboloc SeiZleba iyos, ar mianiSnebs rame sxvaze,
ufro emblemas* warmoadgens. elinisturi azrovneba mudmivad Uurevs
erTmaneTSi simbolos da alegorias** (averincevi 2001: 156).
____________________________* emblema (Zv. berZn. ; laT. emblem_CarTva, Camateba, CanarTi; amoburculi samkauli) aris raime cnebis an ideis ganmarteba garkveuli gamosaxulebis daxmarebiT. igi unda iyos martivi da cxadi. Mmayurebelma masSi unda dainaxos zustad is, rac misTvis surdaT eTqvaT. Eemblemas xSirad ganixilaven alegoriis saxesxvaobad, viwro gagebiT ki_simbolur gamosaxulebad. Tumca,simbolosagan gansxvavebiT, is xorcs ar asxams cnebis Sinaarss, mxolod miuTiTebs masze (sokolovi: 1999; www.ec-dejavu.net/e-2/Emblem.html;brokhauzi...1890_1907: www.ec-dejavu.net/e-2/Emblem.html).
12
platoni cdilobda gaemijna simbolo filosofiamdeli miTisagan.
man daayena sakiTxi TviT absolutis adekvaturi formebiT gamoxatvis
SesaZleblobis Sesaxeb. `eidosebi~, romlebic arc abstraqciaa, arc
saxeebi am konteqstSi SeiZleba gaviazroT swored, rogorc simboloebi
(kirilesa da meTodes didi enciklopedia:
http://www.megabook.ru/ArticlePrint.asp?AID=672087). igi simbolos ganmartavs
rogorc obieqtis umaRlesi idealuri formis intuitur wvdomas
(http://planetadisser.com/see/dis_117363.html).
marTalia pindares, evripides, demokrites, empedokles da
aristoteles ramdenime teqstSi simbolos eniWeba misi WeSmariti
mniSvneloba (sapirispiro sawyisebis Serwyma), magram miuxedavad amisa a.
taxo-godis azriT, klasikuri saberZneTis literaturaSi ar arsebobda
miswrafeba gamoxatuliyo, damkvidrebuliyo da gaformebuliyo sityvaSi
simbolizaciis gamovlena, rac imiT SeiZleba aixsnas, rom am epoqis
miTosuri cnobiereba da Semoqmedeba Tavad aris simboluri da amitom
damatebiT simbolizacias ar saWiroebda. (universaluri enciklopedia
http://www.mega.km.ru/bes_2004/encyclop.asp?TopicNumber=6335;http://www.bashedu.ru
/perspage/abdullin_ar/kult_simvol/2_1.htm).
mniSvnelovani wvlili simbolos gansazRvraSi neoplatonizmis
idealistur dialeqtikas miuZRvis. neoplatonizmis koncefcia simbolos
Sesaxeb amgvari iyo, simbolo upirispirdeba gamosaxulebas, radgan es
ukanaskneli mibaZvis Sedegia. gamosaxuleba unda hgavdes nimuSs, simbolo
ki unda warmoadgendes `WeSmarit arss~, rac miiRweva ara sagnis
kopirebiT, aramed piriqiT, masSi sapirispiro sawyisebis aRmoCeniT.
_________________________**alegoria (berZn. _,,qaragmulad, sxvagvarad gamoxatva"(canava 2009: 14, 15) warmoadgens saxes, romelSic konkretul sagans (movlenas, saxels) cvlis abstraqtuli cneba an ganyenebuli idea. maT Soris kavSiri, rogorc wesi, pirobiTi, logikuri da erTmniSvnelovania. mravalmniSvnelovani simbolosagan gansxvavebiT, alegorias yovelTvis aqvs erTi mniSvneloba, romelic ganpirobebulia tradiciiT an mwerlis varaudiT. alegoriuli saxeebi, rogorc wesi ar hgvanan im sagnebs an movlenebs,
romelTac aRniSnaven. isini ufro maTi pirobiTi niSnebia. am TvalsazrisiT,
alegoria Zalian axlos dgas saxe_emblemasTan (www.durov.com/study/1114521593-
102.html).
13
sapirispiro sawyisebis Tanaarseboba SesaZlebelia mxolod simboloSi
(prokle diadoqosi: http://planetadisser.com/see/dis_117363.html).
neoplatonizmma termini `simbolo~ gansazRvra, rogorc
msoflmxedvelobis erT_erTi universaluri, esTetikuri kategoria.
mogvianebiT, am saxiT damkvidrda simbolo evropul tradiciaSi
(universaluri enciklopedia
http://www.mega.km.ru/bes_2004/encyclop.asp?TopicNumber=6335).
simbolos neoplatonuri Teoria qristianobaSi gadavida
areopagetikis meSveobiT. areopagetikis mixedviT, WeSmaritebis Sesaxeb
codnis gadmocemis orgvari gza arsebobs: `erTi_gamouTqmeli,
meore_cxadi da iolad Sesacnobi. amaTgan, pirveli_simboluri da
mistikuria, meore ki filosofiuri da yvelasTvis misawvdomi“. dionise
areopagelis swavlebiT, umaRlesi WeSmariteba pirveli gziT gadmoicema
(http://planetadisser.com/see/dis_117363.html), radgan yvelaferi, rasac vxedavT,
aris uxilavis, sakraluris, RvTis ganusazRvreli arsis simbolo
(amasTan, amqveyniuri ierarqiis safexurebi aRadgenen umaRlesi, zeciuri
ierarqiis saxes).
simbolos amgvari gaazreba Sua saukuneebSi Tanaarsebobda
didaqtikur alegorizmTan erTad. (averincevi 2001: 159).* es aris epoqa,
romelSic simbolos udidesi mniSvneloba eniWeboda. igi erT_erT
zogadkulturul princips warmoadgenda (universaluri enciklopedia:
http://www.mega.km.ru/bes_2004/encyclop.asp?TopicNumber=6335). simbolizmi
msWvalavs Suasaukuneobrivi cxovrebis yvela sferos, religiuriT
dawyebuli sazogadoebriviT damTavrebuli. (siraZe 1982: 76). sasuliero
moRvaweebi iyvnen pirvelebi, vinc seriozulad daiwyo simbolos
struqturuli analizi. pirvelebma maT dayves niSani or tipad:
_______________________
* didaqtikuri alegorizmi qristianuli kulturis Zveli meTodia. igavuri
(qaragmuli) didaqtikiT daiwyo qristianuli xelovneba.
TandaTanobiT alegorizmi qristianul kulturaSi aRqmul iqna rogorc
religiuri Semoqmedebis gagebis meoradi, damxmare meTodi. Tumca, sulieri
dacemis momentebSi adamianis simboloTSemoqmedebis unari sustdeba da am dros
kulturaSi TandaTan Semodis umaRlesi arsebobis alegoriuli saxeebi
14
realuri niSani anu saxe da pirobiTi niSani anu simbolo (,,rameTu
aCrdili aqunda sjulsa mermeTa maT keTilTaÁ, ara TÂT igi xati
saqmeTaÁ maT wliTi wlad msxuerplTa maT Seswirved samaradisod,
verasada SemZlebel iyvnes igini SemwirvelTa maT gansrulebad.~ (ebr. 10.
1) (axali aRTqumaÁ 2008: 713, 714).
renesansis periodSi, simbolo ganisazRvra, rogorc arsis Secnobis
instrumenti. amasTanave igi xdeba esTetikuri kategoria; es bunebrivia,
radgan am dros filosofiuri codnis sistemaSi esTetikas
gansakuTrebuli roli ekava (http://planetadisser.com/see/dis_117363). renesansis
epoqaSi yuradReba gamaxvilebuli iyo simbolos intuitur aRqmaze, mis
mravalmniSvnelobaze, magram am periodSi simbolos Sesaxeb axali
Teoria ar Seqmnila.
manerizmis, barokos, klasicizmis, ganmanaTleblobis esTetikuri
modelebi simboloebiT mdidar religiur Tu mxatvrul samyaroebs
gvTavazoben, Tumca, yvela aRniSnul epoqaSi simbolos ZiriTadad
qaragmulad Tqmisa da heraldikuri reprezentaciis saSualebad
gaiazrebdnen, masSi amaze met mniSvnelobas ver Wvretdnen. (averincevi
2001:159: universaluri enciklopedia
http://www.mega.km.ru/bes_2004/encyclop.asp?TopicNumber=6335).
viTareba icvleba me_18 saukunidan. kantis swavlebis (swavleba
,,warmodgenis~ Sesaxeb) wyalobiT, simbolo pirvelad iZens realobis
sulieri gaTvisebis gansakuTrebul statuss. igi simbolos ganmartavs,
rogorc warmodgenis gansakuTrebul formas, romlis saSualebiTac
gadmoicema raRac iseTi, rac ar SeiZleba gadmoices diskursiuli
________________________
me_16_e saukunis dasawyisidan kulturis istoria sul ufro da ufro Sordeba
absolutis simbolurad gamosaxvasa Tu gamoTqmas da xSirad mas enacvleba
RvTaebrivi bunebis gamoxatva: metaforis, emblemis an ganyenebuli
ideologemebis meSveobiT. simboluri Tanxvedra icvleba qaragmulad TqmiT
(ermolini: http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Cul ture/Ermol/14.php).
15
gansjis meSveobiT. kantis Tanaxmad, simbolo aris gamosaxvis
specifikuri forma, romelic gonebiT gaigeba, Tumca, mxolod
refleqsiis da ara Sinaarsis formiT. igi gonebis ideis warmodgenis
grZnobismieri saSualebaa. Ggaigo simbolo... niSnavs Caswvde ideas. K
kantis Teoriis safuZvelze, simbolos gagebis Sesaxeb ori
mimarTuleba ganviTarda. maTgan pirvels warmoadgenda Sileris Teoria
da romantikosebis tradicia, xolo meores goeTes Teoria.
Sileri gvTavazobs simbolos esTetikur koncefcias. igi simbolos
gansazRvravs, rogorc dialeqtikurad daZabul urTierTobas sulsa da
materias, sasrulsa da usasrulobas, formasa da realobas,
Tavisuflebasa da yofierebas Soris, romelTa `Serigeba~ SesaZlebelia
mxolod esTetikur sferoSi, rac adamians harmoniulobas, mTlianobas
aniWebs (http://planetadisser.com/see/dis_117363.html).
germanuli romantizmis filosofiaSi (Slegeli, novalisi,
kroiceri, Selingi...) simbolos specifika gaiazreba romantizmis ZiriTad
TemebTan mimarTebiT (universaluri enciklopedia
http://www.mega.km.ru/bes_2004/encyclop.asp?TopicNumber=6335). germaneli
romantikosebi simbolos gamosaxulebisa da ideis organul igiveobad,
Semoqmedebas ki „maradiul“ simboloebad aRiqvamdnen. SlegelisaTvis
simbolo aris saxe usasrulo substanciisa, romelsac Cven mxolod
fragmentulad vxedavT. misi erTi centri mdebareobs sasrul, meore ki,
usasrulo realobaSi. simbolos daxmarebiT SegviZlia gamovyoT is
realuri arseboba, WeSmariti azri, romelic amaRlebulia yovelgvar
iluziaze (http://planetadisser.com/see/dis_117363.html; averincevi:
http://www.krotov.info/lib_sec/01_a/ave/rinstser 6.htm).
goeTes TvalsazriT, bunebrivi da adamianuri Semoqmedebis
yvelanairi forma maradisobis mniSvnelovan da metyvel simbolos
warmoadgens, `yvelaferi, rac ki xdeba simboloa“
(http://planetadisser.com/see/dis_117363.html). Tumca goeTe, romantikosebisagan
gansxvavebiT, simbolos mouxelTeblobasa da daunawevrobas ukavSirebs
ara mistikur miRmiurobas, aramed cxovrebiseul organulobas, romelic
simboloTa meSveobiT gamoixateba. (averincevi 2001: 159; kiriles da
meTodes didi enciklopedia: www.mega.km.ru). romantizmTan daaxloebul
16
versias gvTavazobs a. Sopenhaueri, romelmac samyaro gamosaxa, rogorc
uSinaarso nebis simbolizacia ideebsa da warmodgenebSi.
http://www.mega.km.ru/bes_2004/encyclop.asp?TopicNumber=6335).
romantikosebis sawinaaRmdego Sexedulebas gamoTqvams hegeli.
simbolos struqturaze saubrisas, igi, yuradRebas amaxvilebs
simboloze, rogorc pirobiTobaze dafuZnebul niSanze, xazs usvams mis
racionalur mxares. hegelis TqmiT, ,,zogadad simbolo... SeiZleba
warmovidginoT, rogorc garkveuli niSani an ubralod aRniSvna,
romelSic kavSiri azrsa da gamosaxvas Soris aris gamWvirvale“. igi
simbolos ganixilavs agreTve formaluri TvalsazrisiTac anu rogorc
reprezentaciisa da komunikaciis erT_erT saSualebas (basini:
http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/Philos/Bas/11php).
XIX saukunis 80-ian wlebSi simbolizmma, rogorc literaturulma
mimdinareobam simbolo daubruna esTetikis sferos. simbolistebis
TvalsazrisiT, simbolo, _ es aris materialur sagnebSi dafaruli
WeSmariti, saidumlo arsi, idea. is xelovnebaSi xsnis sazrisTa aRmoCenis
usasrulo perspeqtivas (Tumca, misi saboloo interpretaciis mcdeloba
am perspeqtivas da Tavad simbolosac gaaqrobs) (nakudaSvili 1999: 83).
simbolosadmi interesi gansakuTrebiT mZafrdeba XX saukunis
dasawyisidan. am periodis dasavluri azris mdinareba simbolos gagebis
araerT erTmaneTisagan gansxvavebul models warmogvidgens. mokled
SevexebiT mxolod ramdenime maTgans.
. e. kasireris neokantianizmisagan aRmocenebuli „simboluri formebis
filosofiam“ simbolos adamianuri samyarosTvis ukiduresad farTo
mniSvneloba mianiWa; igi sulieri realobis amsaxvel universalur
saSualebad, kulturis Secnobisa da Semoqmedebis sayovelTao funqciad
miiCnia. kasireri fiqrobs, rom adamiani aris `simboluri cxoveli~, ena,
miTi, religia, xelovneba da mecniereba simboluri formebis arsia,
romelTa meSveobiTac adamiani awesrigebs garSemomyof qaoss.
simbolos fsiqologiur analizs aviTarebdnen: z. froidi, i.
kristeva, a. stori, k. iungi (http://www.dslib.ru/religio-vedevie/ten.htm).
17
z. froids simbolo dahyavs aracnobieri fsiqikuri moqmedebebis
funqciamde anu misi SexedulebiT, simbolo gaTanabrebulia
fsiqo_paTologiur simptomTan (http://www.lib.ua.ru.net//diss/cont/198071.html).
k. iungma uaryo froidis Tvalsazrisi. man gaagrZela romantikuli
tradicia da adamianTa simboloebi axsna, rogorc aracnobieris (anu
arqetipis) gamoxatvis myari figurebi, romlebic TavianTi arsiT
daunawevrebelni arian da gamoxatvas hpoveben sxvadasxva kulturis
simboloebSi. iungis warmodgena simbolos Sesaxeb mTlianad Slis
sazRvrebs simbolosa da miTs Soris, simbolos gadaaqcevs myar
azrobriv safuZvels moklebul stiqiad (averincevi 2001: 161; kiriles da
meTodes didi enciklopedia: http://www.mega.km).
XX saukunis II naxevarSi C. pirsis, u. morisis, r. karnapis da sxvaTa
mier semiotikis (niSnebisa da niSanTa sistemebis Sesaxeb mecniereba)
ZiriTadi principebis damuSavebam imoqmeda filosofiaSi simbolos
statusze. semiotikis farglebSi, niSanTa sistemebis SedarebiTi
analizisas, simbolo ganixileba, rogorc erT_erTi niSani, rogorc
konvenciuri (dadgenili) urTierToba niSansa da mniSvnelobas Soris (C.
pirsi) (Satini 2003: http://www.philology.ru/literature1/shatin-03.htm). C. pirsis
SexedulebiT, simbolo, imgvari niSania, romelic enacvleba obieqts,
amasTan aRsaniSnsa da aRmniSvnels Soris kavSiri Tavisufali xasiaTisaa.
f. de sosiuri „zogadi lingvistik“_is kursSi amtkicebs, rom es
Tavisufleba ar aris absoluturi da simboloSi aRsaniSnsa da
aRmniSvnels Soris arsebobs bunebrivi kavSiris rudimeti.
simbolos struqturalisturi interpretacia or pozicias
gamoxatavs. erTi mxriv, warmoadgens ra sociokulturul fenomens,
simbolo ganekuTvneba „diskursiis sferos“. am SemTxvevaSi, enis sxva
niSnebTan mimarTebiT simbolur da miTosur mniSvnelobas ar gaaCnia
sakuTari maxasiaTeblebi. isini gamoirCevian mxolod deskrifciis,
interpretaciis, aseve klasifikaciisa da kategorizaciis TvalsazrisiT.
meore mxriv, simbolo gamodis kulturuli logosis sazRvrebidan,
iZens miTebisa da ritualebis formas. aseT dros, igi warmoadgens
„sakralur enas“ (http://5ka.su/ref/culture/o_object10106.html)
18
simbolos struqturalisturi Teoriis mixedviT (XX saukunis II
naxevari), ,,simbolo~ Seesabameba ,,simulakras~ cnebas
(simulakra_erTgvari asli, romelic isea daSorebuli originals, rom
pirvelwyaro aRarc aqvs (literaturis Teoria 2008: 342).
simboloTa profanaciisa da desakralizaciis problema aisaxa: J.
bodriaris, r. bartis, u. ekos da sxvaTa naSromebSi
(http://www.dslib.ru/religio-vedevie/ten.htm).
,,tartu_moskovuri~ skolis lideri i. lotmani kulturas afasebs,
rogorc niSanTa sistemas, igi Tvlis, rom realuri samyaro am sistemaSi
aRiqmeba rogorc teqsti. kulturis daniSnuleba ki aris Setyobinebebisa
da maTSi arsebuli azris ,,gaSifvra“. i. lotmani simbolos miiCnevs
kulturis umniSvnelovanes niSnobriv saSualebad, teqstad, romlis
Sinaarsic mravalmxrivia da romelic SemWidrovebuli saxiT Tan axlavs
kulturuli programebis translirebas.
c. todorovis „simboloTa Teorieb“_is centrSi moqceulia
esTetikisa da poetikis problemebi. ikvlevs ra, simbolos istoriul
koncefciebs (netari avgustine, romantikosebi, f. de sosiuri), igi
eyrdnoba simbolos lingvistur, struqturalistur gagebas.
k. iaspersisaTvis yofiereba Seicnoba simboloSi da simbolos
meSveobiT. misi TvalsazrisiT, simbolo_es aris monawileobis saSualeba
yofierebis sxvadasxva doneze, sxvadasxva doziT. misi daxmarebiT
SegviZlia SevaRwioT ,,mouxelTebel realobaSi“, miTSi, da bolos
simbolos meSveobiT mivdivarT RmerTTan (http://simbols.ru/9/).
d. rasmusenis gansazRvrebiT, simbolo erTdroulad aris afeqturi
da kognituri, egzistencialuri da ontologiuri fenomeni. misi gagebiT,
simbolo aris kulturis bazisi, centri, yofierebis Secnobis gasaRebi.
m. haidegeris „fundamenturi ontologia“ da h. g. gadameris
hermenevtika cdiloben ena gaaTavisuflon scienturi cenzurisagan da
simbolos miscen saSualeba iyos samyaros gagebis TviTkmari saSualeba.
haidegerTan qreba simbolos analitikuri interpretacia. gadameri
eyrdnoba simbolozmis Sesaxeb germaneli romantikosebis (goeTe,
zolgeri, Selingi, kroiceri...) Tvalsazriss, aseve kantis Sexedulebas
(http://5ka.su/ref/culture/o_object10106.html).
19
a. losevi cdilobs axsnas simbolos dialeqtikuri buneba. igi
simbolos samyaros Secnobis universalur instrumentad miiCnevs.
kulturologiuri, esTetikuri TvalsazrisiT simbolos aseve
Seiswavlidnen p. florenski, s. averincevi.
simboloebze, rogorc cnobieri gzavnilebisa da cnobierebis
rezultatebis reprezentaciis saSualebebze msjeloben m. mamardaSvili
da a. piatigorski. maTi mosazrebiT, simbolo adamianis cnobierebas
akavSirebs kulturul cxovrebasTan (mamardaSvili... 1999: 195).
simbolos arsis, funqciis, simboluri struqturebis, formis,
sistemis dadgena_Seswavla sakmaod xangrZlivi procesi iyo. amas
simbolos Seswavlis istoriis zemoT warmodgenili mokle mimoxilva da
CamoTvlil avtorTa simravlec cxadhyofs. da mainc rogor SeiZleba
ganisazRvros simbolo, romlis Sesaxebac amdeni Tqmula? simbolos
arsis, funqciis gansazRvris mcdelobisas ZiriTadad daveyrdnobiT s.
averincevis Sexedulebebs, c. todorovis naSromSi ,,simbolos Teoriebi~
Sekrebil sxvadasxva mkvlevarTa naazrevs, aseve a. losevis, p.
florenskis, m. ivanovis da sxvaTa mosazrebebs.
yovelgvari simbolo aris gamosaxuleba da yvela gamosaxuleba,
garkveul wilad, aris simbolo, Tumca, simbolo, rogorc kategoria
gadis sakuTari sazRvrebidan da warmoadgens iseT raobas, romelic
ganuyofladaa Serwymuli gamosaxulebasTan, magram ar udris mas.
sagnobrivi gamosaxuleba da Rrma azri simbolos struqturis or
poluss warmoadgens. (avernicevi 2001: 155). simbolo, upirveles yovlisa,
TavisTavad arsebobs da mis mier rames aRniSvna meoreuli movlenaa.
masSi mocemulia konkretuli, gamosaxulebidan (saxidan) zogadi,
idealisaken gadasvla (goeTe) (todorovi 1999: 239, 240). simbolos
struqtura mimarTulia iqeTken, rom nebismieri kerZo movlenis meSveobiT
Seqmnas samyaros mTliani xati (averincevi 2001: 156). simboluri
erTgvarad niSnavs saxeobrivs, tipurs, amitom SesaZlebelia igi
ganvixiloT, rogorc zogadi kanonis gamovlineba (goeTe) (todorovi 1999:
239, 240). simbolo erTdroulad aris Serwyma: kerZosa da zogadisa,
materialurisa da sulierisa (goeTe, kroiceri) (todrovi 1999: 255, 340).
20
simboluria is, rac ara mxolod aRniSnavs ideas, aramed Tavad
aris igi (magaliTad, wminda mariam magdalineli ara marto aRniSnavs
sinanuls, aramed Tavad aris „cocxali sinanuli“).
simbolo realobis cocxal Wvretas efuZneba (losevi 1919: 218),
magram is ar aris realobis uSualo imitacia (m. ivanovi 1987: 379),
pirdapiri anarekli. igi aris miniSneba, idumali azris monacvle da
misken megzuri (viaC. ivanovi) (hofmani: http://slovar.lib.ru/dictionary/simvol.htm).
simbolo mimarTulebis momcemia, raTa sworad gavigoT sinamdvileSi ras
aRniSnavs TiToeuli saxe (Selingi 1996: 156, 157). igi movlenebis Tu
sagnebis siRrmisaken warmarTavs Cvens yuradRebas (siraZe 1982: 79) da
Sinagan, arsebiT mxareze miuTiTebs (m. ivanovi 1987: 370). simbolo
erTdroulad aris azrTa warmoebisa da gamouTqmelis gamoTqmis
saSualeba (humboldti) (todorovi 1999: 249; nakudaSvili 1999: 82).
rogorc ukve aRiniSna, yovelgvari simbolo aris ganzogadeba (goeTe)
(todorovi 1999: 340), iseTi saxis ganzogadeba, romelic usasrulo
azrobriv perspeqtivas qmnis (losevi 1995:
http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Culture/Los_PrSimv/01ph) (florenski)
(lepaxini http://bestreferat.ru/referat-3746.html). mas amouwuravi Sinaarsi aqvs.
simbolos azrobrivi potenciebi yovelTvis ufro farToa, vidre misi
mocemuli realizacia (lotmani 1992: http://www.durov.com/literature 1/lotman
92-e.htm). simbolos yovelgvari interpretacia Tavad rCeba simbolod,
oRond ramdenadme racionalizebul simbolod (baxtini:
http://slovar.lib.ru/dictionary/simvol.htm). igi, rac ufro polisemiuria, miT met
Sinaarss itevs (r. barti) (www.book.ariom.ru).
simbolo ar aris `usulo tvifari~ (viaC. ivanovi) (hofmani:
http://slovar.lib.ru/dictionary/simvol.htm). igi Tavisi arsiT dinamikuria (Selingi
1996: 156). simboloebis Sinaarsi da mniSvneloba ar aris mocemuli
erTxel da samudamod. is, rogorc `cocxali~ struqtura rCeba
TavisTavadi, Tumca, mudmivi qmnadobis procesSia. (saerTod, simbolo
ufro qmedebaa, vidre Sedegi (zolgeri) (todorovi 1999: 255). cnobili
simboloebi axlebur Rirebulebebsa da interesebs iZenen (http://nauka-
shop.com/mod/shop/product ID/4166).
21
simbolos arsebiTi niSania, rom igi arasodes ekuTvnis romelime
kulturis erT romelime sinqronul Wrils, is yovelTvis msWvalavs am
Wrils, warsulidan mosuli midis ra momavalSi. simboloebi msWvalaven
kulturis diaqronias. maT kulturis erTi plastidan meoreSi gadaaqvT
teqstebi, siuJeturi sqemebi da sxva semiotikuri warmonaqmnebi. simbolo,
rogorc ganmeorebadi ram, aris gzavnili sxva kulturuli epoqebisa
(=sxva kulturebis), rogorc gaxseneba Zveli (=maradiuli) safuZvlebisa.
(lotmani 1992: http://www.durov.com/literature 1/lotman 92-e.htm).
simbolur azrovneba evolucias ganicdis. sxvadasxva epoqaSi
irekleba am epoqebis religiuri, miTosuri, xelovnebismieri (gamsaxurdia
1991: 19), politikur_ideologiuri memkvidreoba, Rirebulebebis, normebisa
da ideebis ZiriTadi arsi. kulturul konteqstTan aqtiuri
urTierTobisas ara mxolod simbolo transformirdeba misi zegavleniT,
aramed TviTonac axdens mis gardasaxvas (lotmani 1992:
http://www.durov.com/literature1/lotman 92-e.htm). simboloebi Cndebian,
transformirdebian da qrebian, magram maT SeswevT unari sakuTar wiaRSi
kvlav aRmoCenisa. amdenad, isini maradiuli saSualebebia da formiTac
maradiulni arian (p. florenski) (lepaxini 2005: http://bestreferat.ru/referat-
3746.html)
simbolo ar aris ubralo da yvelasTvis misawvdomi (m. ivanovi 1987:
379). simbolos `gaSifvra~ martivi gansazRvrebiT, mxolod gonebis ZaliT
SeuZlebelia. igi ar arsebobs raime racionaluri formulis saxiT.
(averincevi 2001: 155). simbolo Tavisi arsiT, upirveles yovlisa,
dialoguri movlenaa. misi arsi mxolod adamianTa urTierTobaSi
vlindeba. (averincevi 2001: 158). simbolos srulfasovani arseboba
aRmqmelis gareSe warmoudgenelia. (http://nauka-shop.com/mod/shop/product
ID/4166). misi arsobrivi struqtura orientirebulia aRmqmelis aqtiur
Sinagan muSaobaze (averincevi 2001: 157). is iTxovs ara mxolod gancdas,
aramed masSi SeRwevasa da ganmartebas. (kuperi: http://book.ariom.ru/txt188.html).
Tumca, simbolos ganmartebisas sifrTxilea saWiro, radgan dialogi,
romelic xorcieldeba misi Sinaarsis CawvdomiT SesaZlebelia dairRves
ganmmarteblis araswori interpretaciis SemTxvevaSi (averincevi 2001: 158).
22
amgvarad SeiZleba iTqvas, rom simbolo marTlac gansakuTrebuli,
mravalfunqciuri fenomenia. igi erTdroulad warmoadgens samyaros,
realobis Secnobis instrumentsa da gamosaxvis fundamentur meTods
(kuperi http://book.ariom.ru/txt188.html). simbolo adamianis cnobierebas
akavSirebs kulturul cxovrebasTan. masSi akumulirdeba garkveuli
sazogadoebrivi erTobis cxovrebiseuli gamocdileba, amave dros igi
asrulebs sakomunikacio_informaciul funqcias, radgan mas Seswevs
unari ideebisa da Rirebulebebis urTierTgacvlisa, rogorc Sida, aseve
interkulturuli kontaqtebis doneze. simbolos ZaluZs mravali iseTi
aspeqtis gamomJRavneba, romelic sxva saSualebebisaTvis miuwvdomelia.
aqedan gamomdinare, simbolo _ azrovnebis stilicaa.
sruliad veTanxmebiT s. averincevis mosazrebas, rom simbolologia
unda vaRiaroT ara rogorc aramecnieruli, aramed mecnierebis miRma
arsebuli (nairmecnieruli) codnis formac, romelsac gaaCnia sakuTari
Sida kanonebi da sizustis kriteriumebi (averincevi 2001: 157).
simbolos Sesaxeb arsebuli SexedulebaTagan, romelTa Soris
xSirad aris gansxvavebebi, winaaRmdegobebi (es zemoT warmodgenili
mokle mimoxilvidanac naTlad Cans), SevecadeT gamogveyo, is ZiriTadi da
mniSvnelovani, rac ukeT warmoaCenda simbolos arss, funqcias. sakiTxis
amgvari gaazrebiT gamovxateT simbolosadmi Cveni damokidebuleba.
naSromis momdevno or TavSi warmodgenilia, Tu rogor vlindeba
simboluri azrovneba istoriuli Janris mwerlobaSi da ra datvirTva
SeiZleba hqondes mas.
23
Tamar mefis gvirgvinis simbolika
qarTuli istoriuli Zeglebi naklebad, TiTqmis arc ki gvawvdian
informacias imis Sesaxeb, mefed kurTxevis dros Tu rogor gvirgvins
adgamdnen Tavze momaval xelmwifes. am mxriv gamonaklisia daviT
aRmaSeneblis istoria da Tamar mefis pirvel matianed wodebuli
`istoriani da azmani SaravandedTani~. daviT aRmaSeneblis istorikosi
gadmogvcems, daviTma `TÂsiTa ÃeliTa dasua saydarTa TÂsTa Ze TÂsi
dimitri da daadga Tavsa Sueniersa gÂrgÂni qvaTagan patiosanTa~ (daviT
aRmaSeneblis istorikosi 1955: 362). `istoriani da azman~_is avtori ki
giorgi III_is mier Tavisi asulis, Tamaris Tanamosaydred gamocxadebis
(1178/1179 w.; javaxiSvili 1983: 244; metreveli 2002: 471) ceremonialis
aRwerisas aRniSnavs `Semyrelman SÂdTave samefoTa misTaman awvia
dedofalTa dedofali coli misi burduxan da Svili maTi Tamar...
gangebiTa da gagonebiTa zenisa mis xuedrisa, SaravandedTa
mnebebelisaTa mefe yo Tamar... da daadga gÂrgÂni oqrosa Tavsa missa,
oqrosa mis ofazisa, aRmkuli iakinTTa, zmirTa da smaragdoTa mier~
(istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 20).
mematianis cnobiT, gvirgvini, romelic Tamar mefes pirvelad
kurTxevisas daadges Tavze, `oqro ofazis~ iyo.
saerTod, oqro mravalferovani simboluri mniSvnelobiT
gamoirCeva. igi gamoxatavs RirsebaTa mTel speqtrs siwmindes, simarTles,
harmonias, sibrZnes, codnas, amqveyniur siZlieres, didebas, simdidres,
srulyofilebas, simyares, araCveulebrivobas (tresideri: http://www.gumer.
Info/bibliotek_Buks/Culture/JekTresidder/184.php; kuperi 1986: 65, 66). qristianobaSi
oqros ambivalenturi mniSvneloba aqvs. erTi mxriv igi ganasaxierebs
mzes, naTels, rac RvTis simboloebia (ioane RvTismetyvelis I epistole,
5), aseve siyvarulsa da rwmenas (1 petre 1. 7) (http://simbols.ru/articles/soloto.htm
1/2/; http://lib.deport.ru/slovar/sim/z/zoloto.htm/), meore mxriv ki, pativmoyvareobis (1
24
tim. 2_9, 10), angarebis da kerpTayvaniscemis niSania (gavixsenoT oqros
xbos kerpi; gamosvlaTa 32) (tresideri: http://www.gumer.
Info/bibliotek_Buks/Culture/JekTresidder/184.php; kuperi 1986: 65, 66). Tamar mefis
istorikosis mier naxsenebi `oqro ofazi~ yovelgvari Seryvnilebisagan
ucxo, wminda, bajaRlo oqroa (orbeliani 1991: 68). simbolurad igi
gamoxatavs aseve qalwulebis siwmindes (averincevi
http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Literat/aver/zol_sist.php).
Teofilaqte bulgareli, maTes saxarebis ganmartebisas, yrma
iesosaTvis mogvebis mier saCuqrebis mirTmevis epizodze saubrisas
aRniSnavs, rom saCuqrebidan oqro, gundruki da muri, oqro ieso qristes,
rogorc mefes, ise miarTves (Teofilaqte bulgareli 1989: 21).
zemoTqmuli miuTiTebs imaze, rom axali aRTqmis mixedviTac, oqro
samefo pativis atributs warmoadgens.
ioane SavTeli ase mimarTavs Tamar mefes:
„oqro ofasad, Zniad safasad
yovlad yovliTurT biwSeuxeblad“
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 331).
rac Sexeba gvirgvinis simbolikas, igi maRali mdgomareobis,
pativis, gamarjvebis, warmatebis, Rirseulobis, sasuliero da saero
xelisufalTa rCeulobis niSania. qristianuli tradiciiT, aseve
induizmsa da budizmSi, gvirgvini sulieri sinaTlisa da maradiuli
sicocxlis simbolod iTvleba (tresideri: http://www.gumer.
Info/bibliotek_Buks/Culture/JekTresidder/184.php).
gvirgvinis istoria Soreul warsuls ukavSirdeba. Tavidan mas
ZiriTadad dafnis an zeTisxilis totebis, balaxebis, lerwmis da sxva
mcenareebisagan amzadebdnen. gvirgvini dakavSirebuli iyo qorwilisa da
dakrZalvis ritualebTan. aseve cnobilia, rom Zvelad, olimpiuri
TamaSebis dros gamarjvebuls gvirgviniT ajildovebdnen. mmarTvelebi
sxvaTagan gamorCeul, ufro TvalSisacem Tavsamkauls atarebdnen.
maTTvis gankuTvnil gvirgvinsa Tu diademas oqros an vardebisagan
amzadebdnen da Zvirfasi qvebis, qsovilebis da bumbulebis kombinaciebiT
25
rTavdnen. es sxvadasxva forma TandaTan gaerTianda Zvirfasi metalebisa
da Tvlebisagan damzadebul gvirgvinSi (tresideri: http://www.gumer.
Info/bibliotek_Buks/Culture/JekTresidder/184.php), romelic samefo niSani gaxda
(nozaZe 1963: 499, 500). droTa ganmavlobaSi gvirgvins sul ufro da ufro
meti simboluri mniSvneloba eniWeboda (le gofi 2001: 408).
Sua saukuneebma, epoqam, romelSic simbolizmi erT-erT
zogadkulturul princips warmoadgenda, sakralurad aqcia politikuri
sferoc. am periodSi samefo Zalauflebis gamomxatvel regaliaTagan
(gvirgvini, taxti, skiptra...), simboluri TvalsazrisiT, gansakuTrebuli
mniSvneloba mieniWa gvirgvins, radgan masSi fokusirda Sua saukuneebis
mTeli politikuri peizaJi (le gofi 2001: 408).
saqarTveloSi, gvirgvini, mefobis es umTavresi atributi,
sxvadasxva saxeobisa da moyvanilobis arsebobda. rogorc Cveni mefeebis
freskebidan Cans, maTi gvirgvini araerTxel unda Secvliliyo,
_aRniSnavs ivane javaxiSvili (javaxiSvili 1984: 157). zemoTqmuli, aseve
Tamar mefis gvirgvinSi moTavsebuli Zvirfasi qvebis simboluri
mniSvnelobebi gvafiqrebinebs, rom SesaZlebelia TamarisaTvis
specialurad daemzadebinaT gvirgvini.
`istoriani da azmanis SaravandedTan~_is cnobiT,YTamar mefis
`oqro ofazis~ gvirgvini `aRmkuli~ iyo iakinTTa, zmirTa da smaragdoTa
mier.
TavianTi feris, moyvanilobis Tu Tvisebebis gamo, Zvirfasi qvebis
ZvelTaganve simboloebs warmoadgendnen. wm. dionise areopagelis
gadmocemiT, `qvaTagan igi fermravali Tviseba gamomaCinebel sagonebel
ars... da TiToeulisa saxisagan gepovis saxismetyvelebiT (gamowmedaÁ
saxis momaswavebelTa mier~ (petre iberieli (fsevdo dionise areopageli)
1961: 148).
IV saukunis saeklesio moRvawis epifane kviprelis egzegetikuri
xasiaTis naSromSi `TvalTaÁ~ sxvadasxva aspeqtiT ganxilulia, bibliuri
gadmocemiT, pirvelmRvdelmTavris, aaronis samkerdulis Semamkobeli
Tormeti Zvirfasi Tvali, romelTagan TiToeuli iakobis Tormet Zes,
israelis Tormeti tomis pirvelwinapars Seesabameba. maTi meSveobiT
mRvdelmTavari israelis Tormet Stos GRvTis nebas gadascemda da
26
ganumartavda. am Tormet patiosan Tvals Sorisaa zemoxsenebuli iakinTis
da zmiri/samaragdis qvebic.
Eepifane kviprelis naSromSi CamoTvlili patiosani Tvlebi
sxvadasxva variaciiT ramdenjerme gvxvdeba Zveli da axali aRTqmis
wignebSi. „gamosvlaTa“ wignSi es Zvirfasi qvebi orjer aris
moxseniebuli: erTxel, rodesac sinas mTaze asul moses ufalma auwya
rogori unda yofiliyo aaronis samRvdlo Sesamoseli da rogori
TanmimdevrobiT unda ganelagebinaT masze Zvirfasi Tvlebi (gamosvlaTa
28. 2, 4, 15), xolo meored, roca mosem Seasrula RvTis uwyeba
(gamosvlaTa 39: 8_14).
Zvel aRTqmaSi am TvalTa CamonaTvals vxvdebiT aseve ezekielis
xilvaSi, edemis baRis aRwerisas ( ezek. 28. 13).
axali aRTqmis wignebidan Zvirfasi qvebi erTianad mxolod
apokalipsSia mocemuli. aq isini zeciuri ierusalimis zRudes
warmoadgenen (gamocxadeba 21. 19_20).
epifane kviprelis naSromSi CamoTvlili da ganxiluli Tormeti
patiosani Tvalidan TiToeulze amotvifruli iyo iakobis Tormeti Zis
saxeli. es niSnavs imas, rom, rogorc zemoT aRiniSna, iakobis ZeTagan
TiToeuls Seesabameba erT_erTi Zvirfas qva.
Zvirfas Tvlebze saxelis warweris Sesaxeb apokalipsSi naTqvamia,
„romelsa hqonan yurni, isminen, rasa etyÂs suli eklesiaTa, viTarmed:
romelman sZlos, mivsce ricx spetaki da ricxusa mas Tana saxeli axali
dawerili, romeli aravin uwyis, garna romelman miiRos“ (gamocxadeba 2.
17). (axali aRTqumaÁ 2008: 731).
andria kesaria_kapadokielis „iovanes gamocxadebis Targmaneba“_Si,
moxmobili adgili amgvaradaa ganmartebuli „mociqulisaÁ: romelsa
hqonan yurni, isminen, rasa etyÂis suli eklesiaTa: romelman sZlos,
mivsce mas Wamad Zelisa misgan cxorebisa, romeli ars Soris samoTxesa
RmrTisa Cemisasa. Targmani: Ãorcielni Tualni yovelsa kacsa hqonan,
xolo sulierni _ sulierTa oden. xolo eseviTari iyos da sZlos
brZolasa mas eSmakTasa, aRuTquams mas micemad, cxorebisa, saukunoÁsa,
romelsa saxelsdva Zelad“ (andria kesaria _kapadokieli: 8). andria
kesarielis teqstSi axali aRTqmiseuli „dafaruli mananaÁs“ nacvlad
27
gvaqvs „Zeli cxorebisa, romeli ars Soris samoTxesa RmrTisa ars“, rac
egzegetis ganmartebiT, saukuno ,,cxovrebas~ niSnavs. aq araferia naTqvami
„spetak qvaze~, romelzec iqneba „saxeli axali dawerili, romeli aravin
uwyis, garna romelman miiRos~ (gamocxadeba 2. 17). yovel SemTxvevaSi,
naxsenebi „spetaki qva“, erTi mxriv msgavsia im patiosani Tvlebisa,
romlebzec amotvifruli iyo iakobis Tormeti Zis anu israelis Tormeti
Stos saxeli da TiToeuli maTgani RvTismsaxurebisas wardgeboda RvTis,
„mimRebelis“ winaSe. meore mxriv ki es aris Tavad ieso qriste (epifane
kvipreli_ 162. 36). axali aRTqmis mixedviTac, meored mosvlis Jams
„spetak qvaze“ anu „sityvier ficarze“ warwerili saxeliT, romelic
mxolod mimRebels ecodineba, yoveli adamiani gaxdeba Rirsi „Wamad
Zelisa mis cxorebisa, romel ars Soris samoTxesa RmrTisa“ (andria
kesaria_kapadokieli) anu „mananaÁs dafarulis“, ese igi moipovebs
„saukuno cxovrebas“ (alibegaSvili 1999: 29, 30).
saRmrTo werilSi moxseniebul Zvirfas qvebze informaciis
misaRebad `TvalTaÁ~ sayuradRebo Zeglia, radgan masSi metnaklebad
gaTvaliswinebuli unda iyos Zveli msoflios xalxTa – egviptelebis,
Sumerebis, babilonelebis, indielebis, ebraelebis, antikuri samyaros is
mineralogiuri monacemebi da, kerZod, Zvirfas qvebTan dakavSirebuli
tradiciebi, legendebi, Tqmulebebi, gadmocemebi, miTebi, romlebic
Faseuli iyo am qveynebis kulturisaTvis geologiuri, mineralogiuri,
samedicino, sakulto, liturgikuli Tu sxva TvalsazrisiT
(alibegaSvili 1999: 5, 6).
Tamar mefis gvirgvinSi moTavsebul TvalTagan `istoriani da
azman~_is avtori pirvel rigSi asaxelebs iakinTs.
mineralogiaSi iakinTi korundis saxesxvaobas warmoadgens (laT.
rubber–,,wiTeli~ (http://www.a-jewelens.com). almasTan, zurmuxtTan da
safironTan erTad igi pirveli klasis Zvirfas qvad miiCneva*
(enciklopediuri leqsikoni: http://lib.deport.ru/slovar/bes/d/1-dragotsennye-
kamni.html; http://www.a-jewelens.com). (sanskritSi iakinTs uwodebdnen
________________________
*fridrih moosi_germaneli geologi da mineralogi (1173_1839). man SeimuSava
mineralebis skala, romelic dRemde gamoiyeneba
28
,,ratnarais~ anu ,,Zvirfasi qvebis mefes~ (http://gemstone.org/gem-
bygem/russian/emerald.html).
