crtanje_A4_jednostrano

Tehniko crtanje kroz animacije

2

Sadraj Uvod u tehniko crtanje .......................................................................................................................... 4

1. Pribor za tehniko crtanje ............................................................................................................... 4

2. Osnovna pravila u tehnikom crtanju (norme ili standardi) ............................................................ 4

2.1. irine crta .................................................................................................................................. 5

2.2. Vrste crta .................................................................................................................................. 5

2.3. Tehniko pismo ......................................................................................................................... 6

2.4. Elementi kote ........................................................................................................................... 8

2.5. Formati papira .......................................................................................................................... 8

2.6. Mjerilo crtanja .......................................................................................................................... 8

2.7. Zaglavlje crtea (sastavnica) ..................................................................................................... 8

3. Osnovne geometrijske konstrukcije ................................................................................................ 9

3.1. Crtanje okomitih crta ................................................................................................................ 9

3.2. Crtanje paralelnih crta .............................................................................................................. 9

3.3. Crtanje simetrale duine .......................................................................................................... 9

3.4. Crtanje simetrale kuta .............................................................................................................. 9

3.5. Dijeljenje duine ....................................................................................................................... 9

3.6. Konstrukcija trokuta ako su zadane stranice .......................................................................... 10

3.7 Konstrukcija krunice opisane oko trokuta ............................................................................. 10

3.8. Konstrukcija krunice upisane u trokut .................................................................................. 10

3.9 Konstrukcija kvadrata .............................................................................................................. 10

3.10. Konstrukcija peterokuta upisanog u krunicu ...................................................................... 10

3.11. Konstrukcija esterokuta upisanog u krunicu ..................................................................... 10

3.12. Konstrukcija krunog prijelaza iz pravca u pravac ................................................................ 10

3.13. Konstrukcija krunog prijelaza iz luka u pravac .................................................................... 10

3.14. Konstrukcija krunog prijelaza iz luka u luk .......................................................................... 11

Projiciranje ............................................................................................................................................. 12

1. Pravokutno projiciranje ................................................................................................................. 12

1.1. Ravnine projiciranja ................................................................................................................ 12

1.2. Poloaj toke u prostoru i kotirana projekcija ........................................................................ 12

1.3. Projiciranje toke .................................................................................................................... 13

1.4. Projiciranje duine .................................................................................................................. 13

1.5. Projiciranje lika ....................................................................................................................... 13

1.6. Projiciranje tijela ..................................................................................................................... 13


3

1.7 Projiciranje tijela i kotiranje .................................................................................................... 14

2. Prostorno predoavanje tijela ....................................................................................................... 15

2.1. Izometrija ................................................................................................................................ 15

Presjeci .................................................................................................................................................. 17

1. Pravila za crtanje presjeka ............................................................................................................. 17

2. Vrste presjeka ................................................................................................................................ 17

Tehniki crtei ........................................................................................................................................ 18

1. Vrste tehnikih crtea .................................................................................................................... 18

2. Sastavni, sklopni ili montani tehniki crte .................................................................................. 18

3. Radioniki tehniki crte ................................................................................................................ 18

3.1. Znakovi na tehnikom crteu .................................................................................................. 20

4. Shematski tehniki crte ................................................................................................................ 25

5. Eksplozijski crte ............................................................................................................................ 26

Oploja tijela .......................................................................................................................................... 27

1. Crtanje oploja jednostavnih geometrijskih tijela ......................................................................... 27

1.1. Oploje kvadra ........................................................................................................................ 27

1.2. Oploje valjka .......................................................................................................................... 27

1.3. Oploje stoca ......................................................................................................................... 27

1.4. Oploje piramide .................................................................................................................... 27

2. Crtanje oploja kosih geometrijskih tijela ..................................................................................... 27

2.1. Oploje kosog valjka ............................................................................................................... 28

2.2. Oploje kose piramide ............................................................................................................ 28

2.3. Oploje krnjeg kosog stoca ................................................................................................... 28

3. Crtanje oploja tijela iz prakse ....................................................................................................... 28


4

Uvod u tehniko crtanje

1. Pribor za tehniko crtanje U pribor za tehniko crtanje spada tehnika olovka, trokuti, ravnala, kutomjeri, krivuljari , ablone i estari.

Slika 1. Trokuti, ravnala, kutomjeri, krivuljari i ablone

Slika 2. estari

2. Osnovna pravila u tehnikom crtanju (norme ili standardi) Osnovna pravila u tehnikom crtanju obuhvaaju: irinu crta, vrste crta, veliinu i oblik tehnikog

pisma, izgled i nain kotiranja, formate papira mjerila za crtanje i zaglavlje crtea. Navedena pravila i druga pravila u tehnici vrijede u svim zemljama svijeta i nazivaju standardi ili norme. Hrvatske norme imaju oznaku HRN, Europske norme imaju oznaku EN, a internacionalne norme imaju oznaku ISO1

1 International Standard Organisation

. Postoje i druge norme.


5

2.1. irine crta irine crta se oznaavaju bojama, npr.: 0.7 plavom, 0.5 smeom, 0.35 utom, 0.25 bijelom itd..

Slika 3. irine crta

Prema ISO sustavu na jednom se crteu primjenjuju tri irine crta npr:

- 0.7 mm, 0.5 mm i 0.35 mm - 0.5 mm, 0.35 mm i 0.25 mm - 0.35 mm, 0.25 mm i 0.18 mm

U biljenicama se najee crta tehnikom olovkom irinom crte 0.5 mm. Uz malu vjebu lako se

povlae ue crte 0.35 mm i jo ue 0.25 mm.

Za crtanje na raunalu kad je predvien ispis na formatu A4 lijepi se rezultati postiu skupinom crta

0.35, 0.25 i 0.18 mm.

2.2. Vrste crta U tehnikom crtanju je pet vrsta crta:

Slika 4. Vrste crta


6

Prijedlog za crtanje crta: - crta (c): 4 mm crtica, 1 mm praznina - crta (d): 8 mm crtica, 1 mm praznina, toka, 1mm praznina - crta (e): 15 mm crtica, 2 mm praznina, 1 mm crtica, 2 mm praznina

Namjena crta: Crtom (a) crtaju se bridovi koji se vide i sve druge glavne crte Crtom (b) crtaju se pomone crte, kote i rafura Crtom (c) crtaju se bridovi koji se ne vide Crtom (d) crtaju tragovi ravnina presijecanja Crtom (e) crtaju se sredinjice (simetrale) Crtom (f) crtaju se prijelomi

2.3. Tehniko pismo Svaki tehniar treba znati tehnike crtea opisivati tehnikim pismom. Tehniko pismo moe biti

iroko, srednje ili usko, a moe biti uspravno ili koso. Visina i irina tehnikog pisma se izraava u irinama crte kojom se pie2

- visina velikih slova i brojeva je 10 irina crte (a) (

:

- irina velikih slova je 6 irina crte (a) (6 - visina malih slova je 7 irina crte (a) ( - irina malih slova i brojeva je 5 irina crte (a) ( - razmak izmeu slova je najmanje 2 irina crte (a) ( - razmak izmeu rijei je najmanje 5 irina crte (a) (5 - razmak izmeu redova je 16 irina crte (a) (

Slika 5. Osnovne karakteristike uspravnog tehnikog pisma srednje irine visine 5 mm

Slika 6. Oblik slova uspravnog tehnikog pisma srednje irine

2 Podaci se odnose na srednje uspravno tehniko pismo visine 5 mm prema http://www.fonts101.com/fonts/view/Uncategorized/54147/DIN_6776.aspx


7

Slika 7. Pisanje uspravnog tehnikog pisma srednje irine (primjer za vjebu u biljenici)


8

2.4. Elementi kote Elementi kote su: mjernica, pomone mjerne crte, strelice, brojevi i znakovi.

Slika 8. Elementi kote i prijedlog naina kotiranja

2.5. Formati papira Osnovni format papira za tehniko crtanje je A0. Prvi manji format je A1, zatim A2, pa A3, A4, A5

Dimenzije formata A4 su 210 x 297 mm. Format A3 ine dva formata A4 pa ima dimenzije 420 x 297 mm. Format A2 ine dva formata A3 pa ima dimenzije 594 x 420mm itd..

2.6. Mjerilo crtanja Ako se predmet ne moe nacrtati u prirodnoj veliini onda se crta umanjeno ili uveano.

Omjeri za umanjenje su: 1: 2, 1: 2.5, 1: 5, 1: 10, 1:20, 1: 50, 1: 100 itd..

Umanjenje 1: 10 znai da jedan centimetar na papiru predstavlja 10 cm u prirodi

Omjeri za uveanje su 2:1, 5: 1, 10:1 itd..

Uveanje 10:1 znai da 10 centimetara na papiru predstavlja 1 centimetar u prirodi.