`TvalTaÁ~_s mixedviT, iakinTi `mbrwyinvale cecxlisferia~,
mewamulobiT ki finiks hgavs (epifane kvipreli 1979: 131). misi Zala aseTia,
vinc mis nalesavs dalevs, `ganaRviZis suli samarTalTa sityuaTa
mimarT~, xolo vinc mas pirSi Caidebs, swor, samarTlian ganaCens
gamoitans (epifane kvireli 1979: 141, 132). iakinTis cecxlisa da
nakvercxlis fers epifane kvipreli Zveli aRTqmiseul, kerZod, esaias
xilvas ukavSirebs. esaia winaswarmetyveli ambobs,_ `da moivlina Cemdamo
erTi serafimTagani da Ãelsa Sina aqunda nakuercxali, romeli
marwuxebiTa moiRo sakurTxevelisagan da Seaxo pirsa Cemsa da Tqua: aha,
Sevaxe ese bageTa SenTa da mogispnes uSjuloebanni Senni da codvani
Senni ganiwmindnes~ (esaia 6. 1_7) (alibegaSvili 1999: 90). am xilvis Semdeg
esaia winaswarmetyveli `moguaswavebda Cuen yovelTa didsa da saSinelsa
zraxvasa~ (epifane kvipreli 1979: 142). aq xazgasmulia, rom iakinTis
mistikuri Tviseba `suli samarTalTa sityuaTa~ da `wrfeli da
samarTali saSjelis aRwonva~ bibliuradac dasturdeba (alibegaSvili
1999: 90, 91).
Tamar mefis istoriebSi sagangebod aRiniSneba misi
samarTlismoyvareoba, samarTlebrivi saqmianoba. Tamaris taxtze
asvlamde miRebuli iyo sikvdiliT dasja da sxvadasxva mkacri sasjeli.
giorgi III_is mmarTvelobis dros samefos warmomadgenlebis krebam
erTnebobiT, mekobreobis da avazakobis aRsakveTad, daawesa sikvdiliT
dasja CamoxrCobiT da xel_fexis mokveTa. istoriuli wyaroebis cnobiT,
Tamari `mSÂdi, mSÂdobisa myofeli iyo~, misi mefobisas arc sikvdiliT
dasja, arc sxva damasaxiCrebeli sasjeli ar moqmedebda (javaxiSvili
1983: 292; metreveli 1991: 301, 302).
`istoriani da azmani SaravandedTan~_is avtori gadmogvcems,
Tamarma `gangebasa aTormetsa weliwadsa Sina arca Tu tajganagi ubrZana
vis sadme krvad~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 34); basili
ezosmoZRvari ki aRniSnavs, `iyo dReTa misTa (TamarisaTa) simarTle,
aravin gamoCnda mimZlavrebuli mecnierebiTa misiTa, arca vin dasjili,
TÂnier Zuelisa sjulisa, romeli Zes avazakTa zeda Zelsa zeda
29
CamorCoba. TÂT arc avis Rirssa sikudilisasa da arca patiJisasa mieÃada
Tananadebi, arca-vin brZanebiTa misiTa aso-mokueTil iqmna da arca
sibrmiTa daisaja~. erTaderTi adamiani, vinc Tamaris mmarTvelobis dros
Tvalebis ,,dawviT~ dasajes, iyo guzan taoeli, romelic ganudga mefes
da giorgi russ miemxro. basili ezosmoZRvaris cnobiT, guzanis am
danaSauls isic emateboda, rom `kolas sadme mTaTa Sina avazakobda
malviT~. mTibavebma Seipyres guzani da daviT soslans mihgvares. daviTma
icoda ra `didi mowyaleba Tamarisi, amisTÂs missa SekiTxvamdis Tualni
daswuna, nacvlad mravalTa sisxlTa qristianeTasa~ (basili
ezosmoZRvari 1959: 141). basili ezosmoZRvarisve uwyebiT, Tamari `bWed
jda Soris Tavisa TÂsisa da mezobelTa mefeTa, ara miSuebad brZolisa,
arca gardadebad uRelsa mZlavrobisasa urTierTas, da saxed Tavsa
TÂssa miscemda da amisTÂs maT zeda meore solomon iqmna mefeTa Soris
(basili ezosmoZRvari 1959: 148).
CaxruxaZe Tamar mefis Sesaxeb ambobs:
`mtkiced aqvs sjuli, Cans marTl-msajuli~ (111. 43)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 215).
`abdulmesian~_is mixedviT, Tamari aris `simarTlis msajuli~,
`pyrobilTa ganmaTavisuflebeli~ 25. 1. 2) (Zveli qarTveli mexotbeni 1964:
125), `TviT bWeTa bWedi, mtkice beWedi, mewde sityvaTa simarTlisaTa~ (47.
3) (Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 132).
`TvalTaÁ~_s gadmocemiT, iakinTze amotvifruli iyo israelis
mamamTavris, iakobis meoTxe Zis, iudas saxeli (epifane kvipreli 1979: 141).
iudas tomidan iyvnen: mefeebi, mTavrebi. Tormeti Zmidan, iuda maT Soris
aRmoCnda, visi STamomavlobac mamam sikvdilis win daloca. mis modgmas
akurTxebs mosec (ipolite romaeli 1979: 204, 207). ipolite romaelis
naSromSi `ganmartebaÁ kurTxevaTa maTTÂs mosesTa~ aRniSnulia, rom
iudas tomi kurTxeula, radgan misi STamomavlobisagan unda Sobiliyo
daviT mefe, daviTis modgmisagan ki xorcielad ieso qriste (ipolite
romaeli 1979: 234) (aqve aRvniSnavT, rom ieso qriste, rogorc meufe da
mRvdeli, xorcielad iudas da levis (iakobis mesame Ze) tomTa
30
urTierTSerevis Sedegad iSva (bibliuri RvTismetyvelebis leqsikoni
1974: 1228; alibegaSvili 1999: 85). iudas Stodan iyvnen mefeebi, mTavrebi,
winamZRvrebi (epifane kvipreli 1979: 141). qarTuli istoriuli wyaroebis
mixedviT cnobilia, rom bagrationTa samefo dinastia iwodeba
iesian_daviTian_solomonianad (iese daviT mefsalmunis mama iyo,
solomoni ki misi Ze).
bagrationebi evropis erT_erTi uZvelesi samefo dinastiaa,
cnobili taxtis mflobelobis xangrZlivobiT.
warmoSobiT isini speridan arian (ispiri dRevandel TurqeTSia).
speridan gamosuli bagrationebis erTi Sto saqarTveloSi
damkvidrda, erTi _ somxeTSi (bagratunebi).
cnobebi bagrationTa ebraelTagan warmomavlobis Sesaxeb adre
Cndeba somxur da qarTul wyaroebSi (VIII saukunis somxuri wyaroebiT,
bagratunebis mamamTavari bagrati, warCinebuli ebraelis SambaTis
STamomavladaa miCneuli (movses xorenaci, ioane kaTalikosi).
qarTul wyaroebSi bagrationTa ebrauli warmomavlobis Teoria
uSualod ukavSirdeba Tvalsazriss bagrationTa RvTiuri Camomavlobis
Sesaxeb. qarTul werilobiT wyaroebSi cnobebi bagrationebis daviT
winaswarmetyvelisagan Camomavlobis Sesaxeb pirvelad dasturdeba
`grigol xanZTelis cxovrebaSi~ (lorTqifaniZe 2003: 17, 19).
giorgi merCules cnobiT, grigoli aSot kurapalats amgvarad
mimarTavs,_ ,,daviT winaswarmetyuelisa da uflisa mier cxebulisa
Svilad wodebulo Ãelmwifeo, mefobaÁ da saTnoebanica misni
dagimkÂdrnen qristeman RmerTman~ (giorgi merCule 1982: 235; javaxiSvili
1984: 96). bagrationTa saxlis istorias, maTi gvaris RvTiuri
warmomavlobis genealogias, XI saukunis 30-ian wlebSi istorkosma
sumbat daviTis Zem sagangebo Txzuleba uZRvna `cxovreba da uwyeba
bagratonianTa~ (qarTlis cxovreba 1955: 372-386) (lorTqifaniZe 2003: 21).
sumbat daviTis Ze Tavisi Txzulebis `Sesavali nawilis~
(genealogiuri nusxisaTvis) sargeblobs bibliiT (dab. 10; maTe 1. 1_16),
evsevi kesarielis eklesiis istoriiT; danarCeni nawilisaTvis ki
bagrationTa saxlis `qronikiT~, `moqcevaÁ qarTlisaÁT~. misi cnobebis
garkveuli nawili dasturdeba ucxouri wyaroebiT, sxva avtorTa
31
cnobebiTa da warwerebiT (X saukunis bizantieli istorikosi
konstantine porfirogeneti; XI saukunis istorikosi juanSeri...
(lorTqifaniZe 2003: 21).
rodis unda Camoyalibebuliyo moZRvreba qarTvel bagrationTa
RvTiuri warmomavlobis Sesaxeb?
XIX s_is bolosa da XX s_is dasawyisSi moRvawe somexi
istorikosis, markvartis azriT (mas ekuTvnis naSromi `bagratidebis
genealogia~), aRniSnuli Teoria IX saukunis bolosa da X saukunis
dasawyisSi SemuSavda; korneli kekeliZisa da pavle ingoroyvas
SexedulebiT, IX saukunis dasawyisSi, aSot I bagrationis mmarTvelobis
dros. eqvTime TayaiSvilis mosazrebiT_VIII saukuneSi. eqvTime TayaiSvili
miiCnevs, rom am Teoriam garkveuli cvlilebebi ganicada, gadamuSavda da
XI saukunis dasawyisisaTvis Camoyalibda im saxiT, rogorc is
warmodgenilia sumbat daviTis Zis TxzulebaSi (lorTqifaniZe 2003: 36_38
(sayuradReboa, rom bizantiis imperiaSi verc erTma dinastiam ver
daamkvidra Tavisi sagvareulos uflis mier dadginebis idea (litavrini
1989: 29).
bibliuri gadmocemiT, ieso qriste iwodeba iesean_daviTianad (maTe
1) (axali aRTqumaÁ 2008: 3_7). qarTul sasuliero literaturaSi ieso
qristes kacebrivi warmomavlobis misaniSneblad xSirad vxvdebiT
gamoTqmebs Ziri iesesi, Ze daviTisi, Sto solomonisi (mag. Zvel qarTul
sagaloblebSi macxovars xSirad miemarTeba amgvari frazebi: `ieses
Zirisagan gamovida dRes WeSmariti RmerTi Cueni~ (sin. xelnaweri #64:14);
`ieses Zirisagan morCi aRyuavebuli sasoebaÁ warmarTTaÁ dRes
aRmogvicenda (ioane mtbevari) (ingoroyva 1913: 73) (Zveli qarTveli
mexotbeni 1964: 92). aRniSnulis Sesabamisad bagrationebi da maT Soris
Tamaric dokumentebSic aseve ixsenebian: iesian_daviTian_solomoniani
(baqraZe 1983: 161) (saqarTvelos mefeTa titulatura `iesian-daviTian-
solomoniani~ zustad asaxavs dinastiis pozicias, adasturebs maT
bibliur warmomavlobas (lorTqifaniZe 2003: 22).
Tamaris daviT mefisagan Camomavlobis Sesaxeb ioane SavTeli wers:
`vardo ufrWvnelo, cvriT ganbanilo
32
nergo sviano, daviTiano~ (51. 1)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 134).
zemoTqmulTan dakavSirebiT sagulisxmoa iakinTis Sesaxeb kidev
erTi cnoba. epifane kviprelis TqmiT, es Zvirfasi qva, romelzec iudas
saxeli iyo amotvifruli, nakvercxaliviT brwyinavs, radgan `misi
naTesavisagan ufali gamogvibrwyinda~ da `daisxnes safuZvelni sionisni,
dasabam da saZirkueli da Tav kideTa_lodi igi, romel Seuracx_yves
maSenebelTa~ (epifane kvipreli 1979: 142).
Tamaris ucnobi istorikosi, gadmogvcems ra Tamaris mefed
pirvelad kuTrxevis Sesaxeb, dasZens `Tamari msgavsad lodisa mis
gamovida mTisa mis, danielisagan xilulsa, imata, imatos da mermeca
imata, vidremdis iqmna mTa did, lod sakidur da ara lod Sebrkolebisa
da vercxlisa, rkinisa da kecisa, romelime uxilavTa Zeglebi da
adrinitebi, romelime xilulTa mbrZolTa da winaaRmdgomTa (istoriani
da azmani SaravandedTani 1959: 21).
SeiZleba vifiqroT, rom aq ori momentia xazgasmuli, erTi mxriv,
saubaria imaze, rom daniel winaswarmetyvelis winaswarmetyveleba
gacxadda saqarTveloSi, radgan aq mefoben daviTis STamomavlebi,
bagrationebi. maT Soris erT_erTi Rirseulia Tamari, msgavsi – `lodi
Semmusvrelisa~, romelic gamoekveTa mTidan (daviTian_bagratovanTa
sagvareulodan) da daasmxvria yoveli kerpovneba – xilul da uxilav
mterTa Zeglebi, riTac Zlevamosileba moupova marTlmorwmune
saqarTvelos (Zveli qarTveli mexotbeebi 1964: 72); meore mxriv, Tamaris
`lodad~ moxsenieba, misi mimsgavseba `lod sakidurTan~ mxolod
aRniSnuli mizeziT ar unda yofiliyo ganpirobebuli. saRmrTo werilis
mixedviT, qriste aris `lod Tav sakiduri~ (luka 20. 17) (axali aRTqumaÁ
2008: 248). gavixsenoT `abos wamebis~ pirveli Tavi, sadac iovane sabanis Ze
macxovris simboloebs CamoTvlis. maTgan erT_erTi swored `lodia~
(iovane sabanisZe 1982: 123). morwmuneni da, gansakuTrebiT maT Soris
gamorCeulni, wmindanni iwodebian `cocxal lodebad~ (I pet. 2. 5)
(bibliis leqsikoni 2000: 187), Tamari ki mefe_wmindania.
33
`lodiani mTa~ RvTismSoblis simbolocaa (es saxe daviT
guramiSvilis `daviTian~_Sic gvxvdeba) (siraZe 1997: 111) (RvTismSoblis
simboloebis Tamar mefis saxesTan kavSirze mogvianebiT ufro vrclad
visaubrebT).
zemoT ukve iTqva, rom iuda, romlis saxelic amotvifruli iyo
iakinTze, sikvdils win mamam akurTxa. iudasadmi kurTxevaSi
nawinaswarmetyvelebia ieso qristes qalwul mariamisagan Soba, misi
samdRiani miZineba, Tu rogor Sevida macxovari ierusalimSi saxedarze
mjdomi, misi naTlisReba, Tu rogor ganiwminda wminda bagidan rZesaviT
gadmodinebulma RvTis sityvam mociqulebi da aseve ganwmends yvelas,
vinc eziareba zeciur sazrdos.
iakobi Tavis meoTxe Zes, iudas, loms, lomis bokvers uwodebs.
ipolite romaelis ganmartebiT, aq mamisa da Zis saxeebi igulisxmeba
(ipolite romaeli 1979: 234).
zogadad, cxovelTa da frinvelTa simbolikas saRvTo werilSi
didi mniSvneloba eniWeba.
Zvel aRmosavleTSi, antikur xanasa da Sua saukuneebSi
gavrcelebuli moZRvrebis, fiziognomikis (Zv. berZnuli υς – buneba, –
γνομικος SorsmWvreteli, gamWriaxi) mixedviT, adamianisa da cxovelis
garegnobasa da xasiaTs Soris arsebobs kavSiri
(http://dic.academic.ru/dic/bse/144624). Zvelad adamianSi xedavdnen igavur
cxovels. fiziognomikas antikurma tradiciam mianiWa mecnierebis
statusi. fiziognimikiT dainteresebuli iyvnen: hipokrate, aristotele,
zenoni. es mecniereba ar aris magiuri disciplina. antikurobisa da Sua
saukuneebisaTvis fiziognomika iseTive srulyofili mecnierebaa,
rogorc, magaliTad, ganmanaTleblobisaTvis aris niutoniseuli fizika
(s. averincevi) (http://pedib.ru/Books/3/0249/3_0249-29shtml).
gvianantikuri da adrebizantiuri fiziognomikis Tanaxmad, adamianis
garegnoba da cxovelis garegnoba, rogorc `znisa~ da `bunebis~
gansagneba, gaTanagvarebulia. amas emateba qristologiuri TvalTaxedva,
romlis mixedviTac, adamiani Tavis arCevanSi Tavisufalia. swored nebis
Tavisufleba ganasxvavebs adamians `sityvieri~ arsebis saxiT `utyvi~
cxovelisagan. cxovels ar ZaluZs Secvalos sakuTari bunebrivi `zne~,
34
Tavisi `goneba~, adamians ki es xelewifeba. `gonebis Secvla~ – es aris Zv.
berZnuli sityvis – μετάνοια–s (`monanieba~) sityvasityviTi mniSvneloba. ar
arsebobs codvili, romelsac ar SeeZlos monanieba; iseve rogorc, ar
aris rCeuli, romelic ar SeiZleba daeces. Tavisufali nebis qmedeba,
riTac adamiani cxovelebisagan gansxvavdeba, SeiZleba nadirTa saxiT
warmodgeniliyo. magaliTad, pavle mgelia, romelic cxvari gaxda, iuda
ki cxvari iyo da mgeli Seiqna.
zemoaRniSnulidan gamomdinare, adamiani imiT gansxvavdeba
cxovelisagan, rom irCevs romeli cxoveli gaxdes: kravi Tu mgeli,
mtredi Tu gveli... adamians swored Tavisufali neba aniWebs `gonebiT
RvTis wvdomis~ madls (averincevi 1977: 165, 167; alibegaSvili 1999: 83).
fiziognomikas ganekuTvneba basili kesarielis naSromi `mÃecTaTÂs
saxisa sityuaÁ~, sadac igi `lomis~ saintereso alegoriul ganmartebas
gvTavazobs, `yovelTa mÃecTa da yovelTa pirutyuTa Saravandeds~, loms,
Tvalebgaxelils sZinavs, rac simboloa RvTaebrivi sifxizlisa (kuperi
1986: 115). basili didis da aseve sxva avtorTa gadmocemiTac, lomis
bokverebi mkvdradSobilni ibadebian. sami dRis ganmavlobaSi aseT
mdgomareobaSi imyofebian; mesame dRes mama `hberis Sublsa da aRadginnis
lekuni igi~. es movlena, simbolur_saxismetyvelebiTi TvalsazrisiT,
ieso qristes sami dRis manZilze saflavSi yofnas, jojoxeTis bWeTa
Semusvrasa da mkvdreTiT aRdgomas ukavSirdeba (basili kesarieli 1979:
176). aqve SevniSnavT, rom romelime cxovelis adamianTan simboluri
mimarTebis gaazreba mxolod dadebiTi an mxolod uaryofiTi kuTxiT,
arasworia. rogorc epifane kvipreli aRniSnavs, aseT SemTxvevaSi saWiroa:
`wignTa Sina mravlad warmoReba~ (epifane kvipreli 1979: 145). es lomis
simbolosac exeba, romelic ambivalenturia. erTi mxriv igi RvTiurobis,
mziuri energiis, samefo xelisuflebis, srulyofilebis,
keTilSobilebis, gamarjvebis, samarTlianobis, mfarvelobis, silamazis,
simamacis, simtkicis, meore mxriv ki – borotebis, sisastikis, mrisxanebis,
sikvdilis gamomxatvelia (tresideri: http://sigils.ru/symbols/lev.html; niustremi:
http://www.gumer.info; kuperi 1986: 114; http://simbols.ru/articles/lev.html). lomi
emblemaa, rogorc ieso qristesi, romelic iwodeba `iudas tomis lomad~
(gamocx. 5. 6) (axali aRTqumaÁ 2008: 548), aseve eSmakisa da iuda
35
iskariotelisa. epifane kviprelis ganmartebiT, aRniSnuli simbolos
dadebiTi mniSvneloba ieso qristes meufebas, aRdgomis madls `yovelTa
mimarT ganyofiTa da mravalTa TÂssa mas sagrilsa queSe SekrebiTa~
sixaruls ukavSirdeba, xolo uaryofiTi: `sisxlismWameloba~,
`pirutyumÃecoba~, `mtacebloba~, `mZlavreba~ eSmakis saxeze migvaniSnebs
(epifane kvipreli 1979: 145).
lomis simbolo sainteresoa Tamar mefis saxesTan mimarTebiTac.
Tamaris samefo taxtze asvla XII saukunisaTvis uprecedento movlena
iyo. im dros arc erT qveyanaSi magaliTi ar yofila, rom mefed da
saxelmwifos mmarTvelad qali gamxdariyo. XII saukuneSi saqarTvelo
erT_erT Zlier saxelmwifod iTvleboda, romlis meTauri iyo mravali
da vrceli qveynis batoni, sxvadasxva modgmisa da sarwmunoebis xalxTa
mbrZanebeli. aqedan gamomdinare, saWiro iyo didi sifrTxile, sibrZne da
winadaxeduleba, rom saqarTvelosTvis Rirseuli mefe aerCiaT, –
SeniSnavs ivane javaxiSvili da Semdeg dasZens, giorgi III_is
gardacvalebis Semdeg sagangebod Sekrebilma didebulTa bWobam
Rirseulad Seasrula Tavisi movaleoba da Tamari – qali – mamakacis
Tanaswori uflebis Rirsad scno. aseT SemTxvevaSi, vfiqrobT, bunebrivad
SeiZleba gaCndes kiTxva, – iyo ki erTsulovneba feodalur
aristokratias Soris Tamaris gamefebis dros? amasTan dakavSirebiT,
ivane javaxiSvili aRniSnavs,_ `ueWvelia, yvela ar iqneboda amis momxre
da momavalSi iqneb ufro meti da sagulisxmiero cnobebi aRmoCndes am
saistorio TaTbiris Sesaxeb, magram, cxadia, rom umravlesoba, Tamaris
gamefebis momxre yofilao~ (javaxiSvili 1983: 310).
marTalia, zemoTqmulTan dakavSirebiT istoriul wyaroebSi dRemde
aranairi konkretuli faqti ar moipoveba, magram sagulisxmoa Tamaris
ucnobi mematianis cnobebi imis Sesaxeb, rom misi gamefebisTanave
sxvadasxva moTxovniT daiwyo didebulTa gamosvlebi. savaraudod, amis
erT_erTi (Tumca ara erTaderTi) mizezi isic SeiZleba yofiliyo, rom
qveyanas saTaveSi mefe_qali edga da cdilobdnen is zegavlenis qveS
moeqciaT. bunebrivia (amis Sesaxeb ivane javaxiSvilic aRniSnavs
TxzulebaTa II tomSi), Tamars, mowinaaRmdegeTa garda, mxardamWerTa didi
da Zlieri jgufic eyoleboda, romelic, albaT, umTavresad
36
ideologiurad ganamtkicebda misi, rogorc mefe_qalis, poziciebs.
Tamaris momxreTa Soris moiazreba saqarTvelos patriarqyofili
nikoloz gulaberisZe (igi saqarTvelos eklesiis meTauri iyo
daaxloebiT 1150_1178 wlebSi). Tamarma mas gamefebisTanave `aRmouwoda
ierusalimiT, romelsa simdablisa ZaliT ejmna qarTlisa
kaTalikozobisagan~ (basili ezosmoZRvari 1959: 117) da saeklesio
saqmeebis mogvareba miando. nikoloz gulaberisZe pirvelia, vinc qarTul
mwerlobaSi axali sakiTxi wamoayena, kerZod ki, Tu ratom moaqcia
qarTli maincdamainc qalma? Tavis naSromSi `sakiTxavi suetisa
cxovelisa da kuarTisa sauflosa da kaTolike eklesiisa~ amas igi
ramdenime mizeziT xsnis: 1) saqarTvelo RvTismSoblis wilxvdomili iyo.
wminda mariams Tavad surda CvenSi qristianobis gavrceleba, magram
radgan misi miZinebis dros moaxlovda, man es ver SeZlo. misi locviT,
saqarTveloSi qristianobis saqadageblad wminda nino movida; 2) am dros
qarTvelebi umZvinvaresni da usastikesni iyvnen. maT mosaqcevad qalis
mosvliT kidev erTxel gacxadda RvTaebrivi WeSmariteba: `Zali Cemi
uZlurebasa Sina iqmnebiso~, radgan Cveni qveynis mosaqcevad gamoirCia
ara Zlieri, mamaci da sibrZnismetyveli mamakaci, aramed susti qali; 3)
macxovris aRdgomis pirvelad xilvis da am sasixarulo ambis sxvaTaTvis
uwyebis pativi swored qalebs, menelsacxeble dedebs xvdaT wilad.
amdenad, amaod borotmetyveleben ugunurni, TiTqos qalis mier
qarTvelTa moqceva damakninebeli iyoso, – dasZnes nikoloz gulaberisZe
(gulaberisZe 1882: 72). iyo Tu ara amgvari faqtebi Cvens warsulSi, amis
Sesaxeb cnobebi ar mogvepoveba. viziarebT Sexedulebas, rom nikoloz
gulaberisZis Txzuleba mxolod zemoaRniSnuli mizezis gamo ar
Seqmnila da mas sxva daniSnulebac hqonda, kerZod, Tamar mefis taxtisa
da avtoritetis ganmtkiceba (kekeliZe 1980: 319-320).
`sakiTxavi sÀtisa cxovelisa da kuarTisa sauflosa~_ze
dayrdnobiT Semdegi daskvnis gamotana SeiZleba: Tuki saqarTvelo
RvTismSoblis wilxvdomilia da misi ganmanaTlebelic qalia, ra aris
gasakviri imaSi, rom Cveni qveynis mefe qali iyos?!
qarTlSi qristianobis gamavrceleblad qalis warmogzavnis
mizezebze saubrisas, nikoloz gulaberisZe xazs usvams im garemoebas,
37
rom am dros qarTvelni sastikni da ficxelni yofilan da rom am
SemTxvevaSi kidev erTxel gacxadda RvTis sityvis WeSmariteba: `Zali
Cemi uZlurebasa Sina srul iqmnebiso~. vfiqrobT, amasTan dakavSirebiT
sainteresoa is cnoba, romelsac `istoriani da azmani SaravandedTan~_is
avtori gvawvdis. misi TqmiT, Tamar mefes hqonia araCveulebrivi unari
`kacisa uvneblobasa Sina uvnebelad da mSÂdobiT daWirvebisa~ da `kacTa
qedficxelobisa da goneba-urCobisa mowurTisa~ (istoriani da azmani
SaravandedTani 1959: 35).
Tamar mefis lomTan Sedarebas vxvdebiT mis meore istorikos,
basili ezosmoZRvarTan, aseve ioane SavTelis ,,abdulmesian~_Si. ,,garna
lomi brWalTagan sacnaur ars da Tamar saqmeTagan~, _aRniSnulia
Tamaris meore mematianesTan (basili ezosmoZRvari 1959: 143). mexotbe ki
ambobs:
`loms Zliereba, mzes brwyinvaleba,
muSks surneleba Sengan mieca~ (58. 1)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 136)
____________
`galaRebulo, galomebulo...~
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 147)
_____________
`mefev maRalo, qceva_mdabalo,
lomisa msgavso Zalad da gulad~ (100. 1, 2)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 150)
zemoaRniSnul Temas (vgulisxmobT lomis simbolikas da mis Tamar
mefis saxesTan kavSirs) Taviseburad exmianeba `vefxistyaosani~.
ivane javaxiSvili miiCnevda, rom rusTaveli Tavisi qmnilebis
`arakad~, anu fabulad SemTxveviT ar aiRebda iseT ambavs, sadac
38
moTxrobilia, `sxva Ze ar esva mefesa, marT oden martod asuli~ da
sadac naTqvami SeiZleba yofiliyo: `lekvi lomisa sworia, Zu iyos,
Tunda xvadia~ (javaxiSvili 1983: 245). swored am ukanasknel frazze
gvsurs SevaCeroT yuradReba. zogierTi mecnieris mosazrebiT, aq
saubaria qalTa sworuflebianobaze. es Sexeduleba arsebiTad emyareba
qristianul swavlebas, romlis mixedviTac ar xdeba diferenciacia
mamakacsa da qals Soris (TviT mamakaci da qali wmindanTa Sorisac: `ara
ars rCeva mamakacisa, arca dedakacisa, aramed Tquen yovelni erT xarT
qriste iesus mier~ (gal. 3. 28) (axali aRTqumaÁ 2008: 617).
Tumca arsebobs sxva azric, romlis mixedviT frazaSi: `lekvi
lomisa sworia, Zu iyos, Tunda xvadia~, igulisxmeba ara qalTa
sworuflebianoba zogadad, aramed Tanasworoba mefis ojaxSi (kekeliZe
1982: 245)
`vefxistyaosanSi~ SemTxveviT ar unda iyos yuradReba
gamaxvilebuli swored lomze, lomis lekvze. moxmobili aforizmis ise
gageba, TiTqos aq qalTa Tanasworobazea laparaki, albaT ar iqneba
mTlad swori, – aRniSnavs vukool beriZe da dasZens, `saqme isaa, rom
rostevan mefe damwuxrebulia: vaJi memkvidre ar hyavs, mxolod erTi qali
uzis, vezirebi anugeSeben: `Tuca qalia xelmwifed, marT RvTisa
danabadia~... e. i. qali gyavs, magram xelmwifed windawinvea dabadebuli
(laparakia samefo uflebis RmrTismierobaze). ar gepirferebiT, icis
mefoba, es uTqvenodac gviTqvams, sazogadod, misi saqmeebi misi SuqiviT
ganaTebulia imitom, rom igi Seni, lomis, e. i. mefis Svilia da Seni
Svili, qali iqneba Tu vaJi – sul erTia. maSasadame, am meoTxe striqonSi
Tu vinmea Seqebuli, isev mefe~ (beriZe 1936: 145) Cvenc am Tvalsazriss
vemxrobiT.
aRniSnulTan dakavSirebiT gavixsenoT JamTaaRmwerlis cnoba,
romlis mixedviTac sikvdilis win laSa_giorgim TavisTan ixmo
warCinebulni da maT Semdegi sityvebiT mimarTa: `naTqvami aris ZuelTa,
lekvi lomisa sworia, Ze iyos, Tunda xvadia. da es sityva mefeT mefes
dedas Cems Tamarzedac iTqmis. aw me mogaÃseneb dasa Cemsa rusudans~
(JamTaaRmwereli 1959: 167; javaxiSvili 1983: 245).
39
zemoTqmulTan mimarTebiT vfiqrobT, gasaTvaliswinebelia kidev
erTi niuansi, lomi – iakobis meoTxe Zis, iudas emblemaa, mefobis
simboloa. bibliuri gadmocemiT, iudas tomidan warmodgnen mefeebi,
mTavrebi.* iudas tomidan iyo israelis mefe daviTi, romlis
STamomavlebadac, qarTuli istoriuli wyaroebis Tanaxmad, iwodebian
bagrationebi, maT Soris, ra Tqma unda, Tamaric, misi gvirgvinis
Semamkobel Zvirfas qvaTagan erT_erTi, iakinTi, swored iudas Sesabamisi
patiosani Tvalia.
rogorc ukve aRiniSna, iakinTi simbolurad iudas, mis
STamomavlebs da, amdenad, misi Stosagan xorcielad naSob ieso qristes,
aseve RvTismSoblis saxesac ukavSirdeba, radgan wminda mariamic daviT
winaswarmetyvelis modgmas ekuTvnoda.
gavixsenoT aseve `istoriani da azmani SaravandedTan~_is teqstSi
CarTuli Tamar mefis `iambiko xuTeuli~ `casa caTasa~ (`casa caTasa~
iambikos pirobiTad, dasawyisi sityvebis mixedviT ewodeba (siraZe 2008:
129).
1195 wels, Samqoris brZolaSi gamarjvebis Semdeg, qarTvelebma
xalifas misi uZlevelobis niSnad warmodgenili droSa waarTves da igi
Seswires `monastersa didsa xaxulisa RvTismSoblisasa~ msgavsad daviT
aRmaSeneblisa, romelmac didgoris omSi gamarjvebis niSnad mopovebuli
arabTa mefis Zvirfasi maniaki gamarjvebisTanave xats miarTva (istoriani
da azmani SaravandedTani 1959: 74, 75). `natyvenavi~ droSis SewirvasTan
dakavSirebiT, ucnobi mematianis cnobiT, Tamarma `mizezad ZRunisa
* `istoriani da azmani SaravandedTan~_is bolos aris erTi iambiko, sadac TiTqmis yvela sityva saxe-simbolod SeiZleba miviCnioT:
`mefe, mTavari, sioni da wyaroni,abuki, qalwuli, ebguri saebguroaRÂri kicuTa, Tualni da israeli,godoli, menave, saxli da mamacamegÂpteli cxeni, lazare da qudi~ (istoriani da azmani
SaravandedTani 1959: 113).
am patara leqsSi TiTqos ,,Cateulia~ Tamar mefis mTeli cxovreba da moRvaweoba. aqedan gamomdinare, niSandoblivia, rom Tamari iambikos dasawyisSive ixsenieba mefed, mTavrad (iambikos Sesaxeb ufro vrclad momdevno TavSi visaubrebT).
40
Semwirvelobisasa da mvedrebelobisa... eseviTarad ese iambiko xuTeuli
ocdaxuT leqsad aRwera~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 74).
`casa caTasa~_s safuZvlad udevs himnografiuli tradicia. masSi
saubaria qristianuli RvTismetyvelebis ZiriTad sakiTxebze: sameba-
erTarsebaze, samyaros Seqmnaze, zeciur dasze, ieso qristes
qalwulisagan Sobaze, macxovris vnebiT pirvelcodvis daxsnaze. masSi
agreTve asaxulia istoriuli movlenebi.
iambikoSi Tamari RvTismSoblisadmi madlierebas gamoxatavs
daxmarebisaTvis da momavalSic SesTxovs Semweobas, raTa `agaris
naTesavni~ gandevnos ise, rogorc am omSi mowyla isini daviT soslanma.
am iambikos mizani RvTis maradiulobis gamoxatvaa, romelic sufevs
`casa caTas~. `casa caTasa~ bibliuri sityvebia (fs. 113. 24; 148. 4; II sj. 10.
14 da a. S.) mas simboluri gaazreba aqvs da is RvTismSoblis
aRmniSvnelia (ioane mtbevari, Teodore studieli, andria kreteli...
(siraZe 2008: 129, 131; sulava 2003: 442).
amjerad, yuradRebas SevaCerebT iambikos mesame strofze (aseve
meoTxe strofis pirvel taepze), romelic msgavsad wina ori strofisa,
bibliur_evangeluri da amave dros istoriuli xasiaTisaa. masSi
bibliuri daviT winaswarmetyvelis epizodTan erTad, romelsac
RvTismSoblisa da Ze RvTisas simboloebi ukavSirdeba, warmoCenilia
Tamaris, zogadad, bagrationTa Camomavloba. Tamar mefe wers:
`Sengan, qalwulo, romelsa SenTÂs daviT
rokvida Zisa RmrTisa Zed Senda yofad,
me, Tamar, miwa Seni da mierive,
cxebulobas Rirs myav da TÂsobasa.
edems, RadirTad, samxriT da CrdiloeTiT~
----------------------
`Suamflobeli, iavars Senda vmrTmelob...~
(istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 74,
75).
41
am strofSi Tamari RvTismSobels madlierebiT evedreba, rom igi
gaxados Rirsi misi naTesaobisa (`mierive~, `TÂsobisa~).
aq naTqvamia, rom aRmosavleTis, dasavleTis, samxreTisa da
CrdiloeTis SuaSi moqceulia qveyana, romlis mefea Tamari, xolo
edemis, Radiris, samxreTisa da CrdiloeTis xsenebas
simbolur_alegoriuli datvirTva ekisreba. Tamaris Zala, rogorc
RvTismSoblisagan cxebuli da `TÂsi~ mefisa, yvela kuTxes unda
gadaswvdes.
,,TvalTaÁ~_s cnobiT, iakinTi xsnisa da risxvis gamomxatvelia; xsna
RirsTaTvis, xolo risxva, tanjva uRirsTa da SeuracxmyofelTaTvis
(epifane kvipreli 1979: 142). es Zvirfasi qva manaTobelia Ramisa, romelSic
qristes Sobamde imyofeboda kacobrioba. qristes Sobam naTliT Semosa
yoveli, vinc WeSmaritad irwmuna igi. amitom es Zvirfasi Tvali
RvTismSoblis simbolodacaa miCneuli (sulava 1998: 97).
saubrobs ra laSa_giorgis Sobaze ucnobi mematiane gadmogvcems,
msgavsad `mariamissa miudga Tamar ganwmediliTa gonebiTa da taZrisa,
RmrTisa aRmsWualulisa sanTliTa sxeulisaTa, mÃurvaliTa guliTa da
ganaTlebuliTa suliTa tabaÃmelisa beTlem-myofelman mun Sva Ze swori
Zisa RmrTisa da uwoda saxeli axovnisa mis mamisa TÂsisa giorgi...
da eseviTarsa mas dRekeTilobasa Sina ixiles yrma axali, pirvel
saukuneTa ganwesebuli Zed mefisa, mefed, Svilad cxebulisa daviTianad~
(istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 56, 57). laSa_giorgis
dabadebasa da ieso qristes Sobas Soris paraleli gavlebulia
`abdulmesian~_Sic. ioane SavTeli gvauwyebs:
`ZiriT misisa iesesisa
Svili marTali iSva cxovrebad,
qalwul_wmidisa wilÃdomilisa
saqarTvelosa mefed wodebad~ (16. 1_3)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 122) (moxmobil
citatebs mogvianebiT kvlav davubrundebiT).
42
xsenebuli Zvirfasi Tvali msgavsia im anTebuli lamprisa,
romlisagan ganSoreba da romlis dafarvac aravis ZaluZs. epifane
kvipreli SeniSnavs, aseTive `ganaTlebuli~ da didebulia yvela wmindani,
vinc namdvilad iwama qriste da vinc Rirsi gaxda suliwmidis madli
mieRo misgano. sinas mTidan ori fiqaliT Camosul moseze bibliaSi
naTqvamia `aerovan iqmna piri mSÂdisa mis mosÀsi da, viTarca
mzisTualisagan, gamohkrTebied~. stefane pirvelmowamis Sesaxeb ki
epifane kvipreli ambobs `mbrwyinvalebasa ganaTlebuli Cnda piri igi
stefanÀsi~ da aqve dasZens, – `esreT iyvnes yovelni wmindannio~ (epifane
kvipreli 1979: 143).
istoriebSi, gansakuTrebiT ki mexotbeebTan, Tamar mefes Zalze
xSirad miemarTeba naTlis gamomxatveli simboloebi.
`istoriani da azmani SaravandedTan~_Si Tamaris Sesaxeb naTqvamia,
is iyoo `uRrublo mze~, `piri eTerovani~, `naTeli umetes naTlisa mis
pirvelisa~, `naTelbrwyinvale~ da sxva (istoriani da azmani
SaravandedTani 1959: 21, 24, 27, 39). basili ezosmoZRvari gadmogvcems
`Sevida Tamar... viTarca mzisa Saravandedi mifeniTa~, `viTarca mze
swor_patiobiT yovel zeda ganuteobda naTelsa TÂsTa SaravandedTasa~...
(basili ezosmoZRvari 1959: 140, 147).
CaxruxaZe ase mimarTavs Tamars:
`naelvebiTa, mzisa vnebiTa
ciskrovnad vxedav Suqmosiersa~ (3. 11. 12)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 183)
• • •
`Tamar! Sen giZnob, asulad gicnob:
mze dauvali, Suq_momfinari!~ (21. 5)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 188)
• • •
43
`arsni mzed gÃmoben, Svidni gamkoben,
vinca Segcoda, Tavis saqnari~ (23. 14)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 189)
• • •
„arsa RaRadi: `rad ars-Ra Radi
mze Sengan mrTvevad uetlovnebad?!~ (25. 4)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 190)
• • •
`ege naTeli! ege naTeli
ra naxos, mzesa aqvs bnelovnebad~ (27. 12)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 190)
• • •
`vina Sen ebrad, vin a Senebrad
TvalT_Seudgami naTlis mfenali?~ (69. 4)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 203)
• • •
`anu SuqiTa, msgavsad uqiTa,
bnelTa ciskrulad gamaTenali~ (70. 6)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 203)
• • •
`naTeli uTqman, Senve daginTqman,
Tvalni ver gsaxven sxiv-Sesadgmevad~ (51. 56) da a. S.
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 197).
44
`abdulmesian~_Si Tamar mefis Sesaxeb naTqvamia:
`RmerTman samoTxiT mogvca sam-oTxiT
eTer brwyinvale, mzeebr sadari~ (3. 2)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 118)
• • •
`naTeli, wrfeli, uxrwnel_myofeli,
Semwynarebeli davrdomilisa~ (12. 2)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 121)
• • •
`davlaT-svianad, sufevs mzianad,
SvidTa mnaTobTa garemozRudviTa~ (18. 1)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 123)
• • •
`mze dauvali, myis dauvali
ars Svidi mnaTi mas zed mowamed~ (72. 3)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 141)
• • •
`qristes sasZlosa vinmca asZlosa,
ganwmediT qmnilsa, ganbrwyinvebulsa? (95. 1)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 148)
45
vfiqrobT, moxmobil magaliTebSi Tamar mefis saxe warmodgenilia
RvTiuri naTelmosilebiT.
naTeli did sulierebas gamoxatavs, siwmindis simboloa. mze
imTaviTve iyo erTaderTi simbolo RvTiuri Zalis yovlismomcvelobisa.
is gvian gaxda pirovnebis individualobis simbolo (nozaZe:
http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0001/00001/mzismetyveleba.pdf).
qristianul mwerlobaSi naTeli Tavdapirvelad mxolod RmerTis,
samebis, misi hipostasebis saxeli iyo, xolo gvian SuasaukuneebSi igi
iqca mariam RvTismSoblis epiTetadac (sulava 1983: 216)
ra Tqma unda, mzis, naTlis simboloebs yovelTvis RvTaebriobis
niSani ar axlavs, magram moxmobil citatebSi mziuroba da
naTelmosileba, romelsac Tamari asxivebs, aRemateba zeciur mnaTobTa
brwyinvalebas, ganRmrTobilobis gamomxatvelia. es bunebrivicaa, radgan
Tamari mefe_wmindania. wmindanni ki, bibliuri gadmocemiT, msgavsni arian
mzisa (msaj. 5. 31; maT. 13. 43) (bibliis leqsikoni 2000: 396).
iakinTis Tvali, epifane kviprelis cnobiT, mdinare fisonSi
moipoveba (epifane kvipreli 1979: 131). fisonis, igive gangis Sesaxeb (ioane
damaskeli 2000: 73) saRmrTo werilSi naTqvamia `mdinareÀ gamovidoda
edemiT da ganiyofvoda oTxad Tavad. saxeli erTisaÁ mis fison. ese ars,
romeli moexuevis mas queyanasa evilTas... mun ars oqroÁ da oqroÁ
queyanisaÁ mis keTil ars da mun ars anTraki... (Sesaq. 2. 10_12) (epifane
kvipreli 1979: 131).
uZvelesi rwmenis Tanaxmad, adamiani SemTxveviT ar atarebda ama Tu
im saxels.* saxeli gansazRvravda adamianis misias, mis gzasa da
mizandasaxulebas. is gamoxatavda adamianis pirovnul arssac da, Tavis
mxriv, zemoqmedebda kidec adamianis srulqmnaze (grigolaSvili 2002:
86,87; brokhauzi: http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/dictionary/brokg/index.php).
bibliuri RvTismetyvelebis leqsikonis mixedviTac, yoveli adamiani
atarebs im saxels, romelic mis amqveyniur daniSnulebas Seesabameba
(bibliuri RvTismetyvelebis leqsikoni 1974: 453).
* saxelis simbolizebis idea ukavSirdeba egviptur tradicias. egviptelebi Tvlidnen, rom sityvas gansakuTrebuli Zala gaaCnia da rom saxelis yvela elements simboluri mniSvneloba aqvs. maTi SexedulebiT, saxeli sulis anarekli, adamianis xasiaTisa da bedis ganmasaxierebeli iyo.
46
`iuda~ niSnavs `iahves qebas~ an `aqebdiT ufals~ (bibliuri
enciklopedia 1991: 369; alibegaSvili 1999: 93), `Cinebuls~ (saqarTvelos
saeklesio kalendari 1992: 415). am saxeliT miniSnebulia iudas sameufo
Zalaufleba mesiis movlinebamde (bibliis enciklopedia 1990: 369;
alibegaSvili 1999: 93). sainteresoa, rogor ganimarteba Zvelebrauli
saxeli `Tamar~. erTi mxriv igi niSnavs `palmis xes~ (saqarTvelis
saeklesio kalendari 1992: 415), meore mxriv ki `Tamar~ alegoriulad
ganimarteba rogorc `siqvele~, `moZRvari~ (gamsaxurdia 1991: 128).
palma solaruli simboloa, gamarjvebas, ukvdavebas, didebas,
samarTlianobas gamoxatavs. qristianuli tradiciiT, is maradiulobis,
ukvdavebis, aRdgomis simbolodaa miCneuli (kuperi 1986: 134;
http://simbols.ru/articles/palmovoe-derevo.html). palmis xe gamosaxuli iyo
Zvelebraul monetebze, rogorc iudeis samefos emblema (bibliis
enciklopedia 1998: 17). iudea, ebraelTa samefos es saxelwodeba, saTaves
iudas, iakobis meoTxe Zis saxelidan iRebs (kulturologia 2003: 4;
brokhauzi http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/dictionary/brokg/index.php). rac
mTavaria, palma sicocxlis xis simbolos warmoadgens (kuperi 1986: 134).
ioane damaskelis uwyebiT, `xe cxovrebisa RvTisagan mocemul mcnebas
niSnavs, radgan es xe aris simarTle yvelasaTvis, vinc misken iswrafvis
(ioane damaskeli 2000: 78). grigol noselis ganmartebiT ki, `xe
cxovrebisa~ `puri~ da `wyalia~, sulieri sazrdelia maTTvis, vinc
`sityuaTa RmrTisaTa~ mosmenas eswrafvis (grigol noseli 1979: 100, 101).
sicocxlis xes, rogorc simbolos, ukavSirdeba aseve
iesian_daviTian bagrationTa warmoSoba. am dinastiis mefeni arian
`morCni~, anu rtoni cxovrebis xisa. amitomac qarTveli mefeebis
sigelebze gvxvdeba warwera `morCi~, xolo gerbze daviTis qnari da
Surduli. xe cxovrebisa, romlis Ziric ieses uWiravs da romlis
StoebSic iesian_daviTiani mefeebia gamosaxuli, sayovelTaod cnobili
motivia Sua saukuneebis qarTul Wedur xelovnebaSi (gamsaxurdia 1991:
136).
rac Seexeba saxel `Tamar~_is meore mniSvnelobas `siqvele~,
`moZRvari~.
47
qristianul rwmenasa da mwerlobaSi patiosan TvalTa da ferTa
sombolikas gansakuTrebuli roli eniWeba. rogorc Zvirfas qvebs, aseve
ferebs, sakuTari mniSvneloba gaaCnia. ukve aRiniSna, rom iakinTi, igive
anTraki, mewamuli ferisaa. mewamuli, wiTeli, garda imisa, rom
samarTlianobasa da sxvaTagan gamorCeulobas gamoxatavs, sazogadod
mefobis, siqvelis, saTnoebis simbolod iTvleba (nozaZe 1951: 8, 11;
http://www.gumer.info) (am sakiTxs ufro vrclad mogvianebiT SevexebiT).
`vinc ganwmendas eswrafvis, unda gaTavisufldes yovelgvari
umsgavso minarevisagan, rom wminda gonebis ZaliT miswvdes mWvretelobiT
Zalas, amasTanave, is, vinc TviT ganwmends Tavs, sxvebsac unda aniWebdes
siwmindes~, – aRniSnavs wminda dionise areopageli (wminda dionise
areopageli 1987: 109).
mematianeTa gadmocemiT, Tamar mefem `esreT ganswavlna xuTnive
sagrZnobelni, da SeizRuda SiSiTa RmrTisaTa, xedva, ynosa, smena, gemos-
xilva da Sexeba, da uliqnavad satanas da guelisa mier da esreT marad
warmdinare ese sawuTo da que damzidveli, msgavsad solinarTa,
Seuxebelman biwisaman uvnebelad wariÃadna, da eseodenTa didebaTa da
simdidreTa gardareulTa da simaRlesa Sina esreT iyo, viTarmca yovlad
ara raÁ hqoneboda, da udares da uglaxakes yovelTa kacTasa Seeracxa
Tavi TÂsi, momÃsenebeli Ãmisa mis: `SiSveli gamoved dedis mucliT
CemiTgan, da SiSvelsa megulebis warsvlad~. da eseodensa amas
RmrTismsaxurebasa da krZalulebasa Sina nu ukue queynieri ese mefoba
udideblad da ganugebelad dauteva, nu iyofin, aramed uzesTaes yovelTa
mefeTa da filosofosTasa, keTilad ganago, da Seamko, da warmarTa,
romeli_ese SeuZlebel ars sxuaTa kacTa mier Ãmisaebr sameufosa,
viTarmed: `orTa ufalTa moneba SeuZlebel arso~, (istoriani da azmani
SaravandedTani 1959: 28), `Rame yovel mRÂZareba, locva, muÃlT-dreka da
cremliT vedreba RmrTisa~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 79)
wesad hqonia Tamars. misi mefobis dros `saeklesio locvad wesi
locvisa dauklebelad aResrulebodis, viTarca tibikoni moaswavebda da
ganweseba palestinis monastrisa mogviTxrobs, yoveli srulad. darbazis
kars myofi wirvad vervin daakldeboda: mwuxri, dileul, samxari,
viTarca Tqumul ars~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 81).
48
yovelive amis Sesaxeb gvamcnobs laSa_giorgis droindeli mematianec.
misi TqmiT, Tamar mefe: `locvisa moyuare iyo, daucadebeli: viTar
moweseman uwinares Zilisa locva da fsalmuneba gardaiÃada~. igive
avtori Tamaris Sesaxeb saubrisas aRniSnavs, is iyoo `yovelTa mefeTa
Soris RmrTismoSiSi, tkbili, saxieri (da Tavi yovelTa RmrTismoSiSeba
ars da simdable), eklesiaTa da monazonTa moyuare~ (laSa-giorgis
droindeli mematiane 1955: 368). basili ezosmoZRvari ki wers `xolo
sjulTa mimarT saRmrToTa vin iyo esreT moSurne, gina simdabliT
Tavisa momdrekel, rameTu Teodosi didsaca aRemateboda. locvani da
RamisTevani, romelni palatsa Sina amissa aResrulebodes, saeWuel miCans
meudabnoeTaganca, xolo marxvisaTvis raRa vTqua, rameTu wesi iyo
monazonTa da mamxilebel udebTa eri palatisa~ (basili ezosmoZRvari
1959: 147).
Tamaris mmarTvelobis periodSi `mRvdelT-moZRuarTa Seimoses
SiSi; mRdelTa daicves wesi TÂsi; monazonTa moiges wesieri moqalaqoba;
mTavarni ganiswavlnes siwmindiT cxovrebad da simarTliT slvad; erni
ganmtkicnes SiSiT monebad RmrTisa~ (basili ezosmoZRvari 1959: 149).
Tamarma eklesiebi `SesawiraviTa aRavsna~ da xaraja-begarisagan
gaaTavisufla (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 35). man araerTi
monasteri aaSena, rogorc saqarTvelos teritoriaze, aseve mis sazRvrebs
gareT da `Seamko yovliTa wesiTa~. `ara oden saqarTvelosa monasterni
aaSenna, aramed palestines ierusalems aaSena pirvelad monasteri; da
kualad kÂpres Raliaca... kualad konstantinepolis aRaSena metoqi maTi...
da yovelsa eladas-Sinani monasterni uxuad wyaloba mifenil yvna da
saqarTvelosa mciriTgan monastriT saydar_eklesiani ara dauteva,
romeli ara wyalobiTa aRavso~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959:
91). Tamar mefis meore istoriaSi vkiTxulobT: `kualad kerZoTa
eladisaTa da mTawmindas, egreTve makedoniisaTa petriwons, kerZoTa
TrakisaTa da konstantinepolis monastrebTa, romanas da yovelgan,
kualad isavrias, kuruseTs, da yovelTa maT sanaxebTa Savisa mTisaTa da
kÂprisaTa ese yovelni aRavsna qvelis saqmiTa (basili ezosmoZRvari 1959:
142). `xolo sjulTaTÂs suliTTa meore konstantine iqmneboda da
misebrve hgorovnebda dawyebasa saRmrTosa saqmeTasa, rameTu iwyo
49
aRlesvad orpirsa maxvilsa mosasrvelad TeslTa borotTa~, – aRniSnavs
basili ezosmoZRvari, rodesac saubrobs Tamaris iniciativaze saeklesio
krebis Catarebis Sesaxeb. am krebaze, romelsac nikoloz gulaberisZe da
anton quTaTeli saRiris_Ze Tavmjdomareobdnen, marTalia, Tavisi
`pativisaTvis~ Seuferebeli qarTlis maSindeli kaTalikosis, miqaelis
gadayeneba ver SeZles, Tumca `marTlmadideblobasa zeda STamoTesilni
Teslni borotni aRmofxurnes~, uRirs sasuliero pirTa nacvlad
`saRmrToni kacni dasxnes da sxuani saeklesioni wesni ganmarTnes udebTa
mier daÃsnilni~ (basili ezosmoZRvari 1959: 117, 118, 119).
Tamar mefis istoriebis mixedviT, misi ara mxolod cxovrebis wesi
iyo zedmiwevniT qristianuli, aramed igi qristianuli principebiT
xelmZRvanelobda saxelmwifo saqmeTa ganmgeblobis drosac. marTalia,
misi mefobisdroindeli mravali laSqrobis Semdgom, cota ar iyos,
gasakviric kia, magram saerTaSoriso saqmeebSic is marto ZaliTa da
samxedro gavleniT ar moqmedebda, mimZlavrebis mimdevari ar iyo da
samarTlianobis aRsadgenad iRwvoda: `wamebs amas yoveli maxlobeli
gareSemo qarTlisa~_o, – ambobs mematiane. `Tu raodenTa daglaxakebulni
mefeni ganamdidrna, raodenTa mimZlavrebelTa ukunsca samefoÁ TÂsi,
raodeni gandevnilni samefodve TÂsad kvalad agna... misi mowame ars
saxli SarvanSeTi da darubandelTa, RunZTa, ovsTa, qaSagTa,
karnuqalaqelTa da trapizonelTa, romelni TavisuflebiTsa cxovrebasa
amis mier iyvnes da mterTa ganuzrunvelobasa~_o (javaxiSvili 1983: 292).
Tamar mefis istoriebidan Cans, rom iseTi mniSvnelovani brZolebis
dros, rogoric iyo Samqori da basiani, igi qarTvelTa gamarjvebis imeds
RvTis Semweobaze amyarebda. Samqoris brZolis win Tamarma jaris
Sekrebis paralelurad anton Wyondidels ubrZana: ,,...miumceniT yovelTa
eklesiaTa da monasterTa, raTa daucadebelni RamisTevani da
litaniobani aResrulebodian yovelsa adgilsa, da wargzavneT friadi
safase da saÃmari glaxakTaTvis, raTa moicalon locvad da mowyale yon
RmerTi, nu sada Tquan warmarTTa: sada ars RmerTi igi maTi~. brZolis
win Tamarma daloca laSqari, win Zeli cxovrebisa waruZRvana da Tan
anton Wyondideli gaayola. Tavad ki fexiT, `ferÃiTa SiSueliTa~ mivida
metexis RvTismSoblis taZarSi da xatis winaSe `ara dascxreboda
50
cremliTa vedrebad, vidremdis srulyo RmerTman saTxoveli misi~.
basili ezosmoZRvaris TqmiT, qarTvelma meomrebma didi `Sewevna moiRes
Tamaris cremlTagan~. ramdenime dRis Semdeg sargis mxargrZelma maTi
gamarjvebis cnoba moutana mefes. gamarjvebuli jaris dabrunebis Semdeg
Tamari `ufrosad damdabldeboda winaSe RmrTisa mmadlobeli da moqene
misgan wyalobisa, aRavsebda Ãelsa moqeneTasa da wiaRebsa glaxakTasa,
ganamdidrebda samzrunvelTa eklesiaTa, qurivTa da obolTa da
davrdomilTa zogad yovelTa zeda~ (basili ezosmoZRvari 1959: 125, 127,
129).
aseve basianis brZolis win ,,RmrTisa mimarT sasoebis damdebelma~
(basili ezosmoZRvari 1959: 134) Tamarma TiToeul molaSqres `mÃarsa niSi
juarisa gamosaxa samgzis, daloca da egreT waremarTnes mindobilni
RmrTisani da Tamaris cremlTani~. manamde ki, ruqnadinisadmi sapasuxo
werilSi Tamari wers: ,,...me arca simdidreTa, arca spaTa CemTa
simravlesa, arca ras sxuasa kacobrivsa saqmesa mindobil var, aramed
Zalsa RmrTsa yovlisa, mpyrobelisasa da Sewevnasa qristes juarisasa...
iyavn neba RmrTisa da nu Seni! samarTali misi da nu Seni!~ (basili
ezosmoZRvari 1959: 135). qarTvelebma amjeradac daamarcxes mteri, xolo
Tavad mefe `moiqca samcxes... oZrÃes da moicala locvad da marxvad... da
iyvnes locvani da RamisTevani laSqarTa ganmarjuebisaTÂs~ (basili
ezosmoZRvari 1959: 136). basili ezosmoZRvari, jaris saerTo ZlierebasTan
erTad, am gamarjvebis mizezad aseve miiCnevs Tamaris `cremlTa da
sasoebasa simtkiceTa~. basianis velidan qarTvelTa laSqari didZali
alafiT dabrunda. Tamar mefem ki am saganZuriT: `aRavsna yovelni
eklesiani... yovelni Ãelni mTxovelni da ganaZRna yovelni glaxakni da
aRuvso wiaRni maTi uxuebiT~ (basili ezosmoZRvari 1959: 140).
mexotbeebic araerTxel aRniSnaven, rom Tamari RmrTismoSiSi iyo
da sarwmunoebas ganamtkicebda.
CaxruxaZe gvauwyebs:
`aseTi ese ars es mowese,
jvarTaca, RmerTo ar momTminari.
didsa msajulsa amtkicebs sjulsa,
51
RmerTman miT mogvca misi saqnari~ (22. 11. 12)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 189).
• • •
`uklebi ese ars gulsa mTese
SiSisa RmrTisa dauviwyebad;~ (96. 7)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 211).
`abdulmesian~_Si Tamaris Sesaxeb naTqvamia:
`aqvs mas dabeWdviT, smeniT da xedviT
`sibrZnis dasabam – SiSi uflisa~,
naTeli, wrfeli, uxrwnel-myofeli,
Semwynarebeli davrdomilis-a~ (12. 1. 2)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 121).
ioane SavTeli Tamar mefes `sjulis svets~, `sulis zRudes~
uwodebs (Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 122).
istorikosebic da mexotbeebic bevrs weren Tamaris qvelmoqmedebis
Sesaxeb. mematianeTa gadmocemiT, gaWirvebulTa da qvriv_obolTa
dasaxmareblad Tamari iSviaTad iyenebda samefo salaros. daviT
aRmaSeneblis msgavsad, ZiriTadad, isic Tavisi SromiT mopovebuli
fuliT eweoda qvelmoqmedebas. RamiT igi yovelTvis xelsaqmobda, Semdeg
es yvelaferi iyideboda da mTeli Semosavali glaxakebs urigdeboda
(istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 79). `raJams moicalis
martoebiT yofad, myis aRiRis sasTueli, gina sakeravi, da naSromsa mas
TÂsTa ÃelTasa xucesTa da glaxakTa ganuyofn TÂsiTa ÃeliTa~, –
gadmogvcems `istoriani da azmani SaravandedTan~_is avtori (istoriani
da azmani SaravandedTani 1959: 147).
Tamaris pirveli mematiane aRniSnavs, rom igi iyo `saxieri da
mowyale~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 32) (saxiereba,
erT_erTi saRvTo saxelTagania. „saRmrToTa saxelTasa Sina_ Tu viTar
52
saxier saxeledebis, viTar ars, viTar cxovreba da sibrZne“, _wers
dionise areopageli (petre iberieli (fsevdo dionise areopageli 1961:
226) sulxan_saba orbelanis ganmartebiTac: „WeSmariti saxiereba igi ars,
romeli simarTlisa da sibrZnisa da Zlierebisa Tana Sewyobil iyos,
rameTu usamarTlo da ara_brZeni da uZluri ara ars saxier.
keTilismyofeli (19, 16 maTe)... naTel sacnaur saxierebasa ewodebis
(dionisi 4, 23) da saxiereba didTa RvTismetyvelTagan esreT iqebis,
viTarca keTili, viTarca sikeTe, viTarca siyvaruli, viTarca sayvareli
da raodenni_raÁ arian keTilad Suenierni, keTilismyofelisa da
sixarulevanisa Svenierebisa RvTis saxelni“ (orbeliani 1993: 75, 76);
`mzeebr uxu~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 76); `wyalobis
moyuare~ (basili ezosmoZRvari 1959: 132); `siuxviT ganlaRebuli,
aRyuavebuli~ (basili ezosmoZRvari 1959: 147); `mefobasa Sina araodes
gare miaqcia Ãeli saTxovelTagan qurivTa, obolTa da
mimZlavrebulTasa. warvlna dReni misni sixarulsa Sina, amisTÂs, rameTu
maradRe axarebda yovelTa glaxakTa da davrdomilTa~ (basili
ezosmoZRvari 1959: 149); `iÃsnna movaleni valTagan, da misca obolTa
Rone da qurivTa Ãelmwifoba qorwinebad, da Ronier yvna glaxakni da
mdidar Ronierni~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 29). `Tamar
ucxosaca zeda da davrdomilTa lmobier iyo tkivneulobad da
wyalobad~ (basili ezosmoZRvari 1959: 143). `qvelad~ (4. 2) (Zveli qarTveli
mexotbeni 1964: 132), `mowyalebisa naufskrulevad~ (47. 38) (Zveli qarTveli
mexotbeni 1957: 196), `uxuad~ (Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 190), `mowyale
sulad~ (82. 9) (Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 207) iwodeba Tamari
mexotbeebTanac. mis Sesaxeb `Tamarian~_Si naTqvamia:
`siuxviT zRvebri, simaRliT cebri,
mdablad mowyale, Wvretad narnari~ (22. 9)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 189).
ioane SavTeli ki Tamar mefeze wers:
`aqvs sasoeba, mas saTnoeba
53
sarwmunoeba siyvaruliTa
madlTa talanti, savsed balanti
Seukrebies TviT surviliTa
qvelis saqmeTa vkvirob ar miTa,
rac oden mesmis, idumaliTa
usxeuloni zecisa Zalni
misTvis iSveben sixaruliTa (22. 1_4)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 124).
`mefeTa Soris udidesi~ Tamar `glaxakTa ganmkiTxveli~ iyoo, –
aRniSnavs laSa_giorgis droindeli mematianec (laSa_giorgis
droindeli mematiane 1955: 368).
Tamar mefis gvirgvinis Semamkobel Zvirfas TvalTagan, `iakinTTa~
Semdeg, ucnobi mematiane asaxelebs `zmirTa~ da `smaragdoTa~ (istoriani
da azmani SaravandedTani 1959: 20, 21).
mineralogiasa da Sesabamis samecniero litaraturaSi zmiri//zmu-
ri//zurmuxti//smaragdi erTi da imave qvis sinonimuri saxelwodebebia,
`zmiri~ aRniSnuli patiosani Tvalis aRmosavluri saxeldebaa
(sparsulad am qvas `zommorod~, `arabulad `zummurud~, Turqulad
`zumuruT~ (`zurmuT~ ewodeba). `smaragdi~ ki dasavluri (berZnulad:
`smaragdis~, laTinurad `zeraldi~, germanulad `smaragd~ da a. S.)
(nozaZe 1951: 8, 11; alibegaSvili 1999: 68, 69; kekeliZe 1957: 80; orbeliani
1993: 511).
rodesac ucnobi mematiane Tamaris gvirgvinSi moTavsebul patiosan
Tvlebs CamoTvlis, STabeWdileba iqmneba TiTqos `smaragda~ `zmirisagan~
gansxvavebul qvad warmoudgenia: Tumca, Tu gaviTvaliswinebT
aRmosavluri da dasavluri kulturis im zedmiwevniT codnas, romelic
`istoriani da azmani SaravandedTan~_Si Cans, aq SeiZleba davinaxoT ara
terminTa aRreva, aramed Tamar mefis pirveli istorikosis azrovnebisa
da mxatvruli stilis erT_erTi Tviseba, rac sinonimTa uxvad xmarebaSi
gamoixateba. niSnadoblivia is faqtic, rom `qarTlis cxovreb~_is sxva
redaqciebSi, garda mariamiseulisa da maCabliseulisa, `zmuri~
gamotovebulia. safiqrebelia, aRniSnuli redaqciebis avtorebma icodnen,
54
rom `zmuri~ da `smaragdi~ sinonimebia da, amdenad, saWirod ar miiCnies
erTi qvis ori saxelwodebiT moxsenieba, – SeniSnavs k. kekeliZe (kekeliZe
1957: 80). am Sexedulebas viziarebT Cvenc.
mineralogiaSi zmiri anu zurmuxti (smaragdi) berilis saxesxvaobas
warmoadgens. rogorc ukve aRiniSna, iakinTTan erTad isic pirveli
klasis Zvirfas qvad iTvleba (http://www.a-jewelens.com/alf-i-3.htm). igi mwvane
ferisaa, uZvelesi droidan didad fasobs. sxvadasxva periodsa da
qveyanaSi yvelaze Zvirfas qvadac miiCneoda
(http://www.interlinks.ru/jewelery/1359.html).
zmiri, anu zurmuxti (smaragdi), epifane kviprelis mixedviT, mwvane
feris qvaa. masze amotvifruli iyo iakobis mesame Zis, levis saxeli. mis
STamomavlebs `aqunda mRdeloba~, rasac isini `didi SromiTa~ da
`SromismoyvareobiT~ aRwevdnen. levis tomidan iyvnen mose, misi Zma
aaroni, ioane naTlismcemeli `moTmine SromiTa~, romelic `wmidiTa miT
qalwulebiTa TÂsiTa maT gulis_TqumaTa ganiSorebda~ (epifane kvipreli
1979: 130, 140). sagulisxmoa, rom ieso qriste xorcielad levisa da iudas
modgmaTa urTierTSerevis Sedegad iSva. am ori tomis saxiT macxovars
erTdroulad unda mieRo meufebac (iudas Stodan) da mRvdlobac (levis
tomidan) (ipolite romaeli 1979: 234; bibliuri RvTismetyvelebis
leqsikoni 1974: 1228; alibegaSvili 1999: 215). (amis Sesaxeb zemoT, iakinTze
subrisas, ukve iTqva).
aaronis Sesamoselze mesame rigSi moTavsebuli zmiri simbolurad
gamoxatavs nayofierebas, gaaxalgazrdavebas, erTgulebas (http://lib.deport.ru ;
tresideri: http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Culture/JekTresidder/192.php),
siwmindes, warmatebas (http://www.all-gem-stones.net/se/emerald.html).
qristianobaSi zmiri/smaragdi ukvdavebis, rwmenis, imedis, mistiuri
qalwulebis simboloa (tresideri: http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Cultu-
re/JekTresidder/192.php).
epifane kviprelis cnobiT, am patiosani Tvalis feri marTalia,
mwvanea, magram mopovebis adgilis mixedviT, sxvadasgvari Seferiloba da
sikaSkaSe aqvs. zurmuxtis im saxeobaTa .,mwuanÀ~, romlebic mzis
aRmosavaliT moiZebneba, „did mrume (dabinduli) ars... da romeli igi
dasavaliT ipovebian missa, ufroisRa momrume“. mdinare fisonSi
55
mopovebuli zmuri „naTliTa miT aRreulad uCuenebn simwuanesa TÂssa“.
rogorc aRmosavleTiT mopovebuli zurmuxti gansxvavdeba tonalobiT
dasavleTiT mopovebulasagan da orivesTan mimarTebiT ki mdinare
fisonSi moZiebuli, aseve unda ganvasxvavoT zmiris Sesabamisi levis
naTesavis mRvdelmTavarTa „sityuaÁ moZRurebisaÁ swavliTa erisa mis
mimarT“. Tu Tvali „daSavebuli“ feriT Cans, moaswavebs codvianobas da
moZRvrebis ukeTurebas, xolo Tu „spetak“ ferad gamoiyureba, maSin
keTil saqmeebs, saukeTeso da wrfel moZRvrebas warmoaCens (epifane
kvipreli 1979: 140; alibegaSvili 1999: 74).
zmiris Zala amgvaria, yvela Sinagani saidumlo da momavali uwyeba
masSi sarkis msgavsad airekleba (nozaZe 1951: 84). amasTanave miiCneva, rom
zmuri mis mflobels niWs, sixaruls, mexsierebis simtkices, sulier
harmonias da winaswarWvretis unars mihmadlebs
(http://simbols.ru/articles/izumrud.html; alibegaSvili 1999: 74). winaswarWvreta,
dRevandeli gagebiT, momavlis winaswarmetyvelebaa. Zvelad ki (mag., Zvel
aRTqmaSi) winaswarmetyveleba, ra Tqma unda, niSnavda momavlis winaswar
ganWvretas (es gansakuTrebiT mesiis movlinebas exeba), magram
winaswarmetyvelTa qadagebebSi umTavresi adgili eTmoboda ara momavlis
uwyebas, aramed awmyos. isini mouwodebdnen xalxs, mobrunebuliyvnen
RvTisaken da ewamaT misi (bibliis enciklopedia 1998: 94; bibliis
enciklopedia 1990: 583).
`TvalTaÁ~_s mixedviT, zmuri aris `Tavadi (ieso qriste) ufali
cxorebisaÁ da brwyinvalebisaÁ, viTarca sarkisa ganaTlebul piri TÂsi,
da mecnierebiTa – gonebaÁ TÂsi WeSmaritebiTa da wrfeliTa
sarwmunovebiTa~ (epifane kvipreli 1979: 140).
niSandoblivia, rom Zvel qarTul leqsikaSi sityva `zmuri~ mursac
(mirrha) ukavSirdeba (alibegaSvili 1999: 76); muri, igive zmirini/smirna
(bibliis enciklopedia 1998: 349) Sedgeba gansakuTrebuli,
keTilsurnelovani nivTierebebisagan da gamoiyeneba mironcxebisaTvis
(bibliis enciklopedia 1990: 494). aRniSnuli xazs usvams zmuris, am
patiosani Tvalisa da surnelebis liturgiul mniSvnelobas. surnelebis,
keTilsurnelebis SegrZneba ynosviT STagvenergeba. RvTisadmi
sxeulebrivad Tqmuli es erT_erTi simbolo, ioane damaskelis Tanaxmad,
56
RvTisadmi mimarTuli fiqrisa da keTilganwyobis gamomaaSkaraveblobas
aRniSnavs (ioane damaskeli 2000: 47). zemoTqmulTan dakavSirebiT,
sainteresoa Tamar mefis pirveli istorikosis cnobebi. ucnobi mematiane
Tamar mefis Sesaxeb wers: `viTa utyueli piri ityÂs: `eZiebdiT
sasufevelsa RmrTisasa simarTlesa missa da yoveli SegeZinos Tquen~
(maTe 6. 33) da amis msmenelman da keTilad gulis_Ãmis myofelman
aRixilna Tualni maRlisa mimarT, da aRamaRla goneba, yovlad rame
brZeni da keTilad cnoba-gonieri, romeli yovliTurT Seeyo maRalsa mas,
yovelTa zeda mxedvelsa da SemsWuala Tuali umrumed mxedveli, raTa
mecnier yos da mas mxolosa xedvides~; `pirvelad meZiebelman
sasufevelisaman da zena sufevisa mosurneman quenaca ese dideba da
simdidre uxuebiT da savsebiT miiRo aRTqmisaebr utyuvelisa: `pirvelad
eZiebdiT sasufevelsa RmrTisasa da ese yoveli SegeZinos~; `rameTu
aRamaRla maRlad goneba da mdabliTa suliTa ganicada sidide saqmiTa
misda xuedrebulsa~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 79).
zmiri sibrZnis qvad iwodeba (http://simbols.ru/articles/izumrud.html).
Tamarze, rogorc brZen mefeze, saubroben mematianeebic da mexotbeebic.
istorikosebi weren, rom Tamari iyo `brZeni~ (basili ezosmoZRvari 1959:
145); `brZniv_gamorCeuli~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 63);
`ubrZene... brZenisa mis (solomonisa)...~ (istoriani da azmani
SaravandedTani 1959: 79). `abdulmesian~_is mixedviT, Tamari `brZenTa
sexnaa~ (20, 2) (Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 123); `sibrZnis vazia~ (Zveli
qarTveli mexotbeni 1964: 150). CaxruxaZe ki `sibrZniT savsi~ (8. 39) (Zveli
qarTveli mexotbeni 1957: 196). Tamaris Sesaxeb ambobs:
`anu vTqva isi: ars brZenTa Tvisi
askliposebr goneba_vrceli~ (64. 11)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 201)
rogorc ukve aRiniSna, Tamar mefis gvirgvinis Semamkobeli Zvirfasi
qvebidan, iakinTi mewamuli_wiTeli, xolo zmiri/smaragdi mwvane ferisaa.
ferTametyvelebis istoria uZvelesi xanidan iRebs saTaves.
uxsovari droidan eniWeboda mniSvneloba ferTa `enis~ wakiTxvasa da
57
amocnobas. amas mowmobs: Zveli miTebi, xalxuri gadmocemebi, zRaprebi,
tradiciebi, sxvadasxva mistikuri swavleba da a. S. ferTa simbolikas
gaaCnia: socialuri, fsiqologiuri, alqimiuri, astraluri, politikuri
da, ra Tqma unda, religiuri aspeqti (http://psyfactor.org/color.htm; abzianiZe
2007: 78).
wiTeli mravalferovani da amave dros winaaRmdegobrivi simboluri
mniSvnelobiT gamoirCeva. igi erTi mxriv, gamoxatavs siyvaruls,
silamazes, sixaruls, cxovrebis sisavses, meores mxriv ki – mtrobas, oms,
SurisZiebas. uZvelesi droidan wiTeli aseve dakavSirebuli iyo
agresiul survilebsa da vnebebTan (http://psyfactor.org/color.htm).
mewamuli_wiTeli aris samefo, imperatorTa, umaRlesi
xelisuflebis, samarTlianobis, pativis, didebulebis feri.
qristianobaSi igi mama RmerTis simbolod miiCneva. mewamuli aseve
RvTismSoblis, rogorc zeciuri dedoflis samosis feria
(http://sumbol.grimuar.info/пурпурный-70.html; http://psyfactor.org/color.htm; abzianiZe
2007: 82). bizantiaSi imperatori aucileblad unda dabadebuliyo
mewamuli feris kedlebian oTaxSi. mxolod imperators hqonda wiTeli
waRebis tarebis ufleba, igi yovelTvis mewamul taxtze ijda da amave
feris melniT awerda xels.
Tumca, saberZenTSi mewamul samoss atarebdnen fexosani
jariskacebi, raTa am fers daefara Wrilobebidan gadmodenili sisxli,
rac garkveul fsiqologiur upiratesobas aniWebda maT mtris winaaRmdeg
brZolaSi. romaeli senatorebi ki mewamuli feris lents ikeTebdnen
samosis zemodan (http://psyfactor.org/color.htm).
mewamuli, wiTlisa da lurjis kombinacias warmoadgens da am
ferebis simbolikidan gamomdinare, siyvarulsa da gulwrfelobas
gamoxatavs (http://sumbol.grimuar.info/пурпурный-70.html; abzianiZe 2007: 82).
qristianul ikonografiaSi mewamuli sevdis, sinanulis da codvaTa
mitevebis feria. wiTeli Seferilobis mewamuli rwmenis, simtkicis, xolo
mocisfro Seferilobisa ki sulieri simSvidisa da sufTa sindisis
simboloa (http://sumbol.grimuar.info/пурпурный-70.html).
58
rac Seexeba mwvanes, igi gazafxulis, sikvdilze sicocxlis
gamarjvebis simbolos warmoadgens. mwvane feri Tavis TavSi aerTianebs
yviTelsa da lurjs. am ferTa simbolikidan gaTvaliswinebiT:
inteleqtis, guluxvobis niSania. rogorc YwiTlisa da lurjis
kombinacia, mistikuri TvalsazrisiT, mwvane simbolurad realurisa da
irealuris kavSirs aRniSnavs.
mwvane aseve simboloa nayofierebis, sibrZnis, simSvidis, cxovrebis
ganaxlebis, aRdgomis, Tanasworobis. igi agreTve gamoxatavs ayvavebas,
keTildReobas, stabilurobas, Secnobasa da rwmenas.
qristianobaSi mwvane samoTxis baRis (edemis), amasTanave,
iniciaciisa da qvel saqmeTa feria; Sua saukuneebSi ki wminda samebis,
epifaniis, ieso qristesa da wmindanTa amqveyniuri cxovrebis, ioane
RvTismetyvelis simbolos warmoadgenda (http://www.mironovacolor.org/theory/hu-
mans_and_color/symbolism/; http://simbol.grimuar.info/зеленый-69.html).
mkveTr, xasxasa mwvane fers ukavSirebdnen zurmuxtis Tvals.
romaeli moazrovne pliniusis Tanaxmad, `zurmuxtsa da misgan
gamomdinare zurmixtisfers Zvelad Zalian did mniSvnelobas aniWebdnen~.
Tavis wignSi `Txroba Zvirfas TvalTa Sesaxeb~ me_20 saukuneSi moRvawe
geoqimikosi da ekonomisti a. fersmanic aRniSnavs, rom zurmuxtis, anu
`mbrwyinavi qvis~ feri yvelaze metad fasobda. igi iyo sicocxlis,
siwmindis, axalgazrdobis simbolo. mas miawerdnen uZlurebisagan
gankurnebis idumal Zalas (http://www.mironovacolor.org/theory/humans_and_co-
lor/symbolism/).
qristianul tradiciaSi zurmuxtisferi mwvane qristianuli
rwmenis, aRdgomis da samebis emblematuri feria. adreqristianul
xelovnebaSi am feriTaa gamosaxuli golgoTis jvari, zogjer
RvTismSoblis samosi; aseve mwvane samosSi iyvnen xolme gamosaxulni
angelozebi mironcxebis sakralur scenebSi. qristianul taZarSi
RvTismsaxurebis dros mwvane fers upiratesoba eniWeboda Sobidan
samebis dResaswaulamde (liturgiaSi igi imedis niSans warmoadgens).
v. kandinski absolutur mwvanes arsebulTagan yvelaze mSvid fers
uwodebs (abzianiZe .... 2007: 83, 84).
59
Tumca, mwvane feris simbolika araerTmniSvnelovania da mas, garda
pozitiurisa, negatiuri mniSvnelobac aqvs. igi umwifrobas,
arasrulyofilebasac gamoxatavs (http://psyfactor.org/color.htm).
SeiZleba iTqvas, rom aRniSnul ferTa ZiriTadi da Tan pozitiuri
mniSvnelobebi Tanxvdeba iakinTisa da zmiri/smaragdis simbolur
mniSvnelobebs. kerZod, iseve rogorc iakinTi, mewamuli_wiTelic mefobis,
umaRlesi xelisuflebis, samarTlianobis simboloa. mwvane ki,
zmiri/smaragdis msgavsad rwmenis, qveli saqmeebis, sibrZnis niSania.*
amdenad, vfiqrobT, Tamar mefis saxes SeiZleba davukavSiroT rogorc
Zvirfas TvalTa, agreTve maTi ferebis simbolikac.
dasasrul SevniSnavT, Zvirfas qvaTa, iseve rogorc ferTa
simbolur mniSvnelobebs rom didi roli eniWebaT ara mxolod
xelovnebis sferoSi, aramed religiur da saxelmwifoebriv_politikur
cxovrebaSi, amas Tamar mefis gvirgvinis Semamkobel patiosan TvalTa da
maTi ferTa simbolikac mowmobs. amasTan Tu gaviTvaliswinebT am Tavis
dasawyisSi qarTvel mefeTa gvirgvinis cvalebis Sesaxeb moxmobil ivane
javaxiSvilis mosazrebas, SeiZleba vifiqroT, rom gvirgvinSi
simbolurad ama Tu im mefis daniSnuleba, misi misia unda
gansaxierebuliyo. aRiSnuli exeba Tamar mefesac (SeiZleba yvelaze metad
swored mas!). migvaCnia, rom `istoriani da azmani SaravandedTan~_is
avtori, romelsac, ivane javaxiSvilis TqmiT, `windawinve mofiqrebuli
hqonia sad, ra da rodis eambna... mouazrebia ras da sad unda Sehxeboda
misi winamdebare sityva~ (javaxiSvili 1929: 237), Tamar mefis gvirgvinze
tyuilad ar gaamaxvilebda yuradRebas.**
__________________
*Tamaris mefobisdroindeli saqarTvelos mdgomareobis gaTvaliswinebiT, mwvane
feris simboluri mniSvnelobebidan mis saxes SeiZleba davukavSiroT aseve
ayvaveba, keTildReoba, stabiluroba.
**Tamar mefis gulsakidi jvaric (XI s_is bolo XIII s_is dasawyisi), romelic
daculia saqarTvelos Salva amiranaSvilis saxelobis xelovnebis saxelmwifo
muzeumis oqros fondSi, Semkulia lalisa da zurmuxtis TvlebiT,
gamSvenebulia TeTri margalitebiT. lalis igive iakinTis da zmiri/smaragdis
60
zemoT ukve iTqva, rom Tamaris samefo taxtze asvla XII
saukunisaTvis arcTu Cveulebrivi movlena iyo, radgan am periodSi arc
erT sxva qveyanas qali ar marTavda. bunebrivia, am faqts yvela
aRtacebiT ar Sexvdeboda da Tamars mowinaaRmdgeebi eyoleboda.
qali_mefis poziciebis gasamyareblad, vfiqrobT, mematiane Zvirfas qvaTa
simbolikasac mimarTavs. iakinTisa da zmiri/smaragdis simboluri
mniSvnelobis meSveobiT xazgasmulia Tamaris, Tumca qalis, magram, rac
mTavaria. bagrationi mefis RvTiuri warmomavloba, rac misi mefobis
uflebas udavos xdida, asevev aqcentirebulia, rom Tamari iyo
samarTliani da brZeni mefe, romelic gamoirCeoda RvTismosaobiT,
qristianuli cxovrebis wesiT da qveyanasac qristianuli principebiT
marTavda (javaxiSvili 1983: 292).
aqve saWirod miviCnevT erTi ramis aRniSvnas, Tamar mefis
gvirgvinze saubrisas, albaT saintereso iqneboda Tamaris freskebze
gamosaxul gvirgvinTa da maT Semamkobel Zvirfas qvaTa gaTvaliswinebac.
Cvenamde moRweulia Tamar mefis oTxi freska: varZiis, berTubnis,
yinwvisis da beTaniis. samwuxarod, aRar arsebobs daviT garejis ioane
naTlismcemlis saxelobis monastris taZris Tamaris freska.
varZiaSi, RvTismSoblis taZarSi gamosaxul freskaze Tamaris
gvirgvinis centrSi moTavsebulia wiTeli feris didi zomis qva,
gverdebze ki mcire zomis aseve wiTeli da molurjo feris Tvlebi. am
gvirgvins aqvs margalitebiTa da Zvirfasi qvebiT mooWvili dasakidebi.
_____________________
Sesaxeb ukve visaubreT. rac Seexeba margalits, is srulyofilebis, qalurobis,
sibrZnis, sinaTlis (gansakuTrebiT TeTri margaliti), samarTlianobis,
ubiwoebis, qalwulebis da amave dros nayofierebis simboloa. qristianobaSi
margaliti qalwul mariamis wiaRSi davanebuli ieso qristes metaforaa;
apokalifsSi axali ierusalimis kedlebi margalitisaa (gamocxad. 21. 21)
(http://mirslovarei.com/content_sim/ZHwmchug-253.html; tresideri:
http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Culture/JekTressider/159.php). margalitis simbolika
garkveul wilad emTxveva iakinTis (samarTlianoba) da zmiri/smaragdis
(qalwuleba, sibrZne) simbolur mniSvnelobas. zemoaRniSnulidan gamomdinare,
SesaZlebelia vifiqroT, rom Tamar mefis gulsakidi jvrisaTvis Zvirfasi
Tvlebis SerCevisas maTi simbolikac gaiTvaliswines.
61
beTaniis RvTismSoblis eklesiis freskaze Tamar mefis Tavs
umSvenebs Zvirfasi TvlebiTa (maTi ferebisa da raodenobis dadgena
freskis dazianebis gamo Znelia) da margalitebiT Semkuli sakidrebiani
gvirgvini.
rac Seexeba yinwvisis wminda nikolozis taZris Tamaris freskas, aq
freskebi saerTod, da maT Soris Tamar mefisac, sakmaod dazianebulia.