2.7. Zaglavlje crtea (sastavnica) Svaki crte ima okvir i sastavnicu. u sastavnicu se upisuju podaci o crteu i crtau.


9

Slika 9. Zaglavlje crtea

3. Osnovne geometrijske konstrukcije

3.1. Crtanje okomitih crta Vjeba 1 - Nacrtati jednu vodoravnu crtu i jednu okomicu na tu crtu Cilj: Nauiti crtati okomice pomou dva trokuta i olovke

3.2. Crtanje paralelnih crta Vjeba 2 Crtom (b) nacrtati dvadeset paralelnih crta duljine priblino 50 mm koje su meusobno udaljene priblino 5 mm (crtati bez pomonog dijeljenja) Vjeba 3 Crtom (c) nacrtati dvadeset paralelnih crta duljine priblino 50 mm koje su meusobno udaljene priblino 5 mm (crtati bez pomonog dijeljenja) Vjeba 4 Crtom (e) nacrtati dvadeset paralelnih crta duljine priblino 50 mm koje su meusobno udaljene priblino 5 mm (crtati bez pomonog dijeljenja) Cilj: Nauiti crtati paralelne crte pomou dva trokuta i olovke

3.3. Crtanje simetrale duine Vjeba 5 Crtom (a) nacrtaj duinu AB pribline duljine 80 mm, a zatim tu duljinu podijeli crtom (e) na dva dijela Cilj: Nauiti crtati simetralu duine pomou estara, trokuta i olovke

3.4. Crtanje simetrale kuta Vjeba 6 Crtom (a) nacrtaj kut veliine priblino 60, a zatim taj kut podijeli crtom (e) na dva dijela Cilj: Nauiti crtati simetralu kuta pomou estara, trokuta i olovke

3.5. Dijeljenje duine Vjeba 7 Crtom (a) nacrtaj duinu AB pribline duljine 80 mm, a zatim tu duljinu podijeli crtom (b) na etiri jednaka dijela Cilj: Nauiti dijeliti duljinu pomou dva trokuta, estara i olovke


10

3.6. Konstrukcija trokuta ako su zadane stranice Vjeba 8 Nacrtaj trokut ako su zadane njegove stranice: a=30 mm, b=40 mm i c= 50 mm Cilj: Nauiti crtati trokut pomou trokuta, olovke i estara, ako su zadane duljine njegovih stranica

3.7 Konstrukcija krunice opisane oko trokuta Vjeba 9 Nacrtaj trokut ako su zadane njegove stranice: a=30 mm, b=35 mm i c= 50 mm i nacrtaj krunicu koja prolazi kroz njegove vrhove Cilj: Nauiti konstruirati krunicu opisanu oko trokuta pomou trokuta, olovke i estara, ako su zadane duljine njegovih stranica

3.8. Konstrukcija krunice upisane u trokut Vjeba 10 Nacrtaj trokut ako su zadane njegove stranice: a=30 mm, b=35 mm i c= 50 mm i nacrtaj krunicu koja dodiruje njegove stranice Cilj: Nauiti konstruirati krunicu opisanu upisanu u trokut pomou trokuta, olovke i estara, ako su zadane duljine njegovih stranica

3.9 Konstrukcija kvadrata Vjeba 11 Pomou olovke, estara i dva trokuta nacrtaj kvadrat kojemu je duljina stranice 50 mm Cilj: Nauiti konstruirati kvadrat pomou olovke, estara i dva trokuta

3.10. Konstrukcija peterokuta upisanog u krunicu Vjeba 11 Nacrtaj peterokut upisan u krunicu polumjera 40 mm Vjeba 12. Nacrtaj petokraku zvijezdu upisanu u krunicu promjera 80 mm Cilj: Nauiti konstruirati peterokut upisan u krunicu pomou olovke, estara i dva trokuta

3.11. Konstrukcija esterokuta upisanog u krunicu Vjeba 13 Nacrtaj esterokut upisan u krunicu polumjera 40 mm Vjeba 14. Nacrtaj estokraku zvijezdu upisanu u krunicu promjera 80 mm Cilj: Nauiti konstruirati esterokut upisan u krunicu pomou olovke, estara i dva trokuta

3.12. Konstrukcija krunog prijelaza iz pravca u pravac Vjeba 15 Konstruiraj kruni prijelaz polumjera R=15 mm izmeu dva pravca koji se nalaze pod kutom od 120 Vjeba 16 Konstruiraj kruni prijelaz polumjera R=10 mm izmeu dva pravca koji se nalaze pod kutom od 60 Cilj: Nauiti konstruirati kruni prijelaz iz pravca u pravac pomou olovke, estara i dva trokuta

3.13. Konstrukcija krunog prijelaza iz luka u pravac Vjeba 17 Konstruiraj konveksni prijelaz iz konveksnog luka u pravac. Polumjer velikog luka je R=80 mm, a njegovo sredite se nalazi 5 mm ispod vodoravnog pravca. Polumjer prijelaznog luka (zaobljenja) je r=20 mm. Cilj: Nauiti konstruirati kruni prijelaz iz luka u pravac pomou olovke, estara i dva trokuta


11

Vjeba 18 Konstruiraj konveksni prijelaz iz konkavnog luka u pravac. Polumjer velikog luka je R=60 mm, a njegovo sredite se nalazi 90 mm iznad vodoravnog pravca. Polumjer prijelaznog luka je r=20 mm. Cilj: Nauiti konstruirati kruni prijelaz iz luka u pravac pomou olovke, estara i dva trokuta

3.14. Konstrukcija krunog prijelaza iz luka u luk Vjeba 19 Konstruiraj konkavni prijelaz iz konveksnog luka u konveksni luk. Polumjer prvog luka je R1=30 mm, polumjer drugog luka R2=60 mm. Udaljenost sredita dvaju lukova a=110 mm. Polumjer prijelaznog luka je r=20 mm. Cilj: Nauiti konstruirati kruni prijelaz iz luka u luk pomou olovke, estara i trokuta Vjeba 20 Konstruiraj konkavni prijelaz iz konveksnog luka u konveksni luk. Polumjer prvog luka je r1=25 mm, polumjer drugog luka r2=40 mm. Udaljenost sredita dvaju lukova a=110 mm. Polumjer prijelaznog luka je R=100 mm. Cilj: Nauiti konstruirati kruni prijelaz iz luka u luk pomou olovke, estara i trokuta Vjeba 21 Konstruiraj konveksni prijelaz iz konveksnog luka u konkavni luk. Polumjer prvog luka je r1=30 mm, polumjer drugog luka r2=45 mm. Sredite drugog luka nalazi se ispod sredita gornjeg luka za 85 mm i desno za 10 mm. Polumjer prijelaznog luka je R=50 mm. Cilj: Nauiti konstruirati kruni prijelaz iz luka u luk pomou olovke, estara i trokuta

Zadatak za program:

Slika 10. Ruica

Vjeba 22 U mjerilu 1:1 nacrtaj ruicu sa slike 10

Cilj: Utvrditi znanja iz konstruiranja krunih prijelaza


12

Projiciranje

1. Pravokutno projiciranje

1.1. Ravnine projiciranja Animacija: PROJICIRANJE 1

Slika 1. Ravnine projiciranja i nazivi projekcija

1.2. Poloaj toke u prostoru i kotirana projekcija

Slika 2. Poloaj toke u prostoru i kotirana projekcija


13

1.3. Projiciranje toke Vjeba 23 Nacrtaj projekcije toke A(50,30,40) Cilj: Nauiti pojam kotirane projekcije

1.4. Projiciranje duine Vjeba 24 Nacrtaj projekcije duine AB; A(60,40,50), B(20,30,10). Cilj: Proiriti pojam kotirane projekcije

1.5. Projiciranje lika Vjeba 25 Nacrtaj projekcije trokuta ABC; A(40,20,30), B(10,10,15), C(30,40,10). Cilj: Proiriti pojam kotirane projekcije Vjeba 26 Nacrtaj poloaj trokuta ABC u prostoru; A(40,20,30), B(10,10,15), C(30,40,10). Cilj: Proiriti pojam kotirane projekcije

1.6. Projiciranje tijela Nacrtaj pravokutne projekcije tijela prema slikama 3, 4 i 5. Vjeba 27 Tijelo s ravnim okomitim plohama (slika 3.) Cilj: Shvatiti raspored projekcija Vjeba 28 Tijelo s kosim plohama i provrtom (slika 4.) Analiza bridova i ploha

- Za povrine upisati: prava veliina, prikraena povrina, duina; - Za bridove upisati: prava veliina, prikraeni pravac, toka

Ploha / brid Nacrt Tlocrt Bokocrt A B a b c d

Cilj: Shvatiti oblik i veliinu projekcija ploha i bridova Vjeba 29 Odsjeeno valjkasto tijelo s prorezom (slika 5.) Cilj: Nauiti konstruirati bridove u nacrtu iz bokocrta i tlocrta


14

Slika 3. Tijelo s ravnim okomitim plohama

Slika 4. Tijelo s kosim plohama i provrtom

Slika 5. Odsjeeno valjkasto tijelo s prorezom

Slika 6. Jednostavno tijelo s provrtom

1.7 Projiciranje tijela i kotiranje

Vjeba 30 Nacrtaj pravokutne projekcije tijela prema slici 6. bez pomonih crta i kotiraj ga. Cilj: Nauiti uredno kotirati tijelo u pravokutnoj projekciji


15

2. Prostorno predoavanje tijela Prostorno predoavanje tijela primjenjuje se samo kad se iz pravokutnih projekcija ne moe dobiti

jasna slika predmeta ili kad je to potrebno u komercijalne svrhe.