Tamaris freska mxolod konturis saxiTaa Semonaxuli, isic
nawilobriv. aqedan gamomdinare, gvirgvinze TiTqmis verafers vityviT,
garda imisa, rom konturebis meSveobiT garkveviT mxolod misi formis
garCevaa SesaZlebeli.
berTubnis monastris RvTismSoblis taZris freskaze Tamar mefis
gvirgvini margalitebiTaa Semkuli.
oTxive freskaze Tamar mefesTan erTad gamosaxulni arian mama,
giorgi III (yinwvisi, varZia, berTubani) da Ze, laSa_giorgi (beTania,
berTubani, yinwvisi) an orive erTad (yinwvisi, beTania).
safiqrebelia, rom aRniSnul freskebze gamosaxuli samive mefis
gvirgvini pirobiTia (alibegaSvili 1979: 28).
daTariRebis mixedviT varZiis freska yvelaze axlosaa Tamaris
mefed meored kurTxevis drosTan (1184 w.). marTalia, am SemTxvevaSi
mematiane ufro dawvrilebiT cnobebs gvawvdis, dagvirgvinebis wesisa da
gangebis srul suraTs warmogvidgens, magram mefis gvirgvins mxolod
Tamaris pirveli kurTxevis Sesaxeb saubrisas aRgviwers. rogorc gaiane
alibegaSvili aRniSnavs, araTu varZiis, aramed danarCen sam freskazec ar
aris gamosaxuli Tamaris (arc giorgi III_isa da laSa_giorgis) realuri
gvirgvini. isini samefo Tavsamkaulis mxolod simbolizebuli,
sxvadasxvagvari dekoratiuli detaliT utrirebuli variantebia
(alibegaSvili 1979: 28).
zemoaRniSnulidan Cans, rom Tamar mefis gvirgvini oTxsave, ufro
sworad sam freskaze (radgan dazianebis gamo yinwvisis freskaze
saubaria Znelia), didad gansxvavdeba gvirgvinis im aRwerilobisagan,
romelsac mematiane gadmogvcems. met_naklebad mainc mosalodneli iyo,
rom is gvirgvini, romlis Sesaxebac ucnobi istorikosi gvamcnobs,
swored Tamar mefis freskebze yofiliyo gamosaxuli. sainteresoa, ratom
62
ar aisaxa freskebze is gvirgvini, romelic Tamars, saqarTveloSi pirvel
da imdroindel msoflioSi erTaderT qal_xelmwifes, Tanamosaydred
gamocxadebis, anu mefed pirvelad kurTxevis dros Tavad mamam, giorgi
III_m daadga Tavze da romelsac, Cveni azriT, mkveTrad gamoxatuli
simboluri mniSvneloba unda hqonoda?! rogorc ukve vTqviT, migvaCnia,
rom am gvirgvinis, mis Semamkobel Zvirfas TvalTa simbolikis
saSualebiT kidev erTxel esmeba xazi Tamaris, bagrationi mefis
RvTaebriv warmomavlobas da amdenad, misi mefobis uflebas, rac
dakavSirebuli unda yofiliyo Tamaris, qali_mmarTvelis poziciebis
gamyarebasTan. SesaZloa, im droisaTvis, roca Tamaris dRemde moRweuli
freskebia Sesrulebuli (rogorc aRiniSna, varZiis garda yvela sxva
taZris freska gviandeli periodisaa), es sakiTxi aRar iyo aqtualuri,
radgan cxadi gaxda, rom saqarTvelos Tamaris saxiT, marTalia, qali,
magram Zlieri mmarTveli hyavda.
63
`istoriani da azmani SaravandedTanis~ erTi iambikos
simboluri gaazrebisaTvis
`istoriani da azmani SaravandedTanis~ bolos aris erTi iambiko,
sadac TiTqmis yvela sityva saxe_simbolod SeiZleba miviCnioT:
`mefe, mTavari, sioni da wyaroni
Wabuki, qalwuli, ebguri saebguro
aRÂri kicuTa, Tualni da israeli,
godoli, menave, saxli da mamaca,
megÂpteli cxeni, lazare da qudi~
(istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 113).
iambikos meore striqoni mcireodeni gansxvavebiTaa warmodgenili
`istoriani da azmani SaravandedTanis~ korneli kekeliZiseul
gamocemaSi: `Wabuksa swori, ebguri saebguro~) (istoriani da azmani
SaravandedTani 1941: 140).
`qarTlis cxovreba~_Si es iambiko arsen iyalToels miewereba;
erT_erT leqsTa krebulSi – ioane petriws (istoriani da azmani
SaravandedTani 1959: 113), `istoriani da azmani SaravandedTan~_is
korneli kekeliZiseul gamocemaSi ki _ arsen iyvnels (Tumca `istoriani
da azman~_is miseuli gamocemis Sesaval werilSi korneli kekeliZe
iambikos Semqmnelad ioane WimWimels miiCnevs. arseni ki, misi azriT,
`istoriani da azmani SaravandedTan~_is avtorad SeiZleba vigulisxmoT.
korneli kekeliZe moixmobs erT xelnawers (S379; gv. 192-193), sadac, misi
TqmiT, iambiko moewereba ioane petriws, romelic gaigivebulia ioane
WimWimelTan) (istoriani da azmani SaravandedTani 1941: 140). rogorc
vxedavT, aRniSnuli iambikos damweris vinaobis Sesaxeb sxvadasxva
mosazreba arsebobs, magram es calke saubris Temaa. Cven iambiko im
64
kuTxiT gvainteresebs, Tu ras aRniSnaven masSi simbolurad moxmobili
sityvebi da ra datvirTva SeiZleba hqondeT maT.
m e f e
ganasaxierebs mamrobiT princips. igi simboloa RvTisagan
kurTxeuli xelisuflebisa (tresideri: http://www.gumer.info
/bibliotek_Buks/Culture/JekTresidder/255; simboloTa leqsikoni www.mirslovarei.com
/content_sim/korol-370.html).
umaRlesi saero xelisuflebis RvTissworobis idea uZvelesi
droidan arsebobda.
Zvel aRmosavleTSi mefis xelisufleba mWidrod iyo
dakavSirebuli RvTaebis mefobis Sesaxeb miTosur koncefciasTan, rac im
drois sxvadasxva kulturis saerTo maxasiaTebels warmoadgenda.
miTosis mefe iyo kulturuli gmiri, wminda mmarTveli, radgan mas
RvTaebisagan moniWebuli hqonda garkveuli funqciebi, igi wminda nebis
gamtareblad miiCneoda (niSanTa da simboloTa enciklopedia:
http://sigils.ru/symbols/zar.html). zogadad, mefoba, gaiazreboda erTgvar wminda
instituciad, romelic met_naklebad RvTaebrivis sferos ganekuTvneboda.
egvipteSi Tvlidnen, rom faraoni iyo gankacebuli RmerTi hori
(hori egviptelTa erT_erTi uZvelesi RmerTia, mas gamosaxavdnen
miminosTaviani adamianis an miminosfrTebiani mziuri diskos saxiT. hori
miCneuli iyo rogorc ciur, mzis RmerTad, RvTaebaTa mefed, aseve
amqveyniur xelmwifed, faraonad. faraonebi warmoadgendnen `horis
msaxurebs~, egvipteSi misi xelisuflebis memkvidreebs (miTologiuri
leqsikoni 1991: 158,159; http://bibliotekar.ru/100bogov/8/htm). misi (faraonis) yvela
saqcieli RvTaebriv qmedebad aRiqmeboda. mas aseve miniWebuli hqonda
sakulto funqciebi.
65
babilonSi mefe RmerT marduqis rCeulad, misgan xeldasxmulad
miaCndaT, rac imas niSnavda, rom mas unda emarTa `oTxi sfero~, e. i.
mTeli dedamiwa (babilonuri miTosis Tanaxmad, marduqi aris mTavari
RmerTi, kacTa modgmis Semoqmedi an mxsneli, kacTmoyvare, viTarca
harmoniuli da mwyobri samyaros Semqmneli, mSvidobiani, mkvdreTiT
aRmadgeneli (kiknaZe: 1976:49), brZeni, mkurnalobis xelovnebisa da
`wyevlis Zalis~ mflobeli, aseve wylis da mcenareTa RvTaeba, RmerTTa
mbrZanebeli da mama~ (miTologiuri leqsikoni 1991: 344;
http://ulenspiegel.od.ua/?ID=4190). babilonis mefis xelSi gaerTianebuli iyo
rogorc samoqalaqo, ise samxedro Zalaufleba. amave dros, igi qalaq-
saxelmwifos umaRles qurums warmoadgenda.
moxmobili magaliTebi imaze miuTiTebs, rom mefis tituli mis
mflobels RmerTsa da adamians Soris Suamavlad warmoaCenda. misi
movaleoba iyo adamianebi uzrunveleyo marTlmsajulebiT, gamarjvebiT
da mSvidobiT, magram aseve aucilebeli iyo, mas hqonoda RvTaebrivi
madlmosileba, rac imaSi gamoixateboda, rom adamianebi, niadagi da
cxovelebi nayofierni unda yofiliyvnen.
hesiodes gadmocemiT, Tu mefe samarTliania, misi qveSevrdomebi uxv
mosavals iReben, futkrebi bevr Tafls amzadeben, cxvrebs xSiri matyli
aqvT. arasamarTliani, uRirsi mmarTveli ki Tavisi erisaTvis ubedurebis,
mousavlianobis, avadmyofobebisa da katastrofebis mizezi xdeba
(analogiuri warmodgena arsebobda CineTSic) (niSanTa da simboloTa
enciklopedia: http://sigils.ru/symbols/zar.html).
amrigad, samefo xelisufleba, rogorc institucia, warmoadgenda
miTologiuri sistemebisa da poliTeisturi kultebis erTianobas.
mogvianebiT, monarqTa gaRmerTebis Sesaxeb warmodgena SeiTvises
elinisturma da romis imperiebma.
mefoba RvTisagan kurTxeulia bibliuri tradiciiT, romelic,
zemoaRniSnulis fonze, mTeli rigi TaviseburebebiT gamoirCeva. Zvelsa
da axal aRTqmaSi mniSvnelovani adgili uWiravs uwyebas RvTis meufebis
Sesaxeb. saRvTo werilSi amqveyniuri mefobis Tema, israelianTa
gamocdilebidan gamomdinare, viTardeba da saboloo jamSi is ieso
66
qristes meufebis gansazRvras emsaxureba (bibliuri RvTismetyvelebis
leqsikoni 1974: 1224).
mefis xelisuflebisadmi aseTive damokidebulebaa axal aRTqmaSi.
saxarebaSi macxovari ambobs,_ `mieciT keisrisaÁ keisarsa da RmrTisaÁ
RmerTsa~ (maTe 22. 21; markozi 12. 17; luka 20. 25) (axali aRTqumaÁ 2008: 73;
145; 249). gavixsenoT agreTve ieso qriste mimarTva pilatesadmi,_ `ara
gaqus ÃelmwifebaÁ Cemi arca erTi, ukueTumca ara mocemul iyo Senda
zegardamo, amisTvis mimcemelsa Cemsa Senda udidesi codvaÁ aqus~ (ioane
19. 12) (axali aRTqumaÁ 2008: 340). petre mociquli Tavis epistoleSi wers,_
`yovelTa pativs_scemdiT, ZmaTa hyuarobdiT, RmrTisa geSinoden, mefesa
pativs_scemdiT~ (1 petre 2. 17) (axali aRTqumaÁ 2008: 469). pavle mociquli
ki aRniSnavs,_ `yoveli suli Ãelmwifebasa mas umTavrÀssa daemorCilen,
rameTu ara ars ÃelmwifebaÁ, garna RmrTisagan da romelni arian
Ãelmwifebani, RmrTisa mier ganwesebul arian~ (rom. 13. 1) (axali aRTqumaÁ
2008: 533).
adreqristianul dokumentebSi gadmocemulia samefo
xelisuflebisadmi damokidebuleba, romelic Semdeg wminda mamaTa
nawerebsa Tu saeklesio krebaTa dadgenilebebiT gamyarda da damkvidrda
qristianul ideologiaSi. am damokidebulebis Tanaxmad, mefe, imperatori
miiCneoda adamianad, romelsac RvTisagan eboZa xelisufleba da
romlisadmi morCileba ar niSnavda mis RmerTad aRiarebas (iustine
filosofosi, Teofile antioqieli, papi klimenti romaeli, tertuliane
(marTalia, igi ar miekuTvneba eklesiis mamebs, magram mis naSromebs
gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba eklesiis istoriisaTvis) (iustine
aseve aRniSnavs, rom `cudi mmarTvelobisaTvis mefeebs elodebaT
saSineli sasjeli – mudmivi cecxli jojoxeTSi~ (raneri 1961; javaxia
2005: 51, 52, 53; averincevi 1977: 116).
IV saukunidan konstantine didis mmarTvelobis, anu qristianobis
saxelmwifo religiad gamocxadebis periodidan Camoyalibda samefo
xelisuflebis RvTisagan rCeulobis Teoria, rasac ukavSirdeba
imperatoris, rogorc marTlmadidebluri samyaros mmarTvelis da
romeebis (bizantiis) saxelmwifos, rogorc qristiani xalxis damcvelisa
da mfarvelis kultis Seqmna, romelic iwyeba IV saukunidan da apogeas
67
aRwevs Semdgom saukuneebSi. bizantiaSi warmoiSva imperatoris
xelisuflebisa da saxelmwifos erTiani qristianuli koncefcia,
romelic safuZvlad daedo bizantiis politikur doqtrinas. am
koncefciis Tanaxmad, RmerTi (pantokratori) iyo yoveli arsebuli
wesrigis, rogorc zecieris, aseve miwieris Semoqmedi da Tavi, imperatori
ki, zeciuri wesrigis Sesabamisad, miwieri wesrigis damamyarebeli. es iyo
diarxiis principi, anu saero da sasuliero xelisuflebis erTianobis
idea (javaxia 2005: 55).
Suasaukuneobrivi qristianuli ideis Tanaxmad, miuxedavad
uflisagan boZebuli SeuzRudavi uflebebisa, imperatori rogorc
adamiani iseTive mona iyo RvTisa, rogorc yvela mokvdavi (averincevi
1977: 116). misTvis cxadi iyo amqveyniuri Zalauflebis araraoba, da piradi
pasuxismgebloba RvTis winaSe moniWebuli uflebebisaTvis. aRniSnuli
damokidebuleba Camoyalibebulia iustinianes (527_565) werilSi
tribonianesadmi, _ „RvTis nebiT vmarTavT Cven saxelmwifos, nebiT,
romelic gadmogveca zeciuri yovlismpyrobelisagan, vuZRvebiT brZolebs
bednierad, vamyarebT brwyinvale mSvidobas da samarTlianad ganvagebT
qveyanas, aseve Zlier avamaRlebT Cvens suls yovlisSemZle uflis
SemweobiT. Cveni miRwevebi iaraRis, Cveni jariskacebis, mxedarTmTavrebis
Tu Cveni niWis meSveobiT mainc damyarebulia mxolod yovladwmida
samebaze, romelic awesrigebs yvelafers mTels samyaroSi, dedamiwis
yvela kuTxeSi“ (runcimani 1976: 214; javaxia 2005: 56).
konstantine didis Rvawlma qristianTa winaSe garkveulwilad
ganapiroba TanamedroveTa mier xSirad qristianuli
RvTismetyvelebisaTvis Seusabamo RvTaebrivi pativiT moxsenieba.
magaliTad, misi sagvareulos sadideblad umbraSi taZris ageba an
imperatorTa winaSe muxlis modreka. Tumca, am ukanasknelis warmoSobas
ambrosiusi ase ganmartavs, _ muxlis moyra xdeboda macxovris
samsWvalis winaSe, romelic elene dedofalma ierusalimidan Camoitana
da Casmuli iyo imperatoris gvirgvinSi (enslini 1975: 67; javaxia 2005: 53).
zemoT ukve aRniSna, rom qristianuli swavlebiT kurTxeulia
mefoba, rogorc institucia da ara romelime konkretuli adamiani (mefe);
mefis titulis tareba ki gulisxmobs gansakuTrebul pasuxismgeblobas
68
RvTis winaSe. Tumca, mogvianebiT, bizantiaSi (romelic erTi mxriv,
ideologiurad axal ierusalimad iTvleboda, xolo meore mxriv
cezarTa imperiis pirdapir gagrZelebas warmoadgenda (kaJdani 1968: 103),
rac upirvelesad adamianTa cnobierebaze aisaxeboda da, Sesabamisad,
vlindeboda garkveul sakiTxebTan damokidebulebaSi) moxda am swavlebis
`gaukuRmarTeba~. bizantiis imperatori miiCnies amqveyniur RmerTad,
sakralur figurad (averincevi 1977: 116; kaJdani 1968: 103; litavrini 1989:
29) (XVIII saukunis dasawyisSi, bizantiuri tradiciis gavleniT, am
movlenam Tavi iCina ruseTSic (Jivovi... 1987: 76). bizantielTa
warmodgeniT, koronacia imperators avtomaturad ganwmendda yovelgvari,
maT Soris momakvdinebeli codvis, mkvlelobisagan. siwmindeebad
iTvleboda vasilevsis sasaxle, tanisamosi.
amgvari kulti imperatorisa nergavda imperiis sidiadisa da
maradiulobis rwmenas, Tumca, praqtikaSi reprezentatiuli funqcia
mmarTvels arcTu xSirad sazeimo manekenad aqcevda xolme.
imperatori arasdros dgeboda pirdapir iatakze, yovelTvis idga
SemaRlebul adgilze; mas ar unda emoZravebina xeli, ar unda Serxeoda
saxis nakvTebic ki. mkacrad iyo gansazRvruli, romel dReebSi unda
gamoCeniliyo imperatori aivanze, rodis unda gaevlo dedaqalaqis
quCebSi (reprezentatuli funqciis gamo igi ZiriTadad dedaqalaqs iyo
mijaWvuli) an rodis unda daswreboda RvTismsaxurebas aia sofias
taZarSi. igi iyo ara mxolod umaRlesi mosamarTle, administratori da
kanonmdebeli, aramed TviT xorcSesxmuli kanoni. imperatori kanonze
maRlac ki idga (kaJdani 1968: 86).
saqarTveloSi, miuxedavad saerTo religiur_kulturuli arealisa,
bizantiisagan gansxvavebuli situacia iyo. qristianuli tradiciis
Tanaxmad, mefe CvenSic RvTisagan xeldasxmulad iTvleboda, magram is ar
gauRmerTebiaT. qarTuli istoriuli Zeglebidan Cans, rom CvenSi kargad
yofila gaazrebuli qristianuli swavleba,_ `bunebiT RmerTobisa~ da
`madliT RmerTobis~ Sesaxeb. daviT aRmaSeneblis istorikosi, rodesac
daviT mefis gardacvalebis Sesaxeb gvauwyebs, aRniSnavs,_ `egreTve Jamsa
Sina Sueniersa da jerovansa mouwoda RmerTman Semyuarebelsa TÂssa da
maradis mosurnes samaradisod mefobad winaSe missa... da aRiyvana mun...
69
sada TÂT igi bunebiT RmerTi meufebs madliT RmerTqmnilTa zeda, mas
Tana mefobad... sada igi aq mkÂdr ars da iqcevis naTelsa Sina
RmrTaebisasa~ (daviT aRmaSeneblis istorikosi 1955: 362).
mefis xelisufleba RvTisagan dadgenilad rom iyo miCneuli
qarTul sinamdvileSic, es araerTxelaa xazgasmuli rogorc
hagiografiul, aseve saero xasiaTis literaturul Zeglebsa da, ra Tqma
unda, istoriuli Janris mwerlobaSi.
gavixsenoT Tundac grigol xanZTelis mimarTva aSot
kurapalatisadmi, _ `Tquen xelmwifeni ufal gyuna RmerTman queyanisa
gangebad~ (giorgi merCule 1982: 234) (aSot kurapalati ara mefe, aramed
erismTavari, magram rac mTavaria, bagrationTa gvaris warmomadgeneli
iyo (javaxiSvili 1984: 95). marTalia, VI saukunis 30_ian wlebSi
iranelebma qarTlSi mefoba gaauqmes, magram rodesac imave saukunis
50_ian wlebSi aRsdga adgilobrivi xelisufleba da Seiqmna e. w.
erismTavris instituti, TviT erismTavrebi TavianT Tavs da maTi
Tanamedrove qarTuli sazogadoeba maT `mefed~ Tvlidnen (juanSeri 1955:
222; asurel moRvaweTa cxovrebis wignTa Zveli redaqciebi 1955: 204, 205)
(lorTqifaniZe 2003: 22).
mefes RvTisagan xeldasxmulad miiCnevs SoTa rusTavelic
(yovelive zemoTqmulidan gamomdinare da rusTvelis epoqis
gaTvaliswinebiT es savsebiT bunebrivia!) gavixsenoT `vefxistyaosnis~
prologi:
`romelman Seqmna samyaro ZaliTa miT ZlieriTa,
zegardmo arsni suliTa yvna zeciT monaberiTa,
Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs uTvalavi feriTa,
misgan ars yovli xelmwife saxiTa mis mieriTa~
(rusTaveli 1987: 9).
xelmwifis RvTisagan kurTxeulobis idea, bunebrivia, aisaxa Tamar
mefis istoriebSic. basili ezosmoZRvari gvamcnobs,_ `dajda nebiTa
RmrTisaTa Tamar mefed. amieriTgan jer ars Tamaris Tqmad, garna
70
monacvleoba*RmrTisa samefosa da erisaTvis, rameTu aRiRo goneba
maRlad da mdabliTa suliTa ganicada sidide misda rwmunebulisa.
miayvna myvanebelsa TÂssa xedva da iwyo gangebad, viTar igi mobervida
suli~ (basili ezosmoZRvari 1959: 117). `istoriani da azmani
SaravandedTan~_is avtori ki SeniSnavs,_ `dajda nebiTa RmrTisaTa
(Tamar) saydarTa zecamdi amaRlebulTa~ (istoriani da azmani
SaravandedTani 1959: 30). igive mematiane Tamars ixseniebs `RmrTiv
gvirgvinosan mefed~ da `mefeT mefed~ (istoriani da azmani
SaravandedTani 1959: 52). CaxruxaZe Tamars `zenaiT cxebuls~ uwodebs
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 205).
sxva qristian** da, maT Soris, qarTvel mefeTa msgavsad*** Tamaric
RvTisgan xeldasxmulad miiCnevs Tavs. darbazis winaSe igi aseT sityvebs
warmoTqvams, saydari, samefo taxti `rwmunebul ars Cemda pirvel
RmrTisagan da Semdgomad mSobelTa Cemgan~ (istoriani da azmani
SaravandedTani 1959: 47); sikvdilis win ki ukanasknel mimarTvaSi
`warCinebulTa samefosa TÂsisaTa~ Tamari ambobs,_ `gangebiTa RmrTisaTa
viyav Tquen zeda~ (basili ezosmoZRvari 1959: 145).
*monacvle – Semcvlels, memkvidres niSnavs (sarjvelaZe 1997: 478). qristianuli swavlebiT, RvTis Zeebad da, aqedan gamomdinare, mis memkvidreebad iTvlebian wmindanebi (galat. 4. 7; rom. 8. 17). Tamari mefe_wmindania da, amdenad, mis RvTis `monacvled~ saxeldebas ormagi datvirTva eniWeba (amis Sesaxeb ufro vrclad ix. naSromis momdevno Tavi).
**adreSuasaukuneebSi mefeebi werilebsa da mimarTvebSi TavianT Tavs ixsenieben Semdegi formuliT: `RvTis nebiT mefe~ (Gracia Dei rex) (de kulanJi 1916: 264_271; javaxia 2005: 52).
XVI saukunis ruseTSi, ivane IV mrisxanes dros sagangebod aRiniSneboda, rom misi xelisufleba RvTis mier iyo dadgenili. aseve dadasturebulia evropuli dinastiebisaTvis (tiudorebi, hohencolerebi da sxvaTa) mefobis RvTis mier boZeba (litavrini 1989: 29).
***giorgi II Sio mRvimis monastrisadmi naboZeb Tavis sigels ase iwyebs: `nebiTa RmrTisaTa: afxazTa, qarTvelTa, ranTa, kaxTa da somexTa mefisa (1088 wlis sigeli, Sio mRv. ist. sab. gv. 13). daviT mefec Tavis wyalobis wigns aseTive winadadebiT iwyebs: `nebiTa RmrTisaTa: afxazTa, qarTvelTa, ranTa da kaxTa mefisa (iqve, 21) (javaxiSvili 1984: 96). daviT aRmaSenebeli ki Tavis anderZSi sagangebod aRniSnavs, rom mefoba mas RvTisagan `erwmuna~ (anderZi daviT aRmaSeneblisa Sio mRvimisadmi; qarTuli samarTlis Zeglebi 1966: 12).
71
m T a v a r i
mTavari aris `kacTa Soris uzeSTaesi... gina saqmiTa da swavliTa
umetesi~ (orbeliani 1991: 295); `samarTlis mqmneli~ (orbeliani 1991: 296);
`winamZRvari~ (brokhauzi...:
www.gumer.info/bogoslov_Buks/dictionary/brokg/index.php). mematianeTa uwyebiT,
Tamari `marTlad ganagebda~ qveyanas (istoriani da azmani
SaravandedTani 1959: 60). `iyo dReTa misTa simarTle da mravali mSÂdoba.
ganefina madli bageTa misTa. amisTÂs akurTxa igi RmerTman ukunisamde
da daadgra Tavsa missa gÂrgÂni patiosnebisa, da dasdva welTa misTa
maxÂli Zlierebisa da waremarTa sufevad ukunisamde WeSmaritebisaTÂs,
simSÂdisa da samarTalsa cxoreba Tamarisa~ (basili ezosmoZRvari 1959:
141).
bibliuri tradiciiT, mTavrebad iwodebian: mefeebi, eris
mmarTvelebi, winamZRolebi (bibliuri RvTismetyvelebis leqsikoni 1974:
776; brokhauzi: www.gumer.info/bogoslov_Buks/dictionary/brokg/index.php ).
`mefesTan~, `mTavarTan~ dakavSirebiT, vfiqrobT, sagulisxmoa aseve
erTi faqti.
naSromis pirvel TavSi ukve visaubreT imis Sesaxeb, rom Tamar
mefis gvirgvinSi moTavsebul Zvirfas qvaTagan erT_erTi, iakinTi mefeTa,
mTavarTa da winamZRvarTa Sesabamisi Tvalia. masze iakobis meoTxe Zis,
iudas saxeli iyo amotvifruli. bibliuri gadmocemiT, swored iudas
Stodan iyvnen: mefeebi, mTavrebi, winamZRvrebi, maT Soris israelis mefe
daviTi, romelic qarTuli istoriuli wyaroebis mixedviT, bagrationTa
winapradaa miCneuli.
72
s i o n i
sioni warmodgeba ebrauli sityvisagan `saxelganTqmuli~
(brokhauzi: www.gumer.info/bogoslov_Buks/dictionary/brokg/index.php). igi odiTgan
iudisturi sakraluri adgili iyo. es aris ierusalimis
samxreT_dasavleTiT mdebare maTaTagan (Tu borcvTagan) erT_erTi,
romlebzec gaSenda ierusalimi (siraZe 2002: 110; bibliis enciklopedia
1991: 655). sionis mTaze sataxto qalaqi ierusalimi daviT mefem mas Semdeg
daaarsa, rac dampyrobel iebusielTa tomisagan gaaTavisufla (bibliis
enciklopedia 1998: 272; brokhauzi... 1900: 513).
wminda werilSi sioni iwodeba `daviTis qalaqad~ (II mef. 5. 7; III mef.
8. 1.); `RvTis samyofelad~ (fs. 77. 68l is, 8. 18); `wminda mTad~ (fs. 2. 6)
(bibliis enciklopedia 1991: 655; brokhauzi... 1900: 153).
bibliis mixedviT, `sionSi~ umetes wilad igulisxmeba ierusalimi,
rogorc pirdapiri, aseve aRmatebuli mniSvnelobiT, rac RvTisagan
rCeulobaSi gamoixateba (fs. 2. 6; 9. 12; 83. 8; 131. 13; is. 2. 3; rom. 11. 26; ebr.
12.22) (vixliancevi:
http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/dictionary/biblical_dict/index.php; brokhauzi:
www.gumer.info/bogoslov_Buks/dictionary/brokg/index.php).
sxvadasxva religiaSi, maT Soris, qristianobaSi, mTa miwisa da
zecis damakavSireblad iTvleba. igi sulieri simaRlis, siwmindis,
amaRlebis simboloa (SarabiZe 2005: 127, 137).
`istoriani da azmani SaravandedTan~_is avtori, roca Tamaris
mefed kurTxevis ceremonialis Sesaxeb gadmogvcems, aRniSnavs, giorgi
III_m `...mefe yo Tamar... da daisua marjueniT missa mefe da dedofali,
Semkuli da Semosili pirad_piradiTa fesuediTa oqroaniTa, bisoniTa da
zeziTa, romelsa xada mTad RmrTisad, mTad poxilad da mTad
Seyofilad~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 21). am SemTxvevaSi,
Tamarze saubrisas, ucnobi mematiane exmianeba daviT mefsalmunes,
romelic ambobs,_ `mTaÁ RmrTisaÁ, mTaÁ poxili... mTaÁ ese, romeli sTnda
73
RmerTsa damkÂdrebad mas zeda, rameTu ufalman daimkÂdros igi
sruliad~ (fs. 67. 15, 16) (fsalmunni 2005: 107).
mTis simbolos Tamar mefis saxesTan dakavSireba SemTxveviTi ar
aris. istorikosebsa Tu mexotbeebTan Tamari warmogvidgeba sulieri
simaRliTa da siwmindiT gamorCeulad. es rCeulTa xvedria. Tamaric
rCeulia. amaze kidev erTxel mianiSnebs amave iambikoSi misi `israel~
_ad wodeba (amis Sesaxeb mogvianebiT ufro vrclad visaubrebT).
`vinaca saxed mzisa Saravandni cisagan iSuqebodes miwierTa
saWuretelad, egreTve queyanisagan Tamaris Ãelmwifebisa SaravandTa
maTelTa brwyinvalebani efinebian iataksa amas zeda cisasa~, – aRniSnavs
`istoriani da azmani SaravandedTan~_is avtori (istoriani da
SaravandedTani 1959: 42). basili ezosmoZRvarisa da CaxruxaZis TqmiT,
Tamari gamorCeuli iyo `Seusworebeli simaRliT~ (basili ezosmoZRvari
1959: 147), `simaRliT cebri~ (Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 189). igive
mexotbe Tamaris Sesaxeb ambobs, is ariso `maRali, didi, uklebi, mSvidi~
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 137). ioane SavTeli Tamar mefes `mTas
SeuZvrels~ (Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 137), `siwmindis gzas~
uwodebs (Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 135).
sioni gadataniTi mniSvnelobiT miemarTeba eklesias, rogorc
miwiers, ise zeciurs (esaia 2. 3; ebr. 3. 22; gamocxad. 14. 1). `sioni~
personificirebulia qalis saxeSi. bibliuri saxeldeba `asuli sionisi~
aRniSnavs qalaq ierusalims. umetes SemTxvevaSi ki, `asulni sionisani~
ierusalimis mdedrobiTi sqesis mosaxleobas niSnavs (bibliis
enciklopedia 1990: 655).
sioni aseve ukavSirdeba RvTismSoblis saxes. esaia
winaswarmetyveli ambobs,_ `movides sioniT mÃsneli da moaqcios
uRmerTebisagan iakobi~ (es. 59. 20) (mcxeTuri xelnaweri 1985: 146). `ukueTu
ilmo dedakacman erTsa Sina, anu iSva naTesavi erTgzis, rameTu ilmo da
Suna sionman yrmani TÂsni~ (es. 66. 8) (mcxeTuri xelnaweri 1985: 154).
andria kretelma Tavis TxzulebaSi `SobisaTvis RvTismSoblisa~
yovladwminda RvTismSoblis saxelad miiCnia esaias winaswarmetyvelebaSi
naxsenebi sioni. `da gamoarCia ufalman sioni da saTno yo samkÂdreblad
igi~, rac fsalmunTa sityvebTan Sexmianebacaa (fs. 136. 3).
74
uflisagan sionis gamorCeva Tavis samkvidreblad
saxismetyvelebiTad wminda mariamis wiaRSi ieso qristes davanebis
winasaxea. fsalmunSi naTqvamic asea gasaazrebeli, radgan sions dedas
uwodebs adamiani (sulava 2003: 56).
naSromis pirvel TavSi ukve aRvniSneT, rom `istoriani da azmani
SaravandedTan~_is avtori, mogviTxrobs ra laSa_giorgis Sobis Sesaxeb,
Tamar mefes RvTismSobels adarebs. kidev erTxel gavixsenoT es
epizodi,_ `viTar iqmna saras ze, gina Tu raqaelissa, anu Tu
elisabedissa da ufrosRa annassa da vikadro mariamissa. miadga Tamar
ganwmendilTa gonebiTa da taZari RmrTisa aRmsaWualulisa sanTliTa
sxeulisaTa, mÃurvaliTa guliTa da ganaTlebulTa suliTa tabaÃmelisa
beTlem-myofelman mun Sva Ze, swori Zisa RmrTisa, da uwoda saxeli
aÃovnisa mis mamisa TÂsisa giorgi da eseviTarisa mas dRekeTilobasa
Sina ixiles yrma axali, pirvel saukuneTa ganwesebuli Zed mefisa, mefed,
Svilad cxebulisa daviTianad~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959:
56, 57).
Tamar mefis pirveli istorikosis moxmobili sityvebi, rogorc a.
baqraZe aRniSnavs, orTodoqsaluri qristianuli SexedulebiT, usaSvelo
mkrexelobaa, radgan Tamari gaTanabrebulia RvTismSobelTan,
laSa_giorgi ki qristesTan. Tumca mematianis aseT saqciels, mkvlevari
qarTuli mesianisturi ideis arsebobiT xsnis (baqraZe 1988: 6).
ver gaviziarebT a. baqraZis mosazrebas, TiTqos ucnobi istorikosi
mkrexelobas Cadiodes, roca Tamar mefes laSa_giorgis Sobisas
RvTismSobels adarebs, xolo laSa_giorgis `sworsa Zisa RmrTisas~
uwodebs.
saerTod, `istoriani da azmani SaravandedTan~_ze saubrisas
sayuradReboa is faqti, rom misi avtori, rogorc Txzulebidan Cans,
RvTismetyvelebaSi kargad ganswavluli adamiania. amdenad, mematianisagan
mkrexeluri saqcieli naklebad savaraudod gveCveneba. amasTanave
gasaTvaliswinebelia isic, rom `istoriani da azmani SaravandedTani~
simbolur_saxismetyvelebiTi elementebiT erT_erTi yvelaze mdidari
qarTuli istoriuli Zeglia. zemoTqmulidan gamomdinare, laSa_giorgis
Sobis epizodi, vfiqrobT, ufro simbolur planSi unda gaviazroT.
75
wminda mariami, rogorc `sioni~, uflisagan gamorCeulia, radgan mas
unda daetia gankacebuli Ze RvTisa. RvTisagan rCeulia Tamaric, rogorc
RvTismSoblis wilxvedri qveynis bagrationi mefe, daviT
winaswarmetyvelis kidev erTi STamomavlis, momavali bagrationi mefis
mSobeli (ukve araerTxel aRiniSna, rom bagrationebi daviT
winaswarmetyvelis memkvidreebad iTvlebian). daviTis winapari iyo iuda,
visi modgmidanac warmodgnen mefeebi. iudas da, Sesabamisad, daviTis
STamomavali iyo mariam RvTismSobeli. daviTis Stodan iSva xorcielad
ieso qriste, yovelTa meufe, meufeTa meufe (1 tim. 6. 15; gamocx. 17. 14)
(axali aRTqumaÁ 2008: 681, 762). laSa_giorgic, swored am TvalsazrisiT,
mefobis uflebiT, anu simbolurad, SeiZleba iwodos ieso qristes
`sworad~ (da ara bunebiT!) (am sakiTxze ufro vrclad momdevno TavSi
visaubrebT). igive iTqmis naSromis meore TavSi ukve moxmobil
`abdulmesian~_is im monakveTze, romelic laSa_giorgis Sobas exeba:
`ZiriT misisa iesesisa
Svili marTali iSva cxovrebad
qalwul_wmidisa wilxvdomilisa,
saqarTvelosa mefed wodebad~ (16. 1, 2)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 122)
aqve gavixsenoT Tamar mefis meore iambiko `qalwulebriviTa
sisxliTa~, romelic ramdenime gviandeli xelnaweriTaa cnobili.
Svidtaepian, erT strofian klasikuri stiliT Sesrulebul
iambikoSi asaxulia qalwuli mariamisagan RvTis nebiT (`zenaÁsa
gangebisad~) saidumlo SezavebiT kacobriobis sicocxlis momniWeblad Ze
RvTisas xorcielad Soba. iambiko simboluri xasiaTisaa da masSi
xazgasmulia, rom rogorc qalwul RvTismSoblisagan ieso qristes Soba
wmindad ganxorcielda, aseve Tamari, daviT winaswarmetyvelis tomisagan
warmoSobili, RvTis gangebiT aris gamorCeuli. RvTismSobeli da ieso
qriste Tamarisa da misi Zis, laSa_giorgis pirvelsaxeebad arian
warmodgenilni (sulava 2003: 445).
76
Cveni azriT, zemoaRniSnul konteqstSivea gansaxilveli `istoriani
da azmani SaravandedTan~_is is sityvebic, romlebic Tamar mefis dedas,
burduxan dedofals exeba. roca giorgi III_is Tanamecxedris
gardacvalebis Sesaxeb gvamcnobs, Tamaris pirveli mematiane wers,_ `da
miicvala dedofali burduxan, deda Tamarisi, swori Zisa RmrTisa
dedisa~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 22). am SemTxvevaSic,
vfiqrobT, laSa_giorgis msgavsad, Tamaric `sworia Zisa RvTisa~, rogorc
RvTisagan kurTxeuli mefobis mqone, bagrationTa warmomadgeneli,
burduxan dedofali ki RvTismSobels edareba, rogorc mefis mSobeli.
sioni aseve niSnavs mziurs, brwyinvales, elvares (bibliis
enciklopedia 1990: 655).
(qristianul mwerlobaSi naTeli Tavdapirvelad mxolod RvTis,
samebis, misi hipostasebis saxeli iyo, gvian SuasaukuneebSi is iqca mariam
RvTismSoblis epiTetadac (sulava 1983: 216).
naTlis gamomxatveli simboloebi Tamars xSirad miemarTeba
rogorc istorikosTa, aseve mexotbeTa TxzulebebSi (am sakiTxs ufro
vrclad naSromis wina TavSi SevexeT). mematianeebi Tamar mefes uwodeben
`naTelsa da brwyinvalebas~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 20),
`mnaTobs~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 39), `mzes mzeTa da
naTels naTelTa~ (basili ezosmoZRvari 1959: 122); CaxruxaZe ase mimarTavs
Tamars,_ `mze dauvali, Suq momfinari~ (21. 5) (Zveli qarTveli mexotbeni
1957: 122), `gxmob, Tamar mzesa, umzesad zesa~ (61. 1) (Zveli qarTveli
mexotbeni 1957: 201). igive mexotbe Tamaris Sesaxeb ambobs:
„vin naxa sada, nasaxad sad a
Senebr naTleTa bneli mcebare“ (29. 4)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 191)
-------------
„ara gaqvs bneli, xar saZebneli
xveWiT da ndomiT SenamarTevad“ (39. 6)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 194)
77
-------------
„eTerTa mTneni Tqvengan narcxvenni
Senve geZeben Ronisa wvevad“ (49. 47)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 197)
xolo ioane SavTeli aRniSnavs:
`vTqva me aw viTa, rom iqmnes wviTa
mnaTobni mZafrad sxivTa misTagan,
xedven mzeriTa: `sworavs mze riTa?~ –
ficven: `mihrida TvisTa sxivTagan!~ (17. 3. 4)
-------------
`dovlaT_svianad sufevs mzianad~ (18. 1)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 123)
-------------
xotbaTa amjerad moxmobil taepebSic, naSromis wina Tavis
msgavsad, Tamari mziuri brwyinvalebiTa da naTelmosilebiT
warmogvidgeba Tumca, am SemTxvevaSi es ar aris mxolod RvTiuri naTlis
gamoxatuleba, radgan gviani Suasaukuneebidan naTels daekisra aseve
esTetikuri funqciac da is adamianis silamazes, Sinagan bunebas
gamoxatavs (sulava 1983: 219).
78
w y a r o n i
wyali uZvelesi universaluri simboloa. igi ganwmendis,
ganaxlebis, sibrZnis, gankurnebis niSania (tresideri http://www.gumer.
Info/bibliotek_Buks/Culture/JekTresidder/184.php; bibliis enciklopedia 1990: 128).
wyali simbolurad mdedrobiT sawyiss, nayofierebas ukavSirdeba,
qristianobaSi `wyaro~ xsnis simboloa. bibliuri gadmocemis Tanaxmad,
pirvelsawyisi wyaroebi samoTxeSi mdgari sicocxlis xis fesvebidan
warmodgnen (tresideri: http://www.gumer.
Info/bibliotek_Buks/Culture/JekTresidder/184.php; kuperi 1986: 209) (gavixsenoT
Zvelebrauli saxeli `Tamaris~ erT_erTi mniSvneloba `palmis xe~,
romelic, Tavis mxriv, sicocxlis xis simboloa). aRniSnuls SeiZleba
davukavSiroT CaxruxaZis da ioane SavTelis sityvebi:
`ars cnobaT moTxe, viTa samoTxe,
wyalad wyali mrwyveli, munve mdinari~ (21. 8)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 189).
-------------
„wyali mqnari, momdnari“ (24. 2)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 189)
-------------
,,gaqvs arsTa wyali...~ (62. 3)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 189)
-------------
79
„wylad gTqva nilosad, usasyidlosad
samoTxiT Cvenda qandakebulad“ (42. 1)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 131)
-------------
„giÃmobs ena miT swavlis enamiT
wylad wyarod, mrwyvelad borcvTa da velTa~ (105. 2)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 152)
ioane SavTeli Tamars `ukvdavTa wyarosac~ uwodebs (Zveli
qarTveli mexotbeni 1964: 120).
rogorc ukve vnaxeT, Tamari saxeldebulia `sionad~. sioni, wminda
werilis mixedviT, RvTis adgilad, RvTis samyofelad iTvleba.
fsalmunTa wignis Tanaxmad ki RvTis samyofeli yovelTvis mdidaria
wyliT. `mTaÁ RmrTisaÁ, mTaÁ Seyofili da mTaÁ poxili. rasame hgonebT
Tquen, mTano poxilno? mTaÁ ese romeli sTnda RmerTsa damkvidrebad mas
zeda da rameTu ufalmanca daimkvidros igi srulad~ (fs. 67. 15, 16)
(fsalmunni 2007: 139). `poxili~ poxiers, nayofiers, noyiers, wyaliTa da
teniT Sezavebuls niSnavs (SarabiZe 2005: 97) (67_e fsalmunis moyvanili
sityvebi, rogorc `sionis~ simbolikaze saubrisas vnaxeT, `istoriani da
azmani SaravandedTan~_Si Tamar mefesac miemarTeba).
`wyali~ aseve pativis, Rirsebis, saxelisa da didebis simboloa
(nozaZe 1951: 91).
`Tamarian~_Si Tamaris Sesaxeb naTqvamia:
`mefe mTavarTa, mflobi javarTa,
soflisa wyalTa damaSvenali~ (71. 9)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 203).
`soflisa wyals~ `vefxistyaosanSi~ rostevani uwodebs TinaTins
(`Cemi lxini da javari, Cemi soflisa wyalio~. moxmobil striqonebSi
80
`soflis wyali~ soflis, qveynis didebasa da saxels niSnavs (nozaZe 1951:
91).
QW a b u k i
`Wabuki~ ewodeb: rainds, mamacs, vaJkacs, gmirs, mxedars (istoriani
da azmani SaravandedTani 1959: 625; orbeliani 1993: 100).
`istoriani da azmani SaravandedTan~_Si Tamari Sedarebulia
bibliur gmir gedeonTan. gedeonis msgavsad, romelmac samasi kaciT
sZlia madiamelTa uricxv jars (msj. 7. 6, 7, 15, 16) (mcxeTuri xelnaweri
1981: 479, 480). Tamaris momxreebmac mcire laSqriT daamarcxes meored
ajanyebuli giorgi rusi. ucnobi mematiane aRniSnavs,_ `sueman da
simarTleman Tamarisman dasca risxva RmrTisa uxilavi da viTarca
gedeons gasmies, mciredni miewivnes da gaaqcivnes, Camoyarnes da
daÃocnes vina rusi ZliT same gardaixuewa~ (istoriani da azmani
SaravandedTani 1959: 61).
aseve sagulismoa erTi momenti. qristianul literaturaSi aris
magaliTebi imisa, rom wmindanebs SeswevTa Zala cxovelTa mrisxane,
mtacebluri bunebis daTrgunvis, maTi moTvinierebisa. Zvel aRTqmaSi
gadmocemulia, rogor gadaurCa uvneblad mSier lomebs maTTan xaroSi
Cagdebuli Ddaniel winaswarmetyveli (dan. 6. 16_23) (mcxeTuri xelnaweri
1986: 20). `cxovreba Rirsisa mamisa Sio didisa, sakÂrÀlmoqmedisa~
gvamcnobs, rom wminda Sios moTvinierebuli mgeli saxedrebs mwyemsavda
(saqarTvelos samoTxe 1882: 238, 239).
`istoriani da azmani SaravandedTan~_is avtori Tamar mefis Sesaxeb
ambobs,_ `ixileT Tu viTar saturfo da andamatebrivi momzidoba aqus
mÃecTa gulebisao~ da aqve aseT ambavs gvamcnobs,_ `odesme SarvanSes
lomis bokueri gamoegzavna, maT gazardes da esden didi sazareli
Seiqmna, romel arca veluri, arca Sinauris gazrdili arc arvis unaxavs
81
misi araki. raJams darbazs moiyvanin, esre aqunda treli survili da
siyuaruli Tamar RvTiv-ganaTlebulisa, romel mrCoblTa jaWuTa mi-da-
mocalebaman kacTa kidebisaman ver daiWiris, vire Tavi ubesa ara Caudvis
da loSnidis, viTarca Zuel odesme mowameTa metafrasebi mogviTxrobs~
(istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 62; batoniSvili vaxuSti 1978:
181).
q a l w u l i
qalwulebas bevr Zvel religiaSi wminda mniSvneloba eniWeboda. igi
maradiul siWabukes, sicocxlisunarianobas, ubiwoebas gamoxatavda,
magram qalwulebis arsi mTeli Tavisi sisavsiT yvelaze metad
qristianobaSi warmoCnda. es aris RvTis erTgulebis, misi
siyvarulisaTvis Tavis Sewirvis gamoxatuleba. amasTan, qristianuli
TvalsazrisiT, qalwuleba ar gaigeba rogorc mxolod sxeulis umankod
dacva. qalwuli, siqalwule sulier umankoebas aRniSnavs. pavle
mociquli korinTelTa mimarT meore epistoleSi gamoTqvams survils,
isini qristes winaSe ubiwo qalwulebad waradginos (uwmindesi meufe
nikolozi (velemiroviCi) (abzianiZe... 2007: 92). ioane damaskeli Tavisi
dogmaturi xasiaTis naSromSi `marTlmadidebluri sarwmunoebis
zedmiwevniTi gardamocema~AaRniSnavs,_ `gvmarTebs ubiwoeba ufro
sulierad aRviqvaT, radgan arsebobs RvTis siyvarulisa da SiSis mier
suliseul saSoSi mucladRebuli Tesli... qalwuleba aRorZinebs sulis
Svilierebas da swiravs RmerTs nayofs – locvas~ (ioane damaskeli 2000:
207, 208), radgan locva RmerTTan kavSiris, masTan miaxlebis saSualebaa
(bibliis enciklopedia 2000: 140).
Tamar mefis RvTismosaobis, locvismoyvareobis Tu zogadad,
qristianuli cxovrebis Sesaxeb istorikosebi xSirad saubroben.
`umankoeba uzakueli, siwrfoeba usicruo RmrTisa da msaxureba misi
82
Seuorgulebeli~ – aseTi iyo Tamar mefe basili ezosmoZRvris cnobiT
(basili ezosmoZRvari 1959: 147). ucnobi mematiane ki gadmogvcems, Tamarma
`eseoden Seiyuara RmerTi igi_ucxo eqmna sacTurTa soflisaTa... ismina
Ãma igi utyuelisa pirisa da Seitkbo igi, rameTu Rame yovel mRviZareba,
locva, muÃldreka da cremliT vedreba RmrTisa zedamdgomrobiTa
gansakÂrvebel aqunda~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 79).
laSa_giorgis droindeli mematiane wers,_ `iqmna (Tamar) yovelTa mefeTa
Soris udides... RmrTismoSiSi, tkbili da saxier da Tavi yovelTa
keTilTa RmrTismoSiSeba ars da simdable~ (laSa_giorgis droindeli
mematiane 1955: 368). ioane SavTeli ki `sjulis ficars~ uwodebs Tamar
mefes (Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 141).
aqve SevniSnavT, rom mistiurad qalwuleba Tamar mefis gvirgvinis
Semamkobeli Zvirfasi qvis zmiri/smaragdis erT_erTi Tvisebaa (nozaZe
1951: 84).
`Wabuki~, `qalwuli~ Tamars, garda zemoaRniSnuli mniSvnelobisa,
SeiZleba ewodebodes rogorc mamakacis uflebis mqone qal_xelmwifes. am
azrs gvimyarebs is gamoTqmebic, romlebic Tamars miemarTeba matianeebSi.
igi ixsenieba `dedofalTa dedoflad~ (istoriani da azmani
SaravandedTani 1959: 26, 141), aseve mamrobiTi wodebiT _ `mefe~, `mefeTa
mefe~ (JamTaaRmwereli 1959: 151, 168).*
rusudani, laSa_giorgis msgavsad, Tamaris `Zed~ iwodeba
(gavixsenoT rostevan mefis sityvebi, romelTac igi TanaTinis Sesaxeb
warmoTqvams,_ `asulo da Zeo Cemo~ (SoTa rusTveli 1987: 30).
zemoaRniSnul garemoebas xazs usvamda ivane javaxiSvilic. misi
TqmiT, `XII saukuneSi saqarTveloSi samefo taxtze ayvanil iqna qali,
magram ise ki ara, rogorc Cveulebriv iyo xolme, mxolod viTarca
dedofali, aramed rogorc qveynisa da saxelmwifos sruluflebiani
saWeTmpyrobeli da mefeT_mefe, misi meuRle ki _ mxolod mis,
_______________
*Tamar mefis gulsakidi jvaris warweraSic Tamari erTdroulad ixsenieba
,,mefed~ da `dedoflad~: ,,Zelo WeSmaritebisao, jvarisa SeniTa winaZRomiTa
yovladve Semwe da mfarvel eqmen mefesa da dedofalsa, Tamarsa~ (kirieeleison-
best.mylvepage.ru).
83
Tanamecxedred iyo cnobili da qmrobiT. mas arc mefeT_mefoba, arc
mesaWeoba mihniWebia (javaxiSvili 1983: 141) yvelaferi, rac ki xdeboda
saqarTveloSi, Tamaris saxeliT keTdeboda xolme: `jaris Seyra,
omisTvis mzadeba da laSqrobac ki – yovelTvis momxdara `brZanebiTa
TamarisTa~ (ist r̃ni da az m̃ni, gv. 380). amdenad, daviT soslani mxolod
qmari iyo mefisa da mxolod amis gamo mefe (javaxiSvili 1983: 291).
vfiqrobT, is faqti, rom `istoriani da azmani SaravandedTan~_is
korneli kekeliZiseul gamocemaSi, simon yauxCiSviliseuli gamocemisagan
gansxvavebiT, iambikos meore striqonSi Tamari `qalwulad~ saerTod ar
ixsenieba da mas mxolod `Wabukisa swori~ ewodeba, zemoTqmulze unda
mianiSnebdes. amaze miuTiTebs sityva `sworic~ (rogorc naSromis meore
TavSi aRiniSna, swori_sididiT, uflebiT, mniSvnelobiT an sxva TvisebiT
Tanaswors, Tanabars niSnavs (qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni 1955:
323; sarjvelaZe 1996: 521). aq saubaria Tamarze, uflebiT mamakacis `swor~
(Tanabar) mefeze. aqedan gamomdinare, migvaCnia, rom iambikos meore
striqonis dasawyisi aRniSnul gamocemebSi erTmaneTs ar ewinaaRmdegeba.
e b g u r i s a e b g u r o
ebguri aris mzveravi, mcveli (abulaZe 1973: 145). sulxan-saba
orbelianis ganmartebiT, `maRliT mxedveli daraja~ (orbeliani 1991: 145).
Tavis mxriv `daraja~ `ganiyofebis xuTad: guSagad, ebgurad, talad,
Ãumilad da detad. guSagi aris daraja cixeTa; xolo ebguri maRliT
adgiliT modaraje; tala ars mgzavrTa RamiT modaraje; Ãumili ars
mepatronisa karTa Rames ar aTevdes anu xvastagTa udarajebdes; deti
ars, romeli dRisiT Soridam umzerdes da darajobdes~ (orbeliani 1991:
229).
84
Tamar mefe iwodeba `sarwmunoebis ebgurad~ (gavixsenoT basili
ezosmoZRvris cnoba imis Sesaxeb, Tu rogor mimarTa Tamar mefem
saeklesio krebaze myof sasuliero pirebs,_ `Ä wmidano mamano... Tquen
sityÂTa, xolo me saqmiT, Tquen swavliT, xolo me gansawavliT; Tquen
wurTiT, xolo me ganwurTiT, zogad Ãeli mivsceT dacvad sjulTa
saRmrToTa Seugineblad, raTa ara zogad vizRÂneT Tquen viTarca
mRvdelni, xolo me viTarca mefe; Tquen viTarca mneni, xolo me viTarca
ebguri~ (basili ezosmoZRvari 1959: 118). es pozicia, romelic Tamarma
gamefebisTanave gamoxata (am periodSi igi ukve erTpirovnuli
mmarTvelia) mTeli misi Semdgomi moRvaweobis erT_erTi ZiriTadi
ganmsazRvreli faqtori iyo. Tamari aseve iwodeba `swavlis ebgurad~
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 136).
XII_XIII saukuneebSi saqarTveloSi ganaTlebis maRali done iyo,
rasac indroindeli swavla_aRzrdis sistema ganapirobebda. am dros
skolebi ZiriTadad eklesia_monastrebTan arsebobda (metreveli 2003: 691).
didi taZrebi sasuliero kerebTan erTad mniSvnelovan
kulturul_saganmanaTleblo centrebs warmoadgenda. ase iyo rogorc
saqarTvelos teritoriaze, aseve qveynis sazRvrebs gareT arsebul
eklesia_monastrebSi, sadac qarTveli sasuliero pirebi moRvaweobdnen.
mematianeebi aRniSnaven, rom Tamar mefe did yuradRebas iCenda
rogorc saqarTvelos, ise sazRvargareTis sasuliero,
kulturul_saganmanaTleblo kerebisadmi, uxv Sesawirs ugzavnida maT.
a R Â r i k i c u T a
qristianul simbolikaSi kvici vnebebs, stiqiurobas, aRviri ki
TavSekavebas, ukeTur vnebaTa marTvas aRniSnavs (bibliis enciklopedia
1990: 861; simboloTa leqsikoni www.mirslovarei.com).
85
istorikosTa uwyebiT, Tamar mefem ara mxolod Tavad `Seiyuara
RmerTi da ucxo eqmna sacTurTa soflisaTa (istoriani da azmani
SaravandedTani 1959: 91), aramed igi `sanTel iyo gonierTa da ugunurTa,
pirvelTa ganmanaTlebeli, meoreTa damwveli, aRÂri iyo uwesod
mkrTomelTa, dez udebTaTÂs~ (basili ezosmoZRvari 1959: 149).
Tualni
Tvali yovlismomcveli codnis, sulieri naTlis (fs. 118. 18, 37)
(bibliis leqsikoni 2000: 178), Secnobis, sulieri wvdomis, aseve:
gonierebis, sibrZnis, simtkicis, sifxizlis, daculobis simboloa (kuperi
1986: 15; abzianiZe ... 2006: 266).
ioane damaskelis ganmartebiT, Tvali is organoa, romliTac
,,STagvenergeba ufro srulyofili codna da gulsavseoba" (ioane
damaskeli 2000: 47). dionise areopagelis Tanaxmad ki, mxedvelobis unari
moaswavebs RvTiuri naTlisaken ugamWirvales zeaxilvas,
RmerTmTavrobiseuli gamobrwyinvebebis saTuTad, daubrkoleblad,
wmindad, xsnilad da aRuSfoTeblad Sewynarebas (dionise areopageli
1987: 266).
basili ezosmoZRvaris cnobiT, axladgamefebulma Tamarma (saubaria
im periodze, roca giorgi III_is gardacvalebis Semdeg Tamari meored
akurTxes mefed) `aRiRo goneba maRlad da mdabliTa suliTa da ganicada
sidide saqmisa, misda rwmunebulisa. miayÂna myvanebelsa TÂssa xedva da
iwyo gangebad, viTar igi mobervida suli~ (basili ezosmoZRvari 1959: 117).
amasve imeorebs `istoriani da azmani SaravandedTan~_is avtori, Tamarmao
`aRamaRla maRlad goneba da mdabliTa suliTa ganicada sidide saqmisa
misda xuedrebulisa. miayÂna myvanebelsa TÂssa xedva, da viTarca orbman
frTamalman aRifrinva ze da mimovlna gugani saxedvelTani~. igive
istorikosi iqve aRniSnavs,_ `viTa utyueli piri ityÂs: `eZiebdi
86
sasufevelsa RmrTisasa da simarTlesa missa, da ese yoveli SegeZinos~
da amisman msmenelman keTilad gulis_Ãmismyofelman aRixilna Tualni
maRlisa mimarT da aRamaRla goneba, yovlad rame brZeni da keTilad
cnoba_gonieri, romeli yovliTurT Seeyo maRalsa mas, yovelTa zeda
mxedvels da SemsWvala Tuali umrumod mxedveli, raTa mecnier yos da
mas mxolosa xedvides~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 28).
i s r a e l i
`israeli~, es saxeli ewoda iakobs mas Semdeg, rac uflis
angelozs SeebrZola (dab. 32. 28) (bibliis enciklopedia 1990: 79) (es
brZola miCneulia rwmenasa da eWvs Soris brZolad, romelSic mtkicdeba
rwmena da ris gareSe rwmena fanatizmad iqceoda (vixliancevi:
http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/dictionary/biblical_dict/index.php). iakobis
RmerTan SerkinebaSi ufro igulisxmeba adamianis Zalisxmeva RmerTTan
misaaxleblad (http://www.ortodoxy.ge/tsnobarebi/fsa/munis_sitkvebi.1htm).
bibliuri saxelebi sxvadasxva avtorTan gansxvavebuli azrobrivi
datvirTviT SeiZleba Segvxvdes, anu im semantikuri Tu funqcionaluri
kuTxiT, rogorc es konkretuli avtorisTvisaa mniSvnelovani. `israeli~
semantikurad niSnavs `RmerTi ibrZvis~, `ufali Zlieria~, `igi ebrZoda
RmerTs~ (bibliuri RvTismetyvelebis leqsikoni 1974: 421), xolo
funqcionalurad – `RvTis rCeuls~, raSic igulisxmeba is, rom israelma
iwilxvedra WeSmariti RvTismsaxureba da ara is, rom RmerTmTavrobam
mxolod iudevelebi iwilxvedra sawinamZRvrod (wminda dionise
areopageli, ciuri ierarqiis Sesaxeb, gv. 248_249) (alibegaSvili 1999: 147).
rCeulT RmerTi Seamzadebs Tavisi nebis gamosavlenad, magram
gamorCeulobisaTvis aucilebelia mzadyofna, romelic TandaTan da
mudmivad xorcieldeba istoriuli gziT mTeli cxovrebis manZilze im
87
adamianTa mier, visac wilad xvda gamorCeuloba (auerbaxi 1976: 43;
grigolaSvili 2002: 86).
zemoTqmulidan gamomdinare, vfiqrobT, `israeli~ Tamar mefes am
sityvis ufro funqcionaluri mniSvnelobiT miemarTeba. am gziT iambikos
avtori kidev erTxel usvams xazs, rom Tamari RvTis rCeulia, rogorc
mefe_wmindani.
g o d o l i
godoli aris amaRlebulobis, siZlieris, sifxizlis, daculobis
simbolo (tresideri: http://www.gumer.
Info/bibliotek_Buks/Culture/JekTresidder/184.php).
savsebiT bunebrivia, rom Tamars ewodeba `godoli~ an ,,mtkiced-
mpyrobeli~ (Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 118), radgan misi mefobis
dros saqarTveloSi mSvidobianoba damyarda. ivane javaxiSvili aRniSnavs,
– `marTalia, Tamaris mmarTvelobis pirvel xanaSi ramdenime metad
saxifaTo moZraoba da gandgoma iyo, magram man Tavisi windaxedulebiTa
da frTxili moqmedebiT gansacdels yovelTvis sZlia. Tamarma SesZlo,
rom giorgi rusis pirveli Semosevis ukuqcevis Semdeg saqarTveloSi
Sinauri mdgomareoba aRar darRveula da yvelani erTsulovnad
saqarTvelos didebisa da ZlierebisaTvis iRwvodnen. Cveulebrivi
uTanxmoeba mefesa da didgvarovnebs Soris TiTqos moispo. aki laSa-
giorgis droindel mematianes Tamar mefis gansakuTrebul Rvawlad
aRiarebuli aqvs, rom man `samefo ganuxeTqelad daicva, yovelnive
Seitkbna da mSvidoba yo yovelTaTuis~ (d f̃si q c̃a, gv. 242, 18)
(javaxiSvili 1983: 292).
`istoriani da azmani SaravandedTan~_is avtori ambobs, rom
Tamaris mmarTvelobis periodSi `iyo simtkice queyanasa Cuensa da
88
mSÂdoba Tavsa mTaTasa~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 129).
ioane SavTeli ki aRniSnavs:
`Zirmtkiced godlad, zed karTa zRurblad
cis kamaraTa sCanxar zesT mdegad
orgulTa moswylav, ZiriTurT mohsxlav,
erTgulT eqmnebi farad da zurgad~ (61. 1. 2)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 137).
qristianobaSi `godoli~ RvTismSoblis simboloa (simboloTa
leqsikoni: www.mirslovarei.com), sionis mTas niSnavs (miq. 4.8) (bibliis
leqsikoni 2000: 87). rogorc ukve aRiniSna, iambikoSi Tamari `sionad~
iwodeba.
m e n a v e
menave qveynis winamZRolobas, mmarTvelobas unda ukavSirdebodes,
radgan navis erT_erTi umTavres simboloTagani_usafrTxoeba,
daculobaa (abzianiZe... 2006: 49). navi aseve ukavSirdeba qalur sawyiss,
nayofierebas (tresideri:
http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Culture/JekTresidder/192.php).
qveynis rogori winamZRoli iyo Tamari, amaze yvelaze naTlad is
mdgomareoba metyvelebs, romelic misi mefobisas Seiqmna saqarTveloSi.
istoriuli Zeglebi gvamcnoben,_ `mefobasa Sina amissa: aRavsna
episkoposni da saydarni SesawiraviTa, Tavisufal yvna eklesiani
xarajisa da begarisagan, gaaznaurdes queyanisa moqmedni da
gadidebuldes aznaurni, da gaxelmwifdes didebulni~ (istoriani da
azmani SravandedTani 1959: 75); `JamTa misTa ara iyo mimZlavrebuli, arca
mtacebeli, arca mekobre da mparavi~ (istoriani da azmani SaravandedTani
89
1959: 80); `mRdelTmoZRuarTa Seimoses SiSi, mRdelTa daicves wesi TÂsi,
monazonTa moiges wesieri moqalaqoba, mTavarni ganiswavlnes siwmidiT
cxovrebad da simarTliT svlad~ (basili ezosmoZRvari 1959: 149);
`saydarTa da monasterTa dalewasa vervin ikadrebda. qaravansa vervin
ZarcÂda ameri da imeri. Zueli samefo maTi afxazeTisa dawynarebiT
hqonda, romel erTi qaTami arsad moiklvoda: mparavi, avis_moqmedi aRar
iyo. Tu naparevi vinme povis, karsa zeda miiRis da droSaTa queSe dadvis.
ovsman, mTielman da yivCaRman da suanman ver ikadron parva da iyo
mdidrad ese samefo, romel aznauris yrmani maTTa patronTa sworad
imoseboda~ (laSa_giorgis droindeli mematiane 1959: 369).
Tamari uxvi wyalobiT avsebda `yovelTa ÃelTa mTxoelTasa~,
`ganamdidrebda qurivTa, obolTa da davrdomilTa~ (basili ezosmoZRvari
1959: 149).
`Tvali xar brmaTa, TviT mzrdeli yrmaTa
mSierTa puri, usaxlT sarTuli,
mama obolTa, msajuli qurivTa
SiSvelT samoslad moniWebuli
moxucebulTa, SromiT rebulTa
simtkicis kverTxi misayrdnobeli~ (63. 1. 2. 3) (Zveli
qarTveli mexotbeni 1964: 138), – ase mimarTavs Tamars
ioane SavTeli.
(„abdulmesian“_is moxmobili fragmenti, vfiqrobT, exmianeba ioane
minCxis erT_erT sagalobels, radgan Tamar mefis is Tvisebebi,
romelTac zemoT CamoTvlis mexotbe, himnografis TqmiT, saRvTo
Tvisebebia da „netari“, RmerTs Semsgavsebuli adamianisTvisaa
damaxasiaTebeli:
„netar ars, romelman gulisÃma_yo
glaxakisa da davrdomilisaÁ
ufalman daicvas igi
da sanatrel yos queyanasa zeda,
90
rameTu TÂT RmerTi ars
mamaÁ obolTaÁ da msajuli qurivTaÁ
da glaxakTa megobari
da mÃsneli yovelTa dawunebulTaÁ
da Semwe, romelni xadian mas.“ (xaCiZe 2000: 248).
Tamaris mefobis xanaSi saxelmwifo Semosavlis (saSinao da
sagareo) aTi procenti, `naaTali~ gamoeyoT `glaxakebs~ (basili
ezosmoZRvari 1959: 147). termini `glaxaki~ V saukunidan XVIII saukunemde
arsebul qarTul istoriul, samarTlebriv Tu literaturul wyaroebSi
(am ukanasknelSi ki Semdgom periodSic) ZiriTada ori SinaarsiT
gvxvdeba. `glaxakni~ ewodebodaT rogorc ekonomikurad ukiduresad
gaWirvebul adamianebs, aseve im RvTismsaxurT, visTvisac, Tanaxmad
qristianuli swavlebisa, `netar arian glaxakni suliTa, rameTu maTi ars
sasufeveli caTa~ (maTe 5. 3). maradiuli sufevis dasamkvidreblad
glaxakoba, siRatake cxovrebis ideals warmoadgenda (metreveli 2003:
647). imisTvis, rom `galaxakebs~ kuTvnili daxmareba `dauklebelad
erTisa qrTilisa marculamdeca~ mieRoT, Tamarma `ganaCina sarwmunoni
zedamdgomelni~. swored maT evalebodaT am saqmis mowesrigeba (basili
ezosmoZRvari 1959: 147).
istoriuli qronikebis mixedviT, Tamar mefe imitom iyo gamorCeuli
mmarTveli, rom `ara veragobisa RoniTa acxovnebda ersa TÂssa, aramed
sibrZnisa winamZRomiTa da umankoebiTa daviTianiTa, simSÂdiTa iakobis
msgavsiTa, siuxviTa abramisebriTa, mowyalebiTa iesos RmrTisa msgavsisa
da simarTliTa misisa mobaZviTa~ (basili ezosmoZRvari 1959: 141).
s a x l i
saxli: daculobas, usafrTxoebas gamoxatavs (bibliis leqsikoni
2000: 87). es simbolo ZiriTadad mdedrobiT sawyiss ukavSirdeba. wminda
91
werilSi naTqvamia,_ `dedaTa brZenTa aRaSennes saxlni, xolo, romeli
ugunur iqmna, daarRÂa ÃeliTa TÂsiTa~ (igav. 14. 1) (mcxeTuri xelnaweri
1983: 296).
bibliuri RvTismetyvelebis leqsikonis mixedviT, saxlis
mSenebloba RvTaebrivi saqmea da am dros RvTis Sewevna aucilebelia.
saxlis ageba ar niSnavs mxolod kedlebis aSenebas, keris dafuZnebas. es
aseve gulisxmobs imas, rom STamomavlobas gadasce religiuri swavleba,
eqmne mas saTnoebisa da zneobriobis magaliTad (bibliuri
RvTismetyvelebis leqsikoni 1974: 295).
`saxlSi~, Tamaris saxesTan erTad, simbolurad SeiZleba mTeli
qveyanac moviazroT.
Tamaris mefobisas saqarTvelo daculi iyo rogorc SinaaSlilobis
safrTxisagan (saubaria XII s-is daaxloebiT 90_iani wlebis Semdgom
periodze), aseve mas Seswevda Zala gamklaveboda gareSe mtris Semosevas.
Tamaris mmarTvelobis xanaSi politikuri usafrTxoebis
uzrunvelyofasTan erTad ganmtkicdeboda da daculi iyo sarwmunoeba
(amis Sesaxeb ukve araerTxel aRiniSna).
logikuri Cans, rom iambikoSi Tamars jer `menave~ ewodeba da
Semdeg `saxli~, radgan qveynis aRmSenebloba mis mmarTvelze,
winamZRolze didwilad aris damokidebuli. `istoriani da azmani
SaravandedTan~_is avtoris Tanaxmad, swored Tamaris keTilgonivruli,
RvTis sasoebaze damyarebuli mmarTvelobis Sedegi iyo, rom misi mefobis
dros saqarTvelo miemsgavsa im idealur, WeSmariti simarTlis samefos,
romelic esqatologiuri momavlis, kerZod, sasufevlis saboloo
damkvidrebis Semdeg dafuZndeba. ucnobi mematiane wers,_ `Seiqmna
mSÂdoba, sixaruli da erToba, romeli ara odes sada vis uxilavs da
`erTbamad Zovdes lomi da Ãari, da ixarebdes vefxi TikanTa Tana da
mgeli cxovarTa Tana da gandidna saxeli Tamarisi yovelsa queyanisasa~
(istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 54, 55).
92
m a m a
mama simboloa mzis, sasuliero da saero xelisuflebis, gonis,
kanonis, sindisis (tresideri: http://www.gumer.
Info/bibliotek_Buks/Culture/JekTresidder/184.php). mama_RmerTs, Semoqmeds ewodeba.
is yvelas mamaa (maT. 5. 45, 48; 6. 1, 4, 6, 8, 9, 14, 15, 18, 26, 32; 7. 11; 10. 20, 29;
mark. 11. 25_26; luk. 6. 36; 11. 2, 13; 12. 30_32) (bibliis leqsikoni 2000: 294).
es simbolo mamrobiTi princips ganasaxierebs, samarTlianobisa da
wesrigis damcveli tradiciuli Zalis gamomxatvelia (kuperi 1986: 204).
mefe rogorc qveSevrdomTaTvis umaRlesi avtoriteti, maTi
uflebebis, Rirsebebisa da keTildReobis garanti `eris mamad~
iwodeboda (abzianiZe ... 2006: 142; niSanTa da simboloTa enciklopedia:
http://www.sigils.ru/symbols/zar.html).
msgavsad `Wabukisa~, Tamars am SemTxvevaSic mamrobiTi principis
gamomxatveli simbolo miemarTeba. manamde igi iwodeba `saxlad~. ukve
aRiniSna, rom es simbolo mdedrobiT sawyiss ukavSirdeba. vfiqrobT,
`Wabukisa~ da `qalwulis~ msgavsad, aqac sawinaaRmdego mniSvnelobis
mqone es ori simbolo erT mTlianobas qmnis, rac kidev erTxel
migvaniSnebs, rom Tamari, marTalia qali, Tumca uflebiTac da
TvisebebiTac mamakacis swori mefea.
m e g v i p t e l i c x e n i
cxenis simbolos mravali, maT Soris xSirad ambivalenturi
mniSvneloba aqvs. igi erTdroulad simboloa mzis, sicocxlis,
Zalauflebis (kuperi 1986: 138), aseve udrtvinvelobis, morCilebis (wminda
93
dionise areopageli 1988: 274), bunebrivi instiqtebis, mTvaris, sikvdilis
(simboloTa leqsikoni www.deport.ru; www.nevacropol.ru; tresideri:
http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Culture/JekTresidder/184.php). amasTanave cxeni
ganasaxierebs codnas, sibrZnes, keTilSobilebas, didsulovnebas,
simamaces, gambedaobas, silamazes (tresideri: http://www.gumer.
info/bibliotek_Buks/Culture/JekTresidder/184.ph; simboloTa leqsikoni www.deport.ru;
simboloTa da niSanTa enciklopedia: http://sigils.ru/symbols/kon.html).
eWvs gareSea, rom saerTo konteqstidan gamomdinare, `cxeni~ Tamars
warTqmiTi mniSvnelobiT miemarTeba.
ratom unda ewodebodes Tamar mefes maincdamainc `megvipteli
cxeni~?
Zvelad egvipte ganTqmuli iyo: mecnierebiT, simdidriT, nayofieri
miwebiT, Zvirfasi qsovilebiT, vaWrobiT da aseve kargi cxenebiT (3 mef.
10. 28, 29) (bibliis leqsikoni 2000: 126).
istorikosebi xSirad aRniSnaven, rom `gonebiTa da ganzraxviTa
brZeni~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 78) Tamar mefe
`sibrZnisa winaZRomiTa acxovnebda ersa TÂssa~ (basili ezosmoZRvari
1959: 141). ioane SavTeli Tamars `sibrZnis zRvas~ (Zveli qarTveli
mexotbeni 1964: 134), `sibrZnis ufskruls~ (Zveli qarTveli mexotbeni 1964:
136) uwodebs.
brZeni mefe bibliuri idealia. sibrZnis mniSvneloba saRmrTo
werilSi amgvaradaa gansazRvruli: `sibrZnis dasabam – SiSi uflisa~ (fs.
110. 10; igav. 1. 7, 9, 10). fsalmunTa mixedviT, netaria is, visac RvTis SiSi
aqvs (fs. 111. 1; 127. 10). morwmuneTa `SiSi RvTisa~ gulisxmobs: RvTis
mcnebaTa dacvas (2 sj. 8. 6; ekl. 12. 15), codvaTa, borotebisagan
ganSorebas (gam. 20. 20; fs. 4. 4: igav. 3. 7; 14. 16; 23. 17; isu nave 4. 24; iob. 1.
8; 2. 3; 1 petr. 1. 17). samarTlianobas (gam. 18, 21; mef. 23. 3) (bibliis
leqsikoni 2000: 321 ,322).
RvTismetyvelebaSi `SiSi RvTisa~ erT_erTi mTavari zneobrivi
kategoriaa. is adamians qmedebisaken mouwodebs. vinc RmerTs aRiarebs da
misi SiSi aqvs, xedavs ra gansxvavebaa absolutsa da mas Soris. aqedan
gamomdinare, adamiani iswrafvis sruli siwmindis (2 kor. 7. 1),
srulyofisaken (grigolaSvili 2002: 80).
94
Tamaris mematianeebsa da xotbebSi, iseve rogorc daviT
aRmaSeneblis istoriaSi aRniSnulia, rom mefeTa `sibrZnis dasabami~ aris
`SiSi uflisa~ (daviT aRmaSeneblis istorikosi aRniSnavs: `ityÂs
solomon `dasabamad sibrZnisa moige sibrZneo~, xolo daviT, mama
RmrTisa: `dasabamad sibrZnisa SiSi uflisa~. es ,,SiSi uflisa moigo
siyrmiTgan TÂsiT daviT da hasakis missa Tana aRorZinda~ (daviT
aRmaSeneblis istorikosi 1955: 347). am sityvebiT mematiane xazs usvams,
rom daviT aRmaSenebeli Tavisi winapris, daviT winaswarmetyvelis
Rirseuli STamomavali da mefobis bibliuri idealis
ganmaxorcielebelia.
Tamaris Sesaxeb basili ezosmoZRvari wers, rom misi `sibrZnis
dasabami~ iyo `SiSi uflisa~ (basili ezosmoZRvari 1959: 140). mexotbeTa
mixedviTac, Tamari `uklebi ese ars gulsa mTese, SiSisa RmrTisa
dauviwyebad~ (97. 7) (Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 121); `aqvs mas
dabeWdviT, smeniT da xedviT `sibrZnis dasabam – SiSi uflisa~ (12. 1)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 121).
zemoTqmulTan dakavSirebiT sagulisxmoa agreTve `istoriani da
azmani SaravandedTanis~ avtoris sityvebic, rom `uSiSoba RmrTisa da
gardamavlobiT moqmedeba sjulisa qristes mcnebaTasa... cuds iqms
yovelTa sikeTeTa da swavlulebaTa~ (istoriani da azmani
SaravandedTani 1959: 18).
matianeebis gadmocemiT, Tamari didsulovani da keTilSobili
politikosi iyo. amaze metyvelebs Tundac is faqti, rom man `esreT
samefo gareSemo qarTlisa, Tu raodenni daglaxakebulni mefeni
ganamdidrna, raodenTa mimZlavrebulTa ukun sca samefo TÂsi, raodenni
gandevnilni samefodve TÂsad agna da raodenni sikudilad dasjilni
ganaTavisuflna da amis mowame ars saxli SarvanSeTi da darubandelTa,
RunZTa, ovsTa, qaSagTa, karnuqalaqelTa da trapizonelTa, romelni
TavisuflebiTsa cxovrebasa amis mier iyvnes da mterTagan
uzrunvelobasa~ (basili ezosmoZRvari 1959: 147).
marTalia, Tamari XII saukunisaTvis aRmosavleTis saqristianos
uZlieresi qveynis `mZleTa mZleveli, TviT uZlevel~ (Zveli qarTveli
mexotbeni 1957: 189; Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 120) mmarTvels
95
warmoadgenda, magram upirvelesad is iyo qali `dabnelebamdis satrfo
saWvreti~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 120). `istoriani da
azmani SaravandedTan~_is avtorisve gadmocemiT, Tamaris `SuenebiTa miT
afroditianiTa~ da `saxebrwyinvaleobiT~ moxibluli da masze
gamijnurebuli araerTi raindi `gaxelda~ da `mÃecebr veladac ki
gaiWra~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 36, 40); mexotbeni weren:
„i cis karebiT iciskarebiT
SenTa brol_vardTa zro nafunCevad
naybier pirsa, mze danamWvirsa,
Svenis nargisTa ganaciskrevad.“ (48. 41, 42)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 361)
---------
`ukleblad saTni gciskroben Rawvni,
gturfobs moxedva, brol_vardobs yeli~ (62. 2)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 201)
---------
`vardTa gidarne naSvenebani~ (89. 5)
---------
`wamwamTa xrani, viskenc qmen cxrani
cxra aTas eqmnes natirebani~ (89. 9)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 209)
---------
`saxed elvisa! saxedvelisa
96
mWvretTa ver uZles gancdad sxivisa.
mo, e kalmiTa! moekal miTa,
rom uqmad sdegiT xatvad saxisa.
misTvis wamalni, sjobs, rom wam alni,
Tvar iqmneT TvisTvis mzaxni axisa.
man iosebsa_ar i osebsa! _
siturfe arTo, TviT msgavsi mis-a.~ (48. 1_4)
---------
`alvis xe_tani, msgavsad Semtani.
aqvs kowolT dayriT kviparozisa.
daswvavs srulobiT javar_srulobiT
mzeTa, saÃmilad eSyi ugzisa.~ (49. 1, 2)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 133)
---------
`turfad Sveneba, gamoCveneba
Tqveni daaWnobs yovelT yvavilsa~ (105. 1)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 151) da a. S
Llazare
lazare berZnuli formaa ebrauli saxelisa `eliazari~ (`RmerTi
Seewia~). saxarebaSi ori lazare ixsenieba, lazare `oTxi dRis adamiani~
(marTasa da mariamis Zma, romelic ieso qristem aRadgina beTaniaSi oTxi
dRis mkvdari (ioane 11. 1_5). es saswauli iyo winaswarmoswaveba macxovris
97
vnebisa da aRdgomisa) da lazare upovari (mdidrisa da lazares igavis
personaJi (luka 16. 19_31). es igavi gvamcnobs marTalTa da codvilTa
xvedris Sesaxeb imqveyniur cxovrebaSi (bibliis enciklopedia 1990: 421;
averincevi 2001: 115).
vfiqrobT, Tamaris `lazared~ wodeba orgvarad SeiZleba
gaviazroT. erTi mxriv es unda ukavSirdebodes am saxelis mniSvnelobas
– `RmerTi Seewia~, meore mxriv ki, `oTxi dRis adamianis~, marTasa da
mariamis Zmis, lazars saxes (am sakiTxs mogvianebiT, naSromis momdevno
TavSi davubrundebiT).
q u d i
qudi uZvelesi droidan simbolurad mefeTa, xelisufalTa,
sasuliero pirTa maRlobisa da Zlierebis niSania (nozaZe 1951:79). igi
Zalauflebis, siZlieris, sibrZnis (tresideri: http://www.gumer.
Info/bibliotek_Buks/Culture/JekTresidder/184.php; simboloTa leqsikoni
www.mirslovarei,com), pativis, gansakuTrebiT, Rirsebis simboloa (kuperi
1986: 84; nozaZe 1951: 79).
`qudi~ iambikos bolo sityvaa, pirveli ki aris `mefe~. es ori
sityva simboluri mniSvnelobiT logikurad ukavSirdeba erTmaneTs.
mefoba, xeldasxmuloba, rCeulobis mZime tvirTis Rirseulad tarebas
niSnavs, `ara ars ÃelmwifebaÁ, garna RmrTisagan, viTarca ityÂs pavle
mociquli~ (rom. 13. 1), xolo ara Tqua viTarme ara ars Ãelmwife, aramed
ÃelmwifebaÁ, xolo ukueTu Ãelmwife umsjavro, usamarTlo iyos, ara
RmrTisa mier ars, aramed Tavisa TÂsisa dasasjelad aRdgebis~, – ase
ganmartavs pavle mociqulis sityvebs ioane oqropiri (javaxia 2005: 55).
amrigad, RvTisagan kurTxeulia zogadad xelmwifoba, xolo
romelime konkretuli mefe ramdenad gaamarTlebs RvTis rCeulobas,
98
ramdenad daimsaxurebs am pativs, es ukve masze, mis cxovrebasa da
moRvaweobazea damokidebuli. Tamaris mematianeebi da mexotbeebi swored
imis Cvenebas isaxaven miznad, rom Tamari qveynis kargi mmarTveli,
marTlac `RvTivgvirgvinosani~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959:
52) mefe iyo. Cveni azriT, amasve cdilobs iambikos avtori simboloTa
meSveobiT.
ganxiluli iambikos TiToeuli simbolos Sina_arsis `amokiTxvam~
dagvanaxa, rom aq saxe_simboloebiT, sxvadasxva aspeqtiT warmoCenilia da
amave dros Sefasebulicaa Tamar mefis cxovreba_moRvaweoba. istoriul
ZeglTa stilisaTvis sakmaod uCveulo da originaluri formiT, kidev
erTxelaa xazgasmuli, rom Tamari iyo `RvTisagan kurTxeuli~,
`simarTlis mqmneli~, `winamZRvari~ (`mefe~, `mTavari~), sulieri simaRliT
gamorCeuli, bagrationi mefe (`sioni~), Tavisi samefos Rirsebis da
didebis simbolo (`wyaroni~), uflebiT mamakacis Tanabari xelmwife,
qristianobis damcveli da ganmamtkicebeli; RvTismosavi, `swavlis
ebguri~, wyalobauxvi mefe (`Wabuki~, `qalwuli~, `ebguri saebguro~),
Tavad `soflis sacTurTagan ucxoqmnili~, `ugunurTa ganmanaTlebeli da
damwveli aRÂri uwesod mkrTomelTa~ (`aRÂri kicuTa~), gonierebiT,
sifxizliT, xasiaTis simtkiciT gamorCeuli mmarTveli (`Tualni~), Tavisi
mefobiT, cxovrebis wesiT man gaamarTla RvTisagan rCeulobis pativi
(`israeli~), brZenma mefem `samefo ganuxeTqelad daicva... mSÂdoba yo
yovelTaTuis~, is qveSevrdomTa keTildReobis, daculobis garants
warmoadgenda (`godoli~, `menave~, `saxli~, mama~), brZeni, keTilSobili,
didsulovani mefe_qali garegnuli mSvenierebiTac gamoirCeoda
(`megvipteli cxeni~), `RmerTi Seewia~ mas, mefobis mZime tvirTi
Rirseulad etarebina (`lazare~, `qudi~).
qveynisTvis gansakuTrebuli Rvawli, qristianuli cxovrebis wesi
gaxda safuZveli Tamaris wmindanad Seracxvisa. aqedan gamomdinare,
vfiqrobT, iambikoSi naCvenebia Tamaris wmindanad gaxdomis procesi; gza
mefobidan wmindanobisaken. albaT, swored amitom aris es leqsi
`istoriani da azmani SaravandedTan~_is bolos darTuli. marTalia, misi
avtoris vinaoba jer kidev ar aris dadgenili, magram mTavari isaa, rom
iambiko arsiT Seesabameba Tamaris pirveli istoriis saerTo ideur
99
konteqsts. Cveni azriT, amitomac Seutania ucnob mematianes igi Tavis
TxzulebaSi.
100
Tamar mefe – `samebisagan oTxad TanaaRzevebuli.~
`istoriani da azmani SaravandedTan~_is avtori Tavisi Txzulebis
Sesaval nawils Semdegi sityvebiT asrulebs: `luka aRmavlobasa
sityuÁsasa iqms, `seiTis, adamisa da RmrTisa~, meca esreT viwyo amis
Tamarisa, samgzis sanatrelisa da samebisagan oTxad TanaaRzevebulisa,
romeli eTeroan iqmna ÃelmwifeTa Soris, romlisa saxe da saxeli TÂssa
adgilsa sityuaman sacnaur hyos~ (istoriani da azmani SaravandedTani
1959: 3); mogvianebiT mematiane wers,_ `Tu maSin nabuqodonosor samTa
yrmaTa Tana oTxebad ixila erTi samTagani, aqa kula samebisa Tana
ixilvebis oTxebad Tamar, misworebuli da aRmatebuli...~ (istoriani da
azmani SaravandedTani 1959: 25). CaxruxaZe ambobs:
`gulo, aba mo, dausabamo,
Tamar vTqua naTlad dasabamisad,
mzeebr savane, sulis savane,
Tan gamwyod Zisad, sworad mamisad~ (74. 1, 2)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 204).