Naini prostornog predoavanja tijela su:

- perspektiva (sa jednim, dva ili tri nedogleda) - kosa projekcija, - dimetrija, - trimetrija i - izometrija.

U strojarskoj praksi najee se primjenjuje izometrija

2.1. Izometrija U izometriji predmet se vidi sa tri strane, a svi bridovi se crtaju u pravoj veliini. Brid visine je

uspravan, a bridovi duljine i irine s horizontalom ine kutove od 30 (slika 7).

Slika 7. Izometrija

Nacrtaj izometriju tijela prema pravokutnim projekcijama na slikama 8, 9, 10 i 11 Vjeba 31 Tijelo s ravnim okomitim i kosim plohama (slika 8.) Cilj: Nauiti prostorno predoiti tijelo Vjeba 32 Kocka s upisanim krunicama (slika 9.) Cilj: Nauiti crtati elipse u izometriji Vjeba 33 Tijelo s provrtom kruno sjeeno (slika 10.) Cilj: Primijeniti crtanje elipse u izometriji Vjeba 34 Valjkasto tijelo (slika 11.) Cilj: Primijeniti crtanje elipse u izometriji Vjeba 35 Nacrtaj izometriju klizni leaj prema pravokutnim projekcijama na slici 12 i kotiraj ga. Cilj: Primijeniti pravila kotiranja u izometriji


16

Slika 8. Tijelo s ravnim okomitim i kosim plohama

Slika 9. Kocka s upisanim krunicama

Slika 10. Tijelo s provrtom kruno sjeeno

Slika 11. Valjkasto tijelo

Slika 12. Klizni leaj


17

Presjeci

1. Pravila za crtanje presjeka Kad je predmet upalj i kad su upljine sloenog oblika onda se vjerna slika o njemu ne moe dobiti iz

prostorne predodbe i iz pravokutne projekcije. U tom sluaju predmet se crta presjeen odreenim

ravninama na nain da se u tim ravninama vide potrebni detalji. Ravnine presijecanja se u

pravokutnom projiciranju crtaju crtom (d) a prema potrebi pogled se naglaava strelicama. Presjeeni

dio predmeta oznaava se rafurom. rafuru ine usporedno povuene crte (b) preko cijele presjeene povrine. Udaljenost izmeu crta ovisi o veliini povrine koju se rafira. Pri rafiranju

sklopova treba paziti da ue povrine imaju guu rafuru, a susjedne povrine nasuprotni kut rafiranja. Takoer rafuru susjednih povrina treba pomaknuti da ne ine riblju kost. Kut rafiranja je veinom 45, ali se od njega moe odstupiti kad se rafiraju sloeniji sklopovi. Jednostavne dijelove koje se presjecima ne moe poblie objasniti se ne sijee (zupanici, vijci, kotai, navojna vretena itd)

Slika 1. Presjek ventila

2. Vrste presjeka

Slika 2. Vrste presjeka


18

Vjeba 36 Predmete sa slike 2. nacrtati u mjerilu 1:1 i kotirati Cilj: Nauiti oznaavati presjeke

Tehniki crtei

1. Vrste tehnikih crtea Osnovne vrste tehnikih crtea jesu:

a) sastavni, sklopni ili montani b) radioniki

c) shematski d) eksplozijski.

2. Sastavni, sklopni ili montani tehniki crte Sastavni ili montani crte prikazuje

meusobni odnos dijelova u sklopu ili

proizvodu i nain njihovog zajednikog

funkcioniranja. Primjer sastavnog crtea je

na slici 1.

Slika 1. Sastavni, sklopni ili montani crte ventila: 1 tijelo, 2 sjedite, 3 tanjur, 4 vreteno, 5 kolo, 6 ep (glava), 7- matica, 8 brtvenica, 9- brtva, 10 brtva

Iz slike 1. se vidi kako ventil funkcionira i koja mu je prikljuna mjera. Na sastavnom crteu kotiraju se

samo vanjske, prikljune i funkcionalne mjere, a ako je sklop jednostavan, na sastavnom crteu mogu

se kotirati detalji, pa se tako izvedeni crtei mogu primjenjivati u proizvodnji.

3. Radioniki tehniki crte Radioniki crte je crte jednog predmeta sa svim potrebnim podacima za proizvodnju. Ti podaci se

odnose na oblik, dimenzije, materijal, vrstu obrade, hrapavost i slino.