Tamaris misamarTiT naTqvam msgavs frazebs kvlav vxvdebiT
istorikosebsa da mexotbeebTan. Tumca moxmobili citatebi im kuTxiTaa
ufro mniSvnelovani, rom ZiriTadad maTze dayrdnobiT gavrcelda
qarTul mecnierebaSi mosazreba, Tamar mefis gaRmerTebis ,qristianuli
samebis meoTxe wevrad gamocxadebaze. am sakiTxs araerTi mecnieri Seexo.
ivane javaxiSvili aRniSnavs, – `saqarTvelos mefis gamgeoba
RvTismieri gamgeoba iyo... saqarTvelos mefis pirovnebas RvTaebrivi
bunebis patronad, TviT RvTaebadac ki aRiarebdnen. mwignobarT_uxucesi
da vazirTa_upirvelesi anton Wyondideli ambobs: `RvTis sworsa
mefeTa_mefesa Tamars~ Sevexveweo. saqarTvelos mefe `RvTis swori~
`samebisagan oTxad TanaaRzevebuli~ iyo, rogorc Tamar mefis pirveli
101
istorikosi ambobs, e. i. samebasTan meoTxe saxed aRzevebulad iwodeba.
amave avtoris sityviT: `erTi samebisagani~ aqa kula samebisa Tana
ixilvebis Tamar, misworebuli da aRmatebuli~. ganTqmuli mexotbe
CaxruxaZec ambobda: minda `dausabamo Tamar vsTqva naTlad da Zed misad,
mzeebr savane, sulis savane, Tangamwyo Zisa, sworad mamisad~. erTi
sityviT, Cven vxedavT, rom saqarTvelos mefis pirovneba mTavrobis
momxre wreebma gaaRmerTes da mis uflebas zeciuri ucodvelobis
Tviseba mianiWes~ (javaxiSvili 1984: 96, 98).
simon yauxCiSvili iziarebs ivane javaxiSvilis Sexedulebas imis
Sesaxeb, rom ucnobi mematianis mier Tamar mefe samebis meoTxe wevrad
aris gamocxadebuli. `qarTlis cxovrebis~ II tomis SesavalSi,
`istoriani da azmani SaravandedTan~_is ganxilvisas, igi SeniSnavs:
`Tamar mefe gansakuTrebiT aris Semkuli epiTetebiT. igi samgzis
sanatreli da samebis meoTxe wevri (3. 1; 25. 22), naTeli da brwyinvaleba
mSobelTa TualTa, gvirgvini yovelTa xelmwifeTa (20. 13), mzeTa_mze da
dedofalTa dedofali, SaravandedTa Soris umetes aRmobrwyinvebuli
(103. 11). `istoria da azmaTa~ avtors xiblavs Tamaris maRali zneobrivi
Tvisebebi da iqamde aRtaceebulia misi saxebiT, rom aviwydeba maSindeli
dogmebi da mzad aris Tamaris pirovneba CaurTos qristianul samebaSi.
orjer paTetikurad ambobs – Tamari imis Rirsia, rom wminda samebaSi
meoTxe wevri iyoso~ (qarTlis cxovreba 1959: 015).
korneli kekeliZe miiCnevs, rom `Tamaris pirveli istorikosi
ganicdis odebis ucilobel gavlenas, is aRfrTovanebuli kilo,
romliTac mematiane agviwers Tamars da mis saqmianobas, Tamaris
pirovnebis is idealizacia, romelsac matianeSi vxvdebiT, gadmotanilia
am odebidan.
`SavTelisa da CaxruxaZis msoflmxedveloba erTi da igivea.
qarTuli saxelmwifoebriobis RvTaebrivi warmomavloba, Zveli da axali
aRTqmis istoriis mesianizmi, romelsac miznad hqonia Tamaris brwyinvale
epoqis momzadeba, eTerovani dedoflis gaRmerTeba da sxva amgvari~.
mecnieris azriT, istorikosis iseTi frazebi, rogoricaa: `samebisagan
oTxad TanaaRzevebuli~, `samebisa Tana ixilvebis oTxebad Tamar~
102
Sedgenilia xotbaTa zegavleniT (kekeliZe 1981: 231, 246, 272; kekeliZe 1962:
223).
pavle ingoroyva `vefxistyaosn~_is boloTqmaze msjelobisas
aRniSnavs, `rusTaveli „vefxistyaosans“ amTavrebs boloTqmiT, romelic
Seicavs Tamaris apoTeozs, warmogvidgens mas, rogorc RvTaebis naTel
saxes. sityvebi: `qarTvelTa RmrTisa Tamaris, vis mze msaxurebs
mareblad~, mecnieris SexedulebiT, `SesaZloa, mxolod Tamars
gulisxmobdes, radgan mxolod Tamars (da ara daviTs) miemarTeba
`RmerTis saxelwodeba~ (`samebisa Tana oTxad TanaaRzevebuli~) Tamaris
epoqis saistorio ZeglSi `istoria_azmani SaravandedTani~ da
araerTgzis~ (ingoroyva 1978: 185).
ilia anTelavas mosazrebiT, saqarTvelos mefeebis `RvTisworobis~
formula dakavSirebulia bizantiur izoTeosTan. `bizantiis
imperatorebi (vasilevsebi) iwodebian wmindad, RvTaebad, RvTisSvilad. am
titulebTan da epiTetebTan pirdapir kavSirSia saTanado qarTuli
formulebi: `mze igi mzeTa~, `samebisagan oTxad TanaaRzevebuli~,
`avRustianosi~ (anTelava 2002: 9).
roin metreveli monografiaSi `mefe Tamari~ erTgan wers, _
`mematianeebma guluxvi epiTetebiT Seamkes Tamar mefe, `samgzis
sanatreli~ da `samebisagan oTxad TanaaRzevebuli~, sxvagan ki SeniSnavs:
`qarTvelma xalxma Tavisi saTayvanebeli mefe_qali wmindanad Seracxa da
samebis meoTxe wevrad aRiara~ (metreveli 2003: 724, 742).
jemal stefnaZe XII_XIII saukuneebis mijnis qarTul
istoriografiasa da poeziaSi, kulturisa da azrovnebis donis
sakiTxebze msjelobisas, xazs usvams, rom `basili ezosmoZRvari da
ucnobi istorikosi Tamars RmerTis swor arsebad miiCneven. igi
gaaRmerTes. Tamari RvTis msgavsad Secdomas ar uSvebs~ (stefnaZe 1986: 26,
28).
akaki baqraZis TqmiT, _ ,,Tamari bolomde darCeba SaravandediT
mosili, magram aravin gaixsenebs, rom igi samebis meoTxe wevria, aseTi
mkrexelobis gabedva ukve aRar ZaluZT~. mkvlevari aRniSnavs, rom
mematianis sityvebi `aqa kula samebisa Tana ixilvebis oTxebad Tamar,
misworebuli da aRmatebuli~, iseve rogorc `istoriani da azmani
103
SaravandedTan~_is Cvens mier wina TavSi ganxiluli monakveTi, sadac
saubaria laSa_giorgis Sobaze, anu `miudga Tamar ganwmendiliTa
gonebiTa da taZrisa RmrTisa aRmsWualulisa sanTliTa sxeulisaTa,
mxurvaliTa guliTa da ganaTlebuliTa suliTa, tabaÃmelisa
beTlem_myofelman, mun Sva Ze, swori Zisa RmrTisa~, ,,orTodoqsuli
qristianuli SexedulebiT, usaSvelo mkrexelobaa, magram, ratomRac
avtors amis ar eSinia da aSkarad ambobs imas, rac marTlmorwmune
qristianma fiqradac ar unda gaivlos".
samebis meoTxe wevrad Tamaris gamocxadeba da Cvili laSa_giorgis
ieso qristesTan misworeba, akaki baqraZis azriT, ,,nawilia qarTuli
mesianisturi ideisa. es idea yovel erSi arsebobs da is eris
TviTganmtkicebas, TviTrwmenas, Zlierebas uwyobs xels.
mesianisturi idea qarTvel ers sWirdeboda erTi mxriv bizantiis
politikuri da religiuri agresiisagan dasacavad da meore mxriv,
somxuri eklesiis ideologiuri pretenziis Sesakaveblad, sWirdeboda
aseve kavkasiaSi hegemonobis gansamtkiceblad~ (baqraZe 1983: 17, 6).
vaxtang rodonaia miiCnevs, rom `klasikuri xana es is droa, roca
CvenSi myarad ikidebs fexs Tvalsazrisi, romlis Tanaxmadac
saqarTvelos gansakuTrebuli misi akisria: man saqristiano unda ixsnas~.
am konteqstSi ganixilavs igi mematianis sityvebs,_ `Tamari,
samebisagan oTxad TanaaRzevebulia~, `samebis Tana ixilvebis oTxebad~ da
dasZens, – `rogorc vxedavT, mama, Ze da suliwmida meoTxe wevrs SeiZens –
mefe_qals. es ~meoTxe hipostasi~ imJamindeli azrovnebis erT_erTi
ganmsazRvreli xdeba. cxadia, Tamaris mexotbe Tu istorikosi mas gverds
ver auvlian~ (rodonaia 1988: 437).
revaz TvaraZe, XII saukunis literaturaze saubrisas, SeniSnavs,–
`Tamaris RvTaebrioba saxotbo epiTeti ki ar aris, aramed sruliad
garkveviT iTqmis, rom Tamari ariso `samebisagan oTxad TanaaRzevebuli~,
`samebisa Tana ixilvebis oTxebad Tamar, misworebuli da aRmatebuli~.
ama Tu im xelmwifis RvTis sworad gamocxadebis, TviT gaRmerTebis
SemTxvevebi sakmarisad aris cnobili“, _wers mecnieri, magram mas miaCnia,
rom ,,istorikosis moxmobili frazebi qristianuli religiis upirvelesi
dogmatis, samebis xelyofa da metismeti kadnierebaa“ Tavad ki ,,am faqtis
104
ase Tu ise damajereblad axsna ar ZaluZs~ (TvaraZe 2001: 151, 152).
mogvianebiT igi aRniSnavs, _ `Tamaris istorikosebi mis Sesaxeb
ambobdnen, rom is aris `mze mzeTa, naTeli naTelTa, tarigi umanko,
msgavsi qristesi~ da samebisagan TanaaRzevebuli. Tamars RvTaebad saxaven
agreTve CaxruxaZe da SavTeli, saxaven kacTa modgmis mxsnel mesiad,
romelmac Semusra muslimebi da aRazeva qristianoba, da romelsac
msoflio erni adideben~. revaz TvaraZe fiqrobs, rom es aris poeturi
formiT Semosili mesianisturi koncefcia, romelic XII saukunis
saqarTvelos saxelmwifo ideologiis qvakuTxeds warmoadgenda. igi ar
iziarebs qarTul literaturaTmcodneobaSi gamoTqmul mosazrebas, rom
Tamaris gaRmerTeba ukavSirdeba adamianis ganRmrTobis (Teozisi)
religiur_filosofiur ideas (TvaraZe 2001: 180).
zviad gamsaxurdia gamoTqvams varauds, rom XII saukunis
saqarTveloSi arsebobda faruli saRvTismetyvelo moZRvreba, romlis
mixedviTac Tamar mefe iyo inkarnacia RvTis erT_erTi hipostasisa
(`istoriani da azmani~, basili ezosmoZRvari `cxovreba mefeT_mefe
Tamarisi~, mexotbeebi da sxv.). Tamaris religiuri kulti gadavida
miTologiasa da folklorSi (gamsaxurdia 1991: 117, 118).
zemoTqmuli, misi azriT, gansakuTrebiT `Tamarian~_sa da
`vefxistyaosan~_Si gamovlinda. mkvlevari miiCnevs, rom Tamari
rusTvelisa da CaxruxaZis mier aRiarebulia suliwmidad, RvTis
suliwmidiseuli aspeqtis, parakletis inkarnaciad da rom
`vefxistyaosani~ aris alegoriuli poema suliwmida Tamaris da mis mier
kacobriobis xsnis Sesaxeb, xolo `Tamariani~ uSualod, alegoriis
gareSe exeba am Temas (gamsaxurdia 1991: 118).
zviad gamsaxurdia aRniSnavs, rom Tamaris suliwmidis inkarnaciad
aRiareba eyrdnoba grigol noseliseul moZRvrebas suliwmidiseuli
hipostasis mdedrobiT bunebaze, agreTve adreqristianul moZRvrebebs
suliwmidisa da saRvTo sofias (sibrZnis) arsze, suliwmidisa da
RvTismSoblis identifikaciaze.
mkvlevris TqmiT, amas yvelafers aseve safuZvlad udevs ioanes
saxarebis winaswarmetyveleba suliwmida parakletis, anu
nugeSinismcemelis Sesaxeb, romelic unda movides qristes Semdeg da
105
aRasrulos misi saqme am qveyanaze kacobriobis damoZRvriT, srulqmniTa
da sanqtifikaciiT. amas Tavad macxovari eubneba Tavis mowafeebs,_
`aramed me WeSmaritsa gety Tquen: umjobes ars Tquenda, raÁTa me
warvide; ukueTu me ara warvide, nugeSinis_mcemeli igi ara movides
Tquenda; ukueTu me warvide, movavlino igi Tquenda da movides igi da
amxilos sofelsa codvisaTÂs da simarTlisaTÂs da sasjelisaTÂs...
xolo me mamisa Cemisa mival, da arRara mxedvidiT me; xolo
sasjelisaTÂs, rameTu mTavari igi amis soflisaÁ dasjil ars. friadRa
maqus sityuad Tquenda, aramed aw arRara Zalgic tvirTvad. xolo odes
movides suli igi WeSmaritebisaÁ, giZRodes Tquen WeSmaritebasa yovelsa:
rameTu ara ityodis TaviT TÂsiT, aramed raodenni_raÁ esmes, ityodis da
momavali igi giTxras Tquen. man me madidos, rameTu Cemgan miiRos da
giTxras Tquen. yoveli, raodeni aqus mamasa, Cemi ars; da amisTÂs garqu
Tquen, rameTu Cemgan miiRos da giTxras Tquen~ (ioane 16. 7_15).
zviad gamsaxurdias SexedulebiT, Tamaris `sulis savaned~
`Tangamwyod Zisa, sworad mamisad~ moxseniebiT, CaxruxaZe mas RvTis mesame
hipostasad warmogvidgens, radgan `Tangamwyod Zisa, sworad mamisa~ es
sityvebi mxolod suliwmidaze SeiZleba iTqvas (gamsaxurdia 1991: 129, 130).
igi aseve eTanxmeba niko maris Tvalsazriss imis Sesaxeb, rom
`abdulmesianSi~ daviT aRmaSenebeli Seqebulia, rogorc mona RvTisa,
xolo Tamari, rogorc TviT RmerTi, romelic:
`mamis Zed ari
samgzis netari
metrfe saqmeTa saxelisaTa~
(gamsaxurdia 1991: 127, 128).
mecnieri miiCnevs, rom `Tamariani~ da vefxistyaosani~, upirveles
yovlisa, ukavSirdeba bibliuri Sesaqmis, codviT dacemisa da gamosyidvis
koncefcias, romlis mixedviTac kacobriobam codviT dacemis Semdeg
dakarga sazeo cxovreba, samoTxe (samoTxis cnobiereba). Zis gankacebis
Semdeg gankacda suliwmida Tamar mefis saxiT (romelic aris igive
sofia, anu saRvTo sibrZne), raTa aRasrulos mesiis axali aRTqma, e. i.
106
dakarguli samoTxis kvlav mopoveba, rac iesian_daviTian_bagratovanTa,
Tamarsa da saqarTvelos samefos misiaa erTdroulad~ (gamsaxurdia 1991:
128).
ivane lolaSvili Zvel qarTvel mexotbeTa (CaxruxaZe, ioane
SavTeli) Txzulebebis Sesaxeb Tavis gamokvlevaSi aRniSnavs, _
`mematianeebi Tamars gvisaxaven RvTaebriv mefed, qristesebr movlenil
mxsnelad. `azmaTa~ avtori mas amkobs RvTaebis Sesaferi epiTetebiT:
`cxebuli RmrTisa~ (gv. 32), `samgzis sanatreli~ (gv. 34), `sÂsagan
uZleveli~ (gv. 38), `RmrTivgÂrgÂnosani~ (gv. 52), `RmrTiv_damyarebuli~ (gv.
60), `RmrTivganaTlebuli~ (gv. 62), `Ãelmwife sve_sruli da
RmrTiv_aRmobrwyinvebuli~ (gv. 64), `RmrTisagan RmerT_qmnili~ (gv. 63),
`RmrTiv_daculi~ (gv. 112), `patroni RmrTiv_Semosili~ (gv. 50),
`qristeSemosili Ãelmwife~ (gv. 53); erT adgilas ki SeniSnavs: `is
ixilveboda RmrTisagan RmerT_qmnilad, Soris RmerTTa ganmkiTxvelad,
RmrTisa saxeobad~ (gv. 64). CaxruxaZis TqmiTac, Tamari aris `naTeli
dasabamisa~, `Tan_gamwyo Zisa, swori mamisa~ (XII, 1_2), `zenaT cxebuli~
(XIII, 8), `RmrTis saxieri~ (XVIII, 43), sulieri arseba, romelic zecaSia
asuli `Semwed mesiis aRnaTqvamisad~ (XII, 12) da sxva. aseve SavTelis
qebis obieqti qali samoTxidan RvTis mier movlenili mefea; is mis mier
Sobili RvTiuri arsebaa iseve, rogorc Ze_RmerTi. poeti wers, Tamari:
`mamis Zed aris
samgzis netari
metrfe saqmeTa saxelisaTa~ (47, 2)
---------------
`ufladca mxedi nivTTa yovlisa~ (71, 4)
---------------
`sulisa qnari, RmrTis mxedveloba~ (99, 4)
107
---------------
cierT umaRle~ (45, 3)
---------------
`cis kamaraTa... zesT mdegi~ (61, 1)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 74, 75)
`Tamaris `samebis meoTxe hipostazobaze~ saubrisas, revaz siraZe
gansakuTrebiT gamoyofs `istoriani da azmani SaravandedTan~_s. igi
yuradRebas amaxvilebs Tamaris pirveli mematianis cnobil sityvebze:
`meca esreT viwyo amis Tamaris sanatrelisa da samebisagan oTxad
TanaaRzevebulisa, romeli eTeroan iqmna xelmwifeTa Soris~; `Tu maSin
nabuqodonosor samTa yrmaTa Tana oTxebad ixila erTi samebisagan~, aqa
kula samebisa Tana ixilvebis oTxebad Tamar misworebuli da
aRmatebuli~.
`ese igi Tamari mama RmerTis, Zisa da suli wmidis gverdiT
dasaxulia axal, meoTxe wevrad, erT_erT oTxTagan. is ara mxolod
samebis sworad, aramed masze aRmatebuladac ki cxaddeba. Tumca
dazustebuli araa, Tu ra saxiT Seemata Tamari samebas, rogori wevria
igi am oTxebisa. saWiroa gairkves ra safuZvelze SeiZleboda misuliyo
qarTuli azrovneba aseT mosazrebamde~, – aRniSnavs mecnieri (siraZe 1978:
167).
misi SexedulebiT, Tamaris meoTxe hipostasobis Sesaxeb Teoria,
imdroindeli saqarTvelos saxelmwifoebrivi struqturis Sesatyvis
ideologiad unda miviCnioT. Tamaris mmarTvelobis periodSi saqarTvelo
aerTianebda amierkavkasiis yvela umTavres saxelmwifos da xalxebs.
,,marTalia, maT meTaurobda saqarTvelo da qarTvelTa samefo kari,
magram ideologiur_politikuri mosazrebiT, cdilobdnen es momenti ar
ar yofiliyo win wamoweuli. ideologia moiTxovda imasac, rom
108
dasabuTebuliyo Tamaris ufleba: igi aRmatebuli yofiliyo yvela
qveSevrdom mefeze. Tamaris qveSevrdomi mefeni, bunebrivad
sargeblobdnen mefeTa RvTaebriobis ideiT, amitom Tamari, viTarca
mefeT_mefe, unda warmosaxuliyo yoveliveze zeaRmatebuli
RvTaebriobiT~ (siraZe 1978: 168).
meoTxe hipostasobis ideas revaz siraZe aseve ganixilavs mefis
RvTaebriobis Sesaxeb TeoriebTan mimarTebiT. igi wers, `mefis
RvTaebriobis idea sxvadasxva qveyanasa da epoqaSi sxvadasxvagvarad
gaiazreboda: 1) mefes Zalauflebas RmerTi aniWebs; 2) mefe RmerTis
STamomavalia; 3) mefe RmerTs emsaxureba; 4) mefe RmerTis sworia, magram
sruliad gansakuTrebuli da yvela am Teoriaze aRmatebuli ideaa – mefe
meoTxe hipostazi~.
mecnieri SeniSnavs, `meoTxe hipostazoba aris `Teozisi~, anu
ganRmrToba. meoTxe hipostazobiT mefis ganRmrToba iTvaliswinebda
saerTod adamianis ganRmrTobas, Tanac ara mxolod sasuliero gzebiT.
adamianis cxovrebaSi, TviT mis yofaSi RvTaebriobis danaxva
qarTuli renesansuli humanizmis erT_erTi ZiriTadi
msoflmxedvelobrivi tendenciaa~ (siraZe 1978: 171, 172).
`qarTvel avtorebs surdaT ara trilogiis darRveva, aramed
Tamaris zedmiwevniT daaxloeba samebasTan. Tamari meoTxe hipostasad
gamocxadebulia ara misi RmerTobis, aramed misi adamianuri
srulyofilebis safuZvelze. misi RvTaebrioba mis gansakuTrebul
adamianobas gamoxatavs da ara `mdabal RmerTobas~, e. i. Tamaris
RvTaebrioba ase Tu ise yvela adamianSi RvTaebriobis gamovlenis
SesaZleblobas saxavda. adamianis RvTaebrioba esTetikur amaRlebas
niSnavda~.
revaz siraZe dasZens, `meoTxe hipostazoba ar gamxdara arc
dogmaturi debuleba, arc filosofiuri problema. es iyo garkveuli
filsofiuri SinaarsiT gaSualebuli poeturi naazrevi“ (siraZe 1978: 186,
187). `Tamars warmoadgendnen ara ise, rogorc iyo, aramed ise, rogorc
unda yofiliyo, xolo rogori unda yofiliyo Tamari, rogorc zogadi
saxe _ idea, zogadi personaJi, amas gansazRvravda adamianis renesansuli
ideali~ (siraZe 2000: 303).
109
mariam karbelaSvili XII saukunis politikuri azrovnebis
istoriaze, mis Teologiur_filosofiur safuZvelze saubrisas aRniSavs,
rom am periodis ukanasknel aTwleulebSi SemuSavebuli mefis
RvTisworobis Teoria gansakuTrebuli reliefurobiT Tamaris
istorikosTa, ufro konkretulad, `istoriani da azmani
SaravandedTan~_is avtorisa da mexotbeTa TxzulebebSi gamovlinda.
`Tamaris pirvel istorikosTan araerTxel SevxvdebiT Tamaris izoTeosis
amsaxvel tropikas: `...meca esreT viwyo amis sanatrelisa da samebisagan
oTxad TanaaRzevebulisa, romeli eTerovan iqmna ÃelmwifeTa Soris~;
`...aqa kula samebisa Tana ixilvebis oTxebad Tamar, misworebuli da
aRmatebuli~ da sxv. mkvlevari Tvlis, rom am da mraval amgvar
metafora_epiTetSi bagrationTa iesian_daviTian_solomoniani dinastiis
`erTufleba_erTmTavrobis providencialuri misiis rwmenaa gamoxatuli,
romlis saboloo mizani da Sedegi maradiuli, samarTliani da bednieri
samefos idealia (es. 11)~ (karbelaSvili 2000: 155).
sxva naSromSi mariam karbelaSvili iziarebs ivane javaxiSvilisa
da korneli kekeliZis Sexedulebas Tamaris gaRmerTebis, misi samebis
meoTxe wevrad aRiarebis Sesaxeb (karbelaSvili 2000: 129).
igi miiCnevs, rom `araviTari istoriul_faqtobrivi da mecnieruli
safuZveli ar gaaCnia im azris damkvidrebis cdas, TiTqos `azmaTa~
avtors Tamari samebis meoTxe wevrad ar daesaxos da misi sityvebi:
`samebisa Tana ixilvebis oTxebad Tamar~, Turme imas ki ar niSnavs, rom
Tamari aris `samebis meoTxe wevri~, aramed ise unda gavigoT, rom Tamari
`samoTxeSi ixilvebis~. istoriul teqstTa mimarT amgvar midgomas
mkvlevari ukiduresad tendenciurad da `swavlul kacTa komisiis~
tendenciaTa analogiurad Tvlis.
`vaxtang meeqvsis `swavlul kacTa komisiis~ xelSi Tamaris pirveli
istorikosis Txzulebas safuZvliani revizia da koreqtireba, sruliad
mizanmimarTuli `emendacia~ ganucdia im TvalsazrisiT, rom mefis
RvTosworobis Semcveli zemoT moxmobili cnobili frazebi teqstidan
mTlianad amoRebulia da Secvlilia neitraluri gansazRvrebebiT~.
magram sami saukunis Semdeg, dRes, ocdameerTe saukuneSi, Tamaris epoqaSi
Seqmnili RvTisworobis Teoriis uaryofa mariam karbelaSvils sruliad
110
gaugebrad miaCnia, radgan, misi azriT, ori didi mecnieris ivane
javaxiSvilisa da korneli kekeliZis daskvnebi imis Sesaxeb, rom Tamari
`RvTaebrivi bunebis patronad~, samebis meoTxe wevradaa aRiarebuli,
epoqis istoriuli da mxatvruli Zeglebis Seswavlis safuZvelze
obieqturadaa gamotanili da aTwleulTa manZilze daeWveba ar
gamouwvevia~ (karbelaSvili 2000: 155).
Tamar mefis samebis meoTxe wevrad gamocxadebas ucilobel faqtad
miiCnevs nino CakunaSvilic. Tavis naSromSi `qali Suasaukuneebis
dasavlur da qarTul literaturaSi~ igi wers,_ `Tamaris mefobis dros
igi samebis meoTxe hipostasad Seracxes~ (http://www.lib.ge/body_text.php?4962).
sakuTar wignSi „narkvevebi Sua saukuneebis saqarTvelos istoriidan“
amasve imeorebs jaba samuSia (samuSia 1999: 191).
sxvadasxva qveynis da maT Soris saqarTveloSi samefo dinastiebis
RvTaebriv warmomavlobaze saubrisas Teimuraz gvancelaZe aRniSnavs, rom
„bagrationTa sagvareulo saxlis pirdapir dinastiur kavSirs daviT da
solomon winaswarmetyvelebTan, ieso qristesTan, xazi gaesmoda
tradiciuli formuliT „daviTian_iesean_solomoniani“,xolo Tamar mefe
RvTaebis meoTxe hipostasadac ki iTvleboda“ (gvancelaZe 1997:
33).
goCa kuWuxiZe werilSi `aris Tu ara Tamari meoTxe hipostasi~
cdilobs warmoaCinos ra Teologiur safuZvlebs eyrdnobian Tamar mefis
istorikosebi da mexotbeni, roca Tamars iseTi sityvebiT aqeben,
romelnic mxolod RmerTs SeiZleba miemarTebodes. igi aseve cdilobs
gaarkvios saerTod aris Tu ara Tamar mefesTan dakavSirebiT naTqvami
rame gansakuTrebuli, – iseTi, rac sxva qristianTa mimarT ar
SeiZleboda Tqmuliyo.
aRniSnul sakiTxze msjelobisas mkvlevari yuradRebas ZiriTadad
amaxvilebs Tamaris mematianeTa ramdenime gamonaTqvamsa da CaxruxaZis
aseve ramdenime strofze, kerZod: Tamari `samgzis sanatreli~,
`samebisagan oTxad TanaaRzevebulia~, `samebisa Tana ixilvebis oTxebad...
misworebuli da aRmatebuli (istoriani da azmani SaravandedTani), `piri
amisi pirvelive iqo daviTis mier~ (basili ezosmoZRvari `cxovreba
mefeT_mefisa Tamarisi~ (kuWuxiZe 2001: 103).
111
`gulo, aba mo, dausabamo,
Tamar vTqva naTlad dasabamisad,
mzeebr savane, sulis savane
Tan – gamwyod Zisad, sworad mamisad~
(CaxruxaZe, `Tamariani~, 74. 1, 2)
---------------
`giwoda Sen Tvis, rokvida SenTvis
pirvel daviT gancxadebulad~ (`Tamariani~, 80, 3)
---------------
`moses ficarsa, mTas naficarsa,
ewernes Tqveni Zleva gebulad~ (`Tamariani~, 87, 3)
`qristianuli Teologiis Tanaxmad~, – SeniSnavs goCa kuWuxiZe,
`yovel qristian adamianze, romelic keTil saqmeTa qmnis wyalobiT
sulierad ganwmendilia da amaRlebulia, suliwmida iseve aris
gadmosuli, rogorc mociqulebze gadmovida is uflis amaRlebidan
ormocdameaTe dRes. suliwminda aris davanebuli yvela did qristianTan.
suliwmida samebis hipostasia. masTan erTad yovelTvis sufevs mama
da Ze~ (kuWuxiZe 2001: 104).
zemoTqmulidan gamomdinare, mkvlevari askvnis, rom istorikosebsa
da CaxuxaZesTan Tamari ganRmrTobis gzaze damdgar, ze amaRlebul
adamianad aris warmoCenili, romelzec suliwmida aris mociqulebsaviT
gadmosuli, e. i. masTan sameba sufevs da is samebisa `Tana~ meoTxed
ixilvebis, TanaaRzevebulia samebis mier da masTan erTad moCans, rogorc
meoTxe. amave TvalsazrisiT ewodeba Tamars `mzeebr savane, sulis savane~,
radgan masSi davanebulia suliwmida, Zisa da mamis Tanaarsi.
goCa kuWuxiZis mosazrebiT, amiT unda aixsnas is faqti, rom Tamar
mefesTan dakavSirebiT iseTi sityvebia naxmari, romlebic mxolod
112
RmerTs miemarTeba. Tamari is adamiania, viszec suliwmida aris
gadmosuli da amdenad, mis mimarT araferi iseTi ar aris naTqvami, rac
nebismieri didi qristianis Sesaxeb ar SeiZleboda Tqmuliyo (kuWuxiZe
2001: 104, 105).
lia wereTeli statiaSi `samTa yrmaTa babilons~ aRniSnavs, rom
Tamar mefis `samebis meoTxe hipostasad~ gamocxadeba aTeisturi Teoriaa,
romelic aTaswleulebis ganmavlobaSi wignidan wignSi, gamokvlevidan
gamokvlevaSi, werilidan werilSi, statiidan statiaSi ucvlelad
gadadis (wereTeli 2006: 338) (am Sexedulebas Cvenc viziarebT).
mkvlevari Tamaris pirveli mematianis mier `istoriani da azmani
SaravandedTan~_Si nagulvebi konteqstis wakiTxvas, saRvTismetyvelo
azrovnebis da saxismetyvelebis gaTvaliswinebiT gvTavazobs.
lia wereTeli vrclad msjelobs `istoriani da azmani
SaravandedTan_~is cnobil monakveTze: `amieridan viwyo wyobad, brZolad
gonebisad mimzidavman da mkueTebelman msgavsad qvisa da rkinisaman
aRmovSobo cecxli sayuarulisa da qebisa da survilisa – aRvatyino da
aRvamaRlo saÃmili camdin. mun Sigan aRmovaCino eTerica cecxlisa da
queyana cecxlTagan mleveli urCTa da cecxlebr Rone da moÃmarebuli
megobarTa da moyuareTa, Tu maSin nabuqodonosor samTa yrmaTa Tana
oTxebad ixila erTi samebisagani, aqa kula samebisa Tana ixilvebis
oTxebad Tamar, misworebuli da aRmatebuli~.
nabuqodonosoris mier `samTa yrmaTa babilons~ cecxlis saxmilSi
Cayris, misi xilvisa da danielis wignis am epizodTan mematianis Txrobis
saxismetyveluri analogiis ganxilvis Semdeg mkvlevari saintereso
Sexedulebas gamoTqvams (wereTeli 2006: 338).
misi mosazrebiT, istorikosis sityvebis,_ `amieriTgan viwyo wyobad,
brZolad gonebisad mimzidavman da mkueTebelman msgavsad qvisa da
rkinisaman aRmovSobo cecxli siyvarulisa da qebisa da da survilisa –
aRvatkino da aRvamaRlo saxmili camdin. mun urCTa da cecxlebr Rone
da moxmarebuli megobarTa da moyuareTa.
Tu nabuqodonosor samTa yrmaTa Tana oTxebad ixila erTi
samebisagan, aqa kula samebisa Tana ixilvebis oTxebad Tamar,
misworebuli da aRmatebuli~. konteqsti ar gulisxmobs Tamaris samebis
113
`meoTxe~ hipostasad gamocxadebas. aq gansazRvrulia nabuqodonosoris
xilvis realoba. Tu nabuqodonosorma `sam yrmasTan~ `oTxebad~ (anu
meoTxed) ixila erTi `samebisagan~ – macxovari, Ze RmerTi, `istoriani da
azmanis~ mixedviT, mematianis mier `qebiT~ aRgznebul cecxlSi `ixilvebis
samebisa Tana~ (`sam yrmasTan~ erTad – grZnobad, materialur, amqveyniur
myofobaSi) `oTxebad~ RvTivsulieri Tamar. nabuqodonosoris xilvaSi
`sam yrmas~ `erTi samebisagan~ (meoTxe) macxovari mfarvelobs da
ixilveba, xolo aq `sam yrmas~, anu amqveyniur myofobas mfarvelobs da
ixilveba `meoTxe~ – Tamari, `misworebuli da aRmatebuli~ `sam yrmasTan~
mimarTebaSi. es `meoTxe~ aris ara adamiani, aramed RvTiuri
warmomavlobis, angelozebrivi `oTxTa nivTTagan~ agebul adamianze
aRmatebuli (`misworebuli da aRmatebuli~ niSnavs adamianis `sworis~,
msgavss, misnairs, magram masze `aRmatebuli~, `misworebuli~ – `sam
yrmasTan~ erTad xilvaSi, amqveyniuri TvaliT da `aRmatebuli sulieri
sazrisiT, RvTiuri warmomavlobiT)~.
ucnobi istorikosi, – wers lia wereTeli, – `am
urTierTdapirispirebulobas Tavad gansazRvravs – im `sam yrmas~
macxovari mfarvelobs, xolo aq `sam yrmas~ – adamianur sacxovriss,
mTlianad rwmeniT gansazRvrul saqarTvelos (amis simboloa `sami yrma~)
– Tamari, bagrationi mefe, STamomavlobiT macxovris monaTesave gvaris
warmomadgeneli `RvTisa swori~ (wereTeli 2006: 343).
yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, aseTi suraTi ikveTeba.
moxmobil mecnierTa umetesoba Tamaris RvTaebad, `samebis meoTxe
hipostasad~ gamocxadebas ucilobel faqtad miiCnevs, zogierTi ki ar
iziarebs am Sexedulebas. Tumca TiTqmis yvela cdilobs mematianeTa
(gansakuTrebiT ucnobi istorikosis) da mexotbeTa sityvebs axsna
mouZebnos.
mkvlevarTa nawils miaCnia, rom Tamaris gaRmerTebis safuZveli
saxelmwifoebrivi an mefis momxreTa ideologia, an sulac qarTuli
mesianisturi ideis arsebobaa, romelic Cveni qveynis da xelmwifis
Zlierebis aRmatebulad warmoCenas isaxavda miznad. sxvaTa mosazrebiT,
Tamaris `samebis meoTxe hipostasad~ dasaxva adamianis ganRmrTobis
(Teozisis) zogadi ideiT SeiZleba aixsnas. arsebobs Tvalsazrisi, rom
114
Tamari suliwmidis inkarnaciad iyo miCneuli. aseve gamoTqmulia
Sexedulebebi, romelTa mixedviT, erTi mxriv, TamarTan, rogorc did
qristianTan suliwmida sufevs, meore mxriv ki, igi (Tamari), rogorc
bagrationi mefe, STamomavlobiT macxovris monaTesave gvaris
warmomadgeneli, `RvTis swori~ uflisagan saqarTvelos mfarvelad
mogvevlina.
ramdenime mecnieris msgavsad Cvenc ver gaviziarebT mosazrebas imis
Sesaxeb, rom Tamar mefe misi pirveli mematianis da mexotbeebis mier
`samebis meoTxe hipostasad~, `bunebiT RmerTad~ aris gamocxadebuli. am
sakiTxebze saubrisas, vfiqrobT, aucileblad unda gaviTvaliswinoT
mexotbeTa da istorikosTa, gansakuTrebiT `istoriani da azmani
SaravandedTan~_is avtoris (iseve rogorc zogadad sxva qarTvel
mematianeTa, mag., juanSeris, daviT aRmaSeneblis istorikosis) Rrma
Teologiuri, aseve saxismetyvelebiTi codna; agreTve SevniSnavT, rom
zemoxsenebul TxzulebebSi garkveul SemTxvevebSi sityvebic bevrad mets
gamoxatavs, vidre maTi leqsikuri mniSvneloba gulisxmobs. SeiZleba
iTqvas, isini ara ubralod, aramed iseTi sityvebia, romlebic terminis
mniSvnelobas iZens. termini, _ es iseTi monacemia, romelic
msoflmxedvelobriv wvdomasTanaa dakavSirebuli.
aRniSnulis gaTvaliswineba, Cveni azriT, dagvexmareba Tamaris
pirveli istorikosis da mexotbeTa cnobili frazebis ukveT gagebasa da
gaazrebaSi.
`istoriani da azmani SaravandedTan~_is avtori wers,_ Tamari
`samebisagan oTxad TanaaRzevebulia~ (istoriani da azmani
SaravandedTani 1959: 3), `samebisa Tana oTxebad ixilvebis ..., misworebuli
da aRmatebuli~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 25).
`TanaaRzeveba~ Zvel qarTul enaSi vnebiTi gvaris mimReobaa da
mdgomareobiT amaRlebuls niSnavs (qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
1950: 754). am sityvis pirveli nawili Tan(a), sazogadod, rTuli fuZeebis
pirveli nawilia da aRniSnavs vinmesTan an ramesTan yofnas (misdami
yofnas (ioan. 1. 4) (qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni 1986: 237;
orbeliani 1991: 299), xolo –gan (`samebisagan~) Tandebulia, moiTxovs
naTesaobiT brunvas da winamaval saxelTan erTad pasuxobs kiTxvas
115
visgan? risgan? (qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni 1950: 954). aqedan
gamomdinare, fraza Tamari `samebisagan oTxad TanaaRzevebulia~
sityvasityviT ase SeiZleba gavigoT, Tamari samebis mier misdami `oTxad~
aris mdgomareobiT amaRlebuli.
axla rac Seexeba `istoriani da azmani SaravandedTan~_is Cvens
mier moxmobil meore frazas: `samebisa Tana oTxebad ixilvebis (Tamar)
misworebuli da aRmatebuli~.
`misworebuli~ msgavsebas, mimsgavsebas niSnavs (abulaZe 1973: 250,
408). `aRmatebuli~ ki – `amaRlebuls~ (abulaZe 1973: 408). am SemTxvevaSic
saubaria imaze, rom Tamari samebasTan `oTxebad~ ixilveba, (masTan)
mimsgavsebuli da amaRlebuli.
qristianuli Teologiis mixedviT, `msgavseba~ da `xateba~ es is
Tvisebebia, romelnic RmerTma adamians pirvelSesaqmeSive mihmadla.
`Sesaqmis~ wigni gadmogvcems,_ `da Tqva RmerTman: vqmneT kaci xatisebr
Cvenisa da msgavsebisaebr~ (dab. 1. 26) (mcxeTuri xelnaweri 1981: 49).
adamiani dasabamSive RvTis (yovladwminda samebis) bunebisadmi
xatqmnili iyo da ara mxolod Tavisufali nebiT, moazrovneobiT,
meufebrivobiT (rac xatebriv Tvisebad miiCneva), aramed saTnoebiTi
RirsebebiTac: sikeTiT, samarTlianobiT, siwmindiT, simdabliT,
uxrwnelobiT (rac msgavsebiseul Tvisebebad iTvleba). yovelive es
adamians aniWebda madlmosilebas, netarebas, didebulebas da mas,
ucodvels, warmoaCenda mamiseul mxareSi damkvidrebul sayvarel Zed,
RvTis Zeobilad, romelic Tavis TavSi gamomxatveli iyo Ze RmerTis
bunebiTi Zeobisa (ioane oqropiri) (WeliZe 2001: 94).
codviT dacemis Semdeg `xateba~ waruxocelad darCa adamianSi,
xolo msgavsebisebroba (Zeobiloba) srulyofilebis Sesabamisad
mosapovebeli gaxda. Ze RmerTis gankacebam adamianebs kvlav gauxsna gza
im Tavdapirveli msgavsebisaken (WeliZe 2001: 107), Zeobilobisaken, rac
ucodvel adamians hqonda Tavis pirvelqmnilebaSi da rac codvam
gaaukuRmarTa (ioane damaskeli) (WeliZe 2001: 107).
msgavsebis mopovebis aucileblobaze yvela RvTismetyveli awmyo
droSi saubrobs, rac kacobriobis dacemul codvis Semdgom periods
gulisxmobs (marTlmadidebluri Teologiis Tanaxmad, kacobriobis
116
istoria sam epoqad iyofa: ucodveli, codvis Semdgomi (dacemuli) da
kvlav ucodvelobaSi aRdginebuli). es niSnavs imas, rom xatisebrobis
Tvisebebi: Tavisufali neba, moazrovneoba adamianSi codvis Semdgom
mdgomareobaSic SenarCunebulia, rac ganwmendadi da aRdginebadia
naTlisRebis madliT. saTnoebebSi srulyofa ki saRvTo naTlisRebasTan
erTad aucilebeli piradi ZalisxmeviT moipoveba, rac aris swored
msgavsebisebroba (wm. diadiqos fotikeli) (WeliZe 2001: 111).
„yvela adamiani gonieria da yvela adamianSi aris xateba RvTisa,
xolo msgavsebas mxolod is aRwevs, vinc aris keTili da brZeni“,_
ambobs maqsime aRmsarebeli (RvTismetyveleba 2002: 347).
Tavis naSromSi, `dogmaturi RvTismetyveleba~ vladimer loskic
aRniSnavs,_ `adamianis Seqmna mis xatad aris RvTis neba, xolo msgavsebis
mopoveba ki RvTis nebasTan erTad adamianis Zalisxmevazea damokidebuli~
(loski http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/dogmatika/Lossk/_02.php).
upirvelesad, wmindanni arian is adamianebi, romelnic mTlianad
Seudgebian da Seemecnebian RmerTs, TavianTi cxovrebis wesis,
saTnoebebSi srulyofis kvalobaze ufali `aZlevs maT Svilad gaxdomis
uflebamosilebas~ (ioan. 1. 12). isini aRar arian monebi – aramed Zeebi,
xolo Tu Zeebi arian, arian memkvidreebi RvTisa (galat. 4. 7; rom. 8. 17)
(ioane damaskeli 2000: 184).
arsebobs Tvisebrivad ori Zeoba: 1) bunebiTi, arsobrivi, Seuqmneli
da dausabamo Zeoba, rac aqvs meore hipostass mamaRmerTisadmi da 2)
madlismieri, SeqmnilobiTi Zeoba RvTisadmi, rac adamianis Tvisebaa.
Ppirvel SemTxvevaSi, bunebiTi Zeoba swored pirdapiri gagebiT
iTqmis, meore SemTxvevaSi ki adamiani pirdapiri mniSvnelobiT ki ar aris
Ze RvTisa, aramed „Svilebulia“, „Zeddadebulia“, „Zeobilia“, madlismieri
Zea („Zeobilia“, es termini ekuTvnis arsen iyalToels) anu
Tavdapirvelad adamiani Seiqmna Zeobilad, madlismier Zed RvTisa.
Zeobilobis pativi man gaaukuRmarTa mcnebis darRveviT. macxovarma
Tavisi gankacebiT kvlav aRadgina adamiani Tavdapirveli Zeobilobis
pativSi (WeliZe 2001: 67, 68).
Zeobiloba mwvervalia RvTisadmi msgavsebisa (WeliZe 2001: 118)
„rameTu ara friad daaklda angelozTagan kaci da rameTu Zal_uc
117
RmrTisaca msgavsebad da romeli_friad uaRres, madliT Svil missa
yofad“ (mosaÃsenebeli wmidisa da didebulisa mociqulisa qristesisa da
maxarobelisa iovane RmrTismetyvelisaÁ (Zveli metafrasuli krebulebi
1986: 427).
ieso qriste saxarebaSi eubneba mociqulebs „Tqven megobrebi xarT
Cemi. aRar giwodebT Tqven monebs, radgan monam ar icis ras akeTebs misi
batoni“ (ioane 15. 14). Tuki yovelTa Semoqmedi da ufali `meufeTa
meufed~, `ufalTa uflad~ da `RmerTTa RmerTad~ iTqmis, es niSnavs, rom
wmindani, vinc iqceva vnebaTa meufed da gaukuRmerTebis gareSe saRvTo
xatis damcvelad xdeba madliT RmerTi, madliT da ara bunebiT~ (ioane
damaskeli 2000: 184).