19

Slika 2. Radioniki tehniki crte


20

3.1. Znakovi na tehnikom crteu

3.1.1. Znakovi za oblik Neki znakovi za oblik nalaze se u tablici 1.

Tablica 1. Znakovi za oblik

Znak Opis Primjer Nain itanja

Znak za kruni presjek 20 Fi 20

Znak za kvadratni presjek 20

Kvadrat 20

Znak za esterokutni presjek

20 esterokut 20

D Znak za promjer D20 Promjer 20 R (r) Znak za polumjer R15 Polumjer 20 M Znak za metriki navoj M10 Em 10 W Znak za withvortov navoj W 36 x 1/6 Promjer 36 mm, korak 1/6 cola

0 Znak za okomitost 1,2 0.1/300 mm Doputeno odstupanje od okomitosti povrina a i b je 0.1 mm na 300 mm

Znak za ravnost 0.1/300 Doputeno odstupanje od ravnosti povrine a je 0.1 mm na 300 mm

Znak za paralelnost 1,2 0.1/300 mm Doputeno odstupanje od paralelnosti povrina a i b je 0.1 mm na 300 mm)

0

Znak za cilindrinost 1,2 0.1/300 mm

Doputeno odstupanje od cilindrinosti povrina a i b je 0.1 mm na 300 mm

| Znak za pravocrtnost 1 | 0.1/300 mm Doputeno odstupanje od pravocrtnosti povrine 1 je 0.1 mm na cijeloj duljini

Znak za poloaj a,b Udaljenost sredita od povrina a i b je 5 mm

Znak za sredinji poloaj 0.1 Doputeno odstupanje od sredinjeg poloaja je 0.1 mm na cijeloj duljini

Znak za centrinost 0.1 Doputeno odstupanje od centrinosti je 0.1 mm na cijeloj duljini

Znak za nagib Nagib 7% Znak za oblik povrine Znak za oblik profila

3.1.2. Znakovi za hrapavost i nain obrade Obrada moe biti runa i strojna, a moe biti gruba, ista i fina. Svakom narednom obradom uklanjaju

se nedostaci prethodne obrade. Nedostaci prethodne obrade odnose se na oblik, dimenzije i

hrapavost povrine. Naini obrade upisuju se na posebna mjesta na tehnikom crteu zajedno sa stupnjem ili klasom hrapavosti. Znakovi za hrapavost i nain obrade mogu biti zajedniki za sve

povrine ili mogu biti posebni kad se odnose samo na odreene povrine predmeta (slika 2.).


21

Slika 3. Primjer unoenja znakova za oblik, hrapavost i nain obrade na tehniki crte

Na slici 3. N9 tokariti odnosi se na sve povrine predmeta osim na povrinu na kojoj je poseban znak za obradu N3 brusiti.

Na slici 4. Vidi se razlika pojedinih stupnjeva hrapavosti, a na slici 5. Mogunosti pojedinih naina

obrade s obzirom na hrapavost.

Slika 4. Ploice razliite obraenosti za kontrolu hrapavosti


22

Slika 5. Veza izmeu vrste obrade i hrapavosti


23

3.1.3. Znakovi za tolerancije i dosjede

a) Tolerancija Prilikom izrade vie jednakih predmeta teko je postii jednake dimenzije jer na tonost mjera utjee

istroenost alata, tonost mjerila, temperatura prilikom obrade i mjerenja i vie drugih imbenika. Zbog toga je gotovo nemogue izraditi dva predmeta jednakih dimenzija, pa se u praksi doputa

odreena tolerancija mjera. Ta tolerancija naziva se doputeno odstupanje od nazivne mjere, a

elementi tolerancije vide se na slici 6.

Slika 6. Elementi tolerancije

Na slici 6. znak F predstavlja kruni

presjek, a broj 30 je nazivni promjer.

Broj +0.020 znai da je najvea

doputena mjera za 0.020 mm vea

od 30 mm i naziva se gornje

odstupanje od nazivne mjere.

Broj -0.015 znai da je najmanja doputena mjera manja za 0.015 mm od 30 mm i naziva se donje odstupanje od nazivne mjere.

Iz slike 6. vidi se da je najmanja doputena mjera 29.985 mm, a najvea doputena mjera 30.020 mm. Svaka mjera izmeu 29.985 mm i 30.020 ukljuujui i te dvije mjere je dobra mjera.

Tolerancije se na tehnikim crteima najee predoavaju poljem tolerancije i kvalitetom tolerancije

npr F30H7 ( slika 6.)

Slika 7. Najei nain oznaavana tolerancija na tehnikim crteima

Na slici 7. znak F predstavlja kruni

presjek, broj 30 je nazivna mjera, slovo H oznaava poloaj

tolerancijskog polja, a broj 7

oznaava kvalitetu tolerancije.

Poloaj tolerancijskog polja za provrte oznaava se

velikim slovima abecede, a poloaj tolerancijskog polja

za rukavce (osovine) oznaava se malim slovima

abecede (slika 8.)

Slika 8. Poloaj tolerancijskih polja

Tolerancijsko polje moe se nalaziti iznad nulte crte, na nultoj crti i ispod nulte crte.