`RmerTma Seqmna adamiani Tavisufali da pasuxismgebeli, raTa is
mowodebuli yofiliyo eswrafa umaRlesi jildos, ganRmrTobisaken, anu
imisTvis, rom adamians madliT mieRo is, rac RmerTia Tavisi bunebiT.
adamiani warmoadgens qmnilebaTa apogeas, radgan mas SeuZlia
Tavisi Tavisufali arCevanis safuZvelze gaxdes madliT RmerTi“, _ wers
vladimer loskic (loski
http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/dogmatika/Lossk/_02.php).
qristianuli swavleba adamianis madliT RmerTobis Sesaxeb
farTod iyo gavrcelebuli bizantiur literaturaSi. es moZRvreba
aisaxa kevkamenis „rCevebsa da moTxrobeb“_.Sic igi wers, _ „me vTvli, rom
nebismieri adamiani: vasilevsi, arqonti, Tu, is, vinc TavisiT moipovebs
„arsobis“ purs, _ yvela erTi adamianis, adamis Svilia... adamians, rogorc
moazrovne arsebas, xom SeuZlia, rom Tu moindomebs RvTis wyalobiT,
RvTis madliT ( Tavadac gaxdes RmerTi“ (kevkameni 1972: 287;
vasilevski 1881: 316).
aRniSnuli exeba Tamar mefesac. misi: sikeTis, samarTlianobis,
simdablis, gulmowyalebis, lmobierebis da sxva saRvTo Tvisebebis,
saTnoebebis Sesaxeb bevrs weren istorikosebica da mexotbeebic
(yovelive amis Sesaxeb naSromis wina TavSi visaubreT). Tamari
ganmasaxierebelia ori umaRlesi mdgomareobis _ mefobis da wmindanobis.
Rirseuli xelmwifobiT igi mefobis bibliuri idealis
ganmaxorcielebeli gaxda (iyo samarTliani da brZeni mefe). misi
118
wmindanobis safuZvladac swored gamorCeuli mefoba da cxovrebis wesi
iqca. amdenad, rogorc mefe_wmindani Tamari `SeerTebulia~ RmerTs,
madliT ganRmrTobilia.
`oTxeba~ unda miemarTebodes zogadad wmindanebs (maT Soris
Tamars, mefe_wmindans). vfiqrobT, `oTxeba~ SeiZleba aseve davukavSiroT
marTali lazares saxes, romelic oTxi dRis mkvdari macxovarma
mkvdreTiT aRadgina beTaniaSi. `oTxi dRis adamianis~ (bibliis
enciklopedia 1990: 421; averincevi 2001: 155), lazares mkvdreTiT aRdgena
moaswavebda ieso qristes jvarcmasa da aRdgomasa* macxovris
aRdgomasTanaa dakavSirebuli jojoxeTidan marTalTa sulebis amoyvana.
`mas Semdeg, rac qristem jojoxeTi `moialafa~, morwmuneebs kvlav
miecaT suli Zeobilobisa, – ambobs wm. kirile aleqsandrieli (WeliZe
2001: 87). es gulisxmobs imas, rom adamianebi, romelnic TavianTi
RvTivsaTno cxovrebiT miemsgavsebian Semoqmeds, saRvTo wiaRSi
daivaneben. (aqve gavixsenoT, rom ucnobi mematianis Txzulebis bolos
darTul iambikoSi Tamari saxeldebulia ,,lazared“).
sayuradReboa, rom „istoriani da azmani SaravandedTan“_is avtori
cnobil da zemoT ukve araerTxel moxmobil frazebSi, Tamaris Sesaxeb
saubrisas iyenebs raodenobiT ricxviT saxels „oTxebad“, „oTxad“
(viTarebiTi brunvis forma (sarjvelaZe 1997: 55) da ara rigobiTi
ricxviTi saxelis viTarebiTi brunvis formas _ „meoTxed“.
Cveni azriT, ucnobi mematianis sityvebi, Tamari `RmrTisagan
RmerTqmnilia~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 63, 64),
`samebisagan oTxad TanaaRzevebulia~, `samebisa Tana ixilvebis oTxebad ...
misworebuli da aRmatebuli~, zemoTqmulis kvalobaze unda gaviazroT,
rac niSnavs, rom Tamari bunebiT RmerTad, `samebis meoTxe hipostasad~ ar
aris dasaxuli. aq saubaria imis Sesaxeb, rom Tamar mefe samebis mier
misdami mdgomareobiT (anu Rirseuli mefobiT da Sesabamisad
wmindanobiT) amaRlebulia `oTxad~ rogorc wmindani; swored
*didmarxvis meeqvse SabaTis troparSi, romelic marTali lazares SabaTs ikiTxeba, naTqvamia: `yovelTa aRdgomasa pirvel vnebisa Senisasa moaswavebdi, amisTvisca megobari Seni lazare mkvdreTiT aRadgine qriste RmerTo~... (saqarTvelos eklesiis kalendari 1978: 225).
119
wmindanobis gamo ixilveba igi `oTxebad~ (samebasTan) mimsgavsebuli da
amaRlebuli.
vfiqrobT, aRniSnul konteqstSia gansaxilveli CaxruxaZis
sityvebic:
`Tamar vTqva naTlad dasabamisad,
mzeebr savane, sulis savane
Tan_gamwyod Zisad, sworad mamisad~ (74. 1, 2)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 204).
`Tan_gamwyo~ – Sesafers (qarTuli mwerloba 1988: 467; qarTuli enis
ganmartebiTi leqsikoni 1962: 1139), Rirss, swors niSnavs (abulaZe 1973:
408); `swori~ (`sworad~) ki msgavss (`msgavsad~), misTana_s (orbeliani 1993:
251).
amrigad, moxmobil strofSi naTqvamia, Tamari dabadebuli anu
Seqmnili (abulaZe 1973: 121; damaskeli 2000: 38) naTelia, mzis msgavsi
savanea, radgan masTan myofobs suli, e. i. suliwmida (am konkretul
SemTxvevaSi veTanxmebiT goCa kuWuxiZis mosazrebas. ix. gv. 110), anu masTan
aris suli mamisa, mamisagan gamomavali suliwmida, romelic amave dros
iwodeba Zis sulad (magram ara Zisagan gamomaval sulad), radgan is Zis
mier gangvecxada. ioane RvTismetyveli gvamcnobs,_ `mihbera (iesom) da
uTxra mis mowafeebs: miiReT suliwmida (ioan. 20. 29). pavle mociquli ki
romaelTa mimarT epistoleSi xazs usvams: `visac ara aqvs qristes suli,
is ar aris misi~ (rom. 8. 9). suliwmidis `miberva~, ioane damaskelis
mixedviT, msgavsia mzisagan gamomavali sxivisa da brwyinvalebis wyaro
mzea. xolo es gamobrwyinveba gangvanaTlebs da wilad gveboZeba sxivis
mier~ (ioane damaskeli 2000: 45).
amdenad, CaxruxaZis sityvebi ase SeiZleba gavigoT, Tamari, saRvTo
naTliT gabrwyinvebuli, mzis msgavsi savanea, radgan masTan davanebulia
suli (suliwmida). igi Rirsia `Zed~ wodebisa, imitom, rom msgavsia RvTisa
(`mamisa~), anu am SemTxvevaSic saubari unda iyos qristianul swavlebaze,
romlis mixedviTac adamiani RvTis `Zeobis~ Rirsi Seiqmneba maSin, roca
igi aRwevs RvTis msgavsebas, anu Tavisi arCevanisa da cxovrebis
kvalobaze madliT ganRmrTobilia.
120
agreTve gvsurs yuradReba mivaqcioT Semdegs, CaxruxaZis moxmobili
strofis Cveneuli interpretacia imaze miuTiTebs, rom mexotbe Tamarze
rogorc wmindanze ise saubrobs, uwodebs mas `sulis savanes~, `Zeobis~
Rirss, `mamis~ msgavss. xolo radgan wmindanad Seracxva adamianis
gardacvalebis, misi ganvlili cxovrebis da Rvawlis Sefasebis Semdeg
xdeba, naklebad savaraudod gveCveneba es sityvebi Tamar mefis
sicocxleSi iyos dawerili.
zemoTqmulidan gamomdinare, Cndeba kiTxva, xom ar SeiZleba
dReisaTvis qarTul mecnierebaSi arsebulma `Tamarian~_is daweris
TariRma (es TariRi ramdenimea da ZiriTadad ar scildeba Tamaris
sicocxlisdroindel periods)* ramdenime wliT gvian, Tamaris
gardacvalebis Semdeg, ufro konkretulad ki misi wmindanad Seracxvis
xanaSi gadaiwios? an xom ar SeiZleba vifiqroT, rom CaxruxaZis
zemomoxmobili strofi xotbaSi mogvianebiT, Tamaris gardacvalebis,
misi kanonizebis Semdeg iyos CarTuli? aseTi kiTxvebis dasmisa Tu
mosazrebebis gamoTqmis safuZvels gvaZlevs korneli kekeliZis naSromi
`Tamarian~_is Sesaxeb. mecnieri aRniSnavs, rom `CaxruxaZis Txzulebis
xelnawerebi SedarebiT axali droisaa (XVIII_XIX ss.). am xelnawerebSi is
damaxinjebuli da SesamCnevad waryvnilia, rac sakmaod aZnelebs mis
Segnebasa da gagebas. am xelnawerTa Soris ar aris ori iseTi, romelnic
zustad udgebodnen erTmaneTs~. korneli kekeliZe dasZens, `iseTi Zveli
Txzulebis Sesagnebad, rogoric Tamariania, saWiroa imdenad ara
zedapiri, subieqturi msjeloba da waryvnili xelnawerebis furcvla,
ramdenad teqstis leqsikuri, morfologiuri da sintaqsuri gageba.
Tamariani am mxriv Znelad dasaZlevi Zeglia~ (kekeliZe 1981: 215, 216).
Cvens mier zemoT, `Tamarianis~ daweris TariRTan dakavSirebuli
kiTxva SesaZloa Seexebodes ioane SavTelis `abdulmesian~_sac.* amis
Tqmis safuZvels gvaZlevs SavTelis Semdegi sityvebi:
* `Tamarianis~ daweris drod sxvadasxva TariRs asaxelebs: 1192-1195 ww. (n. mari), 1184/5-1193 ww. (p. ingoroyva), 1202 w. (s. kakabaZe), 1205-1207 ww. (i. lolaSvili)...* am SemTxvevaSic viziarebT korneli kekeliZis Sexedulebas, oRond nawilobriv.is Tvlis, rom `abdulmesiani~ dawerili unda iyos 1210_1215 wlebSi. magram ver daveTanxmebiT mecnieris msjelobis im nawils, sadac SavTelis xotbas Tamaris sicocxleSi Seqmnilad miiCnevs (iv. lolaSvilis SexedulebiTac, `abdulmesiani~ Tamaris sicocxleSi unda daweriliyo) (Zveli qarTveli
121
`mamis Zed ari samgzis netari~ (47. 2)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 132).
vfiqrobT, ukve aRniSnulis msgavsad am frazaSic unda
igulisxmebodes is, rom Tamari, rogorc saRvTo xatis `gaukuRmarTebis
gareSe damcveli~ wmindani mefe, miemsgavsa mamas (RmerTs), misi `Zea~
(`Zeobilia~) da amitom `samgzis netaria~.
axla rac Seexeba Tamar mefis `netarad~ wodebas.
`abdulmesian~_is Sesaxeb naSromSi korneli kekeliZe ar iziarebs
niko maris mosazrebas imis Taobaze, rom xotbaSi Seqebulia mxolod
erTi piri, mamakaci_mefe, daviT aRmaSenebeli. igi miiCnevs, rom SavTelis
Txzulebis qebis obieqti daviT aRmaSenebelTan erTad aris meore
adamianic, gvirgvinosani qali, konkretulad ki Tamar mefe. Tavis
Sexedulebas korneli kekeliZe ramdenime argumentiT asabuTebs. maT
Soris erTi_erTi amgvaria,_ `abdulmesianSi~ `samgzis netari~ mxolod
Tamars SeiZleba miemarTebodes, radgan, mecnieris TqmiT, xotbis `samgzis
netari~ analogiuria `istoriani da azmani SaravandedTan~_is avtoris
sityvebisa `Tamar samgzis sanatreli~ (kekeliZe 1981: 239).
gamonaTqvamze `samgzis netari~ ufro vrclad korneli kekeliZe
Tamaris pirvel matianeze, rogorc istoriul wyaroze, msjelobisas
saubrobs. igi ramdenime argumentze dayrdnobiT gamoTqvams Tvalsazriss,
rom Tamaris pirveli istoria aris erTi mTliani nawarmoebi, romelsac
hyavs erTi avtori da dawerilia Tanamedrovis mier (kekeliZe 1981: 265;
kekeliZe 1962: 201). korneli kekeliZemde jer Tedo Jordania (Jordania
XL-LII: 285_290) da Semdeg ivane javaxiSvili (javaxiSvili 1977: 222, 225)
miiCnevdnen, rom `istoriani da azmani SaravandedTani~ erTi Txzulebaa.
igive mecnierebi Tamaris pirveli matianes avtors mis Tanamedroved
Tvlidnen da SeniSnavdnen, rom Zeglis erTi nawili Samqoris brZolamde,
mexotbeni 1964: 113) ,xolo misi daweris terminus post non TariRad 1215 wels imitom asaxelebs, rom, misi azriT, Tamari 1215 wels gardaicvala. dResdReisobiT qarTul mecnierebaSi Tamar mefis gardacvalebis drod miRebulia 1213 weli (Tumca gansxvavebuli Sexedulebebic arsebobs).
122
Tamaris sicocxleSi unda Seqmniliyo, xolo meore – misi gardacvalebis
Sesaxeb ambis CaTvliT, misi gardacvalebis Semdeg.
erT_erTi argumenti, romelsac aRniSnuli Sexedulebis gamoTqmisas
eyrdnoba korneli kekeliZe, aris Semdegi: `istoriani da azmani
SaravandedTan”_is avtori Tamars uwodebs `samgzis sanatrels~, `mas
SeeZlo ewodebina misTvis `RvTiswori~, – ase bizantiaSic uwodebdnen
mefes (`izoTeos~), SeeZlo ewodebina misTvis `samebisagan oTxad
TanaaRzevebuli~, magram sicocxleSi `sanatrelsa~ da `samgzis
sanatrels~ ver uwodebda. saqme isaa, rom `sanatreli~, `netari~
saeklesio_kanonikuri terminologiiT sicocxleSi mxolod patriarqs
ewodeba, xolo gardacvalebis Semdeg aseT adamianebs, romelnic,
cocxalTa SegnebiT, sasufevlis Rirsni da mkvidrni arian.
ruis_urbnisis `Zeglis weraSi~ xazgasmiTaa naTqvami, rom `sanatreli~ da
`netari~, `dausrulebelisa netarebisa mkvidri~ ewodebaT mxolod
gardacvlilebs da arc erT cocxals (`saqarTvelos samoTxe~, gv.
529_530). Tamaris sicocxleSi daweril da gamocemul sigel_gujrebSi is
arsad iwodeba `sanatrelad~. imas xom ver vityviT~, – dasZens korneli
kekeliZe, rom istorikosma, rogorc misi Txzulebidan Cans, zedmiwevniT
mcodnea yovelive saeklesiosi, ar icoda kanonikuri wesi?!~ (kekeliZe
1962: 204).
Cven viziarebT korneli kekeliZis mosazrebas imis Sesaxeb, rom
`istoriani da azmani SaravandedTani~ Tamar mefis gardacvalebis Semdeg
unda iyos Seqmnili. Tumca Cvenis mxriv davamatebdiT Semdegs, Tu
`sanatreli~ da `netari~ ewodeboda mxolod gardacvlil, Tanac iseT
adamians, romelic sasufevlis damkvidrebis Rirsad iyo miCneuli (da
amgvar adamianebSi upirvelesad wmindanni moiazrebian. Tanac, rogorc
zemoT ukve aRiniSna, wmindanad adamianis Seracxva mxolod misi
gardacvalebis Semdeg xdeba). maSin, cota ar iyos, gasakviri da
gaugebaria, rogor da ratom SeiZleboda, korneli kekeliZisve TqmiT,
`yovelive saeklesios zedmiwevniT mcodne mematianes~ cocxali Tamaris
Sesaxeb daewera `samebisagan oTxad TanaaRzevebulia~, an kidev `samebisa
Tana ixilvebis oTxebad (Tamar), misworebuli da aRmatebuli~?! Cveni
azriT, moxmobili sityvebi kidev erT argumentad SeiZleba CaiTvalos
123
imis dasamtkiceblad, rom `istoriani da azmani SaravandedTani~ swored
Tamaris gardacvalebis Semdeg unda daweriliyo. zemoT araerTxel
aRvniSneT, rom ucnobi istorikosis cnobil frazebSi: Tamari
`samebisagan oTxad TanaaRzevebulia~, `samebisa Tana ixilvebis oTxebad ...
misworebuli da aRmatebuli~ unda igulisxmebodes is, rom Tamarma
Tavisi cxovreba_moRvaweobiT ganaxorciela mefobis mTavari
daniSnuleba, RvTis rCeuloba, misgan xeldasxmuloba da qristianuli
swavlebiT, adamianis umaRlesi mizani – RvTisadmi msgavseba. swored amis
kvalobaze igi, rogorc gamorCeuli mefe, wmindani, `samebisagan
TanaaRzevebulia~ da `ixilveba~ mis wiaRSi. am sityvebis Tqma, miTumetes,
qristianuli Teologiis Rrmad mcodne mematianisagan mxolod maSin
iqneboda SesaZlebeli, roca Tamar mefe ukve gardacvlili da wmindanad
aRiarebuli iqneboda. qarTulma eklesiam Tamar mefe gardacvalebidan
mcire droSive, XIII s_is dasawyisSi Seracxa wmindanad (ingoroyva 1978:
168).
aRniSnuli exeba `abdulmesian~_sac. naklebad sarwmunod gveCveneba,
rom RvTismetyvelebaSi aseve kargad ganswavlul ioane SavTels (mari
1902: 16,17; kekeliZe 1981: 242) TamarisaTvis sicocxleSive ewodebina
`samgzis sanatreli~.
migvaCnia, rom mematianeebis (am SemTxvevaSi `istoriani da azmani
SaravandedTan~_is avtoris) da mexotbeebis Sesaxeb imis Tqmac ki, TiTqos
isini Tamars bunebiT RmerTad, `samebis meoTxe hipostasad~ aRiareben an
acxadeben, arasworia. Cveni azriT, msgavsi araferi igulisxmeba ucnobi
istorikosis, CaxruxaZisa da SavTelis sityvebSi.
marTlmadidebluri Teologiis mixedviT, RmerTi: dausabamo,
maradiuli, Seuqmneli, martivi, Seudgeneli, ucvleli, usxeulo,
yovladZlieri, keTili, samarTliani, zesruli, gareSemouwereli,
mouazrebeli, yovlismpyrobeli, yovlismxedveli, yovelTa wina gamgebi
da msajuli... erTia, Seicnoba samgvamovnebaSi: mamaSi, Zesa da
suliwmidaSi. es sami gvamovneba (hipostasi)* erTi arsebaa, ganuyofelia,
* hipostasi (ἡ ὑποστασις), es termini polisemiuria. filosofiuri azriT, is aRniSnavs: `arsebas, Zireul Tvisebas, WeSmarit bunebas, dasabamier princips, arss~, agreTve: `arsebobas, myofobas, WeSmarit sinamdviles, realobas~.
124
yovliTurT erTia, garda uSobelobis, Sobilobis da gamomavlobisa (mama
uSobeli, Ze mamisgan Sobili, suli mamisgan gamomavali) xolo Sesaqme
moxda ara RvTis arsebisagan, aramed RvTis ganzraxviTa da ZaliT,
ararsebobidan arsebobaSi Semovida. Seqmna, dabadeba gulisxmobs
dambadebeli arsebisagan arsobrivad aramsgavsis Seqmnas, gaCenas. es exeba
yvelafers, rac Seqmnilia da maT Soris, ra Tqma unda, adamians, `RvTis
xatad da msgavsad~ Seqmnils, magram mainc Seqmnils, Semqmnelisagan
arsobrivad gansxvavebuls. adamiani mxolod miemsgavseba Semoqmeds,
SeuZlia gaxdes `madliT RmerTobis~, anu RvTis `Zeobilobis~ Rirsi,
iseve rogorc angelozebi arian ukvdavni, oRond ara bunebiT, aramed
madliT, radgan bunebiT ukvdavi aris mxolod maradis myofi,
maradisobaze uzemoesi, TviT JamTa Semoqmedi, RmerTi. angelozebi ki
arian Seqmnilni da is, rac dawyebulia, bunebiT dasrulebadicaa (ioane
damaskeli 2000: 58).
gavixsenoT daviT aRmaSeneblis istorikosi. igi, roca daviT mefis
gardacvalebis Sesaxeb gvauwyebs, aRniSnavs: `egreTve Jamsa Sina Sueniersa
da jerovansa mouwoda RmerTman Semyuarebelsa TÂssa da maradis
mosurnesa samaradisod mefobad winaSe missa... da aRiyvana mun... sada TÂT,
igi bunebiT RmerTi meufebs madliT RmerT_qmnilTa zeda, mas Tana
mefobad, uxrwneliTa da brwyinvaliTa gÂrgÂniTa da porfiriTa Semkuli,
sada igi aw mkÂdr ars da iqcevis naTelsa Sina RmrTaebisasa~ (daviT
aRmaSeneblis istorikosi 1955: 362).
rogorc vxedavT, aqac erTmaneTisagan gamijnulia `bunebiTi
RmerToba~ da `madliT RmerToba~, rogorc ori arsobrivad
gansxvavebuli ram. xazgasmulia, rom bunebiT RmerTi erTarseba samebaa,
xolo daviT aRmaSenebeli `madliT RmerTia~, rogorc wmindani mefe.
sagulisxmoa aseve laSa_giorgis droindeli mematianis sityvebi,
romlebic `cxovreba didisa mefeT_mefisa Tamarisa~_sa dasasruls
qristianul mwerlobaSi ἡ ὑποστασις gavrcelda yvela misi SinaarsiT, magram, amasTanave, man sruliad axleburi gaazreba SeiZina. es termini damkvidrda RvTis sampirovnebis ganmsazRvrel cnebad. marTlmadideblurma qristianobam daakanona formula: RmerTi aris sami `hipostasi~ da erTi `usia~, anu `sami
persona~ da erTi `substancia~. qarTulad ἡ ὑποστασις-is Sesatyvisad damkvidrda termini `guami~, `guamovnebaÁ~ (WeliZe 1996: 207).
125
Tamars miemarTeba,_ `mefobasa Sina dayo ocdasami weliwadi da aRvida
winaSe RmrTisa, sada igi mkvidroben winaswarmetyvelni da mamaT_mTavarni
da mefeni~ (laSa_giorgis droindeli mematiane 1955: 369).
yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, warmoudgenlad migvaCnia,
RvTismetyvelebis kargad mcodne istorikossa da mexotbeebs Tamari,
marTalia, mefe_wmindani, magram mainc RvTisagan bunebiT adamianad, anu
arsobrovad misgan aramsgavsad Seqmnili, Semoqmedis, bunebiTi RmerTis,
erTarseba sampirovani samebis meoTxe wevrad, meoTxe hipostasad
daesaxaT.
dasasruls gvsurs SevniSnoT Semdegi, ivane javaxiSvili Tamar
mefis pirveli istorikosis cnobili da zemoT araerTxel moyvanili
adgilebis ganmartebisas, rogorc Tavad wers, eyrdnoba `qarTlis
cxovreb~_is mariam dedofliseuli variantis eqvTime TayaiSviliseul
gamocemas (gv. 363).
1959 wels (anu im dromde, roca simon yauxCiSvilma gamosca
`qarTlis cxovreba~ yvela arsebuli xelnaweris Sejerebis safuZvelze)
jer kidev 1941 wels korneli kekeliZem scada `istoriani da azmani
SaravandedTan~_is teqstis aRdgena da gamokvleva. es Txzuleba ramdenime
xelnaweris saxiT arsebobs. erT_erTi maTgania egreT wodebuli
`mariamiseuli redaqcia~, anu is nusxa, romelic qarTlis dedofal
mariamisTvis gadaiwera 1638_1646 wlebSi. es ukanaskneli saukuneTa
ganmavlobaSi gadamwerebs sakmaod daumaxinjebiaT. `istoriani da azmani
SaravandedTan~_is am redaqciis aRdgena scada eqvTime TayaiSvilma
(manamde amis mcdeloba hqoniaT: vaxtang VI_sa da `swavlul kacTa
komisi~_as, aseve mari broses, Tumca teqstis aRdgenisa da `gawmendis~
mcdeloba arcTu Sedegiani aRmoCnda. calkeuli damaxinjebuli
adgilebis aRdgena ucdiaT sxvadasxva mkvlevrebsac. am mxriv
gansakuTrebiT aRsaniSnavia ivane javaxiSvilis Rvawli).
korneli kekeliZis TqmiT, eqvTime TayaiSvilis mier gamocemuli
teqsti miznad ar isaxavda Txzulebis kritikulad aRdgenas. piriqiT,
,,misi mizani yofila ucvleli, sityva_sityviTi gameoreba Zeglisa.
marTalia, xSirad ucdia ama Tu im Seryvnili adgilis aRdgena, Tumca am
126
mcdelobas yovelTvis Sedegi ar gamouRia” (istoriani da azmani
SaravandedTani 1959: 1, 2, 3).
aRniSnulidan gamomdinare, `istoriani da azmani SaravandedTan~_is
mariam dedofliseuli nusxis eqvTime TayaiSvilis gamocemaSi,
savaraudod, TiTqmis ucvlelad unda darCeniliyo is damaxinjebuli
adgilebi, romelTac imowmebs ivane javaxiSvili da romelic, vfiqrobT,
azrobriv cdomilebas Seicavs. saubaria mematianis Semdeg frazaze: `erTi
samebisagani aqa kula samebisa Tana ixilvebis oTxebad Tamar,
misworebuli da aRmatebuli~ (javaxiSvili 1984: 98).
`istoriani da azmani SaravandedTan~_is korneli kekeliZiseul da
simon yauxCiSviliseul gamocemaSi es adgili ase ikiTxeba,_ `ukueTu
maSin nabuqodonosor samTa yrmaTa Tana oTxebad ixila erTi
samebisagani, aqa kula samebisa Tana ixilvebis oTxebad Tamar,
Seusworebeli da aRmatebuli~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1941:
73); `Tu maSin nabuqodonosor samTa yrmaTa Tana oTxebad ixila erTi
samebisagani, aqa kula samebisa Tana ixilvebis oTxebad Tamar,
misworebeli da aRmatebuli~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959:
25). rogorc vxedavT, aRniSnul redaqciebSi moxmobili adgili ori
frazisagan Sedgeba. amaTgan pirveli (`Tu maSin ukueTu nabuqodonosor
samTa yrmaTa Tana oTxebad ixila erTi samebisagani~) exeba
nabuqodonosor mefis xilvas. man, rogorc Zveli aRTqmidanaa cnobili,
oqros kerpis uaryofis gamo sami yrma cecxlSi Cayara. isini RvTis
wyalobiT uvneblad gadarCnen. nabuqodonosors ki xilva hqonda.
cecxlis RumelSi man sam yrmasTan erTad meoTxed angelozi `msgavsi
Zisa RvTisa~ ixila (dan. 3. 1_28) (mcxeTuri xelnaweri 1986: 8, 10). `sami
yrma~ winasaxea qristianuli samebis, mesame dRes macxovris mkvdreTiT
aRdgomisa. `meoTxed~ gamoCenili angelozi macxovari an macxovris mier
warmogzavnili angelozia (wereTeli 2006: 340). meore fraziT ki (`aqa
kula samebisa Tana oTxebad ixilvebis Tamar, misworebuli
(Seusworebeli) da aRmatebuli~) mematiane gvauwyebs, rom Tamari
samebasTan (anu saRvTo wiaRSi damkvidrebulad) ixilveba `oTxebad~
(rogorc mefe_wmindani Tavisi RvawliT, RvTivsaTno cxovrebiT igi
RmerTs madliT miemsgavsa, amaRlda). moxmobili frazebi erTgvari
127
Sedarebaa. pirveli fraza meorisagan mZimiTaa gamoyofili (am formiT
ukavSirdeba isini erTmaneTs azrobrivad).
`istoriani da azmani SaravandedTan~_is mariam dedofliseuli
nusxis eqvTime TayaiSviliseul gamocemaSi ucnobi istorikosis sityvebi,
rogorc es ivane javaxiSvilis mier maTi damowmebisas Cans, zemoT
moxmobili redaqciebisagan gansxvavebuli formiTaa mowodebuli,_ `erTi
samebisagani aqa kula samebisa Tana ixilvebis oTxebad Tamar,
misworebuli da aRmatebuli~. ivane javaxiSvili `istoriani da azmani
SaravandedTan~_is aRniSnul adgils erTi frazis saxiT moixmobs da is
sityvebi, romlebic sxva, kerZod, zemoT dasaxelebul redaqciebSi
pirveli frazis bolo nawils warmoadgens (`erTi samebisagani~) aq
frazis dasawyisia. amdenad, konteqsti darRveulia da mTeli fraza
araswori gagebis safuZveli xdeba.
ivane javaxiSvili iyo pirveli mecnieri, vinc gamoTqva azri, rom
Tamari misi ucnobi mematianis mier bunebiT RmerTad, `samebis meoTxe
wevradaa~ dasaxulio (javaxiSvili 1984: 98). Semdeg mecnierTa garkveuli
nawili mxolod imeorebda da, samwuxarod, dResac imeorebs am
Sexedulebas ivane javaxiSvilisadmi ndobisa da pativiscemis gamo.
mokrZalebiT SevniSnavT, rom Tu ara Tavis droze xsenebuli frazis
araswori formiT mowodeba da albaT amis safuZvelze aseve mcdarad
gaazreba, vfiqrobT, am sakiTxze amdeni msjeloba aRar gaxdeboda saWiro.
128
ZiriTadi daskvnebi
Cvens naSromSi warmodgenili pirvelwyaroebis, qarTul da ucxour
samecniero literaturaSi gamoTqmuli mosazrebebis Sejerebisa da
ganxilvis safuZvelze Semdeg daskvnebamde mivediT.
simbolo, _ adamianis mier samyaros Secnobis, gamosaxvis,
komunikaciis es specifikuri saSualeba, romelic uZvelesi droidan
arsebobs, realobis anareklia, Tumca, misi uSualo imitacias ar
warmoadges. igi aris miniSneba, idumali azris monacvle da misken
megzuri. simbolo sagnebis an movlenebis Sinagan, arsebiT, dafarul
mxareze migvaniSnebs. masSi mocemulia kerZodan zogadi idealisaken
gadasvla. igi aris ganzogadeba, romelic usasrulo azrobriv
perspeqtivas qmnis da Seswevs gamouTqmelis gamoTqmis unari. marTalia,
simbolos mravalaTaswliani istoria aqvs, magram igi ar aris erTxel da
samudamod mocemuli, misi Sinaarsi da mniSvneloba qmnadobis procesSia,
axlebur interpretaciebs iZens.
sxvadasxva epoqaSi sxvadasxvagvari iyo simbolos mimarT
damokidebuleba, misi aRqma da gaazreba. rasac mohyva simbolos Sesaxeb
araerTi Teoriis warmoSoba.
simbolos vxvdebiT humanitaruli da da socialuri azrovnebis
TiTqmis yvela sferoSi: religiaSi, xelovnebaSi, literaturaSi,
istoriaSi, adamianis yofaSi. misi Sina_arsis `amokiTxvis~, ukeT
gagebisaTvis aucilebelia aseve kulturuli konteqstis gaTvaliswineba
(hegeli) (http://www.bashedu.ru/perspage/abdullin_ar/kult_simvol/2_1htm). am
TvalsazrisiT erT_erTi saintereso epoqaa Sua saukuneebi, radgan,
rogorc hegeli Tvlida, simbolizmi am periodis yvelaze arsebiTi
niSan_Tvisebaa (gamsaxurdia 1991: 19).
migvaCnia, rom zemoTqmulis kidev erT magaliTs warmoadgens
swored am epoqaSi, Sua saukuneebSi Seqmnili Tamar mefis istoriebi,
129
gansakuTrebiT misi pirveli matiane `istoriani da azmani
SaravandedTani~ aseve meore istoria ,,cxovreba mefeT_mefisa Tamarisi“
da mexotbeTa (CaxruxaZis, ioane SavTelis) Txzulebebic.
istoriuli Janris ZeglebSi simboloebs garkveuli datvirTva aqvs,
rogorc e. kasireri aRniSnavda (da Cvenc viziarebT am Sexedulebas),
istoriaSi simboloebi ,,metyveli faqtebia“, romelTa meSveobiT
SesaZlebeli xdeba ,,wavikiTxoT“ an gavigoT individTa buneba an mTeli
epoqis xasiaTi“ (kasireri 1983: 305).
XII saukuneSi, im dros, roca saqarTveloSi samefo taxtze avida
Tamar mefe, arc erT sxva qveyanas qali ar marTavda. amdenad, es arcTu
Cveulebrivi movlena iyo. savaraudod, am faqtis mimarT qarTveli
xalxis, gansakuTrebiT didebulebis damokidebuleba araerTgvarovani
iqneboda. amaze arapirdapir, magram mainc SeiZleba migvaniSnebdes Tundac
Tamaris erTpirovnul mmarTvelad gaxdomis Semdeg, mcire droSive
mowyobili ori gamosvla (didgvarovnebis da yuTlu_arslanis dasis),
romelTa mizani Tamaris zegavlenis qveS moqceva iyo. albaT, eWvic
eparebodaT, rom qali SeiZleba Zlieri mmarTveli yofiliyo (es
gasakviri arcaa, radgan sxva amgvari precedenti im droisaTvis ar
arsebobda). marTalia, orive gamosvla, Tamaris gonivruli qmedebisa da
diplomatiuri unaris wyalobiT, mSvidobianad dasrulda, magram is mainc
iZulebuli gaxda garkveul daTmobebze wasuliyo. magaliTad,
Tanamdebobebidan gadaeyenebina jer kidev mamamisis, giorgi III_is mier
daniSnuli erTguli adamianebi.
aseT viTarebaSi, Cans, Tamaris momxreebi cdilobdnen, upirvelesad,
ideologiurad daemtkicebinaT qali_xelmwifis mmarTvelobis ufleba da
gaemyarebinaT misi poziciebi. istoriuli realobis asaxvasTan erTad es
ideologia, bunebrivia, gamoxatulia Tamar mefis matianeebSic. igive
SeiZleba iTqvas xotbaTa Sesaxebac. am mxriv, gansakuTrebiT aRsaniSnavia
`istoriani da azmani SaravandedTani~. Cveni azriT, ucnob istorikoss,
romelic, rogorc misi Txzulebidan Cans, im droisaTvis sakmaod
ganaTlebuli adamiani yofila, Tamaris, mefe_qalis avtoritetis
gansamtkiceblad simboloebisTvisac miumarTavs. amis Tqmis safuZvels
gvaZlevs Tundac is faqti, rom igi sxva qarTvel mematianeTagan
130
gasxvavebiT, SedarebiT vrclad aRgviwers Tamar mefis gvirgvins, im
gvirgvins, romelic koronaciis (mefed pirvelad kurTxevis) dros Tavad
mamam, giorgi III_em daadga mas Tavze.
`istoriani da azmani SaravandedTan~_is cnobiT, Tamaris `oqro
ofazis~ gvirgvini Semkuli iyo iakinTis da zmiris/smaragdis TvlebiT.
Tu gaviTvaliswinebT im garemoebas, rom samefo regaliaTagan,
gansakuTrebiT Sua saukuneebSi, gvirgvins yvelaze meti simboluri
mniSvneloba eniWeboda, aseve zemoaRniSnul Zvirfas qvaTa simbolikas da
aqve gavixsenebT ivane javaxiSvilis sityvebs, romelTa mixedviTac
Tamaris pirvel mematianes `windawinve mofiqrebuli hqonia sad, ra da
rodis eambna... mouazrebia, ras da sad unda Sehxeboda misi winamdebare
sityva~ (javaxiSvili 1929: 237; karbelaSvili 1998: 123), maSin ucnobi
istorikosis saqcieli SemTxveviTad aRar mogveCveneba.
IV sukunis saeklesio moRvawis epifane kviprelis egzegetikuri
xasiaTis naSromSi `TvalTaÁ~ sxvadasxva aspeqtiT ganxilulia, bibliuri
gadmocemiT, pirvelmRvdelmTavris, aaronis samkerdulis Semamkobeli
Tormeti Zvirfasi Tvali, romelTagan TiToeuli iakobis Tormet Zes,
israelis Tormeti tomis pirvelwinapars Seesabameba. am Tormet patiosan
Tvals Sorisaa zemoxsenebuli iakinTis da zmiri/samaragdis qvebic.
Tamar mefis gvirgvinis Semamkobel Zvirfas TvalTagan iakinTi
mewamuli feris qvaa. bibliuri gadmocemiT, is israelis erT_erTi
mamamTavris, iakobis, meoTxe Zis, iudas Sesabamisi Tvalia, masze iudas
saxeli iyo amotvifruli.
iudas, sikvdilis win dalocvisas, iakobi uwodebs loms, lomis
bokvers, ris Semdegac `lomi~ iudas da misi STamomavlebis emblema
xdeba. es mefobis simboloa. saRmrTo werilis Tanaxmad, swored iudas
Stodan iyvnen: mefeebi, mTavrebi, winamZRvrebi. iuda iyo daviT
winaswarmetyvelis winapari. daviT mefis tomidan iSva xorcielad ieso
qriste. daviTis STamomavlebad miiCnevian bagrationebi, maT Soris, ra
Tqma unda, Tamaric. aRniSnulisa da lomis simbolikis gaTvaliswinebiT,
Tamar mefis saxesTan mimarTebiT gaviazrebT `vefxistyaos~_nis cnobil
frazas `lekvi lomisa sworia, Zu iyos, Tunda xvadia~. aq saubari unda
Seexebodes qalisa da mamakacis Tanasworobas mefis ojaxSi da ara
131
qalTa sworuflebianobas zogadad (am sakiTxTan dakavSirebiT vemxrobiT
korneli kekeliZisa da vukool beriZis Sexedulebas (kekeliZe 1981: 44;
beriZe 1936: 145).
iakinTis mistikuri Zala aseTia, vinc mis nalesavs dalevs,
`ganaRviZis suli samarTalTa sityuaTa mimarT~, xolo vinc mas pirSi
Caidebs, swor, samarTlian ganaCens gamoitans (epifane kvireli 1979: 132;
141).
Tamar mefis istoriebSi sagangebodaa aRniSnuli misi
samarTlismoyvareoba, samarTlebrivi saqmianoba. Tamaris taxtze
asvlamde miRebuli iyo sikvdiliT dasja da sxvadasxva mkacri sasjeli.
giorgi III_is mmarTvelobis dros samefos warmomadgenlebis krebam
erTnebobiT, mekobreobis da avazakobis aRsakveTad, daawesa sikvdiliT
dasja CamoxrCobiT da xel_fexis mokveTa. istoriuli wyaroebis cnobiT,
Tamari `mSÂdi, mSÂdobisa myofeli iyo~, misi mefobis periodSi arc
sikvdiliT dasja, arc damasaxiCrebeli sasjelebi ar arsebobda
(javaxiSvili 1983: 292; metreveli 1991: 301).
`istoriani da azmani SaravandedTan~_is avtori gadmogvcems,
Tamarma `gangebasa aTormetsa weliwadsa Sina arca Tu tajganagi ubrZana
sadme kravado~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 34); basili
ezosmoZRvari ki aRniSnavs, `iyo dReTa TamarisTa simarTle, aravin
gamoCnda momZlavrebuli mecnierebiTa misiTa, arca vin dasjili, TÂnier
Zuelisa sjulisa, romeli Zes avazakTa zeda Zelsa zeda CamorCoba. TÂT
arc avis Rirssa sikudilisasa da arca patiJisasa mieÃada Tananadebi,
arca_vin brZanebiTa misiTa aso_mokueTil iqmna da arca sibrmiTa
daisaja~. erTaderTi adamiani, vinc Tamaris mmarTvelobis dros Tvalebis
dawviT dasajes, iyo guzan taoeli, romelic ganudga mefes da giorgi
russ miemxro. basili ezosmoZRvaris cnobiT, guzanis am danaSauls isic
emateboda, rom `kolas sadme mTaTa Sina avazakobda malviT~. mTibavebma
Seipyres guzani da daviT soslans mihgvares. daviTma icoda ra `didi
mowyaleba Tamarisi, amisTÂs missa SekiTxvamdis Tualni daswuna, nacvlad
mravalTa sisxlTa qristianeTasa~ (basili ezosmoZRvari 1959: 141). basili
ezosmoZRvarisve uwyebiT, Tamari `bWed jda Soris Tavisa TÂsisa da
mezobelTa mefeTa, ara miSuebad brZolisa, arca gardadebad uRelsa
132
mZlavrobisasa urTierTas, da saxed Tavsa TÂssa miscemda da amisTÂs maT
zeda meore solomon iqmna mefeTa Soris (basili ezosmoZRvari 1959: 148).
CaxruxaZe Tamar mefis Sesaxeb ambobs:
`aqvs mtkiced sjuli, Cans marTl-msajuli~ (111. 43)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 215).
`abdulmesian~_is mixedviT, Tamari aris `simarTlis msajuli~,
`pyrobilTa ganmaTavisuflebeli~ 25. 1. 2) (Zveli qarTveli mexotbeni 1964:
125), `TviT bWeTa bWedi, mtkice beWedi, mewde sityvaTa simarTlisaTa~ (47.
3) (Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 132).
Tamaris gvirgvinSi iakinTis (`iakinTTa~) garda moTavsebuli iyo
zmiri, igive smaragdi. marTalia, roca ucnobi mematiane Tamar mefis
gvirgvinis Semamkobel Zvirfas qvebs CamoTvlis, zmirsa da smaragds
erTmaneTisagan `da~ kavSiriT gamoyofs (`oqro ofazis gvirgvini~
`aRmkuli~ iyo `iakinTTa, zmirTa da smaragdoTa mier~), rac
STabeWdilebas tovebs, TiTqos is or sxvadasxva Tvalze saubrobs,
Tumca, rogorc korneli kekeliZe aRniSnavs (da Cven viziarebT mis am
mosazrebas), aq saqme unda gvqondes ara terminTa aRrevasTan, aramed
ucnobi istorikosis mxatvruli stilis TaviseburebasTan, rac sinonimTa
`uxvad~ xmarebaSi gamoixateba (kekeliZe 1962: 80). saerTod, mineralogiaSi
zmiri//zmuri//zurmuxti//smaragdi erTi da imave Zvirfasi qvis sinonimur
saxelwodebad aris miCneuli.
zmiri iakobis mesame Zis, levis Sesabamisi Tvalia. masze levis
saxeli iyo amotvifruli. mniSvnelovania isic, rom ieso qriste
xorcielad iudas da levis tomTa Serevis Sedegad iSva, raTa
erTdroulad mieRo meufebac (iudas xaziT) da mRvdlobac (levis xaziT).
levis Stodan iyvnen mRvdlebi.
zmiri/smaragdi ukvdavebis, rwmenis, imedis, mistiuri qalwulebis,
sibrZnis simboloa. mexotbeebica da mematianeebic, gansakuTrebiT ki es
ukanasknelni, sakmaod vrclad saubroben, rom Tavad RvTismosavi Tamar
mefe qveyanaSi RvTis rwmenas ganamtkicebda. sagulisxmoa, rom `istoriani
da azmani SaravandedTan~_is bolos arsebul iambikoSi, sadac TiTqmis
133
yvela sityva saxe_simboloa, Tamari saxeldebulia `qalwulad~. ioane
damaskelis gadmocemiT,_ `qalwuleba, gvamrTebs ufro sulierad
aRviqvaT... is aRorZinebs sulis Svilierebas da swiravs RmerTs
nayofs_locvas~ (ioane damaskeli 2000: 207). locva RmerTTan miaxloebis,
masTan kavSiris saSualebaa (bibliis enciklopedia 1998: 140). vfiqrobT,
Tamar mefis `qalwulad~ wodebiT simbolurad kidev erTxelaa
aRniSnuli misi locvismoyvareoba, zogadad, qristianuli cxovrebis
wesi.
Tamaris orsave matianeSi, iseve rogorc xotbebSi xSiradaa
aRniSnuli, rom igi `brZeni~ (basili ezosmoZRvari 1959: 145),
`brZniv_gamorCeuli~ (istoriani da azmani SaravandedTani 1959: 63);
`sibrZniT savsi~ (8. 39) (Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 196) mefe iyo,
romelic `sibrZnis winaZRomiTa acxovnebda ersa TÂssa~ (basili
ezosmoZRvari 1959: 141)
Cveni SexedulebiT, Tamar mefis ,,oqro ofazis“ gvirgvins, masSi
Casmul iakinTis da zmiri/smaragdis Tvlebs mkveTrad gamoxatuli
simboluri mniSvneloba unda hqonoda. maTi simbolikis meSveobiT kidev
erTxelaa xazgasmuli Tamaris, marTalia, qalis, magram, rac mTavaria,
bagrationi mefis RvTaebrivi Camomavloba da Sesabamisad mefobis
ufleba. aseve iqmneba STabeWdileba, rom Tamaris gvirgvinis, mis
Semamkobel Zvirfas qvaTa simbolikis gaTvaliswinebiT, windawin,
kurTxevis momentidanve dasaxulia Tamaris, rogorc mefisa da qristiani
adamianis moRvaweobis umaRlesi mizani: gaamarTlos misi, rogorc
xelmwifis RvTisagan rCeuloba anu ganaxorcielos mefobis bibliuri
ideali (iyos brZeni da samarTliani mmarTveli) da miemsgavsos RmerTs,
gaxdes misi `Zeobis~ Rirsi.
rogor gaxda Tamari Tavisi cxovreba_moRvaweobiT mefobis,
qristianis umaRlesi idealis ganmaxorcielebeli, sakmaod sainteresod
da, SeiZleba iTqvas, originaluri formiTY naCvenebia `istoriani da
azman~_is bolos iambikoSi. marTalia, igi mematianes ar ekuTvnis da
saerTod, misi avtoris vinaobis Sesaxeb azrTa sxvadasxvaobaa, magram
CvenTvis am SemTxvevaSi mniSvnelovania is, rom am iambikoTi istorikoss
134
faqtobrivad dausrulebia Tavisi Txzuleba, rac ar unda iyos
SemTxveviTi.
aRniSnuli iambikos TiTqmis yvela sityva saxe_simbolod SeiZleba
miviCnioT:
`mefe, mTavari, sioni da wyaroni,
Wabuki, qalwuli, ebguri saebguro,
aRÂri kicuTa, Tualni da israeli,
godoli, menave, saxli da mamaca;
megÂpteli cxeni, lazare da qudi~
iambikoSi simboloebis eniT gadmocemuli da erTgvarad
Sefasebulia Tamaris mTeli cxovreba_moRvaweoba. Cvidmet
saxe_simboloSi Cateulia Tamar mefisa da imdroindeli saqarTvelos
istoriis realiebi. Cveni azriT, iambikoSi simboloTa saSualebiT
naCvenebia, rom wmindanad gaxdoma procesia, radgan is Sedegia ama Tu im
konkretuli adamianis arCevanisa da cxovrebis wesisa. Tamaris
gansakuTrebuli pirovnuli Tvisebebi, zogadad misi cxovrebis wesi,
romelic didwilad mefobaSi gamovlinda, safuZveli gaxda misi
wmindanad Seracxvisa. vfiqrobT, iambikoSi naCvenebia Tamaris gza
mefobidan wmindanobisaken, xazgasmulia, rom Tamari iyo ara mxolod
erT_erTi gamorCeuli mefe, aramed bevrad ufro meti_ mefe_wmindani.
zemoTqmulidan gamomdinare, savsebiT logikurad gveCveneba
mematianis mier aRniSnuli iambikos `istoriani da azmani
SaravandedTan~_is bolo nawilSi Setana.
naSromSi ganxilulia aseve qarTul mecnierebaSi gavrcelebuli
mosazreba, TiTqos Tamar mefe mis pirvel istorikoss `samebis meoTxe
hipostasad~ gamoecxadebinos. es Sexeduleba, ZiriTadad, emyareba ucnobi
mematianis Semdeg frazebs: Tamari `samebisagan oTxad TanaaRzevebulia~,
`samebisa Tana oTxebad ixilvebis... misworebuli da aRmatebuli~. amave
konteqstSi xSirad imowmeben CaxruxaZis da SavTelis sityvebsac, kerZod:
135
`gulo, aba mo, dausabamo,
Tamar vTqva naTlad dasabamisad,
mzeebr savane, sulis savane
Tan – gamwyod Zisad, sworad mamisad~ (74. 1, 2)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1957: 204).
--------------
`mamis Zed ari samgzis netari~ (72. 2)
(Zveli qarTveli mexotbeni 1964: 132).
mecnierTa umetesoba Tamaris RvTaebad, `samebis meoTxe hipostasad~
gamocxadebas ucilobel faqtad miiCnevs, zogierTi ki ar iziarebs am
Sexedulebas. Tumca TiTqmis yvela cdilobs mematianeTa (gansakuTrebiT
ucnobi istorikosis) da mexotbeTa sityvebs axsna mouZebnos.
mkvlevarTa nawili Tvlis, rom Tamaris gaRmerTebis safuZveli
saxelmwifoebrivi an mefis momxreTa ideologia, an sulac qarTuli
mesianisturi ideis arsebobaa, romelic Cveni qveynis da xelmwifis
Zlierebis ufro metad warmoCenas isaxavda miznad. sxvaTa mosazrebiT,
Tamaris `samebis meoTxe hipostasad~ dasaxva adamianis ganRmrTobis
(Teozisis) zogadi ideiT SeiZleba aixsnas. arsebobs Tvalsazrisi, rom
Tamari suliwmidis inkarnaciad iyo miCneuli. aseve gamoTqmulia
Sexedulebebi, romelTa mixedviT, erTi mxriv, TamarTam, rogorc didi
qristianTan suliwmida sufevs, meore mxriv ki, igi (Tamari), rogorc
bagrationi mefe, STamomavlobiT macxovris monaTesave gvaris
warmomadgeneli, `RvTis swori~ uflisagan saqarTvelos mfarvelad
mogvevlina.
ramdenime mecnieris msgavsad Cvenc ver gaviziarebT mosazrebas imis
Sesaxeb, TiTqos Tamar mefe misi pirveli mematianis da mexotbeebis mier
`samebis meoTxe hipostasad~, `bunebiT RmerTad~ aris gamocxadebuli. am
sakiTxebze saubrisas, vfiqrobT, aucileblad unda gaviTvaliswinoT
mexotbeTa da istorikosTa, gansakuTrebiT `istoriani da azmani
136
SaravandedTan~_is avtoris (iseve rogorc zogadad sxva qarTvel
mematianeTa, mag., juanSeris, daviT aRmaSeneblis istorikosis) Rrma
Teologiuri, aseve saxismetyvelebiTi codna, rac dagvexmareba Tamaris
pirveli istorikosis da mexotbeTa cnobili frazebis ukveT gagebasa da
gaazrebaSi.
SeZlebisdagvarad SevecadeT dagvesabuTebina, rom mematiane da
mexotbeebi Tamar mefes `samebis meoTxe wevrad~, bunebiT RmerTad ar
aRiareben da rom maT naTqvamSi msgavsi araferi igulisxmeba. amgvari
msjelobis safuZvels gvaZlevs is faqti, rom mematianec da mexotbeebic,
rogorc maTi Txzulebidan Cans da RvTismetyvelebaSi Rrmad
ganswavlulni arian. es gansakuTrebiT iTqmis `istoriani da azmani
SaravandedTan~_is avtoris Sesaxeb. amas zemoxsenebuli Tvalsazrisis
gamziarebeli zogierTi mecnieric aRniSnavs, Tumca gansxvavebul
konteqstSi. isini gakvirvebas gamoTqvamen, ratom iCenen mkrexelobas
Teologiis esoden kargad mcodne avtorebi da Tamars `samebis meoTxe
hipostasad~ saxaven? swored RvTismetyvelebaze dayrdnobiT SevecadeT
agvexsna mematianisa da mexotbeTa sityvebi.
Cveni azriT, Tamaris pirveli istorikosis frazebSi: Tamari
`samebisagan oTxad TanaaRzevebulia~, `samebisa Tana ixilvebis oTxebad ...
misworebuli da aRmatebuli~ unda igulisxmebodes is, rom Tamari
ganmasaxierebelia amqveynad qristianisaTvis adamianis umaRlesi
mdgomareobis, wmindanobisa.
qristianuli tradiciiT, mefobac RvTisagan kurTxeuli umaRlesi
mdgomareobaa. aRniSnulTan dakavSirebiT gavixsenoT ioane oqropiris
sityvebi, romelTa mixedviTac RvTisagan kurTxeulia mefoba, xolo Tu
mefe `umsjavro, usamarTlo~ iqneba, `ara RmrTisa mier ars, aramed Tavisa
Tvisisa dasasjelad aRdgebis~. saRmrTo werilis Tanaxmad, RvTis
rCeulebma, mefeebma unda daicvan RvTis mcnebani da iyvnen samarTlianni,
CagrulTa qomagni (2 sj. 17. 19; 3 mef. 2. 33; igav. 16. 12; 31. 5; igav. 29. 14; 31.
9) (bibliis leqsikoni 2000: 311). aqedan gamomdinare, ramdenad
gaamarTlebs RvTisagan xeldasxmulis, misi rCeulis pativs, es ukve
yoveli konkretuli mefis cxovreba_moRvaweobazea damokidebuli.
rogorc istoriebidan Tu mexotbeTa Txzulebebidan Cans, Tamari
137
Rirseuli, samarTliani, brZeni, Tavmdabali, qveli, qvriv_obolTa,
glaxakTa ganmkiTxveli da mfarveli mefe iyo, anu is mefobis bibliuri
idealis ganmaxorcielebelia. swored gamorCeuli, RvTiv_saTno
cxovreba_moRvaweobis safuZvelze gaxda igi wmindani, RvTis
`Zeobilobis~, madliT RmerTobis Rirsi.
`oTxeba~ unda miemarTebodes zogadad wmindanebs (maT Soris
Tamars, mefe_wmindans). aRniSnulidan gamomdinare, `oTxeba~ SeiZleba
aseve davukavSiroT marTali lazares saxes, romelic oTxi dRis mkvdari
macxovarma mkvdreTiT aRadgina beTaniaSi. `oTxi dRis adamianis~
(bibliis enciklopedia 1990: 421; averincevi 2001: 155), radgan lazares
mkvdreTiT aRdgena moswaveba iyo ieso qristes jvarcmisa da aRdgomisa.
macxovris aRdgomasTanaa dakavSirebuli jojoxeTidan marTalTa
sulebis amoyvana. `mas Semdeg, rac qristem jojoxeTi `moialafa~,
morwmuneebs kvlav miecaT suli Zeobilobisa, – ambobs wm. kirile
aleqsandrieli (WeliZe 2001: 87). es gulisxmobs imas, rom adamianebi,
romelnic TavianTi RvTivsaTno cxovrebiT miemsgavsebian Semoqmeds,
saRvTo wiaRSi daivaneben.
qristianuli swavlebiT, wmindanebi arian is adamianebi, romelnic
mTlianad Seimecneben RmerTs. cxovrebis wesis, saTnoebebSi srulyofis
kvalobaze maT ufali aZlevs `Svilad~ gaxdomis uflebamosilebas (ioane
1. 12). isini xdebian RvTis Zeebi, misi memkvidreebi. wmindani, vinc iqceva
saRvTo xatis gaukuRmarTebis gareSe damcvelad, xdeba madliT RmerTi
(da ara bunebiT). Zeobiloba mwvervalia RvTisadmi msgavsebisa (WeliZe
2001: 118) „rameTu ara friad daaklda angelozTagan kaci da rameTu
Zal_uc RmrTisaca msgavsebad da romeli_friad uaRres, madliT Svil
missa yofad“ (mosaÃsenebeliwmidisa da didebulisa mociqulisa
qristesisa da maxarobelisa iovane RmrTismetyvelisaÁ (Zveli
metafrasuli krebulebi 1986: 427).
ieso qriste saxarebaSi eubneba mociqulebs „Tqven megobrebi xarT
Cemi. aRar giwodebT Tqven monebs, radgan monam ar icis ras akeTebs misi
batoni“ (ioane 15.14). Tuki yovelTa Semoqmedi da ufali `meufeTa meufed~,
`ufalTa uflad~ da `RmerTTa RmerTad~ iTqmis, es niSnavs, rom wmindani,
vinc iqceva vnebaTa meufed da gaukuRmerTebis gareSe saRvTo xatis
138
damcvelad xdeba madliT RmerTi, madliT da ara bunebiT~ (ioane
damaskeli 2000: 184).
amdenad, istorikosis moxmobili sityvebi unda niSnavdes Semdegs,
Tamari samebis mier misdami mdgomareobiT amaRlebulia
(`TanaaRzevebulia~) `oTxad~, rogorc wmindani mefe, amitom `ixilveba~
igi samebasTan, RvTis wiaRSi `oTxebad~ (masTan) mimsgavsebuli da
amaRlebuli.
vfiqrobT, zemoaRniSnul konteqstSi unda ganvixiloT mexotbeTa
sityvebic:
`gulo, aba mo, dausabamo,
Tamar vTqva naTlad dasabamisad,
mzeebr savane, sulis savane
Tan – gamwyod Zisad, sworad mamisad~
--------------
`mamis Zed ari samgzis netari~
`Tan_gamwyo~ niSnavs – Sesaferiss, Rirss, swors, `swori~ (`sworad~)
ki, msgavss (msgavsad). ase rom, CaxruxaZesTanac saubari unda Seexebodes
zemomoxmobil qristianul swavlebas, rom `RvTis Zeobis~ Rirsi adamiani
im SemTxvevaSi Seiqneba, Tu igi Tavisi cxovrebis kvalobaze, RvTis, mamis
msgavsebas miaRwevs da madliT ganiRmrToba.
migvaCnia, rom amgavadvea gasaazrebeli `abdulmesian~_is zemoT
moyvanili striqonic. aqac unda igulisxmebodes is, rom Tamari rogorc
mefe_wmindani, miemsgavsa RmerTs, mamas, misi Zea; Sesabamisad, igi iwodeba
`samgzis netarad~.
aRniSnulTan mimarTebiT, vfiqrobT, aseve sayuradReboa Semdegi
garemoebac. Cven mier moxmobili citatebidan Cans, rom ucnobi
mematianeca da mexotbeebic Tamarze ise saubroben, rogorc ukve
wmindanad aRiarebul mefeze. maTi TqmiT, Tamari `samebisagan oTxad
TanaaRzevebulia~; `samebisa Tana oTxebad ixilvebis ... misworebuli da
aRmatebuli~; `naTeli~, `mzeebr savane~, `sulis savane~, `samgzis netaria~.
139
ase, rogorc wesi, wmindanebs mimarTaven. qristianuli swavlebiT,
wmindanebi arian mdgomareobiT RvTis, samebis mier misdami amaRlebulni,
ixilvebian mis wiaRSi. swored, RmerTs mimsgavsebulni, wmindanni
iwodebian naTlad, mzed (msaj. 5.31; maT. 13.43), mamis msgavsad, mis Zed,
adamianis wmindanad Seracxva cnobilia, rom misi gardacvalebis Semdeg
xdeba. Rrmad varT darwmunebuli, rom cocxali Tamaris Sesaxeb
qristianuli Teologiis kargad mcodne istorikosi da mexotbeebi ar
ityodnen imas, rac, wesiT, ukve wmindanad Seracxili da, Sesabamisad,
gardacvlili mefis Sesaxeb SeiZleboda Tqmuliyo. Tamari qarTulma
eklesiam gardacvalebidan mcire droSi, XIII saukunis dasawyisSive
Seracxa wmindanad.
yovelive zemoTqmuli gvafiqrebinebs, rom `istoriani da azmani
SaravandedTani~, SesaZloa, Tamaris gardacvalebis, misi wmindanad
Seracxvis Semdeg iyos dawerili. aqve gviCndeba kiTxva, xom ar SeiZleba
qarTul samecniero literaturaSi dReisaTvis arsebulma `Tamarian~_is
Seqmnis TariRma, romelic ar scildeba Tamaris sicocxlis dros,
ramdenime wliT gvian, misi wmindanad Seracxvis, anu gardacvalebis
Semdgom periodSi gadmoiwios? an xom ar SeiZleba vivaraudoT, rom
CaxruxaZis zemoT moxmobili strofi mis TxzulebaSi gvian iyos
CarTuli? ioane SavTelis moyvanili striqonis safuZvelze, aRniSnuli
kiTxvebi `abdulmesian~_sac miemarTeba.
dasasrul davZenT, Cveni naSromis mizani iyo istoriebsa da
xotbebSi dacul garkveul cnobaTa safuZvelze warmogveCina Tamaris,
mefe_wmindanis eikonuri (xatis tipis) saxe.
Tamaris eikonuri saxis safuZvels misi mefoba da amis Sedegad
wmindanoba warmoadgens. gza mefobidan wmindanobisaken, vfiqrobT,
sagulisxmodaa naCvenebi, Tundac im ramdenime sakiTxis magaliTze,
romlebic Cvens naSromSia ganxiluli. es yvelaferi warmoadgens Tamar
mefis matianeebisa da saxotbo Txzulebebis saxismetyvelebiTi
Sinaarsisa da msoflxedvis gamovlenis cdas.
140
damowmebuli literatura:
1. abzianiZe... 2006: abzianiZe z., elaSvili q. simboloTa ilustrirebuli enciklopedia. t. I. Tb.: „bakmi“, 2006
2. abzianiZe... 2007: abzianiZe z., elaSvili q. simboloTa ilustrirebuli enciklopedia. t. II. Tb.: „bakmi“, 2007
3. abulaZe 1973: abulaZe i. Zveli qarTuli enis leqsikoni. Tb. „mecniereba“, 1973
4. averincevi 2001: Аверинцев С. С. София-Логос (Словарь). Киев, 2001 5. averincevi 1977: Аверинцев С. С. Поэтика ранневизантийской литературы, 19775. averincevi 2004: Золото в системе символов ранневизантийской культуры.
http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Literat/aver/zol_sist.php6. averincevi: Аверинцев С. С. (Источник М. М. Бахтин. К методологии
гуманитарных наук// М. М. Бахтин . Эстетика словестного творчества. М.
Искусство, 1979) http://slovar.lib.ru/dictionary/simvol.htm
7. averincevi: Аверинцев С. С. Cимвол http://krotov.info/lib_sec/01_a/ave/rintsev6.htm
8. averincevi 1975: Аверинцев С.С. Предварительные заметки к изучению средневековой эстетики // Древнерусское искусство: (Зарубежные связи). - М., 1975. http://www.pedlib.ru/Books/3/0249/3_0249-1.shtml
9. alibegaSvili 1979: Алибегашвили Г. Светский портрет в грузинскойсредневековой документальной живописи. Тб., 1979
10. alibegaSvili 1999: alibegaSvili g. epifane kviprelis „TvalTaÁ“ da qristianuli egzegetikis tradiciebi. Tb. Tbilisisuniversitetis gamomcemloba, 1999
11. andria kesaria_kabadokieli: andria kesaria_kabadokieliTargmanebaÁ iovanes gamocxadebisaÁ
12. anTelava 2002: anTelava i. saqarTvelossaistorio_wyaroTmcodneobiTi Ziebani. Tb., 2002
13. auerbaxi 1976: Ауербах Э., Мимесис. М., 197614. axali aRTqumaÁ 2008: mecnierulad dadgenili teqsti wm. eqvTime da
giorgi mTawmindelTa redaqciebisa (wm. oTxTavi da samociqulo_ redaqcia giorgi mTawmindelisa, gamocxadeba_ redaqcia eqvTime mTawmindelisa). ibeWdeba baTumisa da qobuleTis mTavarepiskoposis dimitris (SiolaSvili) locva_ kurTxeviT, 2008
15. barti: Барт Р. www.book.ariom.ru
16. basili ezosmoZRvari 1959: basili ezosmoZRvari. cxovreba mefeT-mefisa Tamarisi. qarTlis cxovreba. t. II. teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier. saxelmwifo gamomcemloba Tb. `sabWoTa saqarTvelo~., 1959
17. basili kesarieli 1979: basili kesarieli. mÃecTaTÂs saxisa sityuaÁ. Satberdis krebuli. Tb. mecniereba., 1979
141
18. basini: Басин Е.Я. Искусство и коммуникация: Очерки из истории философско-эстетической мысли. http:// www,gumer.info/bogoslov_Buks/philos/Bas/11php
19. batoniSvili vaxuSti 1973: batoniSvili vaxuSti. aRwera samefosasaqarTvelosa. qarTlis cxovreba. t. IV. teqsti dadgenili yvelaZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier. Tb. `sabWoTasaqarTvelo~., 1973
20. baqraZe 1983: baqraZe a. isev qebaÁs gamo. mnaTobi. #1. Tb., 198321. baxtini 1979: Бахтин М. М.. К методологии гуманитарных наук// М. М.
Бахтин . Эстетика словестного творчества. М. Искусство, 1979)
http://slovar.lib.ru/dictionary/simvol.htm
22. baqraZe 1988: baqraZe a. daviwyebuli idea. qarTuli mwerloba. wigni V. Tb. ,,nakaduli~., 1988
23. bibliis enciklopedia 1998: bibliis enciklopedia. erTtomeuli. Tb., 1998
24. bibliuri enciklopedia 1991: Библейская энциклопедия. труды и издание.
Архимандрита Никифора. М., 1891
25. bibliis leqsikoni (masalebi) 2000: . bibliis leqsikoni (masalebi).
t. I. II. Prinided. 2000
26. bibliuri RvTismetyvelebis leqsikoni 1974: Словарь Библейского
Богословия, под редакцией Ксаве Леон-Дюфура и Жана Люпласи, Августина
Жоржа, Пьера Брело, Жака Гийе, Марка-Франсуа Лакана. Перевод во второго
французского издания. Брюссель. 1974
27. beriZe 1936: beriZe v. vefxistyaosnis~ garSemo. Tbilisis
saxelmwifo universitetis Sromebi. #3. Tb., 1936
28. brokhauzi... 1890_1907: Малый энциклопедичепкий словарь Брогкауза и
Ефро�а www.ecdejavu.net/e-2/Emblem.html
29. brokhauzi: Брогкауз Ф. А. Библейская энциклопедия.
www.gumer.info/bogoslov_Buks/dictionary/brokg/index.php
30. brokhauzi... 1990: Малый энциклопедичепкий словарь Брогкауза и Ефро�а
http://www.bashedu.ru/perspage/abdullin-ar/kult_simvol_1.htm
31. brokhauzi... efroni: Брогкауз Ф.А., Ефрон И.А. Энциклопедия.
http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Science/brok/index.php
32. gamsaxurdia 1991: gamsaxurdia z. `vefxistyaosnis~ saxismetyveleba.
Tb., 1991
142
33. giorgi merCule 1982: giorgi merCule. grigol xanZTelis
cxovreba. qarTuli proza. wigni I. Tb. ,,sabWoTa saqarTvelo”.,1982
34. grigolaSvili 2002: grigolaSvili l. wmindanis Tema qarTul
sasuliero poeziaSi. Zveli qarTuli literaturis problemebi.
Tb., 2002
35. grigol noseli 1979: grigol noseli.Kkacisa SesaqmisaTvis.
Satberdis krebuli. Mmecniereba. Tb., 1979
36. daviT aRmaSeneblis istorikosi 1955: daviT aRmaSeneblis istorikosi. cxovreba mefeT-mefisa daviTisi. qarTlis cxovreba. t. I. teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier~. Tb. sabWoTa saqarTvelo., 1955
37. dionise areopageli 1987: wm. dionise areopageli, zeciuri
ierarqia. Targmna e. WeliZem. saRvTismetyvelo krebuli. 3. Tb., 1987
38. eliade 2000: Элиаде М. Образы и символы (эссе о магико-религиозной
символике). Избранные сочинения: Миф о вечном возвращении; Образы и
символы; Священное и мирское. — М.: Ладомир, 2000
39. enciklopedia: www.mega.km.ru/bes_2004
40. ermolini: Ермолин Е. Русская культура. Персоналистская парадигма
образовательного процесса. www.gumer.info/bibliotek_Buks/Culture/Ermol/14.php
41. epifane kvipreli 1979: epifane kvipreli. TvalTaÁ. Satberdis
krebuli. Tb.Mmecniereba., 1979
42. vixliancevi 1984_1994: Вихлянцев В. П. Библейский словарь к русскому
каннонической Библии Синодального перевода1816-76 г. Москва. Коптево,
2.11.84-31.3.94. www.gumer.info/bogoslov_Buks/dictionary/biblical_dict/index.php
43. Tanamedrove enciklopedia: http://dic.academic.ru/dic.nst/snclp/19342
44. TvaraZe 2001: TvaraZe r. qarTuli literaturis istoria. mokled
moTxrobili ucxoelTaTvis. nakveTi I. Tb., 2001
45. ivanovi 1987: ivanovi m. simbolo RvTismetyvelebisaTvis. Targmna n.
xuciSvilma. saRvTismetyvelo krebuli. 3, Tb., 1987
46. ioane damaskeli 2000: wm. ioane damaskeli. marTlmadidebluri
sarwmunoebis zedmiwevniTi gadmocema. Zveli berZnulidan Targmna.
Sesavali da SeniSvnebi daurTo e. WeliZem. Tb. Tbilisis
sasuliero akademiis gamomcemloba., 2000
143
47. iovane sabanisZe 1982: iovane sabanisZe. habos wameba. qarTuli
proza. wigni I. Tb. ,,sabWoTa saqarTvelo~., 1982
48. ingoroyva 1978: ingoroyva p. TxzulebaTa krebuli. t. IV. Tb., 1978
49. ipolite romaeli 1987: ipolite romaeli. iakobis kurTxevaTa
ganmarteba. Targmna e. WeliZem. saRvTismetyvelo krebuli. 3. Tb.,
1987
50. ipolite romaeli 1979: ipolite romaeli. ganmartebaÁ kurTxevaTa
maTTÂs mosesTa. Satberdis krebuli. Tb.Mmecniereba., 1979
51. istoriani da azmani SaravandedTani 1941: istoriani da azmani SaravandedTani. cda teqstis aRdgenisa. akad. korn. kekeliZis redaqciiTa da gamokvleviT. Tb., 1941
52. istoriani da azmani SaravandedTani 1959: istoriani da azmani SaravandedTani qarTlis cxovreba. t. II. teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier. saxelmwifo gamomcemloba Tb. .`sabWoTa saqarTvelo~., 1959
53. karbelaSvili 2000: karbelaSvili m. `istoriani da azmani
SaravandedTani~, XII s-is saqarTvelos `oqros xanis~ ideologia
da misi Teologiur-filosofiuri safuZvlebi (masalebi qarTuli
azrovnebis istoriisaTvis). literaturuli Ziebani. Tb., 2000
54. karbelaSvili 2003: karbelaSvili m. Zveli qarTveli mexotbeni.
qarTuli politikuri Teologiis Teoretikosebi (masalebi
qarTuli politikuri azrovnebis istoriisaTvis). literaturuli
Ziebani. XXIV. Tb,, 2003
55. kapitanCuki: Капитанчук В. А. Что такое "иконология"?
http://www.ikonolog.narod.ru
56. kaJdani 1968: Каждан А. П. Византийская культура (X-XII вв.). М., 1968.
57. kasireri 1983: kasireri e. ra aris adamiani? germanulidan Targmna
lamara ramiSvilma. Tb., 1983
58. kekeliZe 1957: kekeliZe k. etiudebi Zveli qarTuli literaturis
istoriidan. t. IV. Tb., 1957
59. kekeliZe 1961: kekeliZe k. etiudebi Zveli qarTuli literaturis
istoriidan. t. VII, Tb., 1961
60. kekeliZe 1962: kekeliZe k. etiudebi Zveli qarTuli literaturis
istoriidan. t. VIII. Tb., 1962
144
61. kekeliZe 1981: kekeliZe k. `vefxistyaosani~. Zveli qarTuli
literaturis istoria. t. II. Tb., 1981
62. kekeliZe 1981: kekeliZe k. nikoloz gulaberisZe. Zveli qarTuli
literaturis istoria. t. II. dasax. gamocema
63. kiriles da meTodes enciklopedia: Мегаэнциклопедия Киррила и
Мефодия . http://www.megabook.ru
64. kulturologia 2003:Kkulturologia. nawili II. iv. javaxiSvilis
sax. Tbilisis saxelmwifo universiteti. kulturis istoriisa da
Teoriis kaTedra. Tb., 2003.
65. kuWuxiZe 2001: kuWuxiZe g. aris Tu ara Tamari meoTxe hipostasi.
kriteriumi. #3. Tb., 2001
66. kuperi: Купер Дж. Энциклопедия символов: http://book.ariom.ru/txt 1888. html
67. kuperi 1986: Cooper J. C., Lexikon Alter Symbole. VEB E. A. Seemann Verlag.
Leipzig, 1986
68. laSa_giorgis droindeli mematiane 1955: laSa-giorgis droindeli
mematiane. qarTlis cxovreba. t. I. teqsti dadgenili yvela
ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier. saxelmwifo
gamomcemloba Tb. `sabWoTa saqarTvelo~., 1955
69. le gofi 2001: Ле Гофф Ж. Средневековой мир воображаемого. М., 2001
70. lepaxini: :Лепахин В.В. Икона и символ. 2005.: http://www.bestreferat.ru/rferat-
3746.html
71. litavrini 1989: Литаврин Г. Г. Византийская империя во второй пол. XI-XII
вв. Культура Византии. Второя пол. XI-XII вв. М., 1989
72. literaturis Teoria 2008: literaturis Teoria. XX saukunis
ZiriTadi meTodologiuri koncefciebi da mimdinareobebi. Tb.
literaturis institutis gamomcemloba., 2008
73. leqsikonebi: http://www.lib.ru
74. losevi 1991: Лосев А.Ф. Философия, мифология, культура. М., 1991
75. losevi 1955: Лосев А. Ф. Проблема символа в реалистическое искусстве:
http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Culture/Los_prismv/01.php
76. loski: Лосский В. Догматическое богословие.
http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/dogmatika/Lossk/_02.php
145
77. lotmani 1992: Лотман Ю. М. Символ в системе культуры.
http://www.durov.com/literature1/lotman92-htm
78. lorTqifaniZe 2003: lorTqifaniZe m. bagrationebi saqarTvelos
saxelmwifoebriobis garanti–bagrationebi. samecniero da
kulturuli memkvidreoba. Tb., 2003
79. locvani 2003: locvani. meeqvse Sevsebuli gamocema. daibeWda
rusTvel mitropolit aTanases (CaxvaSvili) locva_kurTxeviT.
rusTavi. 2003.
80. mari 1902: Марр Н. Древне-грузинские одописцы. тексты и разыскания по
армяно-грузинской филологии. IV. 1902
81. mamardaSvili 1999: Мамардашвили М.К., Пятигорский A.M. Символ и
сознание. Метафизические рассуждения о сознании, символе и языке. - М., 1999
82. miTologiuri leqsikoni 1991: Мифологический словарь. Главный
редактор Е. М. Мелетинский. Москва. `Советская Энциклопедия~. 1991
83. mcxeTuri xelnaweri 1981: mcxeTuri xelnaweri. gamosacemad
moamzada el. doCanaSvilma. Tb., 1981
84. mcxeTuri xelnaweri 1985: gamosacemad moamzada el. doCanaSvilma,
Tb., 1985.
85. metreveli 1991: metreveli r. mefe Tamari. Tb., 1991
86. metreveli 2003: metreveli r. daviT aRmaSenebeli. mefe Tamari. Tb.
,,ganaTleba”., 2003
87. nakudaSvili 1999: nakudaSvili n. literaturuli mimdinareobebi.
Tb. 1999
88. nikoloz gulaberisZe 1882: nikoloz gulaberisZe. sakiTxavi
suetisa cxovelisa da kuarTisa sauflosa da kaTolike eklesiisa.
saqarTvelos samoTxe. gamosca i. sabibinma. peterbuRi., 1882
89. niustremi: Нюстрем Э. Библейский словарь.
http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/dictionary/nyustr/index.php
90. niSanTa da simboloTa enciklopedia: niSanTa da simboloTa
enciklopedia. http://sigils.ru
91. nozaZe 1963: nozaZe v. gankiTxvani vefxistyaosnisa. vefxistyaosanis
saxismetyveleba. parizi. 1963
146
92. nozaZe: nozaZe v. gankiTxvani vefxistyaosnisa. vefxistyaosanis
mzismetyveleba.http://www.nplg.gov.ge/dibrary/collect/0001/00017/mzismetkveleb
a.pdf
93. nozaZe 1951: nozaZe v. gankiTxvani vefxistyaosnisa. vefxistyaosanis
ferTametyveleba. buenos airesi. 1951
94. orbeliani 1991: orbeliani sulxan_saba. leqsikoni qarTuli. Tb.
„merani“.,1991
95. orbeliani 1993: sulxan-saba orbeliani. leqsikoni qarTuli. t. II.
Tb. „merani“., 1993.
96. petre iberieli (fsevdo dionise areopageli) 1961: petre iberieli
(fsevdo dionise areopageli). zecaTa mRvdelT–mTavrobisaTvis.
Sromebi gamosca da leqsikoni daurTo s. enuqaSvilma. Tb. 1961
97. poxlebniki: Похлёбкин В. Словарь международной символики и эмблематики. http://gumer.info/bibliotek_Buks/Culture?pohl/17.php
98. JamTaaRmwereli 1959: JamTaaRmwereli. mesamoce mefe laSa–giorgi, mesamocdaerTe mefe rusudan, Ze Tamar mefisa, daÉ laSa–giorgi misa bagratoani. qarTlis cxovreba. t. II teqsti dadgenili yvelaZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier. Tb.: „saxelgami“. 1955
99. Jivovi... uspenski 1987: Живов В. М. Успенский Б. А. Царь и Бог. Языки
культуры и проблемы переводимости. Москва. 1987
100. Jordania 1892: Jordania T. qronikebi da sxva masala saqarTvelos
istoriisa... wigni Iю tf. 1892.
101. rodonaia 1989: rodonaia v. bolosityva. qarTuli mwerloba. wigni
III. Tb., 1989
102. rusTaveli 1987: rusTaveli SoTa. vefxistyaosani. Tb., 1987
103. samuSia 1999: samuSia j. narkvevebi Sua saukuneebis saqarTvelos
istoriidan. Tb., 1999
104. sarjvelaZe 1997: sarjvelaZe z. Zveli qarTuli ena. Tb., 1997
105. saqarTvelos eklesiis kalendari 1979: saqarTvelos eklesiis
kalendari. Tb., 1979
106. saqarTvelos eklesiis kalendari 1992: saqarTvelos eklesiis
kalendari. Tb., 1992
107. simboloTa leqsikoni: www.deport.ru
108. simboloTa leqsikoni: www.mirslovarei.com
147
109. siraZe 1987: siraZe r. literaturul_esTetikuri narkvevebi. Tb.,
1987
110. siraZe 1982: siraZe r. saxismetyveleba. Tb., 1982
111. siraZe 2002: siraZe r. sioni da qarTuli eklesiologia – Zveli
qarTuli literaturis problemebi. eZRvneba l. menabdis 75_e
wlisTavs. Tb., 2002
112. siraZe 1978: siraZe r. qarTuli esTetikuri azris istoriidan. Tb.,
1978
113. siraZe 1997: siraZe r. `wminda ninos cxovreba~ da dasawyisi
qarTuli agiografiisa. Tb., 1997
114. sokolovi 1999: М. Н. Соколов. Эмблема. Соколов М.Н. . Мистерия соседства. К
метаморфологии искусства Возрождения. М., 1999, с. 144-151. http://ec-dejavu.net/e-
2/Emblem.htm
115. stefnaZe 1986: stefnaZe j. saqarTvelos feodaluri xanis istoriis
sakiTxebi. V. Tb., 1986
116. sulava 1998: sulava n. filipe beTlemi – literaturuli Ziebani.
XIX. Tb., 1998
117. sulava 2003: sulava n. XII-XIII saukuneebis qarTuli himnografia.
Tb., 2003
118. sulava 1983: sulava n. naTlis tropika qarTul himnografiaSi.
literaturuli Ziebani. eZRvneba gamoCenili qarTveli mecnierisa
da sazogado moRvawis akademikos aleqsandre giorgis Ze baramiZis
dabadebis 80 wlisTavs. Tb. ,,mecniereba”., 1983
119. todorovi 1999: Тодоров Ц. Теории символа. Перевод с французского Бориса
Нарумова. Дик. М. 1999
120. tresideri 1999: Тресиддер Д., Словарь символов, М., 1999.
http://www.gumer.info.bibliotek_Buks/Culture/JekTreidder..
121. uspenski 1995: Б. А. Успенский. Семиотика иконы . Успенский Б. А.
Семиотика искусства. М., 1995, с. 2221-303. http://ec-dejavu.ru/i/Icon.html
122. universaluri enciklopedia:
www.mega.km.ru/bes_2004/encyclop.asp?TopicNumber=6335
123. fsalmunni 2008: fsalmunni winaswarmetyvelisa da mefisa daviTisi.
Tb., 2008
148
124. qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni 1950: qarTuli enis
ganmartebiTi leqsikoni. prof. arn. Ciqobavas saerTo redaqciiT. t.
I. Tb., 1950
125. qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni 1986: qarTuli enis
ganmartebiTi leqsikoni. erTtomeuli. Tb., 1986
126. qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni 1951: qarTuli enis
ganmartebiTi leqsikoni. prof. arn. Ciqobavas saerTo redaqciiT. t.
III. Tb., 1951
127. qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni 1955: qarTuli enis
ganmartebiTi leqsikoni. prof. arn. Ciqobavas saerTo redaqciiT. t.
IV. Tb., 1955
128. qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni 1962: qarTuli enis
ganmartebiTi leqsikoni. prof. arn. Ciqobavas saerTo redaqciiT. t.
VII. Tb., 1962
129. qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni 1964: qarTuli enis
ganmartebiTi leqsikoni. prof. arn. Ciqobavas saerTo redaqciiT. t.
VIII. Tb., 1964
130. qarTuli samarTlis Zeglebi 1966: qarTuli samarTlis Zeglebi. II.
Tb., 1966
131. SarabiZe 2005: SarabiZe T. qristianuli motivebi vaJa–fSavelas
SemoqmedebaSi. Tb., 2005.
132. Satini 2003: Ю. В. Шатин. Миф и символ как семиотические категории. (Язык
и культура-Новосибирск, 2003. –c. 7-10). http://www.philology.ru/literature1/shatin-
03/htm
133. Selingi 1996: Шеллинг Ф.П. Философия искусства. М., 1996
134. CakunaSvili: CakunaSvili n. qali Sua saukuneebis dasavlur da
qarTul literaturaSi. www.lib.ge/body_text.php?4962
135. cxorebaÁ didisa mamisa Sio didisa, sakÂruÀlT moqmedisa 1882:
cxorebaÁ didisa mamisa Sio didisa, sakÂruÀlT moqmedisa.
saqarTvelos samoTxe. peterburRi., 1882
136. Zveli metafrasuli krebulebi 1986: Zveli metafrasuli krebulebi.
Tb., 1986;
149
137. Zveli qarTveli mexotbeni 1957: Zveli qarTveli mexotbeni. wigni I.
teqsti gamosca. gamokvleva da leqsikoni daurTo iv. lolaSvilma.
Tb., 1957
138. Zveli qarTveli mexotbeni 1964: Zveli qarTveli mexotbeni. wigni II.
teqsti gamosca. gamokvleva da leqsikoni daurTo iv. lolaSvilma.
Tb., 1964
139. wereTeli 2006: wereTeli l. `samTa yrmaTa babilons~ (Tamar mefis
`samebis meoTxe hipostasad~ cnobis aTeisturi Teoria). saiubileo
krebuli miZRvnili SoTa mesxias dabadebis 90 wlisTavisadmi. Tb.,
2006
140. WeliZe 2001: WeliZe e. marTlmadidebluri xatmetyveleba
(saRvTismetyvelo safuZvlebi). Tb., 2001
141. WeliZe 1996: WeliZe e. Zveli qarTuli terminologia. Tb., 1996
142. javaxia 2005: javaxia b. antikurobidan Sua saukuneebisaken
(dasavleT evropa, bizantia, saqarTvelo). Tb., gamomcemloba
,,universali”., 2005
143. javaxiSvili 1929: javaxiSvili qarTuli samarTlis istoria. w. II.
nakveTi II. tfilisi. 1929
144. javaxiSvili 1983: javaxiSvili iv. Txzulebani Tormet tomad. t. II.
Tb. Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba., 1983
145. javaxiSvili 1984: javaxiSvili iv. Txzulebani Tormet tomad. t.
VII, Tb. Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba., 1984
146. javaxiSvili 1977: javaxiSvili iv. Txzulebani Tormet tomad. t.
VIII. Tb. Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba., 1977
147. javaxiSvili 1998: javaxiSvili iv. Txzulebani Tormet tomad. t.
XII. Tb. Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba., 1998
148. hofmani: Гофманн В. Язык символистов//ЛН. М. 1937. т. 27-28.
http://slovar.lib.ru/dictionary/simvol.htm
149. http://www.all-gem-stones.net/se/emerald.html
150. www.bibliotekar.ru
151. http://www.bashedu.ru/perspage/abdullin_ar/kult_simvol/2_1.htm
152. http://www.dslib.ru/religio-vedenie/ten.html
153. www.durov.com/study/1114521593-102.html
150
154. http://dic.academic.ru/dic/bse/144624
155. http://dic.academic.ru/dic/_fwords/8748
156. http:// www.foxdesign.ru/legend/demetra.htm
157. http://gemstone.org/gem-bygem/russian/emerald.html
158. http://lib.deport.ru/slovar/sim
159. http://5ka.su/ref/culture/o_object10106.html
160. kirieleison-best.mylvepage
161. http://www.lib.ua-ru.net/diss/cont/198071.html
162. http://mironovacolor.org/theory/humans_and_color/symbolism
163. www.mirslovarei.com
164. http://nauka-shop.com/mod/shop/product ID/4166
165. www.nevacropol.ru
166. http://www.ortodoxy.ge/tsnobarebi/fsa...
167. http://planetadisser.com/see/dis_117363.html
168. http://planetadisser.com/work/work_16768.html
169. http://psyfsctor.org.color.htm
170. http://simbols.ru
171. http://slovar.lib.ru/dictionary/simvol.htm
172. http://sumbol.grimuar.info
173. http://ulenspiegel.od.ua/?ID=4190
151
152