D, d=30 nazivna mjera Ag, ag = +0.020 gornje odstupanje od nazivne mjere Ad, ad = - 0.015 gornje odstupanje od nazivne mjere


24

Polje tolerancije protee se od najmanje mjere (donje granine mjere) do najvee mjere (gornje

granine mjere. Veliina polja tolerancije oznaava kvalitetu tolerancije. Manje polje tolerancije

oznaava se manjim, a vee polje tolerancije veim brojem. Manje polje tolerancije, odnosno manji

broj kvaliteta tolerancije odnosi se na precizniju obradu koja je u pravilu skuplja jer ju je tee postii. Stoga se strojni dijelovi uvijek izrauju s veim poljem tolerancije koje nee utjecati na funkcionalnost

proizvoda. Usporedba kvaliteta tolerancije vidi se na slici 9.

Slika 9. Usporedba kvaliteta tolerancije

b) Dosjedi Dosjed je odnos mjera dvaju dijelova prije spajanja. Dosjed moe biti labavi ili vrsti. U nekim

sluajevima ne moe se unaprijed znati koji e dosjed nastupiti pa se takav dosjed naziva prijelazni

(slika 10.).

Slika 10. Primjeri spajanja dijelova dosjedima;

a) labavi dosjed (klizni leaj), b) vrsti dosjed (zupani vijenac na zamanjaku), c) prijelazni dosjed (kuglini leaj na vratilu)

U labavom dosjedu izmeu spojenih dijelova moe nastati samo zranost. Tipian spoj dvaju dijelova u labavom dosjedu je spoj osovine i kliznog leaja.

U vrstom dosjedu izmeu spojenih dijelova moe nastati samo preklop. Kako je promjer osovine vei od promjera provrta, prije spajanja je dio s provrtom potrebno ugrijati, a ponekad i osovinu

ohladiti. Grijanjem se provrtu povea promjer, a hlaenjem se osovini smanji promjer. Nakon

operacije grijanja i hlaenja osovina e bez problema ui u provrt. Kad se temperature izjednae spoj

se vie ne moe rastaviti. Tipian primjer spoja dvaju dijelova u vrstom dosjedu je spoj zamanjaka

motora SUI i zupanog vijenca na njemu.

U prijelaznom dosjedu moe nastati ili mala zranost ili mali preklop ovisno o stvarnim dimenzijama dijelova prije spajanja. U prijelaznom dosjedu spajaju se dijelovi koje je

povremeno potrebno rastavljati. Spajanje i rastavljanje se najee

izvodi laganim udarcima ruke ili ekia.

Slika 11. Oznaavanje dosjeda na tehnikom crteu


25

4. Shematski tehniki crte Shematski crtei na pojednostavljen nain predouju strojne dijelove dogovorenim znakovima (simbolima). Shematski se najee crtaju cijevni i elektrini vodovi, ali se shematski crtaju cijeli

strojevi i njihovi sklopovi kad treba objasniti naela rada i funkcioniranje pojedinih sklopova. Na slici 13. su simboli esti simboli u strojarstvu, a na slici 14 primjeri shematskih tehnikih crtea.

Slika 13. esti simboli u strojarstvu

Vjeba 37 U mjerilu 1:1 nacrtati osovinu sa slike 2

Cilj: Utvrditi znanja o elementima radionikog crtea


26

Slika 14. Primjeri shematskih crtea

5. Eksplozijski crte

Vjeba 38 Nacrtati sliku naela rada zranih konica i opisati naelo rada

Cilj: Nauiti pravila shematskog crtanja

Vjeba 39 Nacrtati sustav za dovod goriva i opisati ga

Cilj: Nauiti pravila shematskog crtanja


27

Oploja tijela

1. Crtanje oploja jednostavnih geometrijskih tijela

1.1. Oploje kvadra

1.2. Oploje valjka

Uputa: Osnovica valjka je krug promjera 40 mm, a plat je pravokutnik visine valjka i duljine opsega kruga. Opseg kruga se izraunava po formuli:

1.3. Oploje stoca

1.4. Oploje piramide

2. Crtanje oploja kosih geometrijskih tijela

Vjeba 40 Nacrtaj pravokutne projekcije i oploje kvadra dimenzija xDxV 50x40x60

Cilj: Nauiti crtati oploje kvadra

Vjeba 41 Nacrtaj pravokutne projekcije i oploje valjka promjera osnovice 40 mm i visine 60 mm

Cilj: Nauiti crtati oploje valjka

Vjeba 42 Nacrtaj pravokutne projekcije i oploje stoca promjera osnovice 40 mm i visine 60 mm

Cilj: Nauiti crtati oploje stoca

Uputa: Duljina luka plata stoca odgovara opsegu kruga osnovice. Prenoenje opsega osnovice na luk plata stoca naziva se rektifikacija

krunog luka, a obavlja se prenoenjem luka na pravac, a zatim s pravca na drugi luk.

Vjeba 43 Nacrtaj pravokutne projekcije i oploje piramide kojoj je osnovica kvadrat duljine stranice 40 mm i visina 60 mm. Stranice osnovice su paralelne s osima X i Y.

Cilj: Nauiti crtati oploje piramide

Uputa: Bridovi piramide nisu paralelni s ravninama projiciranja pa su u ravninama projiciranja prikraene slike tih bridova. Stoga je za

crtanje oploja piramide prethodno potrebno odrediti pravu veliinu bridova. Jedan od naina za odreivanje prave veliine duine je

zakretanje duine u poloaj koji je paralelan s nekom od ravnima projiciranja.


28

2.1. Oploje kosog valjka

2.2. Oploje kose piramide

2.3. Oploje krnjeg kosog stoca

3. Crtanje oploja tijela iz prakse

Slika 1. Zavretak izolacijskog plata

Vjeba 44 Nacrtaj pravokutne projekcije i oploje kosog valjka promjera 40 mm i visine 60 mm koji je nagnut prema bokocrtnoj ravnini pod kutom od 60.

Cilj: Nauiti crtati oploje kosog valjka

Vjeba 45 Nacrtaj pravokutne projekcije i oploje trostrane kose piramide kojoj su koordinate vrhova: A (70,20,10), B(40,40,10), C(30,10,10), V(10,30,70).

Cilj: Nauiti crtati oploje kose piramide

Vjeba 46 Nacrtaj oploje krnjeg kosog stoca promjera osnovice 40 mm, ako su koordinate sredita S(50,30,10), a vrha V(10,30,70). Stoac je presjeen vodoravnom ravninom na visini od 30 mm.

Cilj: Nauiti crtati oploje krnjeg stoca

Vjeba 47 Nacrtaj zavretak izolacijskog plata prema slici 1.

Cilj: Primijeniti steena znanja

Uvod u tehniko crtanje1. Pribor za tehniko crtanje2. Osnovna pravila u tehnikom crtanju (norme ili standardi)2.1. irine crta2.2. Vrste crta2.3. Tehniko pismo2.4. Elementi kote2.5. Formati papira2.6. Mjerilo crtanja2.7. Zaglavlje crtea (sastavnica)

3. Osnovne geometrijske konstrukcije3.1. Crtanje okomitih crta3.2. Crtanje paralelnih crta3.3. Crtanje simetrale duine3.4. Crtanje simetrale kuta3.5. Dijeljenje duine3.6. Konstrukcija trokuta ako su zadane stranice3.7 Konstrukcija krunice opisane oko trokuta3.8. Konstrukcija krunice upisane u trokut3.9 Konstrukcija kvadrata3.10. Konstrukcija peterokuta upisanog u krunicu3.11. Konstrukcija esterokuta upisanog u krunicu3.12. Konstrukcija krunog prijelaza iz pravca u pravac3.13. Konstrukcija krunog prijelaza iz luka u pravac3.14. Konstrukcija krunog prijelaza iz luka u luk

Projiciranje1. Pravokutno projiciranje1.1. Ravnine projiciranja1.2. Poloaj toke u prostoru i kotirana projekcija

/1.3. Projiciranje toke1.4. Projiciranje duine1.5. Projiciranje lika1.6. Projiciranje tijela1.7 Projiciranje tijela i kotiranje

2. Prostorno predoavanje tijela2.1. Izometrija

Presjeci1. Pravila za crtanje presjeka2. Vrste presjeka

Tehniki crtei1. Vrste tehnikih crtea/2. Sastavni, sklopni ili montani tehniki crte3. Radioniki tehniki crte3.1. Znakovi na tehnikom crteu3.1.1. Znakovi za oblik3.1.2. Znakovi za hrapavost i nain obrade3.1.3. Znakovi za tolerancije i dosjedea) Tolerancijab) Dosjedi

4. Shematski tehniki crte5. Eksplozijski crte

Oploja tijela1. Crtanje oploja jednostavnih geometrijskih tijela1.1. Oploje kvadra1.2. Oploje valjka1.3. Oploje stoca1.4. Oploje piramide

2. Crtanje oploja kosih geometrijskih tijela2.1. Oploje kosog valjka2.2. Oploje kose piramide2.3. Oploje krnjeg kosog stoca

3. Crtanje oploja tijela iz prakse

crtanje_A4_jednostrano

Documents

Transcript of crtanje_A4_jednostrano